Öğretim İlke veYöntemleriEditörler:Asuman Seda SARACALOĞLUAdnan KÜÇÜKOĞLU

4. Baskı

Geliştirilmiş

Editörler: Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU - Prof. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU

ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

ISBN 978-605-364-986-1DOI 10.14527/9786053649861

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir. Anı-lan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

I. Baskı: Mart 2015, AnkaraGeliştirilmiş 4. Baskı: Aralık 2019, Ankara

Yayın-Proje: Şehriban TürlüdürDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kaplan

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA

Tel: 0312-3411020Faks: 0312-3413050

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

ÖN SÖZ

Genişletilmiş üçüncü baskısı ile geliştirilen ve güncellenen Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabı güncel ihtiyaçlar doğrultusunda eklenen bölümler ve çalışma eki-bine katılan akademisyenler ile daha zengin bir içeriğe kavuşmuş bulunmaktadır.

Eğitim fakültesi öğrencileri ve öğretmenlik meslek formasyonu programına katılan öğretmen adayları için bir ders kitabı olması ve lisansüstü eğitim öğrenci-lerinin de başvuru kaynağı olması amacıyla tasarlanan Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabı, aynı zamanda yapısı ve içeriği ile KPSS için hazırlanan öğretmen adayları için bir başvuru kaynağı niteliğindedir. Sınıf içinde kullanılabilir pratik bir yaklaşı-mı temele alan kitap öğretmenler için de başvuru kaynağı olmayı hedeflemektedir.

Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabı birbirini bütünleyen on iki bölümden mey-dana gelmektedir. Birinci bölümde öğretim ilke ve yöntemleri ile ilgili kavramlar açıklanmakta; ikinci bölümde ise eğitim programlarının tasarımı, geliştirilmesi ve değerlendirilmesi yer almaktadır. Kitabın üçüncü bölümünde öğretim sürecinin planlanması örneklerle ele alınmakta; dördüncü bölümde ise öğrenme-öğretme ilkeleri ayrıntılı olarak irdelenmektedir. Beşinci bölümde başlıca öğrenme-öğret-me modelleri ele alınarak incelenmektedir. Genişletilen ve güncellenen Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabının altıncı bölümü genel öğretim stratejilerine, yedinci bölümü ise biliş ve üst biliş bağlamında öğrenme ve üst biliş sürecinin incelenme-sine ayrılmıştır. Sekizinci bölümünde başlıca öğretim yöntemleri incelenen Öğre-tim İlke ve Yöntemleri kitabının dokuzuncu ve onuncu bölümlerinde ise öğretim teknikleri oldukça ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Kitabın on birinci bölümünde öğrenme-öğretme sürecinde öğretim teknolojilerinin kullanımı ele alınmakta on ikinci ve son bölümünde ise öğrenen merkezli öğretim yaklaşımları incelenmek-tedir. Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabının üçüncü baskısına iki yeni bölüm ek-lenmiş bulunmaktadır. Bunlar ikinci bölüm olan “Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme” ve yedinci bölüm olan “Biliş ve Üst Biliş” bölümlerdir. Ayrıca birinci, üçüncü, sekizinci, dokuzuncu, on birinci ve on ikinci bölümlere eklemeler yapılmıştır.

Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabının yeni baskısının hazırlanmasında eme-ği geçen değerli bölüm yazarlarına, kitabın hazırlanma sürecinde görüş, öneri ve eleştirileriyle katkı sağlayan meslektaşlarımıza, başta Tuba GÜRSOY DİKMEN ve Veli YILMAZ olmak üzere kıymetli öğretmenlerimize, Dr. Betül ALTAY’a, Dr. Mehmet ALTIN’a, Araş. Gör. Nurtaç ÜSTÜNDAĞ’a, Araş. Gör. Muhammed EKEN’e doktora öğrencileri Hasret GÜVEN, Burcu DÖNMEZ ve Belma KOÇ’a teşekkür ederiz. Yayın aşamasında özenle çalışan başta Servet SARIKAYA olmak üzere Pegem Akademiye teşekkürlerimiz sunarız.

Kuşkusuz en çok teşekkürü ailelerimize borçluyuz. SARACALOĞLU ve KÜÇÜKOĞLU ailelerine hayatımızda oldukları ve maddi-manevi destekleri için teşekkürlerimiz sonsuzdur.

Öğretimi planlama ve uygulama sürecinde öğretmen adaylarına ve öğret-menlik yapan ve lisansüstü eğitim yapmakta olan herkese katkı sağlamasını um-duğumuz kitabın görüş ve önerileriniz ile daha da zenginleşeceğine inanmaktayız.

2019

Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU

Prof. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU

iv Öğretim İlke ve Yöntemleri

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

Editörler: Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU - Prof. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU

Bölüm 1: Temel Kavramlar Doç. Dr. Orhan KUMRAL - Pamukkale Üniversitesi

Bölüm 2: Eğitimde Program Geliştirme ve DeğerlendirmeProf. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU - Aydın Adnan Menderes Üniversitesi

Bölüm 3: Öğretimi PlanlamaProf. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU - Aydın Adnan Menderes Üniversitesi

Bölüm 4: Öğrenme-Öğretme İlkeleri Prof. Dr. Mehmet TURAN - Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi

Bölüm 5: Öğrenme-Öğretme ModelleriProf. Dr. Ahmet ESKİCUMALI - Sakarya Üniversitesi

Bölüm 6: Öğretim Stratejileri Prof. Dr. Mehmet TURAN - Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi

Bölüm 7: Üstbiliş ve ÖğrenmeDr. Öğr. Üyesi Ebru SELÇİOĞLU DEMİRSÖZ - Trakya Üniversitesi

Bölüm 8: Öğretim YöntemleriDr. Öğr. Üyesi Emel SARITAŞ - Pamukkale Üniversitesi

Bölüm 9: Öğretim Teknikleri-IProf. Dr. Çavuş ŞAHİN - Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Bölüm 10: Öğretim Teknikleri-IIProf. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU - Aydın Adnan Menderes Üniversitesi

Bölüm 11: Öğrenme-Öğretme Sürecinde TeknolojiDr. Öğr. Üyesi İbrahim GÖKDAŞ - Aydın Adnan Menderes Üniversitesi

Bölüm 12: Öğrenen Merkezli Öğrenme-Öğretme YaklaşımlarıDoç. Dr. Meltem Yalın UÇAR - Aydın Adnan Menderes Üniversitesi

vi Öğretim İlke ve Yöntemleri

İÇİNDEKİLERÖn Söz ................................................................................................................................ iiiBölümler ve Yazarları .........................................................................................................v

1. BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR

Giriş ......................................................................................................................................3Eğitim Kavramı ...................................................................................................................3

Eğitimin Türleri ............................................................................................................5Açık Sistem Olarak Eğitim ..........................................................................................7

Öğrenme, Öğretme ve Eğitim ...........................................................................................8Öğrenme ........................................................................................................................8Öğretme .........................................................................................................................9Eğitim ve Öğretim ........................................................................................................9Öğrenme ve Öğretme Ortamı ..................................................................................10Öğretme Stratejisi .......................................................................................................11Öğretim Yöntemi ........................................................................................................11Öğretim Tekniği .........................................................................................................11İletişim .........................................................................................................................12

Eğitimde Program Kavramı ............................................................................................12Eğitim Programı .........................................................................................................13Öğretim Programı ......................................................................................................14Ders Programı ............................................................................................................14Örtük Program ...........................................................................................................14Programının Ögeleri ..................................................................................................15

Hedef ve Kazanım ................................................................................................15İçerik ......................................................................................................................16Eğitim Durumları ................................................................................................17Sınama Durumları ...............................................................................................17

Program Geliştirme ...................................................................................................17Program Değerlendirme ...........................................................................................18

Özet ....................................................................................................................................19Kaynakça............................................................................................................................20

2. BÖLÜM

EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME VE DEĞERLENDİRME

Giriş ....................................................................................................................................23Program Türleri ................................................................................................................23

Program .......................................................................................................................23Eğitim Programı .........................................................................................................25Öğretim Programı ......................................................................................................27Ders Programı ............................................................................................................27Örtük Program ...........................................................................................................27

Eğitim Programının İşlevi ve Özellikleri .......................................................................28Eğitim Programının Öğeleri ...........................................................................................30

Hedeflerin Belirlenme Aşamaları.............................................................................32Hedeflerin/ Kazanımların Sahip Olması Gereken Özellikler ...............................33Hedef Alanları ve Hedef Alanlarının Aşamalı Sınıflaması ...................................36Bilişsel Alan Taksonomisi .........................................................................................41Duyuşsal Alan Taksonomisi .....................................................................................45Psikomotor (Devinişsel/Devinimsel) Alan Taksonomisi .....................................47

Eğitimde Program Geliştirme Süreci .............................................................................58Eğitimde Program Değerlendirme Süreci .....................................................................70Özet ....................................................................................................................................77Kaynakça............................................................................................................................78

3. BÖLÜM

ÖĞRETİMİ PLANLAMA

Giriş ....................................................................................................................................87Öğretimi Planlama ...........................................................................................................87

Öğretim Etkinliklerini Planlamanın Gerekliliği ve Önemi ..................................88Öğretimde Planlamanın Yararları ............................................................................89Plan Yapma İlkeleri ...................................................................................................91Planlama Ölçütleri .....................................................................................................92İyi Bir Öğretim Planının Özellikleri ........................................................................93Plan Yaparken Dikkate Alınması Gereken Özellikler ...........................................95

Plan Türleri ........................................................................................................................96

Ünitelendirilmiş Yıllık Plan .....................................................................................97

Günlük Plan ............................................................................................................. 100

viii Öğretim İlke ve Yöntemleri

Ders Planı ................................................................................................................ 101Ders Planı Hazırlanırken Dikkate Alınması Gereken Ölçütler ........................ 101Gezi, Gözlem ve Deney Planları............................................................................ 102

Öğretme-Öğrenme Sürecinde Öğretim Etkinlikleri ve Planlanması .................... 103Giriş Bölümü............................................................................................................ 103Geliştirme Bölümü .................................................................................................. 104Sonuç Etkinlikleri .................................................................................................... 105Değerlendirme (Sınama Durumları) .................................................................... 105Belirtke Tablosu ....................................................................................................... 105

Birleştirilmiş Sınıflar ..................................................................................................... 107Planlamada Yaşanan Sorunlar ..................................................................................... 108Planlama ile İlgili Araştırmalar ................................................................................... 109Özet ................................................................................................................................. 113Kaynakça......................................................................................................................... 115Ekler ................................................................................................................................ 118

Ek 1. Ünitelendirilmiş Yıllık Ders Planı Formu .................................................. 118Ek 2. Günlük Ders Planı Formu ............................................................................ 119Ek 3. Ders Planı Örneği .......................................................................................... 120

4. BÖLÜM

ÖĞRENME-ÖĞRETME İLKELERİ

Giriş ................................................................................................................................. 127Öğrenme-Öğretme İlkeleri .......................................................................................... 127

Çocuğa Görelik İlkesi ............................................................................................. 128Hayatilik İlkesi ......................................................................................................... 129İş İlkesi ...................................................................................................................... 130Ekonomiklik İlkesi .................................................................................................. 132Güncellik İlkesi ........................................................................................................ 133Açıklık İlkesi ............................................................................................................ 134Somuttan Soyuta İlkesi ........................................................................................... 135Bilinenden Bilinmeyene İlkesi ............................................................................... 136Yakından Uzağa İlkesi ............................................................................................. 137Basitten Karmaşığa İlkesi ....................................................................................... 138

Özet ................................................................................................................................. 139Kaynakça......................................................................................................................... 141

İçindekiler ix

5. BÖLÜM

ÖĞRENME-ÖĞRETME MODELLERİ

Giriş ................................................................................................................................. 144Tam Öğrenme Modeli (Benjamin Bloom) ................................................................. 144

Öğrenci Nitelikleri .................................................................................................. 145

Bilişsel Giriş Davranışları ................................................................................. 145

Duyuşsal Giriş Özellikleri ................................................................................ 147Öğretim Hizmetinin Niteliği ................................................................................. 148

İşaretler (İpuçları) ............................................................................................. 149

Pekiştirme .......................................................................................................... 150

Katılma ............................................................................................................... 150

Dönüt-Düzeltme ............................................................................................... 151Öğrenme Ürünleri .................................................................................................. 152

Tam Öğrenmenin Uygulanması .................................................................................. 153Tam Öğrenme Modelinin Olumlu Yönleri ve Sınırlılıkları .................................... 155Öğretim Durumları Modeli (Robert Gagne) ............................................................. 155

Sözel Bilgi ................................................................................................................. 156Zihinsel Beceriler .................................................................................................... 156Bilişsel Stratejiler ..................................................................................................... 157Tutumlar .................................................................................................................. 158Psiko-Motor Beceriler ........................................................................................... 158

Öğrenme Türleri ............................................................................................................ 158Gagne’nin Öğretme Durumları Modeli ...................................................................... 160

Dikkati Çekme ......................................................................................................... 160

Hedeften Haberdar Etme ....................................................................................... 160

Önkoşul Öğrenmeleri Hatırlatma ......................................................................... 161

Uyarıcı Materyal Kullanma .................................................................................... 161

Öğrenmede Rehber Olma ...................................................................................... 161

Performansı Ortaya Çıkarma ................................................................................ 161

Geribildirim Sunma ................................................................................................ 161

Performansı Değerlendirme .................................................................................. 162

Kalıcılığı ve Transferi Sağlama .............................................................................. 162

Okulda Öğrenme Modeli (John B. Carroll) ............................................................... 163

x Öğretim İlke ve Yöntemleri

Belli Tür Öğrenmeler İçin Eğilim .......................................................................... 164

Öğretimin Niteliği ................................................................................................... 164

Öğretimden Yararlanma Yeteneği ......................................................................... 164

Sebat .......................................................................................................................... 164

Öğrenmeye Ayrılan Zaman ................................................................................... 165

Temel Öğretim Modeli (William Glasser) ................................................................. 165

Etkili Öğretim Modeli (Robert E. Slavin) .................................................................. 168

Öğretimin Niteliği ................................................................................................... 169

Uygun Öğretim Düzeyi .......................................................................................... 170

Teşvik Etme ............................................................................................................. 171

Zaman ...................................................................................................................... 172

QAIT Modeli ........................................................................................................... 173

Özet ................................................................................................................................. 174

Kaynakça......................................................................................................................... 176

6. BÖLÜM

ÖĞRETİM STRATEJİLERİ

Öğretim Stratejileri ....................................................................................................... 180Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Expository Teaching) ................................... 180

Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ........................................ 181Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması ...................................... 181

Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisi (Discovery Learning) ................. 182Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ..................... 183Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması ................... 184

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (Inquiry Learning) ................ 186

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ............... 187

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması .............. 188Özet ................................................................................................................................. 190Kaynakça......................................................................................................................... 193

İçindekiler xi

7. BÖLÜM

ÜSTBİLİŞ VE ÖĞRENME

Öğrenme ve Biliş .......................................................................................................... 196Üst Biliş ........................................................................................................................... 198

Üstbilişin Bileşenleri ............................................................................................... 199Üstbilişin Düzenlenmesi ve Geliştirilmesi ........................................................... 204Üstbilişsel Stratejileri Kullanmakta Başarılı ve Başarısız Öğrencilerin Özelikleri .................................................................................................................. 206Üstbilişsel Stratejileri Değerlendirme Matriksi ................................................... 209

Özet ................................................................................................................................. 211Kaynakça......................................................................................................................... 212

8. BÖLÜM

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

Öğretim Yöntemleri ...................................................................................................... 218Anlatım Yöntemi ........................................................................................................... 219Tartışma Yöntemi .......................................................................................................... 221Gösterip-Yaptırma Yöntemi ......................................................................................... 223Örnek Olay Yöntemi ..................................................................................................... 225Proje Tabanlı Öğrenme Yöntemi ................................................................................. 227Problem Çözme Yöntemi ............................................................................................. 230Yaratıcı Drama Yöntemi ............................................................................................... 232İşbirlikli Öğrenme Yöntemi ......................................................................................... 235İşbirliğine Dayalı Öğretim Teknikleri ......................................................................... 238Özet ................................................................................................................................. 242Kaynakça......................................................................................................................... 243

9. BÖLÜM

ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-I

Giriş ................................................................................................................................. 247Soru - Cevap ................................................................................................................... 247

Yararları ................................................................................................................. 248Sınırlılıkları ............................................................................................................ 248

xii Öğretim İlke ve Yöntemleri

Mikro Öğretim ............................................................................................................... 248Yararları .................................................................................................................. 249Sınırlılıkları ............................................................................................................ 250

Benzetim (Simülasyon) ............................................................................................... 250Yararları .................................................................................................................. 250Sınırlılıkları ............................................................................................................ 251

Kavram Haritaları .......................................................................................................... 251Yararları .................................................................................................................. 253Sınırlılıkları ............................................................................................................ 254

Phillips 66 ....................................................................................................................... 254Yararları .................................................................................................................. 254Sınırlılıkları ............................................................................................................ 255

İstasyon ........................................................................................................................... 255Yararları ................................................................................................................... 255Sınırlılıkları .............................................................................................................. 256

Beyin Fırtınası ................................................................................................................ 256Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 256Yararları .................................................................................................................... 256Sınırlılıkları .............................................................................................................. 257

Yaratıcı Drama ............................................................................................................... 257Nasıl Uygular? .......................................................................................................... 257Yararları .................................................................................................................... 258Sınırlılıkları .............................................................................................................. 258

Rol Oynama ................................................................................................................... 259Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 259Yararları .................................................................................................................... 259Sınırlılıkları .............................................................................................................. 260

Altı Şapkalı Düşünme ................................................................................................... 260Yararları .................................................................................................................... 261Sınırlılıkları .............................................................................................................. 261

Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği ............................................................................... 261Yararları .................................................................................................................... 262Sınırlılıkları .............................................................................................................. 262

İçindekiler xiii

Görüş Geliştirme ........................................................................................................... 263Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 263Yararları .................................................................................................................... 263Sınırlılıkları .............................................................................................................. 263

Sınıf Dışı Öğretim Etkinlikleri İçin Teknikler ........................................................... 264Gezi-Gözlem .................................................................................................................. 264

Yararları .................................................................................................................... 264Sınırlılıkları .............................................................................................................. 265

Görüşme ......................................................................................................................... 265Yararları .................................................................................................................... 266Sınırlılıkları .............................................................................................................. 266

Sergi Tekniği ................................................................................................................... 266Yararları .................................................................................................................... 267Sınırlılıkları .............................................................................................................. 267

Ev Ödevi ......................................................................................................................... 267Yararları .................................................................................................................... 268Sınırlılıkları .............................................................................................................. 269

Bireysel Öğretim ............................................................................................................ 269Programlı Öğretim ........................................................................................................ 270

Yararları .................................................................................................................... 272Sınırlılıkları .............................................................................................................. 273

Modüler Öğretim .......................................................................................................... 273Yararları ................................................................................................................... 275Sınırlılıkları ............................................................................................................. 275

Bilgisayar Destekli Öğretim ......................................................................................... 276Yararları ................................................................................................................... 276Sınırlılıkları .............................................................................................................. 277

Eğitsel Oyunlar .............................................................................................................. 277Kavram Karikatürleri .................................................................................................... 279Kavram Ağları ................................................................................................................ 282Özet ................................................................................................................................. 284Kaynakça......................................................................................................................... 285

xiv Öğretim İlke ve Yöntemleri

10. BÖLÜM

ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-II

Giriş ................................................................................................................................. 293Beyin Eseri /Ürünü (Brainwriting) ............................................................................. 293

Uygulanması ............................................................................................................ 293Yararları .................................................................................................................... 294Sınırlılıkları .............................................................................................................. 294

Bilişsel Çıraklık ............................................................................................................. 294Yararları ................................................................................................................... 296Sınırlılıkları ............................................................................................................. 296

Öğrenme Halkası ........................................................................................................... 296Yararları ................................................................................................................... 298Sınırlılıkları ............................................................................................................. 298

Konuşma Halkası ........................................................................................................... 299Uygulanması ............................................................................................................ 299Yararları ................................................................................................................... 300Sınırlılıkları ............................................................................................................. 300

Balık Kılçığı ................................................................................................................... 300Uygulanması ............................................................................................................ 301Yararları ................................................................................................................... 301Sınırlılıkları .............................................................................................................. 302

Kartopu (Piramit) .......................................................................................................... 302Uygulanması ............................................................................................................ 303Yararları ................................................................................................................... 303Sınırlılıkları .............................................................................................................. 304

Çember ........................................................................................................................... 304Uygulanması ............................................................................................................ 304Yararları ................................................................................................................... 305Sınırlılıkları .............................................................................................................. 305

Akvaryum (İç Çember) ................................................................................................ 3051. Uygulama ............................................................................................................ 3062. Uygulama ............................................................................................................. 306Yararları .................................................................................................................... 307Sınırlılıkları .............................................................................................................. 307

İçindekiler xv

Rulman (Top Taşıma) ................................................................................................... 308Uygulanması ............................................................................................................ 308Yararları .................................................................................................................... 309Sınırlılıkları .............................................................................................................. 309

Köşele(n)me .................................................................................................................. 309Uygulanması ........................................................................................................... 309Yararları .................................................................................................................... 309Sınırlılıkları .............................................................................................................. 310

Pazaryeri ......................................................................................................................... 310Uygulanması ............................................................................................................ 310Yararları .................................................................................................................... 310Sınırlılıkları .............................................................................................................. 310

Sokratik Tartışma ......................................................................................................... 311Yararları .................................................................................................................... 311Sınırlılıkları .............................................................................................................. 311

Sokrat Semineri ............................................................................................................ 312Uygulanması ........................................................................................................... 312Yararları .................................................................................................................... 312Sınırlılıkları .............................................................................................................. 313

Fikir Taraması ................................................................................................................ 313Uygulanması ............................................................................................................ 313Yararları .................................................................................................................... 313Sınırlılıkları .............................................................................................................. 314

Tartışmada Kullanılan Teknikler ................................................................................ 314Münazara ........................................................................................................................ 314

Uygulanması ............................................................................................................ 314Yararları .................................................................................................................... 315Sınırlılıkları ............................................................................................................. 315

Panel ................................................................................................................................ 315Uygulanması ............................................................................................................ 316Yararları .................................................................................................................... 316Sınırlılıkları .............................................................................................................. 316

Zıt Panel ......................................................................................................................... 316Uygulanması ............................................................................................................ 317Yararları .................................................................................................................... 317Sınırlılıkları .............................................................................................................. 317

xvi Öğretim İlke ve Yöntemleri

Açık Oturum .................................................................................................................. 317Uygulanması ............................................................................................................ 318Yararları .................................................................................................................... 318Sınırlılıkları .............................................................................................................. 318

Sempozyum ................................................................................................................... 318Uygulanması ............................................................................................................ 319Yararları .................................................................................................................... 319Sınırlılıkları .............................................................................................................. 319

Forum.............................................................................................................................. 320Uygulanması ............................................................................................................ 320Yararları .................................................................................................................... 320Sınırlılıkları .............................................................................................................. 321

Kollegyum ...................................................................................................................... 321Uygulama I ............................................................................................................... 321Uygulama II ............................................................................................................. 321Yararları .................................................................................................................... 322Sınırlılıkları .............................................................................................................. 322

Kolokyum ....................................................................................................................... 322Yararları .................................................................................................................... 322Sınırlılıkları .............................................................................................................. 323

Çalıştay (Workshop) .................................................................................................... 323Uygulanması ............................................................................................................ 323Yararları .................................................................................................................... 323Sınırlılıkları .............................................................................................................. 324

Seminer ........................................................................................................................... 324Uygulanması ............................................................................................................ 324Yararları .................................................................................................................... 325Sınırlılıkları .............................................................................................................. 325

Özet ................................................................................................................................. 325Kaynakça......................................................................................................................... 327

İçindekiler xvii

11. BÖLÜM

ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİNDE TEKNOLOJİ

Giriş ................................................................................................................................. 333Eğitim ve Teknoloji ....................................................................................................... 333Eğitim ve Teknoloji İlişkisi ........................................................................................... 334

Eğitim Teknolojisi ................................................................................................... 334Eğitimde Teknoloji (Medya) ........................................................................................ 334Program Geliştirme Süreci ve Eğitim Teknolojisi ..................................................... 338Eğitime Teknoloji Entegrasyonu ................................................................................. 341

Eğitimde Teknoloji Kullanılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler ........................ 343Eğitimde Kullanılacak Teknolojilerin Seçimi ...................................................... 343Ders Öncesi Yapılması Önerilen İşlemler ............................................................ 346Ders Sırasında Dikkat Edilmesi Önerilen İşlemler ............................................. 347Ders sonrası İçin Dikkat Edilmesi Önerilen İşlemler ........................................ 348

Öğrenme ve Öğretme İlkelerinin Gerçekleştirilmesinde Teknolojinin Etkisi ...... 349Özet ................................................................................................................................. 350Kaynakça......................................................................................................................... 351

12. BÖLÜM

ÖĞRENEN MERKEZLİ ÖĞRETME-ÖĞRENME YAKLAŞIMLARI

Aktif Öğrenme (Yaparak-Yaşayarak Öğrenme) Active Learning ........................... 354Aktif Öğrenme Süreci ................................................................................................... 355Aktif Öğrenme Sürecinde Sınıf Düzeni ...................................................................... 356Aktif Öğrenme Stratejileri ............................................................................................ 356Aktif Öğrenme Sürecinde Değerlendirme ................................................................. 359Yapılandırmacılık (Constructivism) ........................................................................... 360

Yapılandırmacı Yaklaşımın Temel Özellikleri ..................................................... 361Bilişsel Yapılandırmacılık (Jean Piaget) ................................................................ 361Sosyal Yapılandırmacılık (Lev Semyonovich Vygotsky) .................................... 362Yapılandırmacı Öğretim Sürecinde Öğretmen ................................................... 364Yapılandırmacı Öğrenme Sürecinde Sınıf Ortamı .............................................. 365Yapılandırmacı Öğrenme Sürecinde Motivasyon ............................................... 366Yapılandırmacı Öğretim Sürecinde Değerlendirme ........................................... 366

xviii Öğretim İlke ve Yöntemleri

Beyin Temelli Öğrenme ............................................................................................... 368Beyin Temelli Öğrenmenin Özellikleri ................................................................ 369Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri ...................................................................... 369Beyin Temelli Öğrenmede Öğretim Uygulamaları ............................................. 371Öğretmenler ve Beyin Temelli Öğrenme ............................................................. 371Beyin Temelli Öğrenme ve Değerlendirme ......................................................... 373

Probleme Dayalı Öğrenme (PDÖ) .............................................................................. 373Probleme Dayalı Öğrenmenin Özellikleri ........................................................... 373

Çoklu Zekâ Kuramı (Çok Boyutlu Zekâ Kuramı)..................................................... 375Çoklu Zekâ Kuramı ve Öğretim ............................................................................ 377Sözel – Dilsel Zekâ Etkinlikleri ............................................................................. 377Mantıksal – Matematik Zekâ Etkinlikleri ............................................................ 378Bedensel Kinestetik Zekâ Etkinlikleri .................................................................. 379Ritmik – Müzikal Zekâ Etkinlikleri ...................................................................... 379Görsel – Uzamsal Zekâ Etkinlikleri ...................................................................... 380Doğacı Zekâ Etkinlikleri ........................................................................................ 381Bireylerarası – Sosyal Zekâ Etkinlikleri ............................................................... 381Bireysel/ Özedönük Zekâ Etkinlikleri .................................................................. 382Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Değerlendirme .................................................... 383

Yaşam Boyu Öğrenme .................................................................................................. 383Proje Tabanlı Öğrenme ................................................................................................. 386

Proje Tabanlı Öğrenmenin Özellikleri ................................................................. 387Proje Tabanlı Öğrenmede Değerlendirme ........................................................... 388

Özet ................................................................................................................................. 389Kaynakça......................................................................................................................... 390

Yazarlar Hakkında ......................................................................................................... 393

İçindekiler xix

Doç. Dr. Orhan KUMRAL

Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

Kazanımlar ve Konu Örüntüsü

Kazanımlar

Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları edinmiş olmanız beklenmektedir:

• Eğitim, öğrenme ve öğretme ile ilgili temel kavramları bilme.

• Öğrenme ve öğretme ortamlarını tanıma.

• Bireyin eğitim ve öğrenme süreçlerini çözümleme.

Konu Örüntüsü

Giriş

Eğitim

• İstendik Davranış,

• Formal Eğitim

• Örgün Eğitim

• Yaygın Eğitim

• İnformal Eğitim

• Kültür

• Kültürleme

• Kültürlenme

• Kültürleşme

• Zoraki kültürleme

1. BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim Sistemi

• Sistem

• Açık Sistem

• Girdi, İşlem

• Çıktı

• Dönüt

• Entropi

Öğrenme ve Öğretme

• Öğrenme

• Öğretme

• Öğretim

• Strateji

• Yöntem

• Teknik

• İletişim

Program

• Eğitim Programı

• Öğretim Programı

• Ders Programı

• Örtük Program

• Hedef ve Kazanım

• İçerik

• Eğitim Durumları

• Sınama Durumları

• Program Geliştirme

• Program Değerlendirme

Özet

Kaynakça

2 Öğretim İlke ve Yöntemleri

Giriş

İlk insan ve insan topluluklarından günümüz insanına ve modern toplumla-rına kadar geçen tüm süreçte bireyler bilgi ve deneyim edinmeye, edindiği bilgi ve deneyimi oluşturduğu kültürel değerlerle birlikte paylaşarak geliştirmeye ve ken-dini gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu durum aynı zamanda toplumların ve yaşa-dıkları çağın, bireyden beklentisini de oluşturmuştur. Peki, bu beklentiler nelerdir ve birey tarafından nasıl karşılanacaktır?

Toplumların, üyelerinden beklentileri ve bu beklentilerin düzeyi çağlara ve toplumlara göre değişmeler gösterebilir. Günümüz modern toplumu, karmaşık hale gelmiş dünya yaşamı içinde ayakta kalabilen, değişime açık, düşünen, araştı-ran ve üretebilen nitelikli insana ihtiyaç duymaktadır. Bireyin kendinden beklenen nitelikleri kendiliğinden elde etmesi ve göstermesi beklenemez. Bilinen tarihten bu yana, insanların bu gereksinimlerin karşılanması, “eğitim” kavramını, sürecini ve daha sonra da kurumlarını ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda, beklentiler değişse de beklentilerin karşılanmasında başvurulan değişmez tek yol eğitim olmuştur.

Eğitim Kavramı

Eğitim, Latince “Educere” kelimesinden gelmektedir ve hem bitki ve hayvan hem de çocukların bakım ve yetiştirilmesi anlamında kullanılmıştır (Hirst ve Pe-ters, 1970: 23). Bununla birlikte yaşanılan çağın, toplumun ve bireyin beklenti ve gereksinimleri, ‘eğitim’ kavramının çok farklı şekillerde tanımlanmasına neden olmuştur. Örneğin Eski Yunan’da toplumsal amaçlar, Rönesans’ta bir yanda birey-cilik diğer yanda milliyetçilik, 18. yüzyılda bireyci ve hümanist görüş, 20. yüzyılda ise toplumsal etkinlik düşüncesi, “eğitim”in tanımlanmasında etkili olmuşlardır (Tezcan, 1994). Ayrıca, eğitim teriminin felsefi sistemlere ve psikolojik yaklaşım-lara göre de farklı tanımlandığı görülmektedir. Örneğin idealist felsefede eğitim insanoğlunun tanrıya ulaşma çabaları süreci iken, Pragmatist anlayışta bireyin de-neyimler edinmesi yoluyla kendini geliştirmesi sürecidir (Sönmez, 2002). Eğitim terimine yönelik olarak, özellikle batıdaki eğitim bilimcilerin başlıca tanımlama-ları şu şekilde sıralanabilir (Rather, 2007: 5):

“Deneyimlerin sürekli yapılandırıldığı bir yaşam sürecidir” (Dewey).

“İnsanın doğuştan getirdiği gücün doğal, uyumlu ve aşamalı şekilde gelişti-rilmesidir” (Pestalozzi).

“Davranış, düşünce ve tutum alışkanlıklarında kalıcı bir değişikliğin meyda-na gelmesi ile görülen çevrenin birey üzerindeki etkisidir” (Thompson).

Temel Kavramlar 3

“Belirlenmiş ve kontrol altına alınmış bir çevrenin etkisi altında sosyal ve bi-reysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir” (Good).

Ülkemizde yaygın olarak kullanılan tanımlama ise Selahattin Ertürk’e aittir. Ona göre (1972: 12) “Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ka-sıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir”. Bu tanıma, davranışın bir başkası tarafından şekillendirilmesi anlamında, sürece ‘yapılandırmacı’ bakış açısıyla bakan eğitimciler tarafından eleştirel gözle yaklaşılmakla birlikte, özellikle formal anlamda okul eğitimini betimlediği için, Ertürk’ün tanımı uzun zamandan bu yana güncelliğini korumaktadır.

Düşün-Tartış: Siz de eğitime yönelik başka tanımlar araştırınız. Daha sonra size verilen tanımlar ile birlikte kendiniz bir eğitim tanımı yapmaya çalışınız.

Eğitim ile ilgili olarak yapılmış olan tüm tanımlara bakıldığında, genel olarak birkaç kavramın ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan biri ‘davranış’ söz-cüğüdür ve onun eğitim yoluyla değişimidir. Psikoloji alanında önemli bir bilim insanı olarak bilinen Hilgard, davranışı “gözlenebilen ve geliştirilen bir aygıt ile öl-çülebilen bir eylem” olarak tanımlamaktadır (Akt. Akyıldız, 1994: 11). Bir sürecin eğitim olabilmesi için gözlenebilen ve ölçülebilen davranış değişmelerini meydana getirmesi gerekmektedir. Bu durum aynı zamanda bireyin eğitim süreci içinde ak-tif (etkin) olmasını da zorunlu kılmaktadır.

Eğitim teriminin tanımında geçen ve dikkate alınması gereken diğer bir kav-ram ‘istendik’ sözcüğüdür. Eğitim sürecinde yukarıda tanımı verilen davranışın istendik olması gerekmektedir. Peki, sözü edilen davranışı kim istiyor? Burada bi-reyin ve toplumun istek ve beklentileri söz konusudur. Eğitim süreci bir taraftan bireyin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılarken -örneğin okuma yazma öğrenme, meslek sahibi olma gibi- diğer taraftan da toplumun beklentilerini de -kültürünü yaşat-mak ve geliştirmek gibi-karşılamak durumu vardır.

Değişime karşı dirençli olan toplumun beklentilerinin karşılanması ne ka-dar doğru olur? Ya da toplumun isteğini yerine getiren bir eğitim süreci ne ka-dar toplumu ileriye götürebilir? Eğitimin görevlerinden birisi, toplumun kültürel değerlerini ve toplumsal davranış örneklerini genç nesillere aktarmaktır. Tezcan’a göre (1994), buna “eğitimin tutucu işlevi” denilmektedir. Bu anlamda eğitimin gö-revi mevcut kültürü korumak ve bozucu davranışları denetlemek ve önlemektir. Bunun yanında toplumun demokratikleştirilmesi, bireylerin eleştirel düşünme becerisini elde etmesini sağlaması anlamında eğitim sürecinin yaratıcı işlevi de mevcuttur.

Düşün-Tartış: Eğitimin toplumdaki yaratıcı işlevine yönelik olarak örnekler veriniz.

4 Öğretim İlke ve Yöntemleri

Eğitimin tanımında olması gereken diğer bir kavram ise ‘süreç’tir. Bir an-lamda eğitim, yer ve zaman yönünden sınırlandırılamaz, sonlandırılamaz. Ayrıca, birçok yaşantıyı -deneyimi- içerir. Eğitimin tanımında geçen bu sürecin planlı ve programlı olması da gerekir. Aynı zamanda eğitim, öyle bir süreçtir ki kültür ile iç içedir. Kültür, “doğanın yarattıklarına karşılık, insanoğlunun ortaya koyduğu maddi ve manevi her şeydir” (Demirel, 2005: 80). Kültür, bir toplumun yaşayış biçimi olarak tanımlanabilir. Martinelli ve Taylor’a göre kültür, insanların gün-lük yaşamında kullandığı bir tür ‘yazılım’ olarak da nitelendirilebilir (akt: Çakır, 2010: 76). İşte eğitim, içinde bulunduğu toplumun kültürel değerlerini öğretmek ve geliştirmekle görevlidir. Çünkü belirli bir toplumda yaşamak istiyorsak; o top-lumun değerlerini, inançlarını, alışkanlıklarını, yaşam biçimlerini, belki de öz ola-rak o toplumun kültürünü öğrenmek durumundayızdır. Bir kültürün eğitim yolu ile genç kuşaklara aktarılmasına kültürleme denir. Bu anlamda “kültürlemenin amaçlı olarak yapılan kısmı eğitimdir. Bu nedenle eğitim ‘kasıtlı kültürleme süreci’ olarak da tanımlanmaktadır” (Fidan ve Erden, 1993: 12). Ancak bu süreç zorlama-ya dayanmaz. Eğer bir otorite bir kültür ögesini zorla bireylerine kabul ettirmeye çalışıyorsa buna zoraki kültürleme (asimilasyon) denir. Bu anlamda eğitim, bir asimilasyon değildir. Başaran’a göre (1999: 36) eğitim, toplumun üyelerini kültür-leyerek onların bireysel güçlerini, toplumun birleşik gücüne dönüştürür. Eğitim yoluyla kültürel değerlerin genç kuşaklar tarafından edinilmesi ise kültürlenme kavramı ile ifade edilir. Kültürlenen bireyler, toplumsal yaşam hafızasını koruma-ya devam edeceklerdir. Bir toplumun kültürü ile yoğrulan bireyler başka kültür-lerle etkileşim içine de girebilirler. Örneğin hamburgerin anavatanı olan Ham-burg şehrinde Almanlar dönerden de yerken, döner yiyeceğinin anavatanı olan Türkiye’de genç bireylerin döner kadar hamburger yiyeceğinden hoşlandıklarını görebiliriz. Bu örnekte olduğu gibi, kültürlerin birbirleri ile maddi ve/veya manevi ilişki içine girilmesine kültürleşme denir.

Eğitim süreci, tüm bunların yanında çıktılarının değerlendirmesi zor olan bir süreçtir. Herhangi bir eğitim süreci içinde olan bir birey için, iyi ya da kötü gibi değerlendirmelerde bulunmak oldukça güçtür. Bu tür bir değerlendirme için uzun yılların geçmesi gerekir.

Eğitimin Türleri

İnsanlar, zengin bir nörofizyolojik yapıya sahiptirler (Akyıldız, 1994). Bu du-rum onları güdüleriyle değil, öğrenilmiş davranışlarla yaşamlarını sürdürmelerini ve geliştirmelerini sağlar. Öğrenilmiş davranış edinme ise iki tür eğitim yoluyla olmaktadır. Bunlardan biri “formal eğitim” süreci, diğeri ise “informal eğitim” sü-recidir (Fidan ve Erden, 1993).

Temel Kavramlar 5