T. C. GAZ N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS TRK D L VE EDEB YATI ANA B L M DALI YEN TRK EDEB YATI B L M DALI

RES ML AY DERG S NDE (1928-1930) EDEB VE F KR GEL MELER

YKSEK L SANS TEZ

Hazrlayan: Canan MARAL AIR 2002104208

Tez Danman Yrd. Do. Dr. Ayfer YILMAZ

ANKARA 2006

Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne,

Canan MARAL AIRa ait olan Resimli Ay Dergisinde (1928-1930) Edebi Ve Fikr Gelimeler adl tez almas jrimiz tarafndan Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dalnda YKSEK L SANS TEZ olarak kabul edilmitir. 20.09.2006 ( mza)

.. Bakan: Do. Dr. Abide DOAN

( mza)

.. ye: Yrd. Do. Dr. Ayfer YILMAZ (Danman)

( mza)

.. ye: Yrd. Do. Dr. Mehmet NAL

NSZ

nsanolu

yaad

dnemde

kendini

gelecee

aktarma

ve

lmszl yakalama gayreti ile yazy kefetmitir. Dnce ve sanat yapma ihtiyalarna birlikte cevap vermek amacyla edebiyat kendi ruhi yapsnn bir paras olarak grmtr. Edebiyat, tarih ak ierisinde insan sadece elendiren bir ara olmaktan kp, zellikle Aydnlanma anda, ama haline dnmtr. Edebiyat, bu dnemde yanna eletiriyi de alarak aktif hayatn iine girmitir. Tanzimatla birlikte balayan yenileme abalar, Cumhuriyet

dneminde doruk noktasna ular. Her alanda kendini gsteren bu aba, edebiyatta da hkm srer. Resimli Ay dergisi, bu yenileme sreci ierisinde mstesna bir yer edinmeye alr ve bunu byk lde baarr. Resimli Ay dergisi cumhuriyet neslinin medeniyet seviyesini ykseltme abasndadr. Fakat bunu yaparken halkn geneline hitap etmeyi amalar. Dergi, her kesimden insann dikkatini ekmek iin yayn yelpazesini olduka geniletmitir. Kadnn aile iindeki eitici rol sebebiyle, dergi ncelikle Trk kadnnn medeniyet seviyesini ykseltmek iin magazin konularna yer verir. Dergide magazin dnda edebiyat, sosyal problemler, eitim, sanat konular da yer bulur. almamzda temel ama, Resimli Ay dergisinin Trk edebiyatna ve medenileme srecindeki cumhuriyete yapm olduu katklar tespit etmektir. ncelikle yayn hayatna magazin arlkl olarak balayan Resimli Ayn eitici ynn tespit edip 1929da sayfalarnda yer verdii eletirilerle edebiyatmza yeni bir yn verdii gerei zerinde durmaya altk. Dergide yaynlanan dilbilgisi ile ilgili yazlarn, o dnemde yerletirilmeye allan Trkenin ekillendirilmesinde ne kadar pay olduunu gstermek istedik. Ayrca 1928-1930 yllar arasnda Resimli Ay dergisinde yer alan edeb ve sosyal olaylara bakarak dneme k tutmaya altk.

ii

Modern hayata ilikin yazlar ve inklp tutumuyla Cumhuriyet dnemi dergileri arasnda nemli bir yer edinen Resimli Ay dergisini alt blmde inceledik. Birinci blmde 1923-1938 yllar arasndaki edebiyat ortamn ve derginin bu dnemdeki durumunu vermeye altk. kinci blmde derginin teekkl ve zelliklerini gsterip, nc blmde ise dergide yaynlanan yazlar deerlendirdik. Drdnc blmde 1928 ylnda eski harflerle yazlan hikayeleri tercme ve tahlil ettik. Beinci blmde 19281930 yllar arasnda dergide yaynlanan yazlar indeksini verdik. Son blmde genel bir deerlendirme yaptk. 1928 ylnda kan saylarndaki eski harfli metinleri gnmz Trkesine aktarrken anlam tam olarak vermesi amacyla gerekli olduu dnlen noktalama iaretleri kullanlmtr. Dergide kan fen, zellikle magazin, makyaj, sinema sanatlar ile ilgili konumuz dndaki yazlara tezimizde yer vermedik. almamzda Resimli Ay dergisi zerine daha nce tez almas yapan Uur Deirmencinin Resimli Ay Mecmuas adl yksek lisans tezinden; Nazm Hikmetin hayat ve iirleri zerine yaptmz incelemede Ersin zarslann Nazm Hikmet Hayat ve iiri adl doktora tezinden faydalandk. alma boyunca bilgi birikimi ve telkinlerini esirgemeyen saygdeer hocalarm Yrd. Do. Dr. Ayfer YILMAZ ve Prof. Dr. erif AKTAa sayg ve kranlarm sunarm. Ayrca, her zaman yanmda bulunan, bana her zaman destek olan ve bu almada da beni yalnz brakmayan sevgili eim Emir AIRa da sonsuz teekkrlerimi sunuyorum.

Canan MARAL AIR Ankara 2006

iii

NDEK LER NSZ i NDEK LER iii GR 19231930 YILLARI ARASINDA S YAS, SOSYAL VE KLTREL ORTAM ......1 I. BLM 1. 1923 1938 YILLARI ARASINDA EDEB YAT ORTAMI VE DNEM N DERG LER NE GENEL B R BAKI ..5 1.1 19231938 YILLARI ARASINDA ANA ZG LER YLE EDEB YATIMIZIN DURUMU ...6 1.2. 1938'E KADAR TRK EDEB YATINDA YAYIMLANAN EDEB YAT VE SANAT DERG LER .8 1.2.1. 1933'e Kadarki Dnem ..10 1.2.2. 1933-1940 Aras Dnem 11 1.3. RES ML AY DERG S N N TRK EDEB YATI VE SOSYAL HAYATA KATKILARI ..14

II. BLM 2. RES ML AY DERG S N N TEEKKL VE ZELL KLER ..17 2.1. DERG N N ADI VE ZELL KLER ...18 2.2. DERG N N EK L ZELL KLER ....20 2.3. YAZAR KADROSU .21

iv

III. BLM 3. DERG DE YAYINLANAN YAZILARIN DEERLEND R LMES .22 3.1. DERG DEK EDEB VE F KR YAZILAR.....23 3.1.1. Dergide Yer Alan iirler..23 3.1.2. Dergide Yer Alan iirlerin Genel Deerlendirmesi ....66 3.1.3. Dergide Hikyesi Olan Yazarlarla lgili Bilgiler....70 3.1.4. Edeb Yazlar....95 3.1.4.1. Edeb Eserlerin Oluturulmas le lgili Yazlar.....95 3.1.4.2. iir le lgili Yazlar.....95 3.1.4.3. Dille lgili Yazlar....96 3.1.4.4. Halk Edebiyat le lgili Yazlar...101 3.1.5. Sosyal Hayatla lgili Yazlar..102 3.1.5.1. Yabanc Okullar ve Misyoner Faaliyetlerle lgili Yazlar102 3.1.5.2. Sosyal Problemlerle lgili Yazlar..104 3.1.6. Sanatla lgili Yazlar...106 3.1.6.1. Tiyatro ve Sinema le lgili Yazlar106 3.1.7. Edeb Eletiri Yazlar...109

IV. BLM 4. Dergide Yer Alan Eski Harfli Hikyelerin (Tercme ve Telif Hikyeler) Metinleri .........114 4.1. 19281930 Yllar Arasnda Dergide Yaynlanan Hikyelerin

Tahlilleri...351

v

V. BLM 5. DERG DEK YAZILARIN NDEKS ....483 5.1. YAZAR ADINA GRE NDEKS..484 5.2. YAZI TRNE GRE NDEKS..509 5.3. DERG SAYISINA GRE NDEKS.517

VI. BLM 6. SONU VE TOPLU DEERLEND RME, KAYNAKA, ZET.....544 SONU VE TOPLU DEERLEND RME..545 KAYNAKA547 ZET...550 ABSTRACT551

GR 19231930 YILLARI ARASINDA S YAS, SOSYAL VE KLTREL ORTAM Cumhuriyetin ilan edilmesi, Trk tarihinde byk bir deiimin ve modernlemenin habercisidir. 19231930 yllar arasnda nklp Trkiyesi, Mill Devlet gibi nitelemelerle anlan yeni rejim srekli bir deiim-geliim kuralna dayal dnyev ve ideolojik karakter arz eder. Buna gre toplumsal yaaya aykr ve an gerisinde olan ilkeler atlacak ve Trk devrimi din bana dayanan siyasal bir yap yerine, ulusallk bana dayanan yeni bir yap ortaya koyacaktr. Bu gr varolmann tek yolunun ada medeniyetin temel ilkelerini benimsemek olduunu ileri srm, bu anlay asrilik ve milliyetperverlik kavramlaryla ifade edilmitir.1 Mustafa Kemal Trk toplumunu Franconun spanyada ve

Mussolininin bir lde

talyada yapaca gibi geleneklerle, toplumsal

inanlar ve sembollerle ynetmek istemedi. Trkiyenin hzla yirminci yzyla doru ilerlemesini salayacak yeni bir ideoloji ve semboller yaratmay tercih etti.2 Cumhuriyet dneminin sembol ise inklp, Trklk, milliyetilikti. zellikle inklplk ve Trklk ne kan kavramlard. Bu fikirlerin yerletirilebilmesi iin adalamann II. Merutiyetten sonraki ikinci ve tamamlayc halkasn oluturan Cumhuriyet kadrolarnn hedefi, Trk toplumunu ada uygarlk yrngesine oturtma olmutur. Bu i, iki aamada gereklemitir. Birincisi gelenekilik tutumunu yok etme, ikincisi de onlarn yerine bu yrngeye uygun kurallar, rgtleri yerletirmek;1

kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat-Cumhuriyet Dnemi-1, Evrensel Basm Yaym, stanbul, 2002, s. 21. Feroz Ahmad, Modern Trkiyenin Oluumu, Sarmal Yay., st. II. Bask, 1995, s. 84.

2

2

toplumun yeni kuaklarn bu yrngenin gereklerine gre yetitirecek, gelenekle a arasndaki gei kprsn kurmakt.3 Cumhuriyetin ilan edilmesi ve kabul grmesi ok kolay olmad. Bunun en nemli iki nedeninden birincisi ordudaki askerler, ikincisi de mollalard. Cumhuriyetin ilan Mustafa Kemal ile onun asker rakipleri arasndaki gerilimi arttrd. Generallerin ona kar bir tertip iinde olduklarna dair sylentiler vard. Mustafa Kemal, bu generallerin ordu iindeki gcn etkisiz hale getirmek iin 19 Aralkta Meclisten bir yasa kartt. Buna gre siyasetle uramak isteyen subaylarn ordudaki grevlerinden istifa etmeleri gerekiyordu. Siyas anlamda ilk yenilik cumhuriyetin ilandr. Ardndan hilafetin kaldrlmas gerekirdi ve yle de yapld. CHP ilk siyas parti olarak hayatna balad. Siyas anlamda bu deimeler yaanrken sosyal anlamda meden kanunun gelmesi, llerin deimesi, kadnlara seme ve seilme hakk tannmas, harf inklb, apka inklb halk sosyal anlamda modernletirmeye alan inklplardr. Btn bu deimeleri iyi karlamayan bir grup molladr. Menemende rejime kar yaplan saldr, Takrir-i Skn yasasnn ilerlik kazanmasn salar. Bylece Takrir-i Skn ile basn zerindeki denetleme yetkisi tam anlamyla hkmetin eline geer. Bu yasa ile Tevhid-i Efkr, Son Telgraf, stikll, Sabilreat, Aydnlk, Orak-eki, Soyha gibi resmi ideolojiye kart yaynlar yapan gazete ve dergiler kapatlrken Cumhuriyet, Milliyet gibi gazetelerin de resmi ideolojiye destek vermesi dikkati eker. Yine bu yasaya dayanlarak vatandalarn aldatlmaktan ve kkrtlmaktan korunmas gerekesiyle Terakkiperver Cumhuriyet Frkas da kapatlr.4 Bu dnemde baz gazete ve dergi yazarlar da tutuklanmtr. Bunlardan bazlar da Resimli Ay dergisinde yazan yazarlardandr. Bu yazarlar, ilerleyen zaman3 4

Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, Dou-Bat Yay., st. Tarihsiz, s. 572.

Cengiz andarl, Trkiyede Demokrasi Tarihi 1839-1950, mge Kitapevi, Ank. 1995, s. 279.

3

iinde zmir Suikast giriimi ile muhalefetin tasfiye edilmesini ve mevcut dinci kesimin sindirilmesi gerekletirir. Ardndan gelen dnemde ise 1929 ylnda tm dnyay etkisi altna alan ekonomik kriz Trkiyeyi de peneleri arasna alr. Ekonomik krizin verdii bunalmaya ramen halk ferahlatan yenilikler de yaanr. Ayn dnemde Kasm 1929da hkmet yeni harfleri yetikinlere retmek amacyla tasarlanan Ulusal Okullar atlmn balatr.5 lkede okur yazarln artmasndan ayr olarak, basnda denildii gibi harf devriminin yaanan zamann ilerisinde olduu grlen bir baka amac vard. Gazeteci Yunus Nadiye gre asl hedef Trkiyeyi gerekten ve madd olarak Avrupa ile birletirmek idi. Bu admn sonular ok byk, ok derin ve uzun vadeli oldu.6 Devletilik, hkim partinin programna 1931de girdi. Ancak terim henz ekonomiye uygulanabilecek ekilde tanmlanm deildi. Devlet imdilik sadece ekonomiyi dzeltmekle yetiniyordu. Yerli malnn kullanlmasn tevik etmek iin kampanya ald. Bu, ithal mala taplan bir toplumda yeni bir uygulamayd. Ancak devlet, yurttalarnn zihniyetini deitirmeye kararlyd. Basndan bu konuyu ulusal bir sorun olarak ele almas ve bamszlk mcadelesinde nasl baarya ulatysak bu mcadelede de kesinlikle baarl olacaz fikrini okurlarna anlatmas istendi.7 Sadece ekonomik alanda deil, yaam tarznda da deimeler saland. Halkevleri dil, tarih, sanat, spor faaliyetleriyle ky halkn eitmeye alt. Ayrca Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Trk Dili Tetkik Cemiyeti kuruldu. Ama, Osmanl dneminde braklan kklerin derinlemesine aratrp Trk tarihi ve Trk uurunu gelitirebilmekti.

5 6 7

Feroz Ahmad, a.g.e., s. 119. Feroz Ahmad, a.g.e., s. 119-120. Feroz Ahmad, a.g.e., s. 199.

4

Ksacas Cumhuriyetin ilk devresi, yani 1923-1938 yllar aras, tam anlamyla imparatorluktan modern devlet yapsna gemenin salam admlarla salanmaya alld yllar olmutur. Hzl bir inklp srecine girilmi, hem siyasal, hem kltrel, hem sosyal, hem de ekonomik anlamda gerekleen bu inklplar, modern Trkiyenin olumasn salamtr. lke, kimlik problemini ap millet olma zelliini tekrar kazanrken, modernlemeyi ve demokratiklemeyi de baarmtr.

1. BLM 1923 1938 YILLARI ARASINDA EDEB YAT ORTAMI VE DNEM N DERG LER NE GENEL B R BAKI

6

1.1.

19231938

YILLARI

ARASINDA

ANA

ZG LER YLE

EDEB YATIMIZIN DURUMU Cumhuriyet dnemi, sosyal ve siyas deimenin daha kkl ve yaygn bir ekilde gerekletii ve toplumumuzu deitirdii bir dnemdir. Bu deiikliklerin yllarca zlemini eken edebiyatlar ise bir yandan son yzyln muhasebesini yaparken bir yandan da rejimin icraatlarn geni kitlelere duyurmak ve benimsetmek ihtiyacn duymulardr.8 Grld gibi aydnlar birlikte hareket edip, halk modern hayat seviyesine getirebilmek, alan yolda ilerleyebilmek iin hep birlikte uramaktadrlar. Bu anlay Mehmet Kaplana gre ok byk bir g yaratr. Kaplan bu durumu yle ifade eder: Cumhuriyet devrinde Trk milletinin kazand en byk g ada, yeni bir Trk devleti ve medeniyeti yaratma azmi ile dolu olan gen nesillerin yetimi olmasdr.9 Edebiyatmz bu dnemde tek bir fikir ats altnda birleir; yenilik ve cumhuriyet ideolojisinin zellikle zerinde vurgu yapt mill anlaya yneli fikri, bu dnem edebiyatlarnn farkl yaklamlarna neden olsa da, karmza ilk kan tartma iirde hece vezninin kullanlmas gerektii anlaydr. Baz airler hecenin, iirin mziine uygun olmadn savunur. Baz airler ise hecenin yeni cumhuriyetin ve Trkenin sembol olduunu; aruzun Osmanly, hecenin ise modern Trkiyeyi temsil ettiini belirtirler. Btn bu tartmalarn olmasna ramen edebiyat evresi kesin izgilerle ayrlmaz. zellikle farkl grlerdeki yazarlar ayn dergide yaz yazabilmektedir. Yazarlar farkl grlerde de olsa, problemleri ortaktr; bu da Yeni edebiyat nasl oluturup halkn beenisini kazanan bir hale getirmeliyiz sorusudur. Bu dnem aydn, halkn her konuda nemsenmesini ve zevkinin k noktas kabul edilmesini ister. Bu dnemde halkn

8 9

Alemdar Yaln, Cumhuriyet Dnemi Trk Roman, Gnce Yay., Ank. 1992, s. 12. Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri 2, Dergah Yay., st. 1999, s. 11.

7

anlayaca, halk eiten, yol gsteren eserler verilmeye allr. Ksacas eserlerde faydaclk anlay zerinde durulur. Edebiyatn yaad bir dier nemli olay da Resimli Ay dergisinde Nazm Hikmet, Sabiha Zekeriya, lhami Bekir, Sadri Ethem gibi sanatlarn balatt Putlar Ykyoruz kampanyasdr. ncelikle Abdlhak Hamite, daha sonra Mehmet Emine, ardndan da Yakup Kadriye kar ar derecede sert ve ykc eletiriler gelir. Edebiyat dnyas yava yava kamplamaya balar. Olay sadece eski-yeni meselesi olarak kalmaz; zellikle karlkl verilen cevaplarla i siyas bir mecraya ekilir. Bylece aydnlar siyas olarak kendi saflarn belirlerler. Dergiler bile belli gre ait yazarlarn bulutuu bir at haline gelir. Cumhuriyet dnemi iirine baktmzda ncelikle unu unutmamak gerekir: Aslnda zaman bakmndan yeni diye bir ey olmadna gre, her yeni bir mddet sonra eskimeye mahkm olur. Her yeni ey nce tepkiyle veya hayranlkla karlanr, zamanla eskiler arasna girer, hatta kendinden sonraki bir baka yeniye tepki gstermeye hazrlanr. Edebiyatmz eskisi, yenisi, divan, saz iiri ve trleriyle bir btndr.10 Ksacas Yenileme Dnemi iirimiz, Edebiyat- Cedide ve Fecr-i Ati tecrbesinden sonra Milli Edebiyat Dneminde kendi ses imknlarn arama gayretine girmi, bata Avrupa iiri ve halk iiri olmak zere farkl kaynaklardan beslenerek Trkeye yeniden iir dili olma haysiyetini kazandrmaya ynelmitir. Bunun iin Cumhuriyet dnemi iirini Yenileme Dnemi iirinden ayr dnmek mmkn deildir. Tanzimat sonrasnda balayan hareket zenginleerek devam etmekte, Trke yeni bir medeniyet dairesinin getirdii zevk, anlay ve kltr birikimiyle Cumhuriyeti ilan eden yeni insann his ve dncelerini iir plannda ifade edebilecek ses durumuna ykselmektedir.11

10 11

Orhan Okay, Trk Dili Dergisi, zel iir Says, s. 286. erif Akta, Yenileme Dnemi Trk iiri Antolojisi, Aka Yay., Ank. 1998, s. 14.

8

Cumhuriyet Dnemi romanclar, mill edebiyat dneminde adlarn duyuran yazarlardr. Bu dnemin ilk yazar, Halide Edip, Yakup Kadri ve Reat Nuri Tanzimatla birlikte balayan kye ve Anadoluya alma hareketini bilinli olarak gelitirirler.12 Bu dnem romanlarnda genellikle yakn dnemi anlatan sava, ky, Anadolu insan anlatlmaya allr. Romanlarda yer alan bir dier konu da sosyal sorunlar ve bu sorunlar karsnda bocalayan insandr. Tiyatro, bu dnemde eitici bir vasfla karmza kar. zellikle Anadolunun en cra yerlerine bile eitimi gtrmeye alan halk evleri, tiyatro araclyla halk eitmeyi amalar. Bu dnemde birok tiyatro eseri lkemizde tercme edilip sahneye konulur. Ksaca toparlamamz gerekirse, yeni kurulan cumhuriyetle her ey deitirilmeye allmtr. Bu dnemde Avrupay sanatta yakalayabilme ve yenilemenin yannda zgn kalabilmenin abas iine girilir. Osmanl mparatorluundaki aydnn gelitirilmesi anlay yerine tm lke insannn gelitirilmesi, okuma yazma retilmesinin yannda bir sanat zevki oluturulmaya allr. Bunun iin her trl sanat, eitim esi olarak kullanlr. Bunun yannda konular ve anlatm ekli halka yaklatrlr.

1.2.

1938'E

KADAR

TRK

EDEB YATINDA

YAYIMLANAN

EDEB YAT VE SANAT DERG LER Edebiyat dergilerinin tarihi, bir bakma edebiyatmzn yenileme aamalarnn tarihidir. XIX. yzyl sonlarndan bu yana, belli ilke ve kurallar benimseyen airleri, ykcleri, eletirmenleriyle her dnemin yeni kuaklar edebiyat12

dergilerinde

kmelenerek

kamuoyunun

ilgisini

ekmeye

Olcay nertay, Cumhuriyet Dnemi Trk Roman ve yks, Bankas Kltr Yay., Ank. 1984, s. 11.

9

almlardr. Szgelimi 54 yl srekli olarak karlan "Servet-i Fnun dergisi (1891-1944, 2454 say), yayn hayatna girdii zaman Tevfik Fikretlere, Halit Ziyalara, Hseyin Cahitlere sayfalarn am, Edebiyat- Cedide akmnn yaygnlk kazanmasnda byk lde etken olmutur.13 Trk edebiyat, sanat ve dncesinin geliimini yanstmak ve ona yn vermekte dergiler, zellikle Cumhuriyet'ten sonra, nemli bir rol oynamlar ve oynamaktadrlar. Trk aydnnn, sanatsnn zaman iindeki tutumunu yanstmas bakmndan dergiler, esiz birer belge niteliindedirler.14 Trkiye'de ilk dergi, Cemiyet-i lmiye-i Osmaniye adna Mnif Paa'nn kard Mecmua-i Fnun'dur (1861). Onu izleyen, daha ok, tp, fen ve askerlik konularyla snrl birok dergi yannda, otuz yllk bir beklenti atlmyla Servet- Fnun (1891) kar karmza. Balangta, daha ok tp ve fen konularna geni yer vermekle birlikte, 1896'da Tevfik Fikret'in, 1901'de de Hseyin Cahit'in ynetiminde, sanat ve edebiyata kapsn aralarsa da, sava yllarnda kiiliksiz bir yaam srer. Ancak, Cumhuriyet dneminde, Uyan adn alp, gen sanatlar evresinde toplayarak 1944'e kadar onurlu bir ileve gnl balar.15 1910'lardan Kurtulu Sava'na kadar uzanan srede gn na kan Gen Kalemler (1911), Halka Doru (1913), Edebiyat- Umumiye (23) (1916), ve Yeni Mecmua (1917) gibi dergiler, Tanzimat'la balayan Bat'ya yknme ikliminde srdrrler yaynlarn. Kimisi baz edebiyat akmlarnn temsilciliine, kimisi de, aydnlar evresinde filizlenmeye balayan yeni dncelerin savunuculuuna soyunur. Ama, hibiri, toplumsal ve ekonomik yapnn bilincinde deildir. Bu bilin, ancak 1938'den sonra, zellikle de, 27

13

kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4 Basm, istanbul 2002, s. 39. Vedat Gnyol, Sanat ve Edebiyat Dergileri, Alan Yaynclk, istanbul 1986, s. 23. Vedat Gnyol, Sanat ve Edebiyat Dergileri, Alan Yaynclk, istanbul 1986, s. 23.

14 15

10

Mays Devrimi'nin ertesinde, toplumsal katmanlama bilinciyle birlikte ortaya kacaktr.16 1.2.1. 1933'e Kadarki Dnem Dergh: Dergh, stanbul'da Mtareke yllarnda, "Yarm aylk ilirn ve sanat mecmuas" olarak 15 Nisan 1921de Mustafa Nihat'n (Ozon) sorumluluunda kar ve 5 Ocak 1923'te kapanr. 42 saylk yayn yaamnda, bata Yahya Kemal olmak zere, Halide Edib, Yakup Kadri, Ahmet Haim, Ahmet Hamdi (Tanpmar), Falih Rfk, A. Kutsi (Tecer), M. Emin (Yurdakul) vb. gibi. Cumhuriyet dneminin ilk yirmi ylnda edebiyatmza soluk getirmi sanatlar bir araya toplar. (24) Dergi, Kurtulu Savamzn zaferini kutsayan ll bir tutumla, ileriye ynelik zlemler iindedir. "Mektepten memlekete" parolas dorultusunda, ulusal kaynaklara uzanan araylar sergiler.17 Aydnlk: Ekonomi, toplumbilim, tarih, eitim konularnn yan sra edebiyata da yer veren dergilerden Aydnlk'ta (1921-25) Dr. efik Hsn, Sadrettin Celal, Nizamettin Ali, Ali Cevdet, Faruk Nafiz (amlbel), evket Sreyya (Aydemir), Burhan Asaf (Belge), Kerim Sadi vb.'n n yazlar kt. Nzm Hikmet'in ilk "serbest nazm" rnekleri bu derginin sayfalarnda yer ald.18 Resimli Ay: (1924-1930) Resimli Ay dergisi, Sabiha Zekeriya ve Zekeriya Sertel tarafndan kartlan edebiyat ve magazin dergisidir. 1924 ylnda kan dergi, cumhuriyeti destekleyen eitici ve ada bir yapya sahiptir. Cevat akirin (Halikarnas Balks) yazd bir makale zerine kapatlr. 1928de tekrar alan dergiye Nazm Hikmetin girmesiyle magazin yaps tamamen deiir. Dergi, 1930da tekrar kapatlr. 1931de yayn16 17 18

Vedat Gnyol, Sanat ve Edebiyat Dergileri, Alan Yaynclk, istanbul 1986, s. 23-24. Vedat Gnyol, Sanat ve Edebiyat Dergileri, Alan Yaynclk, istanbul 1986, s. 24-25. kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, istanbul 2002, s. 39.

11

hayatna tekrar devam etmek istese de baarl olamaz. Deginin yazar kadrosunda Peyami Safa, Nazm Hikmet, Sadri Ethem, Suat Dervi, Sabahattin Ali, Emin Trk, Vl Nurettin gibi isimler grlr. Hayat: (1926-1929) 2 Kanunuevvel 1926da Ankarada yayn hayatna atlmtr. zerinde 15 gnde bir kar ilim, felsefe ve sanat mecmuas ibaresi varsa da ilk be cilt haftada, ondan sonras da on be gnde bir yaynlanmtr. 1930da ise ayda bir, yz sayfa olarak neredilmitir. lk drt cilt Osmanlca iken, beinci ciltten itibaren Latin harflerine geilmitir. Hayat mecmuas, sayfalar arasnda hikye, terbiye, fikriyat, itimaiyat, sanat bahisleri, roman edebiyatndan numuneler, iir, iktisat, tarih, Trkiyat, edebiyat tarihi, felsefe, musahabe, kitabiyat, spor, edebi tahlil, temaa vb. konulara yer ve ke amtr. Edebiyat tarihi kesinde Fuat Kprl ile Ali Cnibin incelemeleri dikkate deerdir.19

1.2.2.

1933-1940 Aras Dnem

lk: Bu yllarn nemli dergilerinden biri de Ankara Halkevi'nin organ olan "lk"yd (ubat 1933-Aralk 1949). Cumhuriyet devrimlerini topluma benimsetmek ve mnevverle rehber olmak amacyla siyasetten eitime, sanata, spora varana dek geni bir yelpaze iinde yayn yapar. Mecmua, fikirlerine ve ruhuna sadakatle bal olduu Halkevleri gibi hibir kr ve kazan amac gtmeksizin vazifesini yapacaktr iaryla yaynlanmtr.20 Birinci evresinde edebiyata snrl olarak yer verilirken, 1 Ekim 1941'den sonra Ahmet Kutsi Tecer'in ynetiminde karlan yeni dizisinde edebiyat dergisi kimlii alan lk'ye halk airlerimizin kiilik ve sanatlarn deerlendiren aratrma yazlar ayr zellik kazandrd. Bu tr yazlarda

19

Abide Doan, 1923-1938 Arasnda Yaynlanan Dergiler-Anadolu, Kadro, lk, Fikir Hareketleri, Ayda Bir- zerinde Bir alma, Doktora Tezi, Ankara, ubat 1991, s. LI-LII. Firdevs Gmolu, lk Dergisi ve Kemalist Toplum, Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul 2005.

20

12

Mustafa Nihat zn, Pertev N. Boratav, Ahmet Kutsi, Mehmet Turul, M. akir lktar, Nahit Tezel gibi adlar grnd.21 Varlk: "Varlk" dergisi (15 Kasm 1933) ise amacn, "Memlekette bir tek hakiki sanat mecmuas yok. nklbn her sahada yokluktan varlklar yaratmak iine girimi olduu bir devirde, acs hissedilen bir boluu doldurmak..." biiminde belirtiyor, okurlarna u "vaatte bulunuyordu: "Mecmuamz Trk edebiyatnn bugn en olgun ve erikin devresinde olduunu, neredecei eserlerle ispat edecektir."22 Gerekten de uzun yllar Yaar Nabi Nayr'n ynetiminde k hzn yitirmeyen bu dergi, Trk edebiyatn temsil gc olan air ve yazarn ounu sayfalarnda birletirmeyi baard. Halit Ziya, Abdlhak inasi, Yakup Kadri, Ruen Eref, Nurullah Ata, Suut Kemal Yetkin, Cemil Sena Ongun, Kemalettin Kamu, Necip Fazl, Cevdet Kudret, Ahmet Kutsi, mer Bedrettin gibi Varlk'tan nce nlerini yapm kiiliklerle birlikte yeni deerlere geni olanaklar salad. lk iki cildinde (1933-1935) Ahmet (41) Muhip'in 19, Cahit Stk'nn 18, Ziya Osman'n 11 iirini, Sait Faik'in 11, Sabahattin Ali'nin 4 yksn yaymlayarak, yeni bir edebiyat kuann varln ortaya koymasna yardmc oldu. 1935-36 yllarnda ise Fazl Hsn, Melih Cevdet, Orhan Veli ve Oktay Rifat dergide sk grnen imzalar arasnda belirdiler.23 Derginin dn ynn oluturan yazlarda, lke iin yeni, ama gerekli olan konu ve sorunlar ilendi: "Yeni Sanat Cereyanlar" (Fikret Mualla, say 22), "z iir Meselesi" (Sabahattin Rahmi-Eyubolu, say 15), "Dillerin Menei Hakknda" (Ahmet Cevat Emre, say 2), "Resim ve Felsefe" (Elif Naci,

21

kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, stanbul 2002, s. 41. kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, istanbul 2002, s. 41. kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, istanbul 2002, s. 41-42.

22

23

13

say 3), "Knut Hamsun" (Sabahattin Ali, say 15), "Memlekette On Senelik Felsefe" (Mustafa Sekip, say 8).24 Ycel: Bu dnemin saygnlk kazanan dergilerinden biri olan "Ycel", yaymna 23 ubat 1935'te balam, 1945'e dein srekli olarak 145 say kmt. 1950'den (Ocak) ve 1955'ten (Kasm) sonra da iki kez "birinci say"dan balatlarak yeniden yaymlandysa da bu dnemlerinde uzun mrl olamad. Muhtar Fehmi'nin (Enata) ynettii Ycel'de "Hmanizma, laik dnce, ulusal kltr, zgrlk, eski Yunan, mspet bilim" konular geni lde yer alyor, zellikle Orhan Burian ve Vedat Gnyol'un yazlar derginin dnsel ynn belirtiyordu.25 Aa: Necip Fazl'n memurluktan ayrlp kendini tamamen yaz hayatna verdii dnemde yaymlad "Aa" (14 Mart 1935-Temmuz 1936, 17 say), idealist felsefeye bal grnmesine karn, sayfalarnda yeni edebiyatn deiik eilimlerine yer veren bir dergi kimliindeydi. Mustafa ekip, Sabahattin Eybolu, Sabahattin Ali (Kafa Kd yks, say 1), Sait Faik (Lousa, say 2), Cahit Stk, Ahmet Muhip, Ahmet Kutsi (Halay iiri, say 4), Ahmet Hamdi Tanpnar (Hatrlama iiri, say 16) Aa dergisinin balca yazarlar arasnda grndler.26 Kltr Haftas: lhami ve Peyami Safa kardelerin "Kltr Haftas" (15 Ocak 1936-3 Haziran 1936, 21 say) da ciddi kltr mecmualarndandr. Peyami Safann buradan Nazm Hikmete yapt hcumlar ve Nazm Hikmetin cevaplar, zamann ok ilgi ekmi byk hadiselerindendir.27

24

kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, istanbul 2002, s. 42. kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, istanbul 2002, s. 42. kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, istanbul 2002, s. 42. Abide Doan, 1923-1938 Arasnda Yaynlanan Dergiler-Anadolu, Kadro, lk, Fikir Hareketleri, Ayda Bir- zerinde Bir alma, Doktora Tezi, Ankara, ubat 1991, s. LII.

25

26

27

14

Ses: lk saysndan itibaren yeni sanat anlayna bal olan bu dergide Halikarnas Balks, Sait Faik, Abidin Dino, Bedri Rahmi, H. . Dinamo, Asaf Halet elebi, Abidin Nesimi, A. Kadir, lhan Berk yazdlar. ( lk k 16.11.1938, sahibi: Yaar l. Yeni dizinin birinci says 7.6.1939'da yaymland; 16 say srd. Sonradan da "Ses" ve "Yeni Ses" adlaryla, aralkl olarak 1948 ylna kadar yaymland. karan: Yusuf Ahskal).28 Yeni Edebiyat: Dnemin toplumcu ve gereki yazarlarnn organ olan "Yeni Edebiyat" (5 Ekim 1940-15 Kasm 1941, 26 say), Suat Dervi ve ei Reat Fuat Baraner'in ynetiminde kt. Balca yazarlar arasnda Ali Rza (Reat Fuat'n takma ad), Abidn Dino, Mazhar Ltfi (Nzm Hikmet'in takma adlarndan biri), H. . Dinamo, Suat Dervi, A. Kadir, Mehmet eyda, Kemal Slker vb.nin bulunduu bu dergide ilk kez toplumcu gereki edebiyat anlaynn estetik sorunlar zerinde yazlar yaymland.29

1.3.

RES ML AY DERG S N N TRK EDEB YATI VE SOSYAL

HAYATA KATKILARI Resimli Ay dergisi, ilerici bir bak asna sahipti. Yeni ynetimi halka benimsetebilmek iin ncelikle bak asn deitirmi ve Trk dergiciliine yeni bir tarz getirmitir. Magazin, edebiyat ve sosyal hayat bir btn olarak derginin sayfalarnda yerini bulur. Aydn kesime hitap etmesinin yannda, halka da bir eyler kazandrmak amacn gder. Gerekten de bu dnemde halkn zevk ve fikirleri gz ard edilmi, yayn hayatn srdrmekte olan edeb dergiler (Yeni Mecmua, Byk Mecmua, Dergah gibi) sahiplerinin ve yazarlarnn zevklerine gre dzenlenmi, belli bir snfa hitap etmitir. te Resimli Ay, bu boluu

28

kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, istanbul 2002, s. 44. kran Kurdakul, ada Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi 1, C. 3, Evrensel Basm Yayn, Gzden Geirilmi 4. Basm, istanbul 2002, s. 42.

29

15

doldurmak; Kurtulu Savandan sonra kurulmas tasarlanan Yeni Trkiyede sosyal problemleri ele almak; saltanat devrinin Cumhuriyete miras brakt ekonomik, sosyal, kltrel boluklar su yzne karmak, bunlara are olmak amacyla ortaya kmtr. Zira Cumhuriyetin ilanndan hemen sonra yayn hayatna atlan Resimli Ayda Cumhuriyet rejimi ve demokrasi doal olarak sk sk ele alnan konulardan biri olmutur. Resimli Ay halkn yeni kurulan Cumhuriyete ve modern hayata genel kltr olarak, eitim olarak itiraki iin eitici yazlar yaynlar. Kulland halk, halk iin, halk tarafndan sylemleriyle halkn katlmn salamaya almtr. Her kesimden insann dikkatini ekmek iin yayn yelpazesini olduka geniletmitir. zellikle kadnlarn modern hayata katlmn salamak iin magazin gibi hareket etmitir. Bunu yaparkenki dncesi, halkn kltr seviyesini ykseltmektir. 19241928 arasndaki dnemde Cumhuriyetin oturmas,

demokrasinin halk tarafndan kabul edilip toplumda yerlemesi ve sosyal problemlerin grlp ortadan kaldrlmas iin allr. 1925 ylnda yaynlanan Asker Kaaklar Nasl Aslr? yazs sebebiyle Cevat akir yl Bodruma, derginin yneticisi olmasndan dolay Mehmet Zekeriya da yl Sinopa srgne gnderilir. Mehmet Zekeriya, genel af yasasndan yararlanp 1926 ylnda stanbula dner. Resimli Ay 1927 ylnda tekrar kmaya balar. Resimli Ay 1928 ylnda yeni harf inklbna byk destek verir. Halka bunun nemini anlatan yazlar yaynlar. Yeni harfler 1928 ylnn Kasm saysnda tantlr. Dergi hemen yeni harflerle baslr. Resimli Ay asl byk deiimi 1929 ylnda yaar. erik olarak, ekil olarak byk deiime urar. Resimli Ay 1929 ylnda sayfa saysn azaltr; bununla da kalmaz, resme daha fazla yer verilir. Yeni kitaplarn tantm, tenkitler iin keler alr.

16

En byk deiim ise Resimli Ayn yaz kadrosunda gerekleir. Bu dnemde Nazm Hikmet Moskovadan gelmi ve Resimli Ayda almaya balamtr. Nazmla birlikte derginin yaz kadrosu deiir: Suat Dervi, Sabahattin Ali, Vl Nurettin ve Sadri Ethem gibi yazarlar Resimli Ayda yer alr. Hikye ve iirde ierik olarak byk deime yaanr. Resimli Ayda iir, n planda grlen yazm trlerinden olur. Dergide yaynlanan hikye ve iirler toplumun sorunlarn ortaya koyup, halkn dikkatini ekmek iin yaynlanmaktadr. Bu, Trkiyede realist, sosyal bir edebiyatn douunun ilk ayak sesleridir. Nazm Hikmet bununla da yetinmez; Putlar Ykyoruz

kampanyasyla Trk edebiyatn kkten sarsan bir tartma balatr. Bu tartmann en byk etkisi, o zamana kadar ayn fikir etrafnda hibir ayrm gzetmeden yer alabilen edebiyatlarn, bu tartmadan sonra saflarn belirlemi olmasdr. Bu arada Resimli Ay yeni eitim sistemini desteklerken, sistemde grd eksikleri sayfalarna yanstr. Misyoner faaliyetlerine engel olur. Sabiha Zekeriyann Savulun Geliyorum ve Emin Trk Beyin Kymde Neler Grdm? (Aralk 1929, s. 5-6, 7-9) yazlarnn Resimli Ayda (Aralk 1929, s. 5-6, 7-9) yaynlanmas zerine Sabiha Zekeriya iki ay hapis ve otuz lira para cezasna; Emin Trk ise bir ay hapis, yirmi be lira para cezasna arptrlrlar. Eletirel yazlarna devam eden Resimli Ay, aksaklklar halka gstermeye devam eder. Bu almalar 1931e kadar srer.

2. BLM RES ML AY DERG S N N TEEKKL VE ZELL KLER

18

2.1.

DERG N N ADI VE ZELL KLER

Resimli Ay dergisi, 1 ubat 1924 tarihinde yayn hayatna balamtr. Resimli Ay dergisinin yaynlanmasn salayan ve dergide bayazarlk yapan Zekeriya Sertel, ilk sayda dergiyi ve derginin k amacn yle aklar: Bizde imdiye kadar iki ekil dergi kmtr. Bunlardan birincisi, says az bir okuyucuya hitabeden mecmualardr. Yazlar yazarn edeb zevkine gre yazlr. Bir de ikinci snf mecmualar vardr ki, bunlar para kazanmak ve hret salamak emeliyle kitaplar ve amatrler karrlar. Resimli Ay ne birinci ne de ikinci zmreye dhildir. Bizim hedefimiz okuyucularn, okuma ihtiyalarn doyurmak ve memleketimizde gerek bir halk dergisi kurmaktr. Bizce bir makalenin deeri, altndaki imzadan ok okunmasndandr. zellikle Resimli Ayda yaynlanacak makaleler, hikyeler, genel olarak yazlar, yalnz dar bir zmrenin edeb zevkine cevap veren yazlar deil, fakat insanlarn hiss, fikr dima bedi ihtiyalarn doyuran, genel nitelikte yazlar olacaktr. Bu ekil, mecmuaclk leminde yeni bir yoldur. Resimli Ay Dergisi 19241928 yllar arasnda kar; bu birinci dnemdir. 1928den 1930a kadar tekrar kar; bu da ikinci dnemdir. Dergi birinci dneminde sosyal meseleler zerinde duran, magazin konularna, zellikle kadn okuyucu kitlesine hitap eden bir yapya sahipti. kinci dnemde ise, zellikle 1929da Nazm Hikmetin yaz kadrosunun bana gemesiyle, derginin dnce yaps tamamyla deiir. Resimli Ay dergisinin ilk devresinde kapatlma sebebi; derginin yazarlarndan olan Cevat akir tarafndan hazrlanan ve yaynlanan ttihatlar dneminde asker kaaklarna ynelik olan yazdr. Cevat akir Asker Kaaklar Nasl Aslr? yazsnda hapishane anlarna yer verir. Bunun zerine Zekeriya Sertel ve Cevat akir tutuklanr.

19

Resimli Ayn ortaklarndan Suudi Bey, mevcut sermayeye tek bana sahip olabilmek iin bir takm oyunlara bavurur. Sabiha Sertel ise Suudi Beyin vergi kaakl yaptn rendikten sonra dava aar. Bunun zerine matbaas geici olarak kapatlr. Resimli Ay ismi kullanlamad iin Sevimli Ay olarak karlr. 1925te Cumhuriyetin yldnm nedeniyle kan aftan yararlanr ve 1928de derginin ad Resimli Aya evrilir. Bylece 1928de derginin ikinci evresi balar. 1929dan sonra dergide toplanan yazar kitlesi sosyalist gre mensup yazarlar olunca polisin dikkati dergide younlar. Bu durum ortaklar tedirgin eder. Derginin yaz kadrosunun deitirilmesi istenir. Sabiha ve Zekeriya Sertel bu neriyi kabul etmezler. 1930 ylnn son aylarnda baz gazetelerde yle bir ilan yaynlanr: Son zamanlarda Resimli Ay mecmuas neriyatnda memleket ve okuyucularn hibir ihtiyacn tatmin etmeyen khne mevzulara, faydasz yazlara yer verildiini gren messesemiz, bamuharrirlerinin vazifelerine nihayet vermi ve mecmuay kapatmaya karar vermitir. Sabiha ve Zekeriya Sertel derginin kurucular olarak derginin yaynn srdrmeyi isterler. 1 Ocak 1931 tarihinde kardklar sayda yle seslenirler okuyucu kitlesine: Biz Resimli Ay yedi sene nce yaymlamaya baladk. Resimli Ay yedi senelik yayn hayat iinde birok zorluklarla karlat. Bu zorluklara, hapis cezalarna, durmadan mahkemelerde yarglanmalara ramen yaynlarna devam etti. nk Resimli Ay bir ideal mecmuas idi. Dergi, bu memleketin fikir ve edebiyat hayatnda ok kk bir rol oynamak, strap eken kitlelerin dertlerini dile getirmek, demokratik bir dzen kurulmasn salamak amacyla kyordu. Karlat zorluklar onun azim ve iradesini sarsmad. Mahkemeden mahkemeye dtk, fakat son defada karlatmz zorluk, Resimli Ayn kmasna engel olmayacaktr. Ortaklar

20

bu isme sahip kmak istiyorlar. Resimli Ay bizimdir. Ve yaynlarna devam edecektir. 1931 ylnda son saysn yaynlayan bu derginin yeni saylarnn yaynlanmasna engel olunur. Son olarak ortaklar mahkemeye bavurup, imtiyaz irketin maldr iddiasyla Resimli Ayn yayn hayatnn son bulmasna neden olurlar.

2.2.

DERG N N EK L ZELL KLER

Resimli Ay dergisi, ekil zellikleri bakmndan dneme ayrlr. Yayn hayatna balad ubat 1924 tarihinden Mart 1929 tarihine kadar olan birinci dnemde dergi 48 sayfa olarak kar ve boyutlar 24,5 x 33,5 cm.dir. Osmanlca olarak, orta karakterde yaz ile yaynlanmtr. Sayfalar stuna ayrlmtr. Balklarda byk ve koyu harfler kullanlmtr. Yazlar genelde en fazla sayfa srmektedir. Uzun yazlarn devamna, derginin son sayfalarnda yer verilmektedir. n kapak d yzde byk klie ile derginin ad, altnda derginin fiyat, numaras ve yl; i yzde ise mecmuann isminin sa tarafnda derginin idarehanesi, sol yannda abonelik artlar ve alt tarafta Trkiyenin Yegne Aylk Mecmuas yazs yer alr. Dergide zellikle kadn resimlerine ska yer verilir. Bunun amac, Trk kadnna modern kadn tantmaktr. Arka sayfada Ba Muharririn Kesi adl blm yer almaktadr. 1929 ylnda derginin ikinci dnemi balar. Bu dnem, 1931 ylna kadar devam eder. Dergi, yeni harflerin kabulyle sayfalarn yeni harflere gre tanzim eder. Bu dnemde derginin boyutlar 24 x 33 cm.dir ve 40 sayfa olarak yaynlanr. Yazlar daha nceki dnemde olduu gibi stun halinde tertip edilir ve balklar da byk, koyu harflerle verilir. n kapak d yznde byk klie ile derginin ad verilmi, yine ayn kapakta derginin fiyat ve tarihi belirtilmitir. Resimler biraz daha deiime uramtr. Konuyla ilgili resimler seilmi, modern Rus resim sanatndan rnekler yer almaya balamtr. lk

21

sayfada Duyuyoruz ve Gryoruz ke yazs yer almtr, arka sayfada Ba Muharririn Kesi adl blm bu dnemde de devam etmitir. Resimli Ay dergisinin nc dnemi Mart 1936 tarihinde balar. Bu dnemde dergi 20 x 36 cm. boyutlarnda kar ve 96 sayfadr. Resimli Ay dergisi, ubat 1924den Mart 1926ya kadar Vatan; Mart 1926dan Mart 1927ye kadar Tevhid-i Efkr; Mart 1927den sonra da Resimli Ay Matbaasnda karlmtr. Derginin arka sayfalarnda ve i sayfalarnda bolca reklama yer verilmitir. Fiyat kt ilk gnden yayn hayatnn sonuna kadar 25 kuru olarak kalmtr.

2.3.

YAZAR KADROSU

Resimli Ay dergisinin yazar kadrosunu oluturan isimler olduka fazladr fakat biz burada dergide en ok rastladmz isimleri vermeye alacaz. Derginin 19281930 yllar saylarnda karmza kan yazarlar Abdlhak Hamit Tarhan, Ahmet Hamdi, Ahmet Rasim, Baki Belend, Celal Esad, Celalettin Ekrem, Mustafa akir, Emin Trk, Enver Behnan, Fahri Celal, Fahri Kamil, Faruk Nurettin, Halit Ziya Uaklgil, bnrrefik Ahmet Nuri, lhami Bekir Tez, smail Suphi, Mahmut Yesari, Muhsin Erturul, Mnire Handan, Nahit Srr rik, Nazm Hikmet Ran, Nizamettin Nazif, Peyami Safa, Raife Neziye, Sabiha Zekeriya, Sadri Ethem, Sabahattin Ali, Suat Dervi, Vl Nurettin, Vasfi Samim, Zekeriya Serteldir.

3. BLM DERG DE YAYINLANAN YAZILARIN DEERLEND R LMES

23

3.1.

DERG DEK EDEB VE F KR YAZILAR

3.1.1. Dergide Yer Alan iirler

KPEK Yamur, yayordu yayor Gn memesini Kim sayor? amur gibi hislerin couyor iimde Kouyor neemi boarak Kanca gibi her yere taklan Kederim var bugn. Beynime ivi gibi aklan Kederim Serin damlalar iner en eski dostum gibi beni tanr, gelir iime siner.. Bugn, kederi bir smarlama kostm gibi giydim. Bugn ben dal gibi olu len analar gibi deliydim yolda bir kpek duruyordu; At! Bir lokma bulmaya kafas are kuruyordu. Bir adam koup geldi. Bu adam, tam bir ekmek lokmas uzatrken ona sip sivri bir ey kalbimi deldi,

Kasm 1929

24

Ama, kpek sevindi o merhamete nk bu adam oldu ona ilk lokmay uzatan, atan Ona ilk lokmay ilk uzatand bu Onu ald kpek azna Benim merhametim dona kald; Can istiyordu, heeey! Verdii ekmee bedel.. Gel, Yutma onu gel! Duymad iimdeki sesi, duymad... ona oyun oynayan adama uydu, beni duymad.. Yamur yayordu.. imdi. yap yap amurlu tyleri, amurla ykanyordu.. Aznda tka var gibi tkanyordu. Didikliyordu amurlar kar, sar ayaklar Karnn delik deik eden kahpe zehirden kamak istiyordu. Sivri bir hanerle barn amak istiyordu. Yolda yamurla o vard.

25

Vakit, ufack demir bir kutu ii kadar dard. Zavall a hayvan ldryorlard Drt bir yanna bakt.. Merhamet, Uzak uzak kamt deniz ar, Yelkeni amt! Yakt Kzl ineler kuru etlerini, yakt.. Bir avu kan kara gzlerinden akt. rperdi tylerimle tyleri; kuru etlerini rperip gerdi amurlu yola.. Krk, cam paralar gibi yamur balyor yeniden!.. kara gk Yeniden talyor yeri! Ve gzlerinde balyor bir frtna damlalarla! Damlalar Scak kzgn damlalar, Yreimi halyor!.. Fahri Kmil

26

KFEC LER Bakn hey Bahtn kara okkalar aman srtmza bindi bizim. Hey kfeler patrrr patr patlasn artk, Biz nasl dizleri tiril tiril titreyerek ken hanlar gibi kyorsak canmz kanmz nasl skyorsak.. Omuzlara mhldr kfeler, Balar bir elden bir ele kaynyan demir kollar gibi. Vur, bahtna vurur gibi yk srtna.. Ikna Ikna gitme glm, sana yaramaz.. Az bile bu okkalar. Boyu amyor, Yere tamyor. Fahri Kmil

Kasm 1929

27

ANNEM N LM Her akam yorgun argn iten dnnce; bask odam bana bir mezar olur. Ben kartrrken krk masamn banda nasrl parmaklarmla salarm ocukluum yreime sokulur. Ben, imdi tezgh banda alan adam, yirmi yl straba alan adam domuum bir pamuk tarlasnda. Anam rgatm babam bir derebey ua Orada, Ahrda; alayp atlamasn diye anam beni inleye inleye srtna balarm Ve Koza toplarken belindeki petemala iin iin alarm Bundandr ki, kzgn gne kzgn gne beni beni tarlalarda kar artm!..

Mart 1930

28

imdi ben derinden hatrlyorum o gn hatrlyorum anamn tarlalarda bunalp ldn!.. te kzgn gnete gryorum alanlar; gryorum benim gibi azaba alanlar. Tarlalar, tarlalar Tarlalarda ocuklar alyor, alyor ocuklar tarlalarda, tarlalarda!.. kuru bir grtlaktan kan yank bir trk ykseliyor, bir trk geliyor tarlalardan, tarlalardan!.. Tarlalar takr takr haykr eyyyyy!.. burma bykl delikanl yreinin trksn!.. Varsn yaksn seni gne.. ne kar? Varsn essin scak rzgr sen duyma haykr!.. haykr!.. Ben de topladm bu tarlalarda koza,

29

ben de kartm dumana toza; benim de parmaklarm nasr balad, benim de yreimi gne burda dalad!.. ben bilirim tarlalar, bilirim tarlalarda alayanlar. Kzgn frnlarda nasl pierse ekmek; bu emek terli rgatlarda tarlalarda!.. Bunlar da bir gn anam gibi lecekler, byle pier tarlalara gmlecekler birer, ikier smail Suphi

30

YAMUR Yollar, batak amur, Yamur Hey bir sinsi kurt gibi uluyan Gsmde soluyan Rzgr Yollar, batak amur aprak ve dar akr akr akrdayan yamur!!!.. Aalar Rzgrda harlar Gibi kuaklaan aalar!! Omuzda bitmeyen yolculuk Kuruyan yalar!! Hkrk Nefes Soluk Aalar Halar Gibi rzgrda kucaklaan aalar Etimde rzgrn ac Krbac Sivri bir ylan dili Etimde Rzgarn kvrlan dili Gece uzun Uzaklarda yarn Hkrk, nefes, soluk Ve bitmeyen yolculuk

Nisan 1929

Ercment Behzat

31

HA BE DALGALAR Perde perde uluyor rzgr gklerde ey gklerde. Yerde; deniz rzgrlarn srtna binip, yekpare bir da gibi inip ykseliyordu Comak, komak dediin byle olur ey byle olur.. Coanlar bu rzgr gibi coar; koanlar, solur dalgalar gibi Dalgalar dalgalar ha be dalgalar Birbirine ana, birbirine gebe dalgalar Rzgr; duracak deil gibi, gittike oalyor.

Ekim 1930

32

Dalgalar; koca kzl bir dil gibi, ufuklar yalyor Dalgalar, dalgalar ha be dalgalar Birbirine ana, birbirine gebe dalgalar. Nail V.

33

SOKAKTA KALAN ADAM Koyu siyah gzlerinde onun; karanlk bir gndz gibi doan eser: alev bir grz gibi eser szlerinde. Bu adam bugn tam yirmisine girmitir. Belki gecelerin yzde onunu, bir kenar hannn en dip odasnda, milyarda milyonunu, bir randevu apartmannn tahta karyolasnda geirmitir Dier Geceler:

Temmuz 1930

kll, kaln bacaklarna ekerek izmelerini, akamc yldzlar gibi karanlklar ardnca der kaldrm talarna. Grr ki her sokak bir caddeye boalr. Her dik yoku hzn, keskin bir inite alr Eski yrtk ceketinin yal yenlerine silerek terini, Engin bir deniz ufkuna dalar gibi

34

dalar gen kadn balarna Bilir ki her erkek bir kadna boalr. Fakat: her yiit gnl kzn dnde deil, ite alr Koyu, siyah gzlerinde onun; karanlk bir gndz gibi doan eser; alev bir grz gibi eser szlerinde. Bazen yrmekten bunalarak, oturup yass, geni bir ta; karanlklarla ba baa kalarak; ince, uzun parmaklaryla tarar karanlk salarn. ster ki binip eri, yksek bir dalna, baskn aksi sulara den uzam sakalna Koyu siyah gzlerinde onun: karanlk bir gndz gibi doan eser; alev bir grz gibi eser szlerinde Nail V.

35

AREFE Bu gece deilse yarn gece gideceim kodese imde yaprak kmldanyor, Deliksiz uyku gibi rahat geni iim. Rahat geni iim havalarda mavilikleri yeni domu bir ocuk gibi seyrediimden Dn ben ehrin meydanna gidip: -Onlar iin kardelerimizi ldrmeyelim lmeyelim dedim. Ve bu gece deilse yarn gece gideceim kodese. imde yaprak kmldamyor, Ellerimi bamn altna koyuyorum, denizi duyuyorum, uyuyorum

Ekim 1930

mzasz Adam (N. Hikmet)

36

CEVAP Behey! Kara boynuz gibi kal mukaddes Apis bal adam; Behey! Kara maa bey! Sen iirin asl kamusuyla konuuyorsun, ben asaletten anlamam. apka karmam konutuun dile dmanym asaletin kelimelerde bile. Behey! Kara maa bey! Ben bilirim bu tehevvr bu ikyaat niin? bilirim beni uykumda bomak iin bekliyorsun geceyi. Ben ki bileklerinde tel kelepeyi bir altn bilezik gibi tamm, ben ki ilmikleri sabunlu iplere bakp kll kaln ensemi kamm, tehdidine pabu brakr mym hi? Behey! Kara boynuz gibi kal Mukaddes Apis bal adam, Behey!

Temmuz 1929

37

Kara maa bey, behey, yz kara. Ruhunu zenci bir esir gibi kardn pazara, bir orospu odas yaptn kafa tasn Hki ceketli llerin ceplerinden alarak parasn satn aldn kendine svire dalarnn havasn Ve bundandr ki bugn ablak sar suratnda senin kanl altnlarn kzll var.. Acayip rzgrlar esmeye grsn bamdan. Yoksa musahhih maamdan Haftada papel taksite balayp seni bir amar olan kullanrm. Beynimin byle ilerle lfeti var sanm, mkemmel yapar vazifesini Behey! Kara maa bey. Halka ahmak diyen sensin. Halkn soyulmu derisinden srtna frak giyen sensin. Yala bal tutan be parman be rk muz gibi, homurdanarak dola besili bir domuz gibi, Meydan senin mi dersin? hala edersin, bizde o gz var m baksana. kendi kara kann bir ate emberle evirdim drt yann

38

saa git yok geit sola git yok, ileri geri yok. Kvr kuyruk kalemini kalbine sok bir akrep gibi intihar et Nazm Hikmet

39

CEVAP II ki serseri var Birinci serseri kpr altnda yatar, sularda yldzlar sayar geceleri ki serseri var: kinci serseri atlas yakal sarho sofralarnda Badatl bir dilencinin ald sazdr, Fransz emperyalizminin idare meclisinde ayvazdr Ben, ne kpr altnda yatan, ne de atlas yakal sarho sofralarnda saz alp Arabistan fst satanlarn airiyim; ki serseri var: kinci serseri yolumun stnde duruyor ve soruyor bana PROLETER dediim ne biim ku olduunu? Anlalan Badd aklaban Unutmu, Msy bilmem kimle beraber Adana-Mersin hattnda o kuu yolduunu

Eyll 1930

40

ki serseri var: Birinci serseri pencerelerden bir glge gibi girer geceleri ki serseri var: ki serseri halkn alnterinden altn yapanlara kendi kafatasnda hurma raks sunar. Ben hzm asrlardan almm Bende her msra bir yanarda hatrlatr. Ben ne halkn alnterinden on para almm ne bir airin cebinden bir satr ki serseri var kinci serseri meydana drt topa gibi saldm drt eseri sanm ki yazmm kendileri iin. Halbuki benim bir serseriye hitap eden ikinci yazm ite budur: Atlas yakal sarho sofralarnn saz, Fransz sermayelerinin hac ayvaz, bu yazdm yaz rse balyoz salonlarn imek yumruudur. Katmerli kat kat yal ensenden Ve sen o kemik yaladn sofrann altna girsen de, -dostun KARAMAA BEY gibi kaldrp kaldrp yere aaalmak iin cann burnundan aaalmak iin bulacam seni

41

Koca gbeklerin RUSEL kua sen, sen uak murabba sen uak mikab satlm uaklarn ua sen!!! Nazm Hikmet

42

HT LL- KEBR Drd de nmdeydi Kan iindeydiler Severim kan: anamn rahminde olduu ve giyotin sepetine dolduu iin Drd de nmdeydi. Kan iindeydiler Yetitim onlara, omuzuma deydiler -Kahrol Danton! lmelisin Robespiyerim!. Yaasn Marat! Ben Babfle beraberim, Dedim. Ve getim onlar Robespiyer, Danton Babf Marat.. Ne balang ne sen! Doan len, be anakom doan, len, doan hayat!..

Austos 1930

Nazm Hikmet

43

SES N KAYBEDEN EH R Adedi devir: sfr. ehir: sustu. Kenetlendi nokta nokta ehrinin asfalt- beton enesi: bin dokuz yz nokta nokta senesi nokta nokta aynda cadde bo. Bir utan bir uca ko.. Cadde bo bombo cebim gibi Kesildi akmyor su Ne bir motor uultusu; ne bir tekerlek var. Rzgr; srklyor asfaltta Mister FORDUN adn duvarda kopan renkli bir ilan kadn kaldrma savuruyor adam adam duruyor: birincinin kolunda krk bir keman var, kincinin banda silindir srtnda frak, nc kll bir maymun gibi dak. Sokak. Sokakta slk alarak ensesini kaya kaya

Temmuz 1929

44

ge kardan karya yok ezilmek korkusu Ne bir motor uultusu, ne dnen bir tekerlek var. Rzgar atyor git gide kara kalarn.. kesmi ddk sesleri ke balarn adam adam duruyor ve bir sarho trks syleyerek topuklarn yere vuruyor. Caddenin ortasnda barp durmayn, topuklarnz yere vurmayn!.. NAF LE! Asfalt getiremezsiniz dile NAF LE Konumaz sesini kaybeden ehir: okamazsa eer ONLARIN ceplerinde kilitlenen elleri bakr telleri adam adam duruyor Birincinin kolunda krk bir keman var, kincinin banda silindir srtnda frak nc kll bir maymun gibi plak, adam kayboluyor karanlkta sallanarak Nazm Hikmet

45

YARIDA KALAN B R BAHAR YAZISI Vurdu gergin kaln parmaklar yaz makinasnn dilerine. Kada her harfi majesklle dizilmi kelime var: BAHAR BAHAR BAHAR Ve ben air musahhih, ve ben her gn iki liraya 2000 kt satr okumaya mecbur olan adam, ve ben neden bahar geldi de hl muambas kopuk kara bir koltuk gibi oturmaktaym? Kasketini kendi kendine giydi kafam frladm matbaadan sokaktaym. Yzmde mrettiphanenin kurun kiri, cebimde 75 kuruun var. HAVADA BAHAR Berberlerde pudralanyor Babli paryasnn sar yanaklar.

Haziran 1929

46

Ve gneli aynalar gibi yanyor kitap camekanlarnda renkli kitap kapaklar. Fakat benim bu caddede yayan kapusunda ismimi tayan bir formalk ALFABEm bile yok Adam sende ne kar! bam dnmyor geri, yzmde mrettiphanenin kurunlu kiri cebimde 75 kuruun var. HAVADA BAHAR Bu yaz yarda kald. Yamur yad satrlar sel ald. Halbuki ben neler yazacaktm neler. 3000 sayfalk 3 cildinin stnde a oturan muharrir bakmyacakt da camna kebapnn tombul esmer kzn ermeni kitapnn kl gzleriyle talyacakt Deniz kokmaya balayacakt. Terli kzl bir ksrak gibi ahlanacakt bahar. Ve ben onun plak srtna atlar atlamaz srecektim sulara. Sonra her admda peimden gelecekti yaz makinam Ona diyecektim -Etme anam

47

beni brak bir saat rahat Sonra salar dmeye balyan bam haykracakt uzaklara -AIKIM 27 benim yam onun ya 17 Kr eytan topal eytan kr topal eytan gel bu kz ses dedi, diyecektim, diyemedim derim yine. Ama yamurmu Yayormu, yazdm satrlar sel almm cebimde 25 kuruum kalmm ne kar Bahar geldi bahar geldi bahar bahar geldi ulan! Tomurcukland iimde kan!!! Nazm Hikmet

48

AIN LM (Bugnn tek sanatkr Nazm Hikmete) Drt keli kat bir oda delik deik, delik deik Ortada bir krk beik. Beik gcr gcr alyor. Beik alyor gcr gcr. Ta kenarda: Alt kapal st kapal Drt yan kapal bir karyola. Duvarda isli bir yz gibi Kimsesiz bir ksz gibi bir rmcek admyla Ar ar yryor saat. Saat alnca tam dokuzu. Hasta dirildi uykusundan Korkusundan alk, alk bakt glgeler. Tahta bir kalpta bir insan ba, Bir insan banda iki akl ta, Gzler deil, yrek alam Yrek gzlerde kan balam. Hani tarlalarda Gvdesi budakl ki yaprakl dallar budanm,

Mays 1929

49

Kkleri yanm, aalar vardr. Bu da yle. O da byle. Aarak o bakr gsnn Pasl yayl kanatlarn, Mrltlarla Hrltlarla Anlatyor hayatlarn: Bu benim ocuum, Bu benim yavrucuum. Gcrdyor kara imekler Kara barnda, barmzda. Ben onun babasym, Hastaym hastaym. Bir orba tasnda canm kaynar. Ne hekim isterim ne ila Acm, acm, Acm, Acm, a.. Gmmeyin beni topraa stemez beni toprak Benden daha etlidir Den bir kuru yaprak. O zaman, yerin dibinde kaynaanlar

50

ayaklanmazlar m? Ne yapacaz bu kuru kemii demezler mi? Gmmeyin beni topraa stemez beni toprak Benden daha etlidir Den bir kuru yaprak. Son bir slk ald slak dudaklar, zld gs satr satr, krld gs atr atr Mhlanan bir demir tabut gibi indi. gzkapaklar Zindanda byle can verirmi mahpuslar. Byle kermi uykularda Kurun kanatl kbuslar. lhami Bekir Tez

51

HALK HAVALARI Dem olur eyy dem olur; Gzlerim dolu nem olur; Hanginiz kara gzlm, Hanginiz annem olur eyy hanginiz annem olur?. Ah ey uzakta yar yara iki kadeh gibi arpan aalk! Ah yeil yelpazeler gibi sallanan orman Ah ey anam-dan... Ah ey krmz bir yrek resmi gibi!... Dem olur eyy dem olur; Gzlerim dolu nem olur; Hanginiz kara gzlm, Hanginiz annem olur eyy hanginiz annem olur?.. Varn da grn varn da, Bugn de grn yarn da! Yer kmr Gsler balgam ksrr Maden ocaklarnda. Maden ocaklarnda. Gece tten ocaklar admlar saklar. Kvrlr barsaklar

Haziran 1930

52

gibi raylar a mideleri andran Maden ocaklarnda. Maden ocaklarnda. Kprdr raylara omuzum omuzun eh.. Raylar upuzun upuzun eh Maden ocaklarnda. Maden ocaklarnda. lhami Bekir Tez

53

HALK HAVALARI 3 Gzmde Ya barmda kan iimde kan kanma akan ana! Yrek tutam mendil gibi anam sana! Yreimden yrek katam sana! Edeyim yemin kara gzlerine ki Eminemin bizi a koyanlara vuracam tezden! Nedem ki bu yle uursuz dem ki beyaz kan gazete gibi.. ana! Silh atyor lm gznle kann arasna! Edeyim yemin Kara gzlerine ki Eminemin bizi a koyanlara vuracam tezden! 4 Gnl ey gnl kaptrma kendini! Sonra karmam kl olursun oyyy yanarsn gnl! kar derdi kara kan olur yanarsn gnl! Ke balarnda kurunlar adm atyor.

Austos 1930

54

Ke balarnda a adm..lar yatyor. Sen ki bizim iin sen ey tnel gibi uzanacaksn! Sen benim onun bizim iin yanacaksn oyyy gnl! Ke balarnda kurunlar adm atyor. Ke balarnda a adm..lar yatyor!.. lhami Bekir Tez

55

HATIRALAR Seyrediyorum uzakta tten ay bam soktuum darack delik gibi.. yle sanyorum ki, len derebeyi bilekli babam, Demir elleriyle topra bir kafes gibi yaracak, deniz dibinden bir balk karr gibi anam karacak; yle sanyorum ki, u anda bir eski sevgili, gsm scak terli gmleim gibi saracak. Hatrlyorum: Babam yasin okurdu Anam gergef dokurdu Evimiz geni bir ukurdu.. Hatrlyorum: Ben iki denekle mahallede, Babam bir ba ve bir tfekle cephede, elik omak oynadkt he.. yi.. Hatrlyorum dedemin lmn: Biri diyordu ki tut ta geriye ek ahrda len bir katr gibi. Biri diyordu tut byndan savur fareyi kuyruundan frlatr gibi. Hatrlyorum anamn kardan: Lstikle bir satr siler gibi,

Ocak 1930

56

silmiti bir arapnel kan. Hatrlyorum arsalarn geni kalpakllara yemyeil bir adr olduunu. Islk alard karanlk yolun uzaklarnda, Islk alard karanlk Vagonlarn kaln dudaklarnda. .......... Bir kadn seviyordum, yl nce mi be yl nce mi bilmem? Bir kadn seviyordum, bir yl nce mi yl nce mi bilmem? Hatrlyorum eln Faln filn.. Ve inannz ki ey karilerim: Acyorum bu iiri yazmak iin geen zamanlara.. Her gn, ki taze bir doutur. Geen gnler bir kaybolutur. Her gn ki, taze bir doutur. Eer iki fazla tokat yemek iki eksik yumruk atmak istemiyorsanz, Bugn dn, Yarn bu gn gmn. Bu gn dn gmn. Geen gnleri gmn... lhami Bekir Tez

57

YOLLARDA Yol benziyordu kollarma.. Omuzlarma srtlanaym da bacaklarm Deyim dedim yollarma.. Yol gitmeli, kafam gitmeli, Ben bitmeden yol bitmeli.. kouyordum Ayaklarm uydurarak, iimden gelen sese. kouyordum nefes nefese. kouyordum Ayaklarm balyoz gibi krk talara vurarak... Gtryordum nmde milyonlar; Sryordum kara rzgrda dalgalar gibi Onlar. Yollarda bir kadn grdm, kolunda bir ocuk vard, Ta bir bebek Al bir iek gibiydi O. Bakamadm ne gzel diye; nki ben, Dul analarn, Bir yem olsun diye deniz balklarna, Bilirim nasl frlattn,

Eyll 1929

58

sivri omuzlu yaln deniz kayalklarna, Bir paket gibi antasndan kard ocuunu. Yollarda bir konak grdm. Bir davulcu davul alyordu, Nbetle indiriyordu davula, baile yumruunu. Bir dn vard konakta; Haykryorlard sokakta gece billur bir testinin krlacan. Billur testiyi kracak delikanly grdm; Bir eski zaman paa zadesi gibi srtkand, ne'e: Yaprak dudanda bir damla kand. Bakmadm Bakamazdm. Ben de yakama sar bir gl takamazdm; nki h, Bilirim ki domadan sabah, Erkek; Tahta bir perde ardnda sevitikleri yeri terkedecek. Kadn; benzeyip bir kasmpatya Gelin girecek yine isli bir atya. Yollarda bir tabut grdm, Paavralarla rtlyd; Kouyordu drt ayakla yaln omuzlarda.:

59

Gzlerimi ellerimde aynalar gibi skarak Alamadm; Sol ayam sa ayama balamadm. nki ben Yaayanlarn Bilirim nasl Damla damla ldn.. Kouyordum; Yldzlar gzlerimde eriterek. Kouyordum; Byk elimle Kk glgemi iterek, eviriyordum iini dna Radyolu evlerin. Kouyordum Krlyordu gs yerin... Yollarda bir ocuk grdm Dn grdm Tabut grdm. Bakmadm Bakamazdm; Yakama ne siyah ne sar ne krmz bir gl Takamazdm.. lhami Bekir Tez

60

YOLLARDA II 101 SENEL K Bir ses iimde Yr, diyor; Ak gz bebeklerinde erimek tahassr, Yr! Gzn mhlama arkana! Bir srma el apulet gibi deymesin yakana! Ttmeyen bir kle dnsn arkandakiler, Aalar gibi ban esin iki yandakiler. Sen yr! Ak gz bebeklerinde erimek tahassr, Yr!.. Yol evleri srtna vurmu, Yol seni bekliyor durmu; Gerinme yerinde hayalet gibi. A sinekler ban vurur cama, Alar gmlr akama, Toklar tar ellerinde, toklar tar karnlarn dolu sepet gibi. Sen yumruklarn birden sk! Yolunda kafan, nc yumruun, tutsun k. Sen gmlme akamlara, ban vurma sisli camlara. Bil, bil ki her a Ekim 1929

61

topraa mhl bir aa deil. Sen yr! A gzlerinde son yere varmak tahassr, yr! Yryorum. satlk bir yk gibi; ortasndan kesilen bir ktk gibi, Karanlkta gdemi sryorum. Karaltlarile, "Yer altlarile bir iki sayyor uzaklar. Sekiyor yerde yapraklar. Dallar bakr kollar gibi iilip bklyor. Evler ban alm avucuna, Apartmanlar durmadan glyor. te tam Yolun banda bir adam. Bir adam, 1, 1 daha 1 daha 1 101; Tam, 101 yanda bir adam.. 101 yanda.

62

bir duvar gibi atlak Dudaklarnda tebessm, Anlataym diyor duyduumu, iittiimi. grdm. Anas demi ki 1 yanda Dilerim ki olum ordu banda bir paa olsun, babas demi ki 20 yanda Olumu anp da banda her iek solsun. byk anas ona, Demi ki olum en ksa bir mr dilerim sana.. Geerken yllarn emberinden birer birer, Neler olmak istemi meer: 20 yanda, daha okusam demi, birinci snf maal memur olmak istemi. Anlam ki Emek baka Elek baka ey. 25 inde bir kadn sevmi. Kadn varmam nedense kadn bu bo karnl adam sarmam. varm baka birisine. Gelince sonra otuz ikisine Kazansam bir yn para, balasam demi kumara Artk erince 40 na unun varm ki farkna, Drt evlad drt koldan

63

yryor yrd yoldan; Ayni iz. Ayni zc emek. Ayni bo elek; Ayni gzler Ayni sar beniz.. 41 yanda delirmi (!) 60 kere kp girmi Karanlk bir delie. bir ou bakm alk alk bu 101 senelie. Diyor ki 101 seneye mahkmdum, 41 i kl bir havann 60 gsm gibi atlyan bir tavann altnda geti. Artk dibine eriti mum, artk snyor snyorum; Evimde snmek iin dnyor, evime dnyorum. Durmak bo, Oturmak bo, Czdan yerine gsne ban sok, Ko! Durmak bo, Oturmak bo, Ko!

Kouyorum.. Adamlar

64

admlarile, Evleri kaldrmlarile Yrtmek istiyorum sokaklar. Kouyorum.. Ykabilsem bir kat balon gibi, Ykabilsem diye konaklan.. lhami Bekir Tez

65

DEN Z N KARISINDA Denize dnmek istiyorum! Mavi aynasnda sularn: Boy verip grnmek istiyorum! Denize dnmek istiyorum!

Temmuz 1929

Gemiler gider aydn ufuklara gemiler gider! Gergin beyaz yelkenleri doldurmaz keder. Elbet mrm gemilerde bir gn olsun nbete yeter. Ve madem ki bir gn lm mukadder, Ben sularda batan bir k gibi sularda snmek istiyorum! Denize dnmek istiyorum! Denize dnmek istiyorum. ( mzasz)

66

3.1.2. Dergide Yer Alan iirlerin Genel Deerlendirmesi Resimli Ay dergisine iir 1929 ylnda girer. Daha nce bir magazin dergisi olarak grlen Resimli Ay, 1929 ylndan sonra bir edebiyat ve aktalite dergisi olarak izgisini deitirir. Nazm Hikmetin dergiye geliiyle dergide belli bir izgi oluur. iir de Nazmn dnya gr ve sanat anlay etrafnda ekillenir. Nazm Hikmet, Resimli Ayda yaynlanan iirleriyle Trk edebiyatnda geni yanklar uyandrm ve Trk iirinde yenilikler oluturmutur. zellikle ekil ve muhteva yapsnda meydana getirdii deiiklikler, edebiyat evrelerinde derin ayrlklarn olumasna yol amtr. Nazm Hikmet ve onun iir anlayn paylaan gen airler Resimli Ay etrafnda birleerek yeni iir anlaynn ncleri olmulardr. Cumhuriyet dneminin ilk yllarnda iir alannda yaplan en byk tartma, hece vezni ve aruz vezninin kullanm ayrmnda grlmtr. Bu dnemde Nazm Hikmet ve Resimli Ay dergisinde iirler yaynlayan airler, nc bir tarz ortaya koyarak iir tartmalarn farkl bir yne ekmilerdir. zellikle Nazm Hikmetin Putlar Ykyoruz bal altnda yaynlad iirleri, tartmalarn boyutunu olduka deitirmitir. iirde deha olarak grlp yllarca deta bir put gibi eletirilmeye bile cesaret edilemeyen airleri Resimli Ay dergisinde Nazm Hikmet acmaszca eletirir. Nazm Hikmet, Abdlhak Hamitin dahi-i azam olmadn belirterek halka sanatnn byle tantlmasn ok zararl bir i olarak grr. Dahi sanatkrn umumi vasf udur: Mensup olduu milletin iinde bulunduu inkiaf merhalesini, beynelmilel bir ehemmiyet olacak derecede ifade etmek; yahut bu merhale eer son anlarn yaamakta ise, mstakbel inkiaf merhalesinin ana hatlarn, hi olmazsa bir sezi halinde dsturlatrmak. Bu ikinci kaziyede de beynelmilel bir dereceye ykselmek. Zira her millet esas inkiafnda ayn itima merhaleleri getiinden dolay, bir milletin sanatkr mevcudu, yahut

67

gelecei ifade ederken beynelmilel bir mahiyet kesbedebilir ve ancak byle bir beynelmileliyet onu dnya dahileri arasna sokabilir. Yaratt tipler ve izdii karakterler, ifade ettii his ve fikirler ana hatlarnda cihanmul olabilir. (Nazm Hikmet, 1926, Resimli Ay) Hamitin, Shakespearein taklitiliinden ibaret olduunu ileri srer. Nazm Hikmet, Hamiti Shakespeare, Rasin ve Corney etkisinde kalmakla sularken aslnda kendisi de bu hareketiyle ve sanatnn en mhim unsuru bakmndan Ftrist ve Konstruktivistleri taklit ettiini hi dnmyordu. Nazm Hikmetin bu tavr, bu bakmdan, Divan Edebiyatn mbalaaclkla sularken, ithamlarnda mbalaa sanatnn en koyu rneklerini veren Namk Kemalin tavrna benzer.30 Eletirilen ikinci air ise Mehmet Emindir. Mill air olmak iin mill dille iir yazmann yeterli olmayaca; mill airlerin, camialarn millet haline geldikleri srada ortaya ktklar; Mehmet Eminin emperyalizme veya derebeylik ynetimine kar mcadele ettiinin grlmedii ve tm bu sebeplerden dolay mill air olamayaca belirtilir. Bu eletiriler karsnda M. Zekeriya bile yle der: Nazmn insaf yoktu. Burjuva airleri halkn gznde kepaze etmek iin eline bir frsat geirmiti. Bu frsat sonuna kadar kullanmak istiyordu. Hcumlarn geniletmek, btn eski kuak air ve edebiyatlarn silip sprmek istiyordu (Sertel, 1977: 168-169) Bu tartmalara Yakup Kadri de gsterdii tepkiyle katlr. Yakup Kadriye gre Nazmn iiri deta panayr yerindeki fanfar andrr. Bittabi byle bir mzik, sokaktan baka yerde alnamaz. Ayrca kendisini oluturan bir edebiyat reddeden sanatkrn eseri ise ksz ve hatta pitir. Nazm Hikmet, bu eletiriye Cevap 1 ile karlk verir. Daha sonra kendisini eletiren Ahmet Haime de Cevap 2 ile karlk verir.

30

Ersin zarslan, Nazm Hikmet Hayat ve iiri, Doktora Tezi Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, Nisan 2003, s. 234-235

68

Nazmn btn bu eletirileri yaparken amac, Trk edebiyatnda kendine yer amak ve sanat anlayn duyurmaktr. Aralk 1912de, aralarnda Nazm Hikmetin tekniini iktibas ettii nl ftrist Rus airi Mayakovskinin de bulunduu bir airler topluluu, Rus edebiyatnn nde gelen sanatkrlarna sava am, Pukin, Dostoyevski, Tolstoy ve benzerlerine saldrarak onlar tarihin tozlu sayfalarna gmmek iin Genel Zevkin Suratna Bir Tokat adl bildiri yaynlanmtr. Nazm Hikmetin amac, sanat anlay olarak da kendine rnek ald Mayakovskinin Rusyada balatt tartmaya benzer bir tartma balatmakt. Hatta Nazm Hikmet btn iddialarn aksine, yllar sonra bu deer bilmez hareketinden nedametini bir arkadana yazd mektupta dile getirir. Bu mektuptaki ifadeleri, onun put diye saldrp ykmak istediklerini tanmadn gsterir. Mehmet Emin hakkndaki neriyatnn da kulaktan dolma bir telkine dayandn itiraf eder: ... tuhaf bir ey gibi gelecek ama, ben bugnlerde Mehmet Emini inkr olunan tarafyla, yani air tarafyla kefettim. phesiz ki mill Trk airi filan deil, lakin iyi air. Adamcazn bu esasl tarafn kulaktan dolma bir telkin ile inkr edip durmuuz. 31 Nazm Hikmet dnda Resimli Ay dergisinde iirleri yaynlanan airler Celal E., Fahri Kamil, shak Rafet Itman, smail Suphi, Ercment Behzat Lav, Nail V., lhami Bekir Tezdir. Dergide yaynlanan iirler, deta bir kalemden km gibidir. Nazm Hikmetin sanat anlayn benimseyen bu airler, onun gibi iir yazma abas iindedirler. iirlerde ilenen konular arlkla toplum hayatnda grlen

problemler, toplumsal snflar arasndaki eitsizlik ve kadndr. iirde toplumsal problemlerin ilenmesi ilk deildir ama fark vardr. Bu dnemde komnist fikirler iire sokulmutur. iir, amatan ziyade bir ara gibi grlr.

31

Ersin zarslan, a.g.e, s.241-242

69

iir artk, toplumsal problemlerin anlatld, bu problemlere zmlerin arand, ideolojik fikirlerin okura aktarlmasnda faydalanlan bir aratr. iirin bir ara olarak grlmesi, ekli de etkiler. ekilde oluturulan kalplara uymayan, kesin llere smayan bir yap sz konusudur. Resimli Ayda kan iirlerde serbest vezin kullanlmtr. Nazm Hikmet ve arkadalar, nazm eklini serbestletirmeyi

baarmtr. Bu anlayn getirdii yenilik kafiye, redif ve ly reddederek, iiri konuma diline yaklatrmasdr. iirin yazm eklinde de deiiklik grlr. rnein Nazmn Cevap 2 iirinde; Hey Avanak! Elinden o zrlty braksana! Sana telinde sska blbl ten telli saz yaramaz! eklindeki msralar birletirilince, hecenin belli kalplarna karlk gelen msralar elde edilir: Bana bak! Hey Avanak! hece) Elinden o zrlty braksana! Sana telinde sska blbl ten veya telinde sska blbl ten telli saz yaramaz! (7+4 durakl 11li hece) (4+3 durakl 7li hece) (4+4+4 durakl 12li hece) (8+5 durakl 13l hece) (3+4 veya 4+3 durakl 7li

70

Resimli Ay dergisinde iirleri yaynlanan airlerin iirlerinde kurallar aramak, byk bir yanllktr. En byk kural, kural koymamaktr. iirde ahengi salayan en nemli unsur kafiyedir. Yaynlanan iirlerde tam, yarm, zengin kafiyeye ve redife yer verilir. ekil olarak da apraz, sarmal kafiye dzenleri bu iirlerde grlen zelliklerden biridir. iirdeki serbestlik, kafiyede de gzlenir. air iirin sonunda kafiye yapt gibi ortasnda veya banda da kafiyeye yer verebilir. kafiye, bu iirlerde ska rastlanan bir unsurdur.

3.1.3. Dergide Hikyesi Olan Yazarlarla lgili Bilgiler Sabahattin Ali Sabahattin Ali 25 ubat 1907 tarihinde Gmlcinede dodu. 2 Nisan 1948 tarihinde Krklarelinde ld. Babas piyade yzbas Cihangirli Ali Sabahattin, annesi Hsniyedir. Babas Ali Sabahattin edebiyat seven; Jn Trkleri tutan o gnn deyimiyle hrriyeti birisidir. Tevfik Fikretle de arkada olan babas, zamann birok dergisini de takip edermi. Annesi Hsniye Hanm, Edremitli ilkokulu bitirmi ve roman okumay seven biriymi.32 Sabahattin Alinin babas Edremite gtklerinde blge Yunan igalinde olduu iin emekli olan babas ayln alamam ve aile ok zor gnler geirmitir.33

32 33

http://www.amotorceedebiyat.com/eser.asp?id=859. http://www.kltrturizm.gov.tr/postal/turizmtr.asp?belgem=21204.

71

Ordudan ayrlan babas ile geim sknts yznden seyyar satclk yapmaya baladlar. Tandklara grnmemek iin Rum mahallelerinde sat yapyorlard.3 Sabahattin Ali stanbulda Doanclardaki Fyzat- Osmaniye Mektebinde balad renimine anakkale ve 1921de bitirdii Edremit iptidai mekteplerinde srdrd. 1922de yazld Balkesir Muallim Mektebinde balad eitimine 1926da nakledildii stanbul Muallim

Mektebinde devam etti ve bu okulu 1927de bitirdi. Yozgat Merkez Cumhuriyet lkokuluna atand. 1928 ylnda Mill Eitim Bakanl tarafndan yaplan snav kazanarak dil renmek zere Almanyaya gider. 1930 ylnda renimini tamamlamadan lkeye geri dner.35 Sabahattin Alinin yazn hayatn besleyen ilk kaynak babasnn ona verdii aydn ve hrriyeti zihniyettir. Kk yalarda sanatnn karsna kan ekonomik skntlar onun bu skntlar ekenleri anlamasnda ve eserlerinde alt tabakann skntlarn baarl bir ekilde eserlerinde anlatmasna yardmc olmutur. Sabahattin Alinin edebiyatla olan ilk ilgisi okul yllarnda arkadalaryla birlikte kard gazetedeki hikye ve yazlaryla balar. Fakat bu dneme kadar Sabahattin Alinin ideolojisinin tam olarak olutuu kesin izgilerle sanatsal izgisini belirledii sylenemez; ama bu izgiyi belirlemesini salayan ilk adm Almanyaya gitmesidir. Burada bir ok nl yazarn eserlerine okuma olana bulmutu.36 kinci etken ise Hfz Topuzun Eski Dostlar adl kitabnda anlatt zere 1928-1930 yllar arasnda eitim iin gittii dnem Sabahattin Alinin yaamna yn veren bir dnem olmutur. Her ey tren yolculuu srasnda Upton Sinclairin roman Oili okumasyla balar Yllar sonra Rasih Nuri leriye anlattna gre,

3

http://www.amatorceedebiyat.com/eser.asp?id=859. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., YKM Yay., st. 2001, Cilt: II, s. 840. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., cilt II, s. 840.

35 36

72

Sabahattin Ali, bu kitab bitirince Bu romanda olanlarn onda biri doruysa namuslu bir insan mutlaka solcu olmaldr der.37 Sabahattin Alinin yava yava beliren izgisi Resimli Ay Dergisinde hikyesinin yaynlanmasyla Nazm Hikmeti tanmas onun kesin hatlarla fikirlerini eserlerinde aka gstermesine ve sanatnn olgunlamaya baladnn bir gstergesidir. Nazm Hikmet ilk karlamalarn yle anlatr: Bir gn dergi idaresine ksa boylu, gzlkl bir gen geldi. Almanca bildiini, hikyeler yazdn ve isminin Sabahattin Ali olduunu syledi. Hikyelerinden birini brakt kt. Bu orman sanayinde alan iilerin hayatna aitti. Alman romantizminin tesiri altnda yazlm olmasna ramen, konu ve muhteva bakmndan Trk edebiyatnda bir ilki tekil ediyordu.38 Sabiha Sertele gre, Sabahattin Ali Almanyada ilerici edebiyatla temas etmi, sosyalist eilimleri olan bir genti. Fakat kafasnda sosyalizm henz belirli bir ekil almamt. Nazm onu yalnz realist sanata deil, sosyalizme de ekmeye alyordu. Sabahattini roman yazmaya tevik eden Nazm oldu.39 Nazm Hikmetin de etkisiyle sosyalist dnce yapsn daha iyi tanyan Sabahattin Ali eserlerinde bu ideolojiyi daha keskin hatlarla okuruna vermeye balad. Bu dorultuda eser vermeye alt srada hakkndaki sulama nedeniyle hapiste kald srada halktan tipleri daha iyi gzlemleme frsat bulan sanat, Kuyucakl Yusuf tipini ve Anadolu insann tanr, eserlerinde baaryla sergiler. Sabahattin Ali edebiyat yaamna 1925-1926da Irmak (Balkesir), alayan (Balkesir), Gne, Hayat, Servet-i Fnun, Mele dergilerinde yaymlad iir ve yklerle balad. Daha sonra Varlk, Tercman, Yurt ve37 38

Hfz Topuz, Eski Dostlar, Remzi Kitabevi, stanbul, 2001, s. 20.

Sabiha Sertel, Sertellerin Anlarnda Nazm Hikmek ve Babli, Adam Yay., st. 1993, s. 36.39

Sabiha Sertel, a.g.e., s. 23.

73

Dnya, Ulus, Yeni Trk, Zincirli Hrriyet, Tan gibi gazetelerde yazlarn srdrr.40 Daha sonra Aziz Nesinle birlikte Markopaa dergisini karmaya balad (1946). Dergideki bir yaz nedeniyle Markopaa kapatlnca Merhumpaay kard, ama bu yeterli olmad ve ksa bir sre sonra tamamen kapatld. Her ne kadar yaz hayatn devam ettirmek istese de Sabahattin Ali baarl olamamtr. Kitaplarnn toplatlmas zerine basklara dayanamam, yurt dna kama abas iine girmitir. Bu giriimi srasnda ldrlr. Sabahattin toplumsal Alinin sanat bir mizacna bakacak olursak; sanat toplumun

ve gereki

anlay

benimser.

Eserlerinde

sorunlarna youn bir ekilde eilir. Anadolu insann, problemlerini, brokrata ve brokrasiye bakn, ii ve iveren arasndaki problemleri, kadnn Anadolu toplumundaki yerini ustalkla eserlerinde yanstr. Eserlerindeki konular Asm Bezirci, Sabahattin Ali balkl kitabnda yle belirtir: Bu ayrm ikili kartlklar hline getirilerek okunursa, yazarn hikyelerinin konular yle belirir: veren / ii, ehirli / kyl, aydn / halk, doktor / hasta, gardiyan / mahkm, erkekler / kadnlar. Tm bu ikili kartlklarda gl olan ve digerini ezenler birinci kelimelerin, zayf olup ezilenler de hep ikinci kelimelerin belirttii gruplardr. Sabahattin Alinin tm hikyelerindeki baskn yaklam41

birincilerin

eletirilmesi ve ikincilerin tarafnn tutulmas yolundadr.

Edeb eserin okuyucuya verecek bir mesajnn olmas gerektiine inanan Sabahattin Ali; btn sanat, insanlarn yarar iin var olduuna gre, aka ve bilinli olarak ktlkten yana olanlar bence gerek anlamyla

40 41

Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yay., 13. bask, s. 271.

Nkhet Esen, Sabahattin Alinin Kadn Karakterleri, Yaasn Edebiyat Dergisi, s. 6, Nisan 1998, s. 36.

74

sanat deildirler. Sanatta bulunmasn gerekli grdm bu yarar, belirli bir anlamda belki de tezdir.42 Sabahattin Ali sanat toplumun hizmetinde grr. Sanatn btn ayrntlaryla yaam kapsamasn ister. Sanat iin sanat isteyenlerin karsndadr. Ona gre sanat ama deil aratr. Hoa vakit geirme sanat diyerek klmedii bu trn ortadan kalkacana inanr ve sanat aylaklar oyunu diye niteler.43 Halkn problemlerine uzaktan deil yazarn itenlikle tanyarak ciddiyetle yaklamas gerektiini dnr. Kyly yansttn syleyen ama kyly doru drst tanmayan aydnlarn yapmacklndan yaknr: Kitle iin yazdklarn sanan yazarlarmz en gln olanlardr. Kitle ile beraber ac ekmeyen halkn sevinci ile yz glp, onun isyan ile aha kalkmayan nabz kitlelerin nabz ile atmayan adamn kitleye sen diye hitap etmesi glnten de ileri bir eydir. Hl kyly Amerikal bir gezgin gibi seyredip, onda ya mistik, karanlk bir ruh veya ilkel bir hayvan gren byk romanlarmz var. Halktan bahsediyorum diyen ucuz esprili hikyelerle halk maskaraya eviren nl yazarlarmz var.44 Yazar bu dnceleriyle de sanatnn itenlikle halkn yannda olmas gerektiini belirtir. Sabahattin Ali hikyeleriyle sanat kimliini duyurmutur. Hikyeleri: Deirmen (1935), Kan (1936, 1983), Ses (1927, 1972), Yeni Dnya (1943, 1982), Sra Kk (1980). Romanlar: Kuyucakl Yusuf (1837, 1988), imizdeki eytan (1940, 1982), Krk Mantolu Madonna (1943, 1988).

42

Konur Ertop, Sabahattin Alinin Sanatnn Dayanaklar, Yaasn Edebiyat, s. 6, Nisan 1998, s. 42.43

Konur Ertop, Sabahattin Alinin Sanatnn Dayanaklar, Yaayn Edebiyat, s. 6, Nisan 1998, s. 42.44

Varlk Dergisi, 65.say, Mart 1936.

75

iirleri: Dalar ve Rzgr (1934), Deirmen Dalar ve Rzgr (1965, Dalar ve Rzgr, Kurbaalarn Serenad, teki iirler (1988) tm iirleridir.

Fahri Celalettin Fahri Cellettin Gktulga, 20 Mays 1895te stanbulda dodu. 3 Haziran 1972 tarihinde stanbulda ld. Lomia Hanmla Hariciye memurlarndan Ahmet Cellettin Beyin olu. lk renimini Darledepte tamamlad. Mercan dadisini (1912) ve stanbul niversitesi Tp Fakltesini (1918) bitirdi. Daha sonra Topta Akliye ve Asabiye Hastanesinde ihtisas yapt ve ayn hastanede greve balad. Bir sre klinik efi olarak alt. Manisa Akl Hastanesinde daha sonra Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesinde bahekim olarak grev yapt.45 Fahri Cellettinin hikyelerinde ounlukla iledii konu I. Dnya Sava yllarnda gzlemledii mahall hayatmzn rf ve detlerinden, mill gelenek zelilklerinden alnm mevzu ve vakalarla rd kk hikyeler, kuvvetli katna mahade ve tahlil sahneleriyle sslenerek meydana getirilmi lisan kuvvetli sanat eserlerindendir.46 Sanat edebiyat birinci meslek olarak sememitir, ama yazd hikyelerle ilgi toplamay baarmtr. lk hikyesi Kadn Cehennemini 26 Eyll 1917de Servet-i Fnn dergisinde yaymlad. Mtareke yllarnda air Nedim, mit, Drdnc Kitap gibi eitli edebiyat dergilerinde ve Ayne gibi mizah dergilerinde yaynlanan ykleriyle tannd. Uzun sre Cumhuriyet ve Yeni stanbul gazetelerinde haftalk fkralar yazd. Fahri Cellettin, Trk edebiyatnda kk yk trnn mer Seyfettinin izgisinde geliip yenilenmesinde rol oynayan yazarlardan ve45 46

Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., YKM Yay., cilt I, st. 2001, s. 412. Resimli Trk Edebiyat Tarihi Ans., Nihat Sami Banarl, cilt II, s. 1243-1244.

76

mer Seyfettin anlaynn temsilcilerinden biri olarak kabul edilir. yk trne byk bir nem veren yazar, bu trn romandan farkl olarak glklerini u szlerle dile getirir: Hikye romana benzemez. Fazla sze nasl imkn yoksa, aza da yle iimiz sklveriyor. Hikyeyi bazen virgl bile bozabilir. Mutlaka iyi sylenmelidir. Bir dil srmesi, bir tkezleme, bir yanl tabir btn bir eseri karaya vurdurmaya yetiir.47 Sanat doktor olmasnn verdii avantaj kullanr nk hikyelerinde kullanaca tipleri hayatn iinde ok iyi gzlemleyerek anlatr. Bunun iyi rnei ise sanatnn Devairi gal adl yksnn kahramann aylarca izledikten sonra kaleme almasdr. yklerinin konularn gnlk hayattan almakla, gnlk hayatta ok sk grlen olay ve kiilerin yerine, ounlukla seyrek rastlanan zel durumlar ve tipleri semi bylece okuyucuda, artc bir etki uyandrmay baarmtr.48 Yazar genelde Mauppasant tarz hikyeyi benimsemitir. Hikyenin giri / gelime / sonu blmlerinden olutuu atmann ardndan hemen sonucun geldii okura bir mesaj verdii grlr. Yine o dnemin ykclerinin ounda (Ercment Ekrem, Osman Cemal, Reat Nuri gibi) adeta bir gelenek hlini alan, olaylarn bir mizah havas ve enisi iinde sunulmas bulmutur.49

anlay,

F.

Cellettinle

baarl

temsilcilerinden

birini

Behet Necatigil onun hikyecilii iin u yorumu yapar: Gerilerde kalm bir dekor ve atmosfer, anlarda gml ve eski devir insanlar, tipleri

47 48 49

Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., cilt I, s. 411 Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., cilt I, s. 411. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., cilt I, s. 412.

77

buldu; mesleinden gelme bir dikkat ve kolaylkla canl bir konuma dili ve usta bir anlatla onlarn kk dar dnyalarn canlandrd.50 ykleri: Talak- Selse (1923), Kna Gecesi (1927), Eldebir Mustafa Efendi (1943), Avurzavur Kahvesi (1948), Salgn (1953), Rzgr (1955), anakkaledeki Kelolan (uzun hikye, 1960), Kelolan anakkale Muharebelerinde adyla (1939), Btn Hikyeleri (Fahri Cell ad altnda, Cem Yaynevince tek kitapta topland, 1973).

Suat Dervi Asl ad Hatice Saadet Baranerdir. 1905 ylnda domutur. 23 Temmuz 1972 tarihinde stanbulda lmtr. Suat Dervi stanbulun amlca ilesinde eski bir Bizans manastr zerine ina edilmi, bykbabasna ait bir kkte Austos 1905de doar. Babas smail Dervi, kimyager Mir Dervi Paa ile prenses Zeynep Hanmefendinin cariyelerinden ba balerin evkidil Hanmefendinin oludur. smail Dervi Bey yurtdna tp renimi iin gnderilen alt Trk erkeinden biridir. Ayrca stanbul tp fakltesi ve Ebe Okulunda nl bir jinekoloji profesrdr.51 yi bir eitim almtr. Almanca ve Franszca rendi. 1930da gittii Almanyada Berlin Konservatuar ve Edebiyat Fakltesinde okudu; fakat renimini tamamlamadan ayrld.52 Almanyada bulunduu dnemde Alman gazetelerinde yazlar kt. 1933te yurda dndkten sonra edebiyat almalarna hz verir.

50 51

Behet Necatigil, a.g.e., s. 134.

Oya Krpe, Suat Derviin Hayat, Edebi Kiilii ve Eserleri zerine Bir nceleme, Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, zmir 2001, s. 6.52

Behet Necatigil, a.g.e., s. 107.

78

lk eseri on yandayken yazp yaynlatt Hezeyan isimli iiridir (Alemdar 1918).53 Derviin ilk roman ise Kara Kitaptr. Bu roman on alt yandayken yazmtr. Almanyaya gittiinde roman ve yklerini ieren on kitab yaymlanmtr. Dervi 1933de Trkiyeye dndnde Berlindeki deneyimleriyle usta bir gazeteci olur. yk ve romanlaryla tannm olsa da geinmek iin gazetelerde almas arttr. Suat Dervi, 1953 ylna kadar Akam ve Hrriyet gazeteleri dnda btn stanbul gazetelerinde yazmtr. Yazar, birinci evliliini Selami zzet Sedes, ikinci evliliini Nizamettin Nazif Tepedenliolu ile yapmtr. Reat Fuat Baranerle yapt evlilik, son evlilii olur. Suat Dervi, hayatnn geri kalan ksmn hep onunla birlikte, omuz omuza geirir. 1951 ylnda tutuklanarak yedi yl hapis, iki yl drt ay srgn cezasna arptrlan Reat Fuatla iki kez grebildikten sonra geim sknts ve rahatszl nedeniyle svete bulunan ablas Hamiyet Hanmn yanna giden Dervi, 1953-1963 yllar arasnda yaamna burada devam eder. Einin tahliye olmasyla Trkiyeye dnen yazar, 1968de einin lmne dayanamaz ve 24 Temmuz 1972de aramzdan ayrlr.54 Yazarn eserlerinde zerinde en ok durduu konu sosyalist gereki edebiyatn gelimesi iin aba gstermesidir. Bunun iin lkeye dnnce Tan, Posta, Cumhuriyet, Haber, Son Telgraf gibi tefrika romanlar ve tannmasna neden olan rportajlar yaymlad. Suat Dervi muhabir olarak Sovyetler Birliine gnderildi. Dnnde (1941) on be gnde bir kan Yeni Edebiyat dergisini kard. Toplumsal bak asyla yazd yazlarn Yeni Edebiyat, Yeni Adam, Ses, Servet-i Fnn, Uyan adl dergilerde yaymlar. Toplumsal bak asyla olaylara yaklar; sosyalist fikirleri topluma anlatmaya alan yazar, eserlerinde yer alan tipleri yle tanmlar: Ben53 54

Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., s. 897. Meral Sema Uzun, Romanc Ynyle Suat Dervi, Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi, Ankara 2001, s.15-16.

79

natralist bir muharrir deil, realist bir yazarm. Her mevzuu hayattan aldm gibi aksettirmem, onu btn boyutlaryla, nedenleriyle gstermek isterim. Benim tiplerim, olduklar gibi deil, malzeme gibi kullandm bir ok tipten kompoze edilmi kiilerdir.55 Romanlar: Kara Kitap (1921), Ne Bir Ses Ne Bir Nefes (1923), Hi Biri (1923), Fatmann Gnah (1924), Buhran Gecesi (1924), Gnl Gibi (1928), Emine (1931), Hi (1939), lgn Gibi (1945), Fosforlu evriye (1968), Aksarayda Bir Perihan (1997, 1963-64te Gece Postas gazetesinde tefrika edildi). yk: Ahmet Ferdi (1923), Behirenin Talipleri (1923), Beni mi? (1924), Hepimiz Birbirimizin rneiyiz (1998). An: Ben Kimim? (1986), Niin Sovyetler Birliine Hayranm (1944). eviri: nsann Kaderi (M. olohoftan, 1966), Ate (H. Borbusseden, 1970).

Sadri Ertem Asl ismi Saaddettindir. 1898 stanbul doumlu olan sanat, 13 Kasm 1943 tarihinde Ankarada lmtr. Ktahyann Emet ilesinden Jandarma binbas brahim Ethem ile Kanun dnemi sadrazamlarndan Kara Ahmet Paann soyundan gelen Nadire Hanmn oludur.56 Babasnn meslei nedeniyle Anadolunun deiik yerlerinde bulunma imknna sahiptir. Ermenekte balad ilk renimine babas lnce stanbul skdar Ravza-i Terakki Mektebinde devam etti. Topta Askeriye Rtiyesinden sonra skdar Sultanisinden55 56

Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., s. 897. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., s. 397.

80

mezun oldu. Darlfnnda Edebiyat Fakltesinin felsefe blmn bitirdi. I. Dnya Savana katld. Sava yllarnda Ankara gazetelerinde alt. Savatan sonra da retmenlik mesleinin yannda gazetecilie devam etti. Eserlerinde kk yalarda Anadolunun eitli yerlerinde bulunmas sebebiyle Anadolu insann yakndan tand grlr; ayrca gazeteci olmasnn avantajn kullanarak gzlemleme ve konuturma yeteneini eserlerinde kullanr. Sava yllarnda Hakimiyet-i Milliye, Yeni Gn gazetelerinde alt. Savatan sonra Son Telgraf gazetesinin bayazarln yapt. Yeni Gn, Vakit, Haber gibi gazetelerde makalelerinin yan sra Resim Ay, Servet-i Fnn, Varlk, Yedi Gn gibi pek ok dergide ykleri yaymland. lk yklerinde insan ilikilerinin madd karlar zerine kurulduunu ok belirgin bir tez olarak yineleyen Sadri Ertem, Silindir apka Giyen Kyl ve Bacay ndir Bacay Kaldr adlarn tayan ilk iki kitabnda kyl-mtegallibe, yabanc sermaye-yerli halk, ii patron, din smrcl-laik rejim gibi atmalar yk kiilerini dikkate almadan, bir propaganda malzemesi olarak kullanr. Bunlar da gatezeciliinden gelme alkanlyla gzlemledii olaylar ve kiileri dikkatli bir gzlemle betimlemesi ve zmlemesiyle ykclnn en baarl noktasna gelir.57 Sadri Ertem hikye, roman ve gezi yazlar yazmtr. Romanlar: krklar Durunca (1931), Bir Varm Bir Yokmu (1933), Dknler (1935), Yol Arkadalar (1945). Hikyeleri: Silindir apka Giyen Kyl (1933), Bacay ndir, Bacay Kaldr (1970), Korku (1934), Bay Virgl (1935), Bir ehrin Ruhu (1938). Gezi Yazlar: Bir Vagon Penceresinden (1934), Ankara Bkre (1937).

57

Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., s. 397.

81

Denemeleri: Fikir ve Sanat (1939).

Reat Nuri Gntekin Reat Nuri Gntekin, 25 Kasm 1883 tarihinde stanbulda dnyaya gelmitir. 7 Aralk 1956 tarihinde Londrada lmtr. Askeri tabip Nuri Bey ile Erzurum Valisi Yaver Paann kz Ltfiye Hanmn oludur. lkrenimine anakkalede balad. ptidaiyi bitirdikten sonra bir buuk yl kadar idadiye devam etti. Bir sre zmirdeki Frerler okulunda renim grdkten sonra, snavla girdii Drlfnn Edebiyat ubesini 1912de bitirdi. 1913te Bursa Sultanisi orta ksmna Franszca retmeni olarak atand. eitli okullarda retmen ve ynetici olarak alt. 1927de kartt.58 Reat Nurinin edeb zevki aile evresinin yannda skdrdaki ilk ocukluk yllarnda, akir Aa isimli lalasndan dinledii baz hissi ve mistik hikyeleriyle balamtr. anakkalede okuma yazma bilen komu hanmlarn k geceleri bir araya toplanarak okuyup dinledikleri Fatma Aliye Hanmn Ud isimli roman da yazarn ocukluk hayatnda iz brakan ve heves uyandran eserlerdendir. Fakat Reat Nuri, hikye yazma zevkini, Trk Edebiyatnda Halil Ziyann hikyelerini okuduktan sonra duymutur: Bugn eser vermeye lyk bir ey vcuda getirebilirsem, onu Halid ziya Beye borlu olacam deyii bunu belirtir.59 Reat Nuri Gntekinin edebiyat dnyasna giri yapmas u ekilde olur: I. Cihan Harbinin ilk senelerinde kan La Pense Ture isimli Franszca milletvekili seildi. 1929-1931 yllar arasnda Dil Heyeti almalarna katld. Ulus gazetesinin stanbul kolu olan Memleketi

58 59

Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., a.g.e., s. 458. Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, cilt I, s. 1210.

82

mecmuaya yazd Trk Hikyesinin Hl-i Hazr balkl seri makaleleri bunu gsterir. Ayrca Reat Nuri yine Mtarekenin ilk yllarnda Zaman gazetesinde Tema Haftalar bal altnda tiyatro tenkidleri yazmtr.60 Reat Nurinin edebiyat hayatna, Diken dergisinde kan Eski Ahbap (1918) adl ykyle girer.61 Reat Nurinin yazd yazlar ve alt yayn organlarn ise yle sralayabiliriz: ilk ykden sonra, Zaman gazetesinde Temaa Haftalar bal ile tiyatro eletirileri yaymlamaya balad (1918-1919). Bu dnemde air Nedim, Temaa, Byk Mecmua, Edeb Mecmua, nci gibi dergilerde, Tercman- Hakikatin Edebiyat ekinde ve Dersaadet gazetesinde bazen takma isimlerle, uyarlama ve telif oyunlar tefrika etti, oyunlar yaynlad. Bursa anlarna dayanan Harabelerin iei adl roman, Cemil Nimet adyla Zaman gazetesinde tefrika edildi (1918). Bunu Dersaadet gazetesinde kendi adyla yaymlad Gizli El izledi (1920). Haner (1920), Eski Rya (1922) gibi oyunlar ile Franszcadan uyarlad Bahar Hastal (1920), Karanlk Kuyu (1921), Bir Donanma Gecesi (1922) gibi oyunlar Yeni Sahne ve Darlbedayide oynand. Ressam Mnif Fehim, bnrrefik Ahmet Nuri, Mahmut Yesari ile birlikte Kelebek adl mizah dergisini kard (1923-24, 77 say). Sonraki yllarda yk, roman, piyes, makale trnde birok rn verdi. Asl tannmas Vakit gazetesinde tefrika edilen alkuu (1922) adl romanyla oldu. Fikirler, Hayat, Yeni Trk, Varlk, Ayda Bir, naralt, Cumhuriyet, Milliyet, Resimli ark, Ulus, Tan gibi dergi ve gazetelerde yazd.62 Romanlar: Gizli El (1922), alkuu (1922), Damga (1924), Dudaktan Kalbe (1925), Akam Gnei (1926), Bir Kadn Dman (1927), Yeil Gece (1928), Acmak (1928), Yaprak Dkm (1930), Kzlck Dallar (1932),60 61 62

Nihat Sami Banarl, a.g.e., s. 1212. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., s. 459. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., s. 459.

83

Gkyz (1935), Eski Hastalk (1938), Ate Gecesi (1942), Deirmen (1944), Miskinler Tekkesi (1946), Harabelerin iei (1953), Kavak Yelleri (1961), Son Snak (1961), Kan Davas (1962). Hikye kitaplar: Tanr Misafiri (1927), Snm Yldzlar (1927), Leyla ile Mecnun (1928), Olaan ler (1930). Gezi Yazlar: Anadolu Notlar (I.cildi 1936, II.cildi 1966). Oyunlar iinde en nlleri: Balkesir Muhasebecisi (1953),

Tanrda Ziyafeti (1955). Reat Nuri Gntekin, romanlarn nasl yazdn yle anlatr: Hibir zaman derhal mevzuun plnn yapp yazmaya baladm vaki deildir. Onu francala hamuru gibi kendi kendine kabarmas iin uzun mddet brakrm. ok defa aradan birok senelerin getii vakidir. Bu mddet zarfnda mevzua baz ilaveler yaparm. Baz ksmlarn atarm () Romann sonunu nasl bitireceimi tayin etmeden yazya balamam. Evvela bir umum ema yaparm. Fakat eser henz definitif olmamtr. Ortada ahslar ekseriya hviyetlerini deitirirler, evvelce hi dnmediim vakalar, yeni ahslar gelir. Byle alakalem, bir msvette yaparm. Sonra ikinci msvetteye balarm. Bu birincinin retuudur, romann asl yazldr.63 Eserlerinde Anadoluyu mekn olarak seen yazar, Anadolu insannn yaad problemleri konu etmeyi tercih eder, amac halka yardmc olmak, eksiklikleri eletirel bir bak asyla deil, sadece dikkat ekmek amacyla hem komik, hem hznl ve maceraya yakn bir tarzda okura verir. Gntekinin eserlerini inceleyen Birol Emil, Gntekinin romanlarndan yalnzca yedisinin (Dudaktan Kalbe, Yeil Gece, Yaprak Dkm, Kzlck Dallar, Eski Hastalk, Deirmen, Kan Davas) anlatmnn romancnn azndan verildiini, bunlarn ise toplumsal ve psikolojik tezleri olduunu, geri63

Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., s. 459

84

kalan romanlarn ise asl kiilerin azndan anlatldn ve bir nevi szl hatrat yahut jurnal biiminde kaleme alndn syler.64

Nazm Hikmet Nazm Hikmet, 20 Kasm 1901 tarihinde Selnikte dodu. 3 Haziran 1963 tarihinde Moskovada ld. Asl ad Mehmet Nazm Ran olan sanatnn babas Hariciye memuru Hikmet Nazm Bey, annesi ise ressam Celile Hanmdr. lk eitimini Gztepedeki Numune Mektebinde tamamladktan sonra Galatasaray Sultanisine yazld. Ancak ertesi yl ailesinin paraca skntya dmesi nedeniyle Nianta Sultanisine verildi. 1917de girdi Bahriye Mektebini 1919da bitirdi ve Hamidiye Kruvazrne stajyer gverte subay olarak atand. Ancak ztlpeneye yakalanmas dolaysyla salk kurulu kararyla askerlikten karld (1920). Ocak 1921de arkada Vl Nurettinle birlikte retmen olarak Boluda grevlendirildi. Boludaki skc ortam onu Sovyetler Birliine yneltti. Eyll 1921de yine Vl Nurettinle birlikte Batum zerinden Moskovaya gitti. Dou Emekileri Komnist niversitesine (KUTV) yazld.65 Nazm Hikmet ilk eitimini ailesinin iinde kendiliinden almtr. Anne ve babas ince zevkli, eitimli insanlardr. Ama Nazmn hayatnda annesinden ve babasndan daha ok etkili olan kii ise dedesi Mehmet Nazm Paadr. Paa Mevlevilik tarikatna yedir. Paann evde verdii davetlerde okunan iirler Nazmn kk yalarda edebiyat zevkini almaya baladn gsterir.64 65

Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., s. 459 Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ans., s. 709.

85

Nazm Hikmetin edebiyatla ilgisi ilk olarak iirle 1914te Mevlevi felsefesinden etkilenerek balar; ama asl ilk iiri 1918de Yeni Mecmuada baslr. Fakat Nahz ok ynl bir sanatdr, sadece iirle yetinmez; hikye, roman, eviri, dnce ve tenkid yazlar da vardr. Nazm Orhan, Selim, Ben, M.N., Adsz Adam gibi takma isimlerle eserlerini verir. Alemdar gazetesi, Resimli Ay, Halk Dostu, Yeni Gn, Yarm Ay, Yedign, Tan gazetesinde ve bir ok yayn organnda yazlar kmtr. Nazm Hikmet bir alanda deil, edebiyatn eitli alanlaryla uram bir sanatdr. Nazm halka ulamak iin sanat bir vasta olarak kullanr ve edebiyatn her trnn, hikye etmekten ibaret olduunu anlatr. iirinden, masalndan, din menkbelerinden, modern romanna kadar btn edebiyat ekilleri birbirine baldr ve hepsi ana hatlarnda anlatmak, hikye etmek sanatdr. iirde hikye eder, masal da, roman da, piyes de, senaryo da; hatta bu hikye edi meselesi bir bakma resme, heykele, musikiye ve hatta mimarla da amildir. Zaten ksacas sanat yapmak, anlatmak, hikye etmek demektir.66 Onun sanatnda sanatsal uranda sanatnn ann tanklnn tesinde bir misyon stlendiini grrz. Bu da, devrim dncesinden yola karak yaam dnme uratma mcadelesidir. Buna yaz/iir ve dnceleriyle katlan air; yeninin sesi soluu olur. Onun aydnlanmac dncelerinin kabul grmesi kadar, tehlikeli olarak da nitelendirilmesi bu adan hem anlamldr, hem de toplumumuzdaki nemli bir elikiyi ortaya koyar. Sanatnn sorumluluunu/roln yanstan tavrn u dnceleriyle aklar: Muharririn bir de ruh mhendisi rol vardr. Yani kendini okuyana kar okuyanlara kar bir mesuliyet tar. Bu mesuliyetini mdrik ise ve esasen sosyal realite de her eye ramen mitsizlii, ktmserlii gerektirmediinden, insanolu tabiri caizse daha iyiye, daha doruya doru bir sosyal zaruret olarak ayn zamanda kendi mcadelesiyle gittiinden tr,100.Ylnda Nazm Hikmete Armaan, (ner Yacnn makalesi), TC. Kltr Bakanl, Ankara 2002, s. 310.66

86

muharrir,

okuyucusunu,

en

bedbin

okuyucusunu