RANA RENESANSA

Rana Renesansa (talijanski: quattrocento) je prvo umjetničko razdoblje renesanse koje traje kroz cijelo 15. stoljeće, pretežito na tlu Italije.

Italija je odigrala vodeću ulogu u razvijanju renesanse, i to prvenstveno grad Firenca, a zatim i Padova, Rim, Venecija … sve do početka 16. stoljeća kad se nastavlja u cijeloj Europi. Društveno uređenje je sličilo onome u antičkoj grčkoj, bilo je prepuno gradova-država koje su se natjecale i ratovale jedna protiv druge. Ti gradovi-države razvijali su manufakturnu proizvodnju, trgovinu, zemljopisna otkrića, tiskarstvo (Gutenberg, 1440.) i znanost. Trgovanje s udaljenim krajevima ruši stare strahove od prostora i prirode kojima se sada pristupa na znanstven način (manje kroz teološke dogme), tako se razvijaju: matematika, medicina …; otvaraju se prva sveučilišta (Padova, i dr.)

Renesansa je prvo razdoblje u povijesti umjetnosti koje je bilo svjesno svoga postojanja i koje je samo sebi iskovalo ime (franc. Renaissance = preporod). U ovom razdoblju antika je smatrana vrhuncem čovjekovih stvaralačkih snaga, pa su sve umjetnosti i znanosti koje su cvjetale u antici ponovno bile oživljene. Umjetnici po prvi puta bivaju cijenjeni i priznati kao stvaraoci. Renesansni čovjek priznavao je da je razdoblje klasike nepovratno mrtvo, a cilj mu je bio dostići ga i nadići. U želji da se potpuno odbaci srednji vijek i preporodi antika u Europi je počelo stvaranje modernog čovjeka. Gotika je otkrila čovjeka i priznala svijet; renesansni čovjek nastavlja to poistovjećivanjem sa svijetom, ostvarujući harmoniju svijeta i čovjeka. Dakle, čovjek se stavlja u jedan racionalni, realni, prostor koji je zapravo humaniziran. Ideal renesanse je u skladnom odnosu dijelova kompozicije. Renesansna kompozicija je trodimenzionalni prostor, u kojem, za razliku od magijskog i čudima napučenog svijeta srednjeg vijeka, postoje samo moguće stvari i mogući odnosi. Tako nastaje jedna umjetnost čija je karakteristika – realističnost, a ne bilo kakav idealizam.

Umjetnici:

Italija: Donatello, Filippo Brunelleschi, Lorenzo Ghiberti, Fra Angelico, Paolo Uccello, Filippo Lippi, Gentile da Fabriano, Masaccio, Francesco Squarcione, Piero della Francesca, Domenico Veneziano, Jacopo Bellini, Andrea del Castagno, Antonello da Messina. Antonio Pollaiuolo, Andrea Mantegna, Andrea del Verrocchio, Leonardo da Vinci, Domenico Ghirlandaio, Sandro Botticelli, Pietro Perugino, Gentile Bellini, Vittore Carpaccio, Giovanni Bellini, Luca Signorelli;

Flandrija: Robert Campin (Majstor iz Flemalea), Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Hugo van der Goes ; Hrvatska: Franjo Vranjanin, Juraj Dalmatinac,Nikola Firentinac, Andrija Aleši, Nikola Božidarević, Ivan Duknović ; Francuska: Jean Fouquet

Rana renesansa-SKULPTURA:

Ranorenesansna skulptura je ispunjena traganjem za vjerodostojnošću oblika i čovjekovog tijela uz stalno usavršavanje znanja. Isto tako javlja se težnja za monumentalnošću skulpture koja tako prestaje biti vezana za arhitekturu. Ako i je smještena u određeni arhitektonski prostor, onda se taj prostor projektira za tu skulpturu na taj način da joj se ne smije oduzeti smisao. Kipu se nastoji dati najbliži prirodni oblik, čovjek je od kostiju i mesa - osobnost, ne kao gotički lik. Nadalje, upotrebljava se matematička perspektiva, proporcionalna tijela i omogućeno je smještanje skulptura jedne pored druge, a česte su i

kompozicije više figura. Renesansni majstori koji se izražavaju u reljefu koriste voluminoznost figura prvog plana u dubljem reljefu u odnosu na figure drugog plana koje su u plićem reljefu, te se tako dobiva učinkovit osjećaj dubine. Tehnička saznanja dovela su do obnove konjičke skulpture koja pored monumentalnosti nastoji uvijek što realnije prikazati konja, tijela konjanika i njihov međuodnos.

Prvi službeni akt talijanskog kiparstva 15. st. je natječaj za istočna vrata katedrale u Firenci (1435.). Na natječaju, koji je ujedno i bio prvi takve vrste, pobijedio je zlatar Lorenzo Ghiberti. To je prvo veliko djelo talijanskog kiparstva quattrocenta uz koje je povezano ime mladog kipara za kojeg se kaže da je uradio i sam nacrt za ova vrata. On je bio Donato di Niccolo di Betto Bardi kasnije poznat kao Donatello.

Donatello (1386.-1466.) je zajedno s arhitektom Filippo Brunelleschijem u Rimu proučavao klasične ostatke, na osnovu tih proučavanja nastala su djela inspirirana antikom s težnjom realnog prikaza ljudskog lika i njihovog karaktera. U nišama Or San Michele u Firenci Donatello je izradio "Sv. Marka" (1411.-13.) i "Sv. Jurja" (1415-17.). Ispod niše sa Sv. Jurajem nalaze se reljefi sa podvizima sveca. I to je prvi poznati reljef u perspektivi koji je ujedno prvi primjer u renesansi (oko 1417.) da se likovi smjeste u realističnu arhitekturu i krajolik. Nešto što nije uspjelo ni umjetnicima u antici.

U nišama Giottovog zvonika Donatello je isklesao “4 proroka” (1416.-1435.). Ovi proroci se odlikuju snažnom modelacijom i odlučnom karakterizacijom. Oko 1425. g. radio je reljef “Herodova gozba” za katedralu u Sieni. To je najstariji primjer reljefa rađenih po principu Brunelleschijeve linearne perspektive. Donatellov Brončani David je prva gola skulptura u prirodnoj veličini još od antike. Dolaskom u Padovu gdje je uređivao katedralu Sv. Antuna, ispred nje je napravio i veliki konjički spomenik Gattamelate; umjetnikovo najveće djelo u bronci, prva konjanička skulptura nakon antike.

Andrea del Verrocchio (1435.-1488.) je najveći kipar na izmaku stoljeća. Jedini je poslije Donatella koji je imao nešto od njegovog domašaja i ambicije. Divna brončana grupa Nevjerni Toma na Or San Michele rješava teški problem da se dva lika dovedu u jedinstvenu i zatvorenu cjelinu. Elokventnim pozama i drskom razmjenom gesti između Krista i Sv. Tome postignuta je drama koja je pojačana aktivnom draperijom s dubokim utorima. Ona je smiono naglašenim kontrastima postigla dojam monumentalne veličine. Ova skulptura direktno je utjecala na Leonarda, Michelangela i Baroknog kipara Berninija.

*U renesansi se vidi kako je skulptura uznapredovala prema realizmu. U radionici Pisana se vide karakteristike antike. Renesansa se prvo javlja u Italiji jer baš tu je postojao osjećaj antike, osjećaj za ljepotu tjelesnog, proporcije, slobodu i ljepotu tijela... Kroz cijeli 15.vijek je prisutno gotičkih elemenata, čak i u zreloj renesansi, u sjevernim zemljama je bila ta skolonost prema gotici, a ne prema antici kao što je to bio slučaj u Italiji. Bila je važna manufaktura, gradska privreda, razvoj društva... nisu bili više samo monaški samostani centri zbivanja...

Humanizam i renesansa-pojam koji označava da u centar pažnje dolazi čovjek, a crkva postepeno gubi vrijednost. Važan je čovjek, a ne Bog. Tad se javljaju i herezi, protestanti i dr... Uticaj islamske tradicije /filozofije koja je prenijela antičku tradiciju-zagovaranje Aristotelizma npr. u Španiji, i od njihovih tumačenja se razvija nova filozofija, i tad se smatra početkom novog doba, prosvjetiteljstva, renesanse...

Javlja se i portret. I opet drugi slučaj je sakralna tehnika, koju opet naručuje društvo. Mijenja se status umjentika, npr. prije su bile radionice umjetnika i nije se niko smio potpisati da je on uradio kao pojedinac neko djelo. Od tada se i umjetnici više cijene, dobijaju više samostalnosti, cijene se umjetnici kao individue, i to biva drugačije te se izdvaja iz Srednjeg vijeka. Novo je vrijeme-ponovno rađanje, a misli

se na antičku estetiku i ljepotu, izrazom svog vremena koja nije samo kopija antike. Renesansa se prvo javlja u skulpturi, i to je argument za elemente antike...

-Cilj renesanse nije bio da se dela Antike podražavaju, već da se dostignu, i ako je moguće iprevaziđu. U praksi, to je značilo da autoritet koji je pridavan klasičnim uzorima ni izdalekanije bio nedodirljiv. Osnovni paradoks je što je želja za vraćanjem klasičarima, zasnovana naodbacivanju Srednjeg veka, donela Novoj eri ne preporod Antike, već rađanje modernogčoveka.Renesansa, kao revolucija u umetnosti, u svom stvaranju nije uništila dotadašnju umetnost,već ju je apsorbovala, sintetisala je sa drugim formama i drugom sadržinom, i stvorivši jednukvalitetnu, novu umetnost nastavila je dalje svojim razvojem. Novi duh u umetnosti doneo jeoslobođenje od ranijih stega, što je imalo za posledicu to da se manifestuje individualnostumetnika - i to mnogo jače nego u Antičko vreme. Umetnička dela, koja se u Srednjem veku razlikuju po tipu, a ne prema ličnosti umetnika koji su ih stvorili, sada počinju da se razlikuju jedna od drugih baš prema umetniku - autoru i žig njegove ličnosti postao je najvažnijaodlika. Težište Renesanse je njen javni karakter.Pored navedenog, veoma je važna i pojava humanizma , tj. stavljanje čoveka u središtepažnje.

Odlike rane renesanse su:

-nema jakih kontrasta svetlosti i senke,-forma se definiše linijom, jakom konturom,-boja je sekudarni element, zbog neujednačenog svetla,-slikari su oslobođeni od svi kanona, slobodni su da sve što vide u prirodi pretoče ulični izraz,

-ikonografija je sastavljena iz novih tema, sakralne teme gube od svoje svetosti, onese laiciziraju, u njih prodire realni portret,-novina je uvođenje psihologizacije likova, često se u kompozicije unose likovidonatora.Klasična nagota je ušla u Srednjevekovnu umetnost u nečulnom stanju. Gde god imamonago telo od 800. do 1400.g., možemo biti sigurni da ono potiče direktno ili indirektno iznekog klasičnog izvora, bez obzira koliko malo ličilo na njega. Takva nagota ima nekomoralno značenje, ili negativno (Adam i Eva, ili grešnici u paklu) ili pozitivno (nagota Hrista ustradanju, Svetaca koji muče ili ubijaju svoje telo ili snaga u obličju Herkula). Srednjevekovnanaga tela, čak i ona najsavršenija, lišena su one čulnosti koja se u svakom aktu klasičnestarine podrazumevala. Tu čulnost su, verovatno, pre izbegavali nego što nisu mogli da jepokažu, jer je Srednjovekovna duhovna i fizička lepota Antičkih idola, posebno nagih kipova,bila otelotvorenje podmuklih draži paganizma. XV vek je ponovo otkrio čulnu lepotuneodevenog tela.

Razlike između Srednjevekovne umjetnosti i Renesanse :

1. U načinu mišljenja i procesu umjetničkog stvaranja,2. U Srednjem veku umetnici idu od apstraktnog ka konkretnom (određenu religioznuideju materijalizuju u slici). Prirodu dekomponuju i podređuju je zahtevima slike. To delu dajesvojstvo ”transedentalno - imaginarnog”. U dobu gotike javlja se svojevrsni realizam, aliposmatranje prirode nije naučno.3. Religija nije antireligiozna, već antisholastička i antiklerikalna, prožetahumanističkim idejama. U centru pažnje je čovek koji sve podvrgava kontroli svoga razuma.4. Konkretne ideje - Italija nije omogućila razvijanje osnovne ideje Gotikskihkonstruktivnih elemenata (prelomljeni luk, rebrasti svod, podporni luk, nema vitraža), jer je bila pod jakim uticajem Vizantije i Romanike.5. Srednjevekovna umetnost je skrušena, ali omogućava renesansnim umetnicimateorijsko i praktično obrazovanje.

Umjetnost koja je pripremila Renesansu :

- Preovlađuje problem proporcije ljudskog tela,- Istražuje se pokret ljudskog tela (njegove relacije u odnosu na prirodu),- Da bi se ostvarila treća dimenzija u dvodimenzionalnom okviru slike, vrše sesistematska istraživanja perspektive (antička umetnost nije znala za jedinstvene nedogledeza sve paralelne prave).

Krajem XIII veka došlo je do eksplozije stvaralačke energije u Italijanskom slikarstvu, takospektakularne i dalekosežne po dejstvu na budućnost, kao što je bila i pojava gotičke katedrale u Francuskoj. Srednjovekovna Italija, iako pod snažnim uticajem umetnosti severa još od Karolinškog doba, uvek je ostala i u bliskom dodiru sa Vizantijskom umetnošću.Zahvaljujući tome, slikarstvo na drvetu, mozaik i zidno slikarstvo - tehnike koje nikada nisuuhvatile čvrstog korena severno od Alpa - stalno su bile žive na italijanskom tlu. I baš uvreme kada su prozori od bojenog stakla postali glavni vid slikarske umetnosti u Francuskoj,nov talas Vizantijskog uticaja preplavio je romaničke elemente koji su se bili zadržali uitalijanskom slikarstvu. Ima izvesne ironije u činjenici što se ovaj novovizantijski stil (ili ”grčkimanir” kako su ga Italijani zvali) pojavio u vreme četvrtog krstaškog rata 1204.g. - čovek sepritom seća kako je Grčka umjetnost nekada osvojila ukus pobedonosnih Rimljana. Bilo kakomu drago, Grčki manir je preovlađivao sve do kraja XIII veka, tako da su italijanski umetnicimogli da apsorbuju vizantijsku tradiciju mnogo temeljitije nego ikada ranije.Čovek je izbio u prvi plan, ističu se ljudske vrednosti. Proučava se Antika, a ljudske figure surealne zahvaljujući posmatranju. Umetnici traže svoj individualni izraz, oni su svestrani iobavljaju više delatnosti. Prisutna je želja za odbacivanjem Srednjevekovne tradicije i željaza vraćanjem ka klasičnom. Dodirna tačka žive Antike i nove Italijanske umetnosti nije u stilu,već u temi - obe umetnosti su okrenute ka realnom izgledu, pokretu i formi. Izražennaturalizam - dah prirodnosti i humanizam - prisutna svest o čovekovoj moći i njegovomdostojanstvu. Cilj Renesanse nije

podražavanje Antike, već njeno prevazilaženje.Umetnička dela počinju da se razlikuju po autoru, a ne po tipu - dolazi do izražajaindividualni izraz umetnika, koji izlazi iz anonimnosti.

*1401. godine je raspisan konkurs za izradu vrata Baptisterija u Firenci koja je radio Ghiberti (prva godina 15.st.). Južna vrata je od 1330. do 1336. izradio Andrea Pissano s 28 kvadrata koja predstavljaju scene iz života Ivana Krstitelja i alegorijske figure kardinala i teoloških vrlina. Sjeverna vrata, koja je 1402. godine izradio Lorenzo Ghiberti, su inspirirana postojećim južnim vratima; ona također sadrže 28 ploča koja predstavljaju scene iz Novog zavjeta i Djela evanđeoska. Reljefi su zanimljiva mješavina gotičkog naturalizma i renesansne ljupkosti. Najslavnija - istočna vrata, tzv. "Rajska vrata", su također djelo Ghibertija (1425.-1452.), ali je na njima majstor bio odvažniji u uporabi perspektive, visokog i plitkog reljefa i portreta, te se ona smatraju prvim djelom novog stila - Renesanse.

(Rajska vrata, istočna vrata firentinske krstionice, 1424.-1452., bronca,

visine oko 5,18 m.)

Ova najbogatija i najurešenija vrata prikazuju veličanstvene scene iz Starog zavjeta, ali u okviru, pored biljnih i životinjskih motiva, nalaze se brojni likovi (24 figure proroka i sibila, te 24 [[medaljon]a s bistama umjetnika, njegovih suvremenika).

1338.Andrea Pisano je radio južna vrata, a ostala su istočna i sjeverna. Raspisan je konkrus i u uži krug izbora su ušli Ghiberti, Brunelleschi i Jacopo della Quercia. Dvokrilna bronzana vrata izveo je Andrea Pisano, koja imaju savršenu tačnost, tehniču perfekciju livenja, a u okvirima je urađeno 28 polja iz života Ivana Krstitelja. Ona su iz kasne gotike, a nagovještavaju renesansu i poslužila su za sjeverna vrata kao inspiracija koja je uradio Ghiberti.

Na ovim vratima su prikazi fine draperije, iza je antička arhitektura, prikaz pokreta, kontrapos, 28 je polja, a 8 sa po jednom kompozicijom-to je složena kompozicija sjevernih vrata, a nakon što je izradio sjeverna bez konkursa mu je odobreno da radi i istočna vrata. Istočna vrata prikazuju Starozavjetnu tematiku, za razliku od onih koja sadrži prikaze iz Novog zavjeta. Ovdje je prisustvo repeticije, prikazi biljaka, prirode, što nije zastupljeno u romanici i gotici...

*Lorenzo Ghiberti (pravog imena Lorenzo di Cione di Ser Buonaccorso), talijanski kipar, zlatar, graditelj, slikar i pisac (Firenca, 1375. – Firenca, 1. prosinca 1455.). Značajan majstor firentinske brončane plastike u prvoj polovici 15. st., te sinteze gotike i renesanse inspirirane antikom. Za krstionicu u Firenci realističkom modelacijom izveo Sjeverna vrata (28 reljefa s temama iz života Krista i evanđelista). Na vratnicama istočnih vrata (Michelangelo ih je prozvao Porta del Paradiso – Rajska vrata, 1424.-1452.) mekom modelacijom i harmoničnim rasporedom figura oblikovao 10 velikih reljefa. To je prvo veliko djelo talijanskog kiparstva quattrocenta (rane renesanse) uz koje je povezano ime mladog Ghibertijevog šegrta za kojeg se vjeruje da je uradio i sam nacrt za ova vrata – Donatella. Za crkve u Firenci i Sieni izveo niz brončanih kipova i reljefa. Slikarska i zlatarska djela nisu očuvana. Kao svestran umjetnik, skupljač antičke mramorne plastike, pisac traktata (Commentarii) o arhitekturi, optici i proporcijama, jedan je od prvih predstavnika univerzalnog čovjeka renesanse.

On je u zrelom dobusvog umetničkog stvaranja promenio stil od Gotičkogka Renesansnom. On je bio zlatar, slikar,kolekcionar Antičkih dela i teoretičar. Ono što jestvorio u skulpturi bilo je nešto sasvim novo, što je daleko premašilo težnje Pizanske škole.Po živosti i lepoti scena, po studiji i izradi ljudskog tela, po skladu proporcija i zrelostimodulacija, i uopšte, po zrelosti shvatanja njegovi reljefi čine prekid sa primitivizmom koji uslikarstvu tog vremena još uvek traje. Antičkih elemenata ima u toj skulpturi, naračito udraperiji. Međutim, iako se oslanja na Antiku, njegov lični stil i originalno interpretiranjeprirode, ogroman napredak u tehničkom znanju i predstavljanju duševnog stanja (u stavu,gestovima i likovima figura) je mnogo važniji.

-Rajska vrata-Krstionica u Firenci. To su druga vrata (Istočna) koja je Ghiberti radio za krstionicu od 1425.- 1453.g. Prva su Severna, koja je radio od 1401. - 1424.g.Toliko su lepa da su dobila ime Rajska, krase ih 10 velikih reljefa u četvrtastim okvirima (a ne 28 malih ploča u četvorolisnim okvirima, kao na ranijim vratima iz 1401.g.) i utkano je preko 100 figura (elegancija figura postignuta je izduženim proporcijama do 1:9), sa Starozavetnim temama, a pokazuju umetnikovo uspešno shvatanje rane renesanse. Priča o Jakovu i Isaku: okvir za Ghibertovu priču je prostrana dvorana, sjajan primer ranorenesansnog arhitektonskog prostora, koji odražava zrelu umetnost Bruneleskia, dok nas njegovi likovi svojim otmenim i ljupkim klasicizmom još prilično podsećaju na međunarodni Gotički stil. Osim samih scena čuven je i ornamentalni okvir ovih vratasa motivima iz biljnog i životinjskog carstva

(veverice, ševe, čvorci,prepelice...). U izradi samih scena Ghiberti je želeo kompozicijom inačinom tretiranja pejzaža i arhitekture da se u reljefu takmiči sa slikarstvom (to su njegove reči), kazuje sadržinu na slikarski način.Reljef je izvučen iz pozadine i time je dobijena perspektiva (ima i efekata vazdušne perspektive). U uključuje više epizoda jednog događaja, radi mnogo figura u dubokom prostoru, a dubinu naglašava smanjenjem plastičnosti i veličine oblika srazmerno udaljenosti.Gradacija plastičnosti se zove "skjaćatura" - lepinja, čime dobija slikarska svojstva reljefa. Ljudska figura je u prirodnom pokretu i proporciji, anđeo uskraćenju. Micchelanghelo se divio ovim vratima i rekao je da su dostojna Raja.

*Filipo Bruneleski (Firenca, 1377 - Firenca, 15. april 1446) (Brunelesko, Filippo Brunellechi) italijanski arhitekta, skulptor i slikar. Svoje školovanje započeo je Firenci kao zlatarski šegrt, majstorsku dozvolu dobija 1404. Kroz svoj život bio je aktivan kao kipar. Arhitekturom se počinje baviti 1404, prvo kao savjetnik u izgradnji crkve Santa Maria Novella. Kao arhitekt angažiran je tokom izgradnje kupole za crkvu Santa Maria del Fiore u Firenci. Jedan je od najznačajnijih renesansnih arhitekata, i smatra se začetnikom renesanse.Njegovo najpoznatije i najznačajnije djelo je izgradnja kupole crkve Santa Maria del Fiore dovršene 1434, jedne od najvećih i najznačajnijih kupola ikada izgrađenih. Djela koja je uradio: Crkva San Spirito (Sveti Duh) Firenca (1434-1482), Dječija bolnica Ospedale Degli Innocenti (bolnica nevinih) Firenca (1424-1445), Kapela Pazzi Firenca (1429-1461), Crkva Santa Maria degli Angeli (sveta Marija od anđela) Firenca (1434-1437), Crkva San Lorenzo Firenca (1421-1440). Bio je italijanski arhitekta vajar i inženjer, jedan od pionira nove arhitekture rane renesanse u Italiji. Imao je veliki značaj na razvoj celokupne umetnosti renesanse u Italiji. Njegovo najznačajnije djelo je kupola katedrale Santa Marija del Fiore u Firenci (1420-36.), koja je konstruisana uz pomoć mašine koju je Bruneleski izumeo za taj poduhvat. Veliki deo onoga što se zna o njegovom životu i delu je zahvaljujući mlađem savremeniku Antoniju di Tucio Manetiju, koji je 1480. godine napisao njegovu biografiju. Bruneleski je bio svestran i nadaren umetnik pre svega skulptor i arhitekta. Godine 1401. je uzeo učešće u konkursu na severnim vratima krstionice San Giovanni u Firenci u kojem je učestvovalo sedam mladih skulptora u kojem je umetnik Bruneleski pokazao renesansno shvatanje i u delu je prisutna dramatika.

Realizam iz doba renesanse nije proizašao iz obnavljanja antičke umetnosti već iz potrebe da se zadovolje potrebe čoveka i mogućnosti da se koriste tekovine antičke umetnosti. Skulptura ne samo da nosi mnoge oblike humanizma već se javlja odvojeno od arhitekture i predstavlja samostalno umetničko delo. Računa se da je na ovom konkursu učinjen ovaj prelaz prema renesansi. Sa Bruneleskijem zgrada nije savladala čoveka već je prvi put čovek proporcijom dolazio do zakona i prostora primenom matematike i nadovezujući na metriku i modul romanike dolazio do zakonitosti za razliku od slučajnosti u romanskom prostoru. Dok je Lorenzo Ghiberti predložio gotički projekat ali je porota izabrala da ova dva umetnika treba da rade zajedno na projektu što je Bruneleskija naljutilo i on odlazi u Rim gde studira antičku arhitekturu.Skupa sa svojim prijateljem Donatelom on je studirao u Rimu antičke uspomene. Na osnovu studija počeo je primanjivati pravila linearne perspektive. U svojim radovima nije samo imitirao antičke građevine. Kod gradnje kupole florentinskog doma sličnost sa Panteonom je samo u izgledu a konstrukcija je nova. Bruneleski se inspirisao iz sredine u kojoj je ponikao a to znači u arhitekturi romanskoj, gotičkoj i arhitekturi toskanskoj.

*Jacopo della Quercia-bio talijanski umjentik, i skulptor italijanske renesanse, suvremenik Brunaleskija, Ghibertija i Donatela. Izvan Firence, jedini čuveniji vajar u to vreme bio je Jacopo della Quercia iz Sijene. Jacopa je, kao i Ghiberti, u zrelom dobu svog umetničkog stvaranja promenio stil, od gotičkog u ranorenesansni, uglavnom zahvaljujući kontaktu s Donatellom. Da je odrastao u Firenci, mogao je u

mladosti biti jedan od velikih vođa novog pokreta, ali njegova snažna individualnost ostala je izvan glavnog toka. On nije imao uticaja na firentinsku umetnost sve do samog kraja tog veka, kad je mlađi Michelangelo bio očaran njime. Michelangelovo divljenje izazvali su prizori iz Knjige postanja koji uokviruju glavni portal crkve S. Petronija u Bolonji, kao što je Srvaranje Adama (sl. 479). Način izrade reljefa na tim pločama je konzervativan - Jacopo se nije mnogo interesovao za dubinu slike - ali likovi su smjeli i ostavljaju snažan utisak.

*Donatello, (Donato di Niccolò di Betto Bardi), rođen u Firenci oko1386, umro 13. decembra 1466, italijanski renesansni skulptor.

Vrlo malo se zna o životu ovoga umjetnika. Poznato je da je u mladosti pohađao zlatarski zanat, te da je kao 17-godišnjak radio u radionici kod izvjesnog Ghibertija. Tu se vjerovatno naučio raditi sa mramorom zajedno sa Nanni di Bancom, sa kojim je i kasnije sarađivao. U umjetničkom kontekstu, Donatellovo ime se prvi put pojavljuje 1406. godine kao jedan od umjetnika koji su radili na katedrali Santa Maria del Fiore u Firenci. Na toj katedrali Donatello će raditi više puta tokom svog života.Njegov najraniji samostalni rad je vjerovatno mramorna skulptura Davida iz 1409. godine. Donatellova skulptura sa istim motivom, napravljena u bronzi oko 1445. godine, je jedna od najvažnijih skulptura rane renesanse. Ta trodimenzionalna skulptura golog Davida u prirodnoj veličini je prva takve vrste poslije antičkog perioda.

Njegove tri taktike su bile:

1.realizam

2.oslanjanje na antiku

3.srednjevjekovni ekspresionizam

Sintetizovao dela svih vajara, najveći vajar svog doba, nesumljivonajveći vajar Italije pre Michelangela. On je vrhunac vajarstva rane renesanse, koji je razrešio većinu problema Evropskog vajarstva. Izvrsno je radio u kamenu, ali su mu najbolja dela u bronzi. Podstakao Padovansku slikarsku školu. Učinio posle Nanni di Banca da seklasicizam utvrdi. Tokom svoje mladosti i ranog perioda, u Firenci, Donatellova glavna nastojanja bila su upravljena ka jačanju realizma i pristupačnosti umetničkih dela,smanjenjem psihološke barijere između dela i posmatrača. Postigao je to dajući svojim figurama sve izražajnija lična obeležja. Rado se citira Donattellov naturalizam kao njegova najvažnija osobina, mada neki u njemu vide prefinjenost kao osnovnu notu, jadnu skoronervoznu senzibilnost. Takođe, neki ističu snagu kao njegovu osnovnu odliku. U stvari, svete osobine postoje u njegovoj skulpturi, sintetisane u jednoj novoj hijerarhiji, koja sačinjava njegov skulptorski lik. Preuzima oblike iz prirode, sve manje ih idealizuje, likovi su realistični i brutalni. Formu modeluje snažnim kontrastima svetlosti i senke, što pojačava dinamiku kompozicije, čemu pomaže i pokret. Kroz izraze lica postiže unutrašnju dinamiku. U svojojposlednjoj fazi Donattello menja plastičnost svojih figura, pa od pune i jake forme nastaju figure koje su isušene i brutalno ružne - radi "ružne" skulpture, ima ružne modele. Radiouglavnom u Firenci, Pizi, Padovi. Poznaje perspektivu i malo prejako naglašava iluziju treće dimenzije.

Prorok Zuccone-(”Tikvasta glava - ćelavac”) 1423.-1425.g., jedna od pet skulptura koje je Donattello uradio za zvonik Firentinske katedrale, a ova ostavlja najsnažniji utisak. Upadljivi primer majstorovog realizma - daleko višerealističan od bilo koje druge klasične statue ili statua njegovih takmaca,kao Proroci na Mojsijevom kladencu, npr. Donattello nije uradio konvencionalne likove proroka (bradati starac u

odeći, nalik na orijentalno, sa svitkom u ruci). On je zamislio jedan potpuno novi tip, jer je osećao da utvrđeni tip ne odgovara njegovoj ličnoj koncepciji.Verovatno je da je Proroka zamišljao prema onome što je o Prorocima čitao u Starom zavetu. Stekao je utisak, predpostavljamo, da su to Bogom nadahnuti govornici koji drže govor masama, a to ga je , opet,podsetilo na Rimske govornike koje je video u Antičkim skulpturama.Otuda klasično ruho na Zucconeu, čiji ogrtač pada sa jednog ramena,kao kod patricija odenutih u toge. Otuda i zanimljiva, ružna, ali iplemenita glava, kao na Rimskim portretima iz III vekan.e. Uobličiti sve te elemente u jedinstvenu celinu bilo je revolucionarno delo. Ovo je prvo delo njegovo sapotpisom.

Irodova gozba-1425. g., pozlaćeni bronzani reljef. Ista izvesna doteranost površine, kao Ghibetievi raljefi, ali snagaizraza koju možemo očekivati samo od majstora, tvorca Zucconea. Kompozicija je dramatična, trodimenzionalna, forme su snažnije, a ta snaga se potencira smenjivanjem svetlih i tamnih površina. Prema klasičnim ili srednjevekovnim merilima, glavni je prizor loše komponovan - težište drame (dželat koji daje Irodu glavu Sv.Jovana) je sasvim na levoj strani; Saloma, koja igra, i većina posmatrača okupljeni su nadesnoj strani, a sredina ostaje prazna. Ta praznina koja zjapi ističe mnogo efektnije negopokreti i izrazi svedoka kod dejstva tog groznog prizora. Centrifugalni pokreti likova doprinose našem ubeđenju da se slika prosto ne završava u okviru reljefa, već se nastavlja unedogled, u svim pravcima, kao da je okvir prozor kroz koji gledamo ovaj pojedinačni isečak neograničene, neprekidne stvarnosti. Zasvedeni otvori na samom reljefu treba da uokvireostale delove iste stvarnosti i da nas namame u dubinu palate. Ta arhitektura, sa svojim polukružnim svodovima, kaneliranim stubovima i pilastrima nije Gotička, već odražaj novog stila, koji je uveo Filippo Brunelesci. Brunelesci je takođe pronašao sistem linearne perspektive, pa je Irodova gozba verovatno najraniji sačuvani primer likovnog prostorakonstruisanog po metodi linearne perspektive.

David -Bronzana statua, Firenca, 1430.-1432.g. Revolucionarno delo ranerenesanse, prva naga muška statua u prirodnoj veličini, od Antike na ovamo,a koja je potpuno slobodna. Srednji vek bi ga sigurno osudio kao idola, a ni Donattellovim savremenicima sigurno nije bilo po volji, pa je niz godina ostao usamljen - jedino delo te vrste. David nosi prilično ukrašene vojničke čizme i šešir, i pošto je u izvesnom smislu delimično Donatello – David odeven, mi smo manje skloni da se pitamo šta je sa ostalim delovima njegove odeće, a više zašto ima na sebi i to što ima. Nagota je očigledno njegovo prirodno stanje, a na klasičnu statuu liči po svom divno uravnoteženom kontrapostu, čemu pomaže mač. Donattello je odabrao davaja poluodraslog dečaka (David je bio adolescent koji je pobedio Golijata),a ne mladića kao što su Grčke atlete, tako da je sklop kostura ovde manje obavijen u nabrekle mišiće, a nije ni raščlanio dečakov torzo prema klasičnim uzorima. Ako figura, i pored svega, nosi snažan pečat klasike, razlog je van njegovog anatomskog savršenstva, kao kod Antičkih statua, telo nam govori mnogo rečitije nego lice, što je Donattellov ideal - čudno lišavanje individualnosti. Donattello - naturalizamu statuama svetaca, portretima i reljefima. Naturalizam se sastoji u tome da u bronzi i mermeru oživotvori britke, muskulaturne, energične i izrazite figure.

Gattamelata-Konjanik, bronza, Padova, 1445.-1450. g.Umetnikovo najveće delo u bronzi, koje stoji slobodno u prostoru. Njegova dva prehodnika sukonjaničke statue Marka Aurelija - kojom je inspirisano ovo delo (Rim) i Cana Grande uVeroni. Ne podražavajući neposredno ova dva predhodna, Gattamelata sa prvim ima zajedničkog što su rađeni u istom materijalu,veličinu koja ostavlja snažan utisak, osećanje za ravnotežu i dostojanstvo. Donattellov konj je teška životinja koja je sposobna da nosi čoveka u punom obliku, toliko je veliki, da jahač mora da vlada njime autoritetom svoje zapovesti, a ne fizičkom snagom.

Veza sa Canom Grande,mada manje očigledna, isto tako je značajna: obe statue su postavljene uz crkveno pročelje, obe su spomenici vojničke hrabrosti pokojnika. Ali, Gattamelata, po novoj Renesansnoj modi nije deo grobnice; on je namenjen jedino tome da ovekoveči slavu velikog vojnika. Donattello je stvorio lik koji potpuno sjedinjuje ideal i stvarnost; Generalov oklop je kombinacija moderne konstrukcije i klasičnih pojedinosti, glava je neobično individualna, ali i obdarena pravom rimskom plemenitošću. Proporcije konja su nesrazmerne, on je prevelik i nepravilno korača - ugledao se na Antičke uzore, što je kobna greška. Odnos konja i konjanika takođe nije dobar, zato što je skulptura namenjena gledanju odozdo. Pokušaj unošenja dijagonale. Neobičan odnos dobijen je igrom proporcija : palica, mač, ornamenti na oklopu - jačih su dimenzija od samog jahača.

Njegovo djelo Madonna u terakoti isto tako nam nudi taj neki osjećaj prolaznosti koji pokazuje, prolaznost fizičke ljepote i potencira duhovnu ljepotu i vjeru, duhovnost...

*Cimabue (1240.-1302.g.), jedan od slikara grčkog manira,firentinski majstor, možda i Giottov učitelj, uživao je poseban glas. Još tesno vezan za Vizantijski duh, ali ga obogaćuje novim životom i Antičkom plemenitošću. Svetlost i senku je raspoređivao na interesantan način i tako davao plastičnost oblika. Uspeo je da ostvari realističnu formu u modernom svetu.On je umetnik zidne slike, monumentalne kompozicije u fresko tehnici. Madona na prestolu je njegovo najznačajnije djelo-Upečatljiva oltarska slika na drvetu, oko 1280.g., takmiči se sa najlepšim vizantijskim ikonama i mozaicima. Ono po čemu se odnjih razlikuje jeste uglavnom veća strogost crteža i izraza, koji odgovaraju njenim ogromnim dimenzijama (3.85 x 2.24 m.). Na istoku se nikada nisu usuđivali da rade slike na drvetu u ovako monumentalnim razmerama. Isto tako, nevizantijski je oblik slike koja se gore završava sa zabatom, kao i način na koji je urađen presto od drveta sa intarzijama, ponavljanjem određenog oblika. Bogorodica sa Hristom je na zlatnoj podlozi, sedi na prestolu koji pridržavaju anđeli raspoređeni u tri reda. Stasom je veća od anđela, kao i na vizantijskim ikonama - uticaj koji je preko Orijenta Vizantija primila od Egipta. Madona nije šematizovanau liku, već ima individualne crte. Uravnoteženost oblika i usklađenost volumena.

*Giotto di Bondone, poznat samo i kao Giotto, (Firenca, 1267. – Firenca, 8. januar 1337. godine) bio je slavniitalijanski slikar. Smatra se jednim od glavnih prethodnika italijanske Renesanse. Po jednoj legendi je Giotto jednog dana naslikao muhu na jednom djelu majstora Cimabuea koja je izgledala toliko uvjerljivo da ju je ovaj pokušavao otjerati. Na kraju mu je priznao da ga je nadvisio. Giottov opus obrađuje religiozne teme te se smatra osnivačem taijanskog slikarstva, posebno toskanskog slikarstva Freska. Oduševljavao je i po tehnici i po bojama. Najbitniji dijelovi njegovog opusa smatra se visoka prirodnost njegovih figura, kao i širenje perspektive.

Tako je nadilazio ikonografske norme bizantskog sliakrstva, koja je utjecala na generacije slikara. Uveo je realizam u slikarstvo; dok je konvencionalno slikarstvo do tada imalo dvodimenzionalne figure, Giotto je uveo plastično modelirane figure u jednoj prostoriji sa perspektivom, koje imaju odnos jedna sa drugom. Dajuči im širinu, podario im je prirodni volumen i težinu. To se već naslučuje u križanju bazilike Santa Maria Novella u Firenci, jednom od njegovih ranijih radova. Po Vasariju je njegovo modeliranje Svetog Franje Asiškog nekim kritičarima bilo čak prestvarno te stoga presvjetovno. Giotto je bio prvi veliki individualni gotički majstor, ujedno uzor nadolazećim slikarima renesanse. Giottovo glavno djelo je veliki ciklus freska u kapeli Cappella degli Scrovegni u Padovi, koji sadrži preko 100 scena iz života Marije i Isusa, te koji je nastao od 1304. do 1306. godine. Jedna slavna scena iz ciklusa je ona u kojoj Sveta tri kralja koja promatraju zvijezdu koja liči na komet. Poznata je i „Ognissanti“ Sveta Marija. Zanimljivo, plavu boju je u tom ciklusu slabo koristio, vjerovatno stoga je teško bilo proizvesti plave pigmente.

Svojim djelima Giotto je dao dojam dodirljivosti i dubinskog prostora. Bio je prvi umjetnik koji je pokušao ostvariti perspektivski krajolik i građevine. Neka djela koja se pripisuju njemu možda su zapravo djela njegovih učenika. Po jednoj legendi je predstavniku pape, koji je htio probu njegova umijeća, jednostavno ručno nacrtao savršen krug („Giottov O“).

Najveći je umetnik, sa kojim počinje Rana renesansa.Arhitekta, skulptor, slikar, verovatno učenik Cimabuea (od njega je nasledio smisao zamonumentalnost) - Cimabue je otkrio njegov talenat posmatrajući ga kako kao pastir crtaovce na kamenu. Majstor zidne slike, vratio je slici realnu dimenziju dela - kod njega nije odbačeno sve što ranije bilo u slikarstvu. U njegovim kompozicijama ima vizantijskih reminiscencija. Ovali njegovih lica i skulptoralnost forme takođe imaju korena u ranijem srednjevekovnom slikarstvu, kao i njegova mirna monumentalnost. Za njegove draperije reklo se da su jednolike i teške, za njegove tipove da su često vulgarni, za njegov crtež danije uvek valjan. No mnogo važnije osobine su njegovo izvorno posmatranje i interpretiranje prirode; njegova lucidnost u načinu kako slikarski misli, jedna prostota njegovog pričanja I njegov dar da gestom verno izrazi duševno stanje svojih figura. U tom pogledu njegova imetnost je koraknula toliko unapred da valjda zbog toga zaostaci prošlosti već izgledaju strani u njegovim slikama i skoro da se od njega očekuje da uđe i u one probleme koji će vremenski tek kasnije doći na red da budu rešavani. Istražuje realni arhitektonski prostor, figure i prostor dovodi u realne razmere. No, nikada nije mogao da ostvari preteranu dubinu prostora, figure su u prednjem planu slike, pa je po tome on još uvek čovek srednjevekovnog duha.Giotto je odbacio tradicionalnu zlatnu pozadinu i zamenio je nebom i pejzažem. Njegov pejzaž je sasvim nerazvijen, ali korak napred je učinjen. Arhitektura u njegovim slikama nije u proporciji sa ličnostima. Njegovo posmatranje prirode ograničilo se na ljudsku figure uglavnom, dok su ostali satojci, predeli i zgrade, vegetacija i životinje, služile samo kao dekor ispred koga se scena sa ličnostima odigrava, a uneti su tek da ukratko objasne sredinu ukojoj se radnja dešava.

Andrea della Robbia-bio je italijanski sculptor u oblasti renesasne, posebno sculptor keramike. Sin je Marka della Robbie. Njegov djed je popularizirao upotrebu gleđesane keramike, poznatu kao tehnika obrađene terakote, koja je nakon toga gleđesana pa bojana… Radio je kombinacije slikarstva i skulpture… Nakon njegove smrti njegovu umjentost i korake nastavlja njegov sin Giovanni.

*Andrea del Verrocchio, rođen kao Andrea di Michele di Francesco de' Cioni, (Firenca, oko1435. – Venecija, 1488.) je bio utjecajan talijanski kipar, zlatar i slikar koji je radio na dvoru Lorenza Medicija u Firenci. Njegovi još slavniji učenici bili su: Leonardo da Vinci, Perugino, Ghirlandaio i Sandro Botticelli; također je utjecao i na Michelangela. Radio je u zrelom klasičnom stilu renesanse. Verrocchijev otac bio je Michele di Francesco Cioni koji je radio kao opekar i kasnije kao poreznik. Nije se nikada ženio i skrbio je za članove šire obitelji. Michele je postao poznat kad se pridružio dvoru Medicija u kojemu je ostao dok nije premjestio svoju radionicu u Veneciju.

Andrea je započeo svoj rad u zlatarskoj radionici Giulija Verrocchija od kojega je preuzeo svoje prezime. Mogućnost da je šegrtovao s Donatellom ostaje neprovjerena. Njegovi pokušaji u slikarstvu datiraju od 1460tih kad je radio u Pratu uz Lippija. Oko 1465. radi na fontani stare sakristije u bazilici sv. Lorenca u Firenci. Između 1465. i 1467. odradio je grobni spomenik Cosimu Mediciju za kriptu ispod oltara iste crkve, a 1472. dovršio je spomenik Pieru i Giovanniju Mediciju u staroj sakristiji. Godine 1466. trgovački ceh naručio je brončanu grupnu skulpturu Nevjerni Toma za vanjsku nišu crkve Or San Michele. Skulptura je smještena 1483. Verrocchio je napravio grupu od dvije figure s ciljem da izbjegne puku

frontalnost i u želji da likovi budu prepoznatljiva karaktera; Krist je u središtu niše, a sv. Toma izlazi izvan okvira niše.

Godine 1468. Verrocchio je napravio slavni kandelabar, sada u Amsterdamu, za hodnik firentinske gradske vijećnice (Palazzo Vecchio). U ranim 1470tima otputovao je Rim, dok je 1474. dovršavao spomenik Forteguerri ispred katedrale u Pistoi koji je ostao nedovršen. Jedino potpisano Verrocchijevo djelo je slika Madona s Djetetom i svecima u katedrali u Pistoi. Od 1474.-1475. radio je svoju najpoznatiju sliku: Krštenje Krostovo, danas u galeriji Uffizi u Firenci. U ovom djelu pomagao mu je njegov učenik Leonardo da Vinci, tada tek mladić. On je završio pozadinu na slici i lijevog anđela, detalji koji su nadmašili kvalitetu ostatka slike. Prema Vasariju, Andrea je bio toliko zapanjen Leonardovim umijećem da se zarekao kako nikada više neće dotaknuti kist. Nakon polovice 1470tih Verrocchio se potpuno posvetio kiparstvu u kojemu je bio dosljedan stilu na firentinskom kanonu. To se može vidjeti na brončanim skulpturama kao što je njegov David. Naručen od Lorenza i Giuliana Medicija oko 1476. (danas u galeriji Bargello), Verrocchijev David je maloljetan i stidljiviji u odnosu na Donatellovog provokativnog David. Pomalo gotički u oblikovanju, idealistička ljepota njegovih crta je Ghibertiju nego inovativnosti Donatella. Danas se vjeruje da je Verrocchiju kao model za Davida poslužio sam Leonardo.

Oko 1478. završio je Krilatog kerubina s dupinom namijenjenog za fontanu u vili Medici u Careggi, danas u Gradskoj vijećnici. Ova izvanredna grupna skulptura inspirirana je dinamičnim naturalizmom koji je Verrocchio naučio od Settignana. Iz istog vremena je Dama s mazzolinom i reljef za nadgrobni spomenik Francesca Tornabuonija u crkvi sv. Marije (bivši Minervin hram) u Rimu (danas u galeriji Bargello). Godine 1478. Verrocchio je započeo svoje najslavnije djelo, konjaničku skulpturu kondotjera Colleonija, koji je preminuo samo tri godine ranije. Djelo je naručila Mletačka republika. Bio je to prvi pokušaj da se napravi konjanička skulptura u kojoj konj ne bi svim nogama bio oslonjen na bazu. Skulptura je osobita i zbog pažljivo urađenog zapovjednog pogleda na licu Colleonija.Verrocchio je poslao model u vosku 1480. i 1488. se preselio u Veneciju kako bi pomogao konačnom odlijevanju skulpture. Nažalost, iste godine je i preminuo i nikada nije vidio dovršeno djelo.

Konjanički spomenik Colleonija-Venecija, oko 1483.-1488.g., bronza. Delo koje je krunisalo ostvarenja Veroccnievog životnog puta (kao i Donattellovo). Verocchio je verovatno smatrao Donattellovo delo kao prototip svoje statue. Ipak, nije doslovno podržavao svoj slavni uzor, već je istu temu ponovo protumačio, možda manje vešto, ali ne i manje upečatljivo.Konj, graciozan i živahan, a ne snažan i miran je izvajan sa istim osećanjem za anatomiju u pokretu. Ovaj spomenik zovu još i ”Odrani konj” -njegova tanka koža otkriva svaku venu, mišić i nerv, pa je u oštroj suprotnosti prema ukočenim površinama figure u oklopu koja jaše na tomkonju. Pošto je i konj manji u odnosu na jahača nego što jeto Gattamelatin, Colleone se pojavljuje u sedlu kao oličenje snage i moći. Pravi, ukočenih nogu, ramena isturenog naped, on nadgleda prostor pred sobom sa krajnjom usresređenošću, ali je njegova usna prezrivo izvijena. Ni Gattamelata ni Colleoni nisu portreti u pravom smislu tereči. I jedan i drugi predstavljaju idealizovane ličnosti, koje je svaki umetnik vezao za uspešno vođenje rata. Dok Gattamelata pokazuje nepokolebljivu odlučnost I plemenitost karaktera, Colleoni zrači zastrašujućom snagom i odaje utisak veličanstvenog samopouzdanja. Colleoni je u punoj ratnoj opremi i vlada konjem, konj je grudnim delom izašao van postolja (kretanje mu je nepravilno, kao i kod Donattella što vuče koren iz antike -hod kamile), čime se postiže dinamika pokreta. Istinost u predstavljenju monumentalne skulpture.

Rana renesansa-SLIKARSTVO:

U 15.,16. St. u Italiji se javlja veliki broj umjentika. Prva polovina 15.st.-umjentici se prepoznaju kao ličnosti, imaju svoj lični stil, i to je ono što je renesansa donijela. Nije baš oštar prelaz između gotike i renesanse; čak do polovine 15.st. umjetnici Fra Anđeliko, Mazačo i dr. imaju sadržaje otike u svojim renesansnim radovima...

Luca della Robbia (1399.-1482.g)- Počeo kao zlatar, pa poprimio uticaje Donattella i Ghibertija. Osim Ghibertia, on je jedini vajar stvarne vrednosti u Firenci, u vreme Donattellovog odlaska. On je postao slavan 1430.g. po svojim mermernim reljefima naCantoriji - pevnici u katedrali. Pečenoj zemlji se okreće posle 40g. i po tome postaje poznat.Čuven je i po tome što je prvi upotrebljavao jednu vrstu otporne emajl lazure za bojenje statua i radova od terakote.

Njegovo djelo: Anđeli koji pevaju-Oko 1435. g. mermer, reljef, Firenca. Zanosna mešavina ljupkosti i ozbiljnosti, karakteristična za sva Lukina dela.Njegov stil ima veoma malo zajedničkog sa Donattellovim. On podseća na klasicizam Nanni di Banca. Oseća se i uticaj Ghibertija, kao i snažan uticaj klasicističkih Rimskih reljefa.Cantoria (gde se nalaze Anđeli) je ostala njegovo najpoznatije delo i najpoznatije ostvarenje. Hor dečaka je u hrišćanskoj smirenosti, ali je evidentna snaga u formi i pokretu. Svaki Anđeo ima svoj lični izraz. Kasnije se se isključivo posvetiovajanju terakota - jeftinijeg i manje zahtevnog materijala od mermera, pa je terakote prevlačio gleđu sličnom emajlu da bi zaštitio površine - tehnika majolike.

Masaccio-Mazačo (rođen kao Tommaso di Giovanni Simone Guidi, 21. decembra 1401. godine kraj Arezza, umro 20. decembra 1429. godine, Rim) italijanski slikar rane renesanse. Masaccio je imao snažan uticaj na druge umjetnike i dao je temelje za renesansno slikarstvo u Italiji.

Njegov iznimno individualni stil duguju malo drugim slikarima, osim eventualno velikog majstora iz 14. stoljeća Giottoa di Bondonea koji je slikao skoro sto godina prije njega i načinio par velikih koraka dalje od gotičkog ikonografskog slikarstva. No Masaccio čini mnogo više; njegovi likovi, kao i kod Giotta, su učvršćeni obrisom, no s više individualnosti i karaktera od Giottovih likova upotrebom chiaroscuro tehnike, što je davalo veći realizam likovima. Bio je i pod utjecajem arhitekte Brunelleschia i skulptora Donatella. Od Brunelleschia je stekao znanje matematičkih proporcija što je primjenio uvođenjem naučne perspektive na svojim radovima. Masaccio je jedan od prvih umjetnika koji se koristio linearnom perspektivom na slikama stvarajući tačku prividnog presjeka dvije paralelne linije.

Svi njegovi radovi su vjerske prirode i radi se o oltarnim slikama i freskama.Serija od šest freski za Brancacci kapelu u Santa Maria del Carmine u Firenci prikazuje život sv. Petra (Porezni novčić, Sv. Petar udjeljuje milostinju) i prvi grijeh (Izgon iz raja). Ove freske ilustriraju još jednu od njegovih velikih inovacija, a to je korištenje svjetla za definiranje ljudskog tijela i draperije. Prikazuje samo jedan izvor svjetlosti na freskama stvarajući tako igru svjetla i sjene (chiaroscurom) koji im je dao prirodne i realistične osobine koje su do tad bile nepoznanice u umjetnosti.

Od šest scena, Porezni novčić i Izgon iz raja se smatraju njegovim remek-djelom.Porezni novčić prikazuje zapravo tri scene, središnja prikazuje apostole okupljene oko Hrista i poreznika koji traži poreski novčić. Hrist se obraća sv. Petru koji odlazi na rijeku (lijeva strana freske) gdje pronalazi novčić, dok je na desnoj

strani prikazana scena gdje sv. Petar plaća porez. Restauracija freske pokazala je realistične detalje. U pozadini se vidi planinski pejzaž sa bogatom varijacijom boja.

Izgon iz raja smatra se za prvim djelom, nakon antike, koje prikazuje naga ljudska tijela. Genijalnost ovoga djela je u vješto riješenom problemu formata koji je izrazito vertikalno izdužen. Freska je izrezana na vrhu u 18. stoljeću zbog arhitektonskih promjena, nakon restauracije uklonjeno je lišće koje je oslikano u 17. stoljeću, da prikrije nagost likova. Masaccio je prikazao perspektivu prostora jednostavno stavivši visoka vrata u lijevu stranu slike i anđela koji se nalazi iznad Adama i Eve i izlazi iz okvira slike, tako pretpostavljajući beskonačnost prostora slike. Radnja slike se odvija u pokretu likova, u dinamičnom iskoraku i s očitim grčem, Adam prekriva cijelo lice od srama dok Eva prikriva tijelo.

Mazačo je učio kod Mazolina u Firenci, radio radikalna djela u kojima raskida s gotikom... Npr. primjer je freska Sveto Trojstvo, koja prikazuje naslikanu arhitekturu, svod je također naslikan, kasetirana tavanica svoda, dole je naslikana grobnica s kosturom na kojoj piše „Ono što sam ja sada je što ćete vi biti“...a to je srednjovjekovna konsekvenca...Između muškarca i žene je raspeće, a ispred je Ivan krstitelj, prikaz Bogorodice, a iznad je golub koji je simobl Svetog duha.... Freska prikazuje školski primjer konstruisanja linearne perspektive koju je otkiro Burnaleski.

Pokretač novog pravca u Firetinskom slikarstvu i Giottov naslednik. On je naslutio zakone pomoću kojih se u slikanju postiže prostor - jedinstvo ipovezanost u prostoru. Upravo se on dotakao onog bitnog problema slikanja, čiju će solucijukasnije Leonardo tražiti izvlačenjem forme iz sfumata, koga će Rembrant formulisati u vidu svetlo - tamnog, a noviji slikari, recimo, rešavati slikanjem formi u ”atmosferi”.Iznad svega on uvodi u slikarstvo naturalistički koncept akta, a način na koji on slika akt jeste ono što je moralo privlačiti Mikelanđela i Sinjorelina (u kapeli Brankači, gde je radio zajedno sa Pazolinijem - tu je Toređano slomio Mikelanđelu nos).Masaccio se dotakao i rešio neupadljivo i neusiljeno probleme svetlo - tamnog (uticajFirentinske skulpture), modeliranja, skraćenja i perspektive. U izradi se nije upuštao u detalje. Njegovo delo karakteriše naročito vraćanje na veliki i uprošćen stil. Na njegovim freskama figure nisu stavljene pred pozadinu, već u prostor, arhitekturu ili pejzaž, u kome ima vazduha. On ozbiljno slika. Njegove su figure telesnije, stabilnije, masivnije, plastičnije, prirodno stoje u prostoru. U njegovoj kompoziciji postoji red i dostojanstvo. Njegova umetnost je snažna i opora, ozbiljna, naglo je preokrenula renesansu. Posle Giotta, Italijansko slikarstvo je sticalo sve više tehničkog znanja, ali je ujedno postajalo i sve komplikovanije. Masaccio mu ponovo daje uprošćenu veličanstvenu mirnoću, pa se udaljem razvoju, posle njega, ono ponovo komplikuje. Tek mu Leonardo ponovo vraća red i uprošćenost.

*Paolo Uccello (1396.-1475.g.)-Po prirodi je bio fantasta (uccelo i znači ptica, koje je voleo),ali u isto vreme obdaren i za matematičke studije - perspektiva je bila njegova bolest(strasno je istraživao perspektivu, pa mu Vasari pripisuje da je i pronašao, no pronašao jeBrunelesci). Daleko čuven kao slikar bitaka, scena lova, parada, turnira... Uživao je u tim svojim kompozicijama, na kojima je vrlo učeno predstavljao neverovatan metež konja i oklopnika sa čudesnim ukrasima na šlemovima i šarenim i belim kopljima, iz kojih je paralelnim ili poprečnim linijama izvlačio naročite efekte (tim svojim lirskim istraživanjima je i podredio perspektivu). Namerno ili ne, njegovi kratki i debeljuškasti konji, ponekad oborenina tlo, izazivaju veselost svojim pozama, bojom i crtežom (zaleđeni konji). Imao je autonomni kolorit: tlo mu je ružičasto, čovek zelen... Slike su u tamnoj skali i fantastične supo koloritu (boje pomno proučava) - izazivao je divljenje kod Mantegne. U rukama Uccella perspektiva stvara čudno

uznemiravajuće, fantastične efekte, ono što čini sklad njegove slike nije prostorna konstrukcija, već njena površinska shema, čija je dekorativnost pojačana mrljama sjajnih boja i obilatom upotrebom zlata.

Andrea Mantegna (1431.-1506.g.)-Najistaknutiji predstavnik Padovanske škole i jedan od najvećih majstora rane renesanse, radio je freske. Bio je blizak Antici, voleo je i shvatao direktnije - divio se starim Rimskim spomenicima, antičkom nakitu i nošnji. Za njega se kaže da je skulptorski temperament, pa njegove figure, pejzaži i arhitektura izgledaju kao izliveni ubronzi. Naročito je naglašavan uticaj bareljefa. On je ne samo veoma učen, već i vanredno misaoni umetnik. Po prirodi svog talenta on je muževan, malo opor i realista, koji voli patos i veliki prizor, a naročito čvrstu, tvrdo nacrtanu, valjanu konstruisanu i jasno protumačenu formu, na kojoj beleži svaki detalj. Tim crtačkim odlikama podređen je i njegov kolorit (boje hladne), u kome ponekad dominiraju svetli, srebrno-sivi a ponekad tamni, zlatno-smeđi tonaliteti. Stvara dela puna stroge gramatike. Snažne muskulature, plemeniti način drapiranja podražava klasične likove na statuama. Padaju u oči ponekad tvrde boje,prevelika jasnoća svih predmeta i često opasna skraćenja.Istražuje skraćenja pomeranjem očne tačke - on podiže očnu tačku, pa predmete posmatra odozdo (žablja perspektiva). Time je izvršio veliki uticaj na slikarstvo: preokrenuo jeVenecijansko -Tintoretto, Tiziano i Veronese to kasnije prihvataju, a preko njih i Barok.

Piero della Francesca (1420.-1492.g.)-PripadaFloretinskom slikarstvu, iako je malo radio u Firenci. Za njega kažu da je poslednji primitivac,naslednik Giotta i Angelica, koji je robovao pravilima. Iako primitivac, dobro su mu poznata otkrića nove slikarske nauke kojom se on koristio neupadljivo (rezimirao je rešenja predhodnika da bi demonstrirao svoja saznanja), znajući da je potčini mirnom ritmu linija i boja. Pored tog savladanog znanja on unosi u slikarstvo i svoje sasvim originalne novine:rastavljanje lokalnog tona, upuštanje u problem luminarizma i problem vazdušne perspektive(pa su udaljeni predmeti na njegovim slikama ne samo manji, nego su im i konture blaže, a boje gube intezitet). On prvi unosi refleks, kojim razbija jedinstvo lokalnog tona. Boje su mu smirene, a oblici ravnomerno osvetljeni - snažne forme sa blagim prelazom svetla u senku.Svaki njegov oblik korespondira sa drugim, ali bez dramatike. Pejzaž kod njega takođe dobija novi vid. Zanemaren kroz ceo srednji vek, pejzaž počinje da se razvija napredovanjem naturalističkog posmatranja. Kod Piera ima pejzaža produženih u skoro beskrajni prostor.Daljina nije dobijena samo crtačkim perspektivnim efektima, već i tonskim moduliranjem.Udaljeni predmeti gube konturu i tonski intezitet (vazdušna perspektiva), što u stvari predstavlja samo sprovođenje rešenja problema prostora u pejzažu, na isti način kako je taj problem rešavan i u figuralnom delu njegovih kompozicija. Napisao je više dela o perspektivi,kojom se tako sistematično bavio, i o problemima teorije umetnosti.

Fra Angelico (1400.-1455.g.)-Ovaj zatucani i čestiti kaluđer bio je vrlo veliki slikar nekognestvarnog sveta anđeoske dobrote i krotkosti. Kao dvadesetogodišnjak se zamonašio, bio je veoma uvažavan i od Pape je dobio ime Beato Angelico (blaženi i anđeoski). Njegovo je slikarstvo puno poetike duboke religioznosti, što je svojstveno kasnom srednjem veku. To je jedan od retkih slikara u Italijanskoj ranoj renesansi koji stoji po strani života svoga doba ikoga se ne tiče ništa van zidova svoga manastira. Njegovo je slikarstvo pod ogromnim uticajem srednjevekovnih minijatura, pa mu slike daju utisak uvećanih minijatura. Iako ga smatraju Giottovim naslednikom, on ljudsko telo poznaje bolje i od samog Giotta. Neki u njegovom načinu komponovanja vide i Masaccov uticaj. U njegovom svetlom koloritu dominiraju nežno plavi, zeleni, zlatni i roze tonovi, često i na ivici neukusa. U štafelajnim slikama ima vrlo mnogo zlatne, što još više podseća na minijature iz srednjeg veka. Uspeo jeda uspostavi čist prostor sa pravilnom kompozicijom. Primenjuje centralnu perspektivu.Prikazuje posebna emotivna stanja, koristi gotičke

proporcije figura kod religijskih motiva (zaostale motive koristi realne proporcije). Figure su u prvom planu, ali se prostor i ahitektonski produbljuje.Taj mali horizont ne suviše dubokog misticizma je dao veoma mnogo poezije, čistunštva i detinjasto čulne naivnosti, koja zbilja gane čoveka, ali, kako je njegovo delo vrlo obilno, a ta čedna naivnost vrlo uporna - takoreći profesionalna, posmatrač se zamori od te uvek iste,divne melodije. Najviše je radio retable(oltarne slike na drvetu) i freske.

Kod Fra Anđelika ima više Manire Greka, kažu da je klečao pred slikom koju je slikao. Toliko je bio pobožan. Madonna s djetetom (retabla)- na gornjem dijelu je prikazan Timpanon, luk-sve je to renesansno, dole je ploča (predela) koja sadrži slike iz života Marije. U toj zlatnoj podlozi prikazan je frontalitet figure, prikazi su manire greka, likovi su poput gotičkog spiritualizma. Kompozicija na predeli (kao biografija, šira ilustracija) prikazuje poklonjenje kraljeva, mudraca; kako se klanjaju novorođenčetu.

Retabla-prisustvo bizantske umjentosti (manire greka), i ovdje je Madonna s djetetom, gore je sarasindski luk koji se jako puno primjenjuje u gotici, okolo je zlatno i šematizirano, sve su table velikog formata. Vide se uticaji minijaturnog slikarstva... Prikazan je naivizam „Skidanje s križa“, u pozadini je pejzaž i vegetacija.. Vide se ostaci pozno gotičkog naivizma. Prikaz salera konverzicione-sveti razgovori, Madonna s djetetom na prijestolju, više je renesansna... Urađeno je oko 40-tak slika iz života Madonninog i Kristovog koje nisu velike, jedna od njih su „Blagovijesti“, vidi se perspektiva iako je bilo naivizma kod Fra Anđelika, ali i on zna perspektivu. „Blagovijeti“-arhitektura u pozadini, galerije u Pizi, figure su tipično gotičke, spiritualne, krhke, nemaju fizičke dominantnosti...

Fra Filippo Lippi (1406.-1469.g.)-Učenik Fra Angelica, ali ubrzo sledi struje novog vremena i pravi od prisnih i jednostavnih Marijaotmene i elegantne pojave. Lippi je svojim raspusnim životom (oteo Lukreciju i sa njom imao sina Filippina Lippija, pa je i napustio fratarski red) dao povode mnogim pričama. Njegova Lukrecija postaje model za Bogorodice - plave prozirne oči, plava, sitnokovrdžava kosa i izduženo lice - model koji je preuzeo Botičeli. U slikarstvu je tražio put između Masaccia i kolorista, a naučio je da uspešno predstavlja plastične oblike. Perspektiva mu je, doduše, malo nesigurna. Kako mu nikad nije pošlo zarukom da obuzda svoju bujnu maštu (po karakteru hirovit i nepredvidljiv, njegov je talenat živahan i ličan.), na svojim slikama nije baš postigao jedinstvo prostora, usresređenost kompozicija i integraciju boja. Kompozicije su mu često dezartikulisane, iako uglavnom simetrične. Unosi dramatiku, i to figurama koje su više izvrnute i neprirodne. Koristi zgusnute boje. Proporcije su mu malo teže, likovi malo zaokrugljeni.Pa, ipak, njegovo je slikanje sjajno, slike su mu kompozicije lepote. To se ogleda u draperijama (koje su lake i prozračne) i finoći izrade ženskih likova. Opevao je lepotu ženskog tela i gracioznost.

Fra Filipo Lippi je bio malo slobodniji od svog učitelja, nije bio toliko pobožan kao Fra Anđeliko i imao je slobodnije ponašanje. 1406.godine je rođen i donesen u samostan da odrasta. Odrastao je među časnim sestrama, zato je imao slobodu prema ženama zbog toga, a i bio je pomalo avanturist. Bio je jednom čak prognan da napusti red franjevaca iz katotoličke crkve. Karijeru je započeo u Manazitskom samostanu i završio je Mazačove slike. Radio je i freske i retable.

„Madonna s djetetom i svecima“-pokzauje njegov duh, prisustvo stvarnih likova u likovima svetaca, volumen... Zaveo je jendu redovnicu, djevojku iz ugledne Firentinske porodice koja se zvala Lukrecija, nagovorio ju je da mu pozira za Madonnu. Madonna s djetetom je predstavljena u prvom planu, slika je kružnog oblika, vidi se lik Lukrecije Butti. U pozadini je njena majka na porodiljskoj postelji koja je

porodila Mariju. Gore se Marija susreće sa Elizabetom kao djevojka, a dole je s djetetom Kristom uprvom planu. Tu je prikazano dosta realnosti u sakralnoj tematici, u renesansi, prostor, volumen, likovi...

Andrea del Castagno- bio je talijanski slikar; istaknutiji majstor firentinske rane renesanse. Bio je sljedbenik Masacciova slikarstva, te Paola Ucella, a poglavito Donatellova rada. Kao sirov realist i izvrstan poznavatelj perspektivnih rješenja i tajnu uljenog slikarstva slika kiparski rabeći svjetlo, sjene i boju za jasno oblikovanje volumena. Njegovi likovi izranjaju iz tamnih pozadina poput reljefa. Andrea del Castagno radi freske sa sakralnim temama (Posljednja večera (Castagno), Sta Apollonia u Firenci i dr.), te ciklus portreta znamenitih osoba (Dante, Boccaccio, Petrarca, i konjanički lik kondotjera Niccole da Tolentina). Giorgio Vasari, maniristički umjetnik i veliki biograf talijanske renesanse, je naveo kako je Castagno ubio Domanica Veneziana, no to je manje vjerojatno jer je Veneziano umro 1461. godine, četiri godine nakon što je Castagno preminuo od kuge.

Radio je i freske i retable. Kao primjer renesansnog slikarstva se uzima i njegovo djelo freski u manastiru Sta Apollonia u Firenci, gdje su likovi apostola dosta realistični, Juda je ispred stola, svi aposotoli su frontalno okrenuti prema nama. Prostorija je sjajan prikaz perspektive i to frontalne. Jedino su zamjerke da su prikazi mermernih ploča u jačoj boji od figura... Firentinci su inače više bili skloni crtežu, a Venecijanci boji, ali je on boju primio pod uticajem Domenika Venecijana (vojnog slikara)...

Likovi u jendoj vili blizu Firence su poznate ličnosti. Pipa Spano (kondotjer), poznata ličnost iz Mađarije, naše usmene književnosti, epovi o tome govorili i o historijskim ličnostima... Spano je došao na dvor da bi se borio protiv Turaka i tu su junaci izazivali junake... Filipa Pipa Spana je po legendi prevarila kobila debelog Halila...

Domenico Veneziano- došao je iz Venecije 1445. godine, boravio je tu pet-šest godina, družio se i sa del Castagnom. On je bio predstavnik mletačke umjetnosti. Mlečani su više radili u koloritu jer ima više svjetlosti na tom području nego kod Firentinaca. Po rođenju Mlečani dobiju osjećaj za svjetlost.

Njegove „Blagovjesti“ su fini prikazi perspektive uz kolorizam koji je karakterističan za njega. U malom formatu sjajno je postavljao perspektivu. Ali je donio kolorizam, odnos toplog-hladnog, fina skala spoja tonaliteta kontrasta...

Poznata mu je slika „Madonna s djetetom i svecima i Sv.Lucijom“ gdje se vidi fini komplementarni odnos crveno-zelenih tonaliteta i prije izučavanja i pojave teorije o bojama...

II POLOVINA 15. STOLJEĆA:

Prvi centri su bili Padova, Rim, Firenca i Venecija, a tek poslije Rim preuzima vođeću poziciju.

Crkva u Firenci, Santa Maria Novella, potiče iz romaničkog vremena-arhitektura, ali ovdje je prikazana kao mjesto značajnog događaja po kojem je dobila renesansno-gotičku fasadu. 30-tih godina 15. stoljeća tu se održao veliki sabor (1430.godine), odnosno pokušaj ujedinjenja Zapadne i Istočne crkve. Tada se zagovaralo da se spasi Carigrad od Turskog osvajanja. U Ferari je najprije sazvan Sabor, a kasnije je prebačen u Firencu uz pomoć porodice Medičija. Poznato je da je na taj Sabor lično došao Bizantijski car, Carigradski patrijarhat, i Vinski papa istočne pravoslavne Crkve i kraljevi iz Evrope.

1438.godine sabor je održan nešto kasnije 50-tih godina. Relativno mladi Firentinski slikar Benozzo Gozzoli, povod triju kraljeva je zvanična tema koju je slikao. To je tema koja se često javljala u umjentosti, a predstavlja događaje „u povodu rođenja Kristovog“, ali ovdje je ta tema alegorijski primjenjenja. U dvorskoj kapeli Medičija vide se pravi portreti koji su zaslužni za organizaciju Sabora.

Benozzo Gozzoli- naslikao je na kapeli alegorijski pohod triju kraljeva. Detalj koji pokazuje pastira kako urezuje u pozadini neke podatke je jako specifičan.... Jedna od najznačajnijih od te tri kompozicije je 'Mladić na bijelom konju'- Lorenco Mediči, sa svojom pratnjom, a iza njea kolona ide vijugavim putem, u pozadini je vegetacija... Konjanički portret cara Bizantije je također poznat. Prikazana je veličanstvena odora, zlatno izvezeni plašt i carska kruna na velikašu Mihaila Paleologa. Treća značajna ličnost, koja ima nezahvalnu poziciju je upravo Carigradski patrijarh Mihajlo. Zato je značajna ta freska, ciklus, jer tad počinje tema hroničarskog slikarstva što pokazuje početak renesanse. Benozzo G. Je bio učenik Domenica Veneziana u ataljeu. Ima dosta istinitog i dokumentarnog s tim freskama koje je on naslikao.

Lorenco Mediči- naslikan je u vrijeme sabora, već je bio zrela ličnost tad. Bio je njaznačajnija ličnost, imao je svoju pratnju... Na djelu se vidi i lik samog Benozza Gozzolia, odnosno njegov autoportret... Figure konja su u anfasu, u nekim skraćenjima, sjajno su naslikane... Prikazane su i tri sestre princeze s Medičijskog dvora. Ferara je srednjevjekovno utvrđen grad, odakle je krenula kolona. Prateće su scene na slici sa strijelcima, pratnjom, lovima koji su bili tu za potrebe kolone... Također su prateće i periferne scene na kompoziciji detalji vegetacije... Topli realizam je stigao već 30-tih godina.

Piero della Francesca- značajne su mu i freske i retable. Djelovao je u Rimu, blizu rodnog grada, u Firenci, i drugim mjestima... Njaprije je učio kod Domenica Veneziana i Paola Ucchela. Bio je izvrstan slikar i teoretičar, matematičar, istraživač... U zadnjim decenijama svog života (1492. je umro) oslijepio je pa se i bavio više teorijom i diktirao je svojim učenicima... Ostvario je veliki broj retabla, npr. kao što je 'Krštenje'. Na prvi pogled djeluju dosta jendostavno. On je bio sklon stilizaciji, sažimanju detalja, da bi se glavna kompozicija istakla. Značajan je u pronalažnju valera i refleksa, a paleta mu je bliska učitelju D.Venezianu. Neka od djela: Velika Madonna, Madonna Milosrđa, Madonna Mizerkordija, Bičevanje Krista...

Njegov glavni fresko opus ili ciklus fresaka se nalazi u Crkvi Sv.Franje u Areu. Tu se nalazi veliki križ koji je radio Cimabue. Ma zidovima oltarnog prostora je naslikao jedinstvenu temu „Legenda o časnom križu“, koja je u 13. St. postala tema, jer niko prije ni poslije njega nije radio tu temu. Sadrži priču o tome kako je nastao drveni križ na kome je razapet Isus. Po porijeklu je s groba Adama i Eve, teško je shvaiti tu temu uopće jer je niko nije radio osim Francesa. Po legendi je križ kasnije nestao, kasnije ga je pronašla Helena, majka cara Konstantina, a potom ga je Kostrov, Perzijski car, oteo, a nakon toga Heraklije ga je uspio vratiti Jeruzalem. Kraljica od Sabe je također prva otkrila čudesnu moć drveta koje je našla ugrađeno u nekom mostu. Postoje i scene o Adamu. Na desnoj strani je bolesni Adam. Također i scene sa kraljicom od Sabe i Solomonom, koje prikazuju kako kraljica osjeća svetost drveta i klanja mu se sa svojom pratnjom. A desno su prikazi kako ulazi u dvor cara Solomona. Ta tema se koristi da bi se prikazala prednost osviještene zajednice za razliku od kraljice od Sabe koja je pripadala zajednici primitivnih. Prikazuje se kako je Solomon prevario kraljicu, kad je ona ušla u njegov dvor i pod je bio tako uglačan da je ona podigla haljinu i mislila da je to voda. Druga legenda prikazuje kraljicu kao divlju, da su joj noge 'dlakave'. U tom ciklusu fresaka ima čitav niz fresaka o tom svetom krstu, a postoji i freska o Konstantinovom snu.U tom snu mu se kao prikazuje anđeo i kako shvata da treba daprihvati kršćanstvo.

Imao je i dosta samostalnih djela kao što je npr. 'Uskrsnuće Kristovo', gdje su jako zanimljivi detalji vojnika koji čuva Kristov grob. Naslikao je i vojvodu Frederick de Monte, koji je sjajan realistički portret koji iza pokazuje panoramu. Značajna je i slika Madonna s djetetom koja je okolo okružena ljudima, s prikazom kako je arhitektura posvijetljenja. Dole kleči vojvoda. To djelo s enaziva 'Madonna s jajetom'.

Domenico Ghirlandaio- italijanski je slikar. Učio je kod oca, kod Verrocchija i Baldovinettija. Izrađivao je freske sa sakralnim temama na crkvenim stijenama, pri čemu je zbivanja transponirao u firentinsku sredinu, a likovi su portreti njegovih savremenika u kostimu svoga doba. Naslikao je nekoliko oltarnih kompozicija i portreta. Ime je dobio po tome što je jako mnogo slikao girlande (vijence) i zato mu je to i nadimak 'Girlandaja'. Jedan je od dvojice braće Ghirlandaio, rođen u Firenci 1449., a mro 1494. To je jedan značajan centar umjetnosti (radionica Girlandaja) u kojoj je učio i Michelangelo. Biografija umjetnika kaže da su bili jako ambiciozni, radni, da su mnogo radili, posebno freske, po Firentinskim i drugim crkvama. Imali su ambiciju da freskama oslikaju sve zidove Firence. Bila je to velika škola i zaista su imali mnogo učenika. To je najbolji primjer HRONIČARSKOG SLIKARSTVA, jer u sakralne teme unose mnoge svakodnevne ličnosti.

Prvi ciklus je bio ' Život Sv.Fine', gdje su figure manje značajne, manje vješto date u odnosu na prostor sobe koji je dat u korektnoj perspektivi. Drugi ciklus predstavlja događaje iz života Sv.Franje. I ovdje se vidi kako Papa Honorijus na prijestolju čita deklaraciju o proglašenju crkvenog reda. Tu prisustvuju značajne ličnosti i članovi porodice Medičija. U pozadini su renesansni luci, polukružni... Trojica s lijeve strane kompozicije pokazuju jako realistične portrete. S desne strane je skupina gdje je Lorenco Manifiko već star. Postoje i prikazi čuda, tj, kako Sv.Franjo oživljava dijete iz porodice 'Sa Seti'. I ovdje su članovi porodice Mediči, prikazi su mode, nošnje, tog vremena, porodice Mediči koja je bila jako bogata, bavila se manufakturom, bili su valdari Firence...

Firenca je bila kultorološki jača od Rima u 15.st., a u 16.st. je to već bio Rim jer su tada Medičiji propali, manufakturu preuzima Rim. Značajan je detalj lika pastira iz kompozicije 'Madonne s djetetom'. U Sikstinskoj kapel papa je pozvao umjentike da naslikaju čuveni friz u Rimu. Domenico Ghirlandaio je napravio 3 kompozicije u vezi sa Isusom Kristom. Već treći ciklus u crkvi 'Santa Maria Novela', naslikao je Marijanski ciklus, pravi renesansni enterijer riješen s elementima girlandi, stubovima... U desnom uglu je Ana na porodiljskoj postelji, dobila je djevojčicu Mariju, pripremaju je za kupanje, vide se prikazi nošnje i dama tog vremena... Također značaj je prikaz anđela koji javlja Zahariju da će njegova žena dobiti sina, i još prikaz 'Posljednje večere', gdje su sve scene iz Marijanskog ciklusa. Poznato je da je i Andrea del Kastanja isto slikao te teme.

ZRELA RENESANSA:

To je period kad se javljaju već zreli, formirani umjentici. Podjla renesanse je uglavnom na ranu, pojava 15.st, i zrela renesansa.

Sandro Botticelli (1444.-1510.)- je jedan od najznačajnijih italijanskih renesansnih slikara, predstavnik neoplatonizma; spada u likovni krug oko Lorenza il Magnifica. Rođen u Firenci u radničkoj četvrti Ognissanti, učio na početku zlatarski zanat, da bi ga otac po njegovoj želji povezao sa Filippom Lippijem u čijoj je školi proveo 3 godine. Od 1465. do 1470. godine Botticelli slika nekolicinu slika Madone. Na ovim slikama ogleda se uticaj njegovog učitelja Lipija, ali i tada najznačajnijih slikara Firence Antonia Pollaiuola i Andrea del Verrocchia. U jesen 1481, pozvao ga je Papa Siksto IV zajedno sa drugim

umjetnicima da oslika novosagrađenu Sikstinsku kapelu portretima prethodnih papa. Njegova najpoznatija djela su Primavera (oko 1482. godine) i Rođenje Venere (oko 1485. godine).

Primavera, također je poznata kao Alegorija proljeća. Dok se većina kritičara slažu da slika prikazuje skupinu mitoloških figura u vrtu, što je ujedno alegorija proljeća, druga tumačenja navode sliku kao ilustraciju ideala neoplatonske ljubavi. Pretpostavlja se da je sliku naručio jedan od članova Medicijeve porodice. Slika prikazuje šest ženskih (Flora, Venera, Chloris i tri gracije), i dvije muške figure (Merkur i Zefir), zajedno sa kupidom koji nosi povez preko očiju. Botticelli prikazuje do 190. različitih cvjetova na slici. Od 1919. godine slika se nalazi u Uffizi u Firenci, Italija.

Rođenje Venere. U centralnom dijelu kompozicije nalazi se akt Venere, antičke božice koja je rođena iz morske pjene. Na desnoj strani nalazi se figure Flore, a na lijevoj je prikazan par Zefir i Hloris koji simbolišu vjetar i obasipaju tek rođenu Veneru cvijećem. Slika se nalazi u Uffizi u Firenci, Italija.

On je savremnik Leonarda da Vinčija, zajendo je radio u radionici s njim, iako je bio stariji. Radi se o jako značajnom umjetniku, iz današnje perspektive, centralna je figura umjetnosti. Bio je jako talentovan, iz jako skromne porodice je dolazio. U tom periodu dolazi do pojave akademija, to su bili načini na koji su se ljudi školovali... Daleko je bilo skromnije nego danas. Na samom početku je radio u radionicama, tek kad su se akademije otvorile, pa je još uvijek postojao sistem učenja unutar jedne radionice kod majstora koji je bio školovan (znalac).

Također je postojao princip gildi, posebnih udruženja gdje se učilo zanatu, gdje su mladi ljudi dolazili koji su bili šegrti, sa 12-13 godina života, a kasnije bi se oni kroz praksu osamostaljivali...Fra Filipo Lippi je svoga sina povjerio Botticelliu jer mu je vjerovao. Postoje i neke kompozicije Fra Filipa Lippija i Botičelija koje su gotovo jednake... Fra Filipo Lippi je jako uticao na svog učenika Botičelija i trebalo mu je dosta vremena da se oslobodi tog uticaja. Kasnije kreće svojim individualnim putem...

„Poklonstvo mudraca“, 1475.- teme se razlikuju za razliku od Srednjeg vijeka. Razvijala se jedna neoplatanistička struja, odnosno čitala su se ta djela. Za tim stolovima su sjedili ljudi koji su znali po 20-30 jezika, bili su veoma učeni, dolazi do povezivanja kršćanske i antičke istine. Sandro je bio prilično suptilan čovjek, radio je i mitološku i sakralnu tehniku, a i portrete. Međutim, pojavljuje se jedan vjerski lider Saronaola koji je držao pripovjedi protiv podržavanja antičkih Bogova, tako da je Botičeli slikao te vrlo rijetke tematike (ljudi su spaljivali materijalne stvari...). Ovo djelo se bazira na Biblijskim motivima. Implementirana su na novom ikonografskom modelu, Bogorodica je u centru sa kristom na krilu. Radnja se smiješta u ruševine, što je vrlo neobično pa se iza umeće antička arhitektura, koja služi kao pozadina kršćanskih motiva.

Bogorodica je sagela glavu, a iza je Sv Josip koji je otac Kristov (u renesansi je uvijek on bio negdje sa strane, nekako neartikulisan i njegova uloga uopće nije bila značajna, dok na kraju umjentosti baroka Sv. Josip odjednom drži malog Krista). To je prikaz kako se mijenja ikonografija... Potpuno je drugačiji opis posmatrača, figura koja gleda u nas je autportret Botičelija, a njegov pogled nas gleda kao da je on iznad nas, ali uspostavlja kontakt samim tim jer gleda u nas... Neobična je boja odjeće u odnosu na cijelu kompoziciju. Ovdje se živi modeli stvaljaju u likove kompozicije npr. kao porodica Mediči. Botičeli uzima savremene likove koji su važni. Danas se djelo nalazi u galeriji u Pizi. Njegov stil (način rada) je bio takav da je proučavao i anatomiju, a i kolorit mu je bio vrlo skladan i harmoničan, dok su mu kompozicije dosta linearne...

Portret čovjeka s medaljonom, Kozima Medičija starijeg, 1475.- portret je smješten u pejzaž, koristi se perspektiva, kompozicija je simetrična, prisutan je puni kadar koji ispunjava figura... Botičeli je njegovao jedan poseban tip ljepote (inače kako ljudi izgledaju tako crtaju druge ljude), tako da se vjeruje da je ovaj portret i njegovo lice. Vidi se primjer kako su se ljudi odijevali...

Madonna s djetetom i osam anđela, 1478.- je slika kružnog formata, koje su inače služile kao poklon. U centralnom dijelu je Bogorodica s Kristom, ranije djelo nije toliko važno. Proporcionalno su naslikane fizionomije, ima i ljiljan koji je simbol Bogorodice i njene čistote... Krist je u dosta neobičnom položaju, malo je bucmast i volumiozan (jako je teško nacrtati dijete), i izgleda kao da će iskliznuti iz njenih ruku... Ona gleda u posmatrača, a o u nju. Slikao je temperom, kasnije uljem, a kasnije je kao finiš u zlatni pigment stavljao najtanji kist i izvlačio je nit po nit.

Madonna Magnifikat, 1480./81.- kompozicija na sebi ima toliko zlatnih niti, ona je veličanstvena, tema se odnosi kao na riječi iz Sv.pisma, kad je dobila objavu od Gabriela. Radi se isto o tondu (kružnoj slici). Izuzetno je harmonična kompozicija inače, ali ovdje to nije slučaj. Centralni prostor je otvoren, tu se vidi pejzaž, kompozicija diše, dobio je jedan perspektivni pejzaž, a u sredini je otvorio sliku, dok je okolo nanizao te likove, odnosno nađele koji drže krunu čijim činom se kruniše... On je bio majstor da predstavi tkaninu. Kažu da je nesretno bio zaljubljen pa kažu da mu je upravo to pomoglo da ima vječnu inspiraciju. Zato je uvijek slikao istu fizionomiju. Likovi komuniciraju pogledima, kolorit je izrazito harmoničan. Nekad je znao namjerno da deformiše figuru jer je to volio da radi...

Sikstinska kapela, freska, iskušenje Kristovo, 1481./2.- kapela, koja s jedne i druge strane ima dva velika ciklusa posvećena životu Mojsijevom i Kristovom. Ovdje se radi o iskušenjima Kristovim sa Sotonom. Opet je to jedna simetrična, zatvorena kompozicija, sa tempom u sredini.

Primavera (proljeće), oko 1482.- u periodu kad je K.Kolumbo otkrio Ameriku. Kompozicija sa slike je na drvenoj dasci radi se o remek djelu Botičelija. Vrlo je kompleksna tematika, prikazi alegorije proljeća. Smještena je u horizontalni praugaonik, a u centralnom dijelu je Venera. Sve su antička Božanstva u pitanju na kompoziciji. Interesantno je kako je ismalmska umjetnost uticala na pojavu renesanse. Vidi se primjer muško-ženskog odnosa, kako Bog vjetra hoće da je kao siluje, ona bježi, ispušta cvijeće i pretvara se u Floru-u proljeće. Ona je najdominantnija figura. Predstavlja tadašnju Firencu koja je tada bila građanska, simbol humanitas... Cijeli prostor je u jednom rajskom ambijentu (zlatni podovi). Venera je centralni dio i punkt, a iza nje je Amor koji odapinje strijelu u 3 gracije, pratnja Božice Here... Do njih je Bog Jupiter koji tjera oblake. Cijela kompozicija je alegorijska, smještena u jedan nestvarni pejzaž. Tri gracije su najvještije nacrtane, takva lakoća, ti prikazi haljina, mekoća nabora i prikazi ljepote. Sve je to protkano tim zlatnim nitima. Figura Flore je svijetli ženski tip , koji je karakterističan za Botičelija, i on je imao sigurnu liniju... Kompozicija je služila kao svadbeni dar Medičiju...

Rođenje Venere, 1482.- mitološka je kompozicija, prikazi kako se Venera rodila iz genitalija, iz morske pjene kao; kako se rodila prekrasna zbog toga... Smještena je u školjku, potpuno je naga, pokriva najintimnije dijelove. Ovdje je prvi put antičko Božanstvo koje je nakon 1000 godina predstavljeno u takvoj pozi, i zaista se radi o idealu renesanse i renesansne ljepote. Opet je tu prisutan Bog vjetra. Tužan ima izraz lica, po kosi je sve provlačio te zlatne linije...

Andrea Mantegna- (1431.-1506.) italijanski renesansni umjetnik, je bio talijanski slikar i bakrorezac. Mantegna je bio učenik Franceska Squarcionea u njegovoj školi u Padovi. Njegov slikarski rad je bio inspirisan Donatellovim skulpturama i rimskoj antici. Karijeru je počeo u Padovi. U Mantovi je za obitelj Gonzagu naslikao ciklus monumentalnih fresaka u dvorani Camera degli Sposi s mnogobrojnim obiteljskim portretima, dvorskim scenama i iluzionistički oslikanom kupolom (kojom je anticipirao barokne iluzionističke kompozicije). Osim sakralnih kompozicija (Kalvarija; Smrt Majke Božje; Oplakivanje Krista), radio je povijesne kompozicije (ciklus slika Cezarov trijumf).

Njegovo proučavanje perspektive dovelo ga je do vrhunca na njegovom djelu Oplakivanje Krista, gdje je Krist prikazan u sjajnom skraćenju s nogama u prvom planu. Krist je prikazan kao bilo koji čovjek, mrtvačke boje sa svetim ranama i prekriven mrtvačkim pokrovom. Likovi koji se uplakani javljaju s lijeve strane su tu samo da upotpune prostor. Sva se slika centrira na tome jadnom ispaćenom tijelu u skraćenju. Na slici Sveti Sebastijan opet izmučeno tijelo privezano za antički stup, čime se opet ističe veza sa antikom i upotpunjava perspektiva pejzaža u pozadini. Tijelo je mučki zelenkasto, i sve je nekakvog zelenkasto-žućkastog sjaja; inače su Mantegnine boje tmurne i tamne (čak i nebo). Tradicionalna mučenička tema Svetog Jakova vode na pogubljenje je odrađena na renesansno moderan način; ovde je Mantegna genijalno otišao dalje od stavljanja teme u drugi plan (kao kod Piera della Francesca). Sv. Jakov se i ne vidi od silne mase ljudi i vojnika, a izrazitom “žabljom perspektivom” se ističe arhitektura u pozadini iznad događanja. U sjevernoj Italiji bio je jedan od prvih bakrorezaca biblijskih i mitoloških prizora (Polaganje Krista u grob; Borba morskih božanstava).Snažno je utjecao na talijanske i njemačke slikare (Giovanni Bellini, Albrecht Dürer i dr.).

Agonija u vrtu, 1455.- je njegovo prvo značajno djelo. Figure mu nisu lelujave kao što je to slučaj kod Botičelija. Vidi se tvrdoća u izrazu, kako na oblacima stoje nađeli. Ovdje se već vidi pojava planova. U prvom planu je prizor sa zasplaim učenicima. Drugi plan prikazuje Isusa kako se moli... U pozadini je predstavlje grad Jerzualem što je jako karakteristično. Postoji perspektivan crtež, kolorit u međkastim tonovima s akcentima crvene, žute... Radio je pale (oltarne slike), koje su isto za narudžbe bile rađene. Obično se predstavljala Bogorodice s kristom, okolo su bili sveci, apostoli... Prije nije bilo Girlandi, koje povezuju te prizorekoji su odvojeni antičkim stubovima. Radi se o linearnoj perspektivi; centralni dio je Bogorodica, gornji dio prati predela (male slike koje dodatno pojašnjavaju sliku). Kalavarija (centralni dio predele poliptiha)... Mantenja je znao da predstavi stvari na drugačiji način, bila je zatvorena i centralna kompozicija, a u pozadini je njegov sistem grada. Tu se vidi uticaj Mazača, vidi se perspektivno smanjivanje figure.

Sv.Sebastijan, 1459.-je mučki bio ubijen strijelama, a ovdje je Mantenja predstavio skroz skladno tijelo mladića; popločenje je u perspektivi, u pozadini je sistem planova, odnosno prostora.

Vojvodska palača, Mantova, Camera degli Sposi, 1465.-74.- je ključno djelo Andrea Mantenje. Imao je zadatak da oslika bračnu sobu. Vide se prikazi porodice Gonzaga, prikazi zavjese koja ceremonijalno optvraa cijeli prostor, neki neposredan prizor... Strop je prikaz početka iluzionističkog slikarstva, koje se javlja još u helenističko doba. Umjentik je pokušao dočarati iluziju nekog prostora. Na tavanici je trebao da nacrta iluziju prostora otvorenog neba. (Kanije npr. u baroku iluzionističke perspektive su u nedogled savršene.)

Portret Karla Medičija, 1467.- bio je kardinal, vidi se Mantenjin način rada, modelacija je suha, dosta je tvrd način rada, komplementarni je kontrast. Mantenja je znao da uđe u karakterizaciju lika, psihološku karakterizaciju i da detaljiše...

Sv.Sebastijan, 1480.- sad je ovo djelo za razliku od onog iz 1459. Jedino je glava još uvijek malo tvrda. Ovdje unosi jedan novitet, tj. u zonu stopala stavlja dvije glave i time razbija tu kompoziciju.

Mrtvi Krist(Oplakivanje Krista), 1500.-s ovim djelom ide rameuz rame s Botičelijem. Radi se o sjajnoj studiji skraćenja ljudskog tijela. Slika prikazuje tijelo mrtvog Krista, položeno na mramornu ploču, dok ga promatraju Djevica Marija i Sveti Ivan, koji oplakuju njegovu smrt. Ovaj motiv je bio čest u srednjovjekovnoj i renesansnoj umjetnosti, iako je ovakav način Pomazanja Krista bio potpuno nov jer je do tada ećina Oplakivanja prikazivala bližu interakciju uplakanih i samog Krista.

Ovdje je bogatstvo kontrasta svjetla i sjene (kjaroskuro) prožeto dubokim osjećajem patosa. Realizam i tragičnost prizora su pojačani nasilnom perspektivom u kojoj je položeno tijelo u dramatičnom skraćenju, naglašenih anatomskih detalja; osobito Kristova stomaka. Rane na Kristovim nogama i rukama, kao i lica dvoje ožalošćenih su portretirani bez imalo idealizma i potrebe za retorikom. Snažno modelirana draperija koja prekriva tijelo nadalje pojačava dramatičnost prizora. Kompozicija u središtu smješta Kristove prepone, što je čest slučaj u tadašnjim prikazima Krista, osobito kao Dječaka, što Leo Steinberg i drugi dovode u svezu s teološkim naglašavanjem Kristove ljudskosti.

Mantegna je istovremeno prikazao surovu studiju ljudskog leša i duboko religiozan opis biblijske tragedije. Ova slika je još jedan primjer Mantegnine veštine prikazivanja matematičke perspektive. Ali premda na prvi pogled izgleda da je tijelo u linearnoj perspektivi, pažljivim promatranjem otkrivamo kako je slikar vidno umanjio stopala figure, jer bi u suprotnom ona uglavnom prekrila većinu tijela. Mantegna je najvjerojatnije naslikao ovu sliku za nečiju osobnu grobnu kapelu, ali su je pronašli njegovi sinovi u slikarevom ateljeu nakon njegove smrti i prodali su je kako bi otplatili dugove. Slika se danas nalazi u pinakoteci Brera u Milanu.

Tijelo je zelenkastog inkarnata. Bilo je nepojmljivo tada predstaviti lika ovako u to doba. U skoro kvadratni format stavlja krupni kadar Krista. Poslije je ubacio ove dvije glave, radi se o Bogorodici, koja je jako stara, plače, očajna je...

UMJETNOST RENESANSE NA SJEVERU (15.STOLJEĆE)

Razlike ili specifičnosti između renesanse na sjeveru koja kasni (čak stotinjak godina) od renesanse na jugu, moguć je razlog jer nema antičke tradicije. Sjevernoeuropska renesansa obuhvaća renesansnu umjetnost zapadne Europe nastale sjeverno od Alpa uglavnom tijekom 16. st. Ona se odlikuje nizom posebnosti koje ju razlikuju od izvorne, talijanske renesanse. „Rano nizozemsko slikarstvo” je naziv za slikarsku produkciju Nizozemaca na prostorima Flandrije u Belgiji i Nizozemske u 15. stoljeću. Ovi slikari su u gotički naturalizam unijeli krajnji realizam pojedinosti, tako da su likovi na njihovim djelima slikani s detaljnim osobinama naravi. To su uspjeli prije svega svojim otkrićem uljenih boja koje će Leonardo raširiti na jugu. Najznačajniji su bili tzv. flamanski umjetnici: braća Hubert i Jan van Eyck, Hans Memling i Rogier van der Weyden.

Braći van Eyck pridružuje se Rogier van der Weyden iz Tournaia. On zastupa dramatsko-patetični smjer, naime, važnije mu je prikazivanje ljudskih osjećaja od lirkog. Utjecaj Rogiera van der Weydena je prevladavao u Europskom slikarstvu gotovo svuda osim Italije do kraja stoljeća. Kao njegov učenik se spominje Hugo van der Goes.

Hieronymus Bosch (oko 1450. - 1516.) bio je nizozemski suvremenik istih slikarskih odlika, ali iznimno originalnog izričaja u kojima se osjeća utjecaj minirističkih ideja. Pieter Brueghel stariji bio je slikar koji se potpuno okrenuo prirodi, toliko da je i likove (obično fladrijske seljake) na svojim slikama prilagođavao „ptičjoj perspektivi” da bi krajolik došao do potpunog izražaja. On je prvi pokazao osebujnost krajolika u različitim obličjima, tako što je „portretirao” godišnja doba.

Renesansno slikarstvo stiže u Francusku dolaskom talijanskih slikara u kraljevski dvorac Franje I. – Fontainebleau, u tom renesansno-manirističkom dvoru razvijala se francuska renesansa – tzv. „škola iz Fontainebleua”.

U Njemačkoj se renesansa osjeća već u djelima Matthiasa Grünewalda, ali jedan od najsvestranijih umjetnika, čiji se genij i majstorstvo može mjeriti s Leonardom i Michelangelom, bio slikar i grafičar Albrecht Dürer. On je nakon pripravništva u Nürnbergu, studirao u Italiji i kao mnogi talijanski majstori bio je priznat kao genij još za svog života. Poput Leonarda tražio je proniknuti u samo srce tajni života i ljepote, njegovi crteži poput npr. busena trave, pokazuju izvanrednu radoznalost i čuđenje. Ali njegovi portreti (i mnogi autoportreti) pokazuju tipičnu sjevernjačku introvertnost i naturalizam. Na njegovim gravurama kao što je Četiri jahača Apokalipse, vizija života kao besmislenoga i prepuna strahota, postoji emocionalna krajnost kakve nema u Mediteranskoj umjetnosti. Adam i Eva, jedan drugi drvorez, pokazuje obje strane Dürera. Poze, proporcije i crtež figura je talijanski, dok je prikaz drveća i izvedba detalja sjevernjačko (npr. miran život domaće mačke i miša, u donjem dijelu slike, samo što nije završio jedenjem sudbonosne jabuke).

Hans Holbein mlađi najbolji je i najslavniji portretist klasične renesanse u sjevernoj Europi; djelovao je u Njemačkoj i Engleskoj, na dvoru Henrika VIII. U portretima postigao je savršenu ravnotežu opisa lica i izraza naravi. U Španjolskoj se ističe slikarstvo El Greca, koji se svojim osobitim načinom slikanja već svrstava u stil Manirizma.

* Ima i danas živih antičkih spomenika. Prije je čitav dugi Srednji vijek, koji se obično označava kao mračno doba historije umjetnosti, kad materijalno i tjelesno nije bilo primarno već duhovne vrijendosti. Ipak u to vrijeme kad nije bilo velikih monumentalnih ostvarenja (mračno doba) nije se to dešavalo cijeli milenij. To vrijeme se sužava na period od 6-7.stoljeća nakon provale Barbara u Evropu, velike seobe naroda, novog stanja društva, Evrupa je naseljena Germanima, Slovenima... koja je srušila antički svijet. Ali, to je posebno pitanje te duhovnosti koja je vladala tada.

Nije bilo izrazite, bujne antičke tradicije na tim prostorima kao što je bilo u Italiji. Bilo je materijalno, ali nije duhovno na sjeveru. Već je rečeno da tu je taj prelaz gotike u barok, da skoro renesanse na sjeveru ni nema.

Nizozemska, najprije (Flandrija), je bila relativno jedinstven prostor. Dosta je bila razvijena , i dosta naseljena i ona se može evidentirati od vremena prihvatana kršćanstva do 16.stoljeća. Pošto nema još država u današnjem smislu bile su kneževine kao što su Antwerpen, Flandrija, Goldberg, Rimberg itd... Ekonomski razvoj se bilježi od 11.stoljeća, najznačajnija je tekstilna industrija, pomorstvo, trgovina...

Od 1477.godine cijelo područje posjed kuće Habsburga, a od 1556.godine pripada njenoj španjolskoj grani (Karlo V). Za svo to područje karakteristične su duge brobe protestanata, sve dok nije sklopljen mir 1579.godine između protestanata i katolika. Tek tad se može govoriti o nekom nastanku Flandrije.

Znači, imena umjetnika koji se tu javljaju su: Robert Kampen, braća van Eyck, Rogier van der Weyden, Hieronymus Bosch, Hugo van der Goes, Hans Memling itd...

Rober Kampen- je bio holandski slikar. Kampen je rođen oko 1378. godine u Turejnu, gde se kvalifikovao kao majstor 1406. godine. Zajedno sa braćom Van Ajk, on se smatra jednim od osnivača holandskog slikarstva rane renesanse.

Živahni, i zbog svojih vanbračnih ljubavnih afera često osuđivani, Majstor iz Flemala je na svojim slikama, pretežno religiozne tematike, hrabro napustio zlatnu pozadinu i svoje ekspresivno prikazane ličnosti iz hrišćanske istorije smelo postavio u gotovo naturalistički predstavljene građanske enterijere. Portret, žanr koji srednji vek nije poznavao zbog uzdizanja ličnosti pojedinca, bio je takođe deo njegovog slikarskog opusa.[1] Psihološku individualizaciju i plastičnu obradu kvari, međutim, suviše mali prostor između glave portretisanog i margine. Dok se u njegovim prvim radovima može osetiti uticaj braće Limburg i Burgundijske umetnosti („Udaja Device“ i „Blagovesti“), ubrzo je prešao na trodimenzionalne figure prikazivanjem i ispitivanjem dubine („Rođenje Hristovo“). Ovo je doživelo vrhunac u Kampenovim kasnijim delima, u kojima je slikar postao opsednut perspektivom („Oltar Merode“). Verovatno je bio učitelj Van Der Vejdena (1427 — 1432), koji je jedno vreme bio zvanični slikar Brisela.

Imao je veliki uticaj na našeg slikara Mihaila Đokovica Tikala, čiji je susret sa Kampenovom slikom „Rođenje Hristovo“ bio sudbonosan. Duboko ga je potresao njegov smisao za prevođenje religioznog sadržaja u građanski intimitet, kao i vešto izvedena igra svetlosti i naturalistički crtež. Ne slažu se svi istoričari umetnosti da su Kampen i Majstor iz Flemala (ime dato autoru oltarske ikone iz manastira Flemal) ista osoba. Majstorom je nazvan po tri slike za oltar Bogorodice Opatije u Flemau, u Liježu.

Braća van Eyck- su bili suvremenici Roberta Kampena. Njima se pripisuje otkriće tehnike uljanih boja. Jan Van Ajk je bio produktivniji nego svoj brat. On je bio je flamanski rano-renesansni (kasnogotički) slikar. S bratom Hubertom oslikao čuveni gentski oltar. Zapravo Hubert je započeo ovo djelo, ali ga je 1432. završio njegov brat Jan, 10 godina nakon Hubertove smrti. Njemu prepisuju i popularizaciju tehnike uljanog slikarstva, te njeno širenje u Italiji i Europi. Uz brata Huberta, Jan je prvi slikar na europskom sjeveru koji je prevladao srednjovjekovne sheme i stvorio je novi likovni izraz realističnih tendencija. Rođen vjerojatno u flamanskom gradu Maastrichtu, a o njegovom djetinjstvu i školovanju zna se veoma malo.

Od 1420. sa svojim starijim bratom Hubertom slika Gentski oltar. To je spektakularni oltar-poliptih koji se nalazi u crkvi sv. Bavona u Gentu. Na ovom djelu, u okviru tzv. nordijskog slikarstva i njegove srednjovjekovne sakralne sheme, javlja se po prvi put niz novih suvremenih motiva i tema. Čitav apokaliptički prizor kao kompozicija smješten je u prirodni ambijent, u slobodan pejzaž, koji je dat minuciozno, gotovo pendantno veristički (realistično). Likovi svojim rasporedom masa, osobnim karakteriziranjem i snažnim živim bojama (koje do dan danas nisu trebale nikakvog popravka) označavaju početak nove epohe umjetnosti – renesanse.

Od 1422. Jan van Eyck je u službi nizozemskog vojvode Johanna Bavarskog u Den Haagu i kasnije Filipa Dobrog od Burgundije koji ga, posve u stilu talijanskih umjetnika renesanse, šalje u inozemstvo s

posebnim misijama( za njega je radio portrete njegove žene Izabele). Od 1431. do smrti boravio je u Bruggeu. Tamo radi portrete nedostiživo istančane karakterizacije. To su uglavnom figure u interijerima; likovi su ocrtani izvanredno precizno, oštro, a intimna atmosfera prostorije pokreće umjetnost niz slikara interijera i genre-motiva u 17. st.

Takva slika je i Giovanni Arnolfini sa ženom (1434.), najveće remek-djelo svoga doba. Ovo ulje na platnu je zapravo dokument vjenčanja s potpisom slikara kao svjedoka (Johanes de Eyck fuit hic 1434). Kompozicija je statična, sve je pregledno, stvari postoje kao plastični samostalni oblici, razmješteni u zatvorenom praznom prostoru. Važno je obratiti pažnju na ogledalo u stražnjem dijelu prostorije čime je prostor zaokružen i dobiva novu dimenziju. Oblici su viđeni s druge strane i tako je umjetnik potpuno ovladao prostorom jer se i položaj s kojeg gledalac gleda sliku vidi upravo u tom ogledalu. Eyck tako sjedinjava sve oblike kao što perspektiva sjedinjava sve elemente u djelima Piero della Francesca. Sve je detaljno reproducirano sa bogatim koloritom, harmoničnim i profinjenim prijelazima u tonovima. No to nije puki “isječak iz života”, već svakodnevica uzdignuta do misterija. To je postignuto u raščlanjivanju onoga što već postoji, što je isto tako vrijedno kao i talijanska sinteza stvarnog i idealnog. Van Eyck, kao i Majstor iz Flémallea, prikazuje predmete kao simbole: postelja kao simbol bračne vjernosti, pas - simbol povjerenja, jedna jedina svijeća koja gori u pol bijela dana kao simbol Kristov, izuveni bračni par zato što stoji na svetom tlu braka … Ovo nije “stvarnost” nego uzdizanje onoga što je vidljivo do slike vječnosti, do umjetnosti.

Među ostalim Janovim remekdjelima ističu se: Madona kancelara Rolina; Madona kanonika van der Paele i portreti Muškarac s karanfilom; Zlatar Jan van Leuw. Uporaba uljene boje omogućila mu je profinjene prijelaze u tonovima i bogata i harmonična kolorita, te bolje dočaravanje dubine prostora. Direktno je utjecao na slikarstvo 15. st. na sjeveru Europe i slikare Hugo van der Goesa, Pietera Christusa, Daniel Boutsa i dr. Njegov realizam dao je znatne pobude talijanskom slikarstvu.

*Oltar za crkvu Sv.Bavona u Gentu/ Gentski oltar- je spektakularni oltar-poliptih (4,5 x 3,5 m, sa 20 ploča) koji se nalazi u katedrali sv. Bavona Gentu, djelo je slavne braće van Eyck (Hubert van Eyck i Jan van Eyck). Ovo veliko remek-djelo započeto je za bavarskog vojvodu Johanna i njegovu prijestolnicu u Utrechtu, a završeno, nakon vojvodine smrti, za bogatog patricija Jodoka Vyda, za njegovu obiteljsku kapelicu u katedrali sv. Bava. (Po natpisu kronostihu na ovome oltaru, Pictor Hubertus Deyck, major que nemo repetus, Hubert je smatran za najvećeg slikara svoga doba.) Zapravo Hubert je započeo ovo djelo, ali ga je 1432. završio njegov brat Jan, 10 godina nakon njegove smrti.

Ikonografska tematika oltara je u vezi s biblijskim Ivanom Krstiteljem i Apokalipsom Ivana Evanđelista (“Klanjanje janjetu”). Na ovom djelu, u okviru tzv. nordijskog slikarstva i njegove srednjovjekovne sakralne sheme, javlja se po prvi put niz novih suvremenih motiva i tema. Čitav apokaliptički prizor (Ecce agnus dei – skupina vjernika kako se klanja apokaliptičnom jaganjcu) kao kompozicija smješten je u prirodni ambijent, u slobodan pejsaž, koji je dat minuciozno, gotovo pendantno veristički. Braća van Eyck su u obradi pejzaža, kostima i lica saželi i pružili u tome velikome djelu sve što je tadašnja nordijska umjetnost mogla uopće dati. Likovi i dijelovi pejzaža prikazani su kao pojave sagledane u prirodi i ostvarene na način, koji nasuprot tradicionalnim idealističkim likovnim formulacijama jasno ukazuje na realističke tendencije. Primjena uljene boje omogućila im je profinjene prijelaze u tonovima i bogata i harmonična kolorita, te bolje dočaravanje dubine prostora.

Nad glavnom pločom prikazan je Krist između Marije i Ivana Krstitelja. Adam i Eva koji se nalaze na krilima ovog sklopivog oltara su prva dva akta u okviru nordijske slikarske tematike, a nastala su gotovo u isto vrijeme kad i Masacciovi aktovi “praroditelja” u firentinskoj crkvi Sta Maria del Camine. Oba akta pružaju primjer dotada nedostignutog savršenstva u slikanju golih tijela. Pored njih su vjerojatno prvi vjerni portreti na sjeveru - donatora Jodocusa Vydta i njegove žene. Jedna od ploča na ovome oltaru je i Pjevanje anđela koji rasporedom masa, osobnim karakteriziranjem pojedinih likova, snažnim živim bojama koje do dan danas nisu trebale nikakvog popravka, znače početak nove epohe umjetnosti - renesanse. Taj oltar ima 20 ploča, dimenzija je 370x 496, sklapa se... Vremenom je bio rasut po raznim muzejima, u novije vrijeme vraćen je i rekonstruisan iz prvobitnog vremena. Hubert Van Ajk (stariji brat)-je surađivao sa svojim bratom Janom na ovom velikom oltaru, ali je veličan kao najveći slikar tog doba, njemu se pripisuje stariji dio tog oltara.

Rogier van der Weyden -(1399./1400. - 18. lipnja 1464.) je bio flamansko-nizozemski slikar rane sjevernoeuropske renesanse. Rogierove žive i izražajne, ali suptilne slikarske kompozicije, snažno su utjecale na Flamansku i Njemačku umjetnost. Njegova djela su u Italiji potakla umjetnike da populariziraju uljene boje.

Premda nije poznavao Jan van Eycka, sigurno je bio upućen u njegov rad jer je način na koji je upotrebljavao uljene boje i pozornost detaljima svojstveno obima autorima. Naime, važnije mu je prikazivanje ljudskih osjećaja od lirskog realizma, što se može vidjeti po emotivnosti i dramatičnosti kompozicija kao što je njegovo remek-djelo „Skidanju s križa“ (1435.-40.), djelo koje je daleko snažnije i emotivnije od djela Roberta Campina i Jana van Eycka. Također je van der Weyden, za razliku od Van Eycka, imao običaj da nacrta detalje prije nanošenja boje. Umjetnička ocjena o njemu se temelji na još nekoliko djela koja mu se prepisuju, među kojima je i Posljednji sud (1444.-1448.) naručen za Hôtel-Dieu (konačište za hodočasnike) u burgundskom gradiću Beaune. To je veliko, ambiciozno djelo koje na devet drvenih ploča prikazuje konačno suđenje dušama. Njegov najznačajniji učenik je bio Hans Memling.

Učio je slikarstvo kod Roberta Kampena. Od 35-te godine je u Briselu gdje je zvanični slikar. Bio je i u Ferari kod porodice Dester, bio u Rimu...Bio je dosta cijenjen iako je sa sjevera. On je bio dobar portretista, radio je i retable.

Antonello da Messina, talijanski renesansi slikar. Rođen je u Messini, radio u Veneciji i možda u Milanu. Studirao je u Napulju, gdje je učio na slikama flamanskih umjetnika. Njegove slike imale su velik utjecaj na kasnije generacije renesansnih i manirističkih umjetnika. On je primjer kako kod njega ima detalja nizozemskog slikarstva iako je bio Talijan. Više se vidi svojstvo tog prostora, mentaliteta tih ljudi...

Ovi umjetnici su imali veliki respekt prema djelima koja su izradili svojim rukama. Znali su da čuvaju i žive u tom prostoru gdje žive, „od neplodne zemlje su pravili plodnu“, predmet detaljizira da djeluje vrlo sugestivno,a to je ono što nemaju Italijani.

Jeronimus Boš- najpoznatiji holandski slikar na prelazu renesanse u manirizam. Najčuveniji umjetnik fantastičnih prizora u zapadnoevropskoj umjetnosti. Rođen oko 1450. Umro 1516. Kao Boš je uzeo ime po rodnom mjestu „den Boš“. To je mali gradić u oblasti Brabant na granici s Belgijom. 1421.godine, u novembru, je bila velika poplava koja je odnijela oko 1000 ljudi. Bila je stalna borba s morem dok nisu izgradili velike nasipe i kanale na sjeveru. Od tad se bilježi ekonomski napredak. Boš se inspirisao i učio slikarstvo u svojoj porodici ( i otac i djed su mu bili dobri slikari), ali se on posebno inspirisao literaturom

kao što su književna djela i pripovjedi redovnika, odakle je crpio fantastične vizije... Boš je bio u veneciji između 1500. i 1504. kad su Francuzi osvojili Milano. 1501.postoji teorija se sastao s Leonardom da Vinčijem jer su obojica u to vrijeme bili u Veneciji.

Triptih kola sjena- ulje, Museo del Prado, Madrid (postoje dvije verzija ovog triptiha, jedna se nalazi u El Escorial, druga u Museo del Prado. Obje su najvjerovatnije kopije izgubljenog Bošovog orginala. Prednje krilo je tema bluda, ubistva, nasilja, dok je lijeva ploča prizor pad anđela, stvaranje Adama i Eve, prikazi raja... Triptih (Vrt uživanja) 1503., posebno je poznat, dio freske je i Krist pred Pilatom.

Triptih Sv.Juliana-prikazuje zemaljski raj, uspon na sedmo nebo, pad prokletnika... Triptih Posljednji sud, 1506.-1508.- je u Minhenu, a Posljednji sud u Beču se nalazi na Akademiji likovnih umjentosti 1504.godine.

Hugo van der Goes-od 1475.godine se zbog bolesti povlači u samostan i prestaje slikati. Razvija se na stilu Rogiera van der Weydena i van Eycka. Najznačajnije djelo mu je 'Poklonjenje pastira' koje je radio za firentinskog trgovca Portinaja, u dimenzijama 245x580.Prikazi su finog realizma, nisu prikazani sakralni likovi i tu se očituje taj realizam.

Jan Van Memlin-je njemačkog porijekla, iz Nizozemske. Učio je kod Stefana Lohnera u Kelnu. Za njega je karakteritičan realizam, precizna obrada i uticaj talijanske renesanse, kako idealizira prikaze Madonne.

*U Njemačkoj su značajni: Konrad Witz, Martin Šonger (koji je jako bitan za istroiju grafike, čak je Durer dolazio 2 puta kod njega na grafiku), Stefan Lohner, Mihail Baher...