RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË...RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË Strategjia dhe Plani Nacional...

Republika e KosovësRepublika Kosova-Republic of Kosovo

Qeveria–Vlada-Government

Strategjia dhe Plani Nacional i Veprimit për tëDrejtat e Fëmijëve në Republikën e Kosovës, 2009-2013

Vëllimi IV

RAPORTII PROGRESITPËR FËMIJË

RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË

Strategjia dhe Plani Nacional i Veprimit për të Drejtat e Fëmijëve në Republikën e Kosovës, 2009-2013

(Janar - Dhjetor 2013)

Vëllimi IV

RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË4

STRATEGJIA DHE PLANI NACIONAL I VEPRIMIT PËR TË DREJTAT E FËMIJËVE NË REPUBLIKËN E KOSOVËS, 2009-2013VËLLIMI IV

Ky publikim është realizuar në kuadër të Zyrës për Qeverisje të Mirë, të Drejtat e Njeriut, Mundësi të Barabarta dhe Jo-diskriminim të Zyrës së Kryeministrit të Republikës së Kosovës, me përkrahjen e Zyrës së UNICEF-it në Kosovë

Maj, 2014

RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË 5

STRATEGJIA DHE PLANI NACIONAL I VEPRIMIT PËR TË DREJTAT E FËMIJËVE NË REPUBLIKËN E KOSOVËS, 2009-2013 VËLLIMI IV

Raporti është kontribut i Grupit Punues Qeveritar dhe Policisë së Kosovës

Raporti është hartuar nga znj.Qëndresa Ibra-Zariqi

me kontributet e Anëtarëve/eve të Grupit Punues:

ZQM/ZKM - z. Habit Hajredini MAShT- znj. Merita JonuziMPMS - znj. Selvete SadikuMKRS - znj. Fatmire SahitiMF - z. Xhevat Shabani & znj. Minire QyqallaMD - znj. Florentina BeqirajMSh - znj. Sanie KiçmariIKShPK- znj. Merita Berisha IKShPK- znj. Valbona Zhjeqi MBPZhR - znj. Sherife SekiraqaMKK - znj. Emsal Misini MAPL - znj. Kadrie MyrtajMMPH - znj. Sevim Berveniku PK - z. Hysni Shala



PËRMBAJTJA

HYRJE ......................................................................................................................................................................5

QEVERISJA ..............................................................................................................................................................6

BUXHETI .................................................................................................................................................................9

SEKTORI I ARSIMIT ..............................................................................................................................................11

SEKTORI I SHËNDETËSISË .................................................................................................................................21

SEKTORI I MIRËQENIES SOCIALE ...................................................................................................................28

SEKTORI I DREJTËSISË PËR TË MITUR ...........................................................................................................35

ÇËSHTJE NDËRSEKTORIALE TË RËNDËSISHME ........................................................................................40

REKOMANDIMET KRYESORE...........................................................................................................................42

SHTOJCA - KORNIZA E MONITORIMIT..........................................................................................................43



HyrjeQë nga viti 2009/10, ZQM/ZKM ka raportuar rregullisht në Qeveri mbi përparimin e zbatimit të Strategjisë dhe Planit Nacional të Veprimit për të Drejtat e Fëmijëve nga institucionet qeveritare. Ky është raporti i katërt nga seria e “Raporteve të Progresit për Fëmijë” që hartohet në bazë të monitorimit dhe vlerësimit të zbatimit të objektivave dhe aktiviteteve të parapara në Strategjinë dhe Planin Nacional të Veprimin për të Drejtat e Fëmijëve në Republikën e Kosovës për vitin 2013. Raporti është hartuar nën udhëheqjen dhe koordinimin e Zyrës për Qeverisje të Mirë/Zyrës së Kryeministrit, në bashkëpunim të ngushtë me zyrtarët në kuadër të Njësive për të Drejtat e Njeriut në ministritë e linjës dhe Policinë e Kosovës.

Raporti përgjithësisht ndjekë strukturën si në vitet e kaluara, duke përshkruar qartë ndikimin e arritjeve të punës së institucioneve qeveritare të cilat synojnë përmirësimin e gjendjes së përgjithshme të fëmijëve, identifikimin e sfidave dhe vështirësive të hasura gjatë procesit të zbatimit të obligimeve që rrjedhin nga dokumenti strategjik, si dhe ofrimin e rekomandime në fushat ku janë shfaqur mangësi në arritjen e objektivave nga institucionet përkatëse, duke theksuar nevojat imediate për ndërhyrje me qëllim të përmirësimit të cilësisë së arsimit, shëndetit, mirëqenies, drejtësisë dhe sigurisë.

Sipas treguesve të përcaktuar në kornizën e monitorimit për të vlerësuar progresin në rritje karshi planit të veprimit për vitin 2013, nga të gjithë sektorët janë raportuar mesatarisht 86% e treguesve. Për dallim nga viti i kaluar % e raportimit është më e vogël për 4%, kjo si rezultat i mos raportimit të Departamentit të Rinisë në kuadër të MKRS. Sidoqoftë, ky rezultat fakton përkushtimin e institucioneve të Republikës së Kosovës drejt zbatimit sa më të plotë të dokumentit strategjik dhe përmbushjen e obligimeve që rrjedhin nga legjislacioni vendor dhe standardet ndërkombëtare për të drejtat e fëmijëve.

Pas identifikimit të çështjeve që kanë nevojë për angazhim dhe përkrahje shtesë për përmbushjen e synimeve të përcaktuara në strategji, të gjeturat e evidentuara në raportin e progresit iu ndihmojë ministrive të linjës në hartimin e politikave sektoriale për vitin pasues të punës, bazuar në evidencë. Kjo qasje e punës, përveç që ka mundësuar matjen e zbatimit të politikave, ka ndikuar që politik bërja të bazohet në dëshmi duke ndihmuar Qeverinë të marr vendime në bazë të informatave më të mira dhe paraqitjen e dëshmive më të mira në qendër të procesit të politikë-bërjes.

Korniza e monitorimit është bashkangjitur si shtojcë e raportit, instrument ky që ka mundësuar matjen specifike dhe të prekshme të progresit në drejtim të elementeve të strategjisë dhe të planit të veprimit për të drejtat e fëmijëve.



QEVERISJA (100% d.m.th. u raportuan 35/35 treguesit)Përgjegjësia për mbrojtjen dhe garantimin e të drejtave të fëmijëve bie mbi shtetet. Mirëpo, ato që u japin të drejtave të fëmijëve strukturën ditore dhe qëndrueshmërinë e tyre të vazhdueshme, padyshim se janë, të njohurit, kuptuarit dhe respektimi i të drejtave të çdo fëmije.

Qeverisja është jetike në përmirësimin e fuqizimit dhe funksionalizimit të mekanizmave administrative në relacion me përforcimin e formulimit, monitorimit dhe zbatimit të politikave bazuar në evidencë, përmbushjen e obligimeve që rrjedhin nga legjislacioni vendor, Konventa për të Drejtat e Fëmijëve dhe standardet ndërkombëtare. Po ashtu, është i orientuar në zhvillimin dhe ngritjen e njohurive të strukturave qeveritare që merren direkt dhe indirekt me të drejtat e fëmijëve, funksionimin e Komitetit Ndërministror për të Drejtat e Fëmijëve si trupë më e lartë qeveritare për të lehtësuar realizimin e të drejtave të fëmijëve dhe për t’u ofruar atyre mundësi të barabartë për pjesëmarrje aktive në shoqëri. Gjithashtu, trajton raportimin shtetëror mbi zbatimin e Konventës për të Drejtat e Fëmijës, si dhe përforcimin e bashkëpunimit me Institucionin e Avokatit të Popullit.

Objektivi 1.1: Funksionalizimi i Komitetit Ndërministror për të Drejtat e FëmijësMe qëllim të shënimit të ditës së fëmijëve “1 Qershorit” dhe realizimin e takimit të radhës, më 31.05.2013 është mbajtur takimi i punës i Komitetit Ndërministror për të Drejtat e Fëmijëve. Takimi u kryesua nga Kryeministri i Republikës së Kosovës, prezentë ishin Ministrat anëtarë të Komitetit, Zyra për Qeverisje të Mirë e Kryeministrit si anëtare e rregullt dhe Sekretariat i Komitetit, përfaqësues të Zyrës së UNICEF në Kosovë, Presidentja e Koalicionit për Mbrojtjen e Fëmijëve si dhe dy vëzhgues nga radhët e organizatave joqeveritare që punojnë për të drejtat e fëmijëve. Agjenda e takimit ka përfshirë tema si: Monitorimi dhe Vlerësimi i Strategjisë dhe Planit Nacional të Veprimit për të Drejtat e Fëmijëve në Republikën e Kosovës; Mbikëqyrja e sistemit të drejtësisë për të mitur; Përfshirja e fëmijëve në edukim të hershëm; Masat e ndërmarra për ofrimin e shërbimeve mbrojtëse ndaj fëmijëve në gjendje të nevojës sociale; Përmirësimi i qasjes në shërbime shëndetësore për nënën dhe fëmijën; Fushat prioritare të UNICEF për të Drejtat e Fëmijëve në Kosovë dhe çështje të tjera të ngritura në diskutimin e hapur.

Përderisa është konkluduar që të vazhdohen përpjekjet për fuqizimin të mekanizmave qeveritar dhe monitorimin e punës së tyre; përforcimi i përpjekjeve institucionale drejtë përmbushjes së detyrimeve sipas MSA-së; koordinimin më të mirë të politikave që do të ndikojnë në përparimin e procesit të reformave për fëmijë; rritjes graduale të kredibilitetit i cili do të jetë tregues i përkushtimeve dhe veprimeve të marra nga qeveria në këtë kontekst dhe avancimit të të drejtave të fëmijëve në shoqërinë tonë. Mirëpo, sipas Vendimit (07/46) kjo trup qeveritare duhet të takohet dy herë në vit.

Objektivi 1.2: Zbatimi, rishikimi dhe shpallja e legjislacionit për të drejtat e fëmijës Sipas raporteve të fundit, veçanërisht draft raportit mbi analizimin e pajtueshmërisë së legjislacionit vendor në fuqi me Konventën për të Drejtat e Fëmijës, theksohet se në përgjithësi legjislacioni i Kosovës është gjerësisht në përputhje me standardet ndërkombëtare, megjithëse ekzistojnë disa dispozita ligjore apo boshllëqe që kërkojnë të përmirësohen në mënyrë që ligjet e Republikës së Kosovës të jenë në harmoni të plotë me KDF dhe standardet ndërkombëtare.

Andaj, është e nevojshme që institucionet qeveritar e gjatë kohës së hartimit të legjislacionit të përqendrohen më shumë në masat që duhen të merren për zbatim adekuat të tij. Ngase, për shkak të mos vlerësimit real të resurseve që janë të nevojshme dhe në dispozicion, kufizimeve financiare, kolezionit ligjor, mos adresimit të çështjeve në frymën se si duhet të zgjidhen, zbatimi i legjislacionit po rezulton të jetë i ngadaltë. Është e rëndësishme të sigurohemi se gjatë hartimit të legjislacionit të përmbushim boshllëqet eventuale si dhe të plotësojmë legjislacionit tjetër, mos të krijohen norma kontradiktore dhe që shkaktojnë konfuzion në mesin e atyre që zbatojnë ligjin. Si rezultat i kësaj situate, po zbehet edhe pesha e ligjeve në fuqi pavarësisht përmbajtjes së tyre, ngase ligjet që nuk zbatohen kanë pak apo aspak dobi.

Pa dyshim, se vetëm legjislacioni nuk mjafton për të siguruar që fëmijët gëzojnë të drejtat e tyre të garantuara. Është e nevojshme të merren veprime më substanciale për jetësimin e të drejtave të fëmijëve që do të rezultonin me përforcimin e legjislacionit sekondar (si: UA, rregullore, protokolle), të cilat duhet të projektojnë mënyrën se si duhet të zbatohen ligjet dhe njëkohësisht të ndikojnë në mënyrën se si nëpunësit civilë kryejnë detyrat e tyre profesionale nga dita në ditë.



Objektivi 1.3: Institucionalizimi i pozitave të zyrtarëve për të drejtat e fëmijës në nivel qendror dhe komunal Pozita e Njësive për të Drejtat e Njeriut në nivel qendror dhe lokal është pothuajse e njëjtë me atë të vitit 2011, ajo nuk ka lëvizur fare në aspektin e përparimit. Duke qenë se sigurimi i respektimit të të drejtavetë njeriut në përgjithësi dhe fëmijëve në veçanti është prioritet kyç i partneritetit Europian, duhet përshpejtuar përpjekjet për qartësimin e mandatit dhe harmonizimin e këtyre strukturave. Mos qartësimi i këtyre mekanizmave ka rezultuar të krijoj pengesa në procesin e reformimit të administratës publike, këto pengesa kanë rezultuar edhe në mos arritjen e përmirësimit të pozitës së zyrtarëve për të drejtat e fëmijës. Raportimi i paraqitur në Raportin e Vlerësimit mbi Zbatimin e Strategjisë dhe Planit Nacional të Veprimit për të Drejtat e Fëmijëve për vitin 2011, është i vlefshëm edhe për vitin 2012.

Objektivi 1.3: Institucionalizimi i pozitave të zyrtarëve për të drejtat e fëmijës në nivel qendror dhe komunal Në kuadër të përpjekjeve për reformimin e administratës publike në përcaktimin e standardeve dhe procedurave të brendshme për sistematizimin e vendeve të punës, janë hartuar rregulloret sektoriale në ministritë e linjës. Me anë të këtyre akteve normative, është arrit që mjaft “mirë” të bëhet de-harmonizimi, ndërthurja dhe shpërndarja e Njësive për të Drejtat e Njeriut në ministritë e linjës, duke mos i lënë hapësirë dhe vend përpjekjeve për avancim të komunikimit dhe bashkërendimit të veprimeve institucionale dhe ndërinstitucionale. Nga ky “reformim” ka rezultuar që në disa ministri struktura e NjDNj-ve të funksionojnë sipas kritereve të përcaktuara në U.A. (04/2007) për themelimin e NjDNj; në disa të tjera të shpërbëhen nga organogrami i ministrisë duke u sistemuar në kuadër të Divizionit të Burimeve Njerëzore, por me detyra dhe përgjegjësi si më parë; në disa nuk figurojnë fare në rregullore; ndërsa në disa janë ngritë në nivel Departamenti. Situata përkeqësohet tutje, ku vërejmë re se edhe në këto kategori gjendja nuk është e njëjtë në të gjitha ministritë, p.sh. ato NjDNj që janë shkri në Divizionin e Burimeve Njerëzore, te disa ministri numri i stafit dhe i pozitave ka mbet i njëjtë si ka qenë, ndërsa në disa punon vetëm një zyrtarë, përderisa të tjerët janë sistemuar në pozita të tjera të punës.

Tab.1. Struktura e mekanizmave për të drejtat e njeriut në nivel qendrorë

Kategoritë e fuksioneve të NjDNj

MAP MAPL MAShT MBPZhR MD MF MZhE MFSK MKK MKRS MMPH MPMS MPB MSh MI MTI

Sipas U.A. (04 /2007)

X X X X

Janë shkrirë në DBNj

X X X X X X X

Nuk figurojnë fare në Rregullore

X X X

Janë ngrit në nivel partamenti

X X

Rezulton se përcaktimi i NjDNj në këto kategori është bërë pa ndonjë kriter dhe vlerësim paraprak të aftësive, mjeteve dhe nevojave me qëllim të reformimit të administratës publike, e aq më pak me ristrukturimin e mekanizmave për të drejtat e njeriut në institucionet përkatëse. Ristrukturim ky që ka ndikuar në krijimin e konfuzionit dhe vështirësimit të komunikimit në relacion me rolet dhe përgjegjësitë e bashkëpunimit në mes të zyrtarëve të ish-NjDNj. Sidoqoftë, edhe përkundër kësaj situate të krijuar, zyrtarët në kudër të ish-NjDNj kanë krijuar konsensus në mes vete, duke bërë që fushëveprimtarinë e tyre ta përmbushin në përputhje me kriteret e përcaktuara në U.A. (04/2007), i cili është ende në fuqi.

Duke qenë se këto struktura kanë shërbyer si një komponentë e rëndësishme në kuadër të draftimit dhe monitorimit të politikave nacionale dhe jo vetëm, është qenësore që fillimisht të merren masat e nevojshme të cilat do të shpien në qartësimin e mandatit, unifikimin dhe harmonizimin e tyre, e që më pastaj në mënyrë specifike të punohet në adresimin e nevojave për institucionalizimin e zyrtarëve për të drejtat e fëmijëve.



Objektivi 1.4: Krijimi i parakushteve të nevojshme për raportim për Konventën për të Drejtat e Fëmijës Edhe përkundër përpjekjeve të bëra nga institucionet e Republikës së Kosovës për plotësimin e parakushteve për raportim para trupave të traktateve të OKB, siç është hartimi i Raportit shtetëror mbi zbatimin e Konventës për të Drejtat e Fëmijës (2010) dhe adresimi i shkresave për shqyrtim të raportit tek Komiteti për të Drejtat e Fëmijës në Gjenevë, nuk kemi pranuar ndonjë reagim nga ana e Komitetit. Kjo situatë rrjedhe si pasoj e statusit politik të Kosovës, që njëherit pamundëson ratifikimin e instrumenteve përkatëse ndërkombëtare për të drejtat e njeriut. Megjithatë, institucionet e Republikës së Kosovës në vazhdimësi mbesin të angazhuara të bashkëpunojnë me trupat evropian dhe ndërkombëtar të monitorimit, përtej komunikimit joformal. Përderisa nuk është marrë asnjë veprim progresiv në favor të ngritjes së kapaciteteve të zyrtarëve qeveritarë për raportim mbi instrumentet ndërkombëtare për të drejtat e fëmijëve.

Objektivi 1.5: Përforcimi i bashkëpunimi me Avokatin e Popullit Si edhe në vitet paraprake, bashkëpunimi në mes të mekanizmave qeveritar për të drejtat e njeriut dhe institucionin e Avokatit të Popullit, evidentohet të jetë në nivel të mirë. Kësaj gjendje në vazhdimësi i korrespondon koordinimi dhe shkëmbimi i informatave me qasje proaktive, si dhe monitorimi i zbatimit rekomandimeve të adresuara nga Avokati i Popullit brenda institucionit përkatës nga përfaqësuesit e NjDNj. Në kuadër të aktiviteteve të realizuara nga institucionet qeveritare, përfshirë hartimin e politikave për të drejtat e fëmijëve, raporteve, punëtori, konferenca, grupe punuese, etj., përfaqësuesit e Avokatit të Popullit ftohen dhe mbahen të informuar mbi iniciativat përkatëse.

Objektivi 1.6: Monitorimi i zbatimit të dispozitave të Konventës për të Drejtat e Fëmijës Është krijuar korniza e monitorimi për të vlerësuar arritjet, ngecjet, vështirësitë e vazhdueshme mbi zbatimin e strategjisë dhe të planit nacional të veprimit për të drejtat e fëmijës, kornizë kjo që indirekt i kontribuon edhe monitorimit të zbatimit të Konventës për të Drejtat e Fëmijës. Mbi bazën e të gjeturave dhe përputhshmërinë e tyre më parimet e KDF dhe standardeve europiane bëhen përpjekjet e vazhdueshme për të harmonizuar ligjet e vendit, politikat, strategjitë dhe aktet ligjore. Korniza e monitorimit përkrahë zhvillimin e mëtejmë të parakushteve për raportimi dhe vendos hapin më bazik në procesin e sistematizimit të punës në mbledhjen e të dhënave. Gjendja mbi zhvillimin e kësaj objektive rezulton të jetë vazhdimësi e procesit monitorues nëpër vite, në përputhje me konturat e përcaktuara për tu vlerësuar. Rekomandimet për qeverisje:

• Komiteti ndërministror për të drejtat e fëmijës të takohet dy herë në vit;

• Legjislacioni relevant i draftuar/amenduar si rezultat i rishikimit gjithëpërfshirës të legjislacionit;

• Hartimi i manualit/udhëzuesit për raportim mbi zbatimin e Konventës për të Drejtat e Fëmijës, duke ndikuar në fuqizimin e parakushteve për raportimin;

• Realizimi i vizitave studimore për të vëzhguar se si palët shtetërore bëjnë prezantimet para Komitetit për të Dre-jtat e Fëmijës në OKB, për zyrtarët relevant;

• Harmonizimi dhe qartësimi i mandatit të strukturave për të drejtat e njeriut;

• Realizimi i aktiviteteve promovuese lidhur me mandatin e Institucionit të Avokatit të Popullit, në mesin e fëmijëve dhe të rinjve.



BUXHETI(100% d.m.th. u raportuan 15/15 treguesit)Me të drejtë, z. Robert S. Kaplan theksoi se “Mundësia për të ekzekutuar strategjinë është më e rëndësishme se vetë cilësia e strategjisë”. Prandaj, sektori i buxhetit është komponenti më i rëndësishëm dhe ndër faktorët kyç që ndikon në zbatueshmërinë e objektivave dhe aktiviteteve të përcaktuara në Strategjinë dhe Planin Nacional të Veprimit për të Drejtat e Fëmijëve, ngase përmbushja e tyre është patjetërsueshëm e ndërlidhur me mjetet financiare në dispozicion. Përderisa edhe në kuadër të standardeve ndërkombëtare, veçanërisht Konventës për të Drejtat e Fëmijës, thekson se është obligim i shtetit që të zbatojë të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore deri në maksimumin e mundësive në kuadër të burimeve të tyre të disponueshme. Në përputhje me rrethanat e disponueshme dhe kufizimet buxhetore, vlerësohet se është e domosdoshme që ndarjet buxhetore të alokohen sipas veprimeve të prioritizuara, që njëherit kanë ndikim më të madh në arritjen e rezultateve tek fëmijët me kosto më të ultë.

Objektivi 2.1: Të bëhet analizimi i nevojave për buxhet për realizimin e të drejtave të fëmijëveEdhe këtë vit, vërehet se nuk është bërë ndonjë analizë apo hulumtim që do të vlerësonte nevojat buxhetore për realizimin e të drejtave të fëmijëve. Për me tej, identifikimi dhe buxhetimi i nevojave të fëmijëve nuk bëhet mbi bazën e ndonjë procesi mirëfilli të vlerësuar, por në baza ad-hoc dhe në përputhje me prioritetet e programeve të në kuadër të organizatave buxhetore që ofrojnë shërbime të drejtpërdrejta për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të fëmijëve. Pa dyshim, se ky proces pamundëson pasqyrimin e saktë të shpenzimit të mjeteve dedikuar realizimit të të drejtave të fëmijëve si dhe vështirëson kuantifikimin e analizës financiare lidhur me përmirësimin e gjendjes së të drejtave të fëmijëve nëpër vite.

Mundësia për të matur dhe përcjellur alokimet buxhetore dhe të shpenzimeve është kriter themelor që do të mundësonte monitorimin dhe vlerësimin periodik të aktualitetit. Ndërsa, mos sinkronizimi i hapave në planifikim buxhetor në relacion me të drejtat e fëmijëve, pamundëson qasshmërinë në informacion gjithëpërfshirës, të kuptueshëm dhe në kohë.

Objektivi 2.2: Rritje e fondeve të alokuara për fëmijë në përpjesëtim me nevojat dhe buxhetin e përgjithshëmNë krahasim me vitet paraprake të monitorimit të strategjisë, këtë vit është arrit që të dhënat mbi buxhetin e alokuar dhe të shpenzuar dedikuar fëmijëve, të jenë më të plota dhe më të sakta viza-vi të gjithë sektorëve. Totali i buxhetit të Republikës së Kosovës për vitin 2013 ishte 1.632,898,125.00 €, përderisa për shërbime dedikuar fëmijëve afërsisht janë shpenzuar: për sektorët e mbrojtjes sociale (11.738.968.00 €), arsimimit (189.353.281 €), shëndetësisë (6.352.599.80 €), drejtësisë dhe sigurisë (8.164.490.63 €), gjithsej 215,609,339,43 € ose 13.20% e totalit të buxhetit.

Sektorit të mbrojtjes sociale i janë ndarë afro 0.71% (11.738.968.00 €) të buxhetit të Republikës së Kosovës për vitin 2013. Ky sektor ka përkrahur dhe mbështetur fëmijët në këto fusha: asistencë sociale; fëmijët me aftësi të kufizuar; fëmijët në strehim familjar; shërbimet mbështetëse të kontraktuara nga OJQ-të; institucionet rezidenciale; përfitimet nga skema e luftës-FDIL si dhe shërbimet e përcaktuara në grantin e përgjithshëm për Komunat. Siç, mund të vërehet, shërbimeve jetike apo elementare për sigurimin e mirëqenies së fëmijëve dhe funksionimit të tyre në mënyrë adekuate, vazhdohet të u dedikohet një shumë simbolike e buxhetit të përgjithshëm.

Sektori i arsimit në vitin 2013 ka pranuar 11.59 % ose 189.353.281 € të buxhetit të përgjithshëm të Republikës së Kosovës, programet që kanë përfituar e që fëmijët kanë qenë përfitues janë: Arsimi për fëmijët me nevoja të veçanta; Instituti Pedagogjik; Administrata qendrore; Trajnimi i mësimdhënësve dhe Zhvillimi i planprogrameve; Programi i Arsimit Bazik; Autoriteti Kombëtar i Kualifikimeve; Agjencia e Arsimit dhe Aftësimit Profesional dhe Arsimit për të Rritur; Financimi i arsimit të Komunave. Përderisa në vitin paraprak për këto shërbime ishin shpenzuar 192.108.680, për këtë vit vërehet një rënie e zbehtë e fondeve dedikuar programeve arsimore në 189.353.280, çështje kjo që patjetërsueshëm sfidon sigurimin e arsimit cilësorë.



Sektorit të Shëndetësisë i janë dedikuar rreth 0.39% apo 6.352.599.80 € të buxhetit të përgjithshëm të Republikës së Kosovës, programet përfituese prej të cilave kanë përfituar edhe fëmijët janë: vkujdesi shëndetësorë në nivel parësor, dytësor dhe tretësor; Qendra Klinike dhe Universitare e Kosovës; Instituti Kombëtar i Shëndetit Publik të Kosovës; Programi i HIV/AIDS; Trajtimet jashtë vendit; Programi për nënën dhe fëmijën dhe shërbimet e shëndetit mendor. Ky buxhet, dedikuar shërbimeve shëndetësore, përveçse është i pamjaftueshëm, ai në mënyrë të konsiderueshme vështirëson zbatimin e politikave në fuqi dhe njëkohësisht pamundëson arritjen e cilësisë së nevojshme për shërbimet shëndetësore dedikuar fëmijëve.

Sektorit të Drejtësisë dhe Sigurisë i janë ndarë afro 0.5 % apo 8.164.490.63 € nga Buxheti i përgjithshëm i Republikës së Kosovës. Nga ky sektor kryesisht kanë përfituar këto programe ku përfitues kanë qenë edhe fëmijët: ri-socializimi i të miturve në konflikt me ligjin; parandalimi i krimit; ulja e nivelit të recidivizimit; zbatimi i masave alternative dhe dënimeve për të miturit; mbikëqyrja dhe ndihma për të miturit të dënuar me masa diversitetit; masat edukative dhe dënimet alternative; parandalimi i dhunës në familje ndaj fëmijëve dhe abuzimit të fëmijëve

Burim: Të dhënat e Ministrisë së Financave, 2013

Përderisa gjatë vitit 2013 nuk është ndërmarrë asnjë aktivitet që do të ndikonte në ngritjen e kapaciteteve të zyrtarëve për hartimin e programeve konkrete mbi bazën e planifikimit buxhetor për vitet pasuese fiskale, në përputhje me kërkesat dhe mundësitë buxhetore në dispozicion, mbetet ende sfiduese dhe e nevojshme marrja e masave të tilla, veçanërisht në kuadër të institucioneve që ofrojnë shërbime të drejtpërdrejta për fëmijë. Këto veprime do të ndikonin në rritjen e mundësisë për të shqyrtuar ngritjen buxhetore në bazë të programeve konkrete që do ti kontribuonin ngritjes së cilësisë së shërbimeve konform politikave, strategjive dhe legjislacionit për të drejtat e fëmijëve dhe harmonizimit të tyre me Buxhetin e përgjithshëm të Republikës së Kosovës.

Objektivi 2.3: Krijimi i procedurave që ndihmojnë miratimin e projekteve të cilat kanë ndikim të drejtpërdrejtë në jetën e fëmijëveNë bazë të Ligjit për Menaxhimin e Financave Publike dhe Përgjegjësive nr. 03/L-048 procedurat për aplikim të projekteve përfituese janë unike, më konkretisht nenet 19-23 specifikojnë këto procedura në përputhje me parimet për përgatitjen e kornizës afat mesme të shpenzimeve. Duke qenë se procedurat në fjalë janë të qarta, dispozitat ligjore nuk parashohin ndonjë ndryshim nga projektet tjera për projektet që parashihet të kenë ndikim në jetën e fëmijëve. Është e nevojshme të punohet në ngritjen e kapaciteteve humane në mënyrë që të synohet përmirësimi i cilësisë së gjendjes së fëmijëve, duke avokuar në ndarjen më të madhe të buxhetit për këto programe. Gjendja mbi përmbushjen e kësaj objektive është në nivel dhe na pasqyrohet njëjtë si në vitin paraprak.

Rekomandimet për buxhet :

• Të bëhet analiza e buxhetit nga perspektiva e të drejtave të fëmijëve;

• Ngritja e kapaciteteve të zyrtarëve në Institucionet Buxhetore, për të avokuar në ndryshimin e politikave bazuar në të dhëna mbi treguesit që kanë nevojë për ndërhyrje me qëllim të përmirësimit të cilësisë së shërbimeve ded-ikuar fëmijëve dhe sigurimin e buxhetit të nevojshëm.

0

2

4

6

8

10

12

14

0

200

400

600

800

1000

1200

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

13.2 % e buxhetit total të Kosovës e dedikuar për fëmijët

Sektori i Mbrojtjes

Sociale

Sektori i Arsimit

Sektori i Shëndetësisë

Sektori i Drejtësisë

dhe Sigurisë

% e

bux

hetit

tota

l të

Koso

vës



SEKTORI I ARSIMIT (87% d.m.th. u raportuan 164/188 treguesit)Arsimi në Kosovë zhvillohet në institucione publike dhe private, arsimi fillorë është i detyrueshëm dhe falas. Ligji për arsimin parauniversitar iu garanton arsimim të barabartë të gjitha komuniteteve në Kosovë, andaj mësimi në shkollat fillore mbahet në pesë gjuhë: në gjuhën shqipe, serbe, boshnjake, turke dhe kroate. Përderisa, sistemi i edukimit parashkollor ndahet në tri nivele: Çerdhja (për fëmijët e moshës 1-2 vjeçare); kopshti (për fëmijët e moshës 3-4 vjeçare) dhe klasa parafillore (për fëmijët e moshës 5 vjeçare). Edukimi parashkollor paraqet nivelin më pak të zhvilluar të sistemit të arsimit, këtij fakti i korrespondon mungesa e një rrjeti të mirëfilltë të institucioneve të edukimit parashkollor, si dhe mungesa e një tradite të favorshme të cilat ndikojnë që ngecjet në këtë sektor të jenë të parashikueshme. Të gjitha studimet krahasuese tregojnë se, në aspektin e zhvillimit të edukimit parashkollor, Kosova zë vendin e fundit në Ballkan.

Është e rëndësishme të theksohet se parimet e Konventës për të Drejtat e Fëmijës dhe standardet ndërkombëtare janë të inkorporuara në legjislacionin në fuqi në kuadër të sistemit të arsimit, si dhe rritja e shpenzimeve publike në arsim si përqindje e BPV-së në 5% është e përafërt me mesataren evropian, por shuma aktuale është e pamjaftueshme dhe sfidon arritjen e arsimit cilësorë duke pasur parasysh nevojat e sektorit të arsimit në gjendjen aktuale të zhvillimit. Mirëpo, sistemi arsimor vazhdon të përballet me shumë sfida. Që Kosova të arrijë që në një periudhë afatshkurtër të jetë pjesë e vlerave evropiane duhet të ndërmerr hapa domethënës në reformimin e sistemit arsimore, duke edukuar fëmijët bazuar në një sistem arsimor që identifikon kërkesat e tregut të kohës, krijuar kushte për nxënësit në mënyrë që arsimimi të jetë në funksion të zhvillimit të përgjithshëm e të qëndrueshëm të tyre dhe në përputhje me objektivat e mijëvjeçarit.

Objektivi 3.1: Ofrimi arsimit cilësor për fëmijëtArsimi para-universitar synon të sigurojë qasje gjithëpërfshirëse dhe të barabartë për të gjithë nxënësit në arsim cilësor dhe jo-diskriminues gjatë shkollimit në nivelin para-universitar dhe inkurajim të të nxënit gjatë gjithë jetës. Që Ligjit të Arsimit Parauniversitar ti ofrohet hapësira sa më optimale për zbatim të tij janë hartuar 18 U.A. të cilat rrjedhin nga obligimet e përcaktuara në ligjin përkatës. Për të ndikuar në rritjen e cilësisë së mësimdhënies, ka vazhduar procesi i licencimit të mësimdhënësve, gjithsej 21,353 mësimdhënës janë licencuar. Mbi këtë vazhdë të punës MAShT në bashkëpunim me GIZ ka realizuar trajnimet për udhëheqje arsimore, përfitues të së cilës ishin 350 drejtorë të shkollave. Për me tej, Programi i arsimit themelor (BEP) ka vazhduar trajnimin e drejtorëve të shkollave, prej të cilëve 157 kanë përfunduar programin për zhvillim profesional. Tutje, ka filluar faza e II e trajnimit, dedikuar drejtorëve në 12 komuna tjera, anëtarësisë së Këshillit Drejtues të shkollës (263 përfitues), anëtarësisë së Këshillave të nxënësve (336 përfitues) dhe anëtarësisë së Këshillave të prindërve (347përfitues).

Në kuadër të përpjekjeve institucionale për rritjen e përfshirjes së komuniteteve në arsim dhe plotësimin e kritereve për ofrim të arsimit cilësor dhe gjithëpërfshirës janë botuar teksti i Muzikës për klasën e 3-të, Matematika për klasën e 9-të dhe Historia për klasën e 10-të dhe 11-të, shkollave të mesme të larta (gjimnaze) në gjuhën turke, në proces të botimit janë tekstet në gjuhën boshnjake dhe turke, ndër to edhe teksti shkollor për histori, dedikuar klasës 9. Përderisa, është vlerësuar pozitivisht nga recensentët teksti për gjuhën turke për klasën e 8-të, i njëjti është në fazën e përgatitjes për botim, në përgatitje janë tekstet e muzikës për klasën 5 dhe 6, ndërsa në proces të vlerësimit janë tekstet për klasën 7 dhe 8, për lëndën e muzikës në gjuhën boshnjake. Për më tej, janë përkthyer në gjuhë turke dhe boshnjake plan-programet shkollore për arsimin profesional kl.11, me ndihmën e Ambasadës Norvegjeze në Kosovë. Për të krijuar kushte dhe kritere më të lehta për regjistrim dhe vijim të procesit edukativo arsimorë të fëmijëve të riatdhesuar, MAShT ka krijuar sistem të mirëfilltë të bashkëpunimit me DKA dhe shkollat.



Në këtë vit shkollor (2013/2014), për herë të parë filloi pilotimi i Kurrikulës së Re të Arsimit Parauniversitar, në 10 shkolla në nivel të Kosovës. Në kuadër të këtij procesi janë përfshirë klasa para-fillore, klasa e parë, klasa e gjashtë dhe klasa e dhjetë e arsimit të (gjimnazi) dhe shkolla profesionale, si dhe janë bërë përgatitjet e nevojshme për shtrirjen e zbatimit të Kornizës së Kurrikulës së Kosovës edhe për 100 shkolla të tjera. Kurrikula e re përmban reformimin e planeve dhe programeve, procesin e mësimdhënies, tekstet shkollore, vlerësimin e nxënësve si dhe kualifikimin e mësuesve. Përkundër rëndësisë që bartë pas vetës ky proces, ende ekzistojnë sfida të mëdha për zbatimin e plotë të Kurrikulës duke filluar nga mungesa e hapësirave shkollore, mjetet mësimore, laboratorëve, teknologjisë informative, si dhe ndërtimi i konceptit tek mësimdhënësit për të planifikuar orën mësimore duke mbështetur rezultatet e të nxënit të nxënësve. Zbatimi i plotë i kurrikulave do të reflektojë shumë në avancimin e të drejtave të fëmijëve, pasi parimet bazë të këtyre kurrikulave bazohen në vlerat e mirëfillta të qytetërimit demokratik.

Pa dyshim se një tregues shumë i rëndësishëm i cili direkt reflekton mbi ngritjen e cilësisë në arsim janë rezultatet e dala nga testet kombëtare. Vlerësimi i jashtëm i nxënësve dhe institucioneve arsimore ka vazhduar të prodhojë informacione të vlefshme për funksionimin e sistemit arsimor, nga 30,504 nxënës të klasës së 5 ku është pilotuar testi vetëm 45% e tyre kanë arritur të kalojnë testin e arritshmërisë në lëndët e gjuhës amtare dhe matematikës, nga 29,217 nxënës të klasës së 9 vetëm 61% e tyre kanë kaluar testin e provimit përderisa vetëm 77% kanë kaluar provimin e maturës. Për dallim nga viti i kaluar, në 2013 është realizuar testi për klasat e 5-ta, si dhe vërehet rritje e trendit të % së kalueshmërinë së testit të klasave të 9-ta dhe atij të maturës nga 57% në 61% respektivisht nga 54% në 77%. Pavarësisht rritjes së lehtë të % së rezultateve, shifrat në dispozicion pasqyron gjendjen jo të kënaqshme të cilësisë në sistem të arsimit. Në bazë të analizimit të rezultateve nëpër vite, konkludohet se kësaj gjendje i ka parapri niveli jo i kënaqshëm i zbatimit të planprogrameve nga mësimdhënësit, duke rezultuar në sukses të pamjaftueshëm nga maturantët, po ashtu kishte mungesë të punës shtesë, pregaditjeve paraprake për provim. Mbi këtë bazë, MAShT, komunat dhe shkollat kanë filluar të mobilizohen në këtë drejtim, me ç`rast krahas informimin të plotë të maturantëve, shkollat po organizojnë mësim plotësues për përgatitje dhe realizim të planprogrameve shkollore.

Sigurimi i gjithëpërfshirës së fëmijëve në arsim nga viti 2012 në 2013 shënon një zbehje apo gjendje relative e njejtë e përfshirjes së fëmijëve në parashkollor, para fillore dhe fëmijëve me nevoja të veçanta në arsim, nga 25,830 në 25,706 fëmijë në parashkollor dhe parafillor publike dhe 124 fëmijë në institucionet private të licencuara, gjithsej 25,830, kemi vetëm 25,337 fëmijë të regjistruan në sistemin SMIA, ngase jo të institucionet private i kanë futur të dhënat në sistem, nuk do të thotë se numri nuk e ka kaluar shifrën 25,830. Përderisa, 5,389 në 5,398, respektivisht 21,972 parafillor dhe nga 1,221 fëmijë me nevoja të veçanta në 1,239 në vitin 2013. Është më se e qartë se nëse duam të jemi në rang me shtetet europiane përfshirja e këtyre kategorive të fëmijëve në sistem të arsimit duhet të jetë e plotë deri më 2015. Andaj, është e rëndësishme hartimi dhe zbatimi i politikave strategjike që do të mundësonin përmbushjen e objektivës së tillë.

Për dallim nga viti i kaluar, vërehet një trend negativ në indeksin e paritetit gjinor (përpjesëtimi i vajzave dhe djemve) në shkollë fillore dhe të mesme, nga 93.3 % në 92.9% respektivisht nga 93.5% në 86.6%. Edhe pse të dhënat statistikore nuk paraqesin ulje të madhe të ndryshimit të indeksit gjinor, është e nevojshme realizimi i aktiviteteve që do të ndikonin në rritjen e përfshirjes së vajzave në sistem të arsimit veçanërisht në nivelin e mesëm.

Gjatë vitit 2012, trend pozitiv po ashtu është vërejtur në rritjen e shkallës së regjistrimit bruto në nivel të arsimit fillor që është 95%, në nivel të arsimit të mesëm të ulët 100% përderisa shkalla e mbijetesës e klasës së fundit në shkollë fillore është 95%. Përderisa gjendja nuk rezulton e njejtë për vitin 2013 meqë është dështuar të bëhen analizat e fundit statistikore për shkallën bruto sipas nivele.

Për me tej, vërehet rënie e numrit të fëmijëve Romë, Ashkali dhe Egjiptianëve që kanë përfunduar shkollën joformale, siç është përcaktuar me aktet normative, kjo për shkak të numri të vogël të interesimit të fëmijëve të përfshihen në shkollë joformale nga 1,588 (2012) në 24 (2013). Përderisa 265 fëmijë të riatdhesuar janë integruar në sistemin e rregullt të arsimit sipas nevojave të tyre, ndërsa 104 fëmijë të riatdhesuar kanë përfunduar trajnimin jo-formal. Ndërsa, gjatë vitit 2013 janë riintegruar 1,133 fëmijë të grupeve të ndryshme etnike, por dominojnë fëmijët nga komunitet Rom, Ashkali dhe Egjiptian. Situata përkeqësohet tutje kur vëmë re uljen e numrit të psikologëve të përfshirë në shkolla nga 140 (2012) në 30 (2013), përderisa ka rritje të numrit të pedagogëve të përfshirë në nivel të Drejtorive Komunale për Arsim nga asnjë në 28.



Shpërndarja e teksteve shkollore falas për të gjithë nxënësit në arsim të obligueshëm (280,596), rezulton të jetë një segment i rëndësishëm që vazhdon të ndihmoj buxhetin e familjeve si dhe i kontribuon rritjes së cilësisë në arsim. Kohëve të fundit është investuar në infrastrukturën shkollore, përgjatë vitit 2013 janë ndërtuar 21 objekte të reja dhe disa sosh janë në proces të ndërtimit. Padyshim se me rritjen e hapësirës shkollore drejtpërdrejtë ndikohet edhe në përmirësimin e standardeve dhe cilësisë në arsim, gjendje kjo që ka rezultuar me reduktimin në masë shumë të madhe të ndërrimit të tretë në shkolla, në disa raste edhe me eliminimin e ndërrimit të dytë. Gjatë 2013, gjithsej janë 19 shkolla që punojnë në tri ndërrime dhe 571 shkolla që punojnë në dy ndërrime dhe 163 në një ndërrim. Është në rritje numri i shkollave të pajisura me kabinete kompjuterike nga 345 në 467, ndërsa janë 8,338 kompjuter të shpërndarë në shkolla. Përkundër lëvizjeve pozitive ende vërehet kufizim në qasjen e nxënësve në teknologjinë informative dhe komunikim, këtë e dëshmon numri i madh i nxënësve për kompjuter.

Vazhdojnë të evidentohen pengesa në arritjen e rezultateve të dëshiruara në kuadër të përmbushjes së objektivës për ofrim të arsimit cilësor dhe gjithpërfshirës. Pengesa këto që kryesisht janë të ndërlidhura me moszbatim të legjislacionit dhe akteve nënligjore për arsimin para-universitar; mungesa e inspektimit dhe sanksionimi i udhëheqësve të institucioneve për shkak të parregullsive, largimi apo avancimi i edukatoreve dhe mësimdhënësve mbi bazën e performancës së punës; niveli i ultë i llogaridhënies për moszbatim adekuat të planprogrameve nga ana e shkollave dhe mësimdhënësve të caktuar; mungesa e kapaciteteve komunale (DKA-ve) për adresimin e problemeve të cilësisë, zbatimit të kurrikulave dhe gjithëpërfshirjes; politizimi i udhëheqjes në arsim, por edhe i rekrutimit të stafit arsimor në shkolla; mungesa e shërbimeve profesionale (psikologut, pedagogut, këshilltarëve për karrierë, mjekut, etj.) në shkolla, të cilat do të mund të trajtonin me profesionalizëm problemet e ndryshme që lidhen me cilësinë dhe gjithëpërfshirjen.

Po që se dëshirojmë të zhvillojmë një shoqëri të dijes me sistem arsimor të cilësisë së lartë, MAShT me urgjencë duhet të orientoj të gjitha kapacitetet e saj humane dhe financiare në adresimin e çështjeve të theksuara dhe prioritizimin e tyre në kuadër të planeve vjetore të punës. Ky proces do të ndikonte në përpilimin e programeve sipas kërkesave të tregut dhe ekonomisë europiane e globale, aftësimin e kuadrove që do të jenë në gjendje të konkurrojnë edhe në tregun europian të punës dhe të përballojnë sfidat e së ardhmes.

Objektivi 3.2: Sigurimi i gjithëpërfshirjes së fëmijëve me nevoja të veçanta në arsimNë përgjithësi ka evoluar koncepti i aftësisë së kufizuar drejt një modeli të integrimit dhe përfshirjes sociale e veçanërisht të përfshirjes së fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkolla. Këtij procesi i ka parapri korniza ligjore e cila në masë të madhe rezulton të jetë në përputhje me standardet europiane dhe kriteret e përcaktuara në Konventën për të Drejtat e Fëmijës dhe Konventën për Personat me Aftësi të Kufizuara, përfundimi i procesit të përcaktimit të standardeve për arsimin e fëmijëve me nevoja të veçanta, duke iu garantuar gëzimin e të drejtave në baza të barabarta me të tjerët dhe pa u diskriminuar të drejtën për arsim dhe edukim.

Vërehet një trend i lehtë i rritjes së regjistrimit të fëmijëve me nevoja të veçanta në arsim, nga 1,221 (2012) në 1,240 (2013), prej tyre 99 janë të regjistruar në shkollë fillore, 982 në shkollë të mesme të ulët dhe 159 në shkollë të mesme të lartë. MAShT ekzekuton fondet që çdo fëmijë me aftësi të kufizuara t’iu ofrohet shërbimi i transportit, por në këtë drejtim janë vërejtur parregullsi të mëdha të shkaktuara nga komunat, që kanë rezultuar me mos realizimin e plotë të kësaj të drejte të fëmijëve. Si rezultat i masave të marra për eliminimin e barrierave dhe ofrimit të qasjes në objekte shkollore fëmijëve me nevoja të veçanta, gjithsej janë 42 institucione parashkollore; 996 (të gjitha) shkolla e mesme të ulta dhe 116 shkolla të mesme të larta, që rezultojnë të jenë fizikisht të arritshme. Ndërsa e arritur e theksuar vërehet rritja e numrit të shkollave që i plotësojnë standardet për gjithëpërfshirje nga 6 (2012) në 44 (2013).

Përparime të zbehta evidentohen në hapjen e klasave të reja të bashkëngjitura në shkollat e rregullta dhe shndërrimin e shkollave speciale në të rregullta. Me ç’rast, gjashtë nga shtatë shkollat speciale janë shndërruar në qendrat burimore, që përveç organizimit të mësim për fëmijët me aftësi të kufizuara të rënda dhe të shumëfishta, ofrojnë shërbime mbështetëse sipas nevojë së paraqitur në të gjitha shkollat e rregullta. Janë bërë përpjekje në riorganizimin e klasave të bashkangjitura dhe shndërrimin e tyre në dhoma e burimore me synim të integrimit të fëmijëve me nevoja të veçanta në arsim të rregullt, megjithëse vetëm 4 klasë të arsimit parashkollor, 7 klasë të arsimit fillor dhe 5 klasë të arsimit të mesëm të ulët mund të konsiderohen se janë funksionale si dhoma burimore.



Sa i përket punësimit të mësimdhënëseve për edukimin dhe arsimimin e fëmijëve me nevoja të veçanta, gjendja rezulton të jetë e njëjtë si në vitin 2012, janë 22 edukatore të punësuara në nivel parashkollor, 8 në klasa parafillore, 148 në shkolla fillore dhe 25 në shkolla të mesme të larta, në DKA të Gjilanit është emëruar koordinatori për arsimin gjithëpërfshirës. Mirëpo këtë vit vërehen hapa domethënës të ndërmarrë në rritjen e njohurive profesionale të mësimdhënësve, që kanë rezultuar me realizimin e aktiviteteve të ndryshme. Andaj, mbi 750 mësimdhënës dhe edukatore të punësuar në shkolla të rregullta dhe Qendra Burimore, janë trajnuar në programet e ndryshme, si: Indeksi për gjithëpërfshirje, Plani Individual i Arsimit PIA, mësimdhënia sipas llojeve të dëmtimeve. Tutje, është bërë adoptimi dhe zbatimi i Indeksit për gjithëpërfshirje, në 8 institucione parashkollore në 8 komuna, si dhe në 8 shkolla fillore dhe të mesme të ulëta. Në linjë me zbatimin e indeksit janë trajnuar rreth 500 mësimdhënës dhe drejtorë të shkollave. Për më tej, Qendrat Burimore kanë realizuar trajnime me prindër të fëmijëve me nevoja të veçanta për rëndësinë e arsimit dhe bashkëpunimin prindër -shkollë. Është hartuar instrumenti për monitorimin e zbatimit të PIA-s, si dhe janë organizuar punëtori me inspektorë të arsimit dhe drejtorë të shkollave që kane klasë të bashkëngjitura me qëllim të ngritjes së njohurive mbi përdorimin e instrumentit monitorues. Janë realizuar trajnime me 14 module për arsimin gjithëpërfshirës dhe metodologjinë e mësimdhënies sipas llojeve të dëmtimeve dedikuar stafit të edukatoreve në 9 institucioneve parashkollore. Meqë, është vërejtur e nevojshme përcjellja e rrjedhave zhvillimore të arsimit, ngritja e cilësisë dhe efikasitëtit në sistem është hartuar programi Master për arsim gjithëpërfshirësi, i cili do të fillojë në vitin 2014.

Përkundër këtyre zhvillimeve të theksuara, sfidë kryesore dhe alarmantet mbetet mungesa e ekipeve profesionale për vlerësim të fëmijëve me nevoja të veçanta në të gjitha komunat, ekipi i tillë është themeluar në komunën e Ferizajt. Ndonëse, me hyrjen në fuqi të U.A. për funksionimin e ekipeve vlerësuese, hartimit të udhëzuesit dhe instrumenteve të vlerësimit parashihet të trasohet rruga e qartë dhe e drejtë e këtyre ekipeve duke ndikuar kështu edhe në rritjen e numrit të tyre.

Sidoqoftë, në drejtim të rritjes së përfshirjes së fëmijëve me nevoja të veçanta në arsim janë zhvilluar një varg projektesh si: Realizimi i dy hulumtimeve nga Universiteti i Anadollit, në kuadër të Protokollit të bashkëpunimit me MAShT, me ç’rast ekspertë nga Turqia kanë bërë matjen e dëgjimit të nxënësve në Qendrën Burimore për nxënësit e shurdhër “Nëne Tereza” në Prizren dhe kanë sjellë aparate të dëgjimit për nxënës në vlerën prej 100 mije euro. Kanë vazhduar aktivitetet e shkrim-leximit me 8 shkollat që kanë qenë pjesë e projektit finlandez dhe ato të projektit KYET. Ka filluar zbatimi i projektit regjional “Mbështetja regjionale për arsim gjithëpërfshirës”në Kosove, me ç’rast janë përfshirë 8 shkolla. Së bashku me UNICEF është realizuar punëtoria lidhur me zbatimin e Klasifikimit Ndërkombëtar të Funksionalitetit. Mbështetja e Shoqatës Kosovare të Shurdhërve për trajnimin e asistentëve dhe instruktorëve të gjuhës së shenjave.

Nuk vërehen përmirësime radikale në sistem, arsimi për fëmijët me nevoja të veçanta ende financohet nga niveli qendror, procesi i decentralizimit të këtyre përgjegjësive në komuna po përcjellët me shumë vështirësi, ky proces vazhdon të vështirësohet edhe më tej ngase komunat dhe shkollat nuk kanë krijuar iniciativa të duhura për të adresuar nevojat e fëmijëve me aftësi të kufizuara dhe nuk alokojnë buxhet për adresimin e tyre. Andaj, për të ndikuar në përmirësimin e kësaj gjendje, janë organizuar punëtori me të gjitha komunat që kishin për qëllim bartjen e kompetencave të arsimit special.

Përderisa vazhdon të jetë ende sfidë e konsiderueshme kapacitetet e kufizuara për implementim të politikave dhe legjislacionit në fuqi, të ndërlidhura kryesisht me rekrutimin e stafit profesional dhe atij mbështetës, mungesa e mekanizmave të mirëfilltë për vlerësim profesional dhe edukativ.

Objektivi 3.3: Parandalimi dhe luftimi i dhunës nëpër shkollaZyra për Qeverisje të Mirë/Zyra e Kryeministrit në bashkëpunim të ngushtë me MAShT dhe KMDF ka hartuar “Protokollin për Parandalimin dhe Referimin e Dhunës në Institucionet e Arsimit Parauniversitar”, i cili më 06.09.2013 u aprovua nga Qeveria e Republikës së Kosovës. Parashihet që protokolli të rritë premisat për përmirësimin e situatës në arsim, duke mobilizuar të gjithë përgjegjësit në veprime konkrete për trajtimin e dhunës në shkolla dhe rritjen e sigurisë. Po ashtu, synon që duke i koordinuar punët ndërmjet partnerëve të shumtë brenda dhe jashtë institucioneve arsimore, të krijohen rrethana të shëndosha që çdo fëmijë të ketë mundësi t’i zhvillojë dhe shpalosë aftësitë dhe vlerat më të larta njerëzore duke ndikuar në uljen e rasteve të dhunës në shkolla. Ndër qëllimet më kryesore që adreson Protokolli është formimi i sistemit unik për grumbullimin e të dhënave mbi veprimet e dhunshme, i cili do të mundëson përdorimin e informacionit për të promovuar sigurinë në shkollë dhe të mësuarit, përcjelljen e trendit të shfaqjes së dhunës dhe ndërmarrjen e masave/veprimeve të nevojshme për të parandaluar dhe eliminuar dhunën brenda institucioneve edukativo-arsimore.



Për ta fuqizuar zbatimin e Protokollit, Sekretari i MAShT mori Vendim (Nr. 202265), për hartimin e Manuali didaktik për parandalimin e dhunës në institucionet e arsimit parauniversitar, bartëse e këtij procesi ishte NjDNj/ MAShT, në bashkërendim me Zyrën e plan-programeve dhe organizatën Save the Children. Manuali në fjalë, është aprovuar dhe pritet që të botohet, publikohet dhe shpërndahet në të gjitha institucionet e arsimit parauniversitar. Në vazhdim, me Vendim (nr. 2-458) të Sekretarit të MAShT punohet në hartimin e Manualit për parandalimin e dukurive negative në shkollat e mesme të larta. Krahas “Protokollit” këto manuale pritet të kenë ndikim të rëndësishëm në rritjen e cilësisë së punës në institucione edukativo-arsimore dhe aftësuese, duke shënuar rezultate si në proces të mësimdhënies dhe mësimnxënies ashtu edhe në parandalimin dhe reagimin ndaj situatave të pakëndshme e të dhunshme në shkolla, para së gjithash në rritjen e vetëdijesimit për parandalimin dhe referimin e dhunës të të gjithë atyre që marrin dhe japin shërbime brenda institucioneve arsimore parauniversitare. Në këtë linjë, komponenta e identifikimit dhe raportimit tё dhunës nga profesionistët shёndetёsor ёshtё e integruar nё Planprogramin mësimor nga Specializimi i Mjekёsisё Familjare, me ç’rast janë organizuar trajnime shtesё dhe tё veçanta me kёtё temё.

Me zbatimin e këtyre dokumenteve pritet të ndikohet në menaxhimin më të mirë të energjisë së nxënësve, eventualisht negative, në mënyrë që të shprehin vetveten në aktivitete më kreative, pozitive dhe që iu sjellin atyre performancë më të mirë mësimore dhe një sjellje më të madhe prosociale.

Meqë, sistemi arsimor nuk gjeneron të dhëna rutinore mbi dhunën dhe llojet e saj, të dhënat në këtë drejtim reflektojnë të jenë sporadike dhe të pasakta. Megjithatë, për dallim nga vitet paraprake 315 raste të dhunës në institucione parauniversitare janë raportuar në polici nga mësimdhënësit, gjendje kjo që reflekton në rritjen e njohurive por edhe mobilizimin e mësimdhënësve për të parandaluar dhunën.

Objektivi 3.4: Integrimi i fëmijëve rom, ashkali dhe egjiptian në sistemin arsimorArsimimi në Kosovë është e drejtë e garantuar me ligj dhe njëkohësisht i ofron mundësi çdo fëmije pa asnjë lloj diskriminimi te ketë qasje ne te, në këtë drejtim MAShT në kuadër të politikave të saj po punon edhe në afirmimin dhe respektimin e specifikave dhe diversiteteve të gjuhës, historisë, kulturës dhe arteve të komuniteteve, të cilat jetojnë në Republikën e Kosovës.

Përkundër rritjes së intezitetit të përpjekjeve institucionale për integrimin e fëmijëve nga radhët e komunitetit Rom, Ashkali dhe Egjiptian në arsim, shifrat e raportuara nuk paraqesin ndonjë progres që është për tu admiruar në këtë aspekt. Aktualisht, në arsim parauniversitar janë të regjistruar gjithsej 7057 nxënës nga radhë e komuniteteve Rom, Ashkali dhe Egjiptian, prej tyre 2,059 Rom, 788 Egjiptian dhe 4,210 Ashkalinj. Ndërsa sipas niveleve të arsimit gjendja është si në vijim: 42 fëmijë të regjistruar në institucione parashkollore, 259 në shkollë para-fillore, 6,380 në shkollë fillore, 485 në shkollë të mesme. Përderisa gjendje relativisht e njëjtë ishte edhe ne vitin 2012, me ndryshime shumë të vogla në numër, konkretisht ishin të evidentuar 50 fëmijë në institucionet parashkollore, 286 në shkollë para-fillore, 6439 në shkollë fillore, 485 në shkollë të mesme.

Vërehen përmirësime në grumbullimin e të dhënave mbi sektorin e arsimit për komunitetet Rom, Ashkali dhe Egjiptian, këtë vit është arritur të raportohet mbi treguesit e braktisjes së shkollës nga fëmijët Rom, Ashkali dhe Ejiptian për nivelin fillor dhe të mesëm. Me ç’rast 124 nxënës braktisën shkollën në nivelin fillor, prej tyre 63 Rom, 45 Ashkalinjë dhe 16 Egjiptian, ndërsa në kuadër të shkollës së mesme vetëm 1 nxënës nga radhët e komunitetit Egjiptian ka braktisur shkollimin në vitin 2013.

Në përputhje me kërkesat e pranuara nga 4 shkolla, janë shpërndarë libra shkollor me elemente të kulturës dhe historisë rome, gjatë vitit 2012 nuk ishin parashtruar kërkesa të tilla. Për me tej, është siguruar teksti i gjuhës rome për klasën e dytë dhe ka vazhduar zbatimi i lëndës së gjuhës rome për klasat 2, 3 dhe 4 në komunën e Prizrenit, si dhe është ribotuar teksti “Gjuha shqipe 1’’ për komunitetet joshqiptare për kl.3 të arsimit të obliguar. Rëndësi të veçantë kishte mbështetja financiare e 6 Qendrave Arsimore ku veprojnë komunitetet Rom, Ashkali dhe Egjiptian, si në Gjakovë, Prizren, Ferizaj, Mitrovicë, Graqanicë, me ç’rast 1,100 fëmijëve iu është ofruar mësim plotësues dhe janë mbështetur në kryerjen e detyrave.

Që fëmijët e komuniteteve Rom, Ashkali dhe Egjiptian të përfundojnë shkollimin dhe të rritet vijueshmëria e tyre në arsim, ata përkrahen dhe stimulohen në forma të ndryshme, 91vajza kanë përfunduar kursin shkrim/lexim, 30 bursa u janë ndarë nxënësve të shkollës së mesme, përderisa kuotat në universitetet publike vazhdojnë të jenë të rezervuara për studentët nga radhët e komuniteteve Rom, Ashkali dhe Egjiptian. Mbi këtë bazë, në bashkëpunim me KFOS është organizuar shkolla verore.



Përpjekjet për të ndikuar në ngritjen e njohurive tek komunitetet Rom, Ashkali dhe Egjiptian mbi rëndësinë e arsimit si dhe rreth integrimit të plotë të tyre në shoqëri, kanë qenë të vazhdueshme, të cilat kanë rezultuar me realizimin e 3 fushatave me qëllim vetëdijesues mbi rëndësinë e shkollimit dhe të afirmimit të gjuhës dhe kulturës rome. Është shënuar 8 prilli “Dita e Romëve”, si dhe janë realizuar tryeza të rrumbullakëta dedikuar parandalimit të braktisjes ës shkollimit nga nxënësit e komuniteteve Rom, Ashkali dhe Egjiptian.

Sfidat për përfshirjen e plotë të fëmijëve në sistem të arsimit janë të ndryshme, duke filluar me nivelin e ulët të arsimit të familjeve të tyre, martesat e hershme si dhe kushtet sociale dhe ekonomike që detyrojnë fëmijët të punojnë.

Objektivi 3.5: Parandalimi dhe reagimi ndaj braktisjes së shkollimit Në kuadër të përpjekjeve institucionale për parandalimin e braktisjes së shkollimit, tashmë në mënyrë tradicionale, të gjithë fëmijëve që e kanë shkollën 4 km larg shtëpisë së banimit si dhe fëmijëve me aftësi të kufizuara iu sigurohet transporti falas; ndarjen e teksteve mësimore falas për të gjithë nxënësit që vijojnë arsimin e obliguar; lirimi nga pagesa e arsimit joformal të rasteve sociale; ndarja e bursave për fëmijë në nevojë sociale; me anë të këtyre veprimeve konsiderohet të ndikohet në uljen e numrit të fëmijëve që braktisin shkollimin.

Sidoqoftë, shifrat e raportuara flasin për numër të lartë të braktisjes së shkollimit, gjatë vitit 2013 kishin këtë pasqyrë: gjithsej 1,113 fëmijë kanë braktisur shkollën fillore dhe atë të mesme të ulët (kl.1-9) prej tyre 427 ishin meshkuj dhe 686 femra, përderisa 2,407 fëmijë kanë lënë shkollën në arsimin e mesëm të lartë (kl.10-12) prej tyre 1,681 meshkuj dhe 726 femra. Braktisja e shkollimit në total arrin shifrën 3,520 fëmijë, 2,108 meshkuj dhe 1,412 femra. Krahasuar me të dhënat e vitit 2012 vërehet një trend i lehtë i rënies së numrit të braktisjes së shkollimit për 46. Ndërsa, rritje e numrit të fëmijëve të riintegruar në arsim fillor nga 28 (2012) në 41 (2013), “përpjekjet” për rintegrim të fëmijëve në arsim të mesëm janë të njëjta duke rezultuar kështu që nëpër vite të mos arrihet të integrohet asnjë fëmijë në shkollë të mesme. Përderisa trendi i braktisjes së shkollimit mbi baza gjinore rezulton të jetë i njëjtë si në vitet paraprake, andaj shkalla e braktisjes së shkollimit është dy herë me e lartë në shkollimin e mesëm, sa i përket indeksit gjinor ai ndryshon për kah niveli i arsimit ku dallimet gjinore janë më të larta në shkollën e mesme, me ç’rast është evidentuar se braktisja e shkollimit nga meshkujt është rreth tri herë më e lartë se sa tek femrat.

Të dhënat e raportuara mbi fenomenin e braktisjes së shkollimit mund të mos paraqesin gjendjen reale në sistem, ngase në vazhdimësi janë vërejtur probleme në evidentimin e rasteve të transformimit të nxënësve nga një shkollë në tjetrën. Duke qenë se viteve të fundit ka pas lëvizje të mëdha të popullsisë nga një rajon në tjetrin, ky fakt mund t’i ketë korresponduar fryrjes së shifrave të braktisjes nëpër vite.

Së fundi, Sekretari i Përgjithshëm/MAShT mori Vendim (nr. 2/2614), për riaktivizimin Grupit Punues për parandalim dhe reagim ndaj braktisjes, me ç’rast kanë ka filluar edhe realizimi i takimeve të rregullta të punës. Në pajtim me obligimet që rrjedhin nga U.A. (nr. 19/2012) për krijimin dhe fuqizimin e ekipeve për parandalim dhe reagim ndaj braktisjes dhe mosregjistrimit në arsimin e obliguar, ka filluar themelimi i ekipeve përkatëse, aktualisht janë themeluar 60 sosh në komunat: Kaqanikë, Prizren, Klinë, Prishtinë, Fushë Kosovë, Gjilan, Pejë, Istogë, Ferizajë, Obiliq,Vushtrri, Rahovec, Shtime, Hani të Elezit, Suharekë.

Për të mbështetur Komunat në zbatimin e U.A. në fjalë, kryesisht në hartimin e planeve të veprimit për adresimin e problemit të fëmijëve jashtë shkollës, përfshirë fëmijët braktisës së shkollimit, fëmijët që asnjëherë nuk janë regjistruar në shkollë, fëmijët me probleme sociale, aftësi të kufizuar, është duke u realizuar projekti “Avancimi i qasjes dhe vazhdimit të vijimit të arsimit për fëmijët e cenuar dhe të marginalizuar” në bashkëpunim me UNICEF dhe Qendrën Europiane për Çështje të Minoriteteve (ECMI Kosovo). Përfitues nga ky projekt janë 6 komuna: Peja, Klina, Istogu, Ferizaj, Fushë Kosova dhe Obiliqi, të cilat kanë problem me edhe me vijueshmërinë shkollës/braktisjen nga nxënësit Rom, Ashkali dhe Egjiptian.



Braktisja shkollimit në nivelin e mesëm të lartë është tri herë më e lartë te djemtë sesa te femrat

Braktisja në arsimin e obliguar (1-9)

Braktisja në arsimin e mesëm të lartë (10-12)

Burim: Të dhënat e Ministrisë së Arsimit, 2013

Papunësia, të ardhurat e ulëta, standardet i ulët i jetesës dhe varfëria, janë disa nga faktorët që i vënë shumë fëmijë në një situatë të vështirë, duke nxitur rritjen e rrezikut të braktisjes së shkollës. Sfidat drejtë luftimit të këtij fenomeni janë të mëdha të cilat kërkojnë qasje multidisiplinare dhe ndërsektoriale për identifikimin dhe intervenimin e duhur në rastet përkatëse. Andaj, përpjekjet institucionale për parandalimin e braktisjes së shkollimit duhet të ndërmerren mbi bazën e rezultateve të dala nga hulumtimet shkencore të situatës, të cilat padyshim se duhet të trajtojnë çështjen nga aspekti thelbësor i problematikës.

Objektivi 3.6: Rritja e përfshirjes së fëmijëve në institucionet parashkollore Investimi më i madh në nivelin e edukimit parashkollor është një domosdoshmëri, që paraqet bazën e procesit të edukimit në përgjithësi e që njëherit është boshti për suksesin e reformave në sistemin e arsimit, prandaj MAShT ka filluar të ketë qasje më serioze të trajtimit të nevojave për zhvillim të mirëfilltë të edukimit parashkollor.

0

2

4

6

8

10

12

14

0

200

400

600

800

1000

1200

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

0

2

4

6

8

10

12

14

0

200

400

600

800

1000

1200

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Gjithsej

Gjithsej

Djem

Djem

Vajza

Vajza



Në drejtim të përmirësimit të pjesëmarrjes dhe cilësisë në këtë nivel arsimimi, është hartuar programin universitar bachelor për fëmijërinë e hershme; në bashkëpunim me kolegjiumin e drejtoreve të institucioneve parashkollore dhe me ekspertë të edukimit parashkollor është duke u hartuar plani i veprimit për periudhën 2 vjeçare që synon adresimin e edukimit parashkollor duke u mbështetur në Planin Strategjik të Arsimit në Kosovë; janë hartuar shtatë module trajnimi të bazuara në fushat zhvillimore të dokumentit të Standardeve të Zhvillimit dhe të Mësuarit në Fëmijërinë e Hershme (0-6); 846 shkolla kanë integruar Standardet e Arsimit Parashkollor nga 43 sa ishin vitin e kaluar; në koordinim me Institutin Pedagogjik u bë trajnimi i trajnerëve të rinj dhe i të gjitha edukatoreve për zbatimin e Standardeve të Zhvillimit dhe të Mësuarit në Fëmijërinë e Hershme, me ç’rast ishin përfshirë 121 pjesëmarrës nga 6 qendra të Kosovës (Prishtinë, Vushtrri, Prizren, Ferizaj, Pejë, Fushë Kosovë). Tutje, me qëllim të nxjerrjes së të dhënave të sakta për gjendjen e përfshirjes së fëmijëve në edukimin para-fillor, MAShT në bashkëpunim me Institutin Pedagogjik ka realizuar hulumtimin mbi gjendjen e përfshirjes së fëmijëve të moshës 5-6 vjet, pjesë e këtij hulumtimi ishin të gjitha institucionet edukativo/arsimore të cilat organizojnë edukimin para-fillor; janë licencuar 56 institucione parashkollore private; është realizuar Olimpiada lojërat pa kufi.Përfshirja e fëmijëve në institucione parashkollore vazhdon të jetë në nivel jo të kënaqshëm, ky proces edukativo arsimor realizohet në kuadër të 42 institucioneve parashkollore publike në Kosovë duke evidentuar 5,389 fëmijë. Pjesë e organizimit të edukimit parashkollor është edhe klasa para-fillore në kuadër të shkollave fillore, që numëron 20,317. Nga shërbimet publike të ofruara në kuadër të institucioneve parashkollore (0-6) përfitojnë gjithsej 25,706. Ndonëse, që nga viti 2011 numri i përfshirjes së fëmijëve në institucione parashkollore ishte vetëm 116, tregon më së miri progresin e arritur në ofrimin e arsimit universal parashkollor për të gjithë fëmijët në Kosovë. Meqë kohëve të fundit vërehet rritje e numrit të institucioneve parashkollore private, shifrat e raportuara mund të mos paraqesin gjendjen reale në këtë segment, ngase MAShT ende nuk ka arrit të gjeneroj të dhëna për institucionet private.

Në kuadër të përmirësimit të punës në institucionet parashkollore është ofruar përkrahje për realizimin e formave alternative të edukimit parashkollor 69 nga 24 sa ishin në vitin 2012, përfitues rezultuan të jenë 1,397 fëmijë. Parashihet që me anë të këtyre formave alternative dhe me realizimin e edukimit parashkollor në institucione private të kemi rritje të ndjeshme të përfshirjes së fëmijëve në edukim parashkollor.

Për t’i kontribuar rritjes së cilësisë në edukim parashkollor, vërehet rritje e numrit të kuadrit profesional të punësuar në këto institucione krahasuar me vitin 2012, nga 0 në 28 pedagogë, nga 511 në 630 edukatore në nivelin parashkollor, këtë vit është arrit të raportohet mbi treguesin e mësimdhënësve të përfshirë në nivel parafillor 748. Tutje, 121 mësimdhënës nga sistemi parashkollor dhe 8 mësimdhënës nga sistemi para-fillor kanë vijuar trajnime të cilësisë së lartë siç është definuar nga MAShT, 121 janë trajnuar për implementimin e Standardeve të Zhvillimit të Mësuarit të Hershëm.

Përkundër të arriturave të raportuara gjendja e përgjithshme e edukimit parashkollor ende nuk e ka zënë vendin që e meriton në kuadër të sistemit të arsimit dhe shoqërisë sonë në tërësi. Situata është përkeqësuar tutje me mungesën e infrastrukturës, gjatë vitit 2013 vërehet ulje e numrit të komunave që kanë së paku një institucion parashkollor nga 24 (2012) në 21 (2013). Në nivel komunal vazhdon të mos ketë ndarje të fondeve të mjaftueshme për arritjen e regjistrimit të dëshiruar të fëmijëve në parashkollor. Shërbimet profesionale nën nivelin e kërkuar sipas normave ndërkombëtare dhe ushqyeshmëria e fëmijëve në këto institucione nuk përmbushë cilësinë e kërkuar për zhvillimin dhe formimin e shëndetshëm të fëmijëve. Vërehet mungesë e theksuar e mbikëqyrjes (ndihmës) profesionale për institucione parashkollore publike, private dhe paralelet parafillore.

Objektivi 3.7: Krijimi i mekanizmave për ofrimin e përkrahjes për fëmijët e talentuarPërkundër ofrimit të hapësirës së nevojshme në kuadër të legjislacionit në fuqi dhe kurrikulumit që të përkrahen fëmijët e talentuar, nuk vërehet që është bërë ndonjë lëvizje kruciale në këtë drejtim. 0% e rritjes së fondeve të caktuara për mbështetjen e fëmijëve të talentuar nëpër vite dhe asnjë fëmijë i përkrahur përgjatë vitit 2013, dëshmon përkushtimin dhe përpjekjet institucionale në trajtimin adekuatë të talenteve të rinj. Qeverisja lokale, vazhdon të përkrahë fëmijët e familjeve në nevojë sociale por që kanë sukses të shkëlqyeshëm, në varësi të buxhetit të disponueshëm përkrahen edhe raste të caktuara. Meqë në vazhdimësi organizohen gara diturie në fusha të ndryshme, ku nxirren fituesit në nivel të komunave dhe në nivel të vendit, identifikimi kryesor i fëmijëve të talentuar bëhet përmes garave të diturisë.

Qendra ENCOMPASS, me përkrahje të MAShT është duke zbatuar projektin ATOMI, që ka për qëllim identifikimin dhe përkrahjen e fëmijëve me inteligjencë të jashtëzakonshme dhe synon përfshirjen e nxënësve prej klasës VIII deri XII nga të gjitha shkollat e Kosovës. Gjendja mbi këtë segment vazhdon të jetë e njëjtë siç është raportuar në vitin 2012. Tutje, MAShT vazhdon të mbështes shoqatat profesionale në realizimin e projekteve me nxënës të interesuar në fusha specifike.



Rekomandimet për sektorin e arsimit:

• Përgatitja paraprake e mësimdhënësve, në aspektin profesional por edhe e personelit menaxhues të shkollave dhe e drejtorive komunale për të vënë në zbatim kurrikulën e re të Kosovës;

• Pajisja e shkollave me mjete mësimore (me laboratore, mjete konkretizimi, pajisje teknologjike, harta, globe, vegla pune, etj);

• Zhvillimi profesional i personelit menaxhues të shkollave dhe komunave;

• Rritja e bashkëpunimit dhe koordinimit me partnerët vendor dhe ndërkombëtar për krijimin e kushteve më të lehta për fëmijët e riatdhesuar të cilët kanë vështirësi në njohjen e gjuhës së mjedisit, gjuhës shkollore dhe gjuhës amtare;

• Krijimi i shërbimeve profesionale (punësimi i psikologëve, pedagogëve, etj...) në shkolla që do të ndihmojnë në tejkalimin e problemeve të nxënësve;

• Trajnime të mësimdhënësve të shkollave të rregullta për të adresuar problemet e nxënësve me vështirësi në të nxënë;

• Rritja e numrit të mësuesve mbështetës në shkolla të rregullta me qëllim të mbështetjes profesionale për fëmijët me nevoja të veçanta dhe me vështirësi në të nxënë;

• Sigurimi i buxhetit për kyçje në rrjet të shkollave, trajnimi i stafit për mirëmbajtje të pajisjeve të TIK;

• Pas publikimit të rezultateve të testeve është e nevojshme të zgjatet afati kohor i të drejtës së ankesës nga 3-5;

• Të promovohet edhe më tej arsimi gjithëpërfshirës;

• Monitorimi i zbatimit të Planit Individual të Arsimit;

• Krijimi dhe funksionalizimi i Ekipeve Vlerësuese dhe Mbështetëse (EVM) në komuna;

• Ngritja e kapaciteteve të institucioneve komunale në zbatimin e protokollit kundër dhunës dhe manualit dida-ktik në shkolla;

• Monitorimi i zbatimit të legjislacionit dhe protokollit kundër dhunës në shkolla

• Përfshirja e fëmijëve Rom, Ashkali dhe Egjiptian në arsim parashkollor. Rritja e bashkëpunimit në mes të struk-turave arsimore në nivel lokal, qendror dhe me komunitetin e prindërve;

• Monitorimi i zbatimit të U.A Krijimi dhe fuqizimi i ekipeve për parandalim dhe reagim ndaj braktisjes dhe mos-regjistrimit në arsimin e obliguar, si dhe koordinimi i duhur i grupit në nivel nacional në ofrimin e mbështetjes së komunave për trajtimin e kësaj problematike;

• Zbatimi efikas i procedurave të transferimit të nxënësve në rast të ndërrimit të vendbanimit;

• Të punohet në ngritjen e vetëdijes së komuniteteve Rom, Ashkali dhe Egjiptian mbi rëndësinë e arsimimit të fëmijëve;

• Përgatitja akademike e motrave edukatore;

• Punësimi i pedagogut në institucionet parashkollore dhe punësimi i personelit mbështetës që punon me fëmijët me nevoja të veçanta;

• Pajisja me material didaktik;

• Inspektimi i vazhdueshëm i punës edukative;

• Trajnimi i edukatoreve në shërbim dhe para shërbimit;

• Ndërtimi i institucioneve të reja parashkollore, të cilat mundësojnë përfshirjen më të madhe të fëmijëve në edukimin parashkollor;



• Inspektimi i kualitetit të ushqimit, higjienës në institucionet parashkollore dhe sigurimi që ato janë në përputhje me nevojat për zhvillimin dhe formimin e shëndetshëm fëmijëve;

• Rritja e fondeve për përkrahjen e talenteve në vazhdimësi, nëpërmjet bursave shkollore, aktiviteteve garuese, mësimit shtesë, etj.;

• Komunat dhe shkollat të shtojnë vëmendjen në identifikimin talentëve dhe realizimin e programeve të nevo-jshme për avancimin e tyre;



SEKTORI I SHËNDETËSISË (80% d.m.th. u raportuan 102/127 treguesit)

Përderisa në vendet properëndimore “Shëndeti publik” zë vend në prioritetet më kyçe, duke u konsideruar të jetë shkenca dhe arti i parandalimit të sëmundjeve, zgjatjes së jetës dhe promovimit të shëndetit fizik nëpërmjet përpjekjeve të organizuara të shoqërisë për pastrimin e mjedisit, parandalimin e sëmundjeve infektive, edukimin shëndetësor të popullatës, organizimin e shërbimeve shëndetësore për parandalimin, diagnostikimin e hershëm dhe trajtimin e sëmundjeve, si dhe zhvillimin e një ‘makinerie’ shoqërore për t’i mundësuar çdo individi të popullatës një standard jetese të përshtatshëm për të gëzuar një shëndet të plotë.Ky sektor me kaq rëndësi jetike për popullatën vazhdon të mos konsiderohet prioritet parësorë në Republikën e Kosovës, këtë më së miri e dëshmojnë burimet e pamjaftueshme financiare të dedikuar nëpër vite të cilat rezultojnë të jenë më të ultat në rajon. Kjo gjendje, pashmangshmërisht pengon zbatimin e politikave dhe kornizës ligjore lidhur me shëndetin në përgjithësi, duke i kontribuar drejtpërdrejtë uljes së cilësisë së shërbimeve shëndetësore dhe pamundësisë së reformimit të këtij sektori.

Prandaj, shpenzimet nga xhepi i qytetarëve janë të larta, konsiderohet të arrijnë vlerën nga 40-60%. Nga ky proces më të dëmtuarit janë qytetarët e varfër si dhe grupet tjera më të rrezikuara, duke i përfshirë fëmijët. Edhe përkundër faktit që me legjislacionin në fuqi të gjitha shërbimet shëndetësore për fëmijë janë pa pagesë, në realitet pengesa kryesore e pacientëve për të përfituar nga këto shërbime është kostoja. Kjo situatë vazhdon të jetë në disfavor të përmbushjes së nevojave themelore për shëndetin e nënës dhe fëmijës, ushqyeshmërisë dhe shëndetit publik në përgjithësi.Me gjithë vështirësitë që po përballet shëndetësia në Kosovë, kanë vazhduar përpjekjet institucionale për reformimin e sektorit shëndetësor, duke synuar riorganizim të plotë të sistemit, të cilat janë të përqendruara në tri shtylla: riorganizimi i sistemit shëndetësor, rikonstruktimi i sektorit financiar shëndetësor, dhe menaxhimi i burimeve njerëzore. Fillimi i reformës së sistemit shëndetësor në Kosovë, parashihet të arrihet me Shërbimin Spitalor dhe Klinik Universitar të Kosovës (SHSKUK), si model unik i jetësimit të Strategjisë Europiane të Organizatës Botërore të Shëndetësisë “Shëndetësia 2020”. Është duke u punuar intensivisht në menaxhimin e integruar të të dhënave në kuadër të Sistemit të Informimit Shëndetësor, me funksionalizimin e plotë të të cilit parashihet të tejkalohet një sfidë mjaft madhore në të cilën çalonte ky sistem, duke mundësuar grumbullimin e të dhënave sistematike dhe të besueshme për performancën e sektorit. Tutje, rëndësi të veçantë në sigurimin e qasjes së barabartë në shërbime shëndetësore do të luaj krijimi i Fondit të Sigurimeve Shëndetësore. Karta e sigurimit shëndetësorë do të jetë e lidhur me sigurimin shëndetësor të bazuar në statusin social të individit.

Objektivi 4.1: Ruajtja dhe përparimi i gjendjes shëndetësore të shtatzënës, të porsalindurit dhe fëmijës së vogëlPërderisa, dita ditës është duke u konsoliduar Sistemi i Informimit Shëndetësor dhe IKSHPK /MSH ka arrit të raportoj të dhënat që korrespondojnë me të dhënat e vitit 2013, deri në funksionalizim të plotë të këtij sistemi të dhënat e derivuara për treguesit e sektorit të shëndetësisë duhet të merren me rezervë. Ekzistojnë dallime mbi të dhënat e raportuara në mes të institucioneve të ndryshme publike, të dhënat janë të fragmentuara, mungojnë të dhënat nga sektori privat, etj., vështirësi këto që do ta ndjekin këtë sektor deri në unifikimin e plotë të të dhënave, duke mundësuar gjenerimin e të dhënave të besueshme mbi sistemin shëndetësorë në tërë territorin e Republikës së Kosovës. Pamundësia e paraqitjes së të dhënave të sakta dhe në kohë, vështirëson në masë të madhe marrjen e masave të nevojshme për ndërhyrje, në kuptimin e prioriotizimit të politikave bazuar në evidencë duke siguruar ofrimin e kujdesit cilësorë shëndetësor sipas nevojave të identifikuara.

Reformat në MSh kanë filluar me aprovimin e Ligjit për Shëndetësi, i cili pritet të ndikojë në rritjen e llogaridhënies, decentralizimin e sistemit shëndetësor nga politika dhe orientimin e tij në centralizimin e shërbimeve shëndetësore në nivel profesional, duke e vënë kështu qytetarin në qendër të vëmendjes. Tutje, Ligji për Kontrollin e Duhanit ka paraqitur të arriturën më të madhe në fushën e shëndetit publik në Kosovë, duke pasur parasysh pasojat e rënda për shoqërinë që i shkakton duhan-pirja aktive dhe ajo pasive. Duke pasuar tutje me aprovimin e Ligjit për Odat e Profesionistëve Shëndetësor dhe draftimin e projektligjit për sigurime shëndetësore dhe projektligjit për shëndetin mendorë. Zbatimi paralel i kësaj kornize ligjore pritet të ndikohen në ruajtjen e gjendjes shëndetësore të shtatzënës, të porsalindurit dhe të fëmijës së vogël.

Përkundër sfidave, zbatimi i mirë i Ligjit për Kontrollin e Duhanit, ka qenë një befasi e këndshme për shoqërinë kosovare, gjithsej janë kryer 1,700 inspektim dhe 55 raste janë dërguar në gjykata për shqiptimin e gjobave të dhëna nga inspektorët. Sidoqoftë, për zbatimin e plotë të tij duhet të vazhdojnë përpjekjet institucionale në mënyrë



koherente të cilat do të vënë në lëvizje veprimet për mbrojtjen e shëndetit të njëri-tjetrit.Tashmë është vërtetuar shkencërisht se ushqyerja me gji është mjeti më i mirë për të mbrojtur, promovuar dhe mbështetur shëndetin e foshnjave dhe fëmijëve të vegjël, kjo çështje është shumë mirë e mbuluar me legjislacioni në fuqi. Mirëpo, sistemi vazhdon të mos gjenerojë treguesin mbi numri e lehonave që ushqejnë foshnjat me gji në maternitet në baza rutinore. Edhe pse të dhënat lidhur me gjidhënien janë të limituara, me besueshmëri prej 95% vlerësohen të jenë 88.7% deri 93.7% (95% CI ; 88.6% - 93.7%) e fëmijëve deri në 6 muaj që ushqehen ekskluzivisht me qumësht gjiri, për dallim nga viti i kaluar kjo përqindje është në rritje nga 64%. Personelit shëndetësorë iu është ofruar trajnim pёr tё ushqyerit e foshnjave dhe fёmijёve tё vegjël (87) dhe Kujdes Efektiv Perinatal (77).

Ka vazhduar realizimi i aktiviteteve që tashmë tradicionalisht po shënohen, si: java e të ushqyerit me qumësht gjiri, shënimi i ditës botërore të infermierisë dhe të mamive, ditës botërore të HIV/AIDS dhe kundër duhanit, me anë të të cilave pritet të ndikohet në nxitjen e masave preventive e promovuese në përparimin e kulturës shëndetësore të fëmijëve e prindërve.

Për dallim nga viti paraprak, evidentohet rritje e numrit të punëtorëve shëndetësor, këtë vit kemi rritje të numrit të infermiereve, gjinekologëve dhe pediatërve, prej 833 në 854, nga 165 në 177, respektivisht nga 141 në 174. Përderisa është zvogëluar numri i nenatologëve nga 36 në 34. Është për tu vlerësuar lartë përkrahja që po iu bëhet për të përfunduar specializimin 23 studentëve në lëmin e gjinekologjisë, 29 në pediatri dhe 16 në neonatologji. Ky kuadër përveçse do të rrisë numrin e profesionistëve në vend do të ndikojë në rritjen e cilësisë së shërbimeve shëndetësore dhe do të jetë vlerë e madhe në kthim, duke mundësuar shtrirjen dhe mbulimin sa më të plotë të vendit me profesionistë të specializuar. Lëvizje pozitive vërehen në kuadër të Zhvillimit të Vazhdueshëm Profesional, me ç’rast janë certifikuar 365 punëtorë, 52 kanë ndjekur kurse për trajnim për trajner, ndërsa 453 kanë ndjekur trajnime të ndryshme.

Lindja e grave shtatzëna në institucione shëndetësore dhe nën mbikëqyrjen e personelit të kualifikuar është për tu vlerësuar lartë, gjatë vitit kanë lindur gjithsej 26,305 gra shtatzëna që për dallim nga viti i kaluar numri i lindjeve është në rënie për 2,220. Rënia e natalitetit nëpër vite konsiderohet të jetë tregues i gjendjes së rënd të zhvillimit ekonomik ne vend si dhe ndryshimi i mënyrës së të jetuarit nga ai kolektiv në individual. Sidoqoftë, katër apo më shumë vizita antenatale nga personeli i kualifikuar shëndetësor, gjatë shtatzënisë kanë pranuar vetëm 44% prej tyre, nga 14.3 % sa ishte në vitin 2012. Në një anë, kjo shifër duhet të merret me rezervë, për faktin se në dekadën e fundit shtatzënat më tepër po i bëjnë vizitat antenatale në institucione private, numri i të cilave nuk raportohet fare. Në anën tjetër, pasqyrohet gjendja jo e kënaqshme në qasjen e shërbimeve të kujdesit të paralindjes. Ndërsa, “Fletorja e shtatzënës” dhe “Fletorja për shëndetin e fëmijës” janë në dispozicion në të gjitha maternitetet të cilat janë shpërndarë në vazhdimësi, mirëpo është e nevojshme fuqizimi i mbikëqyrjes së plotësimit të tyre nga stafi përkatës.

Mortaliteti spitalor në QKUK në klinikën Gjinekologjike Obstetrike është 15.8‰. Dallimi mes vdekshmerise se foshnjeve te grave me shkollë dhe atyre pa shkolle dhe me shkolle fillore te pambaruar është signifikant, X2=203.20, SHL=1, dhe mund të konkludohet se edukimi është faktor i rëndësishëm për uljen vdekshmërinë së foshnjave. Nga Divizioni për Mjekësi Ligjore, autopsia iu është bërë 35 rasteve të vdekjeve të fëmijëve (0-18 vjeç), prej të cilave 24 meshkuj dhe 11 femra, përderisa janë bërë 52 ekzaminime mjekoligjore, prej të cilave 51 ishin femra dhe 1 mashkull, ndërsa mosha ka variuar 0-16 vjeç 6 raste; 13-14 vjeç 12 raste; 15-17 vjeç 26 dhe 18 vjeç 8 raste. Duke qenë se është inicuar auditi i vdekjeve neonatal, në bashkëpunim me OBSH, UNFPA dhe UNICEF është realizuar trajnimi për Auditin e vdekjeve dhe buzёvdekjeve maternale.

Në pamundësi të paraqitjes së të dhënave për vitin 2013 për shkak të mangësive tashmë të evidentuara në sistem, është paraqitur analiza e gjendjes shëndetësore gjatë vitit 2012 vetëm në Kujdesin Parësor Shëndetësor, foshnjat kanë pas 1.827,499 (23.72%) prej numrit total të vizitave në KPSH, prej tyre (70,011) 38.3% vizita te specialisti dhe 55,370 (30.3%) te mjeku familjar. Fëmijët 1-5 vjet, kanë realizuar 296,481 (34.7%) vizita te mjeku familjar dhe 260,842 (30.6%) intervenca të ndryshme, inhalime. Pesha trupore mesatare në lindje ka qenë 3334.3gr. Lindjet me peshë të ulët nën 2500gr janë vetëm 5.0%. Pjesa dërmuese e lindjeve kanë qenë me peshë mbi 2500 gr me 87.1% për peshën 2500-3999 dhe 8% për mbi 4000gr. Mbi bazën e këtyre të dhënave konkludohet se numri më i madh i foshnjave të lindura janë me peshë të mirë dhe foshnje të shëndosha, kurse për vizita mjekësore zgjedhet specialisti duke anashkaluar mjekun familjar.



Përderisa nuk dihet numri i fëmijëve të cilët janë komplet të vaksinuar, sistemi i imunizimit të fëmijëve me vaksina MMR dhe DPT3 vazhdon të jetë mjaft funksional duke mbuluar rreth 93% të fëmijëve nga 28,951 fëmijë 26801 janë të vaksinuar me MMR dhe 26,526 me DPT 3. Për dallim nga viti i kaluar mubulueshmëria e fëmijëve të vaksinuar ka rënë për 3%. Ndërsa, 948,750 shërbime shëndetësore u janë ofruar fëmijëve nga 0-14 vjeç,

Ruajtja dhe përparimi i gjendjes shëndetësore të shtatzënës, ofrohet edhe në tri Qendra për Mirëqenien e Gruas në Kosovë, si: Prishtinë, Prizren dhe Gjilan. Në këto qendra ofrohen shërbimet mbi ruajtjen e shëndetit riprodhues, si: kujdesi antenatal, planifikimi familjar, parandalimi i dhunës ndaj femrës dhe fëmijës, parandalimi i infeksioneve seksualisht të transmetueshme dhe HIV/AIDS. Në këto qendra punojnë 17 infermiere.

Objektivi 4.2: Ulja e vdekshmërisë te të posalindurit, fëmijëve dhe fëmijëve gjerë në moshën 5 vjeçare Vazhdon të mbetet sfidë bashkëpunimi ndërinstitucional në mes të MSh dhe ASK në vazhdën e këmbimit të të dhënave, kjo çështje ndikon në llogaritjen e tregueseve si dhe validitetin e tyre. Të dhënat e raportuara reflektojnë prej të dhënave të ASK-së për vitin 2012, foshnje të vdekura (neonatale) kanë qenë 259, meshkuj 146 dhe 113 femra. Shkalla e mortalitetit infantil neonatal specifik për gjini 10/1000 të lindur gjallë meshkuj dhe 8.6 ne 1000 të lindur gjallë femra. Vdekje postneonatale kanë qenë 56, prej tyre 32 M dhe 24 F, mortaliteti i fëmijëve 0-5 vjeç ka rezultuar me 2.1 për 1,000 fëmijë të moshës 0 deri në 5 vjeç ndërsa specifikë për gjininë 2.4 per 1000, fëmijë 0-5 vjeç M dhe 1.8 per 1000 fëmijë 0-5 vjeç F. Edhe pse kemi një trend të lehtë të rënies së vdekshmërisë së foshnjave në përgjithësi në Kosovë, treguesi i vdekshmërisë së foshnjave, brenda

RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË...RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË Strategjia dhe Plani Nacional...

Documents

Transcript of RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË...RAPORTI I PROGRESIT PËR FËMIJË Strategjia dhe Plani Nacional...