BSc í Byggingartæknifræði

Rakaskemmdir í íslensku íbúðahúsnæði

Orsakir rakaskemmda og afleiðingar þeirra

Samantekt á skoðunarskýrslum

Nóvember, 2019

Nafn nemanda: Arnar Þór Hrólfsson

Kennitala: 110268 – 3519

Leiðbeinendur: Eiríkur Ástvald Magnússon og Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir

24 ECTS ritgerð til BSc í Byggingartæknifræði

Háskólinn í Reykjavík

Tækni- og verkfræðideild

Tækni- og verkfræðideild

Heiti verkefnis:

Rakaskemmdir í íslensku íbúðahúsnæði

Námsbraut: Tegund verkefnis:

Byggingartæknifræði

Lokaverkefni

Önn: Námskeið: Ágrip:

Haustönn 2019

BTLOK 1012

Tilgangur þessa verkefnis er að greina það hverjar

helstu orsakir rakaskemmda eru í íbúðarhúsnæði

hérlendis auk þess að kortleggja í hvaða hluta

húsnæðis rakaskemmdir koma helst fram.

Í þessu skyni voru teknar 150 skoðunarskýrslur frá

Verkfræðistofunni Eflu en þær höfðu að geyma

greiningu á rakavandamálum húsa.

Helstu orsakir reyndust í réttri röð vera gluggar og

útihurðir, vatnsvörn baðherbergja, þök og síðan

notkun íbúa eða hegðun þeirra í húsnæðinu.

Þeir hlutar húsnæðis þar sem rakaskemmdir komu

helst fram reyndust í réttri röð vera útveggir, gólf og

baðherbergi.

Höfundur:

Arnar Þór Hrólfsson

Umsjónarkennari:

Guðbrandur Steinþórsson

Leiðbeinendur:

Eiríkur Ástvald Magnússon

Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir

Fyrirtæki/stofnun:

Verkfræðistofan Efla ehf

Dagsetning: Lykilorð íslensk: Lykilorð ensk:

29.11 2019 Rakaskemmdir

Orsakir rakaskemmda

Afleiðingar rakaskemmda

Dreifing:

opin lokuð til:

X

1

Efnisyfirlit Formáli ..................................................................................................................................................... 2

Töfluskrá .................................................................................................................................................. 3

Myndaskrá ............................................................................................................................................... 4

1 Inngangur ........................................................................................................................................ 5

1.1 Rannsóknin .............................................................................................................................. 7

1.2 Staða þekkingar ....................................................................................................................... 7

2 Aðferðir.......................................................................................................................................... 10

2.1 Heimilisskoðanir Eflu ............................................................................................................. 10

2.2 Skráningin .............................................................................................................................. 11

2.2.1 Skráning orsaka. ............................................................................................................ 13

2.2.2 Skráning rakaskemmda. ................................................................................................ 15

3 Niðurstöður ................................................................................................................................... 17

3.1 Aldursdreifing íbúðahúsnæðis ............................................................................................... 17

3.2 Orsakir rakaskemmda ............................................................................................................ 19

3.3 Sjáanlegar rakaskemmdir ...................................................................................................... 28

3.4 Þök ......................................................................................................................................... 29

4 Umfjöllun ....................................................................................................................................... 30

4.1 Gluggar og útihurðir .............................................................................................................. 30

4.2 Vatnsvörn baðherbergja ........................................................................................................ 31

4.3 Þök ......................................................................................................................................... 33

4.4 Notkun ................................................................................................................................... 34

4.5 Útveggir ................................................................................................................................. 34

4.6 Lagnir ..................................................................................................................................... 36

4.7 Dren (Þerrilagnir) ................................................................................................................... 36

4.8 Annað (Loftlúgur) .................................................................................................................. 36

5 Samantekt...................................................................................................................................... 37

6 Lokaorð .......................................................................................................................................... 38

7 Heimildir ........................................................................................................................................ 39

Viðauki ................................................................................................................................................... 41

2

Höfundur hefur lengi unnið í byggingariðnaði, bæði í nýbyggingum og einnig í

viðhaldi og endurnýjun eldra húsnæðis. Á síðustu árum hafa verkefni, tengd

rakaskemmdum orðið æ algengari viðfangsefni og hefur það aukið áhuga höfundar á

ástandi íbúðarhúsnæðis. Þegar svo tækifæri gafst, með ritgerðarsmíð að leggjast í

rannsóknarvinnu þeirra atriða sem helst valda húseigendum vanda var ekki hægt að

standast freistinguna. Það sem hér er skráð er ekki stórt innlegg í umræðuna en

varpar vonandi ljósi á hluta vandans.

Leiðbeinendum mínum, Eiríki Ástvald Magnússyni og Sylgju Dögg Sigurjónsdóttur

þakka ég af öllu hjarta fyrir stuðning, leiðbeiningar, jákvæðni og allt annað sem þau

veittu mér svo verkefnið gæti orðið að veruleika.

Ættingjum mínum þakka ég kærlega fyrir stuðning, hjálp og skilning á meðan

verkefnið var í vinnslu.

FORMÁLI

3

Tafla 1 – Orsakir rakaskemmda. ...................................................................................................... 13

Tafla 2 – Greinanlegar rakaskemmdir. ............................................................................................ 15

Tafla 3 – Fjöldi og aldur eigna. ......................................................................................................... 29

TÖFLUSKRÁ

4

Mynd 1 –Spírunartími og vaxtarhraði myglusvepps. ....................................................................... 6

Mynd 2 – Aldursdreifing eigna. ......................................................................................................... 17

Mynd 3 - Ummerki og orsakir rakaskemmda á hverja íbúðareiningu. ....................................... 18

Mynd 4 - Ástæður aukins raka. ......................................................................................................... 19

Mynd 5 - Rakaskemmdir af völdum drens. ..................................................................................... 20

Mynd 6 - Rakaskemmdir af völdum útveggja. ................................................................................ 21

Mynd 7 - Rakaskemmdir af völdum þaka. ...................................................................................... 22

Mynd 8 - Rakaskemmdir af völdum glugga og útihurða. .............................................................. 23

Mynd 9 - Rakaskemmdir vegna vatnsvarnar baðherbergis. ........................................................ 24

Mynd 10 - Rakaskemmdir af völdum lagna. ................................................................................... 25

Mynd 11 - Rakaskemmdir vegna umgengni íbúa. ......................................................................... 26

Mynd 12 - Rakaskemmdir af öðrum orsökum. ............................................................................... 27

Mynd 13 - Ummerki um rakaskemmdir. .......................................................................................... 28

Mynd 14 - Dæmi um skráðar upplýsingar um íbúðir. .................................................................... 42

Mynd 15 - Dæmi um skráðar upplýsingar um rakaskemmdir og orsakir þeirra. ....................... 42

MYNDASKRÁ

5

Hnötturinn okkar er undirlagður af vatni. Fyrir utan það að heimshöfin þekja nær 71%

af yfirborði jarðar þá höfum við stöðuvötn, ár og fljót auk skýja á himni og raka í

andrúmslofti svo það helsta sé upp talið.

Tilvist vatns, hvort sem það er á föstu formi sem ís, fljótandi formi sem vatn eða

saltvatn eins og reyndin er með úthöfin og mörg innhöf eða í gufuformi í

andrúmsloftinu er jákvæð þar sem ekkert líf gæti þrifist á jörðinni án þess.

Vatn er forsenda lífs og það hefur mikið afl til að bera. Brim sverfur strendur, ár móta

landslag, skriðjöklar sverfa yfirborð jarðarinnar og svo mætti lengi telja. Raki eða

vatnsgufa í lofti getur líka haft mikil áhrif á umhverfið þótt það sé með öðrum og

minna áberandi hætti.

Í nútímanum hafa vesturlandabúar vanist mikilli vatnsnotkun á heimilum sínum. Við

íslendingar erum ekki eftirbátar annarra í þessum efnum heldur höfum farið fram úr

flestum ef ekki öllum öðrum þjóðum á þessu sviði (Jónas o.fl., 2011). Miklu magni

vatns fylgir ekki aðeins mikið af rennandi vatni heldur einnig mikið af vatnsgufu í lofti

en það hefur það í för með sér að vatn er alls staðar í einhverjum mæli.

Það mæðir mikið á venjulegu nútímaheimili vegna vatns. Það sem venjulegt heimili

þarf að þola er meðal annars vatnsnotkun vegna baðferða, þvotta á leirtaui, gólfum

og fatnaði, matseldar og margs fleira. Þá er ótalið ytra álag á húsnæði af völdum

veðurs sem reynir á veðurkápu hússins auk jarðvatns sem hefur tilhneigingu til að

valda tjóni á undirstöðum húsa. Til viðbótar ofantöldu þá hefur nærvera íbúa ein og

sér í för með sér að rakamyndun eykst. Frá íbúum koma vatngufur sem eru

einfaldlega uppgufun af húð og þennan raka ætti ekki að vanmeta.

Ísland hefur þá sérstöðu meðal þjóða að mikill meirihluti húsa landsins eru á

svokölluðum heitum svæðum en með því er átt við að heitt jarðvatn er notað beint

eða óbeint til að hita húsnæði (Orkusetur - Húshitun, 2017). Þetta á meðal annars við

um allt húsnæði á höfuðborgarsvæðinu.

Ekki er gott að losna við allan loftraka úr húsnæði. Það hefur í för með sér að íbúum

líður illa. Æskilegur loftraki innilofts er á bilinu 30-50% (Raki í húsum, 2006). Allt er

gott í hófi. Ekki er gott að vera laus við allan raka en ef hann verður of mikill er verið

að búa til aðstæður sem geta leitt til stórra vandamála.

Myglugró eru alls staðar en mygla er nauðsynlegur hluti náttúrunnar því að án hennar

myndi ekkert lífrænt niðurbrot eiga sér stað. Myglugró svífa um í andrúmsloftinu. Ekki

bara utandyra heldur berast þau einnig inn í híbýli okkar. Þegar hús eru í byggingu

1 INNGANGUR

6

lokast þessi gró eðlilega inni í byggingarhlutum. Við því er lítið að gera auk þess sem

það kemur ekki að sök svo lengi sem kringumstæður eru réttar.

Myglugró þurfa ákveðnar aðstæður til þess að þrífast og dafna. Passlegur hiti þarf að

vera til staðar og hiti inni á íslenskum heimilum skapar góðar aðstæður að því leyti.

Af fæðu er yfirleitt ofgnótt. Allskyns lífræn efni, lím undir gólfdúkum, timburvörur

ýmiss konar, bréfið sem heldur saman gifsplötunum á veggjunum og svo mætti lengi

telja. Það tvennt sem búið er að nefna er alltaf til staðar en það er þriðja forsendan

sem hægt er að hafa stjórn á. Hlutfallsraki þarf að vera að lágmarki um 70% til að

mygluvöxtur eigi sér stað (Morse et al., 2014).

Mynd 1 –Spírunartími og vaxtarhraði myglusvepps (Morse et al., 2014).

Loftraka og efnisraka má reyna að halda niðri en ef rakastigið verður of hátt byrja

vandræðin. Byggingarefni eru mismunandi rakadræg og rakaþolin. Sum efni eins og

pappi á venjulegum gipsplötum drekka auðveldlega í sig raka og eru að auki

úrvalsfæða fyrir mygluna á meðan gler er það ekki. Mygla getur þó þrifist í

óhreinindum á glerrúðum.

Af einhverri ástæðu er ekkert svo langt síðan umræða um þessi efni byrjaði að

heyrast. Um síðustu aldamót könnuðust fáir við mygluvandamál í híbýlum og þegar

umræða fór af stað litu margir á þetta málefni sem hjátrú eða ranghugmyndir. Í dag er

þetta að verða viðurkennt og stórt vandamál. Mygluvöxt má finna ótrúlega víða inni í

húsum þar sem hann á alls ekki að eiga sér stað. Sem dæmi um þá viðurkenningu

sem þetta viðfangsefni er að fá má nefna skýrslu Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar um

raka og myglu í innilofti (WHO, 2009) auk nýlegs viðtals við landlækni (Ásrún Brynja

Ingvarsdóttir, 2019) þar sem tilkynnt var um stofnun fagráðs sem ætlað verður að

draga saman upplýsingar um myglu þannig að þær verði aðgengilegar.

Ekki er einfalt að benda á orsökina fyrir þessum umskiptum. Er ástæðan sú að hús

eru orðin þéttari þannig að loftun byggingarhluta hafi minnkað? Eru notuð

byggingarefni sem eru mygluvænni en þau sem áður tíðkuðust? Er fólk einfaldlega

viðkvæmara í dag en fyrir þrjátíu árum?

7

1.1 Rannsóknin

Markmiðið með þessari rannsókn er að greina þá þætti sem helst valda

rakaskemmdum í íslensku íbúðarhúsnæði auk þess að skrá í hvaða hluta húsnæðis

rakaskemmdir koma helst fram.

Með því að tengja saman hvað veldur vandamálum varðandi rakabúskap og hverjar

afleiðingarnar eru má sjá samhengi sem gæti nýst sem eitt innlegg af mörgum í því

þróunarferli sem stöðugt er í gangi í þá átt að byggt sé íbúðarhúsnæði sem betur er

fallið til íveru og endist betur.

Hvatinn að þessari rannsókn er sá mikli skaði sem of mikill raki getur haft í för með

sér. Hér er verið að hugsa tvö svið þar sem tjón verður áþreifanlegt. Annars vegar er

það fjárhagslegt tjón þegar húsnæði þarfnast endurbóta vegna rakaskemmda. Þetta

tjón má reikna út. Hins vegar er það heilsutjón þeirra sem búa í húsnæðinu. Ef íbúi

verður fyrir heilsuskerðingu vegna heilsuspillandi húsnæðis er viðbúið að auk

persónulegs tekjutaps hljóti þjóðarbúið minna framlag úr hendi íbúans í formi

skatttekna en stærsta tjónið hlýtur að vera skert heilsa íbúans sem rýrir lífsgæði hans

umtalsvert. Lakara heilsufar verður ekki auðveldlega metið til fjár.

Innan verkfræðistofunnar Eflu er starfrækt deild, Hús og Heilsa, sem hefur sérhæft

sig í rannsóknum rakavandamála. Meðal margs annars sem fengist er við innan

deildarinnar eru svokallaðar heimilisskoðanir en þá er farið í íbúðarhúsnæði og

framkvæmd skoðun með áherslu á hækkað rakastig og orsakir þess. Í framhaldinu

eru útbúnar skoðunarskýrslur með niðurstöðum sem húseigandi fær í hendur.

Í rannsókninni verður byggt á þessum skýrslum. 150 skýrslur verða rýndar og unnar

úr þeim upplýsingar um orsakir og afleiðingar rakaskemmda. Í framhaldinu verður

farið í greiningu og niðurstöður settar fram.

Þær niðurstöður sem skýrslan inniheldur eru ekki vísbendingar um almennt ástand

húsa á Íslandi því yfirleitt er verið að skoða húsnæði þar sem búast má við að

rakavandamál séu til staðar. Ekki er gerð nein tilraun til að meta heildarumfang

rakaskemmda.

1.2 Staða þekkingar

Þar sem hús þau sem verða hér til skoðunar eru öll byggð á tuttugustu öldinni eða á

þeim árum sem liðin eru af þessari öld verður fyrst farið örstutt yfir þróun

íbúðarhúsnæðis á tímabilinu.

8

Í byrjun tuttugustu aldarinnar voru timburhús algengust sem íbúðarhúsnæði í þéttbýli

á Íslandi. Þau voru ýmist reist á hlöðnum eða steyptum undirstöðum. Eftir tvo

stórbruna á Akureyri og brunann mikla í Reykjavík árið 1915 má segja að öld

steinsteypunnar hafi gengið í garð. Þó var eitthvað byggt áfram af litlu íbúðarhúsnæði

úr timbri (Guðmundur L. Hafsteinsson, e.d.). Steinsteypan er þó ráðandi

byggingarefni í dag (Björn Marteinsson, 2008).

Íbúðarhús sem eru í notkun í dag eru uppbyggð á margvíslegan hátt og í raun varla

framkvæmanlegt að gera grein fyrir öllum þeim fjölbreytileika sem er til staðar. Ýmis

byggingarefni hafa verið notuð. Til dæmis hafa hús verið hlaðin úr holsteini og önnur

verið klædd að utan með múrsteinum.

Þó hefur ráðandi veggjagerð síðustu öld verið steyptir veggir. Steyptir veggirnir voru

lengi vel oftast múrhúðaðir að utan en að innan einangraðir og innan á einangrunina

var síðan yfirleitt pússað. Veggur sem er byggður upp á þennan hátt eru oft kallaður

Íslenski útveggurinn (Björn Marteinsson, 2008). Hafi veggir þessa uppbyggingu er

steinsteypan sem er hluti af burðarvirki hússins og rakadræg að auki orðin hluti af

veðurhjúp byggingarinnar.

Algengasta útfærsla þaka á íbúðarhúsnæði er síðan annað hvort létt timburþak borið

uppi af sperrum eða uppstólað þak en þá er sperruvirki þaksins reist á steyptri

loftaplötu hússins.

Á þessari öld virðast hafa orðið nokkrar breytingar hvað varðar uppbyggingu veggja

og þaka. Tvö atriði verða hér nefnd. Annars vegar færist það í vöxt að steyptir veggir

séu einangraðir að utan og síðan klæddir. Með þessu móti er steypan komin í nokkuð

gott skjól gegn veðri og vindum. Hitt atriðið er að flöt þök eru að verða algengari en

það eru þök sem eru aðeins með litlum vatnshalla. Þessi þök geta hvort heldur verið

steypt eða byggð upp með sperruvirki. Oftast gengur kantur upp fyrir þessi þök og

rammar þau inn þannig að úrkomu þarf að fjarlægja með aðstoð niðurfalla eða á

annan hátt.

Raki í húseignum á sér þrjár meginástæður en þær eru byggingaraki, utanaðkomandi

rakaálag og raki í innilofti (Raki í húsum, 2006). Byggingaraki er sá raki sem er í

byggingu frá því að hún var reist. Sem dæmi má nefna vatn sem er að þorna út úr

steypu, timbur í þakvirki sem er rakamettað þar sem það var geymt úti á

byggingartíma hússins og þannig mætti áfram telja. Með utanaðkomandi rakaálagi er

átt við úrkomu úr lofti og raka í jarðvegi. Raki í innilofti kemur síðan ekki síst vegna

viðveru íbúa en þeir geta valdið rakaálagi með viðveru sinni og þar má nefna þrif,

matargerð og margt annað.

Raki hefur áhrif á ástand húsnæðis og hversu gott það er til búsetu. Tvær kannanir

hafa verið framkvæmdar hérlendis af Birni Marteinssyni þar sem sendir hafa verið út

spurningalistar varðandi ástand húsa og nú er þriðja könnunin í gangi. Samkvæmt

könnun númer tvö sem framkvæmd var árin 2005-2006 eru rakavandamál algeng í

íslenskum húsum frá öllum tímabilum (Iðan, 2013). Fram kemur að í húsum sem

9

byggð voru á seinni hluta tuttugustu aldar eru rakavandamál í 43-70%

íbúðarhúsnæðis. Niðurstöðum er skipt eftir áratugum og er prósentan breytileg eftir

tímabilum. Sé litið á hús byggð á þessari öld kemur fram að tíðni rakavandamála er

30%. Þar sem könnunin var framkvæmd árin 2005-2006 voru þessi hús í mesta lagi 5

ára gömul.

Norsk samantekt sem byggist á gögnum frá árunum 1993-2002 leiðir í ljós að yfir

70% vandamála í byggingum eru vegna raka (Byggforskserien, 2010). Samkvæmt

samantekt tryggingafélags sem hefur skoðað yfir tíu þúsund heimili í Noregi finnast

rakavandamál í 31% íbúða (Becker et al, 2017). Þar af teljast 4% íbúða ónothæfar til

íveru. Þegar athuguð er finnsk könnun þar sem 450 hús voru skoðuð af

verkfræðingum var niðurstaðan sú að rakavandamál fundust í 55% þeirra eigna sem

skoðaðar voru (Nevalainen et al, 1998). Margar fleiri slíkar skoðanir og rannsóknir

finnast og verður að telja víst að rakavandamál í húsum séu víða og eitthvað sem

þarf að horfast í augu við.

Í 10. kafla núgildandi byggingarreglugerðar eru komin nokkuð ýtarleg ákvæði um að

mannvirki skuli þannig hönnuð og byggð að vatn og raki hafi hvorki skaðleg áhrif á

mannvirkið sjálft né notendur þess (Byggingarreglugerð, 2012). Þarna er kveðið

nokkuð sterkar að orði en í fyrri reglugerðum.

Árið 2009 gaf Alþjóðaheilbrigðisstofnunin út viðamikla skýrslu um gæði innilofts

(WHO, 2009) þar sem sérfræðingar víðs vegar að úr heiminum fóru yfir heimildir og

söfnuðu saman gögnum varðandi raka og myglu í húsnæði. Þar kemur fram að of

hátt rakastig stuðlar að vexti myglu, baktería og annarra örvera. Einnig kemur þar

fram að raki eykur líkur á útgufun rokgjarnra lífrænna efnasambanda (VOC) úr

byggingarefnum. Í skýrslunni segir ennfremur að þessar aðstæður, það er raki og

mygla, séu heilsuspillandi. Í skýrslunni er því haldið fram að 10-50% húsa á

heimsvísu séu þjökuð af rakavandamálum.

Myglusveppir eru hópur innan fylkingar sveppa. Ólíkt plöntum lifa þeir eingöngu á

næringu úr umhverfi sínu. Með starfsemi sinni vinna myglusveppir að niðurbroti eða

rotnun lífvera og örva þannig eðlilega endurnýjun náttúrunnar. Þeir eru því

nauðsynlegur hluti af umhverfinu. Sveppir fjölga sér með því að gefa frá sér gró sem

berast milli staða. Meðal annars berast gró í andrúmslofti og eru því alls staðar í

kringum okkur hvort heldur er úti eða inni (UST, 2015). Gró sem berast inn í hús eru

engum til tjóns svo lengi sem raki er ekki of mikill. Fari rakinn hins vegar yfir ákveðin

mörk spíra gróin og mygla byrjar að vaxa.

Mygla eða myglusveppir gefa frá sér efni sem geta verkað á ýmsan hátt á

líkamsstarfsemi manna. Meðal þeirra áhrifa sem þessi úrgangsefni geta valdið eru

astmi, ofnæmisviðbrögð og annars konar einkenni eitrunar (UST, 2015).

Astmi og ofnæmisviðbrögð eru þau orð sem oftast eru notuð í skýrslum og umfjöllun

um einkenni íbúa sem búa í of röku húsnæði. Íbúar sjálfir lýsa aftur á móti

langvarandi veikindum og vanlíðan af ýmsu tagi.

10

2.1 Heimilisskoðanir Eflu

Heimilisskoðanir Eflu eru framkvæmdar í þeim tilgangi að finna hugsanleg

rakavandamál og leita orsaka þeirra. Í flestum tilfellum er það þannig að íbúar fá

skoðun á húsnæði vegna gruns eða vissu um að vandamál séu til staðar. Þegar

óskað hefur verið eftir skoðun er verkferlum fylgt. Eftir ákveðinn undirbúning mætir

skoðunarmaður á staðinn. Hver skoðun tekur eina klukkustund. Almennt er gert ráð

fyrir að farið sé yfir húseignina sem er til skoðunar og þá með mesta áherslu á

votrými og önnur svæði þar sem mestar líkur eru á rakavandamálum. Stundum er

það samt svo að íbúi hefur bara ákveðin atriði í huga sem hann vill að

skoðunarmaður líti á. Eins getur líka verið að íbúi vilji ekki að ákveðin rými séu

skoðuð og þá er það að sjálfsögðu virt.

Það skal tekið fram að við heimilisskoðun er leitað eftir ummerkjum um aukinn raka.

Ekki er beinlínis verið að leita að myglu en sjáist hún er nokkuð ljóst að rakastig er of

hátt. Skoðun fer þannig fram að farið er yfir svæði með sjónskoðun og jafnvel notuð

lýsing til að leita að rakaummerkjum. Ef ástæða þykir til er notaður snertirakamælir af

gerðinni Protimeter Surveymaster til nánari skoðunar. Rakasvæði eru þá kortlögð

með viðmiðunarmælingum. Snertirakamælar mæla þó ekki rakastigið heldur gefa þeir

upp gildi á bilinu 1-100. Mælt er á stað sem er talinn vera þurr eða í eðlilegu

rakaástandi og síðan á þeim stað þar sem búist er við meiri raka og þannig fæst

samanburður sem er góð vísbending um hvort vandamál eru til staðar. Eftir hverja

heimsókn fær íbúi síðan í hendur skýrslu þar sem tiltekið er hvað var skoðað, á

hvaða hátt skoðun fór fram og hvað fannst. Verkferlar við heimilisskoðanir eru

grundvallaðir á erlendum fyrirmyndum og hafa verið þróaðir áfram í samræmi við

reynslu skoðunaraðila.

Íbúi getur óskað eftir nánari skoðun ef talin er ástæða til. Þar getur verið um að ræða

loftgæðamælingar, sýnatökur í rýmum eða af byggingaefnum, nákvæmari mælingu á

raka með hlutfallsrakamæli og svo mætti lengi telja. Þegar hlutfallsrakamælir er

notaður eru boruð göt í byggingarhluta og mælinum komið fyrir. Þannig fæst

nákvæm mæling á rakastigi.

2 AÐFERÐIR

11

2.2 Skráningin

Höfundur greindi upplýsingar um 150 íbúðareiningar. Við skráningu voru notaðar

skoðunarskýrslur frá árunum 2017 - 2019 úr safni Húss og Heilsu hjá Eflu

verkfræðistofu.

Skýrslurnar sem byggt er á eru af tvennum toga. Annars vegar skýrslur unnar í Excel

og hins vegar skýrslur sem unnar eru í Ajour en það er meðfærilegt forrit sem hefur

verið að festa sig í sessi síðustu árin og er mikið notað til eftirlits og við úttektir í

byggingariðnaði. Í Ajour er meira um myndir og minna um útskýringar í textaformi.

Skráning í Ajour er tiltölulega nýtilkomin en það veltur á skoðunarmanni hvor

framsetningin er notuð.

Í Excel skýrslunum er heimilisskoðunum lýst með texta. Útskýrt er hvaða hlutar húss

eru skoðaðir. Auðvelt er að sjá hvort um er að ræða sjónskoðun, rakamælingar eða

aðrar nálganir. Því er lýst hvort og þá hvaða rakaummerki finnast. Í Ajour skýrslunum

eru aðallega settar fram myndir sem teknar voru þegar skoðun fór fram og síðan er

texti við myndirnar til nánari skýringar. Vegna mismunandi framsetningar hóf

höfundur verkið á því að skrá skýrslurnar í tvennu lagi og bar síðan niðurstöður

saman. Við samanburð kom í ljós að niðurstöður þessara tveggja forma voru svo

líkar að ákveðið var að sameina skráninguna í eitt gagnasafn.

Áður en verkið hófst þurfti að setja upp form þannig að hægt væri að skrá upplýsingar

á skipulegan hátt þannig að unnt yrði að vinna gögnin áfram, framkvæma greiningar

og samantektir og fá niðurstöður.

Farið var í gegnum nokkurt magn af skoðunarskýrslum til að athuga hvaða

upplýsingar væri þar að finna og hvernig skráningu væri best fyrir komið. Fyrst var

lagt af stað með skráningarform sem leiddi í ljós að ýmislegt var að hverri eign og

orsakirnar gátu verið margvíslegar.

Eftir nokkrar tilraunir var að lokum valið form sem hentaði rannsókninni. Í það voru

fyrst skráðar ákveðnar upplýsingar um hverja eign og síðan tilgreind sjáanleg

rakaummerki ásamt mögulegum orsökum þannig að hægt væri að tengja saman

orsök og afleiðingar. Skráningar fóru fram í Excel og sjá má sýnishorn af

skráningarforminu í viðauka 1 ásamt útskýringum.

Eftir að formið hafði verið sett upp í Excel var hver og ein skýrsla skoðuð, greind og

niðurstöður skráðar í gagnasafnið. Ákveðið var að skrá frekar meiri en minni

upplýsingar þannig að sem mest af gögnum væru til staðar ef áhugi væri fyrir nánari

skoðun eða greiningu á einhverjum atriðum sem seinna skytu upp kollinum.

Fyrst var skráð heimilisfang ásamt póstnúmeri eignarinnar. Heimilisföng voru höfð

með til hægðarauka þannig að hægt væri að endurskoða mat á einstökum eignum ef

ástæða væri til. Að því kom í rannsókninni að ákveðið var að breyta skráningum ekki

frekar og var heimilisföngum þá eytt út þannig að ekki væri hægt að tengja skráðar

upplýsingar við ákveðið húsnæði. Næst var skráð byggingarár eða öllu heldur það ár

12

sem eign varð fokheld. Notast var við vef Þjóðskrár Íslands (Fasteignaleit) og þar sett

inn heimilisfang viðkomandi eignar. Þannig var byggingarárið fundið. Byggingarár

segir til um hvenær húsnæði er byggt. Sjaldnast er hægt að átta sig á hvort eða að

hversu miklu leyti endurbætur hafa átt sér stað.

Þar á eftir var tilgreint hvort um væri að ræða sérbýli eða fjölbýli. Sérbýli er ef eign

stendur á botnplötu og hefur þak. Hér er um að ræða einbýlishús, parhús og raðhús.

Eign telst í fjölbýli ef önnur íbúðareining er fyrir ofan eða neðan þá einingu sem er til

skoðunar.

Því næst var skráð hvernig uppbygging þaka væri. Ætlunin var að skoða hvort sjá

mætti einhvern mun eftir tegundum. Þar sem einbýli voru sérstaklega merkt var hægt

að tína öll einbýli út og skoða þök þeirra sérstaklega. Öll þökin reyndust vera af

einhverri eftirfarandi gerða:

1) Létt timburþak. Hallandi þak borið uppi af timbursperrum með klæðningu,

þakpappa og veðurhjúp sem vanalega er bárujárn eða annað sambærilegt

efni. Oft er einangrað á milli sperra.

2) Uppstólað þak. Létt timburþak sem hefur verið reist á steyptri loftaplötu. Þá er

þakinu veittur aukinn stuðningur með tengingum eða stólum milli steyptrar

plötu og þaksins. Síðan er einangrað ofan á steyptu plötuna.

3) Flatt þak. Þak með mjög litlum halla. Þessi þök voru fá í samanburði við hinar

tvær tegundirnar. Nokkuð erfitt var í einhverjum tilfellum að ákvarða hvort

þessi gerð þaka var timburþak eða steypt og ákveðið var að flokka þau ekki á

þann hátt heldur einungis sem flöt.

Að lokum var skoðað hvernig uppbyggingu útveggja væri háttað og reyndust allar

skráðar eignir rúmast innan fjögurra flokka:

1) Veggir steyptir og einangraðir að utan.

2) Veggir steyptir og einangraðir að innan.

3) Létt timburgrind.

4) Veggir steyptir og einangraðir bæði að utan og innan.

Greining á húsnæðinu var byggð á skoðun teikninga sem fundust á vef viðkomandi

sveitarfélaga. Ef erfitt reyndist að átta sig á teikningum sem fundust með þessu móti

var fyllt í eyðurnar með því að skoða myndir af viðkomandi eign á vefnum ja.is.

13

2.2.1 Skráning orsaka.

Við skráningu orsaka rakaskemmda voru búnir til átta flokkar til að ná utan um þær

orsakir sem hægt var að lesa út úr skýrslunum. Flokkarnir hefðu getað verið færri en

þá hefði samhengið milli rakaskemmda og þess sem veldur þeim orðið óljósara. Eins

hefðu flokkarnir geta orðið fleiri en það var ekki talið heppilegt. Það freistaði að hafa

glugga og útihurðir hvort í sínum flokknum en þar sem of oft var erfitt að greina á milli

þeirra í skýrslum var ákveðið að hafa hvort tveggja saman í einum flokki. Auk þess

eiga gluggar og útihurðir það sameiginlegt að útbúa þarf göt í annars heilan

veðurhjúpinn til að koma þeim fyrir og útbúa síðan góðar þéttingar í kring.

Þessa átta flokka má sjá í töflu 1 hér fyrir neðan.

Orsakir rakaskemmda

Dren

Útveggir

Þak

Gluggar - Útihurðir

Lagnir

Vatnsvörn baðherbergis

Notkun

Annað

Tafla 1 – Orsakir rakaskemmda.

Dren. Þerrilagnir er annað orð sem notað er yfir það sem í daglegu máli

kallast dren. Hér er átt við drenlagnir, drendúk, möl og annað sem er

ætlað að halda jarðvatni frá undirstöðum húss.

Útveggir. Allt frá veðurkápu húss og að máluðu innra byrði útveggjar.

Þak. Veðurhjúpur þaks ásamt burðarvirki og einangrun.

Gluggar og útihurðir. Gluggar og útihurðir í veggjum ásamt þakgluggum. Þessi

flokkur er notaður ef eitthvað er að gluggum eða hurðum en einnig ef

14

frágangur milli glugga eða hurða annarsvegar og veggjar eða þaks hins

vegar er ekki í lagi.

Lagnir. Í þessum flokki eru neysluvatnslagnir, ofnalagnir og frárennsli eða með

öðrum orðum allt lagnakerfi mannvirkis nema drenlagnir, rennur og

niðurföll. Blöndunartæki, kranar og annað sem tengt er við kerfið

flokkast einnig undir þennan lið.

Vatnsvörn baðherbergis. Baðherbergi er votrými með miklu rakaálagi. Þar

sem vandamál varðandi baðherbergi voru mjög áberandi í skýrslunum

var ákveðið að hafa þau sem sérstakan flokk. Vatnsvörn baðherbergis

telst vera uppspretta rakaskemmda ef vatnsvörn sú sem ætla má að sé

í rýminu virkar ekki.

Notkun. Notkun vísar til þess hvort íbúi hafi stuðlað að rakauppsöfnun eða

rakaskemmdum. Hér með telst meðal annars skortur á útloftun, lek

heimilistæki sem ekki er gert við heldur leyft að valda skemmdum og

ýmislegt annað sem íbúi gæti sinnt til að koma í veg fyrir rakauppsöfnun

en lætur hjá líða að gera.

Annað. Ekki var hægt að fella allar uppsprettur rakaskemmda undir þá sjö

flokka sem nefndir hafa verið hér að framan. Í stað þess að búa til

marga fleiri flokka var ákveðið að hafa einn til viðbótar sem hægt væri

að setja aðrar orsakir í. Meðal þess sem lendir í þessum flokki er

sprunga í bílskúrsgólfi sem er völd að leka í íbúð undir bílskúr. Einnig

eru sett hér undir nokkur tilvik þar sem óþétt loftlúga í íbúð olli því að

heitt og rakt loft barst upp í óupphitað þakrými þar sem rakinn þéttist og

olli síðan skemmdum á þakvirki.

Lengi vel var áformað að hafa níunda flokkinn en þar undir átti að skrá orsakir

rakaskemmda sem væru til komnar vegna framkvæmda í upphafi eða seinna á

líftíma mannvirkis. Þar að auki þau augljósu mistök sem væru fólgin í rangri hönnun

eða misskilningi varðandi góðan frágang. Fara átti mjög varlega í skráningu í þennan

flokk þar sem að í skoðunarskýrslum var yfirleitt bent á þann byggingarhluta sem olli

rakavandamálum í stað þess að nefna slæleg vinnubrögð og lélega hönnun sem

orsök. Það er mjög matskennt og teygjanlegt hvað á heima í þessum flokki. Auðvelt

hefði verið að skrá í hann flest þau rakavandamál sem upp hafa komið á þessari öld.

Því var að lokum tekin ákvörðun um að sleppa honum alveg. Efnið er áhugavert og

mjög þarft að fjalla um það en tölfræðilega hefðu niðurstöðurnar ekki verið marktækar

vegna þess hvernig gögnin voru fram sett.

15

2.2.2 Skráning rakaskemmda.

Eftir lestur skýrslna kom í ljós að heppilegast var að skipta upplýsingum um íbúðir í

átta flokka. Með því móti náðist best skipulag á skráningu sýnilegra rakaskemmda.

Þessa flokkun má sjá í töflu 2 hér fyrir neðan.

Greinanlegar rakaskemmdir

Gólf

Útveggir

Þak

Innveggir

Loft

Gluggar - Útihurðir

Baðherbergi

Innréttingar

Tafla 2 – Greinanlegar rakaskemmdir.

Gólf. Hér er átt við gólf íbúðar ásamt gólfefnum.

Útveggir. Allt frá veðurkápu húss og að máluðu innra byrði útveggjar.

Þak. Veðurhjúpur þaks ásamt burðarvirki.

Innveggir. Allir veggir mannvirkis að útveggjum frátöldum.

Loft. Loft allra rýma í húsnæði.

Gluggar - Útihurðir. Gluggar og útihurðir ásamt þakgluggum en einnig

umbúnaður þeirra.

Baðherbergi. Rakaskemmdir sem finnast á baðherbergi hvort sem það er á

gólfum, veggjum, í lofti, búnaði eða annars staðar innan rýmis.

Innréttingar. Sjáanlegar rakaskemmdir í innréttingum.

16

Það verður að hafa í huga að rakaskemmd er ekki það sama og rakaskemmd. Það

að skipta um vatnsbólginn botn í skáp undir eldhúsvaski er ekki mikið mál fyrir þann

sem kann til verka en að skipta um ónýtt burðarvirki í þaki eða veggjum er stórmál.

Þegar úrvinnsla gagna hófst var vilji fyrir því að meta rakaskemmdir eftir umfangi.

Það reyndist ómögulegt og því eru dæmin sem nefnd eru hér að framan um skápinn

og þakið tvö tilvik um rakaskemmdir sem lögð eru að jöfnu í skýrslunni.

17

3.1 Aldursdreifing íbúðahúsnæðis

Aldursdreifing þeirra 150 eigna sem voru greindar reyndist vera eins og sjá má á

mynd 2.

Sjá má að aðeins tólf eignir eru frá fyrstu fjórum áratugum síðustu aldar. Á því geta

verið margar skýringar. Mikið af húsnæði byggt á þessum tíma gæti annað hvort hafa

verið rifið eða farið í gegnum endurnýjun. Einnig voru íbúðabyggingar mun færri á

þessum tíma heldur en síðar.

Mynd 2 – Aldursdreifing eigna.

3 NIÐURSTÖÐUR

18

Á næstu mynd má sjá hvernig afleiðingar og orsakir rakaskemmda greinast og

skiptast sé miðað við 20 ára tímabil. Tölurnar sýna meðalfjölda skráninga á hverja

íbúð.

Í einni og sömu húseigninni geta verið fleiri en ein skýring á rakaskemmdum. Þannig

er mögulegt að þak, lagnir og dren séu öll völd að skemmdum í sömu íbúð. 384

orsakir rakaskemmda voru skráðar í þeim 150 eignum sem voru skoðaðar.

Mynd 3 - Ummerki og orsakir rakaskemmda á hverja íbúðareiningu.

Fyrsta tímabilið sker sig nokkuð úr og ekki hægt að sjá neina augljósa skýringu á því,

hvorki með hliðsjón af húsagerð né öðru sem aðgengilegt er. Þó má hafa í huga að á

umræddu tímabili eru einungis fimm eignir.

Að öðru leyti sýnir mynd 3 það sem búast hefði mátt við. Flest tilfelli um ummerki raka

og orsakir eru í elstu eignunum og fæst í þeim yngstu.

19

3.2 Orsakir rakaskemmda

Hlutfallslega dreifingu má sjá á mynd 4.

Þar sem hér er fyrsta skífurit skýrslunnar sýnt er rétt að hafa orð á því hvernig lesa á

úr slíkum myndum. Skýringar eru hægra megin við skífuritið og þegar lesa á saman

skýringar og skífu þá á fyrsta skýringin, í þessu tilfelli dren við þann hluta skífunnar

sem byrjar efst og fer síðan réttsælis eins langt og ljósblái liturinn nær og má þá sjá

að dren eru undirrót 7% rakavandamála í húsum. Þar næst koma útveggir með 11%

og síðan er haldið áfram réttsælis eftir úthring skífunnar.

Gluggar og útihurðir auk vatnsvarnar baðherbergja eru áberandi algengustu orsakir

rakaskemmda.

Mynd 4 - Ástæður aukins raka.

20

Á skífuritinu hér á undan kemur fram hvað það er sem veldur rakaskemmdum í

íbúðarhúsnæði. Á næstu átta skífuritum verður sundurliðað í hvaða hlutum íbúðar

orsakirnar valda helst skaða.

Aftur er talin þörf á útskýringum. Á mynd 4 kemur fram að dren veldur 7% þeirra tjóna

sem verða vegna raka í íbúðarhúsnæði. Hafa verður í huga að þó að íbúðirnar séu

einungis 150 eru orsakir rakaskemmda alls 384. Því er það þannig að þó að dren

valdi einungis 7% tjónanna samkvæmt mynd 4 þá er um að ræða 7% af 384 en ekki

7% af 150 og þannig eru tjón af völdum drens alls 27 talsins. Dren er því orsök

rakaskemmda í 18% húseigna.

Á næstu mynd má sjá hvar dren veldur skemmdum. Flest tjón verða á útveggjum en

þar á eftir koma gólf.

Mynd 5 - Rakaskemmdir af völdum drens.

21

Útveggir eru valdir að rakaskemmdum í 28% húseigna.

Á þessari mynd má sjá hvar útveggir valda skemmdum. Eins og sést eru langmestar

rakaskemmdum í útveggnum sjálfum.

Það sem vekur þó mesta athygli er að ekki er sýnilegt að útveggir valdi skemmdum á

gluggum eða hurðum. Skýringin liggur væntanlega í því hvernig byggingarhlutar eru

flokkaðir. Frágangur milli glugga og hurða annars vegar og útveggja hins vegar

flokkast með gluggum og hurðum. Af því leiðir að rakaskemmdir sem koma þar fram

flokkast ekki undir útveggi.

Mynd 6 - Rakaskemmdir af völdum útveggja.

22

Þök eru völd að rakaskemmdum í 36% húseigna.

Hér má sjá að rakaskemmdir af völdum þaka eru mestar í loftum. Þar á eftir koma

skemmdir á þökunum sjálfum og í þriðja sæti eru útveggir.

Það kemur á óvart að þök eru ekki efst á blaði á þessu skífuriti. Ástæðan er sú að

rakaskemmdir eru vel sýnilegar í loftum herbergja. Ekki var í öllum tilvikum skoðað

hvernig ástatt var um þökin sjálf þar sem ómögulegt var í sumum tilfellum að skoða

þökin nema rjúfa þau með tilheyrandi raski og kostnaði. Í þeim tilfellum þar sem ekki

var minnst á rakaskemmd í þaki var engin skemmd skráð á þaki.

Mynd 7 - Rakaskemmdir af völdum þaka.

23

Gluggar og útihurðir valda rakaskemmdum í 61% húseigna.

Skemmdir af völdum glugga og útihurða eru áberandi mestar á útveggjum. Þar á eftir

koma síðan gluggar og útihurðir ásamt gólfum.

Mynd 8 - Rakaskemmdir af völdum glugga og útihurða.

24

Vatnsvörn baðherbergis veldur rakaskemmdum í 54% húseigna.

Þegar vatnsvörn baðherbergis virkar ekki verður yfirgnæfandi hluti skemmda eðlilega

á baðherberginu sjálfu eða yfir 70%.

Mynd 9 - Rakaskemmdir vegna vatnsvarnar baðherbergis.

25

Lagnir valda rakaskemmdum í 23% húseigna.

Rakaskemmdir af völdum lagna eru tíðastar í gólfum og innveggnum. Þar á eftir

koma baðherbergi.

Mynd 10 - Rakaskemmdir af völdum lagna.

26

Notkun veldur rakaskemmdum í 31% húseigna.

Rakaskemmdir vegna rangrar umgengni íbúa eða hvernig þeir haga sér koma helst

fram í útveggjum. Því næst koma gólf ásamt gluggum og hurðum.

Mynd 11 - Rakaskemmdir vegna umgengni íbúa.

27

Annað veldur rakaskemmdum í 5% húseigna.

Aðrar orsakir rakaskemmda eru aðallega vegna óþéttra loftlúga sem hleypa heitu

rakamettuðu lofti upp í kalt þakrými húss.

Mynd 12 - Rakaskemmdir af öðrum orsökum.

28

3.3 Sjáanlegar rakaskemmdir

Rakaskemmdir reyndust samkvæmt samantekt vera 678. Skoðaðar skýrslur voru 150

og því voru að meðaltali rúmlega 4,5 rakaskemmdir í hverri íbúð.

Á mynd 13 má sjá í hvaða hlutum húss rakaskemmdir komu fram.

Eins og sjá má eru ummerki um raka oftast sýnileg í útveggjum. Gólf eru í öðru sæti

og baðherbergi í því þriðja.

Mynd 13 - Ummerki um rakaskemmdir.

29

3.4 Þök

Þar sem myndirnar hér að ofan taka mið af öllum eignum var ákveðið að skoða nánar

þau 75 þök sem tilheyra einbýlum.

Þök eru hér flokkuð í þrjár gerðir. Hefðbundin létt timburþök, uppstóluð þök og síðan

flöt þök.

Fjöldi Meðalaldur [ár]

Létt timburþök 52 43

Uppstóluð þök 13 44

Flöt þök 10 24

Tafla 3 – Fjöldi og aldur eigna.

Varðandi meðalaldur þá er ekki vitað hvort í einhverjum tilvikum er búið að endurgera

þak að einhverju eða öllu leyti.

Við athugun á gögnum kom í ljós að um 50% léttra timburþaka og uppstólaðra þaka

orsökuðu rakavandamál. Hvað varðar flöt þök þá voru 40% eða fjögur þök af tíu völd

að rakaskemmdum.

Eins og sjá má hér að ofan þá eru flöt þök að jafnaði nær helmingi yngri en þök með

annarri uppbyggingu.

Það verður þó að fara varlega í að draga ályktanir af þessu þar sem úrtakið er fremur

lítið.

30

Niðurstöður út frá þeim atriðum sem valda rakaskemmdum.

4.1 Gluggar og útihurðir

Gluggar og útihurðir eru stærsta einstaka orsök rakaskemmda í íbúðarhúsnæði

samkvæmt þeim skýrslum sem voru greindar og eiga í sameiningu sök á 24% eða

nær fjórðungi allra rakaskemmda. Þetta ætti ekki að koma á óvart. Gluggar og

útihurðir eru hluti af veðurhjúp bygginga en með ísetningu þessara eininga eru rofin

göt í útveggi og þök.

Fjölda skýringa er að finna í skoðunarskýrslum en meðal þess helsta má nefna að í

mjög mörgum tilvikum hafa þéttingar milli gluggaramma og veggja gefið sig. Þá er að

sjálfsögðu hætt við að vatn komist bæði inn í útvegginn og inn í íbúðina. Þegar

skoðaðar eru skýrslur um nýleg hús má jafnvel láta sér detta í hug að þessi frágangur

hafi ekki verið fullnægjandi í upphafi. Annað sem er mjög áberandi í skýrslum er að

þéttilistar við opnanleg fög og hurðir séu farnir að gefa sig. Erfitt getur verið að bæta

úr þessu. Eitt vandamál í því sambandi er að ekki er alltaf auðvelt að finna rétta

tegund þéttilista þegar kemur að endurnýjun þeirra. Annað vandamál er að þótt réttir

þéttilistar finnist er oft erfitt að koma þeim fyrir í gömlum fölsum því þeir geta losnað

mjög auðveldlega. Þetta skýrist bæði af því að smávægilegar breytingar hafa átt sér

stað í römmum og fölsum og að stundum hefur aðeins brotnað úr efni þannig að

raufar sem þéttilistar skorðast í gefa ekki lengur fullnægjandi festu.

Einnig er spurning hvort gluggar og hurðir þola í öllum tilvikum íslenskt veðurfar þar

sem slagregn er meira en víðast annars staðar.

Sem dæmi um prófun sem framkvæmd er á Íslandi og framleiðendur geta státað sig

af er slagregnsprófun sem framkvæmd er af Nýsköpunarmiðstöð Íslands (NMÍ).

Framleiðandi skilar inn glugga og glugginn er prófaður. Standist glugginn staðlaða

prófun hefur viðkomandi fyrirtæki fengið staðfestingu um að framleiðsluvara

fyrirtækisins uppfylli slagregnsprófun. Þessi prófun heldur aðeins gildi sínu ef

glugginn er frágenginn og glerjaður af framleiðenda en vitað er um framleiðendur

sem státa af þessari vottun en eiga það til að afhenda glugga óglerjaða út úr

verksmiðju og jafnvel fylgja lamir fyrir hurðir og opnanleg fög með í kössum ásamt

þéttilistum þannig að kaupandi þarf að púsla öllu saman sjálfur.

4 UMFJÖLLUN

31

Ísetning glugga og útihurða auk þéttinga milli ramma og aðliggjandi veðurhjúpa er

síðan kafli út af fyrir sig. Ekki er að sjá að mikið finnist af leiðbeiningum varðandi

festingar, þéttingar og frágang á þessum hlutum hússins þó telja verði að nefnd atriði

séu mikilvægari en margt annað. Það gæti verið verðugt rannsóknarverkefni að

kanna regluverk og leiðbeiningar um ísetningu glugga og útihurða þar sem það virðist

vera stór orsök í lekum og skemmdum sem þeim fylgja.

Rakaskemmdir í útveggjum má í 42% tilfella rekja til glugga og útihurða. Sú

staðreynd ætti ekki að koma á óvart. Veðurkápan er rofin til að koma römmum fyrir

og ef frágangur er ekki fullnægjandi þá er komin lekahætta í útvegginn eða þakið

með ávísun á rakavandamál. 35% tilfella um hækkaðan raka í gólfum má einnig rekja

til glugga og útihurða. Í gólfinu geta skapast vandamál þar sem það er vanalega klætt

með dúk, flísum, parketi eða öðrum hefðbundnum gólfefnum. Raki í parketi eða

dúkalími skapar kjöraðstæður fyrir vöxt myglu og hana vill enginn hafa heima hjá sér.

Það er nokkuð greinilegt að betur þarf að huga að ísetningu og viðhaldi glugga og

útihurða þar sem þetta tvennt virðist vera helsti skaðvaldurinn í íbúðarhúsnæði miðað

við þessa úttekt.

4.2 Vatnsvörn baðherbergja

Vatnsvörn er það kallað þegar vatnshelt lag er sett á gólf og veggi votrýma í þeim

tilgangi að vatn og raki berist ekki inn í aðliggjandi byggingarhluta. Vatnsvörn eða

membru var byrjað að nota á baðherbergi undir lok síðustu aldar. Þar áður var

svokölluðu dragi blandað í flísalím og blandan var síðan dregin á fleti til að búa til

vatnshelda himnu. Þar áður kom það fyrir að rýmið var tjargað til að mynda vatnsvörn

en það var þó sjaldgæft í íbúðarhúsnæði. Framan af tuttugustu öldinni voru

baðherbergi þannig skipulögð að yfirleitt var baðker en ekki sturta. Því var ekki jafn

mikið rakaálag á baðherbergi af völdum rennandi vatns og er í dag.

Baðherbergið er yfirleitt það rými íbúðarhúsnæðis þar sem vatnsálag innan úr rýminu

er mest. Þegar vatnsvörn baðherbergis er ekki til staðar eða hún bregst veldur það

rakavandamálum á baðherbergjum og í mörgum tilfellum einnig í aðliggjandi rýmum.

Vandamál sem orsakast af ófullnægjandi vatnsvörn baðherbergja valda rúmlega

fimmtungi af rakaskemmdum í íbúðarhúsnæði.

Samkvæmt samantekt eru það baðherbergi og þá í flestum tilvikum gallar í vatnsvörn

þeirra sem valda langflestum rakaskemmdum á baðherbergjum. Að auki er vatnsvörn

baðherbergja orsök um fjórðungs þeirra rakaskemmda sem finna má í innveggjum en

það eru þá veggir sem eru aðliggjandi baðherbergjunum.

Við skoðun á skýrslum sést að nokkuð er um flísafúgur sem byrjaðar eru að gefa sig.

Ekki er hægt að líta þannig á að flísar og þaðan af síður fúgan á milli þeirra sé

vatnsheld (Jón Sigurjónsson, 2017). Einnig er algengt að minnst sé á slakan frágang

þar sem lagnir koma inn í baðherbergi, til dæmis við heitt og kalt vatn í sturtu. Nokkuð

algengt er að veggur hefur verið gataður til að koma vatnslögn á sinn stað. Ekki er

32

hugað að því að þétta milli lagna og veggja heldur er rósetta eða annað sett yfir gatið

til að fela það. Þó svo að íbúinn sjái ekki opið inn í vegg leitar rakinn þangað inn og

vatn getur jafnvel runnið þessa leið inn í vegginn, til að mynda við blöndunartæki

sturtu þar sem hluti vatnsins lendir á vegg og rennur niður. Þriðja atriðið sem mikið

ber á í skýrslum er að kíttun eða þéttiefni er byrjuð að mygla. Myglað kýtti á

baðherbergjum getur átt sér tvær orsakir. Fyrri skýringin er sú að ryk og óhreinindi

hafi safnast utan á rétta tegund af kýtti og síðan hafi rykið byrjað að mygla. seinni

skýringin er að röng tegund af kýtti hafi verið notuð. Þá byrjar kýttið sjálft að mygla.

Mygla í íbúðarhúsnæði er alltaf ávísun á vandamál.

Við skoðun mynda af aðstæðum virðist vera að nokkuð mörg baðherbergi í eldri

húsum þar sem rakavandamál eru til staðar hafi fengið andlitslyftingu, það er að

segja að þau virðast vera nýlega uppgerð. Það vekur upp þá spurningu hvort

vatnsvörn hafi verið sett þegar baðherbergi var endurnýjað. Einnig er spurning hvort

alltaf séu notuð þéttiefni sem þola það álag sem er fyrir hendi.

Það blasir við í þeim skýrslum sem voru skoðaðar og ekki síður er það skoðun

höfundar eftir áralanga reynslu sem iðnaðarmanns að þegar unnið er við

baðherbergi, hvort heldur þau eru nýútbúin eða endurgerð að mest áhersla er á að

þau líti rétt út en ekki að þau séu rétt uppbyggð.

Það virðist vera þannig að þegar gera á upp gamalt baðherbergi eru valdar flísar,

tæki og innréttingar sem falla að smekk íbúðareiganda og mikill metnaður er lagður í

nýtt og glæsilegt útlit en eðlilega er það þannig að sá sem er að láta endurgera

gamalt baðherbergi hefur lítið vit á byggingareðlisfræði og rakavandamálum og

leggur því mesta áherslu á hversu vel endurgerðin lítur út þegar verkinu er lokið. Oft

er litið á handverk flísalagningamannsins sem mælikvarða á hversu vel hefur tekist til.

Því miður er það þannig að þeir sem ráðnir eru til verksins hafa oft og tíðum heldur

ekki vit á byggingaeðlisfræði. Þar sem oftast er farið í slíkar endurbætur án aðila með

þekkingu sem hefur umsjón með framkvæmdum er ekki sjálfgefið að rétt sé staðið að

öllu. Það leita því á hugann efasemdir um hvort vatnsvörn var sett á veggi rýmisins

þegar búið var að fjarlægja eldri frágang.

Upplýsingagjöf til almennings sem fer í framkvæmdir virðist því miður ekki vera of

mikil. Mikla þekkingu má finna í RB-blöðunum svokölluðu sem voru lengi gefin út af

Rannsóknarstofnun Byggingariðnaðarins og margir iðnaðarmenn og hönnuðir voru

áskrifendur að. Þau eru í dag gefin út af Nýsköpunarmiðstöð Íslands. Þó að netið sé

komið til sögunnar voru þessi blöð lengi vel ekki finnanleg þar og þau ekki fáanleg

nema farið væri í Grafarvoginn og útprentaðar leiðbeiningar keyptar. Vorið 2019 var

byrjað að selja þessi leiðbeiningarrit rafrænt. Þó svo að flest þessara rita kosti ekki

nema tvö til þrjú þúsund krónur gæti það hindrað kaup margra þar sem ritin eru mörg

og til að versla öll þau rit sem snúa að raka og tengdu efni svo dæmi sé tekið gæti

þurft að greiða fyrir sex til tíu bæklinga. Almennt áttar fólk sig ekki á mikilvægi þess

að ganga rétt frá hlutunum og telur að með því að kaupa einhverjar leiðbeiningar sé

einungis verið að auka kostnað við framkvæmdir. Íbúarnir vita auðvitað hvernig rýmið

33

á að líta út þegar framkvæmdum er lokið. Ef þeir sem fara í framkvæmdir hefði

aðgang að þessum RB-leiðbeiningum án endurgjalds gætu einhverjir aðilar sparað

sér stórar fjárhæðir vegna mögulegra rakaskemmda þar sem þeir hefðu þá fengið

góðar leiðbeiningar.

Sé tekið mark á þeim aðilum sem standa að byggingu íbúðarhúsnæðis í dag geta

ekki komið upp mörg vandamál. Gæðakerfi, gæðatryggingar og önnur kerfi auk

mikillar þekkingar á því hvernig byggja á húsnæði gerir það að verkum að fáir gallar

ættu að vera í nýbyggðum húsum. Reyndin virðist vera nokkuð önnur. Það er

niðurstaða nýlegs meistaraverkefnis í byggingaverkfræði við HR (Sigurður Rúnar

Birgisson, 2013) þar sem skoðaðir voru byggingagallar í húsnæði sem byggt var á

árunum 1998 - 2012 að bætur hafi verið greiddar vegna tjóns í einni af hverjum

þrettán húseignum sem byggðar voru á þessu tímabili. Þetta eru einungis þau mál

þar sem dómur var felldur. Leitt er líkum að því að þau mál sem samið var um séu

mun fleiri.

Samkvæmt skoðuðum skýrslum finnast dæmi um baðherbergi í nýlega byggðum

húsum þar sem engin vatnsvörn virðist vera til staðar og þar sem opin göt eru í

veggjum. Einnig dæmi um að niðurfall í gólfi sé hæsti punktur gólfsins eða að kítti

sem þolir ekkert rakaálag hafi verið notað á baðherbergi. Einnig finnast dæmi þess

að ekki sé notað kítti í kverkum heldur sé flísafúga sett þar sem veggur mætir vegg

eða gólfi.

4.3 Þök

Ýmislegt tínist til sem gerir það að verkum að rakavandamál orsakast af völdum

þaka.

Í nokkrum tilvikum er minnst á leka meðfram skorsteinum, reykrörum og túðum en

þetta eru hlutir sem eiga það sameiginlegt að gata veðurhjúp hússins. Bæði má sjá

að minnst er á lélegan frágang í kringum opnanir á veðurhjúp þaksins en einnig kom

það fyrir að frágangur var kominn til ára sinna og þurfti orðið endurnýjunar við.

Annað sem kemur fram í skýrslum er að loftun virðist vera til vandræða í sumum

tilvikum. Annars vegar var minnst á í skýrslum að loftun væri hreinlega ekki að virka

og að rakavandamál væri framkomin vegna hennar en mögulega er því um að kenna

að loftrásir eru farnar að stíflast vegna aldurs húsa þar sem óhreinindi hafa safnast

fyrir í skordýravörnum loftrása. Hins vegar var minnst á hús byggð á þessari öld þar

sem rakavandamál hafa komið fram í þökum vegna ónógrar loftunar en þar er ekki

hægt að kenna því um hversu gömul þökin eru orðin. Þar er minnst á þök með margs

konar uppbyggingu en mesta athygli vekja tvö dæmi um flöt þök uppbyggð með

timburvirki. Í öðru tilvikinu er búið að endurbyggja bæði veðurhjúp og annað sem

tilheyrir efsta lagi þaksins og í hinu tilvikinu er búið að reyna lagfæringar og það

næsta sem er á döfinni er að endurbyggja þakið eins og það leggur sig.

34

Enn eitt verður að nefna sem hefur valdið vandamálum í þökum. Það er þegar

þakkantur er endursmíðaður. Fyrir kemur að lítil þekking er til staðar þegar kemur að

loftun þaka og endursmíðaður þakkantur lokar fyrir allt aðstreymi lofts að loftun þaks.

Það sama á sér stað eins og varðandi vatnsvörn baðherbergja. Eigandi húsnæðis

veit hvernig endurbyggður þakkantur á að líta út. Nýr þakkantur er byggður en lokað

er fyrir loftun vegna þekkingarleysis. Sá aðili sem vinnur verkið en það gæti verið

eigandinn sjálfur eða einhver annar veit ekki að gegnumstreymi lofts gegnum þakið

er mikilvægt til að rakinn í þakinu haldist innan marka. Þar sem loftun þaksins hefur

verið lokað sem afleiðing af endurbótunum tekur við uppsöfnun raka sem leiðir af sér

rakaskemmdir og tilheyrandi vandamál.

4.4 Notkun

Eitt atriði enn sem nefnt verður hér sem ein af orsökum rakaskemmda er notkun íbúa

á húsnæðinu eða það hvernig venjulegur íbúi hagar sér þar sem hann býr. Með góðri

umgengni getur íbúi átt stóran þátt í að húsnæðið virki rétt og að allt sé í lagi en

nokkuð virðist vera um að íbúar hafi litla hugmynd um það hvernig þeir eigi að ganga

um húsnæðið til að allt haldist í góðu horfi.

Eitt sem minnst er á í skýrslum er að leka verður vart frá tækjum og búnaði sem íbúi

lætur hjá líða að stöðva. Mest áberandi eru þó skemmdir af völdum rakaþéttingar

vegna skorts á útloftun. Heitt inniloft getur innihaldið ákveðið magn af vatnsgufu.

Margt sem íbúi gerir veldur því að rakaíbæting á sér stað. Sem dæmi má nefna

uppvask, baðferðir og þrif en auk þess gefur íbúinn sjálfur frá sér raka í formi svita

eða útgufunar um húð. Með því að opna glugga eða loftræsa húsnæðið á annan hátt

er rakinn jafnframt fjarlægður en sé lofti ekki hleypt út safnast rakinn upp þar til hann

fellur út eða þéttist á kaldari flötum eða byggingarhlutum. Sem dæmi um

rakaútfellingu er þegar raki þéttist á rúðum eða við kuldabrýr.

Raki af völdum íbúa kemur nokkuð jafnt niður á öllum hlutum byggingarinnar að

þakinu undanskildu. Þó verður að hafa í huga að hver skoðun tekur aðeins

klukkustund og því óraunhæft búast við að þak sé skoðað gaumgæfilega.

4.5 Útveggir

Útveggir voru við greiningu gagna flokkaðir í fjórar gerðir, timburveggi, steypta veggi

einangraða að utan, steypta veggi einangraða að innan og steypta veggi einangraða

bæði að utan og innan.

Við vinnslu skýrslunnar var áhugi fyrir að bera saman mismunandi gerðir útveggja og

sjá hvort hægt væri að greina eitthvað mynstur varðandi rakaskemmdir eftir gerðum

útveggja. Úr því varð þó ekki. Af 150 eignum sem voru greindar reyndist 131 vera

með hinum hefðbundna íslenska útvegg, það er að segja steypt að utan og

einangrað að innan og þær 19 eignir sem eftir voru skiptust í hina þrjá flokkana

þannig að samanburður hefði ekki verði markverður. Þetta hlutfall vegggerða kemur

þó ekki á óvart þar sem íslenski útveggurinn svokallaði hefur í áratugi verið ráðandi

35

við byggingu íbúðarhúsnæðis hér á landi. Vaxandi efasemdir hafa verið um ágæti

þessarar veggjagerðar en af einhverri ástæðu hefur hún verið ráðandi. Ekki hafa

fundist rök fyrir þessari séríslensku uppbyggingu en sú skýring hefur heyrst að vegna

veðurfars hérlendis hafi það einfaldlega verið freistandi að forða sér sem fyrst í skjól

undan misjöfnum verðum og verður sú skýring að teljast líkleg.

Það sem reyndist valda mestu rakaálagi á útveggi að gluggum og útihurðum

frátöldum voru útveggirnir sjálfir eða veikleikar í þeim. Þar virtist oft vera um að ræða

sprungur, gjarnan við svalir en einnig við steypuskil og á öðrum stöðum.

Það má efast um ýmislegt varðandi Íslenska útvegginn, ekki síst í ljósi þess sem

kemur fram hér að framan. Fyrst má velta því fyrir sér hvort steinsteypan á nokkuð

heima úti í veðrum og vindum. Væri ekki öruggara að hafa steypt burðarvirkið innan

veðurkápunnar í stað þess að steypan sé sjálf veðurkápan? Steypa er rakadræg sé

hún ekki útbúin eða varin á réttan hátt og hún þarfnast viðhalds og umhyggju. Ef

viðhaldi er ekki sinnt á réttan hátt getur steyptur útveggurinn hæglega skemmst

vegna víxlverkunar frosts og þíðu í sprungum svo eitthvað sé nefnt.

Annað sem liggur beint við að nefna varðandi útvegginn sem er til umræðu er

byggingaeðlisfræðin. Inni í íbúðarhúsi má búast við yfir tuttugu stiga hita eins og

íbúar kjósa yfirleitt að hafa í hýbýlum sínum. Flestir íslendingar eru svo lánsamir að

geta haldið því hitastigi sem þeim líður vel í heima hjá sér án þess að veskið tæmist.

Úti getur verið frost. Steypti útveggurinn sem hefur mjög lítið einangrunargildi getur

kólnað það mikið að frost sé á mörkum steypu og einangrunar. . Dæmi þekkjast um

að rakt loft sem berst í skil milli steypu og einangrunar hafi kólnað þannig að

rakaútfelling hafi átt sér stað. Síðan gerist það að raki sem safnast þannig upp hafi

frosið og þegar útveggur var opnaður blasti við klaki í miðjum vegg. Ekki var hægt að

greina í skýrslum hvort þetta var reyndin í einhverjum tilvikum.

Enn ein athugasemdin sem gera má við Íslenska útvegginn er varðandi kuldabrýr.

Köld steinsteypan er tengd við plötur og milliveggi þannig að kuldi leiðir í gegnum

steypuna sem hefur lágt einangrunargildi og inn í rými hússins. Þar er viðbúið að

verði rakaþétting með þeim afleiðingum að mygla byrjar að ná sér á strik. Þetta getur

komið fram sem sverta við útveggi þar sem steyptur útveggur er tengdur beint við

plötu.

Með því að fylgja eftir þeirri þróun sem er að verða í byggingu útveggja mætti ætla að

mörg vandamál væru leyst. Með því að einangra hús að utan og setja veðurkápu yst

er komið í veg fyrir vandamál varðandi sprungur í steypu sem geta leitt raka inn í hús,

kuldabrýr og rakaútfellingu milli steypu og einangrunar í íslenska útveggnum svo

eitthvað sé nefnt.

Þó verður alltaf að huga vel að frágangi. Dæmi eru um að þéttingar á steypuskilum

og við glugga í nýlega byggðum húsum hafi ekki verið nægilega vel frágengnar. Fleiri

vandamál hafa einnig komið upp.

36

4.6 Lagnir

Lagnir valda rakaskemmdum í 23% íbúða samkvæmt þessari samantekt. Hér er

tvennt sem hafa verður í huga. Annað er það að undir lagnir flokkast ekki bara rör og

pípur heldur líka allur búnaður eins og kranar, blöndunartæki og annar tengibúnaður

við lagnakerfi. Hitt er það að við nánari skoðun kom í ljós að meðalaldur húsa þar

sem lagnir voru að valda skemmdum er um fimmtíu ár. Hús þarfnast viðhalds og því

er mjög freistandi að áætla að í mörgum tilfellum sé einfaldlega kominn tími á

endurnýjun lagna og tengds búnaðar vegna aldurs.

4.7 Dren (Þerrilagnir)

Dren hefur valdið rakaskemmdum í 18% þeirra eigna sem skoðunarskýrslur ná yfir.

Þegar skoðaður er aldur þessara eigna kemur í ljós að þær eru að meðaltali 58 ára

gamlar. Í skýrslum er í einhverjum tilvikum efast um að dren virki sem skyldi en einnig

er spurning hvort drenlagnir eru yfirhöfuð til staðar í mörgum þessara gömlu eigna.

Mörg tilfelli eru þekkt í eldri hverfum Reykjavíkur þar sem verið er að setja dren í

fyrsta skipti sem endurbótaaðgerð á eldra húsnæði.

4.8 Annað (Loftlúgur)

Hér voru sett örfá atriði sem ekki pössuðu annars staðar inn í flokkunina. Þegar þessi

atriði eru skoðuð nánar sést að flest þeirra snúast um að sett hefur verið lúga í loft

íbúðarhúsnæðis til að komast upp í kalt þakrými yfir íbúð. Slíkar loftlúgur eru jafnvel

settar í votrými eins og þvottahús.

Hugmynd íbúa með slíkri ráðstöfun er að sjálfsögðu að gera aðgengilegt gott

geymslurými sem annars stendur bara tómt engum til gagns. Það sem gerist eftir að

lúga hefur verið sett upp er að heitt rakt loft fer að streyma neðan úr íbúðinni og upp í

þakrýmið. Þar kólnar loftið með þeim afleiðingum að raki fellur út ef loftun þaks er

ekki þeim mun betri. Þekkt eru dæmi um að burðarvirki heilla þaka hafa eyðilagst

vegna myglu þar sem orsökin er rakin til loftleka með óþéttum loftlúgum.

37

Eins og sjá má hér að framan er ýmislegt sem getur valdið rakavandamálum í

húsnæði en erfitt er að benda á eitt atriði sem aðalorsök. Til að gera langa sögu

stutta verða hér nefndir stærstu valdarnir að rakaskemmdum samkvæmt þessari

samantekt.

Gluggar og hurðir eru efst á blaði. Ísetning og frágangur þessara eininga virðist vera

með ýmsu móti og alls ekki í eins föstum skorðum og æskilegt væri. Þegar kemur að

endurnýjun á það sama við. Viðhaldi virðist þess utan oft ekki vera sinnt fyrr en allt er

komið í óefni.

Þörf er á vitundarvakningu þegar kemur að frágangi og endurgerð baðherbergja. Í

ljósi þess tjóns sem getur orðið af völdum baðherbergja ætti að standa mun betur að

framkvæmdum en almennt virðist vera gert. Þau geta orðið dýrustu herbergi hússins

ef ekki er vandað til verka.

Þriðja atriðið sem verður sérstaklega nefnt hér er hvernig íbúar umgangast

húsnæðið. Það virðist vera þannig að koma mætti í veg fyrir mikið tjón með því að

umgangast húsnæði á réttan hátt með því til dæmis að opna glugga eða bregðast við

þegar vart verður við leka eða annað sem gæti orsakað skemmdir.

Íbúðarhúsnæði eldist eins og allt annað og lætur á sjá með tímanum og ekkert er

eðlilegra en þá er líka rétt að bregðast við. Þegar upp er staðið er fyrirbyggjandi

viðhald alltaf ódýrara en björgunaraðgerðir þær sem fara þarf í þegar allt er komið í

óefni. Auk þess er það þannig að kostnað við viðgerðir á húsnæði má meta í krónum

og aurum en ekki er hægt að leggja þá mælistiku á tjón þeirra einstaklinga sem

veikjast og missa heilsuna vegna veru í rakaskemmdu og óíbúðarhæfu húsnæði.

5 SAMANTEKT

38

Fyrir nokkrum árum var boðuð innleiðing einhvers konar handbókar um hvernig

standa ætti að framkvæmdum við húsnæði til þess að sem flest væri rétt gert og sá

sem ekki vissi gæti leitað á góðan stað til að fá leiðbeiningar. Því miður bólar ekkert á

slíku enn en það eitt væri eflaust til mikilla bóta. All mikið er þó til af leiðbeiningum um

ýmislegt sem snýr að viðgerðum og góðum frágangi og má þar meðal annars nefna

hin svokölluðu RB-blöð. Þau voru þó ekki finnanleg á netinu fyrr en fyrri hluta árs

2019 þegar loks var opnað fyrir rafrænan aðgang og því voru margir sem vissu ekki

einu sinni af tilvist þeirra. Auk þess þarf að greiða fyrir aðgang.

Margar spurningar hafa vaknað við vinnslu þessarar skýrslu. Spurningar eins og

hvort hönnun sé í lagi, hvort byggingarefni og meðhöndlun þeirra sé í lagi, hvort þeir

sem vinna störfin viti hvernig eigi að bera sig að, hvort fólk kunni að búa í húsunum

sínum og þannig mætti halda áfram.

Það sem hefur vakið einna mesta furðu er mikill skortur á rannsóknum og hversu

umdeilanlegar byggingaraðferðir eru þar sem staðreyndir liggja ekki endilega fyrir um

kosti og galla mismunandi uppbyggingar byggingarhluta hérlendis heldur virðist það

upp að vissu marki vera skoðanir og trú sem ræður för.

6 LOKAORÐ

39

Becher, R., Høje, A.H., Bakke, J.V., Holøs, S.B., Øvrevik, J. (2017). Dampness and Moisture

Problems in Norwegian Homes. International Journal of Environmental Research and Public

Health. Sótt 8. nóvember 2019 af: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5664742/

Byggforskserien. (2010). 700.110 Byggskader. Oversikt. Sótt 14. Nóvember 2019 af:

https://www.byggforsk.no/dokument/629/byggskader_oversikt#i4

Ásrún Brynja Ingvarsdóttir. (7.október 2019). Hefur skipað faghóp um vandamál tengd myglu.

RÚV. Sótt 7. Nóvember 2019 af: https://www.ruv.is/frett/hefur-skipad-faghop-um-vandamal-

tengd-myglu

Björn Marteinsson. (2008). Íslenski útveggurinn – efniseiginleikar, rakaástand og

viðhaldsþörf. Nýsköpunarmiðstöð Íslands.

Byggingarreglugerð. (2012)

Fasteignaleit. https://skra.is/leit-i-fasteignaskra/

Guðmundur L. Hafsteinsson (e.d.). Ágrip íslenskrar húsagerðarsögu fram til 1970. Sótt af:

http://www.minjastofnun.is/media/skjol-i-grein/agripislhusagG.pdf

Iðan fræðslusetur. (2013). Námskeiðsgögn. Þök, rakaástand og mygla.

Jón Sigurjónsson. (2016). Frágangur votrýma. Nýsköpunarmiðstöð íslands.

7 HEIMILDIR

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5664742/https://www.byggforsk.no/dokument/629/byggskader_oversikt#i4https://skra.is/leit-i-fasteignaskra/http://www.minjastofnun.is/media/skjol-i-grein/agripislhusagG.pdf

40

Jón Sigurjónsson. (2017). Flísaklæddir votrýmisveggir. Nýsköpunarmiðstöð íslands.

Jónas Hlynur Hallgrímsson & Sveinn Agnarsson. (2011). Hagfræðileg greining á nýtingu

vatns (No. C11:04). Hagfræðistofnun Háskóla Íslands. Sótt af:

https://ust.is/library/Skrar/Atvinnulif/Haf-og-

vatn/Vatnatilskipun/Hagfr%C3%A6%C3%B0ileg%20greining%20vatnsnotkunar%202011-

C11_04.pdf

Morse, R., Acker, D. (2014). Indoor Air Quality and Mold Prevention of the Building

Envelope. Sótt 29. október af: https://www.wbdg.org/resources/indoor-air-quality-and-mold-

prevention-building-envelope

Nevalainen, A., Partanen, P., Jääskeläinen, E., Hyvärinen, A., Koskinen, O., Meklin, T.,

Vahteristo, M., Koivisto, J. & Husman, T. (1998). Prevalence of Moisture Problems in Finnish

Houses.

Orkusetur – Húshitun (2017). Sótt 6.september 2019 af: https://orkusetur.is/hushitun/

Raki í húsum – Almenn atriði. (2006). Rannsóknastofnun byggingaiðnaðarins.

Sigurður Rúnar Birgisson. (2013). Byggingargallar í nýbyggingum á Íslandi.

http://hdl.handle.net/1946/16104

Umhverfisstofnun. (2015). Inniloft, raki og mygla í híbýlum.

World Health Organization, 2009

WHO guidelines for indoor air quality: dampness and mould. Sótt 10. október 2019 af:

http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0017/43325/E92645.pdf?ua=1

https://ust.is/library/Skrar/Atvinnulif/Haf-og-vatn/Vatnatilskipun/Hagfr%C3%A6%C3%B0ileg%20greining%20vatnsnotkunar%202011-C11_04.pdfhttps://ust.is/library/Skrar/Atvinnulif/Haf-og-vatn/Vatnatilskipun/Hagfr%C3%A6%C3%B0ileg%20greining%20vatnsnotkunar%202011-C11_04.pdfhttps://ust.is/library/Skrar/Atvinnulif/Haf-og-vatn/Vatnatilskipun/Hagfr%C3%A6%C3%B0ileg%20greining%20vatnsnotkunar%202011-C11_04.pdfhttps://www.wbdg.org/resources/indoor-air-quality-and-mold-prevention-building-envelopehttps://www.wbdg.org/resources/indoor-air-quality-and-mold-prevention-building-envelopehttp://hdl.handle.net/1946/16104http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0017/43325/E92645.pdf?ua=1

41

Hér má sjá sýnishorn eða skjáskot af því skráningarformi sem sett var upp í Excel til að halda

utan um upplýsingar þær sem skráðar voru.

Línur voru hafðar beykilitar eða hvítar til skiptis. Alltaf þegar byrjað var að skoða næstu eign

var skipt um lit þannig að upplýsingar yrðu sýnilegri.

Hver eign hafði línufjölda til samræmis við fjölda þeirra atriða sem orsökuðu rakavandamál í

viðkomandi íbúð. Þannig gátu línur sem tilheyra hverri íbúð verið á bilinu 1-8.

Þegar hafin var skráning nýrrar skýrslu voru upplýsingar um eignina settar í fyrstu línuna sem

tilheyrði þeirri íbúð. Í sömu línu var sett fyrsta eða eina orsök rakaskemmda sem heyrði til

sömu eign. Oft voru fleiri orsakir rakaskemmda í sömu íbúð og var þá bætt við línum eins og

þurfti.

Eins og sjá má á mynd 14 voru ákveðnar upplýsingar um eignina skráðar í dálka A-L.

Á mynd 15 má sjá að upplýsingar um rakaskemmdir voru skráðar í dálka M-T. Síðan voru

upplýsingar um orsakir rakaskemmda skráðar í dálka U-AB.

Í dálk AC voru skráðar athugasemdir þegar eitthvað vakti sérstaka athygli. Þar á eftir voru

dálkar nýttir til að setja upp skilyrði í Excel til að kalla fram þær upplýsingar sem leitað var að

hverju sinni. Í framhaldi af því voru búin til skífurit eða súlurit eða annað sem vantaði til að ná

fram upplýsingum.

Eins og sjá má á skjáskotum var talan 1 sett til að merkja við þegar eitthvað var viðeigandi en

annars var ekki merkt í reit.

VIÐAUKI

42

Mynd 14 - Dæmi um skráðar upplýsingar um íbúðir.

Mynd 15 - Dæmi um skráðar upplýsingar um rakaskemmdir og orsakir þeirra.

Forsíða - Titilsida 2019Lykilsíða - Arnar Þór HrólfssonSkýrslan