ŞİİR DİLİimg.eba.gov.tr/309/51b/41e/387/251/d74/6df/93c/b56/08d...İMGE Doğal dil dediğimiz...

ŞİİR DİLİ

EDEBÎ SANATLAR

• Şiir şairin muhayyilesindehayat bulur.

• Kelimeler, yani dil göster-geleri sınırlıdır; fakat hayalgücü ile derûnî hisler faz-lasıyla yoğundur.

• Kelimelerin yalın halleriyle

hayal gücü ile derûnî his-

leri ifade etmeye yetmedi-

ği durularda şair kelimeler

üzerinden yeni anlam bu-

luşları gerçekleştirir.

İMGEDoğal dil dediğimiz günlük konuşma dili

bazen insanın duygu, düşünce, hayal, coşku veheyecanlarını anlatmaya yetmediği birdurumlarda şiir dili devreye girer.

Şair dildeki kelimelere yeni anlamlar yükler.Böylece duygu ve düşüncelerine bir derinlikkazandırmış olur.

Bunu yaparken de “imge”den yararlanır.

İmge, şiirde anlama ulaşma

yolunu daha etkili ve canlı

hale getiren bir zihinde can-

landırma biçimidir. Bir bakı-

ma bir hayal yaratmadır.

Şiirin kullandığı asıl malzeme

insan yaşantısı olduğu için bu

yaşantıyı şiirleştirmek işi

imgeye düşer.

O zaman şair kullandığı söz-cüklerle algıların zihindekibazı resimlerle eşleşmesinisağlar. Bunu başarabilen birimgeye de biz iyi imge diye-biliriz.

Yapraktan saçını yerlere saçmış

Sonbahar ağlıyor ayaklarında

Sen geldin benim deli köşemde durdun Bulutlar geldi üstünde durdu Merhametin ta kendisiydi gözlerinMerhamet saçlarını ıslatan sessiz bir yağmurduBulutlar geldi altında durduk

Konuştun güneşi hatırlıyordum Gariptin yepyeni bir sesin vardıBu ses öyle benim öyle yabancı Bu ses saçlarımı ıslatan sessiz bir kardı

Dişlerin öpülen çocuk yüzleriGüneşe açılan küçük aynalar Sert içkiler keskin kokular dişlerin İçinden geçilen küçük aynalar

Ve güldün rengarenk yağmurlar yağdıİnsanı ağlatan yağmurlar yağdı Yaralı bir ceylan gözleri kadar sıcak Yaralı bir ceylan kalbi gibi içli bir sesin vardı

Veda (1923)

Elimde, sükûtun nabzını dinle,Dinle de gönlümü alıver gitsin!Saçlarımdan tutup kor gözlerinle,Yaşlı gözlerime dalıver gitsin!

Yürü, gölgen seni uğurlamakta,Küçülüp küçülüp kaybol ırakta,Yolu tam dönerken arkana bak da,Köşede bir lâhza kalıver gitsin!

Ümidim yılların seline düştü,Saçının en titrek teline düştü,Kuru yaprak gibi eline düştü,İstersen rüzgâra salıver gitsin!

• Şiirlerdeki bu imgeler edebî

sanatları oluşturmuştur.

Anonim halk şiiri, Âşık şiiri, Dinî-Tasavvufî şiir, Divan şiiri

az kelimeyle çok şey ifade etmek

mecazlar, mazmunlar, kelime oyunları

MECAZLAR

Mecaz

• Bir sözcüğün gerçek anlamından

bütünüyle uzaklaşarak kazandığı yeni

anlamlarla yapılan edebi sanattır.

• Mecazda benzetme amacı güdülür,

kullanımda anlatımı renklendirmek ve

kuvvetlendirmek esastır.

Mecaz

• Sizin bu yolda daha çok

pişmeniz lâzım.

• Olaylara bir de bu gözle

bakmalısın.

• Ölçülü davranışları vardı.

• O evine bağlı bir insandır.

Mecâz-ı Mürsel

• Benzetme amacı güdülmeden bir sözün,

aralarındaki ilgi dolayısıyla bir başka söz

yerine kullanılmasıdır.

Mecâz-ı Mürsel

• Bu sanatta benzetme amacı

olmaz.

İç-dış

• Havalar da soğudu,artık bundan sonrasobalar yanar.

• parça-bütün

• Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl

• neden-sonuç

• Bereket yağıyor; çiftçinin yüzü gülecek.

Mecâz-ı Mürselsanatçı-eser

Yahya Kemal’i okumak ve anlamak ayrıcalıktır.

• yer-insan

• Filistin, şimdi yardıma ve kardeşliğe

daha çok muhtaç.

• Kurum, kuruluş, yapı - insan

• İşe alınman için dün şirketle görüştüm.

• Bu duruma okul ne der acaba?

• Evden izin almadan dışarı çıkmamalıyız.

Seydişehir’in eski evleri

• yön - ülke

• Şark’ın Garb’ı tanıması yeni ufuklar

açmıştı sanatkârların dünyasında.

Tanzimat I. Dönem Tanzimat II. Dönem

ŞinasiNamık KemalZiya Paşa RecaizadeMahmudEkrem

Abdülhak HamidTarhan

SamipaşazadeSezai

Eşya - insan

Karşımda eskimiş,

yıpranmış bir askerî

üniforma duruyordu.

Teşbih (Benzetme)• Aralarında türlü yönlerden benzerlik ilgisi bulunan iki şeyden

zayıf olanı nitelikçe daha üstün olana benzetme sanatıdır.

• Benzetmede dört öğe bulunur:

• Benzeyen (zayıf olan)

• benzetilen (üstün olan)

• benzetme yönü

• benzetme edatı

• Bunlardan ilk ikisi temel öğe; son ikisi yardımcı öğedir.

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik

Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik

Oldu gül rûyun görüp gülşende gül hayrân sana

Andelib-i gül değil hayran bütün devrân sana

Yarin dudağından getirilmiş

Bir katre alevdir bu karanfil

• Benzetme öğelerinin kullanılışına göre

benzetme, çeşitlere ayrılır:

Teşbîh-i MufassalTam Benzetme (Ayrıntılı Benzetme)

• Benzetme unsurlarının tümü kul-

lanılarak yapılan benzetmedir.

Ahmet boğa gibi kuvvetlidir.Benzeyen kendine benzetme benzetme yönü

benzetilen edatı

Ali aslan gibi cesurdur.

1- Benzeyen-benzetilen : Ali

2- Kendisine benzetilen : aslan

3- Benzetme yönü : cesaret

4- Benzetme edatı : gibi

• Cennet kadar güzel vatanımız var.

Ah türküler, köy türküleri

Ana sütü gibi candan

Ana sütü gibi temiz.

Teşbih-i Beliğ (UZ BENZETME)

• Benzetme unsurlarından temel öğelerin

kullanılmasıyla yapılan benzetmedir.

• BENZEYEN-BENZETİLEN

• İNCİ DİŞ

• KÖMÜR GÖZ

• TAŞ KALP

• ATEŞTEN GÖZLER

• SERVİ BOYLU

Som gümüşten sular üstünde giderken ileri

Yahyâ Kemâl

1- Benzeyen : sular

2- Kendisine benzetilen : som gümüş

3- Benzetme yönü : -

4- Benzetme edatı : -

Fark etmez anne toprak ölüm mâceramızıYahyâ Kemâl

1- Benzeyen : toprak2- Kendisine benzetilen : anne3- Benzetme yönü : -4- Benzetme edatı : -

Hulyâ tepeler, hayâl ağaçlar

Yahyâ Kemâl

1- Benzeyen : tepeler, ağaçlar

2- Kendisine benzetilen : hulyâ, hayâl



Muhtasar Teşbîh

Kısaltılmış Benzetme

Benzetme yönü söylenmemiş ben-

zetmelerdir.

Sen de baban gibisin.

Nokta kadar ağzı vardı.

Ali aslan gibidir.

1- Benzeyen : Ali

2- Kendisine benzetilen : aslan



Hizmetçiye gel der gibi Azrail’e gel der.

Yahyâ Kemâl

1- Benzeyen : azrail

2- Kendisine benzetilen : hizmetçi



Müekked Teşbîh

pekiştirilmiş benzetme

• Benzetme edatı bulunmayan benzetmelerdir.

• Aşk pırıl pırıl, ilâhî bir mumdur.

• Yumuşak bir el olmuştu saçla-

rımda rüzgâr

Yalnız bu katta mümkün olur dâimî uçuş

Her hamlesiyle rûh, o çelikten kanatlı kuş

Yahyâ Kemâl

1- Benzeyen : ruh

2- Kendisine benzetilen : çelik kanatlı kuş

3- Benzetme yönü : uçma, uçuş (ruhun da uçar

gibi göğe yükseldiği fikri)


İstiare (EĞRETİLEME)

• Bir sözü benzerlik ilgisiyle kendi anlamı

dışında kullanmaktır. Yani bir kelimeyi

kendisine benzeyen başka bir varlığın

yerine kullanmaktır.

• Benzetmenin asıl öğelerinden (benzeyen-

benzetilen) biriyle yapılır.

• Ya sadece BENZEYEN ya da sadece

BENZETİLEN kullanılır.

İstiare (EĞRETİLEME)

• Temel olarak ikiye ayrılır:

a. Açık İstiare

b. Kapalı İstiare

a. Açık İstiare

• Kendisine benzetilen öğe ile yapılır.

Benzeyen öğe kullanılmaz.

Bir hilal uğruna ya rab ne güneşler batıyor.

Benzetilen: Güneş

Benzeyen: ---

a. Açık İstiare

• Gökyüzünün kandilleri yanmıştı

Kandil: yıldız

• Bir med zamanı gökyüzü kurşunla örtülü

Kurşun: bulut

• Aslanlarımız bu maçta da iyi mücadele etti.

Aslanlar: futbolcular

a. Açık İstiare

• Havada bir dost eli (rüzgâr) okşuyor

tenimizi

• Doya doya sevemedim kuzumu (çocuk)

a. Açık İstiare

İki kapılı bir handa

Gidiyorum gündüz gece

b. Kapalı İstiare

• Benzeyen öğe ile yapılır, kendisine

benzetilen söylenmez. Ama benzerlik

yönü ya söylenir ya da anlaşılır.

• Kapalı istiarelerin büyük çoğunluğunda

aynı zamanda bir teşhis sanatı görülür.

b. Kapalı İstiare

• Boynu bükük adalar tanıyor

sanki bizi. (insan; boynu

bükük, tanıyor)

b. Kapalı İstiare

• Yüce dağların başında

• Salkım salkım olan bulut

(üzüm; salkım salkım)

b. Kapalı İstiare

• Ahmet, kükreyerek rakibinin

üzerine saldırdı.

(aslan; kükreyerek)

b. Kapalı İstiare

• Bükün boynunuzu bayraklar bükün.

(insan; bükün boynunuzu)

b. Kapalı İstiare

• Çamlar hüzünlü, yollara düş-

müş söğüt çınar

(insan; hüzünlü, yollara düşmüş)

b. Kapalı İstiare

• Yedi yıl süren hikâyemizi din-

lemiş ihtiyar çınardan.

(insan; ihtiyar)

b. Kapalı İstiare

• Ay zeytin ağaçlarından yere

damlıyordu.

Teşhis (Kişileştirme)

• İnsan dışındaki varlıkların insa-

na özgü davranışlarla anlatıl-

ması sanatına teşhis denir


• Onun ölümüne gökyüzü ağladı.


İçmiş gibi geceyi bir yudumda,

Göğün mağrur bakışlı bulutları.


Ay suda bestelerken en güzel şarkısını

Küreklerim de suya en derin şiiri yazdı.


• O çay ağır akar,yorgun mu bilmem,

Mehtabı hasta mı,solgun mu bilmem.

• En güzel türküyü bir kurşun söyler.


• Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın

• Yalnızlığın okşadığı kalbime,

yağmurlar küskün


Hâk-i pâyine yetem dir ömrlerdir muttasıl

Başını taşdan taşa urup gezer avare su

İNTAK (KONUŞTURMA)

• İnsan dışındaki varlıkları ko-

nuşturmaktır. Her intak sana-

tında teşhis sanatı vardır; an-

cak her teşhiste intak sanatı

olmayabilir.


Sordum sarı çiçeğe:

Annen baban var mıdır?

Çiçek eydür: Derviş baba,

Annem babam topraktır.


Gördü bir bal arısın sivrisinek

Dedi böyle ona fahreyleyerek:

Var mı bir bencileyin nefs-i nefis


Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna:

İçimde kanayan yara gibisin.

Kinâye

• Bir sözün, hem gerçek hem de

mecaz anlamlarını düşündüre-

cek bir biçimde kullanılması sa-

natına kinaye denir. Kinayede

sözün mecaz anlamı daha ön

plandadır.

Kinâye

• Mum dibine ışık vermez.

• Hamama giren terler.

• Taşıma su ile değirmen dönmez.

• Yuvarlanan taş yosun tutmaz.

• Ateş düştüğü yeri yakar.

Kinâye

Cep delik cepken delik,

Kol delik, mintan delik,

Yen delik, kaftan delik

Kevgir misin be kardeşlik.

Kinâye

Ben toprak oldum yoluna

Sen aşırı gözetirsin

Şu karşıma göğüs geren

Taş bağırlı dağlar mısın?

Tariz• Söylenen sözün gerçek veya

mecazi anlam dışında büsbütün

tersini kastetmektir. Alaylı,

iğneleyici, küçük düşürücü bir

dille yapılır.

Tariz

Aman ne kadar erken geldiniz.

(Çok geciken birine dendiğinde

tariz olur.)

Tariz

Ne kadar cömertsiniz.

(Cimri birine)

Tariz

Benim oğlum hep okur. Okur,okur, binâ okur.

Bu ne kudret ki elifbayı okurezberden.

TarizEski eş'arda (şiirlerde) dürbin ile managörünür. Yeni şiirde mânâ gibi külfetyoktur.

(Burada mânâ külfetinin yeni şiirde olma-yışı olumlu bir şey gibi söyleniyor; amayeni şiirin anlamdan, anlam derinliğindenyoksun olduğu kastediliyor.)

ANLAMLA İLGİLİ

SANATLAR

Tevriye

• Bir sözün birden fazla anlama ge-

lecek biçimde kullanılması sana-

tıdır. Bu sanatta sözün bütün an-

lamları gerçektir. Ama yakın anlam

söylenip uzak anlam kastedilir.

Tevriye

Bu kadar letafet çünkü sende var

Beyaz gerdanında bir de ben gerek

ben: 1. Birinci kişi zamiri

2. vücuttaki koyu renkli leke

(kastedilen, ikincisi, yani uzak olan)

Tevriye

Âvâzeyi bu âleme Dâvûd gibi sal

Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş

Bâkî: 1. ebedî, sonsuz

2. Şair Bâkî’nin adı (Bu beytin şairi)

TevriyeBana Tahir Efendi kelb demiş

İltifâtı bu sözde zâhirdir.

Mâlikî mezhebim benim zîrâ

İtikâdımca kelb tâhirdir.

طاهر

Tâhir : 1. temiz

2. Tahir (Efendi)

Tevriye

Dedim dilber niçin sararıp soldun

Dedi, çektiğim dil yarasıdır.

dil: 1. gönül,

2. (dilden sâdır olan, çıkan) söz

Tevriye

Gül yağını eller sürünür çatlasa bülbül

eller: 1. organ

2. yabancı

Tevriye

Verdim gönül o gül-rûhun alına(aline) aldanıp

Etmezdi kimse eylediğin rengi ben, bana

al: 1. kırmızı rengi: 1. renk

2. hile 2. hile

Tevriye

Sordum Nigâr’ı dediler ahbab

Semt-i Vefa’da doğru yoldadır.

Vefa: 1. sözünde durma, vefa, sadakat

2. Vefa semti(İstanbul’da)

Tevriye

Bir bûse mi bir gül mü dedi gönlüm

Bir nîm tebessümle o âfet gülüverdi.

(Burada söyleyiş ön plândadır.)

gülüverdi : 1. gülü verdi

2. gülüver-

Hüsn-i Talil

(Güzel Sebep Gösterme)• Gerçek nedeni herkes tarafın-

dan bilinen bir olayı daha güzel

bir nedene bağlayarak anlatma

sanatıdır.

Hüsn-i Talil

(Güzel Sebep Gösterme)Ateşten kızaran bir gül arar da

Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi

Gül tabiî hâlinde kırmızıdır. Bu kırmızılığıateşin kırmızılığı ile açıklamak gülün tabiîkırmızılığına daha etkileyici bir sebepbulmaktır.

Hüsn-i Talil

(Güzel Sebep Gösterme)Ey sevgili sen bu ilden gideli

Yaprak döktü ağaçlar, coştu gökyüzü

Hüsn-i Talil

(Güzel Sebep Gösterme)Tarihini aksettirebilsin diye çehren

Kaç Fatih’in altın kanı mermerle karışmış

Hüsn-i Talil

(Güzel Sebep Gösterme)Hâk-i pâyine yetem dir ömrlerdir muttasıl

Başını taşdan taşa urup gezer avare su

Hüsn-i Talil

(Güzel Sebep Gösterme)• Yoksun diye bahçemde çiçekler açmıyor bak.

• Rüzgar gökte bir gezinti,

Üşürüz her akşam vakti,

Ne sıcak vücutlar gitti,

Toprağı ısıtmak için.

• Güller kızarır utancından o gonca gül gülünce

Sümbül bükülür kıskancından kakül bükülünce.

Mübalâğa

• Bir durumu, nesneyi, varlığı ol-duğundan daha az veya fazlagöstermeye mübalağa denir.

• Fakat dizedeki asıl sanatı bulamayıncasırf anlaşılamadığı için hemenmübalağaya sarılmamak gerekir.

Mübalâğa

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ

Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan şühedâ

Mübalâğa

Alem sele gitti gözüm yaşından

Mübalâğa

Merkez-i hâke atsalar da bizi

Kürre-i arzı patlatır çıkarız

Mübalâğa

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın

Gömelim gel seni desem tarihe sığmazsın

Mübalâğa

Sekizimiz odun çeker

Dokuzumuz ateş yakar

Kaz kaldırmış başın bakar

Kırk gün oldu kaynatırım kaynamaz

Mübalâğa

Bir ah çeksem dağı taşı eritir

Gözüm yaşı değirmeni yürütür

İstifham

• Cevap almak için değil de

dikkât çekmek için soru şek-

linde söz söyleme sanatıdır.

İstifham

Hani Yunus Emre ki kıyında geziyordu?

Hani ardına çil çil kubbeler serpen ordu?

Nerede kardeşlerin cömert Nil yeşil Tuna?

Giden şanlı akıncı, ne gün gider yurduna?

İstifham

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ?

---

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?

İstifhamŞakaklarıma kar mı yağdı ne var?

Benim mi Allahım bu çizgili yüz?

Ya gözler altındaki mor halkalar?

Neden böyle düşman görünürsünüz,

Yıllar yılı dost bildiğim aynalar?

Zamanla nasıl değişiyor insan!

Hangi resmime baksam ben değilim.

Nerde o günler,o şevk, o heyecan?

Bu güler yüzlü adam ben değilim;

Yalandır kaygısız olduğum yalan.

•Zıtlık ilişkisi içinde olan kavramları,

hayalleri, düşünceleri bir araya getir-

me sanatıdır. Aynı varlığın birbirine

zıt iki yönü bir arada ifade edilir veya

birbirine zıt iki varlık veya kavram

arasında ilgi ve benzerlik kurulur.

Kanı ol gül gülerek geldiği demler şimdi

Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz

Ne efsunkâr imişsin ah ey dîdâr-ı hürriyyet

Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten

Çeşm-i âşıkda imtizac etmiş

Âb u âteş olup beraber dost

Adûlar kahkaha eyler; gürûh-ı dostân ağlar.

Nida• Duygulanma ve heyecanlanma sonucu seslenme sanatı-

dır. Ünlemlerle ya da ünlem ifade eden cümlelerle yapılır.

Yâ Rab! Bu uğursuz gecenin yok mu sabâhı?---

Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak!---

Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü!

Tecâhül-i Ârif

(Tecâhül-i Ârifâne)

• Anlatımı çekici kılmak için

şairin bildiği bir şeyi bil-

mezlikten gelmesidir.

Tecâhül-i Ârif


Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mâhım

Kurbânın olam var mı benim bunda günâhım?

Tecâhül-i Ârif


Sular mı yandı, neden tunca benziyor mermer?

Tecâhül-i Ârif


Gökyüzünün başka rengi de varmış!

Geç fark ettim taşın sert olduğunu.

Su insanı boğar, ateş yakarmış!

Her doğan günün bir dert olduğunu,

İnsan bu yaşa gelince anlarmış.

Tekrir

Tekrir

Anlatımı çekici kılmak için bazı kelimelerin veya kelime

gruplarının cümle içinde veya arka arkaya gelen

cümlelerde tekrarlanmasıyla yapılan edebi sanattır.

Bu yağmur, bu yağmur, bu kıldan ince

Nefesten yumuşak yağan bu yağmur

Bu yağmur, bu yağmur bir gün dinince

Aynalar yüzümü tanımaz olur

Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi

Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır

Kaldırımlar, duyulur, ses kesilince sesi

Kaldırımlar, içimde kıvrılan bir lisandır

Söz ola kese savaşı

Söz ola kestire başı

Söz ola ağulu aşı

Yağ ile bal ede bir söz.

Telmih

Telmih• Herkesçe bilinen bir kişi, bir olay, bir

efsane veya inanışa şiirde işaret etme,

onu hatırlatma sanatına telmih denir.

Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu

Kerem’in sazına cevap veren bu

Telmih

Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhîd’i

Bedr'in aslanları ancak bu kadar şanlı idiTelmih

Telmih

Seyyid-i nev-i beşer deryâ-ı dürr-i ıstıfâ

Kim sepüpdür mucizâtı âteş-i eşrâra su

İnsanların efendisi, seçme inci

denizi olan Hz. Muhammed’in

mucizeleri kötülerin ateşine su

serpmiştir.

Kılmağ içün tâze gül-zârı nübüvvet revnakın

Mu’cizinden eylemiş izhâr seng-i hâra su

Katı taş, Peygamberlik gül

bahçesinin parlaklığını

tazelemek için ve onun

mucizesinden dolayı su

meydana çıkarmıştır.

Mu’cizi bir bahr-ı bî-pâyân imiş âlemde kim

Yetmiş andan min min âteş-hâne-i küffara su

Hz. Peygamberimiz’in mûcizeleri

dünyada uçsuz bucaksız bir

deniz gibi imiş ki, ondan o muci-

zelerden, ateşe tapan kâfirlerin

binlerce mâbedine su ulaşmış ve

onları söndürmüştür.

Hayret ilen barmağın dişler kim itse istimâ

Barmağından virdügin şiddet günü Ensâr’a su

Mihnet günü Ensâr’a parmağından su

verdiğini bir mucize olarak parmağın-

dan su akıttığını kim işitse hayret ile

şaşakalarak parmağını ısırır.

Sehl-i Mümteni

• Söylenmesi kolay gibi görülen fakat

aslında zor söylenebilen anlatımlardır.

• Yunus Emre gibi halk diliyle söyleyen

ve yazan tasavvuf şairlerinin şiirleri hep

böyledir.

Sehl-i MümteniGönül çalabın tahtı

Çalab gönüle baktı

İki cihan bedbahtı

Bir gönül yıkar ise

Gönül mü yeğ Kabe mi yeğ

Ayıt bana aklı eren

Gönül yeğdürür zirâ kim

Gönüldedir dost durağı

Sakıngıl yârin gönlün sırçadır sımayasın

Sırça sındıktan geri bütün olası değil

Gelin tanış olalım, işin kolayın tutalım

Sevelim sevilelim, dünya kimseye kalmaz

Sehl-i Mümteni

–Benim bunda kararım yok, bunda gitmeye geldim

–Bezirganım mataım çok, alana satmağa geldim.

–Ben gelmedim da'vi için benim işim sevi için

–Dostun evi gönüllerdir, gönüller yapmağa geldim

İham•İki ya da daha fazla anlamı olan bir kelimeyibir dize ya da beyit içinde bütün anlamlarınıkastederek kullanma sanatıdır. Kelimeninher iki anlamı da diğer kelimeler tarafındandesteklenmelidir.

•Kinayeden ve tevriyeden farklıdır. Kinayedegerçek ve mecazlı anlamları bir aradakullanılıp mecazlı anlamı kastedilir.

•Tevriyede ise gerçek anlamların hepsisöylenip uzak anlamı kastedilir.

İhamBâkî çemende hayli perişan imiş varak

Benzer ki bir şikâyeti var rüzgârdan

Rüzgâr: 1. yel

2. zaman

Burada “rüzgâr”ın “zaman” ve “yel”

anlamlarının ikisi de geçerlidir.

İhamGüzellerde vefâ olmaz demek yanlıştır ey Bâkî

Olur vallâhi billâhi hemân yalvarı görsünler

Yalvar: 1. yalvarmak fiili

2. Eskiden İran’da kullanılan bir para

İhamRakîbe sadr gösterdin dedin ol fitneye ulu

Benim bir it kadar kapında vah vah i’tibârım yok

Zâtî

Ulu: 1. Yüce 2. Ulu(köpeğin uluması)

İham

Taştîrimiz bu sayede az çok bahâ bulur

Bâkî kalır sahife-i âlemde adımız

Bâkî: 1. Şair Bâkî’nin adı

2. Sonsuza kadar, ebedî

Tenasüp

• Şiirde anlamca ve çeşitli yön-

lerden ilgili olan kelimeleri bir

arada kullanma sanatıdır.

Tenasüp

Bir şâhda iki gonce-i gül

Birbirlerine olurdu bülbül.

Tenasüp

Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabib

Kılma derman kim helâkim zehri dermanındadır.

Tenasüp

Artık demir almak günü gelmişse zamandan,

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan

Tenasüp

Eyledi aşk Zeliha’sı bu can Yusuf’una

Mısr-ı hüsnünde zenahdânın zindan-ı Mısr

Tenasüp

Gonca gülsün gül açılsın cûy feryâd eylesin

Sen sus ey bülbül biraz gülşende yârim söylesin

Leff ü Neşr

• Birinci dizede söylenen en az ikikelimeyi, sonraki dizede ise bun-larla ilgili benzerlik ya da karşıtlık-ları verme, anlam bakımındanuyumlu veya tezatlı olanlarını kul-lanma sanatıdır.

Leff ü NeşrİKİ ÇEŞİTTİR:

•leff ü neşr-i müretteb (düzenli, simetrik)

İlk dizede söylenenlerin karşılıkları ikincidizede aynı sırayı izler.

•leff ü neşr-i müşevveş (çapraz veya karışık)

İlk dizede söylenenlerin karşılıkları ikincidizede ters yönden sırayı izler ya da karışıkverilir.

Leff ü Neşr

Ârızın yadıyla nemnâk olsa müjgânım nola

Zâyi olmaz gül temennasıyla vermek hâra su

leff ü neşr-i müretteb

Leff ü Neşr

Bağda zülf ü ruhun andıkça bu kimdir deyü

Sünbül ü gül birbirinden sual eyler beni


Gönlümde ateştin, gözümde yaştın,

Ne diye tutuştun, ne diye taştın.


Leff ü Neşr

Gülşene nergis ü gül hayli letâfet verdi

Şimdi açıldı dahi yüzü gözü gülzârın

leff ü neşr-i müşevveş

Leff ü Neşr

Ben bir sedefim, sen nisan bulutu,

Ver damlaları, al yuvarlak inciyi.

leff ü neşr-i müşevveş

Leff ü Neşr

Zülfün altında ruhun üstünde hâlin dil-berâ

Gül döşenmiş sünbül örtünmüş Habeş sultanıdır.

Leff ü neşr-i müşevveş

Rücu

• Söylenen bir sözü yalanlamadan geri

çevirip onun yerine daha güçlü ve onu

kanıtlayıcı bir düşünceyi söylemektir.

Makber

Makber değil bir türbe

Türbe değil bir mabed

Mabed değil bir kürre

Kürre değil bir feza-yı bi intiha

Rücu

Kaddin libas-ı surh ile afet değil midir

Afet değil kızılca kıyamet değil midir

RücuGirye-i gamla geçti eyyâmım

Etmedi hande rûy-ı şâdânî

Yok yok estağfiru’l-lâh ettim sehv

Eyledim çarh u bahta bühtânî

Bana hep cevri marifet etti

Al elimden Hudâ bu irfânı

Rücu

Severim seni can gibi…Hatâ dedim. Maâzallah

Ne mikdârı ola canın ki benzedem sana canı

Kat’

• Sözü, etkili kılmak ve arkasının

kendiliğinden anlaşılmasını bekle-

mek üzere yarıda kesmektir.

Kat’

Garibim;

Ne bir güzel var avutacak gönlümü,

Bu şehirde

Ne de bir tanıdık çehre;

Bir tren sesi duymaya göreyim

İki gözüm

İki çeşme...

Kat’

Bir yer ki sevenler sevilenlerden eser yok

Bezminde kadeh kırdığımız sevgililer yok

Yok... Yok...

Kat’

Ey mâder-i hicrân-zede ! ey hem-ser-i muğber

Ey kimsesiz âvâre çocuklar !.. Hele sizler

Hele sizler...

TEREDDÜT (O.S. Orhon)

Sarâhaten acaba söylesem darılmaz mı?

Darılmak âdeti, bilmem ki, çapkının naz mı?

Desem ki: “Ben seni…” yok, dinlemez ki hiddet eder

Niçin? Bu sözde ne var? Sanki hiddet etse ne der?

Desem ki: “Ben seni pek…” ya kızar, konuşmazsa?

Derim: “Bu çektiğim, insaf edin azsa?”

Desem ki: “Ben seni pek çok…” hayır, kızar, bilirim.

Tereddüdüm acaba hiddetinden az mı elîm?

Desem ki: “Ben seni pek çok…” Sakın gücenme emi;

Sakın gücenme, eğer anladınsa sevdiğimi.

Kat’

Terdid• Sözü, karşısındakini merakta bırakacak,

ilerisinin ne olacağını sezdirmeden

sürdürdükten sonra, beklenmedik ve

çarpıcı bir şekilde sonuca bağlamaktır.

TerdidGeldiler beklenen çiftler ormana

Duruyor iki genç, ne hoş, yan yana

Bir kurşun kadına bir de çobana

Çınlasın yıllarca orman be Ali

Görünce uzanmış yar kucağına

Boynunu dolamış zülfü bağına

Kurşunu kahpeye atacağına

Kendine çevirdin... Aman be Ali!

TerdidÖğüt

Dişin mi ağrıyor?

Çek kurtul

Başın mı ağrıyor?

Bir çeyreğe iki aspirin.

Verem misin?

Üzülme, onun da çaresi var:

Ölür gidersin… (Sabri Soran)

İrsal-i Mesel

• Sözü inandırıcı ve etkili kıl-

mak için atasözü veya ata-

sözü değerinde özlü sözlerle

örnekler vermektir.

İrsal-i Mesel

Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir

Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir

İrsal-i Mesel

Allâh’a sığın şahs-ı halîmin gazabından

Zîrâ yumuşak huylu atın çiftesi pektir.

İrsal-i Mesel

Geldimse ne var ben şuara bezmine ahir

Âdet budur ahirde gelir bezme ekâbir

İrsal-i Mesel

Kirpikleri uzundur yârin hayâle sığmaz

Meşhur bir meseldir: “Mızrak çuvala sığmaz”

İrsal-i Mesel

Ey güzellik göğüne hurşid olan yakma bizi

Yerde kalmaz çün bilirsin dûd-ı âhı kimsenin

İrsal-i Mesel

Ahd-i vefâyı va’d-i tehî sanmasın ki dost

Gözden ırak olunca gönülden ırak olur

İrsal-i Mesel

Tok olanlar bilemez çektiğini aç kalanın

Sırtı pek kimseye ahvâl-i şitâ yaz görünür

İrsal-i Mesel

İktibas

• Söze, anlamı pe-

kiştirmek amacıyla

ayet, hadis ya da

bunlardan parçalar

almaktır.

İktibas

Hâk-i pâyin olduğum gördü dedi kâfir rakîb

Taş ile bağrın dövüp yâ leytenî küntü türâb

RAHMET

Yaradan , rahmetini kahrından üstün saydı;

Ne olurdu halimiz gözyası olmasaydı ?

Sensin şeref-i zâtını derrâk senin

Şerh eyleyemez sıfatın idrâk senin

Ünvân-ı kitâb-ı midhatın olmuş ezel

“Levlâke lemâ halaktü’l-eflâk” senin

NUR

Sen ol dersin ve olur!

Pırıltı dolu billur,

Çığlık içinde fağfur.

Bir renk bize öteden

Ve bir ses o besteden

Nur bize Allah ' ım nur!

Büyük divan ve huzur......

Bekliyor mezarı Sûr.

Sonsuzluk ölümsüzlük

Bitmez tükenmez düzlük;

Nur bize Allah'ım nur!

Güneşi tuttu çamur;

Elmas mahcup zift mağrur.

Yakın kandili yakın;

Ne donanma ne yangın

Nur bize Allah'ım nur!

Sen ol dersin ve olur! NECİP FAZIL KISAKÜREK

Kendinizi yalnız hissederseniz şâyed

Unutmayın ki yalnızca “Allahu’s-samed”

O’na güven, O’na dayan dua et O’na

Kimsesizlerin kimsesi, sarıl Kur’an’a

Erişdi cânib-i Hak’tan kulağıma nâgâh

Nidâ-yı “Eşhedü en lâ ilâhe illallah”

Sus ey divâne! Durmaz kâinâtın seyr-i mu'tâdı.

Ne sandın? Fıtratın ahkâmı hiç dinler mi feryâdı?

Bugün, sen kendi kendinden ümîd et ancak imdâdı;

Evet, sen kendi ikdâmınla kaldır git de bîdâdı.

Cihân kânûn-i sa'yin, bak, nasıl bir hisle münkâdı!

Ne yaptın? «Leyse li’l-insâni illa mâ-se‘â» vardı!

«Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?»

Olmaz yâ ... Tabî'î... Biri insan, biri hayvan

Öyleyse, «cehâlet» denilen yüz karasından,

Kurtulmaya azmetmeli baştan başa millet.

Kâfî mi değil yoksa, bu son ders-i felâket?

SÖZLE İLGİLİ

SANATLAR

CİNAS

• Ses bakımından (hem okunuş şekli

hem de yazılış şekli) aynı veya birbiri-

ne çok yakın; fakat anlamları ayrı olan

kelimelerin bir arada kullanılmasına

cinas denir. Genellikle cinaslı kafiye

olarak kullanılır. Sesteş kelimeler cinas

için en uygun olanlardır.

CİNAS

Gayet çoktur değil benim yaram az

Bana yardan gayrı cerrah yaramaz

CİNAS

Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya

Ben yârimden geçmezem götürseler asmaya

CİNAS

Şah verdi, filiz sürdü, sinemde yara dalı

Şu cihanda gülmedim, Yaradan yaradalı

CİNAS

Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Göğe çıksan akıbet yer yer seni

CİNAS

Bir evde olursa dü zen

O evde olur mu düzen

CİNAS

Eyleme vaktini hiç zayi,

Deme kış yaz, oku yaz

CİNAS

Kalem böyle çalınmıştır yazıma,

Yazım kışıma uymaz, kışım yazıma

CİNAS

Böyle bağlar,

Yâr başın böyle bağlar,

Gül açmaz, bülbül ötmez,

Yıkılsın böyle bağlar

CİNAS

Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç

Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç

CİNAS

Geçtikçe bembeyaz gezinenler üçer beşer

Bildim ki âhiret denilen yerdedir beşer

CİNAS

Uğrarız sadmesine her gelenin

Bu da bir çiftesi hergelenin

ALİTERASYON

• Bir mısrada veya cümlede aynı

ünsüzün veya bazen hecenin

tekrar edilerek ahenk sağlan-

ması sanatıdır.

ALİTERASYON

Dest-busı arzusuyla ölürsem dostlar

Kuze eylen toprağım sunun anınla yare su

ALİTERASYON

Öldük ölümden bir şeyler umarak

Bir büyük boşlukta bozuldu büyü

ALİTERASYON

Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle

Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle

ALİTERASYON

Sev seni seveni hâk ile yeksân ise

Sevme seni sevmeyeni Mısır'a sultân ise

ALİTERASYON

Gül dedim gülmedi gül derde düştü

Giderken görmedim gül nerde düştü

ALİTERASYON

cinayeti kör bir kayıkçı gördü

ben gördüm kulaklarım gördü

vapur kudurdu, kuduz gibi böğürdü

hiçbiriniz orda yoktunuz.

ALİTERASYON

Uzanıverse gövdem, taşlara boydan boya;

Alsa buz gibi taşlar alnımdan bu ateşi.

Dalıp, sokaklar kadar esrarlı bir uykuya,

Ölse, kaldırımların kara sevdalı eşi

ALİTERASYON

Yürü, gölgen seni uğurlamakta,

Küçülüp küçülüp kaybol ırakta,

Yolu tam dönerken arkana bak da,

Köşede bir lâhza kalıver gitsin!

ALİTERASYON

ASONANS• Şiirde aynı ünlü seslerin tekrarına denilir.

Aliterasyonla birlikte yapılır. Kelimelerdevurguyu taşıyan aynı ünlünün tekrarındandoğacak ahengi yakalamak için şâir veyazarlar bu sanata baş vururlar.

ASONANSBir beyaz lerze, bir dumanlı uçuş, Eşini gâib eyleyen kuşgibi kar Geçen eyyâm-ı nevbahârı ararEy kulübün sürûd -ı şeydâsı Ey kebûterlerin neşideleri, O baharın bu işte ferdası Kapladı bir derin sükûta yeri karlar (Cenab Sahabettin)

Yukarıdaki şiirde (â), (e), (û) gibi ünlü sesler tekrarlanarak şiirde bir ahengin oluşması sağlanıyor.

ASONANS

Neysen sen, nefes sen, neylersin neyi

Neyzensen, nefessen neylersin neyi

ASONANS

Ayağın sakınarak basma aman sultanım

Dökülen mey, kırılan şişe-i rindân olsun

AKROSTİŞ

• Her dizenin ilk harfini, yuka-

rıdan aşağıya doğru okun-

duğunda bir kelime çıkacak

şekilde düzenlemektir.

AKROSTİŞNasıl ağlar hazan erince yapraklar

İntizâr ile bî-mecâl sararıp düşerken

Hayâli kaplar ufku geçen yıldızın

Artık sade hâtırâsı kalacaktır

Leylaklarda müteessir solan beyazın

Mona Roza, siyah güller, ak güller.

Gülce’nin gülleri ve beyaz yatak...

Kanadı kırık kuş merhamet ister;

Ah, senin yüzünden kana batacak.


Ulur aya karşı kirli çakallar,

Ürkek ürkek bakar tavşanlar dağa.

Mona Roza, bugün bende bir hal var,

Yağmur iğri iğri düşer toprağa,

Ulur aya karşı kirli çakallar.

Açma pencereni, perdeleri çek;

Mona Roza, seni görmemeliyim.

Bir bakışın ölmem için yetecek,

Anla Mona Roza, ben bir deliyim,

Açma pencereni, perdeleri çek.

Zeytin ağaçları, söğüt gölgesi,

Bende çıkar güneş aydınlığına,

Bir nişan yüzüğü, bir kapı sesi,

Seni hatırlatır her zaman bana;

Zeytin ağaçları, söğüt gölgesi...

Zambaklar en ıssız yerlerde açar,

Ve vardır her vahşî çiçekte gurur.

Bir mumun ardında bekleyen rüzgâr,

Işıksız rûhumu sallar da durur.

Zambaklar en ıssız yerlerde açar.

Ellerin ellerin ve parmakların

Bir narçiçeğini eziyor gibi.

Ellerinden belli olur, bir kadın

Denizin dibinde geziyor gibi.

Ellerin ellerin ve parmakların

Zaman çabuk çabuk geçiyor Mona:

Saat on ikidir, söndü lambalar,

Uyu da turnalar gelsin rüyana,

Bakma tuhaf tuhaf göğe bu kadar;

Zaman çabuk çabuk geçiyor Mona:

Akşamları gelir incir kuşları,

Konarlar bahçemin incirlerine;

Kiminin rengi ak, kiminin sarı.

Ah, beni vursalar bir kuş yerine!

Akşamları gelir incir kuşları.

Ki ben, Mona Roza, bulurum seni

İncir kuşlarının bakışlarında,

Hayatla doldurur bu boş yelkeni

O masum bakışlar... Su kenarında

Ki ben, Mona Roza, bulurum seni

Kırgın kırgın bakma yüzüme Roza:

Henüz dinlemedin benden türküler,

Benim aşkım uymaz öyle her saza,

En güzel şarkıyı bir kurşun söyler...

Kırgın kırgın bakma yüzüme Roza.

Artık inan bana muhacir kızı;

Dinle ve kabul et itirâfımı.

Bir soğuk, bir garip, bir ince sızı,

Alev alev sardı her tarafımı.

Artık inan bana muhacir kızı.

Yağmurlardan sonra büyürmüş başak,

Meyvalar sabırla olgunlaşırmış.

Bir gün gözlerimin tâ içine bak

Anlarsın ölüler niçin yaşarmış,

Yağmurlardan sonra büyürmüş başak.

Altın bilezikler, o korkulu ten,

Cevap versin bu kanlı kuş tüyün;

Bir tüy ki, can verir bir gülümsesen,

Bir tüy ki kapalı, geceye güne,

Altın bilezikler, o korkulu ten.


Gülce’nin gülleri ve beyaz yatak...

Kanadı kırık kuş merhamet ister;

Ah, senin yüzünden kana batacak.

Mona Roza, siyah güller, ak güller

AKROSTİŞ

Firkatin aldı bütün neşve vü tâbım bu gece

Ağlamaktan yine zehr oldu şarâbım bu gece

Taştı peymâne-i gam kalmadı şekvâya mecâl

Mihverinde dolaşır leşker-i endûh u melâl

Hep senin aşkın ile böyle harâbım bu gece

فاطمهه ) ھ ( م ط ا ف

فرقتك

اغلمقدن

طاشدى

محوركده

هپ

AKİS• Bir cümle ya da dize içindeki sözleri ters

çevirerek söylemeye akis denir. “Akis”sözcüğünün, kelime -yani sözlük- anlamı,“geri dönme, yansıma”dır. Sözcüğün terimanlamı ise, “bir mısra içinde anlamlı birifadenin ters çevrilip, yine anlamlı bir ifadeyedönüştürülerek yerleştirilmesiyle yapılansanat” olarak açıklanmaktadır.

AKİSDîdem ruhunu gözler gözler ruhunu dîdem,

Kıblem olalı kaşın kaşın olalı kıblem,

Nazmî

AKİS

gamzen ciğerim deldi, deldi ciğerim gamzen

bilmem nic’olur halim, halim nic’olur bilmem

AKİS

cennet gibidir rûyin / rûyin cennet gibidir

âdem doymaz sana / sana doymaz âdem

İADE

• Bir beytin son kelimesi son-

raki beytin ilk kelimesidir.

İADEEy güzellik göğünün mâh-ı münevver kameri

Şâd kıl gönlümü gün gibi tulû et seherî

Seherî aşk ile meydâna girip seyr edeyim

Ola ki peyk-i sabâdan ere yârin haberi

Haberi olsa anın yoluna cân verdiğime

Bana rahm eyleyüben eyleye idi nazarı

Zâtî

MUAMMA VE LÛGAZ

• Bir tür bilmecedir. Muamma öncelikle

Esmâü’l-Hüsnâ için, bazen de insan

isimleri için kullanılır. Lûgaz ise daha

kapsamlı olarak nesneler, durumlar vb. için

kullanılır.

MUAMMA

• Divan şiirinde, başta Esma ül Hüsna (Allah’ın

doksan dokuz güzel ismi) olmak üzere konusu

insan ismi olan manzum bilmeceler. Kelime "gizli,

örtülü, anlaşılması güç veya işaret remiz yoluyla

söylenmiş söz" anlamlarına gelir. Muammalar

lügazlardan farklıdır. Muammalar Allah’ın

isimlerinden biri veya insan ismi için düzenlenirken

lügazlar her şey hakkında düzenlenirler.

MUAMMA

• Yalnız muammaların bazen lügaz, hatta âşık

edebiyatında bir çeşit bilmece karşılığı olarak da

kullanıldığı görülür. Muamma alanında en çok

eser veren şairimiz Emri (Edirneli Emrullah

Çelebi) olmuştur. Muammanın düzenlenmesinde

çoğu kez ebced hesabı kullanılır. Burada sorulan

bir isimdir.

MUAMMA

• Muamma söyleyenlere, “muamma-guy”,muammayı çözene ise, “muamma-küşa”denir. Genellikle çözüm ikinci mısradadır.Arap edebiyatından İran edebiyatınaonlardan da Türk edebiyatına geçmiştir.Türk edebiyatında Ahmedî ilk muammayazan kişidir.

MUAMMA

Bende yok sabr ü sükûn sende vefâdan zerre

İki yoktan ne çıkar fikr edelim bir kerre

MUAMMABir katre mâ düşünce gülün kalb-i pâkine

Nâmım yazıldı her verak-ı tâb-nâkine

MUAMMA

Hamdi teksîr eyle kim matlûba vâsıl olasın

Terk-i küllî eyle Hakk’ın resm ü râhın bulasın

MUAMMA

LÛGAZ• Lugaz (Lügaz), herhangi bir nesnenin ya

da varlığın özellikleri anlatılarak yazılan

manzum bilmecelere denir. Daha çok

divan edebiyatında kullanılmıştır.

• Muamma ile birlikte çok kullanılan bir söz

oyunudur. Muamma’dan farkı konusunun

daha geniş olmasıdır.

LÛGAZ• Çoğunlukla soru biçiminde düzenlenir. En önemli

özelliği içinde çözüme ilişkin ipuçlarınınbulunmasıdır. Divanların son bölümlerine konur.

• Eğlendirici ve öğretici olanların yanı sıra öğreticive dinsel lûgazlar da vardır.

• Lûgazlar yazarlarının imzasını taşıdığından halkedebiyatındaki bilmeceden ayrılır.

• Lûgazlar genellikle, "Bir acayip nesne gördüm","Ol nedir kimdir" ya da "Nedir ol kim" gibikalıplaşmış sözlerle başlar.

LÛGAZ

Ol nedür kim âlem ana dolanır

Kulağın bükdükçe ağzı sulanır

LÛGAZ

Giydim bozu, gezdim düzü

Bir ağzı var, kırk da gözü

LÛGAZOl nedir kim üç birader her zaman

Birbiri ardınca olmuşdur revân

Yılda bir kere gelirler âleme

Makdemiyle kesb-i feyzeyler cihân

Kimseler görmüş değildir yüzlerin

İsmi vardır cismi ammâ ki nihân

Birisi havaya münkalîb

Birisi âb içre tuttu âşiyân

Gördi bulmuş her birisi yerlerin

Biri dahi eyledi hâki mekân

Serleri üç pâları beş anların

Kıl tefekkür eyledim sana beyân CEMRE

LÛGAZ

Bir acayip nesne gördüm ey püser

İki ata bir kişi binmiş gider

Bunların hiç kimse çekemez başını

Geri kalan at çeker yoldaşını

LÛGAZOl nedür hem nefesdir âdeme

Meşrebi sermâyedür ayş ü deme

Dostlar için durmaz yanar yakılur

Yanına dilber gelince takılur

Yansa âteşler başında da

Terk-i yârân etmez ol sâhib-i vefâ

LÛGAZ• Nedir kim ol iki yüzlü münâfıkNümâyan çihresinde levn-i âşık

• Gezer dünyayı hem bî-dest ü pâdırMukim-i hâne-i ehl-i gınâdır

• Teâl-Allah nedir anda bu kudretYemez içmez virir dünyaya nî’met

• Gehi Müslim kıyâfetle be-didârGehi şekl-i firengide nümûdâr

• Kırılsa pâre pâre olsa ammaZarar gelmez ana bir türlü kat’â

• Yatar zir-i zemînde hâke yek-sânSemâda adıdır mihr-i dirahşân

• Eğer kim olmasaydı kalbi fasîdCihânda olmaz idi kadri kâsid

• Yeter vasf eyledin ol bî-vefâyıYanından gitmese virmez safâyı Sünbülzade Vehbî

LÛGAZ

Nedir ol kad-kamîde pîr-i şirrîr

Cihânı eylemiş kahr ile dil-gîr

Gehî bir şîr-i merdüm-bâra benzer

Gehî bir dilber-i gaddâra benzer

LÛGAZ

LEB DEĞMEZ

• İçinde “b, p, f, m, v” gibi dudak

ünsüzleri bulunmayan sözcüklerle

yazılan şiire lebdeğmez denir.

Lebdeğmez sanatına uygun şiir

söyleme Halk edebiyatında saz

şairleri arasında daha yaygındır.

LEB DEĞMEZÂşıklar söylenen sözden alırsa

İnsanlar içinde hastan sayılır

Hakikat dersini özden alırsa

Yaratan Tanrı’ya dosttan sayılır

(Selmani)

LEB DEĞMEZ

Her şey ne sıcaktı, her şey ne iyi

Hatta o karanlık, aysız geceler

Ahmet Kutsi Tecer

LEB DEĞMEZ

Çekil izzetle, uzlet kûşesinde,

Aziz ol, derd-i şöhretden cüdâ ol

Ahmed Remzi Akyürek

LEB DEĞMEZ

Ateşe yakar cihanı aşk ile narın senin

Ah ettin arşa dayandı ah ile zarın senin

Nas içinde destan oldun düştün dilden dillere

Yar elinden serserisin ya hani arın senin.

Ahıskalı Emrah

TARİH (DÜŞÜRME)

• Önem verilen bir olayın, yılını

göstermek üzere ebced hesa-

bıyla bir cümle, biz dize ya da

beyit söyleme sanatıdır.

EBCED HESABI nedir?

TARİH (DÜŞÜRME)

• Ebced hesabında da esas; alfabe-

nin her harfine bir rakam değeri

vermek ve bir kelimeyi teşkil eden

harflerin toplam rakam değerini,

anlatılmak istenen bir hadisenin

tarihine denk düşürmektir.

TARİH (DÜŞÜRME)

• Bu ince usûl, çeşme, cami, medrese,

han, hamam, kale, mezar... kitabele-

rinde; birçok tarihî olayların, kitap te-

lif ve istinsahlarının, şahısların do-

ğum ve vefatlarının tespitinde çok

kullanılmıştır.

ا

1

ب پ ,

2

ج چ ,

3

د

4

ه

5

و

6

ز ژ ,

7

ح

8

ط

9

ى

10

ك

20

ل

30

م

40

ن

50

س

60

ع

70

ف

80

ص

90

ق

100

ر

200

ش

300

ت

400

ث

500

خ

600

ذ

700

ض

800

ظ

900

غ

1000

ھوز ضظغثخذقرشتسعفصكلمنحطىابجد

TARİH (DÜŞÜRME)

Hafız Şirazî’nin ölümü için: 791=خاكمصلى

Timur’un Sivas’ı yaktığı tarih: 803=خراب

İstanbul’un fetih yılı: 857= بلدةطيبة

TARİH (DÜŞÜRME)

İstanbul’un fetih yılı için Fatih de şunu

düşürmüştür:

Feth-i İstanbûl’a fırsat bulmadılar evvelûn

Fethedip Sultan Muhammed dîdi târih: âhirûn

857=آخرون

TARİH (DÜŞÜRME)Rivâyete göre; Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’ye yaşını sormuşlar:

“—Hüdâ’dan bir küçüğüm, varın siz hesaplayıp bulun!” demiş.

خداHüdâ: Hı: 600 + dal: 4 + elif: 1 = 605 eder. Bu rivayete göre

Mevlânâ 604 hicrî yılında doğmuş oluyor.

Mevlânâ Hazretleri’nin ölümü için düşürülen tarih ise: İbret’tir:

Ayn: 70 + be: 2 + re: 200 + te: 400 = 672.

TARİH (DÜŞÜRME)•Muhammed (محمد) kelimesi ebcedle 92 eder.

•Mim: 40 + hâ: 8 + mim: 40 + dal: 4 = 92.

•Aman sözü(امان) de aynıdır: Elif: 1 + mim: 40 + elif: 1+ nun: 50 = 92.

•Bu eşitliği göz önünde tutan bir şair, PeygamberEfendimiz’e yazdığı na’tında şöyle diyor:

Aman lafzı senin ism-i şerifinle müsavidir;

Anınçün âşıkın zikri amandır yâ Rasûlallah.

TARİH (DÜŞÜRME)

İŞTİKAK

• Aynı kökten türemiş kelimeleri

bir arada kullanmaktır. Çoğun-

lukla Arapça kelimelerle yapılır.

İŞTİKAK

Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler

Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler

İŞTİKAKEy beni lutfuyla yoktan var eden Rabb-i gafûr

Mağfiret kıl eyledikte azm-i iklîm-i bekâ

Enderunlu Vâsıf

(Ey beni iyiliğiyle, rahmetiyle yoktan var eden,bağışlayıcı merhametli Allah, sonsuzlukdünyasına, âhirete gittiğimizde bizi bağışla,bize merhamet et)

"gafûr" ve "mağfiret"

İŞTİKAK

Karşısında nice erbâb-ı denaât titrer

Hâkim-i mahkeme-i hükm-i cezâdır kalemim

İŞTİKAK

Kılmagıl muhkem gönül dünyaya akd-i irtibât

Sen bir avâre müsafirsen bu vîrân ribât

KALB

• Bir kelimenin harfle-

rinin yeri değiştirile-

rek yapılan cinastır.

Çoğunlukla Arapça

harflerle yapılır.

KALB

Mûr gibi emrine kılmış itâat halk-ı Rûm

Râm olupdur nitekim Mûsâ’ya ey şeh sihr-i mâr

Mûr: Karınca, Rûm: Anadolu,

Râm: İtaat etme, Mâr: Yılan anlamına gelir.

Ramazan Dolaşık

ŞİİR DİLİimg.eba.gov.tr/309/51b/41e/387/251/d74/6df/93c/b56/08d...İMGE Doğal dil dediğimiz...

Documents

Transcript of ŞİİR DİLİimg.eba.gov.tr/309/51b/41e/387/251/d74/6df/93c/b56/08d...İMGE Doğal dil dediğimiz...