Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

Trong những thể văn hoặc mới hình thành, hoặc được hiện đại hoá giai đoạn đầu thế kỷ XX,tiểu thuyết là thể loại có sự tự ý thức sớm hơn cả. Bằng chứng là, vào thời điểm đó, khoa nghiêncứu văn học cũng bắt đầu hình thành mà dấu hiệu đầu tiên chính là những nghiên cứu về thểloại tiểu thuyết. Và nếu như đến giai đoạn hoàn tất quá trình hiện đại hoá văn học (1930 –1945), cùng với sự xuất hiện của hàng loạt tiểu thuyết có giá trị của các tác giả thuộc cả haikhuynh hướng hiện thực và lãng mạn, là một hệ thống lý luận về thể loại tương đối hoàn chỉnhvà sâu sắc, thì ở giai đoạn trước (1900 – 1930), quan niệm về tiểu thuyết nhìn chung còn đượcthể hiện một cách sơ sài, lẻ tẻ, thiếu tính hệ thống. Mặc dù vậy, trong bối cảnh nền văn xuôiquốc ngữ đang hình thành, những quan niệm ấy bước đầu có ý nghĩa trong việc xác định thểloại và góp phần thúc đẩy sự phát triển của nó.

Trong thời trung đại, ở ta cũng như một số nước phương Đông, văn vần được chú trọng hơn vănxuôi. Do vậy, truyền thống văn học dân tộc ta chủ yếu nghiêng về văn vần. Mặt khác, thuật ngữ“tiểu thuyết” dùng trong văn học trung đại của ta được du nhập từ Trung Quốc vốn có nội hàmnghĩa rất rộng. Nó bao gồm những sáng tác thuộc nhiều thể loại văn học khác nhau như: chí,truyền kỳ, ký sự, tuỳ bút, liệt truyện, truyện,... Bởi vậy, vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, khitiểu thuyết bằng chữ quốc ngữ ra đời trong một hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hoá mới, thì ýniệm về nó còn rất mơ hồ. Phát biểu trực tiếp về thể loại văn học mới này, về cơ bản chúng tôithấy có hai loại quan niệm.

I. QUAN NIỆM CỦA NGƯỜI SÁNG TÁC

Quan niệm của người sáng tác chủ yếu được thể hiện trong các lời tựa, lời nói đầu, lời bạt, lờigiới thiệu ngắn không có tiêu đề hay lời bình của chính tác giả. Nhìn chung đó mới chỉ là nhữnglời phát biểu rất cảm tính, chưa dựa trên một cơ sở lý luận hay thực tiễn sáng tác phong phúnào. Do vậy, loại quan niệm này chưa thể đúc kết thành những luận điểm có tính chất lý luận vềthể loại. Tuy nhiên, sự gặp gỡ của các tác giả trên một số phương diện của sáng tác tiểu thuyếtcho phép chúng tôi rút ra một số điểm chung cơ bản sau:

1. Nhiều tác giả giai đoạn này đều có chung nhận thức rằng: đây là một thể văn mới và nhữngsáng tác của mình chỉ là “thử”, tập, thể nghiệm, nghĩa là có thể chưa hẳn là tiểu thuyết. Khảosát các tác phẩm văn xuôi quốc ngữ viết dưới hình thức tự sự giai đoạn này, chúng tôi thấy cónăm khái niệm được sử dụng để gọi tên thể loại. Đó là: “Chuyện” như Tấm gương luân lý(Chuyện đương thời của Nguyễn Thanh), “Truyện” như Một vạn đồng(Truyện vụ án của Trịnh Thái), “Đoản thiên tiểu thuyết” như 

1 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

Hai cô tuyệt sắc ở Sài Gòn(Hoàng Minh Tự), “Tiểu thuyết” như Khóc thầm(Hồ Biểu Chánh), “Trường thiên tiểu thuyết” như Sĩ luỵ vì tình(Lê Quang Chính). Những thuật ngữ này với chúng ta ngày nay không còn khó khăn lắm trongviệc phân biệt. Nhưng ở vào giai đoạn đang hình thành các thể văn xuôi quốc ngữ, việc sử dụngcho rạch ròi, cho đúng là rất khó. Ranh giới về thể loại giữa các tác phẩm kể trên quả thực hếtsức mơ hồ, thậm chí không có. Trong nhiều trường hợp khác, các khái niệm đó còn được dùngmột cách không nhất quán. Chẳng hạn một số cuốn được gọi là “Tiểu thuyết” chỉ với độ dài trêndưới chục trang sách như Số nó chồng sang, Cải tử hườn sanhcủa Khổng Lồ, Mối tơ tìnhcủa Đinh Huy Hào, trong khi một số cuốn của Hoàng Minh Tự độ dài trên ba chục trang, thậmchí cuốn Nghĩa đen tình đỏ, 64 trang vẫn chỉ được gọi là “Đoản thiên tiểu thuyết”. Tất nhiên, vấn đề dung lượng một tiểuthuyết không phải chỉ thể hiện ở độ dài. Nhưng để thoả mãn một số đặc trưng của “loại tự sự cỡlớn” này thì số trang cũng không thể quá ít. Theo chúng tôi, khái niệm “Tiểu thuyết” mà các tácgiả giai đoạn này sử dụng là để chỉ chung loại hình văn xuôi tự sự bằng chữ quốc ngữ. Và bêncạnh khái niệm này còn có thể dùng một số khái niệm như đã nói trên.

Trong lời tựa cuốn Hoàng Tố Anh hàm oan, Trần Thiên Trung (tức Trần Chánh Chiếu) viết: “Nay tôi ngụ ý soạn một bổn nói về chuyện trong xứ mình, dùng tiếng tầm thường cho mọi người dễhiểu đặng. Ấy là làm thử(chúng tôi nhấn mạnh), nên chỗ nào có sơ siểng, xin chư quý vị khán quan dung túng”(1)

. Thực ra, quan niệm này của Trần Thiên Trung không khỏi chịu ảnh hưởng của Nguyễn TrọngQuản - tác giả cuốn truyệnThầy Lazaro Phiền, được xem là người đầu tiên viết tiểu thuyết bằng quốc ngữ, trong việc “lấy tiếng thường” để nói“chuyện đời nay”. Song, trong khi Nguyễn Trọng Quản rất tự tin vào vai trò tiên phong, dẫn đầu,làm mẫu của mình: “Tôi một có (chỉ có) ý dụng lấy tiếng thường mọi người hằng nói mà làm ra một truyện hầu cho kẻ sau coi mà bàyđặt cùng in ra ít nhiều truyện hay”(2)

, thì Trần Thiên Trung lại không được tự tin cho lắm. Điều này cũng không mấy khó hiểu. Bởi vì

2 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

với những kỹ thuật tiếp thu được từ phương Tây, tác phẩm của Nguyễn Trọng Quản đúng như“con chim lạ đáp xuống một cánh đồng còn vắng bóng đồng loại”. Trong khi công chúng vănhọc ta đã quá quen với kiểu văn chương truyền thống phương Đông, lại đang dần dần trở thànhnhững “thượng đế” của một thị trường văn chương đang hình thành, thì những tác giả tiếp sauNguyễn Trọng Quản không dễ dàng thích gì viết nấy. Bởi vậy, tâm thế thăm dò, thể nghiệmkhông chỉ xuất hiện ở Trần Thiên Trung, mà cả Hồ Biểu Chánh khi viết Ai làm được(1912), Trọng Khiêm khi viết Kim Anh lệ sử(1924). Tuy nhiên, với Trọng Khiêm, nhờ một độ lùi thời gian nhất định và trong cái nhìn biệnchứng hơn, ông nhận ra rằng: Mặc dù thời đại “hư văn” đã hầu qua, lối học “thực hành” đã tấnbộ, nhưng so với Âu Tây, văn ta có những cái không nên bỏ mà ngược lại cần phải bảo tồn, bồidưỡng. Và để cổ động cho tinh thần ấy, viết Kim Anh lệ sử, ông “có ý thử viết(chúng tôi nhấn mạnh)tham bác hai lối văn xem; các ngài đọc sách sẽ nhận ra rằng tuy bề ngoài có mượn lối văn ÂuTây, song bề trong vẫn phảng phất cái hồn luân lý của Việt Nam cố quốc ta vậy”(3)

. So với Trần Thiên Trung và Hồ Biểu Chánh, Trọng Khiêm đã đi xa hơn trong quan niệm về thểloại, không chỉ thử làm “một bổn”, “một quyển” mà đã nghĩ đến việc thử một cách hành văn tiểuthuyết kết hợp được vẻ đẹp Á - Âu. Và nhu cầu làm mới thể loại này của Trọng Khiêm, sang giaiđoạn sau còn nhận được sự đồng cảm từ một cây bút chủ chốt của Tự lực văn đoàn – KháiHưng: “Tôi vẫn mong mỏi sẽ có nhà văn dung hợp được văn Thái Tây với văn Á Đông, để gây một lốivăn viết theo óc khoa học mà vẫn giữ được thi vị của văn Tàu”(4)

.

2. Về cách thức sáng tạo, các tác giả viết tiểu thuyết giai đoạn này chủ trương: “dùng tiếngthường” để “nói chuyện trong xứ”.

Chủ trương dùng tiếng thường để sáng tác văn học đã bắt đầu hình thành từ Trương Vĩnh Ký, rồiNguyễn Trọng Quản. Đến giai đoạn này các tác giả vẫn phát huy tinh thần ấy, thậm chí, TrầnThiên Trung còn nhấn mạnh: “dùng tiếng tầm thường (chúng tôi nhấn mạnh) cho mọi ngườidễ hiểu đặng”.Đặng Trần Phất tự nhận văn của mình “lời lẽ quê mùa”(5)

. Nguyễn Ý Bữu thì nói 

3 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

“Tôi lượm lặt lời thô dông dày mà góp thêm vào tấn trò đời một chuyện thế gian hi hữu”(6)

. Quan niệm về việc dùng ngôn ngữ như thế dẫn tới một kiểu lời văn khác hẳn so với trước đây.Tuy vẫn còn lẫn từ Hán Việt, kiểu câu văn biền ngẫu, những thành ngữ, ngữ cố định dày đặc,...nhưng đã thấy một dạng lời nói tự nhiên của những từ ngữ giản dị, sống động, đời thường; mộtlối diễn đạt nôm na, dễ hiểu.

Chủ trương dùng tiếng thường để nói chuyện trong xứ được bắt nguồn từ một thực tế. Đó là,bước sang thế kỷ XX, chữ quốc ngữ được phổ biến sâu rộng hơn, dẫn tới nhu cầu đọc ngàycàng nhiều. Từ nhu cầu đọc để nhận mặt chữ, tiến dần tới nhu cầu thưởng thức, giải trí. Vào thờiđiểm đó, những thể nghiệm văn chương bằng chữ quốc ngữ chưa đủ đáp ứng nhu cầu của côngchúng đông đảo, rộng khắp; các dịch giả phải phiên âm truyện thơ Nôm, dịch truyện Pháp,nhiều nhất là truyện Tàu ra chữ quốc ngữ. Và “từ thành thị đến thôn quê, nhân dân đua nhaumua mà đọc” (7). Nhận thấy ảnh hưởng của tiểuthuyết đối với công chúng lúc này là rất lớn, các nhà văn cũng đồng thời thấy rõ một điều “người mình mà biết truyện bên Tàu không bổ ích cho bằng biết truyện trong nước mình”(7)

. Và tinh thần dân tộc ấy đã thôi thúc các nhà văn lấy chuyện trong nước mình làm đề tài màviết. Những tiểu thuyết xuất hiện sớm như Hoàng Tố Anh hàm oan, Ai làm đượcra đời trong bối cảnh như thế.

Tinh thần dân tộc trong việc lựa chọn đề tài và nội dung phản ánh được thể hiện rõ nét hơn ởcác tác giả viết loại tiểu thuyết lịch sử. Trong lời “Tựa” cuốn Hưng Đạo Vương của Phan KếBính, Tuần phủ Thái Bình Phạm Văn Thụ viết:

“Khổ tâm thay! Những nhà sốt sắn về sự giáo-dục ở vào cuộc đời chọi nhau bằng óc này, chămchăm lấy bút thay gươm, rỏ mực ra máu, trên đối với hơn 4000 năm tổ quốc, dưới đối với haimươi nhăm triệu đồng bào, có khi dùng cách trực tiếp, cũng có khi dùng cách gián tiếp.

Cách trực tiếp nên dùng thế nào? Nên soạn pho sử-yếu, chép toàn bằng chữ quốc-văn; để hếtthẩy người nhớn, trẻ con, ai nấy cũng dễ hiểu.

Cách gián-tiếp nên làm thế nào? Nên nhân lối tiểu-thuyết, đặt thành ra bộ quốc-chí, để hết thảy

4 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

nhà-quê, kẻ-chợ, đâu đấy đều thích xem.

Bởi vì chữ là chữ nước mình, sử là sử nước mình, truyện là truyện nước mình, hồn vía văn-minhphảng phất ở đó. Nếu muốn lên đàn diển phép chiêu lấy quốc-hồn, mở xưởng rèn nghề đúc nêndân-trí, chi bằng lập chữ bản-quốc, học sử bản-quốc, xem truyện bản-quốc; nhưng dùng cáchgián-tiếp có nhẽ so với cách trực tiếp lại càng khoẻ hơn, tiện hơn và mau hơn.”(8)

Hưng Đạo Vương - cuốn tiểu thuyết lịch sử đầu tiên bằng chữ quốc ngữ - đã ra đời trên tinhthần ấy.

Ở khu vực phía Nam, tiểu thuyết lịch sử là thể tài phát triển mạnh với tác phẩm của các tác giảnhư Hồ Biểu Chánh, Phạm Minh Kiên, Tân Dân Tử, Nguyễn Chánh Sắt, Lê Hoằng Mưu... TânDân Tử trong “Lời tựa” cuốn Giọt máu chung tình đã trực tiếp đề cập đến cái “tinh thần bổnquốc”: ... “trong xứ ta chỉ biết khen ngợi sùngbái người anh-hùng liệt-nữ của xứ khác, mà chôn lấp cái danh giá của người anh-hùng liệt-nữtrong xứ mình, chỉ biết xưng tụng cái oai phong của người ngoại bang, mà vùi lấp cho lu mờ cáitinh thần của người bổn quốc” (9).Phạm Minh Kiên tự nhận mình là kẻ “tài sơ học thiếu”, chỉ vì kính trọng những bậc danh nhântrong nước, nên không nỡ để ngài mai một trong hòm quốc sử, và ông nói: “Tôi viết bộ truyện Lê triều Lý thị này cốt chỉ rút ở trong mấy thứ sử. Như là: “Việt Namlược-sử”, “Đại Việt sử ký”, “Đại Nam thập lục tiền biên”, “Nam-hải dị nhân”, “Lược biên giã sử”.(10)

Vậy là, từ niềm tự hào dân tộc và ý thức tự cường về văn hoá, các nhà tiểu thuyết của ta đã dầndần dịch chuyển đối tượng và nội dung phản ánh của tác phẩm tiểu thuyết, từ chuyện nước Tàulà chính sang chuyện nước Ta là chính. Đây cũng là một trong những dấu hiệu quan trọngkhẳng định một nền văn học hiện đại đang hình thành.

3. Về nghệ thuật hư cấu, tưởng tượng, các tiểu thuyết gia giai đoạn này quan niệm: sự thật củatiểu thuyết không phải thật 100%. Ngay cả Tố Tâm – cuốn tiểu thuyết mà nhiều người vẫn nghĩlà chép lại một chuyện hoàn toàn có thật, tác giả của nó sau này vẫn khẳng định: “Chuyện đời có đâu giống hẳn như tiểu thuyết. Người chép truyện tất phải thêm bớt ít nhiều chotruyện có mạch lạc, có kết cấu”(11)

. Tản Đà tuy còn mơ hồ về thể loại ngay cả đối với cái mình viết ra, nhưng trong lời “Tựa” cuốn 

5 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

Giấc mộng lớnvẫn đinh ninh rằng: ...“có sự thực mới chép thời không phải là tiểu thuyết”(12)

. Tuy là những phát biểu mang tính tự phát, nhưng quan niệm này của các tác giả đã phần nàotiếp cận đến tư duy tiểu thuyết ngày nay trong việc coi hư cấu, tưởng tượng là một đặc tính quantrọng của tiểu thuyết nói riêng và của nghệ thuật nói chung.

Tuy nhiên, hư cấu không có nghĩa là bịa đặt một cách tuỳ tiện, thiếu cơ sở. Hầu hết các tác giảđều kịch liệt phản đối lối văn “dị đoan”. Trong lời “Tựa” của Trương Duy Toản mở đầu cuốn Phan Yên ngoại sử, tiết phụ gian truân, có đoạn: “Theo trí mọn của tôi nay phải bỏ những Lê Huê pháp thuật, Kim Đính thần thông, KhươngThương phong trần, Thế Hùng trừ quỷ, Chung Ly lập trận, Bồ Tát cứu binh, Đại Thánh loạnthiên cung, Anh Đăng về tiên cảnh... mà sắp bày những truyện chí mới miễn là lánh khỏi cái nàodị đoan, mà báo ứng phân minh là đủ rồi”(13)

. Thực ra, Trương Duy Toản không phải là người đầu tiên quan niệm tiểu thuyết phải trình bàynhững chuyện tưởng tượng trong trí riêng của mình mà dường như truyện có thật. Trước đó,trong yêu cầu của bổn quán Nông cổ mín đàmdành cho cuộc thi tiểu thuyết quốc ngữ đầu tiên cũng đã ghi: “Không đặng dùng việc dị đoan, hễ chết mà còn muốn sống lại thì nhờ thuốc hay, thầy giỏi, chớnói đến quỷ thần; còn muốn phạt thì đau bịnh mà chết hoặc lôi đả, súng xạ, gươm máy”(14)

.

Quan niệm này cũng được nảy sinh từ một thực tế là “lối học “thực hành” đã tấn phát” (cách nóicủa Trọng Khiêm). Ưu thế của nền giáo dục mới này là ở chỗ nó làm thay đổi kiểu tư duy củacon người từ lối tư duy truyền kỳ, huyền hoặc sang tư duy khoa học; từ phi logic sang logic. Màđã là khoa học, logic thì mọi việc xảy ra trong tác phẩm phải có quan hệ nhân quả rõ ràng, vữngchắc. Cho nên, từ việc phủ nhận lối văn dị đoan, các tác giả dần dần đi tới thừa nhận một lốivăn tả thực. Đào Nam Du nói về tiểu thuyết Biển trầm luân của mình: “Trong chuyện nầy,chúng tôi không giám bày đặt điều chi quá đáng, không đúng sự thiệt, chúng tôi chỉ sơ tảnhững điều thích hiệp với trình độ xã hội ta ngày nay mà thôi”(15)

. Đạm Phương – tác giả Kim-Tú-Cầucũng quan niệm tiểu thuyết không được bịa đặt: “Tiểu thuyết Nhàn tình ngẫu lục, toàn tập mười chuyện, hoặc chuyện thuộc về cựu thời, hoặcthuộc về kim thời, hoặc tự soạn, hoặc biên dịch; tuỳ dài vắn khác nhau, song cái quan niệmcủa tác giả đều là hữu sở nhân mà ghi chép lại, chứ không phải bổng nhưng bịa đặt ra, hay là

6 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

ưa vui văn chương mà làm ra”. Đạm Phương còn trình bày thêm quan niệm của mình về “nguồn gốc” của tiểu thuyết: “Xưa nay người ta thường nói: “tiểu thuyết là để cảm xúc lòng người”, nhưng về phần tôi, thì tôinói rằng: vì có cảm xúc mới làm ra tiểu thuyết; bao nhiêu những điều mắt thấy tai nghe, dầu vuihay buồn, thương hay ghét, khen hay chê, có quan hệ đến nhơn tình phong tục há chẳng nênmiêu tả những bức truyền thần, để lại làm chỗ ký ức cho mình, và cũng để giúp phần suynghiệm cho người đời...”(16)

.Tất nhiên, quan niệm về tả thực ở đây có phần còn đơn giản và cứng nhắc, chỉ là đúng sự thật,là những điều mắt thấy tai nghe. Song, quan niệm như thế sẽ giúp cho tác phẩm phù hợp hơnvới “tầm đón đợi” của công chúng, đồng thời góp phần đem lại một giá trị quan trọng của tiểuthuyết giai đoạn này: giá trị hiện thực. Có lẽ cũng vì thế mà Xã hội tiểu thuyết và Cảnh thế tiểuthuyết là hai loại tương đối nổi trội.

4. Chưa thể nói là các tác giả đã trực tiếp bàn đến cái gọi là “chức năng văn học” của tiểuthuyết, nhưng phần lớn ý kiến đều gặp gỡ trong việc nhìn nhận ảnh hưởng của tiểu thuyết ở haiphương diện: giáo dục, cảnh tỉnh và “bổ sầu”, giải trí.

Quan niệm về tác dụng giáo dục của tiểu thuyết giai đoạn này có chịu ảnh hưởng của quanniệm “văn dĩ tải đạo” trong văn học truyền thống. Nhưng so với nội dung giáo dục của vănchương thời trung đại, thì “chức năng” giáo dục của tiểu thuyết được đề cập ở đây “nhẹ nhàng”và gần gũi hơn rất nhiều. Về mục đích của cuốn Hai chị em lưu lạc, Pierre L. viết trong lời“Tựa”:

“Đã có nhiều Tiểu-thuyết cho người lớn, mà chưa thấy Tiểu-thuyết cho trẻ-nhỏ coi chơi.

Vậy tôi soạn cuốn nầy đặng cho trẻ-nhỏ coi, chẳng những giải khuây, mà lại nhứt-là đặnghọc-đọi gương lành thói tốt: con-cái biết thảo kính vâng lời cha mẹ, anh em chị em biếtthương-yêu gìn-giữ nhau; bạn-hữu phải hết lòng trung-tín giúp-đỡ nhau. Con nhà giàu biếtthương nhà nghèo, con nhà nghèo cứ theo duyên-phận. Hết-thảy từ khi còn xung-ấu phải ởthật-thà đơn-sơ chất-phác, giữ nết-na hiền-từ khiêm-nhượng; khi lâm hoạn-nạn chẳng phàn-nàn,một kêu xin Chúa cứu-giúp mà-thôi; lúc được an-nhàn, chẳng kiêu-căng, một đội ơn Chúa.”(17)

Quan niệm của tác giả rõ ràng có chỗ không khỏi hạn chế do chịu ảnh hưởng của Thiên chúagiáo ở một mức độ thái quá. Nhưng những phương diện tình cảm và đạo đức mà tác giả quan

7 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

niệm và thể hiện trong tác phẩm đều mang tính chất vĩnh hằng, muôn thuở trong đời sống củangười Việt Nam. Cũng theo xu hướng này, cần phải nhắc tới những bài học đạo đức của HồBiểu Chánh dù ông không mấy khi phát biểu một cách trực tiếp trong “Lời tựa”. Nhận thức rất rõrằng trong thời buổi kim tiền này, nhiều quan hệ đạo đức đang bị biến dạng, nhiều giá trị đạođức đang dần mai một, nên dù đề cập đến mảng đề tài nào (xã hội, gia đình, lịch sử,...), HồBiểu Chánh cũng đều gửi gắm ít nhiều quan niệm về những giá trị đạo đức bền vững mà đờinào con người cũng cần đạt tới, với mục đích duy nhất là “thành nhân với thủ nghĩa”.

Bên cạnh xu hướng đề cao những giá trị đạo đức truyền thống, nhiều tác giả giai đoạn này còncoi tác phẩm của mình như tiếng chuông cảnh tỉnh những tình trạng đạo đức đáng báo độngtrong buổi giao thời. Đây là mục đích của Trương Quang Tiền khi viết tiểu thuyết Hoàng NguyệtÁnh : “Tôi viếtbộ tiểu thuyết nầy, cốt là mong thức tỉnh nhơn tâm muôn một, đang buổi thói đời tục đổi, đangbuổi mà thiên hạ vẫn cúi đầu nhắm mắt sùng bái cái chủ nghĩa kim-tiền này”(18)

. Dương Tự Giáp trong Phồn hoa mộng tỉnhlại muốn cảnh tỉnh một hiện tượng khác: “Chúng ta lại thường trông thấy trong bạn thanh niên chúng ta, có người tài năng có, phẩm hạnhcó, gia tư có, mà một phen lầm lỡ, chìm đắm trong xóm Bình-khang, trăm nghìn đổ một trậncười cũng không tiếc, rồi đến khi thân trần như rộng, chẳng ai buồn nhìn mới biết nghĩ lại, hoặcđịnh làm việc gì để chuộc tội với xã-hội với gia-đình, thì trong tay đã không còn một mảnh,thành ra ngày đi tháng qua, tần tảo được một ngày hai bữa cũng đã nhọc xác. Chim hồng chưaphỉ chí vân-tiêu mà xuânlại thu qua, tóc xanh đã thành ra đầu bạc!

Vì vậy, tôi tự ý tài-sơ trí-thiển, tự xét cũng chưa đủ cảnh-tỉnh cho ai, xong cũng không nỡ để choai cứ đắm-đuối trong bể tình, mơ-màng trên bến đục, dấn thân vào những nơi bùn-lội chông-gai,rồi sau hối lại thì sự đã rồi, nên cũng chẳng quản những lời bình-phẩm khen chê, mà mang hiếnnhững ai là khách làng chơi một câu chuyện của chàng Văn-Sinh mới vừa thuật lại vậy”(19).

Một sự thật đau lòng khác khiến các nhà văn cũng không thể làm ngơ, đó là: “bấy lâu nay, hàngnam giới và hàng nữ giới ở nước ta, hễ có chút Tây học thì đem lòng chê bai khinh rẻ nền luân lývà phong hoá nước mình”. Bởi vậy, Dương Quang Nhiều viết Thù nhà nợ nướcnhằm định hướng một thái độ: “Trong quyển tiểu thuyết Thù nhà nợ nước nầy, tác giả sẽ chỉ rõ những sự nào mà đoàn thể tanên bắt chước, những đoạn nào mà đồng bào ta nên xa chừa; tác giả viết ra quyển tiểu thuyếtnày là muốn tập rèn cái nết tốt cho đoàn thể quốc dân, cho đoàn thể quốc dân mình biết cái

8 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

luân lý Việt Nam là tốt đẹp, cái phong hoá ở nước mình là hoàn toàn.”(20)

Muốn dùng tiểu thuyết làm phương tiện nhằm cảnh tỉnh, răn dạy, giáo dục, chính là lúc các tácgiả đã nhìn thấy tầm quan trọng, vai trò to lớn của nó. Quan niệm này đã thể hiện một bước tiếntrong tư duy về thể loại so với thời trung đại, tiếp cận gần hơn với thuật ngữ tiểu thuyết trong tưduy hiện đại trong việc định vị thể văn này không chỉ trong nền văn học mà còn đối với đờisống xã hội.

Bên cạnh tác dụng giáo dục, phần lớn các tác giả giai đoạn này nhấn mạnh đến chức năng giảitrí, giải muộn của tiểu thuyết. Có thể có nhiều lý do dẫn đến quan niệm này. Một mặt là do trongbuổi đầu xây dựng nền văn xuôi quốc ngữ, các tác giả còn mò mẫm nên chưa được tự tin lắm;luôn tự nhận mình là “tài sơ học thiếu” nên chỉ dám xem cuốn sách của mình như một thứ dùngđể giải trí, giết thì giờ cho người khác. Mặt khác, do hoàn cảnh xã hội có nhiều thay đổi, trình độdân trí được mở mang, nhất là sự xuất hiện của kiểu người thuộc tầng lớp tư sản có nhu cầuhưởng thụ văn hoá, nên họ tìm đến tiểu thuyết như là một trong những thú tiêu khiển. Ngoài ra,tiểu thuyết do đặc trưng thể loại, bản thân nó có sức hấp dẫn nhiều tầng lớp người đọc hơn cácthể văn khác, thậm chí cả “nhà quê, kẻ chợ” – những người đến với văn học chủ yếu chỉ vì mụcđích “xem chơi”. Bởi vậy, trong rất nhiều lời tựa, lời đầu sách, chúng tôi thấy các tác giả trìnhbày quan niệm này:

“Quyển tiểu thuyết này cốt để giúp chư tôn giải muộn, phần hay dở tác giả chẳng dám tự khoe,xin nhượng phần phân đoán.”(21)

“Trong khi rỗi việc, tôi soạn ra cuốn tiểu thuyết này để hiến chư độc giả nhàn lãm.”(22)

“Vậy gọi là có ít chương để hiến chư độc giả mua vui trong khi uống nước, ngồi chơi.”(23)

...

Ngày nay, giải trí đã được nhiều nhà lý luận coi là một chức năng quan trọng của văn học. Nhưthế, đây cũng là một điểm gần với tư duy lý luận văn học hiện đại.

9 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

Hai chức năng này không hoàn toàn tách biệt. Trong nhiều trường hợp, theo người viết, chúngnằm ngay trong một quyển sách. Ngoài ra, tiểu thuyết còn có thể hàm chứa nhiều khả năngkhác, như lời giới thiệu của Tân Dân Tử trong cuốn Giọt máu chung tình: “Trong quyểntiểu-thuyết nầy, những lời nói giọng tình câu chuyện đặc để kỷ cang, có lối văn chương, có mùitao nhả, chổ thì cao đàm hùng biện, mà làm ngọn roi kích bác cho phong tục đương thời, chổ thìnghị luận khuyên trừng, làm một phương thuốc bổ ích tinh thần cho kẻ học sanh hậu tấn, chổlại bi, hoan, ly, hiệp, tình tứ thâm trầm; khiến cho độc giã cũng có lúc xúc động tâm thần mànheo mày chắc lưỡi, cũng có lúc vui lòng hứng chí, mà được giải khuây một ít cơn sầu, củng cókhi dựa gối cúi đầu, ngẫm nghĩ cuộc đời mà thương người nhớ cảnh”(24)

. Cố nhiên là ở đó có cả lời “quảng cáo” của tác giả cho tác phẩm thêm phần hấp dẫn, song viếtnhững lời như thế chứng tỏ trong suy nghĩ của mình, Tân Dân Tử cho rằng tiểu thuyết khôngchỉ có tác dụng giáo dục và giải trí. Cũng trong cuốn sách này, ở “Lời phụ thuyết”, Châu-sơnNguyễn Đăng Cao còn nhắc đến khả năng “mở mang trí thức” của tiểu thuyết mà lý luận vănhọc ngày nay gọi là chức năng nhận thức: ... “duy tiểu thuyết là một truyện có tình tứ cao xa, có tư tưởng rộng rãi hơn hết, chẳng những đọcđến thì đặng khiển muộn tiêu sầu mà thôi, lại cũng đặng mở mang trí thức thêm nữa.”(25)

5. Về việc phân loại tiểu thuyết: Từ yêu cầu phản ánh đa dạng đời sống (“Trong cuộc đời, phảiđem hết các việc quan, hôn, tang, tế, thầy thuốc, thầy chùa, thầy pháp, vân vân. Tốt khen xấuchê. Phải có can  (cang)thường luân lý, nhơn duyên, thiện ác.”(26)

) và để đáp ứng nhu cầu nhiều vẻ của người đọc thuộc mọi tầng lớp, tiểu thuyết giai đoạn nàyhết sức phong phú về loại. Những người viết cũng đã bước đầu có ý niệm về việc phân loại tiểuthuyết. Đặng Trần Phất gọi Cành hoa điểm tuyếtlà “một quyển tiểu thuyết về phong tục”, Hồ Biểu Chánh gọi Chúa Tàu Kim Quylà “viết điệu phiêu lưu”, Tân Dân Tử không chỉ gọi những sáng tác của mình như Gia Long tẩu quốc, Gia Long phục quốc, Giọt máu chung tình,... là tiểu thuyết lịch sử, mà trong lời tựa cuốn Gia Long tẩu quốc, ông còn phân biệt rất rõ sự khác nhau giữa lịch sử trong lịch sử đại lược chánh biên và lịchsử trong lịch sử tiểu thuyết: “Lịch sử đại lược chỉ nói tóm tắt những sự lớn lao, mà không nói cặn kẽ những sự mảy mún.Còn lịch sử tiểu thuyết thì nói đủ cả, vừa chuyện lớn lao, vừa chuyện mảy mún, đều trạng ranhư một cảnh vật tự nhiên, hiển hiện trước mắt. Lịch sử đại lược có nói nhơn vật sơn xuyên,quốc gia hưng phế, mà không toả trạng mạo ngôn ngữ, không toả tánh tình phong cảnh. Cònlịch sử tiểu thuyết thì toả đủ các nhơn vật sơn xuyên, tánh tình ngôn ngữ, toả tới hỉ nộ ái ố, trí

10 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

não tinh thần, toả tới phong cảnh cỏ hoa, cửa nhà đài các, nhành chim lá gió, nhạc suối ken ve,”... (27)

Bên cạnh những phát biểu trực tiếp cho thấy quan niệm của tác giả về việc phân loại, nhiềungười còn gián tiếp thể hiện bằng cách đặt tên thể tài cho tác phẩm của mình. Phần lớn được đềmột cách chung chung là “Tiểu thuyết”, nhưng cũng rất nhiều cuốn được ghi cụ thể. Và cứ theonhững cách định danh ấy, thì tiểu thuyết giai đoạn này có vô cùng nhiều loại. Theo thống kêcủa chúng tôi thì đã có tới ba chục loại khác nhau. Ngoài ra, một số cuốn các tác giả còn khoáccho nó rất nhiều danh tính như: Ẩn tình xã hội – Luân lý tiểu thuyết (Bể oan - Trương Thị BíchLiên), Võ hiệp, trinh thám, kỳ tình tiểu thuyết (Trường tình bí mật- Dương Minh Đạt), Ái tình, trinh thám, mạo hiểm (Lưỡi dao găm– Trần Văn Lộc), Gia đình luân lý, cải lương tiểu thuyết (Mười lăm năm lưu lạc– Phạm Minh Kiên),...

Thực ra, phân loại tiểu thuyết là một vấn đề rất phức tạp. Ngay cả khi khoa Nghiên cứu văn họcđã có nhiều thành tựu, cách phân loại cùng một đối tượng vẫn có nhiều điểm rất khác biệt giữacác nhà nghiên cứu. Theo chúng tôi, điều quan trọng nhất trong cách phân loại là phải xác địnhđược những tiêu chí tối ưu dựa trên “tính thường hiện” của một giai đoạn tiểu thuyết. Ý niệm vềphân loại thể tiểu thuyết của các tác giả giai đoạn này cơ bản là dựa vào đề tài và nội dungphản ánh. Mà giữa thời buổi “cũ mới tranh nhau”, “Á Âu xáo lộn” bấy giờ, biết bao nhiêu vấn đềcủa đời sống xã hội và số phận con người đặt ra cho các nhà tiểu thuyết. Cho nên, việc phânchia tiểu thuyết ra thành quá nhiều loại như thế cũng vẫn là điều dễ hiểu. Điều chúng tôi lấy làmlạ là, có nhiều cách định danh tiểu thuyết mà trong rất nhiều kiểu phân loại xưa nay đều khôngthấy nhắc đến. Chẳng hạn như: Thế giới tiểu thuyết (Mộng trung du – Cảnh Chi), Viêm lươngtiểu thuyết ( Gia đình ngộbiến  – NguyễnHữu Sinh), Thời sự tiểu thuyết (Cô hàng mứt– Lê Kim Các), Tiểu thuyết lạ mà quen (Lá thắm chỉ hồng – Trương Quang Tiền),... Ngay cảTiểu thuyết mới (Chiếc xuyến vàng– Nguyễn Văn Thao) cũng không phải là thuật ngữ “Tiểu thuyết mới” mà lý luận ngày nay nóitới. Nghĩa là, trong số những người cầm bút viết tiểu thuyết giai đoạn này, nhiều người chưa từngchịu một ảnh hưởng nào về cách phân loại. Không còn nghi ngờ gì nữa, đó chính là sức sángtạo riêng của mỗi nhà văn. Cho dù có nhiều cách phân loại mà theo nhãn quan của chúng tangày nay chưa thật hợp lý, cần phải điều chỉnh; thì những “phát kiến” về loại tiểu thuyết của cáctác giả giai đoạn này cũng rất đáng để chúng ta trân trọng và suy ngẫm. Chúng tôi mong sẽđược bàn thêm vấn đề này ở một dịp khác.

11 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

Như vậy, nhìn chung các tác giả giai đoạn văn học này đã có rất nhiều cố gắng trong việc nhậndiện thể loại. Các ý kiến đã đề cập đến nhiều phương diện khác nhau của sáng tác tiểu thuyết.Nhiều ý kiến đã tiếp cận ít nhiều tới lý luận về thể loại trong khoa Nghiên cứu văn học ngày nay.Và cùng với những thành tựu trong sáng tác, những quan niệm về thể loại mà chúng tôi vừatrình bày đã góp phần khẳng định chắc chắn sự có mặt của tiểu thuyết – một trong những tiêuchí hết sức quan trọng để kết luận nền văn học nước ta đang tiến sang phạm trù hiện đại trongmấy chục năm đầu thế kỷ XX.

Tuy nhiên, cũng cần phải thấy rằng những ý kiến phát biểu về tiểu thuyết của các tác giả giaiđoạn này nhìn chung còn sơ sài, mang tính tự phát và thiếu tính hệ thống, thể hiện một cáchhiểu còn mơ hồ về thể loại. Lý do cũng hoàn toàn dễ hiểu:

Thứ nhất: Đây là giai đoạn mở đầu của thời kỳ hiện đại hóa, mọi thứ còn đang ở dạng “tập sự”,như đứa trẻ đang chập chững những bước đầu tiên, vì vậy không tránh khỏi những bỡ ngỡ, nonnớt trong nhận thức về thể loại.

Thứ hai: Các tác giả cũng chưa có điều kiện tiếp xúc kỹ với những sáng tác tiểu thuyết và lýluận về thể loại này của những nền văn học hiện đại trên thế giới.

Thứ ba: Lý luận để vững chắc cần phải được đúc rút từ chính thực tiễn sáng tác thì ở giai đoạnđầu, sáng tác tiểu thuyết cũng chưa nhiều thành tựu, thậm chí nhiều quyển mang tên tiểu thuyếtnhưng không có được những đặc trưng, cốt cách tiểu thuyết.

Những giới hạn đó sẽ phần nào được bổ khuyết ở khu vực nghiên cứu.

II. QUAN NIỆM CỦA NGƯỜI NGHIÊN CỨU

Trong khu vực này, chúng tôi chú ý trước hết đến những ý kiến của ông Phạm Quỳnh được trìnhbày trong bài “Bàn về tiểu thuyết” đăng trên Nam phong số 43 (1- 1921). Xuất phát từ một thựctế là  “Mấy năm nay ở nước ta người làm

12 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

tiểu thuyết, người đọc tiểu thuyết đã thấy nhiều. Phàm buổi mới đầu lấy đâu được tốt. Cho nênngười làm tiểu thuyết còn ít thấy hay, mà người đọc tiểu thuyết cũng chưa được sành.”, ông muốn giải nghĩa rõ tiểu thuyết là gì và bàn về phép làm tiểu thuyết với hy vọng “giúp cho nghề tiểu thuyết ở nước ta được đôi phần”.

Có thể xem đây là bài viết mang tính lý luận đầu tiên về thể loại tiểu thuyết ở nước ta. Từ gócnhìn của một nhà nghiên cứu, lại tiếp thu được nhiều ảnh hưởng từ văn học Pháp – nền văn họccó thành tựu về tiểu thuyết hiện đại từ rất sớm, Phạm Quỳnh đã có nhiều kiến giải xác đáng vềtiểu thuyết trên các phương diện như: định nghĩa tiểu thuyết, kết cấu tiểu thuyết, phép hànhvăn tiểu thuyết, yêu cầu đối với nhà văn viết tiểu thuyết, phân loại tiểu thuyết,... So với quanniệm của các tác giả viết tiểu thuyết giai đoạn này, tiểu luận của Phạm Quỳnh bài bản và sâusắc hơn. Chẳng hạn, trong quan niệm về tả thực: Nếu một số nhà văn cho rằng tả thực là phảitả những chuyện có thật, mắt thấy tai nghe, thì Phạm Quỳnh phủ nhận điều đó. Ông gọi đó là“lý thuyết của phái tả chân”. Uyển chuyển và linh hoạt hơn, Phạm Quỳnh cho rằng: ... “phái tảchân chẳng qua là ghét những nhà hay bịa đặt ra những chuyện quái đản bất kinh, nên xướngra cái chủ nghĩa nên y theo sự thực, chủ nghĩa này không phải là không có lẽ chánh đáng,nhưng nếu diễn đến cực đoan thì không khỏi thiên lệch và không hợp với tôn chỉ nghề tiểuthuyết vậy. Vậy phàm đã gọi là tiểu thuyết, tất phải có kết cấu, kết cấu tức là sửa sang xếp đặtsự thực cho có nghĩa lý, có hứng thú hơn. Kết cấu khéo là bịa đặt ra một truyện huyền mà vẫncăn cứ ở sự thực, khiến cho người đọc vẫn biết rằng truyện không thực mà không thể không tinđược, vì những nhân vật, những tình tiết trong truyện tuy không thực, mà ví có phép gì biến rathực được, thì tưởng trình bày hành động ra cũng đến thế mà thôi, không khác gì: đó mới làtuyệt khéo.”

Đề cao vai trò của kết cấu và phô diễn trong quá trình làm tiểu thuyết, Phạm Quỳnh cũng đãchỉ ra những cách thức tiến hành trên cơ sở so sánh sự khác nhau giữa văn Ta, Tàu và Tây màtheo đó người viết tiểu thuyết có thể vận dụng để sáng tác cho có chủ động. Ở vào thời điểm tiểuthuyết mới được nhen nhóm lên, thì những “bài giảng” của Phạm Quỳnh quả là rất hữu ích. Tuybàn về phép làm, nhưng ông cũng không hề áp đặt, mà thường nhấn mạnh rằng phần lớn vẫnphụ thuộc vào “cái tài riêng của người ta”, nghĩa là vẫn kích thích sự tự do sáng tạo của mỗi tácgiả.

Cách phân loại tiểu thuyết của Phạm Quỳnh so với đương thời cũng là rất khoa học. Ông đã xâydựng được những tiêu chí phân loại tương đối rạch ròi như: dựa vào ý nghĩa, dựa vào hình thức,dựa vào tính chất,... Ngoài ra, Phạm Quỳnh còn có ý so sánh để làm rõ sự khác biệt giữa trườngthiên tiểu thuyết và đoản thiên tiểu thuyết. Nhưng cái cơ sở mà ông đưa ra ở đây là chỉ căn cứvào độ dài thì chưa thật thoả đáng.

13 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

Giống như các nhà văn, Phạm Quỳnh cũng đã chỉ ra tác động sâu xa của tiểu thuyết đến đờisống xã hội cả mặt tích cực lẫn tiêu cực. Nhưng khác là, nếu các nhà văn chỉ thấy tác động tiêucực từ những tác phẩm có nội dung không “chính đáng”, thì Phạm Quỳnh lại cho rằng điều đócó thể xảy ra đối với cả những tác phẩm có nội dung lành mạnh: “dẫu truyện khéo đến đâu vẫnlà truyện huyền, người ta say mê những truyện huyền qúa thì có hại đến việc thực; cả đêm cảngày chỉ sống với những người mơ màng trong truyện, thời tinh thần mê mẩn đi, đối với ngườithực việc thực không khỏi sai lầm lẫn lạc, thật có hại cho sự sinh hoạt ở đời vậy”. Điều này có lẽ Phạm Quỳnh cũng có lý khi nhìn thấy dân trí của nước ta lúc này còn đang ởgiai đoạn “bán khai”. Và dường như đồng tình với ông chủ bút Nam phongnày, cách ít năm sau, cuốn Đời Hoàng Oanhcủa Vũ Đình Chí đã ra đời như một sự minh hoạ cho quan điểm đó của ông.

Ngoài bài viết của Phạm Quỳnh, trong khu vực tạm gọi là nghiên cứu còn có thể kể đến một sốbài viết khác như: “Vấn đề tiểu thuyết” của tác giả D.C đăng trên báo Khai hoá (7/7/1923), bài“Bàn về đoản thiên tiểu thuyết” của tác giả T.D trên Đông Pháp thời báo(số 752, 4/8/1928),...

Trong bài “Vấn đề tiểu thuyết”, tác giả D.C chủ yếu nhấn mạnh đến tác động hai mặt của tiểuthuyết đối với xã hội. Sau khi phân tích, tác giả kết luận: “Xem như thế thì tiểu thuyết cũng đángdự vào hàng những cái lợi khí truyền bá văn minh được, vì nó chính là một môn khoa học tập bổrất phổ thông với mọi người, song nó cũng có thể là lưỡi gươm sắc mà chém rất nhiều người,phần đó là về các học thuyết nhầm”.Và trong hoàn cảnh “các nhà soạn tiểu thuyết ta ngày nay mới tập bước”, tác giả D.C có ý muốnnhắc nhở các nhà soạn dịch tiểu thuyết ta phải chú ý để “vừa là thâu thái lấy văn chương mỹ thuật, vừa gìn giữ lấy luân lý tinh thần”bởi “nếu dịch có hay thì mới mong bù đắp cho quốc văn, mà ý có chính thì mới đủ vãn hồi được thếđạo”, bằng không thì “di hại vô cùng”. Thiết nghĩ, đó cũng là những trăn trở đầy tinh thần trách nhiệmcủa một học giả đối với nền quốc văn ở buổi ban đầu.

Lời bàn của tác giả T.D mang tính chất lý luận rõ nét. Đề cập đến sự khác nhau giữa đoản thiêntiểu thuyết và trường thiên tiểu thuyết, tác giả này tỏ ra sắc sảo hơn Phạm Quỳnh khi cho rằng: “đoản thiên với trường thiên khác nhau bởi dài ngắn, ấy mới là phần hình thức thôi; còn khácnhau về tinh thần nữa, mà phần này lại trọng yếu hơn,... Cái tinh thần của tiểu thuyết đoảnthiên, khi đem so với trường thiên thì mới thấy.

14 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

Đại để: trường thiên tả cả “phần nguyên”, còn đoản thiên tiểu thuyết chỉ tả một phần lẻ. Tảphần nguyên nghĩa là chung cả, hoặc về sự biến động của một thời kỳ, như Tam quốc chí hoặcvề phong tục của một xã hội, như Những người khốn nạn (Les misérables) hoặc về thân thế củamột người, như Lục Vân Tiên, Kim Vân Kiều. Tả phần lẻ nghĩa là chỉ chú ý vào một sự gì đó màphô bày nó ra cho hết vẻ, như Nước đời lắm nỗi, tả sự ăn hiếp vợ của một anh chồng; Sống chếtmặc bây, tả sự không biết thương dân của một ông quan”. Chỉ là một cách diễn đạt còn thômộc, chứ tinh thần của tác giả thì phần nào đã tiếp cận được với lý luận văn học hiện đại khiđịnh nghĩa về truyện ngắn (đoản thiên) và tiểu thuyết (trường thiên).

Nhìn chung, những lời bàn mang tính chất lý luận về thể loại còn quá ít ỏi so với thực tiễn sángtác khá phong phú lúc bấy giờ. Các tác giả cũng đã tỏ ra rất nỗ lực trong việc trình bày lý thuyếtvề thể loại, nhưng lý thuyết ấy quả là còn quá khiêm tốn so với một thể văn “mới định hình vàcòn đang phát triển” như tiểu thuyết. Mặc dù vậy, những bài viết như thế đã góp phần thúc đẩyquá trình phát triển của tiểu thuyết quốc ngữ giai đoạn đầu thế kỷ XX. Không những thế, chúngcòn có ý nghĩa trong việc đánh dấu sự ra đời của khoa Nghiên cứu văn học trong nền văn họchiện đại Việt Nam.

___________________

CHÚ THÍCH:

1. Hoàng Tố Anh hàm oan, Trần Thiên Trung, Phát Toán, Libraire Imprimeur, Sài Gòn,1910. 2. Thày Lazaro Phiền, P.J.– B. Nguyễn Trọng Quản, J.linage, Libraire – éditeur, SaiGon,1887, tr. 4. 3. Kim Anh lệ sử, Trọng Khiêm, Đông Kinh ấn quán, Hà Nội, 1924. 4. Khái Hưng, Lời tựa viết cho Vàng và máu, dẫn theo Khảo về tiểu thuyết (Vương Trí Nhànsưu tầm, biên soạn), Nxb. Hội Nhà văn, Hà Nội, 1996, tr. 71. 5. Cành hoa điểm tuyết, Đặng Trần Phất, in trong Văn học Việt Nam thế kỷ XX, Mai QuốcLiên (chủ biên), Quyển I Tập III, Nxb. Văn học, Hà Nội, 2002, tr. 659. 6. Cô Ba Tràh, Nguyễn Ý Bữu, In lần thứ hai, Tín Đức thư xã xb., Sài Gòn, 1927. 7. Hồ Biểu Chánh, dẫn theo Vương Trí Nhàn, Sđd, tr. 27. 8. Hưng Đạo Vương, Phan Kế Bính, Đông Kinh ấn quán, Hà Nội, 1914, tr. 3. 9. Giọt máu chung tình, Tân Dân Tử, Đức Lưu Phương thư quán, xuất bản lần thứ 2, 1928,tr.6.

15 / 16

Quan niệm về tiểu thuyết trong văn học giai đoạn 1900 – 1930

10. Lê-triều Lý-thị, Phạm Minh Kiên, Tín Đức thư xã, Sài Gòn, tr.2. 11. Dẫn theo Lê Thanh nghiên cứu và phê bình văn học, Lại Nguyên Ân (sưu tầm và biênsoạn), Nxb. Hội Nhà văn – TT văn hoá ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội, 2002, tr. 193. 12. Tản Đà toàn tập, tập II, Nxb. Văn học, Hà Nội, 2002, tr. 602. 13. Dẫn theo Vương Trí Nhàn, Sđd, tr. 25. 14. Theo Quốc Anh, Nông Cổ Mín Đàm và cuộc thi tiểu thuyết đầu tiên trong lịch sử vănhọc quốc ngữ , Tạp chí Văn học, số 3 – 1978, tr. 144. 15. Biển trầm luân, Đào Nam Du, Thạch Thị Mậu, Sài Gòn, 1928, tr. 1. 16. Kim – Tú – Cầu, Đạm Phương, Nữ lưu thơ quán, Gò Công, 1928, tr.2. 17. Hai chị em lưu lạc, Pierre L., Imprimerie de Quinhon, Quinhon, 1927, tr.3. 18. Hoàng Nguyệt Ánh, Trương Quang Tiền, Imprimerie Du Centre, SaiGon, 1924. 19. Phồn hoa mộng tỉnh, Dương Tự Giáp, Imp. Kim-Đuc-Giang, HaNoi, 1928, tr.3. 20. Thù nhà nợ nước, Dương Quang Nhiều, Nhà in Xưa nay, Sài Gòn, 1928, tr.11-12. 21. Nặng nghĩa Châu Trần, Nguyễn Thái Hoà, Nhà in Xưa nay, Sài Gòn, 1928, tr.1. 22. Bể oan, Trương Thị Bích Liên, HaNoi – TONKIN, 1930, tr. 1. 23. Biển trầm luân, Đào Nam Du, Sđd, tr.1. 24. Giọt máu chung tình, Tân Dân Tử, Sđd, tr. 7. 25. Giọt máu chung tình, Tân Dân Tử, Sđd, tr. 4. 26. Theo Quốc Anh, Tlđd, tr. 143. 27. Gia long tẩu quốc, Tân Dân Tử, Nhà in Bảo tồn, SaiGon, 1930.

 (Lê Tú Anh - Đại học Hồng Đức)

Nguồn: Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 9/2007, tr. 85-99

Đăng lại từ Website Khoa Văn học, ĐH KHXH&NV TPHCM

16 / 16