Punimseminarik Sistemetinfsegseormativesistemiinformatikdhesigurianrrjeteteinformacionit...

8/16/2019 Punimseminarik Sistemetinfsegseormativesistemiinformatikdhesigurianrrjeteteinformacionit 140322145540 Phpap…

1/17

UNIVERSITETI PUBLIK “HAXHI ZEKA”-PEJËFAKULTETI I SHKENCAVE TË APLIKUARA TË BIZNESIT

DEPARTAMENTI ADMINISTRIM BIZNESI

Punim seminarik

Lënda : S !"#$# n%&'$a( &n

Tema : Sistemet informative )! !"#$ n%&'$a" * d+#! , ' a në ''.#"#" # n%&'$a( &n "

Studentet: Mësimdhënësi/jaShpejtim Rudi Prof.dr.sci.Edmond BeqiriPajtime Murtezaj Prof..mr.sci. ahja !ataj

21.03. 2014


2/17

Përmbajtja

HyrjeHistoriku-Zhvillimi i sigurimit të informataveSistemiSistemet informative Sistemi informatik Llojet e sistemit informatikA likimi i sistemit informativ

!erfitimet nga Sistemet e "nforma#ionit$aktoret n%ermjetesues mes &rgani'atave %he teknologjive informative!ersoneli i sistemeve te informa#ionitSistemi informativ si me%iator i firmes(Siguri informa#ioniStu%im rasti-krahasues )rëli%hëse teori- raktikë*oment %he rekoman%ime*onklu'ion!erfun%imi

Hyrje


3/17

Si fjalë e arë %uam të themi se në +otë shfr,të'imi i shër+imeve të internetit singa as ekti i komunikimit ashtu e%he nga as ekti i a+sor+imit të informatave është nërritje të sigurtë. ash më shumë familje +lerjen &/ L"/ e kanë +ërë %i ka rutinore.

jithashtu institu#ionet everitare %he ata jo everitare tashmë kanë filluar në të ma%heshfr,të'imin e mun%ësive ë ua ofron interneti. Ata të gjithë janë të li%hur në rrjet %he

komunikojnë n%ërmjet t,re. jithashtu e%he në +otën e +i'nesit shumë n%ërmarje tëmë%ha komunikojnë me filijalet e t,re në ërmjet internetit or e%he n%ërmarjet e voglakr,ejn shumë unë me anë të internetit. &rgani'atat +i'nesore në kohën mo%erne janë %uke u mvarur shumë e më shumë

rej sistemeve të t,re informative. Se se mos asja e sistemeve informative të 'hvilluara aaftëson ër+alljen n%aj kom likmeve %he n%r,shimeve të tregut në të #ilin atao erojnë. "nformatat %he të %hënat kom lete %he të +esueshme janë +ërë të %omos%oshme

ër të eksistuar në konkuren#ën e ma%he të nivelit +otëror. *ërkesat e +i'nesit ër sisteme informative janë ritur shum. /ga ana tjetër 'hvillimi i sh ejtë i teknologjisëinformative je mun%ësinë ër a likimin e llojeve të n%r,shme har%verike %he softveriketë #ilat thjesht ara %isa viteve nuk kanë eksistuar %he n%ihmojnë në 'hvillimin %he

lotësimin e kërkesave ër sistemet informative.

Historiku

Zhvillimi i sigurimit të informatave


4/17

!rej kohës së lashtë të shkrimit aria e shteteve %he e koman%ave ushtarake kanëku tuar se ështëe rën%ësishme të ji en të formulohen5 mekanisma ër të ruajtur

+esueshmërinë e informative gjatë shkëm+imit të t,re. /jerë'it %uke %ëshiruar komunikim të sigurtë kanë ër%orur mjete ër vulosje rej %itëve të ara të shkrimit ër të njohur vërtetësinë e %okumentit %he +esueshmërinë e tij.

jatë Luftës së 6,të 7otërore është +ërë një ha i ma%h në 'hvillimin e sigurisëtë sistemeve informative. 8un% të thuhet se kjo eriu%hë ishte e%he filimi i 'hvillimitformal të sigurimit të sistemve informative. $un%i i shek. 99 %he fillimi i shek 99" kishte një ër arim të sh ejtë në lëminë etelekomunika#ionit har%verit %he softverit kom juterik %he ër unimin e të %hënave.6is onimi me aisje më të vogla elektronike më të fu ishme %he më të lira

+ëri ër unimin elektronik të të %hënave me ërha je më të ma%he %uke filluar nga +i'neset e vogla %he ër%oruesve shtë iak. *ëta kom juterë së sh ejti u +ënë të li%hur nërjetë e #ila uhet internet. :ritja e sh ejtë %he ërha ja e gjithanshme e ër%orimit të mjeteve ër

ër unimin e të %hënave %he +isnesit elektronik të kr,era në ërmjet internetit %he sulmet

e anumërta n%aj kësaj %ukurie ishte e nevojshme ër gjetjen e meto%ave më të mira ër ruajtjene kët,re kom juterëve %he të informa#ioneve të #ilat ata i ruajnë i ër unojnë%he i shkëm+ejnë. 6i#i linat shken#ore të Sigurimit të informative Sigurimit të kom juterëve %hem+rojta e informative "A5 stu%iohen nga një numër i ma%h i organi'atave rofesionaletë gjitha me të njëjtat ëllime ër ruajtjen e sigurisë të sistemeve informative.

Sistemi

Sistemi është një +ashkësi e o+jekteve %he rela#ioneve në mes të atri+uteve të

o+jekteve ë funk#ionojnë si tërësi ër arritjen e ëllimit të #aktuar. 8e fjalë të tjerasistemi ara et +ashkimin e farë%o elmenteve të #ilat kanë karakteristika të ër+ashkëta%he formojnë një tërësi.


5/17

ërësia e #ila ara et një sistem nuk mun% të n%ahet ose të %ekom onohet nëelemenet e saja a i hum+ur vetitë kr,esore të tërësisë. ;etëm +ashkësia e #aktuar eelementeve me n%ërli%hje re#i roke të aksionit intern siguron ëllimin konkret tëeksistimit të sistemit. *ështu .sh.< shër+imi i furni'imit në n%ërmarje ka ër %et,rë ë të i sigurojë

aisjet e #aktuara të unës %he elementet e tjera har=huese në +a'ë të të #ilave krijohen ro%ukte të gat me. 8e shitjen e kët,re ro%ukteve sigurohen mjetet në të holla të #ilatshfr,të'ohen ër ri ërtrirje të mjeteve të unës si %he ër nevojat e tjera të n%ërmarjes.*jo %o të thotë se se#ili sistem ara et një +ashkësi relativisht të i'oluar %he tërrum+ullaksuar të jesëve ose elementeve re#i rokisht të n%ërli%hura të #ilat sjellen %hefunk#ionojnë si as ligjshmërive të #aktuara në +a'ë të të #ilave sigurohet una %hefunksionimi i sistemit si tërësi.

Sistemet informative

Sistemi informativ "S-english S"-sh i 5 është sistemi i ër+ërë rej njerë've të%hënave të ruajtura %he aktiviteteve të #ilat i ër unojnë të %hënat %he informatat %uke

ërfshirë ër unimin me %orë a o në mën,rë mekanike. Si %is#i linë e shken#ave kom juterike stu%imi i sistemve informative +ënorvatje ër të ku tuar %he ars,etuar %o+itë e a%ministrimit të unëve +ren%a nën%ërmarje me anë të teknologjisë informative. Sot teknologjia informative %he informata janë +ërë një n%ër +urimet më merën%ësi ër ek'ekutivin gjatë formimit %he u%hhe jes së një organi'ate krahas njerë've

arave materialit a o makinerisë. Stu%imi i sistemeve informative e ka 'anafillën te shken#at kom juterike %he se

Sistemi informatik

Sistemi informatik mun%ë të %efinohet si<>një +ashkësi e elementeve të n%ërli%hura të #ilat me atri+utet e t,re mun%ësojnë

ër unimin elektronik të të %hënave?Sistemi informatik ër+ëhet nga njer'it %he ajisjet kurse %et,rë e tij ështëm+le%hja e të %hënave ër unimi memorimi %he transmetimi i t,re.Sistemi informatik ro#eson informata nga të %hënat ërkatësisht ai transferonin utet në out ute si as nevojave %he kërkesave ër informata.


6/17

Sistemi informatik ara et sistem 6"/A8"* @ me kohë %he nën n%ikimin erethinës n%r,shojnë elementet e tij e me këtë e%he vet sistemi në tërësi.&rgani'imi i sistemit informatik %uhet të siguroj<

"nkua%rimin e të gjitha ëllimeve të sistemit

8inimi'imin e aktiviteteve të %,fishta në ro#esimin e informatave si %hemenjanimin e konflikteve mi%is rojekteve 'hvillimore8otivimin e ersonelit

/=itjen e interak#ionit mi%is nënsitemeve të #ilat %uhet të sigurojnë efikasitetin e unës së sistemit informatik

Llojet e sistemit informatik ;arësisht nga marrë%hënja mi%is in uteve %he out uteve sistemet informatike mun%ëtë jenë<

1. Sisteme neutrale- kur in uti i t,re është i +ara+artë me out utin-in utet nuk ësojnë n%onjë n%r,shim %he k, sistem themi se është vetëm transmetues iinformatave.

2. Sisteme të informuara - kur in utet janë më të më%ha se out utet- sistemi i tillëështë asiv se se më te ër mer informata nga sistemet tjera se sa ë i ër unonato.

3. Sistemi informatik qeverisës - është sistem kreativ in utet e tij janë më të

vogla se out utet.-gjatë ro#esit të ër unimit të të %hënave krijon #ilësi të re ran%aj themi se k, sistem është në funksion të everisjes.


7/17

Agjen#itë :regullatore Aksionarë *onkurrentët

"/!) !:& S" &) !)

$ 67A *

:: H"/A$urnitorët *onsumatorët &: A/"ZA A

SISTEMI INF !M"TI#

$ee%+a#k

INP$TI P! %ESIMI $TP$TI


8/17

Aplikimi i sistemit informativ

"nformatika ose teknologjia informative meret me stu%imin %he krijimin esistemeve informative të kom juteri'uara në ër organi'ata të n%r,shme si ato everitare

jo everitare %he +i'nesore. /%ihmë e ma%he e kom anive në këtë kohë janë infomatat e ose%uara nga ana enjerë've eks ertë me anë të të #ilave ata vinë gjer në inova#ione të n%r,shme %he të #ilatn%ihmojnë ë të mun% të jenë konkurues në tregun në të #ilin ata o erojnë. *ëtan%ërmarje %uhet të kene strukture të mire informative ku ku tohet me aisje te miraharverike %he softverike se se %o n%ermarrje erfiton nga sistemet informative5einforma#ionit.

Per timet nga Sistemet e Informacionit

o :en%esia e sistemeve te informa#ionit er unet e organi'ates.o !ermiresimi i sistemit a o im lementimi i nje sistemi te ri %uhet te vleresohet

si as<sa mire jane ku tuar kerkesat e sistemitB

si jane er jekjet e firmes er teknologji te reB

C%o organi'ate ara rakisht %uhet te shohe si erfitimet ashtu e%he kostot %he te vleresojinvestimet oten#iale er sistemet e informa#ionit.

Faktoret ndermjetesues mes rgani!atave dheteknologjive informative


9/17

Personeli i sistemeve te informacionit

Zgjerimi i va'h%ueshem i teknologjise se kom jutereve %he sistemeve teinforma#ionit ka mun%esuar ha jen e mjaft ven%e une er s e#ialistet e ket,re%isi linave.!ergjithesisht ersoneli ne %e artamentin e sistemeve te informa#ionit er+ehetnga<

De+ %evelo er 'hvillues te De+-it5 rogrameretanalistet e sistemito eratoret etj

Sistemi informativ si mediator i rmes"


10/17

Si&uri informa'ioni


11/17

Atri+utet e Sigurisë së "nforma#ionit< ose #ilësimet sh ( )esues*meria( Inte&riteti

+*e,is onues*meria 7"A5.Sistemi i Informacionit është i kompozuar në tre ndarjekryesore, hardware, software dhe komunikimet me ëllimin të n%ihmoje në in%entifikimin%he a likimit e sigurisë së informa#ionit në stan%artet e in%ustrise si mekani'mat em+rojtjes %he aran%alimit ne tre nivele< $i'ik !ersonale %he &rgani'ative. /ëthel+ ro e%urat a o olitikat janë im lementuar ër tju treguar njerë've

a%ministratoreve ër%oruesve %he o eratoreve5 si të ër%orin ro e%urat ër të siguruar Sigurine e "nforma#ionit ne &rgani'ataSi&uria e Informa'ionit( shkurtimisht "nfoSe# ër#akton informa#ionin nga

asja aksesesi5i aautori'uar er%orimi '+ulimi shkaterrimi mo%ifikimi le=imiins ektimi regjistrimi a o shkatërrimi. ështe një term i ërgjithshem ë mun% te er%oret avaresisht nga forma e te %henave e mun% te marim elektronike fi'ike etj...56, as ektet me te me%ha te Sigurise se "nforma#ionit jane<E Si&uria e IT /%onjehere i referohemi si siguria kom juterike Siguria e

eknologjise se "nforma#ionit është siguria e informa#ionit e a likuar ne eknologjish esh here si forme e sistemit te kom juterit5. shte e vlefshme te shenohet se me

kom juterat nuk %o te thote %omos%oshmerisht nje 6eskto Shte ie. /jë kom juter eshte#%o %evi#e me nje /jesi Fen%rore !ro esuese %he %isa memorie ma%je %he njellogarites5. S e#ialistet e S"gurise se " janë othuajse gjithmonë të gjen%ura në %on%ërmarrje të më%ha ër shkak të nat,rës %he vlerës së të %hënave +ren%a +i'neseve të

më%ha.. Ata janë ërgjegjës ër m+ajtjen e të gjithe teknologjine +ren%a sigurisë sëkom anisë nga sulmet ki+ernetike %ashake e ë sh esh ër i en të shkelin informa#ion rivat kritik a o ër të fituar kontroll në sistemevet e +ren%shme.E /Si&urimi Informa'ioneve/ akti i sigurimit të të %hënave ë nuk kanë hum+urkur lin%in ështjet kritike. *ëto ështje ërfshijnë or nuk kufi'ohen vetëm në<fatke ësitë nat,rore mosfunksionim i kom juterit G serverit vje%hja fi'ike ose n%onjëshem+ull tjetër ku e të %hënat kanë oten#ialin ër të enë të hum+ura. 8e ënëseinforma#ioni në e okën tonë mo%erne është i ruajtur në shumi#ën ekom juterave të

http://sq.wikipedia.org/wiki/Skeda:CIAJMK1209.png


12/17

sigurimit të informa#ionit është trajtuar në mën,rë ti ike me nga s e#ialistët e sigurisë" 5. /jë nga meto%at më të 'akonshme er te asur Siguri të "nforma#ionit është ë të

kemi një +a#ku off-site e të %hënave në rast se lin%in një nga ështjet e ërmen%ura melart .

Si verejtëm ne tekstin më arshëm se aftësitë %he mun%ësitë komunikative %heinformative janë në rritje %he sfi%a ër siguri gjithashtu është në një ritje të ma%he. /ëvitin 2001 në ërmjet internetit janë +ërë 34 000 sulme kom juterike n%aj shf,të'ueve tëinterntetit. Sot kur kemi një ekonomi glo+ale ose kur funksionon tregu glo+al %he kur

una më e ma%he kr,het n ërmjet intenetit mjafton ë të sulmohet vetëm një kom juter ivetëm ë të ketë efekt në shumë sisteme informative të avarura.Si shihet është ritur nevoja ër sisteme kom juterike të #ilat ofrojnë siguri %he intimitet të të %,ja alëve

+i'neseve %he konsumatorëve. Sigurimi i informa#ioneve %o të thotë ruajtjen e informative %he sistemeveinformative rej asjes ër%orimit ha jes n%r,shimit ose shkatrimit të t,re të

joautori'uar. ermet Sigurimi i informatave Sigurimet kom juterike %he 8+rojtja einformtave "A5 ër%oren sh esh herë ër ëllime të njëjta. *ëto fusha janë të n%ërli%hura%he kanë ëllim të njëjtë në ruajtjen e +esueshmërisë tërësisë %he vlefshmërisë sëinfomatave. Sigurimi i kom juterëve është %egë e sigurimit të informa#ioneve e a likuar në të%, jesët teorike %he raktike të sistemit kom juterik. 8+rojtja e informative "A5 si as everisë së Shteteve të 7ashkuara %efinohet si< 8asë e #ila m+ron %he justifikon informatat %he sistemet informative me ruajtjene +esueshmërisë tërësisë vlefshmërisë %he re ro%uktimit. *ëta masa ërfshijnëmun%ësinë ër restaurimin e sistemeve informative me m+rojtje të inkor oruar '+ulimin%he muun%ësitë reaguese. Feveritë for#at ushtarake institutet finan#iare %he +i'neset rivate grum+ullojnësasi të më%ha të %hënash të +esueshme ër të unsuarit e t,re ër konsumatorët ër

ro%uktet ër '+ulimet %he ër gjen%jet e t,re finan#iare. 6he ër të i ruajtur ër tu ukuj%esur ër siguin e t,re nevojiten masa të #ilët e n%ihmojnë ruajtjen e t,re.

Stu+im rasti-kra*asues1.A keni sistem informativ në n%ërmarrje B


13/17

FI,"NI-"010ENTI-"0

"nali2ë!unëtorët e $i%ani-ag në ,etjen e

arashtruar na janë ërgjigjur meshumi#ën ër o #ionin e arë se seshumi#a e të unësuarëve e %ijnë unën%ha janë në ngjarje rreth n%ërmarrjes

asi ë kanë ërvojë të ma%he në këtëfirmë ërgjigjet n%oshta %he nuk e %i

janë unëtorët e rinjë ë sa o janë unësuar %he nuk janë krejtsisht tëa%a tuar me rrethinën e +ren%shme.

"nali2ë!ikërisht ashtu si na është ërgjigjur$"6A/"-A ashtu e%he / "-A 0Ie t,re janë në %ijeni të lotë ëra likimin %he funksionimin e sistemit

informativ në n%ërmarrje 0I u ërgjigjen ër ars,e të n%r,shme rrethsistemit informative men%oj ë n%oshtae%he unëtorët nuk e kanë ku tuar

,etjen mire.

0ENTI-"0

FI,"NI-"0

"nali2ë!ërvoja m+i 20 vje are e kësaj kom anie ka +ërë

ë të ketë një nivel të lartë të tëknologjisëa likative %he shumi#a e unëve kr,hen mesisteme mo%erne si sistemi i konta+ilitetit ishitjeve etj./ë n%ërmarrje unojnë një staf igjerë %he me unë nga më të thjeshtat %eri tek ato më të n%ërlikuarat e%he në këtë rast nuk mohohet ë nuk ka unëtorë ë nuk ka asje nësisteme informative.


14/17

#$Sa është ndërmarrja e juaj e krahasueshme merajonin rreth përdorimitte teknologjisë moderne%

"nali2ë%he se kjo firmë nuk ka n%onjë

rëvojë të ma%he %he me një historik të shkurtër kun%rejt $i%anit shkalla eautomati'imit %he e er#jelles risiveteknologjike na tregon se oa likohen më shumë se tek firma

ara rake të aktën si as ërgjigjevetë të unësuarëve.


15/17

&rëlidhëse teori'praktikë Si në teori oashtu e%he në raktikë gjetëm ërafrime të ër+ashkëta ë na +ënë tëku tojmë ë të %,ja shkojnë së +ashku %rejt reali'imit të o+jektivave %he ëllimeveorgani'ative %he ekonomike.

"nali2ë

lo+ali'imi %he ha ja e tregjeven%ërkom+ëtare kan +ërë ë të ketë njohurirreth karakteristikave rajonale e%he në

këtë rast firma ka li%hje me shtetetrajonale si me eks ort ashtu e%he meim ort.*ështu +ëhën krahasime tëmunshme %he kjo firmë ka marrës e#ifikat e teknologjisë nga rajoni.

"nali2ë

/%aj kësaj ,etje më in%iferent%eklarohet enti-ag sesa $i%ani-ag%uke u ërgjigjur ër o'itive me 40In%ersa $i%ani me 0I ars,eja ën%ronse enti-ag është n%ërmarrje më vonë ethemeluar %he ka një gamë më të vogël

të ro%ukteve ë i shet %he në +a'ë tësistemit informative ë ka konsi%eronse nuk është mjaft e krahasueshme merajonin.


16/17

Literatura e thotë< %rejtimi finan#iar si sektorë a o %e artment i ve antë në të gjithakom anitë konvergjojnë kah m+le%hja e të %hënave %he ër unimi në informa#ione të

ër%orshme automati'imi në një shkallë më të ma%he ërmes veglate të " rogrameve%he softuerëve . *jo e gjitha ër re%uktimin e kostos në shkallë %he këtë na e %ëshmoie%he ,etja e jonë arashtruar stafit të %, n%ërmarrjeve ku të %,jat u ërgjigjen se e%he

se kanë kostot e mirëm+ajtjes së t,re sistemet e informa#ionit kanë rën%ësi të ma%hea likative ër re%uktimin e kostove

(oment dhe rekomandime

*omentin e +a'ojmë në atë se në +a'ë të krahasimeve tona rreth të %, n%ërmarrjevehasem në konvergjen#a mirë o e%he %ivergjen#a të vogla të aktën me ërgjigjet emarra nga unonjësit. *ëto %, n%ërmarrje ë afarojnë në një komunë të njejtë ra nëatë të jakovës me arametra %he rritje të njejtë ekonomike o karakteri'ohen mekom onenta ërgjithësisht të njejëta rreth sistemeve. %he se herë herë njëra

ën%ronte më mirë se tjetra në një as ekt n%ërmmarja tjetër e kom en'onte më njëas ekt tjetër.

!ekoman+ojmë që

ë ër#jellin risitë teknologjike e%he më sh eshë ketë informim më i mirë i nivelit të ulët rreth sistemeve

*rahasime të sh eshta me S" të ven%eve rajonale /%ërmarrja e %,të të ketë automati'im sikurse n%ërmarrja e arë rreth ër%orimittë linjave telefonike ër erositjen e mallit nga logjistika ër në ikë shitëse

(onklu!ion

Sigurimi i informatave është o#es i a ërfun%uar i ushtruar në ërmjet kuj%esit%he ërgje shmërisë ër të i m+rojtur informatat %he sistemet informative rej asjes të

joautori'uara. !ro#esi i a ërfun%uar i sigurimit të informatave ërfshin trajtime të


17/17

a ërfun%uara vlersime m+ajtje monitorim %he %etektim të %okumenta#ionit %herishikimit.

asi e sistemet e informa#ionit jane ka te ren%esishme er organi'aten %uhet te jemi te sigurt e ermiresimi i sistemit eg'istues a o nje sistem i ri informa#ioni %o te

oj ne uljen e kostove rritjen e erfitimit ermiresimin e sher+imeve ose ne arritjen e

nje avanta'hi kom etitiv.!ersoneli i sistemeve te informa#ionit jane faktori kr,esor e er#akton mo%ifikimin esistemit a o 'hvillimin e nje sistemi te ri.

!ërfun%imi

!unuan<Stu%entët

Punimseminarik Sistemetinfsegseormativesistemiinformatikdhesigurianrrjeteteinformacionit...

Documents

Transcript of Punimseminarik Sistemetinfsegseormativesistemiinformatikdhesigurianrrjeteteinformacionit...