PUNIM DIPLOME - · PDF file2 Dedikuar Jetën, dashurinë, suksesin gjithҫka të...
Transcript of PUNIM DIPLOME - · PDF file2 Dedikuar Jetën, dashurinë, suksesin gjithҫka të...
UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”
FAKULTETI I EDUKIMIT
PROGRAMI FILLOR
PUNIM DIPLOME
Tema: “Shpjegimi i zanoreve në klasën e parë”
Kandidatja: Prof. Ass. Dr.:
Valmira Tahiraj Sindorela Doli-Kryeziu
Gjakovë, 2017
2
Dedikuar
Jetën, dashurinë, suksesin gjithҫka të mirë që kam në këtë jetë, ia dedikoj dy personave, me mallin
e të cilëve u rrita dhe po jetoj ҫdo ditë.
Do të më mungojnë duartrokitjet e juaja sot, po në vend të duarve tuaja, do ta vendos dorën
time në zemër, sytë kah qielli, dhe me zërin që e dëgjoni vetëm ju, do të them “ia dola edhe kësaj
here, ia dola për ju”.
Babait dhe vëllait tim të dashur…
3
FALENDERIME
“Për të ëndërruar një ëndërr të duhet aq pak kohë, janë sekondat që i japin formën e duhur, por
duhen vite për t’i dhuruar jetë kësaj ëndrre, janë njerëzit që e mundësojnë këtë ëndërr, dashuria,
vullneti dhe shpeshherë sakrifica”.
Çdo punë që realizohet me ndihmën e të tjerëve është punë që të dhuron akoma më shumë
dashuri brenda saj, kështu edhe në lidhje me finalizimin e këtij punimi duhet të falënderoj disa
persona.
Një falënderim i veçantë për profesoreshën e nderuar Sindorela Doli-Kryeziu, e cila gjithmonë
është treguar e gatshme në çdo moment, për çdo lloj këshille, për çdo lloj përkrahje. Përveç kësaj
mbështetje të ofruar, falënderimi i veçantë bazohet në nderin që më dhuroi si mentore e temës.
Po ashtu, dëshiroj të falenderoj familjen që janë fryma motivuese, besimi im në çdo gjë dhe
miqtë e mi për mbështetjen që më kanë dhënë në çdo ҫast.
Faleminderit të gjithëve!
4
ABSTRAKTI
Gjuha është elementi thelbësor i ҫdo kombi, dhe si e tillë është unike e cila në vete barthistorinë dhe kulturën e ҫdo populli. Gjuha shqipe është një nga gjuhët e lashta të Ballkanit edhepse e dokumentuar me shkrim në shek-XV në vazhdimësi janë mbajtur takime dhe kongrese për
njësimin e gjuhës standarde, gjuhë e cila është mjaft e pasur dhe ka karakteristika të shumta.
Alfabeti i gjuhës shqipe ka gjithsej 36 shkronja të ndara në 29 bashkëtingëllore dhe 7zanore, të gjitha këto shkronja kanë specifikat e tyre dalluese, kështu që me anë të këtij punimido të mundohem të vë në pah dallimet kryesore në mes të bashkëtingëlloreve dhe zanoreve, e nëveҫanti tiparet krysore të zanoreve, arsyen pse ekziston një ndarje e tillë, dallimet fuksionale tëtyre si dhe ndarjet e tjera.
Me anë të këtij punimi jam munduar të studioj në mënyrë të hollësishme fonemat,përkatësisht zanoret e gjuhës shqipe dhe të interpretohen te gjeneratat në mënyrë sa më tënxëshme. Njëherit unë si mësusese e ardhshme të jem e përgatitur që gjatë punës sime t’u ofrojgjeneratave njohuri të kuptueshme dhe logjike për zanoret e gjuhës shqipe. Ky punim i imi do tëjetë sadopak një udhërrëfim për mua së pari, mësuesit e ardhshëm dhe për nxënësit një model i tëstudiuarit të fonemave të gjuhës shqipe.
Fjalët kyҫe: alfabeti, shkronja, zanore, gjuha, tingulli , nxënësi.
5
PËRMBAJTJA
FALENDERIME . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
ABSTRAKTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
HYRJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
KAPITULLI I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1. Gjuha dhe shkrimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
1.1. Gjuha shqipe gjatë historisë. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.2. Mendimet, të dhënat rreth alfabetit të gjuhës shqipe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
1.3. Kongresi i Manastirit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
KAPITULLI II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
2. Fonetika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.1. Lidhja e fonetikës me degët e tjera të gjuhësisë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.2.Tingujt dhe aspektet e studimit të tyre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.3. Aspekti funksional ose fonologjik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
2.3.1. Fonema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.3.2. Klasifikimi funksional i zanoreve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
2.4. Aspekti akustik i tingujve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.4.1. Karakteristikat kryesore akustike të tingujve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.4.2. Tiparet akustike të zanoreve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
2.5. Aspekti nyjëtimor i tingujve. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
2.5.1. Si dallohen zanoret në aspektin nyjëtimor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.6.Parimet e klasifikimit të zanoreve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
KAPITULLI III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3. Shpjegimi i zanoreve në klasën e parë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3.1. Të mësuarit sipas strukturës ERR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3.1.1. Evokimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
6
3.1.2. Realizimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.1.3. Reflektimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2. Metodat e mësimdhënies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.3. Mjedisi i të nxënit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
3.4. Mjetet mësimore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.5. Tingulli dhe zanorja A, a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.6. Tingulli dhe zanorja E, e. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
3.7. Tingulli dhe zanorja O, o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.8. Tingulli dhe zanorja Y, y. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
PËRFUNDIMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
LITERAURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
AUTOBIOGRAFIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..46
7
HYRJE
“ Të mësuarit, e vetmja rrugë e sigurt drejt suksesit”
Kjo thënie dhe shumë të tjera si kjo të thëna nga njerëzit e dijes, më motivuan për të
vazhduar suksesshëm edhe pse e përcjellë me shumë sfida, lodhje, por ishte dëshira dhe vullneti
që më forcuan dhe më ndihmuan të arrij deri këtu.
Të qenit mësuese është profesioni më fisnik në botë sepse si i tillë është dëshmuar
gjithmonë, prandaj jo rastësisht kam vendosur të jem pjesë e këtij profesioni. Ҫdo punë kërkon
përkushtim në mënyrë që të arrijë qëllimin e saj të mirë, andaj jam munduar që me përpikmëri të
realizoj këtë punim.Punimi i diplomës ka qëllimin e tij sfidues, ku nëpërmjet tij ne mundohemi t’i
vendosim në pah të arriturat tona gjatë këtyre viteve. Unë me anë të këtij punimi kam vendosur të sfidoj
veten time.Pas shumë kërkimeve për një temë sa më aktuale dhe të rëndësishme vendosëm për këtë temë,
shkronjat përbëjnë bazën thelbësore të të folurit dhe të të shkruarit, prandaj është e domosdoshme të
njihemi nga afër me to në mënyrë që t’i evidentojmë gabimet e mundshme qoftë në të folur apo në të
shkruar.
Gjuha është një ndër dukuritë më të rëndësishme shoqërore dhe veҫoria kryesore e ҫdo
populli, prandaj si e tillë secila gjuhë i ka specifikat e saja. Gjuha shqipe është emërtim i
përbashkët për gjuhën standarde të shqiptarëve duke përfshirë edhe dialektet dhe nëndialektet me
të cilat flasin apo kanë folur shqiptarët, prandaj është lënda më e rendësishme që shpjegohet në
shkollat tona.
Alfabeti i gjuhës shqipe ka gjithsej 36 shkronja, 29 bashkëtingëllore dhe 7 zanore kështu
që me anë të këtij punimi do të mundohem të shpjegoj kuptimin e zanoreve e sidomos
shpjegimin e tyre për klasën e parë. Zanoret e gjuhës shqipe janë: a, e, ë, i, o, u dhe y tinguj këta
që artikulohen në hapësirën e gojës pa hasur në asnjë pengesë.
8
Në kapitullin e parë kam shpjeguar rëndësinë e gjuhës shqipe, për historinë e saj, për të
dhënat dhe mendimet rreth alfabetit duke përfshirë ngjarjen më të rëndësishme, Kongresin e
Manastirit.
Në kapitullin e dytë jam munduar të shpjegoj rreth degës së fonetikës e cila studion tingujt,
klasfikimin e tingujve, dallimin në mes të zanoreve dhe bashkëtingllorëve, me fokus të veҫantë
tek zanoret.
Gjithҫka që mësohet duhet të jetësohet me anë të praktikës, dhe përcjellja e dijes tek
nxënësit është misioni im më i rëndësishëm prandaj është e domosdoshme që të përdoren metoda
sa më praktike në mënyrë që nxënësit ta kenë sa më të lehtë të mësuarit e sidomos kur bëhet fjalë
për nxënësit e klasës së parë duke marrë parasysh ndjeshmërinë e tyre, të gjitha këto janë
shpjeguar në kapitullin e tretë.
9
Kapitulli I
1. Gjuha dhe shkrimi
Gjuha si mjet komunikimi paraqitet në dy forma e folur dhe e shkruar. Gjuha e folur ështëe vjetër sa vetë njeriu. Në krahasim me gjuhën e folur, shkrimi është më i ri. Shkrimi ka lindurnga nevojat e njerëzve për të fiksuar mendimet e tyre dhe për t’ua transmetuar atë të tjerëve nëkohë të ndryshme.1
Shkrimi i një gjuhe është dukuri kulturore, që zakonisht mund të përcaktohet se cilës kohëi takon si datë, sepse me shkrimin nis jo vetëm historia e asaj gjuhe, por edhe vetë historia edokumentuar e popullsisë. Prandaj shkrimi është një nga shpikjet më të mëdha të njerëzimit.2
Njihen tre tipa kryesor të shkrimit, që kanë zëvendësuar historikisht njëri-tjetrin:
Piktografia (nga lat. Pictus-i vizatuar + greq. Graphio- shkruaj) është shkrimi me
anë të vizatimeve, që përbën dhe fillimin e shkrimit grafik. Shenjat e këtij
shkrimi janë piktogramet (vizatime skematike të njerëzve, kafshëve shpendëve,
drurëve, sendeve etj..). Me anën e këtyre vizatimeve paraqiteshin situata të jetës
së përditshme si gjuetia, sende, qenie etj..
Ideografia( nga greq. Idea-ide + grapho-shkruaj), domethënë shkrimi me anë të
ideve, të nocioneve etj.. Ky lloj shkrimi shënon një shkallë më të lartë në
zhvillimin e shkrimit. Ideografia lindi nga nevoja për të paraqitur grafikisht atë që
nuk është konkrete dhe nuk mund të vizatohet. Ndërsa piktogrami paraqet vetë
sendin, ideogrami paraqet simbolin e sendit.
Fonografia (nga greq. Phone-tingull + grapho-shkruaj) është mënyra e shkrimit
ku shenjat tregojnë elementet tingullore të fjalës d.m.th. rrokjet dhe tingujt.
Ka dy lloje te shkrimit fonografik: shkrimi me rrokje dhe shkrimi me tinguj
(fonema).
Fonografia shënon një etapë më të lartë në zhvillimin e shkrimit.
Fjalitë analizohen nënjësi më të vogla: në filllim me rrokje. Kështu lindi shkrimi
me rrokje ose shkrimi silabik, ku ҫdo rrokje paraqitet me një shenjë të veҫantë.
1Jashari. A, Kryeziu. B “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011, fq. 27-28.2 Lloshi. Xhevat “Rreth alfabetit të gjuhës shqipe”, Shkup, 2008, fq. 7.
10
Shkrimi më i vjetër silabik është shkrimi i shumerëve ( Mesopotami) rreth 200
vjet p.e.s. dhe shkrimi i grekëve të vjetër në Kretë dhe në Qipro.
Etapa e fundit e zhvillimit të shkrimit eshtë shkrimi tingullor, ku ҫdo tingull
paraqitet me shkronja te vecanta. Një sistem i tillë u krijua në greqishten e vjetër
(shek. VII- VI p.e.s.) mbi bazën e alfabetit fenik.3
1.1. Gjuha shqipe gjatë historisë
Gjuha shqipe sot flitet në Shqipëri dhe jashtë kufijve të saj në Kosovë, në Maqedoninë
Veriperëndimore të sotme, në territorin ndërmjet Shkupit, Gostivarit, Tetovës dhe Dibrës , në
Serbinë Jugore të sotme, në Preshevë, në Bujanovc dhe në Medvegjë, në pjesën jugperëndimore
të Malit të Zi të sotëm, në Krajë, në Ulqin me rrethina deri në Tivar dhe në Ҫamëri, në Greqinë
Veriperendimore të sotme. Shqipja, pra, flitet në viset perendimore të Ballkanit, aty ku
kryqëzohen rrugët që lidhin lindjen me perëndimin, pikërisht në atë rajon që ka qenë djepi i
qytetërimit antik evropian.
Gjithashtu, shqipja flitet edhe në diasporë (në Itali, në Greqi, në Bullgari, në Ukrainë),
edhe në shumë vende të kontinentit tonë dhe më gjerë në Amerikë, në Azi dhe në Australi nga
shqiptarë të vendosur atje në kohë më të hershme ose më të vonshme.
Në rrethinat e Durrachium-it (Durrësi i sotëm) u formua nyja e Shtetit të parë Ilir. Gjuha e kësaj
popullsie ishte ilirishtja.
Shqiptarët janë pasardhës të ilirëve dhe gjuha shqipe pasardhëse e ilirishtes. Nga kjo gjuhë
nuk kanë mbetur veҫse pak fjalë, disa emra gjeografikë dhe emra personash ilirë të cilët mund të
shpjegohen me emra të shqipes. Kështu p.sh. Dardania është shpjeguar me shqipen dardhë,
Dalmatia me shqipen delme, dele, Ulkin me shqipen ujk, ulk, Bardhyl me shqipen i bardhë, Daz
me shqipen dash.
3 Jashari. A, Kryeziu. B “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011, fq. 27-28.
11
Në shekullin VII Shqipëria u pushtua nga sllavët, kurse në shekullin XV nga turqit
otomanë. Pushtimi otoman vazhdoi pesë shekuj, deri me 28 nëntor 1912. Gjatë kësaj periudhe të
gjatë pushtimi, gjuha dhe kultura shqiptare kanë qenë nën ndikimin e gjuhës e të kulturës latine,
greko-bizantine, sllave e turke. Gjenden në shqipe fjalë me origjinë nga greqishtja e vjetër,
latinishtja, greqishtja bizantine, sllavishtja, turqishtja etj..
Është e vërtetë që shqipja ka pësuar ndikime nga gjuhët e huaja, sidomos në leksik, por
është po kaq e vërtetë që ajo ka shfaqur aftësi për t’i asimiluar dhe ndryshuar sipas modelit të vet
huazimet, duke treguar forcën dhe gjallërinë e saj. Ajo ka ruajtur origjinalitetin e saj si gjuhë
indeoevropiane me strukturë fonetike, gramatikore e leksikore të veҫantë. Gjuha shqipe, pra, i
përket familjes së gjuhëve indeoevropiane. Rreth dy mijë fjalë të shqipes janë me origjinë
indeoevropiane.
Në historinë e Shqipërisë dhe të shqiptarëve Rilindja Shqiptare (XIX-XX) zë një vend të
vecantë. Gjatë kësaj periudhe problemet e gjuhës u bënë pjesë përbërëse e programit të Rilindjes
Shqiptare, e cila me alfabetin e Shoqërisë së Stambollit(1878) hodhi bazat për zgjidhjen e
problemit të alfabetit të gjuhës shqipe, i cili përfundimisht u zgjidh në Kongresin e Manastirit me
1908. Në bazë te alfabetit të gjuhës shqipe është alfabeti latin.4
1.2. Mendimet, të dhënat rreth alfabetit të gjuhës shqipe
Gjuha greke (e vjetër) sjell termin “alfabet” alfa + betos (emërtimi i dy shkronjave të para
të alfabetit të saj: alfa dhe beta), i cili shënon tërësinë e shkronjave të vëna në radhë sipas një
rendi të caktuar tradicional, që shërbejnë për të shkruar një gjuhë.
Shkronjat paraqesin grafikisht sistemin tingullor të gjuhës. Numri i shkronjave të ҫdo
alfabeti varet nga numri i tingujve themelorë (fonemat) që ka gjuha që ai përfaqëson. Në
përgjithësi në gjuhë të ndryshme, numri i shkronjave është më i vogël se numri i tingujve.
Alfabeti i gjuhës shqipe është mbështetur në alfabetin latin, ashtu si shumë gjuhë të
vendeve të tjera. Autorët e shekujve XVI dhe XVII përdorën alfabetin latin të plotësuar dhe me
pesë shkronja të posaҫme.
4 Beci. B, “Gramatika e gjuhës shqipe për të gjithë”, Botime EDFA, Tiranë , 2004, 15-17.
12
Shqipja është shkruar edhe me shkronja greke. Në shekullin XVII u përdor dhe alfabeti
turko-arab, me të cilin kanë shkruar bejtexhinjtë.Në historinë e shkrimit të shqipes janë bërë
përpjekje për të krijuar alfabete origjinalë.
Me një frymë thellësisht kombëtare e zgjjidhi ҫështjen e alfabetit Naum Veqilharxhi, i cili
krijoi një alfabet të veҫantë, të ndryshëm nga alfabetet e përdorura gjerë atëherë, duke synuar që
të ishte injëjtë për të gjithë shqiptarët.
Përpjekje të mëtejshme për krijimin e një alfabeti të përgjithshëm u bënë në vitet ’60 të
shekullit XIX, dhe më pas, nga një grup atdhetarësh të shquar, si: K. Kristoforidhi, P. Vasa, H.
Tahsini, J. Vretoja, S. Frashëri etj., të cilat u kurorëzuan në kohën e Lidhjes se Prizrenit, me
hartimin e alfabetit të Stambollit (Alfabetarja).
Kongresi i Manastirit (1908) e zgjidhi përfundimisht ҫështjen e alfabetit të gjuhës shqipe.
Ai u shpreh për përdorimin e alfabetit të Stambollit dhe të një alfabeti latin që e përpunoi vetë
kongresi.5
Alfabeti i shqipes ka 27 shkronja dhe me to jepen 36 fonema, duke shtuar dyshkronjësha.
ABC-ja është një bashkësi shenjash grafike të një sistemi shkrimi, ose është një sistem
shkronjash për të dhënë me shkrim tingujt e në gjuhë.6
5 Jashari. A, Kryeziu. B “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011, fq. 28-29.6 Lloshi. Xhevat “Rreth alfabetit të gjuhës shqipe”, Shkup, 2008, fq. 78.
13
1.3. Kongresi i Manastirit – një ngjarje e rëndësishme për një gjuhë të
përbashkët shqipe
Ngjarjet e ndryshme politike në Perandorinë Osmane ndikuan edhe më shumë në
zhvillimin e veprimtarive patriotike për hapjen e shkollave në gjuhën shqipe. Një detyrë me
rëndësi të madhe kombëtare, shkencore dhe politike ishte edhe ҫështja e formimit të alfabetit të
përbashkët.
Përpjekjet për të organizuar një kongres në nivel kombëtar për të parëdhe arritur në një
përfundim të unifikuar të ҫështjes së alfabetit në interes të mbarë shqiptarëve po bëheshin të
shumta. Iniciativën e mori klubi “Bashkimi” i Manastirit, i cili në mbledhjen e 23 gushtit të vitit
1908 vendosi të organizonte një kongres me qëllim që t’i japim mbarim kësaj të madheje nevojë
për bashkimin e të gjithë shqiptarëve në një abc. Në këtë kongres morën pjesë mjaft përfaqesues
nga të gjitha vendet ku jetonin shqiptarët, ishin gjithsej 50 delegatë. Këto punime zgjatën nëntë
ditë dhe përmes diskutimeve u arritën qëndrime unike për alfabetin kombëtar për të gjithë
shqiptarët. Në këto seanca plenare u aprovuan vendime të rëndësishme, siҫ ishin:
a). U përkrah mendimi që baza e alfabetit të ardhshëm të gjuhës shqipe të ishte ekskluzivisht
alfabeti latin;
b). Kongresi zgjodhi një Komitet apo Komision prej 11 antarësh i cili do të vendoste për
alfabetin e shqipes, ndërsa pjesëmarrësit e Kongresit qenë betuar se do t’i pranonin vendimet e
Komisionit të Kongresit.
Kongresi i Manastirit i përfundoi punimet me sukses me 22 nëntor me 1908 dhe hyri në
historinë e kulturës shqiptare si Kongresi që vendosi për unifikimin e alfabetit të gjuhës
shqipe.Ishte një fitore e një rëndësie të veҫantë për mbarë popullin shqiptar, që nga periudha e
RilindjesKombëtare shqiptare e gjer më sot, duke ndihmuar për formimin e gjuhës së përbashkët
letrare shqipe.7
7Kryeziu-Doli. S, “Shtrirja e shqipes standarde në Gjakovë”, Temë doktorature, Tiranë, 2013, fq. 39.
14
KAPITULLI II
2. Fonetika
Fonetika (nga greq. phonetikos, phone <<tingull, zë>>), është shkenca që merret me
studimin e rrafshit ose të anës tingullore të gjuhës.8 Është rrafshi bazë i gjuhës mbi të cilin
ngrihen rrafshet e tjera të saj.9
Fonetika është dega themelore e gjuhësisë, që studion mjetet tingullore të gjuhës shqipe,
d.m.th.strukturën tingullore të ligjërimit tingujt-fonemat, ligjësitë e bashkimit e të ndryshimit si
dhe funksionin e tyre në komunikim. Ajo i studion tingujt e nyjëtuar të gjuhës. Në fonetikë
studiohen edhe dukuritë e tjera të gjuhës tingullore si theksi, intonacioni etj..
Në vartësi nga objekti dhe qëllimet e studimit, fonetika mund të jetë përshkruese dhe historike.
Fonetika përshkruese merret me studimin e aspektit nyjëtimor, fizik, perceptivdhe
funksionaltë mjeteve tingullore të një gjuhe të dhënë në një moment të caktuar, kurse fonetika
historike studion evolucionin e mjeteve tingullore të një gjuhe gjatë historisë së zhvillimit të
saj.Fonetika përshkruese ndahet në: fonetikë nyjëtimore, në fonetikë akustike, në fonetikë
dëgjimore ose auditive dhe në fonetikë funksionale ose fonologji. Në fonetikën përshkruese
mund të përfshihet edhe fonetika kombinatore edhe fonostilistika.10
Përveç fonetikës së gjuhëve të veҫanta, që mund të jetë përshkruese ose historike, ekziston
dhe fonetika e përgjithshme, që studion mundësitë tingullore të aparatit të të foluritdhe mënyrat e
ndryshme të përdorimit të tyre në gjuhë të ndryshme.11
8Beci.B, “Fonetika e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 10.9 Memushaj. R, “Hyrje në gjuhësi”, Tiranë, 2014, fq. 61.10 Beci. B, “Fonetika e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 10-11.11 Dodi. A, “Fonetika dhe Fonologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 6.
15
2.1. Lidhja e fonetikës me degët tjera të gjuhësisë
Gjuha si dukuri shoqërore konkrete realizohet, siҫ dihet, përmes një sistemi të caktuar
tingujsh-fonemash, një strukture të caktuar gramatikore dhe njësive të shumta leksikore, që
shërbejnë si mjet komunikimi ndërmjet njerëzve.
Fonetika si pjesë përbërëse e strukturës së një gjuhe, pa të cilën nuk ka gjuhë, ka lidhje me
të gjitha degët e gjuhësisë. Ajo është bazë për shpjegimin e shumë dukurive gjuhësore. Njësitë në
vetvete pa kuptim (tingujt-fonemat), që i studion fonetika, materializohen në gjuhë përmes
fjalëve, fjalive dhe kështu ato shërbejnë si mjet komunikimi. Këtu vërehet, në të vërtetë, lidhja e
ngushtë e fonetikës me leksikologjinë, me shkencën e gjuhësisë që merrret me studimin e fondit
të fjalëve të një gjuhe, me përbërjen leksikore të saj.
Fonetika është e lidhur ngushtë sidomos me morfologjinë, me atë pjesë të gramatikës, që
merret me studimin e formave të fjalëve si dhe me kuptimet e tyre. Shumë dukuri fonetike kanë
të bëjnë me morfologjinë, d.m.th.janë morfologjizuar, si p.sh. ndërrimet e fenomeneve të një
kategori emrash në shumës: dash: desh, mik: miq, zog: zogj, shekull: shekuj etj. Këto këmbime
tingujsh si dhe disa dukuri të tjera gjuhësore, sa janë dukuri fonetike, aq janë edhe dukuri
morfologjike (numri është kategori gramatikore).
Fonetika është e lidhur ngushtë edhe me sintaksën, me atë pjesë gramatikës, që studion
përveҫ togfjalëshit e fjalisë edhe mjetet e shprehjes sintaksore, si: fleksionin, fjalët shërbyese,
intonacioni etj..Pikërisht intonacionin dhe theksin si njësi bisegmentore (jolineare) i studion edhe
fonetika.
Nga sa u tha më lartë del se fonetika, leksikologjia dhe gramatika, megjithëse e studiojnë
gjuhën nga aspekte të ndryshme, si disiplina të shkencës së gjuhësisë, ato e ndihmojnë dhe e
plotësojnë njëra-tjetrën.12
12 Nushi. M, “Gjuha e sotme shqipe I”, Prishtinë, 2003, fq. 16-17.
16
2.2. Tingujt dhe aspektet e studimit të tyre
Njësitë fonetike të gjuhës mund të studiohen në aspekte të ndryshme. Ndër këto njësi
tingujt zënë një vend të veҫantë. Dihet se fonetika studion tingujt e nyjëtuar të gjuhës, duke u
interesuar në radhë të parë për funksionin e tyre në procesin e komunikimit midis njerëzve.
Tingujt e ligjërimit studiohen:
1) Në aspektin funksional ose fonologjik, që zbulon funksionin e tyre në procesin e
komunikimit;
2) Në aspektin akustik, që zbulon karakteristikat fizike të tingujve;
3) Në aspektin nyjëtimor, që zbulon fiziologjinë e formimit të tyre.
2.3. Aspekti funksional ose fonologjik
Aspekti funksional është aspekti më i rëndësishëm i studimit të anës tingullore të gjuhës,
sepse gjuha është dukuri shoqërore, që ka lindur në shoqëri dhe i shërben asaj. Tiparet
nyjëtimore dhe akustike të tingullit studiohen jo si dukuri në vetvete, por si mjete për realizimin
e këtij funksioni.Studimi i tingujve në aspektin akustik dhe nyjëtimor duhet të plotësohet me
studimin e tyre në aspektin funksional, që zbulon rolin që luajnë ata në funksionin e gjuhës si
mjet komunikimi në shoqëri.Këto aspekte studimi janë të ndërlidhura dhe plotësojnë njëri-tjetrin.
17
Fonetika në kuptimin e ngushtë të fjalës, që studion njësitë tingullore të ligjërimit në
aspektin nyjëtimor e fizik dhe fonologjia, që i studion këto njësi nga ana funksionale, përbëjnë
dyaspekte të studimit të një disipline të vetme gjuhësore, prandaj fonologjinë e quajnë edhe
fonetikë funksionale.
Studimi i tingujve nga pikëpamja e rolit që luajnë për ndë rtimin dhe për dallimin e
njësive të kuptimshme të gjuhës, d.m.th. të fjalëve dhe të morfemave, përbënë objektin kryesor
të teorisë së fonemave dhe të fonologjisë, ku fonemat zënë vendin kryesor.13
2.3.1. Fonema
Në qoftë se fonetika nyjëtimore dhe akustike studiojnë natyrën fizike të tingujve, fonetika
funksionale ose fonologjia studion funksionin që kryejnë dhe rolin që luajnë tingujt në dallimin e
fjalëve dhe formave të tyre, si edhe mënyrën e organizimit të tyre në sistem. Njësia themelore e
fonetikës funksionale ose e fonologjisë është fonema.
Grupimi i tingujve në fonema bëhet në bazë të vlerës funksionale që kanë tingujt. Fonema
është njësia më e vogël tingulllore e gjuhës që ka vlerë funksionale dhe që nuk mund të ndahet
në pjesë më të vogla në planin linguistik. Fonemat janë tinguj që nuk kanë kuptim në vetvete, por
që shërbejnë për të dalluar leksemat ose morfemat nga njëra-tjetra, janë, pra, njësi tingullore që
shërbejnë për të dalluar kuptimin e fjalëve dhe të morfemave, domethënë njësi kuptimdalluese.14
13Dodi.A, “Fonetika dhe Fonologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 25-26.14 Beci. B, “Fonetika e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 84.
18
2.3.2. Klasifikimi funksional i zanoreve
Kundërvëniet (dallimet me vlerë funksionale) në sistemin e zanoreve të shqipes standarde
përcaktohen nëtre faktorë fiziologjikë, shkalla e hapjes, vendi i formimit dhe pjesëmarrja e
buzëve.
Sistemin funksional të zanoreve të shqipes standarde mund ta paraqesim në këtë mënyrë:15
TË PËRPARME QENDRORE TË PRAPME
JOBUZORE BUZORE
TË MBYLLYRA i y (buzore) u
TË MESME e ë o
a
2.4. Aspekti akustik i tingujve
Tingujt e të folurit, sikurse edhe tingujt e tjerë të natyrës përfitohen nga dridhjet e valëve të
ajrit të shkaktuara nga trupi fizik. Këto dridhje të trupit fizik mund të jenë ritmike dhe aritmike.
Nga dridhjet ritmike përfitohen tonet ndërsa nga dridhjet aritmike zhurmat. Zanoret kryesisht
janë tone, ndërsa bashkëtingëlloret zhurma.16
15Beci. B, “Fonetika e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 8816Nushi. M, “Gjuha e sotme shqipe I”, Prishtinë, 2003, fq. 21.
19
2.4.1. Karakteristikat kryesore akustike të tingujve
Lartësia e tingullit varet nga numri i dridhjeve në njësinë e kohës (si njësi e tillë
zakonisht merret sekonda). Sa më i madh të jetë numri i dridhjeve në sekondë, aq
më i lartë është tingulli. Lartësia e tingullit matet me herc (hc), që është baraz me
një dridhje të plotë (periodë) në sekondë. Veshi i njeriut mund të përceptojë tinguj
me një diapazon prej 16-20.000 herc.
Forca ose intensiteti fizik i tingullit varet nga amplituda e dridhjes (d.m.th. nga
largesa midis pikës së qetësisë dhe pikës skajore që arrin trupi që dridhet). Sa më
e madhe të jetë amplituda, aq më i fortë është tingulli. Si njësi matjeje zakonisht
përdoret vati (për cm2).
Tingujt e ligjërimit të njeriut janë vendosur në diapazonin nga 1000-8000 hc.
Veshi injeriut është më i ndjeshëm për tingujt e ligjërimit me denduri nga 1000-
2500 hc. Intensiteti i tingullit lidhet me dukuri të ndryshme të ligjërimit, por
sidomos me tipin e theksit që quhet dinamik, ku zanorja e theksuar dallohet nga e
patheksuara sidomos nga forca më e madhe.
Gjatësia e tingujve është sasia e kohës që përdoret për shqiptimin e tyre. Kjo
gjatësi varet nga faktorët e ndryshëm, ndër të cilët mund të përmendim
shpejtësinë e të folurit, theksin, etj. Sa më e madhe të jetë shpejtësia e të folurit,
aq më e vogël do të jetë gjatësia e tingujve të vecantë dhe e kundërta. P.sh.
zanoret e theksuara në gjuhën shqipe janë zakonisht më të gjata se të
patheksuaratetj..
Gjatësia e zanoreve në shqipen letrare nuk kryen funksion dallues, por ka rëndësi
për normën e shqiptimit letrar.17
17Dodi.A, “Fonetika dhe Fonologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 14-18.
20
2.4.2. Tiparet akustike të zanoreve
Faktorët më të rëndësishëm, pra, për klasifikimin akustik të zanoreve janë tonaliteti i
formantit të parë (F1) dhe tonaliteti i formantit të dytë (F2).18 Përshkrimi akustik i zanoreve
mbështetet në dallimet në pozicionin e F1 dhe F2 në spektrin akustik të tyre.
Kështu sipas pozicionit të F1dhe F2 në spektrin akustik, dallohen zanore:
kompakte dhe difuze
të mprehta dhe të rënda
bemole dhe të thjeshta (jobemole).
Në gjuhë të tjera, zanoret dallojnë edhe nga tipare të tjera akustike p.sh., në disa gjuhë ka disa
seri paralele: zanore hundore dhe zanore johundore, si p.sh. frëngjishtja ose dialekti verior i
shqipes.19
2.5. Aspekti nyjëtimor i tingujve
Fonetika nyjëtimore (ose fiziologjike) merret me fiziologjinë e prodhimit të tingujve të
ligjërimit. Ajo studion aparatin e të folurit të njeriut dhe lëvizjet e pozicionet e organeve të të
folurit për të nyjëtuar tingujt.20
Për t’i studiuar tingujt në këtë aspekt, është e nevojshme të njohim, qoftë dhe në vija të
përgjithshme ndërtimin e aparatit të të folurit, si dhe funksionin e organeve që marrin pjesë në
shqiptim.
18Beci.B, “Fonetika e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 49.19Mamushaj.R, “Hyrje në gjuhësi”, Botimi i dytë, Tiranë, 2004, fq. 91-92.20Mamushaj.R, “Hyrje në gjuhësi”, Botimi i dytë, Tiranë, 2004, fq. 62.
21
Të gjitha organet që marrin pjesë në prodhimin e tingujve të të folurit, përbëjnë aparatin e të
folurit.
Aparati i të folurit përbëhet prej këtyre organeve: mushkërive, laringut (ku janë vendosur
tejzat e zërit), faringut, zgavrës së gojës, gjuhës, buzëve, dhëmbëve, zgavrës së hundës, qiellzës
dhe njerithit (uvulës). Dihet se këto organe kryejnë funksione të ndryshme biologjike: ato
shërbejnë si organe të frymëmarrjes, të nuhatjes, të shijimit etj.. Por njeriu, si qenie shoqërore, i
përdor ato edhe si aparat i të folurit, për nyjëtimin e tingujve.
Organet që marrin pjesë në nyjëtimin e tingujve, mund të jenë të lëvizshme dhe të
palëvizshme, ose, siҫ quhen ndryshe aktive dhe pasive. Në organet aktive përfshihen tejzat e
zërit, gjuha, qiellza e butë me njerithin dhe buzët. Në organet pasive futen qiellza e fortë (së
bashku me alveolat) dhe dhëmbët. Këto ndarje shërbejnë si një nga kriteret për klasifikimin e
tingujve të ligjërimit, sidomos të bashkëtingëlloreve.21
21Dodi.A, “Fonetika dhe Fonologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 20-24.
Figure 1: Aparati i të folurit
22
2.5.1. Si dallohen zanoret dhe bashkëtingëlloret në kuptimin nyjëtimor?
Zanoret dhe bashkëtingëlloret dallohen midis tyre në tipare nyjëtimore, funksionale dhe në
tipare akustike.
Nga pikëpamja e nyjëtimit ekzistojnë këto dallime kryesore:
Kur shqiptojmë zanoret, rryma e ajrit nuk has pengesa por del lirisht nga goja. Kur
shqiptojmë bashkëtingëlloret, përkundrazi, në rrugën e kalimit të ajrit krijohen pengesa,
për shkak të mbylljes së plotë ose jotë plotë, që formojnë organet e të shqiptuarit në
vende të ndryshme të aparatit të të folurit.22Kur shqiptojmë zanoret është i tendosur i
gjithë aparati i të folurit, ndërsa kur shqiptojmë bashkëtingëlloret është e tendosur vetëm
një pjesë e këtij aparati, pjesa ku formohet pengesa.23
Dallimet funksionale të zanoreve dhe bashkëtingëlloreve lidhen me rolin e tyre në rrokje:
zanoret janë tinguj rrokjeformues, që formojnë kulmin e rrokjes; bashkëtingëlloret janë tinguj që
hyjnënë përbërjen e rrokjes, por ato vetë nuk mund të formojnë rrokje.
Nga pikëpamja akustike dallimi midis zanoreve dhe bashkëtingëlloreve paraqitet më i
ndërlikuar, sepse në këtë drejtim bashkëtingëlloret nuk janë të njëllojta. Bashkëtingëlloret
ndahen në të zhurmëta dhe në sonante (të tingullta). Këto të fundit nga pikëpamja akustike
afrohen me zanoret, sepse kanë structure,formant, ashtu si dhe zanoret.
Por sonantet dallohen nga zanoret nga pikëpamja e intensitetit, e forcës. Zanoret janë tingujt më
intensiv, më të fortë, pastaj vijnë sonantet dhe më në fund bashkëtingëlloret e zhurmëta që janë
tingujt më pak intensiv.24
22Dodi.A, “Fonetika dhe Fonologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 3523Nushi. M, “Gjuha e sotme shqipe I”, Gjakovë, 1998, fq. 23.24Dodi.A, “Fonetika dhe Fonologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 36.
23
2.6. Parimet e klasifikimit të zanoreve
Gjuha shqipe ka 7 zanore: [ a, e, ë , i, o, u, y ]. Tiparet e përgjithshme nyjëtimore që
sigurojnë dallimin e tyre janë: radha, ngritja dhe buzorëzimi. Gjuha dhe buzët luajnë rolin
kryesor përformimin e timbrit të zanoreve, prandaj klasifikimi i zanoreve mbështetet pikërisht në
tiparet, që lidhen me pozicionin e tyre.
Zanoret mund të jenë:
të theksuara dhe
të patheksuara.
Shqipja letrare nuk ka zanore që të dalin vetëm në pozicion të theksuar, as të tilla që të dalin
vetëm në pozicion të patheksuara.
Pozicioni i gjuhës përcakton dy tipare të zanoreve:
radhën dhe
ngritjen.
Gjuha mund të lëvizë në dy drejtime kryesore:
para-prapa (lëvizje horizontale) dhe
lart-poshtë (lëvizje vertikale).
Nga lëvizja horizontale varet radha e zanoreve, d.m.th.vendi i ngritjes së gjuhës. Kur themi
vendi i ngritjes, kemi parasysh pjesën më të ngritur të shpinës së gjuhës në drejtim të qiellzës.
Kemi zanore të radhës së përparme atëherë kur trupi i gjuhës shtyhet përpara, ndërsa
pjesa e mesme e shpinës së gjuhës ngrihet drejt qiellzës së fortë. Zanore të tilla në gjuhën
shqipe janë i, y, e. Këto zanore quhen shkurt zanore të përparme.
Kemi zanore të radhës së prapme (ose zanore të prapme) atëherë kur trupi i gjuhës
tërhiqet prapa, ndërsa pjesa e prapme e shpinës së gjuhës ngrihet drejt qiellzës së butë.
Zanore të prapme në gjuhën shqipe janë u, o.
24
Kemi zanore të radhës së mesme (ose zanore të mesme) atëherë kur gjuha zë një
pozicion të ndërmjetëm midis zanoreve të përparme dhe të prapme. Zanore të tilla në
gjuhën shqipe janë: a, ë. Këto zanore quhen dhe qendrore (centrale).
Për cilësinë e zanores ka rëndësi jo vetëm fakti se cila pjesë e gjuhës ngrihet dhe në cilën pjesë të
qiellzës, por edhe pozicioni që zë gjithë trupi i gjuhës në zgavrën e gojës. Duke ruajtur formën e
saj të pandryshuar, trupi i gjuhës mund të lëvizë përpara, duke zmadhuar kështu hapësirën e
faringut. Në këtë rast kemi zanore të zhvendosura përpara. Po që se trupi i gjuhës tërhiqet prapa,
duke zvogëluar hapësirën rezonuese të faringut, kemi zanore të zhvendosura prapa.
Nga lëvizja vertikale e gjuhës, d.m.th.nga shkalla e ngritjes së saj drejtë qiellzës përcaktohet
ngritja e zanoreve.
Kemi zanore të ngritjes së ulët, kur gjuha ngrihet fare pak drejt qiellzës. Zanore e tillë në
gjuhën shqipe është a-ja. Kjo quhet dhe zanore e hapur meqë largesa midis gjuhës që
ngrihet dhe qiellzës është e madhe.
Kemi zanore të ngritjes së lartë, kur gjuha ngrihet më lartë se te zanoret e tjera dhe i
afrohet qiellzës. Zanore të tilla në gjuhën shqipe janë i, y, u. Këto quhen edhe zanore të
mbyllura.
Te zanoret e ngritjes së mesme e, ë , o, gjuha ngrihet mesatarisht drejt qiellzës.
Sipas pjesëmarrjes ose mospjesëmarrjes së buzëve në nyjëtimin e zanoreve këto mund të jenë:
të buzorëzuara dhe
të pabuzorëzuara.
Në nyjëtimin e zanoreve të buzorëzuara y, u, o, buzët zgjaten dhe rrumbullakohen, ndërsa te
zanoret e pabuzorëzuara a, i, e, ë, ato nuk marrin pjesë, janë asnjanëse.
Tiparet e radhës, të ngritjes dhe të buzorëzimit te zanoret nuk paraqiten të veҫuara, portë lidhura
me njëra-tjetrën.25
25Dodi.A, “Fonetika dhe Fonologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004, fq. 37-39.
25
KAPITULLI III
3. Shpjegimi i zanoreve në klasën e parë
3.1 Të mësuarit sipas strukturës ERR
3.1.1. Evokimi
Kjo është faza e parë e strukturës për zhvillimin e të menduarit dhe të nxënit. Në këtë hap
të parë kryhen veprimtari të ndryshme njohëse. Së pari, nxënësi është i përfshirë gjallërisht në
rikujtimin e asaj se ҫka di rreth temës së mësimit. Kjo veprimtari e përqendron atë të shqyrtojë
njohuritë e tij/saj dhe të fillojë të mendoje rreth temës qësë shpejti do ta shyrtojë në detaje. Ky
angazhim fillestar ka rëndësi të dorës së parë, pasi në këtë fazë fillestare, nxënësi nxjerr në pah,
gjenë, shqyrton, një nivel bazë të njohurive vetjake, të cilave mund t’u shtohen njohuri të tjera.
StukturaERR
Evokimi
Realizimi ikuptimitReflektimi
26
Kjo është kryesore, pasi të gjitha njohuritë e qëndrueshme krijojn një korpus të favorshëm dije që
lehtëson, më tej, fitimin e njohurive të reja apo zgjerimin e dijeve ekzistuese. Informacioni që
parashtrohet pa një kontakst dijesh të mëparshme, pa parapërgaditje mund të mos ngulitet sa dhe
si duhet; për më tepër, pa këtë lidhje të domosdoshme me njohuritë e fituara më parë, ai mund të
harrohet shpejt.
Qëllimi i dytë i fazës së evokimit është të vërë në veprim nxënësin. Përfshirja në këtë
proces i mundëson atyre të gjejnë më lehtë rrugët që ҫojnë në qëndrimet kritike në përvetësimin e
njohurive dhe në shprehjen më të qartë dhe efikase të vetë mendimeve.
Qëllimi i tretë i fazës së evokimit është arsyestimi i vijueshëm, procesi për të lidhur
informacionin e ri, me skemat e mëparshme. Ky qëllim i tretë i fazës është kryesor.
3.1.2. Realizimi i kuptimit
Faza e dytë e strukturës, për zhvilimin e të menduarit kritik e krijues gjatë të nxënit quhet
realizimi i kuptimit. Kjo është faza në të cilën lexuesi vjen në kontakt me informacionin apo
idetë e reja. Ky kontakt mund të shfaqet në formën e tekstit të leximit. Kjo është, gjithashtu, faza
e të nxënit, gjatë së cilës mësuesit kanë ndikimin më të paktë të nxënësi. Është po kjo fazë e dytë,
gjatë së cilës nxënësi duhet të ruajë të gjallë e të pavarur angazhimin e tij.
Detyra thelbësore e fazës së realizimi i kuptimit, është, së pari, ta mbajë nxënësin të
përfshirë në procesin e përfitimit të kuptimit të njohurive; gjithashtu të ruajë interesin dhe ritmin
e vendosur gjatë fazës së evokimit.
Detyra e dytë thelbësore është të mbështetë përpjekjet e tij për të kontrolluar procesin e të
kuptuarit. Nxënësit e suksesshëm, lexuesit e efektshëm, kontrollojnë hap pas hapi përvetësimin e
njohurive dhe përfitimin e kuptimit mbi tekstin si një informacion i ri i sapondeshur. Gjatë
leximit, lexuesi do të rilexojë, nëse të kuptuarit është i zbehtë. Kur nxënësit janë duke
ndërgjegjësuar marrjen e informacionit, ata janë të përfshirë në procesin e shkallë-shkallshëm të
përvetësimit të tij, të vendosur sipas planfikimit të tyre; lidhin në mënyrë të qëllimshme
informacion, me atë që dinë.
27
3.1.3. Reflektimi
Faza e tretë në strukturë është ajo e reflektimit. Kjo fazë, që shpesh harrohet në
mësimdhënie, është më të vërtetë kryesore. Gjatë fazës së reflektimit lexuesit konsolidojnë të
nxënët e ri dhe, në mënyrë të gjallë ristrukturojnë skemën e tyre për të përshtatur koncepte të
reja. Është ajo fazë në të cilën nxënësit me të vërtetë marrin njohuri të reja vetë. Kështu ndodh të
nxënëte qëndrueshëm.
Të nxënët është veprim i ndryshimit, i cili ndodh në mënyra të ndryshme. Në qoftë se ky
ndryshim është parë si arsyetim i ri, si rregull i ri i sjelljes ose si bindje e re, të nxënët
karakterizohet nga një ndryshim me të vërtetë i qëndrueshëm. Ky ndryshim ndodh vetëm atëherë
kur nxënësit përfshihen gjallërisht në ristrukturimin e planit të tyre, për të përshtatur të nxënët e
ri.
Në këtë fazë përcaktohen si objektiva detyrat e ndryshme thelbësore. Në radhë të parë,
pritet që nxënësit të fillojnë të shprehin fjalët e tyre, idetë dhe informacionet që ndeshin. Kjo
është e rëndësisshmë për ndërtimin e planeve të reja. Të nxënët afatgjatë dhe arsyetimi në thellësi
është vetjak. Nxënësit kuptojnë më së miri atë ҫfarë ata kuptojnë në kontekstin e tyre, me fjalët e
tyre. Qëllimi i dytë i kësaj faze është kultivimi dhe këmbimi i fuqishëm i ideve midis nxënësve,
ashtu sikurse paraqitja e tyre në plane të ndryshme për nxënësit për ta marrë në konsideratë kur e
ndërtojnë vetë. Përmes lejimit të diskutimit gjatë fazës së reflektimit, nxënësit janë të ekspozuar
ndaj një shumëllojshmërie ndërtimesh që duhen marrë parasysh.26
26Musai.B, “Mësimdhënia dhe të nxënët ndërveprues”, Tiranë, 2005, fq. 41-44.
28
3.2. Metodat e mësimdhënies
Qëllimi kryesor i arsimimit është të krijojë njerëz, që janë të aftë të bëjnë gjëra të reja, jo
thjesht të përsëritin ato që kanë bërë brezat e tjerë-njerëz që janë krijues, shpikës dhe zbulues.
Qëllim tjetër i arsimimit është të formojë mendje, që mund të jenë kritike, që të mund të
verifikojnë dhe jo të pranojnë ҫdo gjë që u jepet.27
Mësuesit janë burim i pashtershëm, gjithmonë në pasurim të ideve, metodave dhe
materialeve më të vlefshme që përgatitin dhe përdorin me nxënësit e tyre.
Rekomandohen të përdoren metodat e zhvillimit, të mendimit kritik, metodat e programit “Hap
pas hapi”, etj..
Puna në grupe këshillohet si një veprimtari mësimore, e cila jep shumë rezultate në mësimin e
lexim-shkrimit fillestar.
Punët me shkrim të ofruara për nxënësit përmes fletoreve të punës apo të mjeteve të tjera
didaktike janë shume frytdhënëse. Rekomandohet përdorimi i materialeve autentike për
mësimdhënie. Përveҫ librave bazë, mësuesi dhe prindërit të krijojnë biblotekën personale të
fëmijëve me libra për moshën e tyre.28
27Musai.B, “Mësimdhënia dhe të nxënët ndërveprues”, Tiranë, 2005, fq. 11.28Krasniqi.I, Gjokutaj. M, Pozhegu. S, Rrokaj. Sh, “Libër për mësuesin ABETARE”, Botime, Pegi & Dukagjini,2012, fq. 13.
29
3.3. Mjedisi i të nxënit
Klasa e parë, aty ku nxënësit përballen për herë të parë me mjedisin e të nxënit, është
shumë e rëndësishmë që të ketë një paraqitje tërheqëse dhe funksionale.
Mjedisi i klasës së parë duhet të jetëi përgatitur me mjete figurative, vizatime, figura, libra,
shkronja, revista, radio etj..
Klasa duhet të jetë e përgatitur në këtë mënyrë me qëllim që të jetësa më tërheqëse për fëmijët, të
tërheq vëmendjen e tyre. E vëmendja e fëmijëve tërhiqet kur muret e klasës janë të mbushura sa
më shumëme material tëtë nxënit: shkronja, fjalë, fjali, libra, lapsa, fletë të bardha ose me ngjyra
të madhësive të ndryshme, tabela të mëdha për të manipuluar me fjali, fjalë, rrokje.
Është mirë që në klasë të ketë kuti të vogla për ҫdo nxënës me libra të vendosura në mënyrë
që nxënësit të lexojnë në kohë të ndryshme. Krijimi i biblotekës është një objektiv në vete që
lidhet me plotësimin e mjedisit të klasës. Në fund e gjithë puna e nxënësve duhet të vendoset në
muret e klasës me punimet e tyre sido që të jenë ato. Duke i vënë në mure i motivojmë nxënësit
për të lexuar dhe shkruar më tepër.
3.4. Mjetet mësimore
Klasa e parë dallon nga klasët e tjera në përdorimin e materialeve të shumta mësimore e në
veҫanti mësimi i Abetares kërkon përdorimin e mjeteve të ndryshme mësimore.
Në kuadër të mjeteve mësimore bëjnë pjesë: tabelat e mëdha, shkronjat e alfabetit, etiketa
fjalish dhe fjalësh me përmasa të caktuara, mjete të ndryshme të shkruari (shkumësa, shënues,
materiale vizatimi), këndi i librit (bibloteka), këndi i dramës, ekspozitat e murit etj.. Edhe lodrat
me përmbajtje që lidhen me leximin-shkrimin janë një burim tjetër për pasurimin e mjeteve
mësimore në klasën e parë.
30
3.5. Tingulli dhe zanorja A, a
Lënda: Gjuhë shqipe
Klasa: I
Njësia mësimore: Tingulli dhe zanorja A, a
Format e punës: Frontale
Tipi i orës: Zhvillim
Metodat mësimore: Ilustruese, demonstruese, verbale
Strategji dhe teknika: Punë në grupe, bashkëbisedim, dramatizim, mësim me lojë
Mjetet dhe materialet mësimore: Teksti, lapsa, fletore, ngjyra.
Objektivat: Në fund të orës nxënësit duhet të jenë në gjendje:
Të flasin për situatën e figurës së dhënë në libër dhe të krijoj një ngjarje me të.
Të njohin shkronjën A, a.
Të shkruajnë shkronjën A, a.
Pjesa hyrëse (evokimi)
Fillojmë të flasim për figurat në abetare. Unë filloj tregimin: është dita e parë e shkollës. Ani me
Olën, së bashku me shoqet dhe shokët kanë hyrë në klasë. Të gjithë janë duke bërë diҫka. Ola po
bisedon me mësuesen. Ani ështëte dera e klasës...
Pastaj angazhohen fëmijët që të përfundojnë ngjarjen, ҫfarë ka ndodhur në vazhdim? Fëmijët
mendojnë, imagjinojnë (ҫfarë po bëjnë nxënësit e tjerë, ҫfarë ka në klasë..)
31
Lexohet fjalia: ANIE OLA ME ABETARE
Pyes cilat shkronja kanë ngjyrë të kuqe?
Fëmijët përgjigjen: thonë shkronjën A.
Pjesa kryesore e orës (realizimi i kuptimit)
Njihen nxënësit me tingullin dhe shkronjën A, a. I njoftoj ata që kjo është shkronja e parë e
alfabetit dhe njëkohësisht zanorja e parë. Filloj të përmend disa fjalë dhe nxënësit sa herë
dëgjojnë tingullin Anë fjalë do të bërtasin URRA! Kjo me qëllim që të dallojnë tingullin A duke
dëgjuar fjalët.
Pastaj u them që të gjejnë fjalë që fillojnë me shkronjën A, dhe krahas këtyre fjalëve unë ua them
një gjëegjëzë përgjigjja e së cilës fillon po me këtë shkronjë.
32
Shkruajme disa fjalë në tabelë (ariu, dera, kali). Pastaj pyes ku është tingulli A?
Ndajmë fjalën në tinguj dhe përcaktojmë se ku gjendet tingulli: në fillim, në mes apo në fund të
fjalës.
Shkruaj shkronjën në tabelë dhe nxis nxënësit që ta lexojmë së bashku A, a (A e madhe e shtypit,
a e vogël e shtypit, A e madhe e shkrimit a e vogël e shkrimit). Bëjmë demonstrimin se si
shkruhet kjo shkronjë.
Kthehemi përsëri tek libri i Abetares dhe udhëzohen nxënësit të vërejnë fotografitë në libër, të
gjejnë dhe të qarkojnë shkronjën A, a.
Pjesa përfundimtare (reflektimi)
Udhëzohen nxënësit që në fletoret e tyre të shkruajnë shkronjën e mësuar, të shqiptojmë tingullin
edhe njëherë të gjithë së bashku dhe rikujtojmë se për të shqiptuar këtë tingull gjuha nuk has në
asnjë pengesë.
Detyrë shtëpie: të shkruajnë nga tre rreshta me shkronjën A, a dhe poshtëshkronjave të vizatojnë diҫka që fillon me këtë shkronjë dhe ta ngjyrosin.
33
3.6. Tingulli dhe zanorja E, e
Lënda: Gjuhë shqipe
Klasa: I
Njësia mësimore: Tingulli dhe zanorja E, e
Format e punës: Frontale
Tipi i orës: Zhvillim
Metodat mësimore: Ilustruese, demonstruese, verbale
Strategji dhe teknika: Bashkëbiseduese, tekstuale, kllasteri, punë në grupe
Mjetet dhe materialet mësimore: Teksti, lapsa, fletore, ngjyra.
Objektivat: Në fund të orës nxënësit duhet të jenë në gjendje
Të flasin për situatën e figurës së dhënë në libër dhe të krijojë një ngjarje me të
Të njohin shkronjën E, e
Të shkruajnë shkronjën E, e
Pjesa hyrëse (evokim)
I udhëzojmë nxënësit të vëzhgojnë figurat në Abetare.
34
Çfarë shohim në figurë?
Ku janë fëmijët?
Çfarë mban në dorë Ani?
Kë përshëndet Ema?
A keni hipur ndonjëherë në helikopter?
Si do të ndiheshit po të ishit në helikopter?
Me anë të bashkëbisedimit theks të veҫantë vëmë tek shkronja E, e dhe me këtë rast fëmijët
njihen me shkronjën E, e.
Lexohet fjalia: EMA LUAN ME ANIN
Pyes cilat shkronja kanë ngjyrë të kuqe?
Fëmijët përgjigjen: thonë shkronjën E.
Pastaj angazhohen fëmijët që secili nga ta të gjejnë disa fjalë që fillojnë më shkronjen E.
Shkruaj shkronjën E në tabelë, dhe me fjalët që i gjejnë ata e formoj një kllaster:
E,e
elefantiera
enët
eshtrat
ekrani
emri
elementet
35
Pjesa kryesore e orës (realizimi i kuptimit)
Njihen nxënësit me tingullin dhe shkronjën E, e. I njoftoj ata që kjo është zanorja e dytë me
rradhe. Filloj të përmend disa fjalë dhe nxënësit sa herë ndëgjojnë tingullin E ngritin dorën lartë.
Kjo me qëllim që të dallojnë tingullin E duke dëgjuar fjalët.
Ua them një gjëegjëzë në lidhje me shkronjën e re dhe
së bashku e gjejmë përgjigjien. Bisedojmë për
elefantin dhe karakteristikat e tij.
Shkruaj shkronjën në tabelë dhe nxis nxënësit që ta lexojmë së bashku E, e (E e madhe e shtypit,
e e vogël e shtypit, E e madhe e shkrimit e e vogel e shkrimit). Bëjmë demonstrimin se si
shkruhet kjo shkronjë.
Kthehemi përsëri tek libri i Abetares dhe udhëzohen nxënësit të vërejnë fotografitë në libër, të
gjejnë dhe të qarkojnë shkronjën E, e, gjithashtu i udhëzoje dhe i’u ndihmoj që të shkruajnë
shkronjat që mungojnë në fjalë.
Pjesa përfundimtare (reflektimi)
Udhëzohen nxënësit që në fletoret e tyre të shkruajnë shkronjën e mësuar, të shqiptojmë tingullin
dhë njëherëtë gjithë së bashku dhe rikujtojmë së për të shqiptuar këtë tingull gjuha nuk has në
asnjë pengesë.
Për ta bërë orën më tërheqëse për fëmijët, i’u shpërndaj nga një fletë të bardhë që ta formojnë
shkronjën në mënyra të ndryshme disa me ngjyra, disa me kokërra të kafesë, disa me fasule.
36
Pasi përfundojnë puninmet e tyre i vënë muret e klasës me qëllim që ata ҫdo ditë t’i shohin
punimet e tyre dhe të motivohen për të mësuar dhe punuar ҫdo ditë e më shumë.
Detyrë shtëpie të shkruajnë shkronjën në fletore dhe të vizatojnë diҫka që fillonme këtë shkronjë.
37
3.7. Tingulli dhe zanorja O, o
Lënda: Gjuhë shqipe
Klasa: I
Njësia: Tingulli dhe zanorja O, o.
Format e punës: Frontale
Tipi i orës: Zhvillim
Metodat mësimore: Ilustruese, demonstruese, verbale
Strategji dhe teknika: Mësimi me lojë, bashkëbisedim, punë në grupe
Mjetet dhe materialet mësimore: Teksti, lapsa, fletore, ngjyra.
Pjesa hyrëse (evokim)
Për t’i motivuar fëmijët së pari fillojmë një aktivitet. Në një qese të errët vë një orë dhe i afrohem
secilit nxënës që ta prekë dhe të gjejë se çfarë ka brenda por duke e mbajtur në fshehtësi. Atë që
e mendojnë e vizatojnë në fletën e bardhë. Pasi e përfundojnë vizatimin ngrenë vizatimet lart
dhe zbulojnë ҫfarë prekën në qese.
Bisedojmë së bashku se ҫfarë na nevojitet ora, nga sa tinguj përbëhet kjo fjalë dhe me cilën
shkronjë fillon.
Pjesa kryesore e orës (realizim i kuptimit)
Paraqes para fëmijëve disa fjalë :
ORA ROBOTI DORA ORARI ORIKU OLA
Kërkoj nga nxënësit që të dallojnë se ҫfarë tingulli kanë të përbashkët.
Pastaj tingullin e përbashkët të gjithë e vizatojnë në ajër me sy mbyllur dhe fillojnë ta shqiptojnë
drejt.
38
Njoftoj që kjo është një zanore tjetër nga 7 zanore gjithsej dhe se gjatë nyjëtimit të saj ajo lëshon
zë, pra është tingull i zëshëm.
Nxënësit me fije peri e formojnë shkronjën në bankë. Hapin librat e Abetares dhe vëzhgojnë
figurat në libër. Në fjalët e shkruara qarkojnë shkronjën O, o.
Pastaj secili nxënës shkruan nga tre rreshta me këtë shkronjë në fletoret e tyre, dhe poshtë fletës
vizatojnë diҫka që fillon me këtë shkronjë.
Shkruaj në tabelë fjalinë dhe pyes:
OLA LUAN ME ROBOT
Sa fjalë ka kjo fjali?
Ndani ato?
Sa rrokje ka secila fjalë?
Sa shkronjë ka secila fjalë?
Ku gjindet shkronja O, o në fjalët e mësipërme?
Kështu së bashku me fëmijët bëjmë një analizë të fjalisë dhe gjithashtu dallojmë zanoren O në
fjali.
39
Pjesa përfundimtare (reflektimi)
Fëmijët të ndarë në grupe u shpërndaj nga një fletë që ta plotësojnë. Poshtë fjalëve të shkruajnë
shkronjat që mungojnë, dhe të ngjyrosin figurat. Me ndihmën time dhe bashkëpunimin me njëri
tjetrin ata e përfundojnë këtë detyrë me sukses ku me anë të ilustrimeve e kanë më të lehtë të
dallojnë se ҫfarë figura janë dhe me cilën shkronjë fillojnë.
Detyrë shtëpie: të gjejnë ndonjë gazetë apo revistë, të nënvizojnëshkronjën O, o në ҫdo fjalë që e gjejnë dhe ti sjellin në klasë.
40
3.8. Tingulli dhe zanorja Y, y
Lënda: Gjuhë shqipe
Klasa: I
Njësia: Tingulli dhe zanorja Y, y
Format e punës: Frontale
Tipi i orës: Zhvillim
Metodat mësimore: Ilustruese, demonstruese, verbale
Strategji dhe teknika: Bashkëbisedim, dramatizim, punë në grupe
Mjetet dhe materialet mësimore: Teksti, lapsa, fletore, ngjyra, materiale vizatimi
Pjesa hyrëse (evokimi)
Si fillim e bëj një bisedë me nxënës:
I pyes se cila stinë ju pëlqen më shumë?
Në cilën stinë bie shi më shumë?
Ҫfarë ndodh pas shiut?
Në tabelë shkruaj barazimin:
SHIU + DIELLI = YLBERI
Pyes nxënësit:
o Çfarë është ajo që kam shkruar?
o Si mund ta shpjegoni këtë barazim?
o Cilët janë mbledhorët?
o Po shuma?
o A e keni parë ndonjë herë ylberin?
o Si duket ai?
o Sa ngjyra ka?
41
Nxënësit e analizojnë barazimin, flasin për ylberin dhe një kohësisht bëjmë ndërlidhjen mes
lëndëve.
Hapin librat e Abetares, njihen me shkronjën e re dhe përshkruhen figurat në libër.
Pjesa kryesore e orës (realizimi i kuptimit)
Shkruhet fjalia në tabelë nga libri i Abetares:
YLBERI KA SHUM Ë NGJYRA
Analizohet fjalia: “Sa fjale ka”? Ndahen fjalët në rrokje.Shqiptohen rrokjet me tingullin Y. “Cili tingull përsëritet”?Ky tingull i takon bashkësisë së zanoreve apo bashkëtingëlloreve? Pse?
42
Shkruaj shkronjën në tabelë dhe demonstroj se si shkruhet ajo. Nxënësit fillojnë ta shkruajnëshkronjën në fletore dhe gjejnë fjalë që fillojnë me tingullin Y, pastaj përcaktojnë se ku ndodhetky tingull, në fillim në mes apo në fund të fjalës.
Pjesa përfundimtare (reflektimi)
Kërkoj nga nxënësit ta punojnë shkronjën me lapsa nëbankate tyre.Nxënësit punojnë shkronjën dhe unë iushpërndaj nga një fletë secilit. Iu them që të fillojnë tëshkruajnë tri dëshira të cilat i kanë në mendjet e tyrenë secilin yll.
Nxënësit fillojnë të shkruajnë dhe pastaj secili i lexondëshirat e tij.
Detyrë shtëpie: Të shkruajnë tre rreshta me shkronjën Y, ynëfletoret e tyre, të punojnë shkronjënY, y me shkopinjë në njëfletë vizatimi.
43
Foto e realizuar gjatë praktikës pedagogjike në shkollën fillore “Dy dëshmorët”, Sheremet.
44
PËRFUNDIMI
Gjuha është identiteti i një kombi dhe si e tillë duhet të ruhet, të ҫmohet dhe të përcillet
brez pas brezi si pasuria më e madhe e një populli
Gjuha shqipe është lëndë e domosdoshme, që mësohet nga klasa e parë dhe duhet t’i
kushtohet rëndësi mënyrës se si shpjegohet ajo.
Alfabeti i gjuhës shqipe ka 36 shkronja, 29 bashkëtingëllore dhe 7 zanore. Dallimet
kryesore në mes të zanoreve dhe bashkëtingëlloreve është se gjatë artikulimit të zanoreve nuk
hasim në asnjë pengesë, zanoret janë tinguj të zëshëm, zanoret janë tinguj rrokjeformues, që
formojnë kulmin e rrokjes ndërsa, bashkëtingëlloret janë tinguj që hyjnë në përbërjen e rrokjes,
por ato vetë nuk mund të formojnë rrokje.
Dallimet kryesore në sistemin e zanoreve të shqipes standarde përcaktohen nga tre faktorë
fiziologjikë, shkalla e hapjes, vendi i formimit dhe pjesëmarrja e buzëve.
Puna me Abetaren, tingujt dhe mësimin e lexim-shkrimit është pjesa më e rëndësishme në
klasën e parë. Programi analitik i zbërthyer në objektiva, strategji, lidhje ndërlëndore, shprehi që
zhvillohen dhe burime të mundshme për tu përdorur përbëjnë strukturen e një orë mësimore.
Mënyra se si i kam shpjeguar zanoret le të jetë një model orientues, pasi vetë mësuesit me
përvojat e tyre, janë të lirë të ndërtojnë modele të përshtatshme për klasat dhe nxënësit e tyre.
45
BIBLIOGRAFIA
Jashari.A, Kryeziu. B “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011.
Lloshi.Xhevat “Rreth alfabetit të gjuhës shqipe”, Shkup,2008.
Beci. B, “Gramatika e gjuhës shqipe për të gjithë”, Botime EDFA, Tiranë , 2004.
Memushaj.R, “Hyrje në gjuhësi”, Tiranë, 2014.
Dodi.A, “Fonetika dhe Fonologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004.
Nushi.M, “Gjuha e sotme shqipe I”, Prishtinë, 2003.
Beci.B, “Fonetika e gjuhës shqipe”, Tiranë, 2004.
Musai.B, “Mësimdhënia dhe të nxënët ndërveprues”, Tiranë, 2005.
Krasniqi.I, Gjokutaj. M, Pozhegu. S, Rrokaj. Sh, “Libër për mësuesin ABETARE”,
Botime, Pegi & Dukagjini, 2012.
Krasniqi.I, Gjokutaj. M, Pozhegu. S, Rrokaj. Sh, “Abetare”, Pegi & Dukagjini, korrik
2014.
Kryeziu-Doli. S, “Shtrirja e shqipes standarde në Gjakovë”, Temë doktorature, Tiranë,
2013.
46
AUTOBIOGRAFIA
Unë jam Valmira Tahiraj, e lindur me 21.03.1994 në Gjakovë, vajzëe dy njerëzve që më bëjnë të ndihem krenare për ekzistencën time,edhe pse fati nuk deshi të rritesha me të dy, meqenëse babai u vra nëluftë, u rrita me mallin për të, mall plot dhimbje por edhe forcë përtë mos u ndalur gjatë sfidave të jetës, me shpresën që ai atje lart tëndihet krenar me mua.
Në vitin 2000 fillova klasën e parë, rrugëtimin tim drejt dijes, nëshkollën fillore “Dy dëshmorët” në Sheremet. Ky rrugëtim mëngjasonte në qiellin plot dritë, më mbushte jetë secila ditë gjatë kësajkohe, ishte një fillim i mbarë. Gjatë nëntë viteve në këtë shkollë,mësova thelbin e jetës, kuptimin e të mësuarit, vlerën e njerëzve që
na dhurojnë dijen dhe vlerën e shoqërisë.
Në vitin 2009, fillova shkollën e mesme, në drejtimin “Banka, Financa dhe Kontabilitet, nëSHMU “Kadri Kusari”, ku mësimet i përfundova me sukses të shkëlqyeshëm në vitin 2013. Ishinvite ku u aftësova në lëmin e ekonomisë me bazën e saj, këtu edhe filloi jeta ime si një e rriturbashkë me përgjegjësitë ndaj jetës.
Në vitin 2013, kohë në të cilën tanimë e kuptova ҫfarë doja nga jeta, isha e bindur që doja të ishanjë mësuese, profesion ky që do mund dhe shpirt para së gjithash sepse nuk ka gjë më të shenjtësesa të punohet me fëmijët, brezin e së ardhmes, mision nga i cili varet e ardhmja e një familjedhe e një vendi.
Sot, jam vetëm një hap larg këtij titulli, falë Zotit, familjes që janë mbështetja ime më e madhenë ҫdo aspekt, shoqërisë dhe stafit akademik të këtij universiteti.