KIỆT TÁC SÂN KHẤU THẾ GIỚI

EXKHIN

PRÔMÊTÊ BỊ XIỀNG

HOÀNG HỮU ĐẢN dịch

NHÀ XUẤT BẢN SÂN KHẤUHÀ NỘI - 2006

1

LỜI NHÀ XUẤT BẢN

Tủ sách Kiệt tác Sân khấu thế giới ra mắt bạn đọc là công sức của nhiều thế hệ Sân khấu nối tiếp sưu tầm, nghiên cứu, dịch thuật và giới thiệu với bạn đọc Việt Nam suốt hơn nửa thế kỷ qua, có ảnh hưởng lớn không chỉ về Sân khấu mà có tầm ảnh hưởng đến phát triển văn học nghệ thuật Việt Nam nói chung. Tất nhiên tiếp nhận và giao lưu văn hoá nghệ thuật không diễn ra một chiều mà tác động qua lại.

Bắt đầu từ các tác phẩm cổ đại Hy Lạp, Trung Quốc, Ấn Độ với các tên tuổi hàng đầu về bi kịch và hài kịch như: Exkhin, Ơripít, Xôphốc, Vương Thừa Phủ, Kaliđáx... bộ sách trải rộng qua nhiều thời kỳ rực rỡ của Sân khấu thế giới như thời đại Phục Hưng, Lãng mạn và Hiện đại... giới thiệu những kiệt tác chói sáng có sức sống xuyên qua nhiều thế kỷ của những nhà viết kịch kiệt xuất như Sếchxpia, Sinlơ, Môlie, Coócnây, J.Gớt, Gôgôn, Ípxen, Muyxê, Ghenman, B.Brếch, Sêkhốp, Bếckét, Raxin, Jăng Anui, Camuy, Tào Ngu... Nhiều tác phẩm ra đời từ hàng ngàn năm trước, nhưng tư tưởng và nghệ thuật vẫn đồng hành với bạn đọc và khán giả hôm nay.

Tác phẩm của ba tác giả Sân khấu Việt Nam: Đào Tấn,Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Đình Thi có mặt trong Tủ sách Kiệt tác Sân khấu thế giới đã đáp ứng đòi hỏi của đông đảo bạn đọc.

Nhà xuất bản Sân khấu cảm ơn Hội đồng tuyển chọn gồm các nhà Sân khấu học tiêu biểu và Công ty Minh Thành - Bộ Chỉ huy Quân sự TP Hồ Chí Minh đã giúp đỡ tận tình, trách nhiệm cao để Tủ sách kiệt tác kịp thời ra mắt bạn đọc trọn vẹn 100 cuốn trong năm 2006, chào mừng những sự kiện trọng đại của đất nước.

Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

2

LỜI GIỚI THIỆUEXKHIN (525-456 tr.c.n)Nhà viết kịch vĩ đại, người mà với những cống hiến xuất sắc của mình đã

tạo ra một bước thay đổi quyết định thực sự mở đầu cho nền sân khấu cổ Hy Lạp là Ex-khin. Ông sinh năm 525 trước CN trong một gia đình quí tộc ruộng đất ở thị trấn Ê-lơ-dix trong vùng đồng bằng At-tich thuộc thành bang A-ten. Thời đại Exkhin sống và sáng tác là lúc nước Hy Lạp vừa thoát khỏi tình trạng tối tăm, ngu dốt, chật hẹp của chế độ công xã thị tộc và đang tiến bước vào ánh sáng văn minh, văn hoá rực rỡ của chế độ chiếm hữu nô lệ. Con người lần đầu tiên trong lịch sử của mình sáng tạo ra được những giá trị hết sức lớn lao và có ý nghĩa trên mọi lãnh vực, tổ chức nhà nước, xã hội, chính trị, kinh tế, văn hoá khoa học nghệ thuật. Nhà nước chiếm hữu nô lệ hình thành trong cuộc đấu tranh ngày càng quyết liệt giữa hai cơ chế tổ chức chính trị: quí tộc và cộng hoà dân chủ. Chính quyền thời kỳ đầu nằm trong tay tầng lớp quí tộc ruộng đất, thời kỳ sau nằm trong tay liên minh tầng lớp quí tộc công thương và những người tiểu nông, tiểu chủ, thợ thủ công - nghĩa là những lực lượng cộng hoà dân chủ. Đó là một “hiện thực” của nửa đầu thế kỷ V trước CN Nhưng nửa đầu thế kỷ V trước CN còn xảy ra một “hiện thực” vĩ đại nữa: Nước Hy Lạp non trẻ với các thành bang rời rạc đã đoàn kết, thống nhất lại đánh thắng cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Perx, một Nhà nước chiếm hữu nô lệ quân chủ chuyên chế lâu đời ở phương Đông. Cuộc chiến tranh kéo dài từ năm 500 và kết thúc vào năm 449 trước CN. Trong cuộc chiến tranh này, Exkhin đã cùng với anh em của mình anh dũng làm nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc như những công dân Hy Lạp khác. Ông thật vinh dự, có mặt trong cả ba trận đánh quyết liệt, ba chiến thắng lớn: Ma-ra-tông (490), Xa-la-min (480), Pla-tê (479). Thành bang A-ten của ông, trong cuộc chiến tranh đã có những cống hiến lớn, đảm đương nhiệm vụ lãnh đạo cuộc chiến tranh. Trong những năm cuối, Exkhin được chứng kiến những đổi thay quan trọng trong đường lối chính trị của Nhà nước A-ten. Về đối ngoại, A-ten cùng với một số thành bang khác thành lập liên minh Đê-lôx liên minh của những thành bang có nền thương nghiệp trên mặt biển phát triển do A-ten cầm đầu (477). Với chủ trương tăng cường lực lượng thủy quân, A-ten đã tạo ra công ăn việc làm cho những người công dân nghèo không có ruộng đất. Mặt khác liên minh Đê-lôx là sự đương đầu với liên minh Pê-lô-pô-ne-dơ do Xpart cầm đầu, thể hiện mâu thuẫn của chế độ chiếm hữu nô lệ và sự chia rẽ về quyền lợi giữa các thành bang. Về đối nội, dựa vào sự ủng hộ của những lực lượng cộng hoà dân chủ mà những người nghèo là cơ sở, Ê-phi-an-tơ, một nhà cầm quyền ở A-ten, đã thu hẹp và

3

giảm bớt quyền lực của A-ê-rô-pa-giơ, một tổ chức quyền lực cao nhất của tầng lớp quí tộc đã từng đóng vai trò lãnh đạo ở A-ten trong nhiều năm. Lực lượng quí tộc chống đối gay gắt, Ê-phi-an-tơ bị ám sát. Năm 458 trước CN, Ex-khin, sau khi trình diễn bộ ba bi kịch O-rex-li, rời A-ten sang sống ở thành bang Ghê-la thuộc đảo Xi-xin. Hai năm sau, năm 456 trước CN ông qua đời. Quanh việc Exkhin ra đi, có nhiều dự đoán: có lẽ ông cảm thấy tài năng của mình đã bị lu mờ trước một nghệ sĩ trẻ là Xôphôc hoặc vì ông đã phạm tội tiết lộ những điều bí mật của nghi lễ diễn xuất - tôn giáo thầm kín Ê-lơ-dix. Nhưng có lẽ, đáng tin hơn là dự đoán: ông ra đi vì bất bình với việc A-ê-rô-pa-giơ bị hạ bớt uy thế và quyền lực. Đó là chút ít tài liệu đáng tin cậy của người xưa để lại về tiểu sử của Ex-khin. Chúng ta không được rõ về hoạt động xã hội và chính trị của Ex-khin. Những tài liệu khác chỉ là truyền thuyết.

Sự nghiệp sáng tác - Trước hết ta phải nói tới cống hiến có ý nghĩa hết sức quan trọng của Exkhin đối với nghệ thuật biểu diễn. Đó là ông đã đưa người diễn viên thứ hai vào hoạt động. Việc tăng thêm một người diễn viên nữa đã làm giảm bớt tính chất tự sự của đội đồng ca, mở rộng đối thoại, bởi vì hai diễn viên có thể cùng một lúc đóng một số vai làm cho kịch tính tăng thêm, hành động kịch phát triển. Từ đây bi kịch kết thúc cái thời kỳ ấu trĩ chỉ đơn thuần là tác phẩm của đội đồng ca với duy nhất một người diễn viên đóng vai trò “xướng họa” với đội đồng ca. Chính vì lẽ đó mà Ph.En-ghen coi Exkhin là: “Cha đẻ của bi kịch” (1) Ngoài ra Exkhin còn cải tiến trang phục của diễn viên làm cho chúng đẹp hơn, lộng lẫy hơn, đồng thời ông cũng cải tiến hệ thống mặt nạ, đôi hia của diễn viên và làm cho cảnh diễn sân khấu thêm phần đa dạng. Ông cũng đưa vào kịch của mình những màn nhảy múa với nhiều sắc thái phong phú. Về mặt biên kịch, Exkhin thường viết một bộ ba vở kịch (trilogie) gắn bó với nhau bằng một cốt truyện.

Sự nghiệp sáng tác của Exkhin khá lớn. Tài liệu xưa cho chúng ta biết, ông đã viết 70 vở bi kịch và 20 vở kịch Xa-tia. Mười lần ông đoạt được giải nhất trong những cuộc hội diễn. (có tài liệu nói, 28 lần) (2).

Ngày nay chúng ta chỉ còn giữ lại được bảy vở bi kịch của ông.

(1) C.Mac và Ph. En-ghen, Về văn học và nghệ thuật. Nxb Sự thật, Hà Nội, 1958, tr.327.(2) Theo Suidas, một học giả ở vào thế kỷ X thì Ex-khin viết 90 vở kịch và 28 lần đoạt giải nhất. Theo cuốn Cuộc đời vô danh (vie anonyme) thì ông viết 70 bi kịch và hơn 5 vở kịch Xa-tia, 13 lần nhất. Chúng tôi sử dụng tài liệu trong cuốn Antichnaialiteratura do A.A. Takho - Godi chủ biên, phần Ex-khin do A.F. Lose viết có tham khảo thêm Istortja derevneg rêchskoj literatury của S.I. Radcid M. 1959.

4

1. Những người thiếu nữ cầu xin, không rõ năm biểu diễn song căn cứ vào kết cấu của vở kịch mang nhiều yếu tố cổ và hoạt động của đội đồng ca chiếm ưu thế, nên ta có thể dự đoán đây là vở kịch thuộc thời kỳ đầu của tác giả.

Những người thiếu nữ cầu xin, thuật lại chuyện 50 người con gái của vua Đa-na-ôx chạy sang đất Ar-gôx Hy Lạp cầu xin nhà vua xứ này cho trú ngụ để tránh cuộc hôn nhân với 50 người anh của mình. Qua di sản thần thoại chúng ta được biết bộ ba bi kịch của Exkhin phản ánh sự chuyển biến từ chế độ hôn nhân tập đoàn sang chế độ hôn nhân một vợ một chồng thời cổ, nghĩa là một quan hệ gia đình mới, tiến bộ hơn.

2. Quân Perx (Ba-Tư) diễn năm 472 trước CN, phản ánh sự kiện lịch sử: chiến thắng Xa-la-min năm 480 trước CN Tác giả kể lại nỗi kinh hoàng của triều đình Perx khi nhận được tin thất trận và qua lời những người Perx ca ngợi tinh thần anh dũng của quân Hy-Lạp.

3. Bảy tướng đánh Te-bơ diễn năm 467 trước CN Vở kịch ca ngợi tinh thần yêu nước, yêu dân của tướng Ê-tê-ô-clơ đã sẵn sàng xuất trận, tiến ra cổng thành thứ bảy giao đấu với người em ruột của mình là Pô-li-nix (Pô-li-nix từ Ar-gôx kéo quân về đánh Te-bơ) mặc dù biết rằng, theo lời nguyền của số mệnh, chấp nhận cuộc giao tranh này là cả hai anh em đều bị chết.

4. Prô-mê-tê-bị xiềng, không rõ năm biểu diễn, dự đoán năm 469 trước CN vở bi kịch xuất sắc nhất của Ex-khin, khẳng định sức mạnh của con người trong cuộc đấu tranh cho văn minh, tự do, hạnh phúc.

5- O-rex-li, bộ ba bi kịch gồm, A-ga-mem-nông: thuật lại chuyện A-ga-mem-nông sau khi hạ được thành Tơ-roa, trở về, bị vợ là Cli-tem-nex-tơ-rơ tư thông với E-gix-tơ, ám hại. Cô-ê-phor (những người thiếu nữ viếng mộ): O-rex-tơ, con trai của A-ga-mem-nông từ thành bang Phô-kid trở về Ar-gôx để trả thù cho cha theo lời phán truyền của thần thánh. O-rex-tơ cùng với người chị ruột bày mưu lọt vào cung điện giết mẹ là Cly-tem-nex-tơ-rơ và E-gix-tơ.

6- Những nữ thần Ân đức (Ơ-mê-nid): Tội lỗi của O-rex-tơ bị các nữ thần Ê-ri-ni nổi giận, truy đuổi, đòi trừng phạt. Nữ thần A-tê-na cho lập một toà án, a-ê-rô-pa-giơ, để xét xử. Thần A-pô-lông bênh vực bị cáo. Toà xử bằng cách bỏ phiếu kín. Kết quả số phiếu ngang nhau. O-rex-tơ được trắng án. Những Ê-ri-ni được nữ thần A-tê-na trao cho một chức năng mới làm những nữ thần Ân đức ban hạnh phúc cho thành bang A-ten. O-rex-li được trình diễn năm 458 trước CN, phản ánh bước chuyển biến từ thời đại mẫu quyền sang thời đại phụ quyền, nghĩa là ca ngợi, khẳng định bước tiến của lịch sử. Mối thù dòng họ đẫm máu lưu truyền từ đời này qua đời khác với biết bao thảm hoạ khủng khiếp giờ đây

5

được giải quyết trong toà án của một Nhà nước trên cơ sở dân chủ công bằng và nhân đạo.Ngày nay đối với chúng ta, bi kịch của Exkhin có phần nào xa lạ vì tính chất

tượng trưng qua cốt truyện thần thoại - tính chất chung của văn học nghệ thuật Hy Lạp cổ đại, vì nghệ thuật xây dựng kịch của Exkhin dù sao vẫn còn khá đơn giản, hành động kịch phát triển chậm, kịch tính không cao, nhân vật không có mâu thuẫn nội tâm phức tạp, phần tự sự của đội đồng ca vẫn còn nhiều so với đối thoại. Tuy nhiên những tư tưởng tiến bộ của ông: lòng yêu tha thiết quê hương, tổ quốc lòng tin vào sức mạnh của con người, của nhân dân như là động lực sáng tạo ra nền văn minh, văn hoá, lòng yêu công lý, yêu dân chủ, sự căm ghét thói áp bức, chuyên chế, thói hèn nhát… lại không hề xa lạ đối với chúng ta. Và đó chính là nguyên nhân làm cho Mác yêu thích Exkhin.

Người dịch

TIỂU DẪN VỀ PRÔMÊTÊ BỊ XIỀNGTrong sự nghiệp sáng tác của Ex-khin, bi kịch Prômêtê bị xiềng có một giá

trị khác thường. Tác phẩm nổi bật lên vì những tư tưởng sâu sắc và cách mạng mà không một tác phẩm nào của ông có thể sánh được, cũng như không một vở bi kịch nào của nền sân khấu cổ đại nói chung, có thể sánh được. Hàng nghìn năm đã trôi qua nhưng hình ảnh vị thần dũng cảm, bất khuất trước cường quyền, tận tuỵ hy sinh vì hạnh phúc của loài người, cứu loài người thoát khỏi hoạ diệt vong, ban cho loài người ánh sáng văn minh, văn hoá vẫn tươi sáng, mới mẻ, rực rỡ như ánh nắng ban mai. Nền văn học thế giới từ Prômêtê của Exkhin đến nay đã có biết bao Prômêtê của những Canđơrông (1) Mintơn (2), Senli(3), Silơ (4), Herde(5), Miken L’ Ănggiơ(6), Lixt(7) tiếp bước: Trí tuệ vĩ đại của tập thể nhân dân thời cổ đã sáng tạo ra thần thoại Prômêtê. Nhưng tài năng và trí tuệ vĩ đại

(1) Calderón de la Barca (Pedro) (1600-1681), nhà viết kịch người Espagne (Tây Ban Nha).(2) Midton (John) (1608-1674), nhà thơ người Anh.(3) Shelley (Perey Bysshe) (1792-1822) nhà thơ người Anh.(4) Schiller (Friedrich Von), (1759-1805) nhà văn Đức(5) Herder (Johann Gottfried), (1744-1803), nhà văn Đức(6) Michel - Ange (Michelangelo Buonarroti) (1475-1564). Nhà hoạ sĩ và điêu khắc người ý.(7) Liszt (Franz) (1811-1886), nhạc sĩ người Hung-ga-ri.

6

của Exkhin là đã phát hiện ra và nâng cao lên những ý nghĩa và những bài học sâu sắc của cuộc đấu tranh cho tự do và hạnh phúc của loài người.

Prômêtê bị xiềng là một trong bộ ba bi kịch của Exkhin (dự đoán diễn năm 469 trước CN). Hai vở Prômêtê được giải phóng và Prômêtê - người mang lửa chúng ta không lưu giữ được do đó cũng không đoán định được vở nào là vở đầu. Có ý kiến cho rằng Prômêtê - người mang lửa là vở đầu của bộ bi kịch nhưng không có bằng chứng khoa học xác đáng, chỉ là phỏng đoán.

Mở đầu vở bi kịch là cảnh Prômêtê bị thần Uy- Quyền và thần Bạo Lực áp giải tới đất Xkit hoang vắng, xa xôi. Theo lệnh của chúng, Thần thợ Rèn Hê-phai-xtôx phải đóng đanh xiềng Prômêtê vào núi đá. Prômêtê im lặng chịu cực hình, không một chút rên rỉ, van xin. Thần chỉ thổ lộ nỗi đau đớn của mình và thuật lại nguyên nhân của cảnh ngộ tàn nhẫn, bi đát này khi những tên tay sai của thần Dớt đã ra đi và cũng là lúc những tiên nữ, con của thần Đại Dương (O-kê-a-nid) tới thăm hỏi và bày tỏ mối thông cảm với mình. Qua câu chuyện Prômêtê kể lại chúng ta được biết: Trong cuộc tranh giành ngôi báu giữa Crô-nôx thuộc thế hệ các vị thần già Ti-tăng với Dớt, thuộc thế hệ các vị thần trẻ, Ti-tăng Prômêtê và mẹ là nữ thần Tê-mix Gai-a đã đứng về phe Dớt, bày mưu, góp sức giúp cho phe Dớt chiến thắng được Crô-nôx. Nhưng vừa đoạt được ngôi báu, Dớt không hề quan tâm đến cuộc sống của loài người khốn khổ mà lại còn muốn tiêu diệt loài người để tạo ra một giống khác. Prômêtê đã dũng cảm đơn độc chống lại mưu đồ đen tối đó của Dớt, cứu loài người khỏi bị tiêu diệt. Hơn nữa, thần còn làm cho loài người không còn sợ chết, thần ban cho loài người niềm hy vọng, và quí hơn thế nữa, thần còn lấy cắp lửa của thiên đình trao cho loài người. Nhờ có lửa, loài người biết được rất nhiều kỹ thuật. Prômêtê còn ban cho loài người tư duy và lý trí, dạy cho loài người văn tự, toán học, y học, nghề nông, nghề hàng hải, thuật luyện kim, cũng như nhiều tri thức khác nữa. Prômêtê biết trước trong tương lai thế nào Dớt cũng sẽ bị lật đổ và để giải trừ tai hoạ ấy thế nào Dớt cũng cần đến Prômêtê. Và đó là một điều bí mật. Thần Đại dương từ thiên đình xuống dụ dỗ, khuyên nhủ Prômêtê nhân nhượng quy thuận Dớt, từ bỏ thái độ đối địch với Dớt, Prômêtê cự tuyệt lời khuyên nhủ hèn mạt đó và vạch trần bản chất đầu hàng ti tiện của thần Đại dương. Tiếp cảnh sau, Prômêtê tiên đoán cho số phận của I-ô, (một thiếu nữ bị Dớt biến thành con bò cái để tránh bị Hê-ra đánh ghen): trong tương lai, một vị anh hùng thuộc dòng máu của nàng sẽ giải phóng cho Prômêtê. Vị thần ân nhân của loài người còn nói cho I-ô biết về tương lai của Dớt: Dớt sẽ bị lật đổ vì một cuộc hôn nhân, kết quả của dục vọng cuồng loạn của Dớt, bởi vì từ cuộc hôn nhân đó sẽ ra đời một đứa con và chính đứa con ấy sẽ

7

truất ngôi của Dớt. Được tin đó, Dớt cử Héc-met xuống tra hỏi Prô-mê-tê, đòi Prômêtê phải khai báo cho rõ cuộc hôn nhân “hậu hoạ” đó là cuộc hôn nhân nào, với ai. Mặc cho Héc-met doạ nạt, Prômêtê kiên quyết không nói điều bí mật. Thần khinh thị kẻ thù, vạch trần bản chất xấu xa của Dớt, và những kẻ cam tâm chịu nhục làm tôi tớ cho Dớt. Bất lực trước ý chí sắt đá của Prômêtê, Dớt nổi cơn thịnh nộ, giáng sấm sét xuống ngọn núi đá chôn vùi Prômêtê. Thật rõ ràng nội dung vở bi kịch của Exkhin trước hết là sự khẳng định và ngợi ca bước tiến bộ tất yếu của nhân loại từ thời đại dã man bước sang thời đại văn minh. Những thành tựu văn hoá, văn minh mà con người xây dựng được trong chế độ chiếm hữu nô lệ được tác giả lý tưởng hoá và thể hiện vào hình ảnh tượng trưng: ngọn lửa của thần Prômêtê. Nhờ ngọn lửa của Prômêtê, nhờ tư duy và lý trí, nhân loại sống ngày càng văn minh hơn, ngày càng tiến bộ hơn. Quan điểm này của Exkhin trong vở kịch thật hoàn toàn khác với quan điểm của nhà thơ Hê-đi-ôđ trong tập Thần hệ ra đời vào quãng thế kỷ VIII trước CN (hoặc VII). Trong Thần hệ, Hê-đi-ôđ đã trình bày lịch sử của loài người như một quá trình trải qua năm thời đại, từ thời đại Vàng (Hoàng kim), Bạc… cho đến thời đại Sắt. Nhưng quá trình này là một quá trình đi xuống, một quá trình của mạt thế luận: con người từ chỗ sống sung sướng, tốt đẹp cứ ngày một khổ cực dần, sa đoạ dần cho đến thời đại Sắt thì cuộc sống ngày càng tối tăm, cực nhục, ngày càng đảo điên, danh dự chẳng còn mà đạo lý cũng hết.Cuộc đấu tranh của Prômêtê chống lại Dớt để bảo vệ loài người, để đem lại ánh

sáng văn minh văn hoá cho loài người thực chất là cuộc đấu tranh cho tự do và hạnh phúc của loài người. Cuộc đấu tranh đó diễn ra từ khi có loài người và chừng nào loài người còn tồn tại thì cuộc đấu tranh đó còn tồn tại. Prômêtê đã lấy cắp ngọn lửa, báu vật riêng của thế giới thần thánh đem xuống cho loài người. Đó chính là cuộc đấu tranh của loài người với giới tự nhiên được thần thánh hoá, chiến công chinh phục tự nhiên được thần thánh hoá. Prômêtê đoạt được ngọn lửa là con người nhận thức được tự nhiên, chinh phục được tự nhiên, cải tạo được tự nhiên. Thần Dớt trong thần thoại cổ xưa, giữ riết báu vật - ngọn lửa, chỉ phản ánh sức mạnh bí ẩn của tự nhiên, cái sức mạnh mà chúng ta nếu diễn đạt theo ngôn từ triết học là: sức mạnh của tính tất yếu mù quáng, tính tất yếu chưa được nhận thức. Nhưng thần Dớt trong bi kịch của Exkhin, trong bối cảnh của xã hội chiếm hữu nô lệ

8

ở A-ten thế kỷ VI - V trước CN, với cuộc đấu tranh giữa những lực lượng cộng hoà dân chủ với lực lượng quí tộc, thì là một sức mạnh cụ thể của xã hội, một sức mạnh phản động, một tính tất yếu mù quáng của xã hội. Và Prômêtê đã đấu tranh chống lại Dớt, chống lại cái sức mạnh bạo chúa, chuyên chế, phản dân chủ ấy. Cuộc đấu tranh cho tự do và hạnh phúc của nhân loại cách đây 2500 năm được Exkhin thể hiện trên hai mặt trận: tự nhiên và xã hội. Cuộc đấu tranh cho tự do và hạnh phúc của nhân loại ngày nay có thể nào khác hơn ?

Ý nghĩa sâu sắc của vở kịch còn ở một điều quan trọng hơn nữa. Exkhin qua cuộc đấu tranh của Prômêtê với Dớt, còn cho chúng ta thấy, còn chỉ cho chúng ta biết, thứ vũ khí vô địch của con người, bảo đảm thắng lợi cho con người trong cuộc đấu tranh. Đó là ý chí kiên định trước sau như một, lòng trung thành tuyệt đối với lý tưởng cao quý, mua chuộc, dụ dỗ, không thể lay chuyển doạ nạt, bạo lực đàn áp không thể khuất phục.

Trong vở Prômêtê bị xiềng, Prômêtê bị Dớt giáng sấm sét chôn vùi xuống lòng đất nhưng Prômêtê không phải là kẻ chiến bại. Prômêtê bị xiềng nhưng không xiềng xích nào trói buộc được, giam giữ được lý tưởng cao quý của Prômêtê, không xiềng xích nào trói buộc được, giam giữ được lòng căm ghét ách chuyên chế bạo ngược, lòng căm ghét thói hèn nhát phản bội, đầu hàng trong phẩm chất chiến sĩ của Prômêtê. Ý chí kiên định, lòng trung thành tuyệt đối với lý tưởng cao quý quả là một vũ khí vô địch khiến Dớt phải cam chịu thất bại. Vũ khí của cuộc đấu tranh 2500 năm trước đây là như thế. Vũ khí của cuộc đấu tranh ngày nay có thể nào khác hơn ?

Prômêtê bị xiềng song lại là Prômêtê tự do, tự do chân chính vì đã nhận thức được cái tất yếu: “Ông vua đương vị ấy, rồi đây, không lâu cũng sẽ bị tống cổ một cách vô cùng nhục nhã” Prômêtê bị xiềng song lại là Prômêtê tự do, tự do chân chính vì đã nhận thức được cái tất yếu: “… Phải, nếu căm ghét kẻ thù mà gọi là một bệnh thì ta đây đang mắc bệnh thực…” và: “đã là kẻ thù thì chịu sự ngược đãi của kẻ thù cũng không phải là một việc xấu xa gì…”Hàng bao thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày vở kịch của Exkhin ra đời. Nhân loại,

như lời tiên báo của Prômêtê, thế hệ này kế tiếp thế hệ khác, giương cao ngọn lửa hồng của văn minh, văn hoá, với tư duy và lý trí, với niềm hy vọng vào tương lai đã tiến được những bước đi vạn dặm trong sự nghiệp chinh phục tự do và hạnh

9

phúc. Với ngọn lửa của Prômêtê, các chiến sĩ ánh sáng của nước Pháp thế kỷ XVIII thiêu đốt ngục Bax-ti, mở ra một kỷ nguyên mới cho vai trò của tư duy và lý trí, cho văn hoá và văn minh. Với ngọn lửa đó Prômêtê - Các Mác soi sáng cho nhân loại con đường tiến lên giải phóng triệt để bản thân mình, chỉ cho nhân loại con đường xây dựng một nền văn minh mới của tự do và hạnh phúc. Và thế kỷ XX, Prômêtê - Lê nin, thiêu đốt thế giới cũ của cung điện mùa Đông, mở ra một mùa xuân cho toàn nhân loại: xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Prômêtê - Hồ Chí Minh, giải phóng dân tộc cùng với giải phóng xã hội. Prômêtê - Phiđen chiếu sáng một vùng trời châu Mỹ Latinh. Với ngọn lửa đó Prômêtê - Ănggôla, Prômêtê - Êtiôpia đang giương cao, kêu gọi châu Phi chặt xiềng vươn đến ánh sáng tự do và hạnh phúc.

Ý nghĩa hiện đại của vở bi kịch Prômêtê bị xiềng chính là ở sự tiên báo sự nghiệp đấu tranh cho tự do và hạnh phúc của loài người là tất thắng.

Người dịch-------------------------------

NHÂN VẬTPRÔMÊTÊQUYỀN LỰCBẠO LỰCHÊPHAIXTÔXĐẠI DƯƠNG IÔ : con gái INAKHÔXHERMEXĐỘI ĐỒNG CA CÁC NỮ THUỶ THẦN ĐẠI DƯƠNG

10

QUYỀN LỰC: Ta đã tới chỗ cùng trời cuối đấtXứ sở Xkytơ, sa mạc không người.Hêphaixtôx ơi! Bổn phận anh là thực hiện chẳng đơn sai,Những mệnh lệnh của cha anh truyền xuống:Trói tên gian ác lên đỉnh núi cao hóc hiểmTrong xích xiềng bằng sắt bẻ không tan,Vì ngọn lửa hồng báu vật của riêng anhLà cha đẻ của mọi nền kỹ thuật Đã bị đánh cắp đem cho người trần tục.

10 Nên trước thần linh hắn phải chịu cực hình.Phải chi, trước Dớt uy quyền hắn biết uốn lưngVà thôi ưu ái những người trần thế ?

HÊPHAIXTÔX - Hỡi Quyền lực và Anh, Bạo lực !Các vị đã hoàn thành sứ mệnh Thần Vương giaoVà giờ đây không gì giữ chân các vị lại chút nào !Nhưng tôi, tôi không có đủ lòng can đảmDùng bạo lực trói vào mỏm đá nhọn bốn mùa bão lộngMột vị thần cùng máu mủ cho đang.Dù sao, tôi cũng tập trung nghị lực để làm,

20 Bởi trái lệnh cha, sẽ phải trả bằng giá đắt.(Với Prômêtê) - Hỡi người con có tâm hồn cao đẹpCủa nữ thần Têmix hiền minh !Chính trái lòng anh và cũng trái lòng mìnhMà tôi phải đóng đinh anh trong mớ xích xiềng khôn gỡ,Vào mỏm núi đá cao buồn bã đó.Ở đây, tai anh sẽ không còn nghe thoáng một thanh âm.Mắt anh sẽ không còn trông thấy một người trần,Mà bị thiêu đốt dưới mặt trời sáng chói,Anh sẽ thấy dung nhan anh tàn lụi.

30 Quá muộn màng mới thấy bóng đêm đenChe khuất ánh dương, dưới áo sao mình.Và vầng dương muộn màng xua sương sớm.Nhưng sẽ mãi mãi trên mình anh trĩu nặngNỗi đau hiện thời đè xuống trên vaiBởi kẻ cứu anh chưa xuất hiện trên đời.Đây, kết quả bao nhiêu ân huệ

11

Của anh đó đối với người dương thế !Là vị thần không sợ gì cơn giận của thần linh,Anh đã vượt qua giới hạn quyền hành

40 Khi ban cho người thế những vinh quang của họ.Thưởng công ấy, anh sẽ được, trên hòn núi đáĐứng mãi, không co chân, không ngủ, suốt đêm ngày,Làm một cuộc canh phòng không có chút gì vui.Anh sẽ than thở những lời than vô tậnVà những tiếng kêu rỉ rền ai oánKhông hiệu quả gì, bởi khó lòng lay chuyển dạ Thần Vương;Một chủ mới luôn luôn cứng cỏi tâm hồn.

QUYỀN LỰC- Nào, Hêphaixtôx hỡi !Sao anh cứ dùng dằng chi mãi vậy

50 Làm quái gì cái trò thương hại vô duyên ?Lẽ nào anh không căm ghét vị thầnĐang bị tất cả các thần linh ruồng bỏ,Đã lấy cắp cái đặc quyền của riêng anh đóTrao vào tay cho những khách trần ai ?

HÊPHAIXTÔX - Quan hệ bà con và nếp quen chung sống ở đờiLà một dây xích thiêng liêng bền chặt.

QUYỀN LỰC- Tôi đồng ý. Nhưng liệu anh có đủ sứcĐể không tuân mệnh lệnh của Thần - Cha ?Có phải đây điều không đáng sợ hơn là…

60 - HÊPHAIXTÔX - Anh, khi nào cũng nhẫn tâm và táo tợn !QUYỀN LỰC- Dù thương khóc, cũng chẳng giúp hắn thay tâm đổi tính

Đừng dằn vặt mình, chỉ mất công toi !HÊPHAIXTÔX - Chà ! Cái nghề sao đáng ghét quá trời!QUYỀN LỰC- Sao lại ghét ? Nói thực ra nghề của anh đâu phải

Là nguyên nhân của những nỗi tai ương hiện tại !HÊPHAIXTÔX -Tuy nhiên, giá rơi vào tay kẻ khác thì hơn!QUYỀN LỰC- Mọi nghề chán ngang nhau, trừ nghề làm chúa tể các thần,

Bởi ngoài Dớt chẳng ai có tự do hết thảy.HÊPHAIXTÔX - Tôi biết thế nên chẳng có câu gì cưỡng lại.70 - QUYỀN LỰC - Vậy thì anh hãy xiềng hắn lại ngay đi,

Đừng để Vua cha thấy anh đang nghiêng ngả rụt rè.HÊPHAIXTÔX - Người có thể thấy tôi tay cầm xích sẵn.

12

QUYỀN LỰC- Quàng chặt xích xung quanh tay hắnVới búa kia, dùng hết sức bình sinhNện khoẻ đi, đóng hắn ta vào mỏm đá bên ghềnh.

HÊPHAIXTÔX - Tôi đang đóng, việc tôi làm không phải là vô hiệu.QUYỀN LỰC- Nện khoẻ nữa. Xiết thật chặt cho múi dây không lỏng lẻo,

Bởi hắn ta có khả năng tìm cách thoát thân.Kể cả trong tình huống rất nguy nan.

80 - HÊPHAIXTÔX - Đây, một cánh tay đã xích chặt khôn hòng tháo gỡ.QUYỀN LỰC- Còn cánh tay kia, xiết mạnh vào chút nữa!

Cho hắn biết rằng Thần vương còn nhanh trí gấp trăm!HÊPHAIXTÔX - Ngoài Prômêtê ra, chẳng một ai có thể phàn nàn (+)

Về việc tôi làm đó một câu chính đáng.QUYỀN LỰC- Vậy anh hãy đóng xuyên qua ngực hắn

Đầu nhọn đinh thép này. Nện thật khỏe, nghe không?HÊPHAIXTÔX - (với Prômêtê) Thương hỡi, Prômêtê !

Tôi đau xót trong lòngTrước những nỗi tấm thân anh đau đớn !

QUYỀN LỰC- Kìa anh vẫn dùng dằng than vãn90 Cho kẻ thù của Dớt, ngang nhiên ?

Khéo lại được rỉ rên than khóc chính mình !HÊPHAIXTÔX - Anh đang thấy một cảnh tượng khó cầm lòng cho được.QUYỀN LỰC- Tôi thấy hắn đáng chịu điều hình phạt.

Nào, xiết đai này vào bụng dưới hắn, mau lên !HÊPHAIXTÔX - Tôi đành nghe, miễn cưỡng mà làm !

Anh không cần phải ra lệnh cho tôi dồn dập vậy !QUYỀN LỰC- Cứ ra lệnh. Tôi còn muốn gào lên nữa đấy !

Nào xuống đây dùng sức mạnh cánh tayThuồn chân hắn ta vào cái còng này !

100 - HÊPHAIXTÔX - Thuồn rồi ! Chỉ một nhoáng !QUYỀN LỰC- Nện mạnh đi, xiết chặt vào da thịt,

Vì chưng kẻ sẽ đưa ra phán quyếtViệc của anh là một ông chủ mới đáng coi chừng !

HÊPHAIXTÔX - Lời kia, và mặt ấy, khéo tương đương !QUYỀN LỰC- Cứ thương xót, nếu như lòng anh muốn !

Nhưng đừng trách tôi là to gan táo tợnVà tâm hồn cứng cỏi khô khan.

13

HÊPHAIXTÔX - Ta đi thôi, cả tay chân hắn đã xiềng Rất chắc chắn!

QUYỀN LỰC- (với Prômêtê) Giờ mi cứ tha hồ mà ngỗ ngược,110 Tuỳ sở thích ban cho lũ phù sinh gang tấc

Những đặc quyền ăn cắp của thần linh !Chúng làm gì nên, cái lũ khách trầnCho mi được giảm nhẹ điều đau khổ ?Các thần gọi mi “Kẻ lo xa” thì khí quáChính mi đang cần có một “Kẻ lo xa”Để tìm xem có gỡ nổi bao giờCho mi khỏi những mối xiềng tinh vi xiết chặt.(Họ cùng đi ra)

PRÔMÊTÊ- Hỡi tinh khí thiêng liêng,Hỡi những ngọn gió, nhanh tuyệt vời đôi cánh

120 Hỡi nguồn suối những dòng sông dài rộng,Muôn triệu nụ cười của sóng biển khơi !Hỡi trái đất, mẹ sinh ra tất cả mọi loàiVà Người, hỡi Thái Dương !Con mắt biết nhìn thông mọi việc !Ta kêu gọi, xin các Người chứng thực:Hãy nhìn xem!Một thần linh đang bị các thần linh đối xử thế này đây!Hãy nhìn xem!Những cực hình gớm ghê ta phải chịu đêm ngàyVà còn phải chịu trong muôn nghìn năm tới!

130 Đây xiềng xích nhuốc nhơ mà vị chỉ huy trẻ tuổiCủa các đấng hạnh phúc vĩnh hằngĐã phát minh chống lại một mình ta !Than ôi ! Than ôi !Ta khóc than những đau thương đang chịu bây giờVà những nỗi khác tương lai chờ đợi sẵn.Cho tới ngày nào đây mắt ta hòng chứng kiếnChấm dứt hoàn toàn mọi nỗi thương đau ?Nhưng ta nói gì đây ? Tương lai, ta biết rõ làu làu,Ta biết trước và biết vẹn tròn tất cả.Sẽ không đến với ta một tai ương dù nhỏ

14

140 Mà ta không thấy trước rồi, ngay từ buổi hôm nay.Phải chịu cho tròn, bền bỉ càng hay,Cái kiếp sống số phận đà định trước.Ta biết rõ không thể nào chống đượcVới sức mạnh diệu kỳ của tất yếu xảy ra.Nhưng ta không sao im lặng được bao giờVề những chuyện đang xảy đến với ta trong hiện tại.Cũng không thể không giữ gìn miệng lưỡi.Chính vì những đặc ân mang đến cho người trầnMà ta phải trói mình vào dưới ách gian truân

150 Của tất yếu: Ôi, xiết bao bất hạnh !Ta đã lấy, trong một thân cây a nguỳ, hạt giốngCủa Ngọn lửa hồng mà ta đánh cắp mang đi,Với khách trần gian nó là thầy dạy mọi nghềVà một kẻ đỡ đần vô giá.Đấy những tội lỗi mà ta đang mang cả vào mình hậu quả,Bị đóng chặt vào xiềng này và treo lơ lửng trời cao.Chao ôi ! Tiếng đâu ngọt ngào,Hương đâu bay đến dạt dào xung quanh ?Hương từ một đấng thần linh,

160 Một khách trần, một bán thần, thoảng đưa?Ai chăng trên đỉnh non già,Cuối trời, đến ngắm nỗi ta dãi dầu ?Muốn gì ta nữa hay sao ?Hãy trông cho rõ trước sau ngọn nguồn,Xích xiềng nào trói tay chân,Họ giam ta, một thiên thần đáng thương,Kẻ thù Dớt, chịu phần căm oánCủa mọi thần ở chốn thiên cungBởi thương nhân loại vô ngần!

170 Kìa đâu đây nữa tiếng chim dập dìu?Không trung cánh vỗ xạc xàoTới gần ta, thảy xem chiều đáng kinh!

ĐỘI ĐỒNG CA - Người chớ sợ: bạn hiền một tốpTung trời mây cánh đập, tới đâyThiết tha, trên mỏm núi này,

15

Sau bao vất vả trái lời phụ thân.Ngọn gió nhanh đưa chân tới chốnTiếng sắt kêu búa nện ầm vangVọng sâu vào tận hang cùng

180 Đuổi cơn bẽn lẽn ngượng ngùng đi xa,Không kịp cả mang giày mang dépVội lao mình trên chiếc xe mây…

PRÔMÊTÊ- Hỡi than ôi ! Hỡi than ôi !Con nàng Têthix tuyệt vời lắm con!Con Đại Dương dập dồn sóng trải,Cuộn liên hồi quanh trái đất kia.Sóng không chịu ngủ bao giờ,Hãy nhìn, nhìn kĩ, thân ta bị xiềngTrêm mỏm đá nghiêng nghiêng vực thẳm,

190 Canh gác hoài, thầm lặng, buồn tênh!ĐỘI ĐỒNG CA - Prômêtê hỡi ! Em nhìn

Mà bâng khuâng thấy mắt mình lệ rơiTrước cảnh tượng thân Người khô héoTrên núi này nặng trĩu xiềng gang.Vì chưng thống trị ÔlanhNgày nay là những vị thần mới lên.Theo những lệ hiện hành tân tiếnDớt trị vì độc đoán tùy nghi,Giờ đây truất sạch mọi bề

200 Quyền uy các vị Thần xưa Khổng Lồ.PRÔMÊTÊ- Ôi! Sao hắn chẳng đẩy ta vào đất

Dưới cả miền Hađex xa xôi,Nơi bao kẻ chết ngập vùiGiữa miền vô tận cách vời Tacta,Sau khi đã, theo đà man rợTrói ta vào một mớ xiềng gông,Muôn thu khôn dễ thoát vòngĐể không thần thánh, khách trần vui reo,Còn hơn chịu mưa dầu gió dãi

210 Bây giờ đây khổ ải thương đau.Than ôi! Chua xót trăm chiều,

16

Mà quân thù được ra màu thoả thuê !ĐỘI ĐỒNG CA - Thần nào tâm địa đáng chê,

Cứng lòng đến nỗi vui vì Người đau ?Trần gian ai chẳng ưu sầuNhư em, trước kẻ thân yêu cực hình.Trừ chăng Dớt, đấng thần linhLuôn luôn giận dữ quyết tình nhẫn tâmThanh trừng dòng họ Uran

220 Không dừng sấm sét khi hờn chưa nguôi,Hoặc khi ai cướp mất rồiCái quyền uy dễ mấy người cầm tay!

PRÔMÊTÊ- Tuy nhiên, ta chắc chắn, dẫu rằng đầy đoạBởi những xích xiềng bất diệt này đây,Hắn cần ta nhất định phải có ngày,Tên đầu lĩnh những Đấng vĩnh hằng hạnh phúcĐể thông báo cho hắn ta cảnh giácMà đề phòng hậu quả một âm mưuSẽ đoạt của hắn ta chưa biết lúc nào

230 Cả vương trượng và vinh quang, tuốt tuột.Khi đó, ta không để những câu đường mậtCủa cô nàng Thuyết phục cuốn lôi ta,Và dẫu Thần Vương đe doạ nặng nềCũng không thể khiến lòng ta run sợ.Điều bí mật sẽ không bao giờ tiết lộKhi trên mình ta những xiềng xích dã manHắn chưa tháo đi và chưa chịu bồi thườngThật thích đáng cho những điều xúc phạm !

ĐỘI ĐỒNG CA - Người kiêu hãnh, kiếp dù quằn quại.240 Không cúi đầu, vẫn nói tự do.

Nhưng em cảm thấy buồn loKinh hoàng, xao xuyến nặng nề con tim,Số phận Người khiến em run sợ,Liệu con đường gian khổ về sauSẽ còn tiếp diễn đến đâuMới mong chấm dứt nỗi đau của Người ?Khôn thể lựa những lời dịu bớt

17

Tính tình con Crônôx Thần Vương,Làm cho xiêu được tấm lòng…

250 - PRÔMÊTÊ - Ta biết rõ lòng hắn ta tàn nhẫnVà sử dụng quyền độc đoán tuỳ nghi.Nhưng ta tin: một ngày kia khi tai hoạ nặng nềĐổ sụp xuống, thì tính tình kia dịu lại.Hắn sẽ phải buông rơi cơn giận ấyVà sẽ cùng ta tình bạn kết thân,Cũng như ta sẽ khẩn trương đến với hắn ân cần.

NHẠC TRƯỞNG - Hãy tiết lộ cho chúng em được rõVì lý do nào bị Thần Vương giam giữVà đối xử khắt khe tàn ác, đê hèn.

260 Hãy cho chúng em được biết hết căn nguyênNếu Người thấy nói ra mà chẳng ngại.

PRÔMÊTÊ- Quả thực với ta, chỉ nhắc tới đã là chua xótMà lặng đi càng nặng nỗi đau thương.Cả hai bên đều xao xuyến bàng hoàng.Từ các thần linh buông mình trong oán hậnVà giữa họ sự bất hoà xảy đến,Kẻ muốn đẩy Crônôx đi rời khỏi ngôi trờiHòng chuyển cả quyền hành cho Dớt nắm trong tay,Kẻ ngược lại thì đấu tranh kiên quyết

270 Hòng ngăn cản không bao giờ để DớtChiếm được quyền thống trị các thần linh,Ta đã lựa những câu khuyên khôn khéo chân tình.Góp với các Khổng lồ, con Uranô và Trái ĐấtNhưng họ không nghe, họ khinh dùng mưu chước.Tin ở sức mình, họ tưởng đâu có thể dễ như khôngDùng bạo lực giản đơn chiếm đoạt ngai vàng!Nhưng ta, thì mẹ ta - Têmix hoặc Gaia cũng vậy,Tên gọi khác nhau mà cũng chung hình tháiĐã bao lần nói cho ta biết trước tương lai

280 Sẽ diễn biến ra sao những lúc sau này,Rằng nhờ mưu mẹo chứ không phải bạo quyền và sức mạnhMà ngôi thống trị vào tay người chiến thắng.Ta giãi bày thông tỏ mọi điều trên,

18

Nhưng họ không thèm ban cho ta đến cả một cái nhìn !Trong tình huống ấy, ta nghĩ bụng: với ta, tốt nhấtLà kéo cả mẹ ta đứng về phía Dớt,Hắn sẽ vui lòng theo nhã ý mẹ con ta.Chính nhờ những câu khuyên nhủ thực thàCủa ta đó, mà cái địa ngục Tacta đen ngòm thăm thẳm

290 Đang giam giữ Crônôx cổ xưa cùng toàn phe cánh.Đó, những việc ta đã từng làm cho ông chủ của muôn thần.Và đây, các nàng trông những hình phạt đau thươngHắn sử dụng để đền ơn ta thuở trước !Đây cái tệ hại vốn đi đôi cùng bạo ngượcLà thiếu lòng tin ở cả bạn bèCòn cái điều các bạn hỏi han ta:Vì sao hắn đoạ đày ta như vậy,Ta sẽ nói cho các nàng hay mọi nỗi:Ngay sau khi đoạt cho mình ngôi báu của cha xong,

300 Hắn ban đặc ân cho tất cả các thầnVà định ngôi thứ trong triều đình của hắn,Nhưng không đếm xỉa tới khách trần khốn nạn,Hắn còn toan huỷ diệt giống ngườiĐể sinh ra một giống mới lên thay,Không ai ngoài ta dám cưỡng lại điều hắn ta dự định.Một mình ta, dám đứng lên can đảmNgăn không để người trần nát thịt tan xươngBước xuống âm ty, nơi Hađex suối vàng.Đây duyên cớ vì sao ta phải

310 Gập mình dưới sức nặng đè oan tráiCủa những đau thương thê thảm xót xa.Vì thương xót trần gian như thể ruột giàMà ta bị khinh rẻ, không đáng người thương xót.Thế là họ đọa đầy ta khắc nghiệtCảnh tượng này nhục cho Dớt biết bao nhiêu!

ĐỘI ĐỒNG CA - Prômêtê ơi!Tim sắt đá mới không thông cảmNỗi người đang đau đớn lâm li.Than ôi ! Trông thấy làm gì

19

320 Ai xui chứng kiến nỗi kia của Người !Càng nhìn càng xót xa thay !

PRÔMÊTÊ- Nhìn ta khổ quả đau lòng bạn hữu.NHẠC TRƯỞNG - Có phải tình thương kia Người còn biểu hiện cao hơn ?PRÔMÊTÊ- Đúng ! Ta đã chấm dứt đi bao nỗi kinh hoàng

Mà cái chết gây cho người trần thế.NHẠC TRƯỞNG - Người đã vận dụng phương thuốc gì cho họ ?PRÔMÊTÊ- Đặt vào lòng người niềm hy vọng mông lung.NHẠC TRƯỞNG - Ân huệ quí sao cho những khách trần !PRÔMÊTÊ- Còn hơn thế, ta đã cho họ lửa.330 - NHẠC TRƯỞNG - Và giờ đây, ngọn lửa hồng vẫn đó

Trong bàn tay của những vật phù sinh ?PRÔMÊTÊ- Phải ! Và rồi đây họ sẽ tập tành

Bao nhiêu thứ, luyện tay nghề, kỹ thuật.NHẠC TRƯỞNG - Có phải bởi những lý do này nên Dớt…PRÔMÊTÊ- Hành hạ ta không giây phút nào ngơi ?NHẠC TRƯỞNG - Không giới hạn nào ư cho đau xót của Người?PRÔMÊTÊ- Không! Ngoài thời hạn hắn tuỳ nghi ấn định.NHẠC TRƯỞNG - Thế sự tuỳ nghi ấy sẽ do từ đâu đến?

Hy vọng gì? Người sẽ không thấy mình đã phạm lầm sai?340 Như thế nào ư ? Em khó nói nên lời.

Và Người cũng bực lòng nghe em nói.Nhưng chuyện đó, ta tạm thời gác lại !Hãy tìm phương thoát khỏi hoạ trầm luân !

PRÔMÊTÊ- Đứng bên ngoài thì dễ nói những lời khuyênVà dễ chê trách những người trong cuộc.Nhưng mà ta, những câu đó ta đều đã biết.Chính tự lòng, phải, chính tự lòng ta dại dột thiếu khôn ngoan.Ta đã không chối cãi việc ta làm.Đau đớn ấy chính tự mình ta chuẩn bị

350 Vì mục đích muốn cứu dân độ thế.Tuy nhiên, ta có nghĩ đâu tới hình phạt hôm nayKhông nghĩ mình sẽ gầy nhom trên mỏm đá này,Thân đóng chặt vào đỉnh núi cô đơn vắng vẻ.Nhưng thay vào tiếng khóc thương rên rỉCho những nỗi niềm hiện tại thương đau,

20

Hãy hạ cánh xuống đây trên mặt đất, ngõ hầuĐược nghe rõ số phận ta sắp tới.Các nàng sẽ biết vẹn toàn hết thảy.Hãy nghe, nghe theo lời khẩn nguyện của ta.

360 Thông cảm cho ta những khổ nhục bây giờ.Cái bất hạnh thường lang thang đây đóVà đậu xuống trên kẻ này hay người nọ.

NHẠC TRƯỞNG - Hỡi Prômêtê !Em vâng lĩnh ý Người kêu gọi,Chân vội vàng bỏ vội xe hương,Cánh nhanh bay vút mọi miền,Và làn Tinh Khí đường thiêng chim trời,Hạ cánh xuống một nơi lởm chởmEm muốn nghe tường tận trước sau

370 Tiếng ai kể lại gót đầuVẹn tròn những truyện khổ đau của Người !(Thần Đại Dương tới, cưỡi trên con quái vật Gripphông - mình sư tử, đầu và cánh diều hâu, tai ngựa, bờm vây cá).

ĐẠI DƯƠNG - Hỡi PrômêtêĐể tới thăm anh, tôi làm cuộc hành trình xa lắc,Trên lưng chim đôi cánh cực nhanh này,Tôi chỉ huy, tôi điều khiển đường bayChẳng phải bằng dây cương mà chỉ bằng ý muốn.Anh nên biết: tôi thông cảm nỗi anh bất hạnh.Tình máu mủ ruột rà phải vậy, đúng không anh ?Nhưng hãy gạt sang bên chuyện máu mủ thâm tình,

380 Chẳng có ai bằng anh được tôi quan tâm chăm sócAnh sẽ nhận lời tôi là sự thựcVà tính tôi không ưa điều xu nịnh ba hoa.Nào hãy chỉ tôi xem có giúp được anh gì.Anh sẽ chẳng bao giờ dám bảoRằng anh có một bạn thân yêu dấuĐáng cậy tin hơn được Đại Dương này.

PRÔMÊTÊ- Kìa sao ! Ngài nữa cũng sang đâyĐể thấy cảnh tôi bị hành hình đau đớn ?Sao Ngài dám lìa dòng sông rộng lớn (+)

21

390 Mang tên Ngài và những hang động thiên nhiênĐã tạo nên trong đá núi sẵn sàngCho xứ sở sản sinh ra sắt ?Có phải ý định Ngài tới đây quan sátChia sẻ cùng tôi điều bất hạnh đau thương ?Hãy nhìn xem đây cảnh tượng đau lòng.Tôi, bạn của Dớt, người đã giúp hắn đoạt quyền thống trị,Đang bị hắn nhẫn tâm đày đoạChua xót thế này: Ngài hãy nhìn xem !

ĐẠI DƯƠNG - Hỡi Prômêtê !400 Tôi đã nhìn và muốn cùng anh bày tỏ nỗi niềm,

Muốn khuyên bảo một lời khuyên bổ ích.Dẫu anh rất thông minh, có nhiều hiểu biếtHãy tự biết mình và sống thức thời hơn.Bởi giờ đây trên xứ sở các thầnMột vua mới đã nắm quyền cai quản.Nếu anh tiếp tục văng những lời sắt đanh sắc nhọnThì dù ở xa trên đầu anh cách mấy tầng mâyDớt vẫn nghe tiếng anh rành rọt từng lời,Và khi đó đối với anh những nỗi đau hiện tại

410 Chỉ là một trò đùa không hơn, không kém.Nào, anh bạn đáng thương bất hạnh: Hãy xua tanKhỏi lòng anh nỗi oán hận ngập tràn,Tìm cách thoát những cực hình đang chịu.Anh có thể nghĩ những câu tôi khuyên bảoChỉ hoàn toàn nhảm nhí huyên thuyên.Nhưng dẫu sao tôi vẫn tin chắc rằngChính những câu nói kiêu căng ngạo nghễĐã mang đến cho anh mọi điều phiền luỵ.Anh chẳng trở nên khiêm tốn chút nào,

420 Không chịu uốn mình khuất phục trước thương đauChẳng những thế, với cực hình trước mắt,Còn muốn chuốc thêm những nỗi buồn đau khác.Vậy nếu anh muốn nhận tôi làm chủ của anh,Thì làn roi kia đang quất xuống trên mìnhĐừng phản kháng ! Nên nhớ rõ mình đang đụng tới

22

Một đấng quân vương độc tài rắn rỏiCai quản muôn loài, không phải báo cáo cùng aiVà giờ đây, tôi sẽ cố thử một bài,Tìm mọi cách cứu anh ra nếu được.

430 Trong chờ đợi, anh hãy giữ thái độ ôn tồn đôi chút.Hãy chế ngự mình, đừng phản đối kêu ca.Anh là một thần linh tế nhị chẳng ai bìHá chẳng biết một lời không thận trọngThường mang đến những cực hình cay đắng?

PRÔMÊTÊ- Tôi ghen với Ngài đã may mắn hơn tôiMọi liên quan Ngài lui kịp gót ra ngoàiSau khi đã tham gia vào mọi việc (+)Và liên kết cùng tôi trong hành vi bất khuất.Ngài cứ nên dừng lại đó là hơn

440 Đừng vì tôi săn sóc, chịu ưu phiền:Ngài không thuyết phục nổi hắn nhìn ra lẽ phảiKhéo mang luỵ vào bản thân Ngài đấy !

ĐẠI DƯƠNG - Anh giỏi thuyết phục người hơn thuyết phục bản thân anh.Đó, điều tôi suy ra từ thực tế việc làmChứ chẳng phải suy từ câu nói,Tôi đi nhé ! Đừng giữ chân tôi lại.Tôi cam đoan, vâng, nhất định phen này.Xin với Thần Vương ân huệ ấy không sai:Giải thoát cho anh khỏi cực hình đang chịu.

450 - PRÔMÊTÊ - Xin cảm tạ tấm lòng Ngài chu đáo.Vạn muôn đời tôi nhớ mãi công ơnĐối với tôi, Ngài tận tuỵ vuông tròn,Nhưng xin chớ vì tôi mà vất vả.Ngài sẽ mất công lao vô hiệu quả,Giúp cho tôi nhã ý sẽ không thành.Ngài hãy nghỉ ngơi ngoài cuộc, yên thân !Mình đã khổ, có vui gì nhìn thấyPhần lớn các thần cũng lâm vòng khổ ải !Không: Rõ ràng tôi từng đã xót xa

460 Về số phận anh tôi, Atlax, bên bờPhía mặt trời lặn đang ngày đêm liên tục

23

Vai đỡ trụ ngăn đất trời riêng biệt.Gánh nặng nề khó chịu biết bao !Cũng không thể nào trông mà lệ chẳng tuôn tràoNgười con của Đất, cư dân vùng hang động,Miền Xilixi, vị Khổng lồ trăm đầu kinh khủngThần bão táp hung hăng, bị khuất phục trước quyền uy.Anh đã dấy lên, dùng hàm răng đáng sợ thổi vùChống lại mọi thần linh, tất cả.

470 Đôi mắt phóng những tia dài rực lửaNhư sẽ dùng sức mạnh bình sinh lật nhào triều đại Thần Vương.Nhưng Dớt đã bắn vào anh một mũi tên cảnh giác kinh hoàng.Sét đánh xuống đã thổi bùng lửa ngọnLàm anh phải bất thần rơi hữngTừ đỉnh kiêu căng khoác lác từ đâyBị trúng giữa tim, rực lửa mình đầy,Anh đã thấy mình tiêu tan vì sét đánh,Giờ đây thân bất động nằm dài trên bãi biển,Kẹt bốn bề giữa chân núi Etna.

480 Trong lúc Hêphaixtôx rèn những khối sắt đỏ lừNgay trên đỉnh non cao chót vót,Chính từ nơi đây, một hôm nào sẽ tuôn chảy những dòng sông lửa rực (+)Mà hàm răng dã man cắn nát cánh đồngRuộng vô bờ, thẳng tắp mênh môngCủa xứ Xixil phì nhiêu màu mỡ,Bão táp sẽ xa dần cơn giận dữBằng những đường tên nóng bỏng bắn tung raGiữa ngọn lửa phong ba ác liệt hơn bao giờ,Dù đã cháy thành than vì sét của Thần Vương bắn trúng.

490 Nhưng đâu phải Ngài thiếu dạn dày kinh nghiệmVà cần gì đâu bài học của tôi!Hãy cứ lo bảo vệ lấy thân NgàiNhư giờ đây Ngài biết đường bảo vệ !Còn tôi, số phận trước mắt mình, sẽ cốChịu đựng kiên trì cho tới lúc mặc nhiênDớt kiêu căng sẽ hết giận trong lòng.

24

ĐẠI DƯƠNG - Hỡi Prômêtê ! Vậy ra anh chẳng hiểuRằng có những cách nói năng hữu hiệuChữa được lành bệnh nóng giận hay sao ?

500 - PRÔMÊTÊ - Có, nếu người ta biết đúng lúc yêu cầuLàm mát dịu lòng, chứ không phải dùng bạo lựcVắt kiệt một trái tim đang căng đầy bực tức!

ĐẠI DƯƠNG - Nhưng nếu có người vì lợi ích của anhMà muốn ra tay can thiệp thực tìnhThì hãy bảo tôi - anh có thấy gì đáng ngại ?

PRÔMÊTÊ- Công vô ích và dại khờ nông nổi !ĐẠI DƯƠNG - Hãy để tôi đương đầu với căn bệnh ấy một phen

Người khôn ngoan không để lộ ai nhìnNhư thế mới lại càng được việc !

510 - PRÔMÊTÊ - Người ta sẽ tưởng là chính tôi xúi giục!ĐẠI DƯƠNG - Biết ngay mà: đây là lời cáo biệt tinh vi.PRÔMÊTÊ- Tôi e lòng vị tha sẽ tạo một kẻ thù

Cho Ngài đó !ĐẠI DƯƠNG - Từ vị thần mới lên ngôi tối thượng ?PRÔMÊTÊ- Chính thế ! Ngài hãy giữ, chớ gây nỗi bực lòng cho hắn !ĐẠI DƯƠNG - Prômêtê ơi ! Bất hạnh của anh là bài học cho tôi.PRÔMÊTÊ- Thôi Ngài đi ! Hãy giữ thái độ này !ĐẠI DƯƠNG - Tôi đã đi, trước khi anh giục dã

Như giờ đây anh đang còn giục đó.Bởi con chim bốn chân này đang đập cánh bay lên

520 Đường êter sáng sủa trong ngần (+)Và sẽ thích thú được co gối nằm trong chuồng của nó.

ĐỘI ĐỒNG CA - Em than số kiếp của Người,Prômêtê hỡi, cuộc đời xót xa.Mắt buồn suối lệ chan hoà,Má hồng thấm ướt đầm đìa giọt sươngKhi ban bố những lời phán quyếtChẳng luật nào ngoài luật tuỳ nghiDớt kia ngạo nghễ ai bìGiương quyền bá chủ trị vì khắt khe,

530 Bắt tất cả thần xưa ngự trịPhải phục tùng luật lệ hắn nay

25

Tiếng kêu đất nước tràn đầyKhóc vinh quang bị tước rồi, tan hoang.Vinh quang cũ bao lần cao cả,Của chính Người và của anh em.Nhân dân các đất láng giềngÁ châu thiêng cũng chạnh niềm xót đauThương ai quằn quại dãi dầuDẫu rằng họ chỉ trước sau khách trần.

540 Cùng với họ, những nàng Cônsid (+)Rất anh hùng trong cuộc giao tranh;Quân Xyty từng lũ đoànCùng trời cuối đất, quanh đầm MêôtiVà tinh hoa chiến binh Arập (+)ở một vùng hiểm hóc cheo leoBên Capca, dưới chân đèoBinh đoàn hiếu thắng gươm đao chọc trờiKẻ thứ ba, Khổng Lồ duy nhấtMà lâu nay em biết trầm luân

550 Đau thương trong nhục xích xiềng,Là thần Atlax phi thường sức trai,Quanh năm không một phút rờiBấm chân, đội cả đất trời trên lưng.Sóng biển réo dập dồn sóng biển,Vực sâu rên sâu thẳm Âm cungTừ trong lòng đất tận cùngVọng về đáp lại tiếng gầm kinh thiên.Và bao nhiêu ngọn nguồn sông lớnDòng mênh mông thần thánh toả bay

560 Cùng trong tiếng khóc vơi đầyNỗi niềm đau khổ dạn dày xót thương !

PRÔMÊTÊ- Đừng vội tưởng ta lặng im là cố chấpHoặc kiêu căng, mà trầm mặc suy tư,Khi thấy mình đang bị xúc phạm nặng nề.Trong thực tế, ai ngoài ta phân chia ân huệRất đúng đắn cho những vị thần mới đó ?Nhưng về điểm này ta sẽ lặng thinh thôi,

26

Bởi không nói ra các nàng cũng biết rồi,Tốt nhất hãy thấy nỗi khốn cùng của người trần thế,

570 Lắng nghe đây: bằng phép màu, từ những phường con trẻTa đã biến họ thành những kẻ tinh khônThông minh và có khả năng suy nghĩ đàng hoàng.Ta nói vậy không phải nhằm phỉ báng,Mà chứng tỏ tấm lòng ta độ lượngĐã tưới nhuần ân huệ khách phù sinh.Thuở xa xưa, họ có mắt vẫn không nhìn,Tai họ có mà vẫn không nghe thấy,Tương tự những bóng hình trong mộng mịTrên đường đời, lẫn mọi sự mung lung.

580 Họ không biết xây nhà thoáng với gạch hồng,Họ không biết xẻ, cưa, đóng gỗ.Họ sống dập vùi như lũ kiến vàng lanh lẹTrong hang sâu thiếu ánh mặt trời,Họ không biết tìm một dấu hiệu hẳn hoiĐể phân biệt mùa đông, mùa xuân tươi hoa thắm lá,Hoặc mùa hạ cây cành trĩu quảHọ làm hết mọi điều không dụng trí thông minh.Cho đến một hôm ta bảo họ ngọn ngànhCái nghệ thuật khó khăn biết đường nhận thức

590 Giờ sao lặn cũng như giờ sao mọc.Cho thế gian, ta phát minh ra thìa khoá diệu kỳRất tuyệt vời của khoa học tinh vi;Những con số và cách xếp đặtCác chữ cái rạch ròi theo nguyên tắcĐể có khả năng ghi nhớ mọi điềuGiúp họ trau dồi kỹ thuật về sau,Người trước nhất ta kết buộc từng đôi súc vật,Đặt lên lưng, trên cổ chúng cái yên, cái ách,Để chúng thay người việc nặng nhất đảm đương.

600 Ta đã thắng vào xe những con ngựa dễ thuầnĐồ trang điểm của cuộc sống phồn vinh phú hậu.Không ai khác, ngoài ta, sáng tạoNhững xe thuyền cánh dệt bằng gai

27

Cho thuỷ thủ ngồi lên chạy khắp biển trời.Đấy, những cái mới mà ta mang đếnCho người trần và bản thân ta, ôi bất hạnh !Không có cách nào tự giải thoát đau thương!

NHẠC TRƯỞNG - Người đang trải qua hình phạt bạo tànVà trong sáng suốt bỗng thấy lòng thất vọng,

610 Chẳng còn biết điều khiển mình cho đúngNhư một ông lang tồi gặp lúc ốm đauNgười bỗng tiêu tan mọi nghị lực ban đầuVà không tìm được phương thuốc nào tự chữa.

PRÔMÊTÊ- Hãy nghe nốt: Nàng sẽ phải ngạc nhiên hơn nữaKhi thấy qua những kỹ thuật nào và những phương pháp nào ta đã nghĩ nênTa bắt đầu kể từ cái khâu quan trọng nhất với nàng.Xưa kia, khi có kẻ ốm đau bệnh tật,Thì khôn hy vọng một phương tiện gì cứu giúp,

620 Thức ăn, không, thuốc rịt không, thuốc nước cũng không.Hắn héo mòn đi vì thiếu thuốc men dùng…Cho tới lúc ta bày cho họ biết Cách pha chế những vị thuốc lành dịu ngọt,Bệnh hiểm nghèo cũng chữa được khỏi ngay.Ta cũng đã phân chia, xếp loại rạch ròiCác phương pháp của nghề bói toán:Người đầu tiên, ta phân biệt trong khi đoán mộngNhững chiêm bao nào sẽ linh ứng về sau,Dạy cho người ta vận dụng cách nào

630 Để cắt nghĩa những âm thanh khó bề đoán nghĩa (+)Cùng những chuyện giữa đường đi gặp gỡ.Ta xác định không sai trong cánh bay của loại mãnh cầmNhững triệu chứng nào có lợi, cái nào không,Những phong thái của mỗi loài, mỗi họ,Những thù oán, nghĩa tình, những lần chim hội tụVà cả cái nước bóng trong ruột già của mỗi loài chim,Có màu sắc ra sao thì đẹp ý các thần.Cái sắc thái mật, gan, thế nào thì thuận lợi,Ta đốt những cái đùi có lớp mỡ ngoài bọc lại

28

640 Và những quả thận to bè để hướng dẫn khách trần gianTrên con đường xa tới kỹ thuật mịt mùng,Và chỉ cho họ thấy rõ ràng chắc chắnMỗi triệu chứng của ngọn lửa hồng bao lâu bí ẩn.Đấy, những công trình ta đã tạo nên…Rồi cả những kho báu đang chìmĐất giấu kín trong lòng sâu của nó,Đồng, sắt, bạc, vàng… Nào ai tự phụĐi trước ta, phát hiện cho con người,Chẳng một kẻ nào ! Ta quả quyết không sai,

650 Trừ những kẻ ba hoa thiên tướng.Một câu nhỏ sẽ giải bày trọn vẹn:“Mọi kỹ thuật diệu kỳCủa người trần đều là công lao của Prômêtê”

NHẠC TRƯỞNG - Người chớ mãi làm ơn làm phúcVì khách trần gian hy sinh quá mức!Nên nghĩ đến điều bất hạnh của mình hơn.Riêng em rất vững tin, khi thoát khỏi xích xiềng,Người sẽ mạnh ngang hàng với Dớt.

PRÔMÊTÊ- Không ! Nàng Moirai, kẻ hướng mọi sự đời tới đích660 Chưa muốn nỗi cực hình ta kết thúc vậy đâu!

Chỉ sau khi oằn lưng dưới mọi nỗi cơ cầu,Bất hạnh, đau thương, vô vàn, khôn xiết kể,Ta mới thoát khỏi xích xiềng ta đóSo với sự khéo khôn Tất yếu mạnh vô vàn.

NHẠC TRƯỞNG - Vậy Tất yếu này, ai là kẻ nắm dây cương ?PRÔMÊTÊ- Ba nữ thần Moirai và các Erinny có trí nhớ không bao giờ sai lẫn

(+)NHẠC TRƯỞNG - So với họ sức mạnh Dớt cũng còn thua kém ?PRÔMÊTÊ- Trước số phận mình, Dớt cũng phải bó tay theo.NHẠC TRƯỞNG - Thế số phận Thần Vương sẽ diễn biến thế nào670 Nếu chẳng phải là trị vì vĩnh viễn ?PRÔMÊTÊ- Ta chưa thể nói nàng hay mọi chuyện;

Chớ nài xin tha thiết làm gì !NHẠC TRƯỞNG - Chắc hẳn đây điều bí mật gớm ghê

Mà Người vẫn cố tình cất giấu.29

PRÔMÊTÊ- Nói chuyện khác ! Điều bí mật chưa đến giờ tiết lậuNgược lại, vẫn cứ cần giấu kín cả tăm hơi,Có vậy mới hòng mong sẽ có một ngàyTa thoát khỏi xích xiềng và tai ương nhơ nhuốc đó !

ĐỘI ĐỒNG CA - Đừng bao giờ vị Thần Tối thượng680 Của trần gian, chúa tể thần linh,

Phô trương uy thế của mìnhVà đem đối lập tâm tình của ta !Đừng bao giờ chân ta chậm bướcMời các thần vui tiệc tế dâng (+)Những con vật lễ thánh thầnBên dòng bất tận Đại dương cha mình !Đừng bao giờ nhỡ nhàng sơ suấtPhạm lỗi lầm về cách nói năng,Giữ sao nguyên tắc nói trên

690 Vẹn tròn muôn thuở, sáng lòng không phai!Êm dịu bấy đời dài sống trọnGiữa cội nguồn hy vọng tin yêu.Niềm vui tươi sáng dập dìuTháng năm trong dạ một chiều đắm say !Em run sợ thấy Người quằn quạiTan xé lòng trăm mối điêu linh,Không sợ Dớt, chỉ theo mình.Với trần gian đã quá tình chăm lo !Nào bạn hỡi ! Nói cho em biết

700 Ân nghĩa Người đổi được gì đây ?Mong chi cứu giúp một lời,Mong chi nương tựa ở người phù du !Người chẳng thấy vai trò bất lựcBuộc trói người trần tục trớ trêu,Mịt mù tựa giấc chiêm baoNgười trần đâu dễ đương đầu Thần Vương?(+)Cái điều đó hẳn rằng chắc chắnKhi ngắm nhìn số phận thảm thêCủa Người, hỡi Prômêtê !…

710 - Nhưng kìa tiếng hát vọng về đâu đây ?30

Tiếng hát lạ khác vời âm sắcTiếng hát mừng buổi đuốc hoa xưaMà em đã hát mặn màQuanh buồng tắm, cạnh giường hoa hôm nào.Chị Hêdiônê yêu kiều xinh xắn (+)Cảm động vì tặng phẩm Người dâng,Ấp ôm nghĩa nặng chân trầnCùng Người chia sẻ gối chăn trọn đời.

IÔ - Đất nước nào đây ?720 Giống người nào đây ?

Và ai kia bị bão tố dập vùiTa thấy đó bị xiềng vào mỏm núi ?Người đền trả tội gì đây trong cơn hấp hối ?Hãy nói tôi nghe những sự lỗi lầmTrên xứ sở nào đây của cõi trần gianĐã dun dủi đưa bước chân tôi, khốn nạn ?…Ôi ! Ôi ! Bất hạnh, chao ôi !Con ruồi trâu lại đốt tôi, não lòng !Ma Argôx đấy, con cưng Trái đất,

730 Đuổi nó đi, hỡi Đất ! Cho xa !Tôi run thấy gã chăn bòCó trăm con mắt lê la tiến vào.Dù đã chết, đất nào giấu nó,Từ âm ty nó đã chui lên,Đuổi theo tôi, bắt lang thang,Thương ôi ! Đói khát, biển xanh, cát vàng.Phía sau lưng, lau già tráp sáp (+)Để vọng về khúc nhạc du dương,Đất đâu xa vắng mịt mùng,

740 Dẫn tôi đến, những bước chân giang hồ ?Tội tình gì, hỡi con Crônôx !Tội tình gì bị bắt quả tang,Mà đeo cái ách phũ phàngTrập trùng đau khổ bẽ bàng thân tôi ?Cho khô héo cuộc đời trôi nổi,Của một người con gái nên điên

31

Luôn luôn sợ hãi kinh hoàng,Con ruồi trâu cứ tận cùng đuổi theo.Hãy ném xác tôi vào lửa rực,

750 Hãy giấu tôi dưới lớp đất đen,Hoặc gieo tôi xuống biển xanhCho bầy thuỷ quái, tan tành thịt xương !Đừng từ khước câu nguyền thành kínhCủa lòng tôi, hỡi Đấng Linh thiêng !Lang thang mãi, nhược thân hèn,Và đâu lối thoát đoạn trường xót xa !Nghe chăng tiếng vọng thiết thaNgười trinh nữ mọc sừng bò đáng thương ?

PRÔMÊTÊ- Có lẽ nào ta lại chẳng nghe nàng,760 Người thiếu nữ đang bị con ruồi trâu quấy nhiễu,

Người con gái của Inakhôx yêu dấuĐang đốt cháy lòng của Dớt Thần vươngVà giờ đây bị Hêra căm giận thù hằn,Đang miễn cưỡng đêm ngày luyện tậpNhững cuộc chạy dài không bao giờ dứt !

IÔ - Người mới nhắc tên cha tôi đó.Từ đâu Người biết rõ cả tôi ?Người là ai ? Nói một lời,Là ai, cho biết, hỡi Người đáng thương !

770 Mà biết hết ngọn nguồn thân tộiKẻ bọt bèo Người mới hỏi han,Lại thông nỗi khổ muôn vànMà thần linh đã nỡ hành hạ tôi !Con ruồi trâu mũi dài châm đốtĐuổi tôi hoài chạy miết khắp nơi.Than ôi ! Chạy mãi, rã rời,Hắt heo đói khát, tới đây lạ lùng,Bị khuất phục bởi lòng căm ghétCủa Hêra vợ cả Thần Vương.

780 Có ai khốn khổ kiếp trầnMà đau thương chịu dập dồn như tôi ?Xin Người hãy đầu đuôi nói rõ

32

Khổ nhục nào đợi nữa về sau ?Tìm đâu phương pháp nhiệm mầu,Tìm đâu thuốc chữa nỗi đau của mình ?Nói lên một tiếng đinh ninhCất lên một tiếng chân tình bảo ban,Xót người trinh nữ lang thang,Tương lai xin hãy sẵn sàng báo cho !

790 - PRÔMÊTÊ - Được, ta sẽ nói rạch ròi điều nàng muốn biết.Chẳng quanh co gì, bằng ngôn ngữ đơn sơ,Cởi mở, tin yêu là phải đạo bạn bè:Đứng trước mặt nàng, giờ đây đang nói,Là kẻ đã cho nhân gian ngọn lửa hồng chói lọi Prômêtê !

IÔ - Hỡi kẻ từng giúp đỡ yêu thươngCho người trần gian trong cuộc sống cộng đồngPrômêtê đáng thương! Bởi tội tình gì nghiêm trọngMà đến nỗi chịu cực hình thê thảm ?

PRÔMÊTÊ- Ta vừa than lần cuối cùng điều đau khổ của ta.800 - IÔ - Vậy Người cho em một ân huệ gọi là.PRÔMÊTÊ- Nàng muốn ân huệ gì, xin nàng nói rõ,

Đối với nàng, ta chẳng giấu giếm gì hết cả.IÔ - Cho em hay ai đã trói Người vào mỏm đá cheo leo ?PRÔMÊTÊ- Lệnh Thần Vương và bàn tay Hêphaixtôx trói ta vào.IÔ - Nhưng tội tình gì mà Người mang hình phạt ?PRÔMÊTÊ - Điều vừa nói đủ cho nàng rõ hết.IÔ - Cũng xin Người bày giải em hay

Bao giờ xong cái cảnh lang thang chạy trốn của em này ?Bao giờ kỳ hạn đó đến với người bất hạnh?

810 - PRÔMÊTÊ - Cái điều ấy, nàng thà không biết đếnCòn hơn là biết rõ tận nguồn cơn.

IÔ - Đừng giấu em những nỗi đau buồnMà em sẽ phải còn chịu nữa !

PRÔMÊTÊ- Ta không muốn cho nàng ân huệ đó.IÔ - Sao Người đắn đo ? Hãy nói hết em nghe !PRÔMÊTÊ- Không chối từ đâu, nhưng ta vẫn rụt rè

Không muốn để tâm trí nàng xao động.33

IÔ - Đừng lo ngại cho em quá đáng;Cái điều này đối với em sẽ dịu ngọt mà thôi.

820 - PRÔMÊTÊ - Nàng quá thiết tha, không lẽ giữ lời.Đành nói vậy. Hãy lắng nghe ta kể.

NHẠC TRƯỞNG - Không ! Hãy gượm ! Đến lượt em xin Người chiếu cố,Trước tiên, cho chúng ta hay nàng đau khổ vì sao ?Nàng hãy nói đi điều bất hạnh xót xa nàoKhiến nàng phải long đong khổ ải.Rồi sau đó, Người bảo cho nàng thấyNhững thử thách nào còn đợi trong tương lai.

PRÔMÊTÊ- Đúng vậy đó, Iô, hãy thể theo ý họ trình bày,Vả chăng với cha nàng họ cũng chỗ chị em thân thuộc.

830 Rên rỉ khóc than cho những điều đau xótMà làm cho kẻ nghe ta cảm động sụt sùiCũng là điều nên chú trọng lắm thay !

IÔ - Em chẳng thấy có lý do nào từ chốiBằng ngôn ngữ rõ ràng em xin kể vộiTất cả những điều các bạn muốn nghe,Dẫu lòng em xấu hổ trăm bềKhi phải nói đến những cơn dông tốĐổ xuống đầu em, con người khốn khổ,Do một vị thần trong một lúc dấy lên

840 Và là nguyên nhân khiến em thay dạng đổi hình.Em thường bị giấc mơ đêm ám ảnh.Nó xâm nhập phòng khuê, vuốt ve mơn trớn:“Người đẹp hạnh phúc ơi ! Sao ở mãi trinh nguyênKhi có thể ước mơ chắp mối duyên vàngRất đỗi vinh quang và lộng lẫy ?Dớt đang vì cô em cháy dục vọng những màn ân áiMuốn hai người những niềm vui Vệ nữ chia nhau. (+)Về phía cô em, với Thần Vương đừng từ khước mối tình đầuMà hãy trốn về đồng cỏ phì nhiêu xứ Lecn,

850 Nơi chuồng trại và những đàn gia súcCủa cha em - nhằm thoả mãn Thần VươngTrong dục vọng đang sôi và ánh mắt đang nhìn”.Đấy những giấc mơ đêm đêm hằng ẩn hiện,

34

Là nguồn cội bao nhiêu điều bất hạnh.Mãi cuối cùng em quyết lòng thổ lộ với cha emNhững chuyện chiêm bao thường ám ảnh bên lòng.Cha em đã phái người đi nhiều bận,Sang Đôđôn, Pytho, cầu xin thần thánh (+)Cho biết phải làm gì để đẹp ý thần linh.

860 Những kẻ phái đi, xong cuộc hành trìnhChỉ mang về lại những câu sấm mập mờ, tối tăm, khó đoán.Mãi Inakhôx mới nhận được câu trả lời trong sáng,Vừa khuyên vừa ra lệnh cho Người phải đuổi em điRa khỏi nhà cha, khỏi xứ sở tức thìĐể lang bạt tận cùng trời cuối đất.Nếu từ chối, Dớt sẽ phóng luôn tia sétRực lửa trời, huỷ diệt giống nòi ngay.Câu sấm Apônlông đã thuyết phục được Người,Người bèn đuổi và tống em ra khỏi cửa,

870 Trái với lòng em, cũng trái với lòng người nữa.Nhưng nghiêm lệnh của Thần Vương bắt người phải làm theo.Dẫu có bất bình hay căm tức mặc dầu.Liền tức khắc hình thể và tinh thần em biến đổi,Sừng mọc lên đầu như các người đang thấy,Và một con ruồi trâu nhọn nọc ngày đêmCắn xé thân em, em chồm lên một cách điên cuồngChạy một mạch tới bên dòng trong vắtSông Kerkhơne và bên dòng suối Lecn.Một gã mục đồng con của Dớt đuổi theo,

880 Mãnh liệt mê em, không ngớt một lúc nào,Trăm con mắt hắn đổ vào em mỗi bước.Nhưng một sự biến bất thường khiến anh chàng bị chết,Còn em, bị con ruồi trâu đuổi đốt luôn canhVà một bàn tay chí tôn quất mãi chẳng thương tình,Em cứ chạy mãi chạy hoài xứ này qua xứ khác.Người đã nghe em kể bước đời luân lạc.Nếu Người có thể cho em hay những nỗi đau thươngTương lai còn dành cho em trên những bước đường,Thì Người hãy tiết lộ cho em luôn thể.

35

890 Đừng vì thương hại mà cố tình khích lệBằng những lời giả dối động viên suông,Bởi theo em không thói hư nào nhục nhã cho bằngNhững luận điệu ba hoa giả tạo.

ĐỘI ĐỒNG CA -Thôi, dừng lại ! Thương ôi ! dừng lại.Có bao giờ tưởng vậy, một hômTai nghe những chuyện lạ lùngMắt nhìn những cảnh đau thương não nề ?Những khốn khổ, ai bi, sợ hãi,Một nỗi lòng xuyên mũi kiếm đôi,

900 Tim ta đã lạnh giá rồi,Kiếp đâu kiếp vậy con người mỏng manh !Iô phận chỉ thoáng nhìnMà sao thấy đã hồn kinh phách rời !

PRÔMÊTÊ- Nàng rên rỉ, nàng kinh hoàng hơi sớm đấy!Đợi nghe hết cả những phần còn lại.

NHẠC TRƯỞNG - Hãy kể đi, kể hết chúng em nghe.Người ốm đau rất thú vị thực mà,Được biết trước nỗi đau còn phải chịu.

PRÔMÊTÊ- Điều thứ nhất đã được dễ dàng thoả mãn.910 Các nàng, trước tiên muốn tự lời cô gái đáng thương

Kể cho mình nghe những nỗi đoạn trường,Giờ hãy nghe nốt những phần chưa kể hết,Và những đau thương do Hêra ác nghiệtDành cho khách hồng nhan bất hạnh đáng thương này.Còn nàng, con gái Inakhôx, nghe đây,Hãy ghi nhận lời ta vào ký ức,Nàng sẽ biết bao giờ dứt bước đời lang bạt.Cất bước từ đây, nàng trước tiên sẽ hướng về Đông,Phía mặt trời lên, qua sa mạc một vùng

920 Chưa bao giờ thấy chiếc cày xuất hiện.Nàng sẽ tới xứ sở những người dân quen sốngTrong những mái lều đan bằng cành liễu tơ xanhDựng ngay trên những chiếc xe chắc bánh của mình,Những người Xxyt du mục du canh, đeo lủng lẳngTrên vai họ những chiếc cung tầm xa cánh rộng.

36

Chớ tới gần, mà quay bước vòng sangNhững rặng núi cao đá vọng biển rềnMới qua khỏi địa bàn miền ấy được.Phía bên trái là người Khalyb làm nghề đúc sắt (+)

930 Tránh họ đi, bởi họ rất hung và không hiếu khách chút nào.Nàng sẽ tới dòng Hybrytex sông sâu (+)Rất xứng đáng với cái tên gọi nó.Đừng sang sông, vì đường sang rất khóMà đi về dãy Capca chót vót lưng trời,Nơi từ hai bên mép núi sóng đôiCon sông hung dữ phun dòng đổ xuống,Tới đây, phải vượt núi chon von nhiều ngọnTiếp cận với sao trời và đi tiếp hướng phương Nam.Tới đất nước những nàng Amadôn chiến sĩ kiên cường,

940 Với nhân loại xưa nay là thù địch.Chính họ sẽ một mai sau dựng lậpThành Xêmixkia trên sông lớn Termôđông,Nơi Xalmidex ngoặm lấy biển xanh trong hàm răng thô kệch của mình (+)Người chủ quán tai ương của những chàng thuỷ thủ.Dì ghẻ của những con tàu. - Những người dân xứ đóSẽ chỉ lối đi cho, vui vẻ thân tình.Nàng sẽ đặt chân lên eo đất XimmêriêngNgay nơi cửa hẹp vũng bùn lầy nước đọng.

950 Nàng sẽ rời nó đi và, với lòng dũng cảm,Sẽ vượt qua eo Mêôtix sóng đen (+)Cuộc vượt biển đây sẽ để lại cho người trầnMột tăm tiếng vinh quang bất diệt.Eo biển ấy sẽ mang tên rất đẹp,Tên của nàng: eo biển Boxphor.Qua đất châu Âu, nàng sẽ bước chân vềĐất châu Á. Và giờ đây há các người chẳng thấyVị chúa tể các thần khắp nơi đều để lạiNhững biểu hiện bạo tàn ác nghiệt như nhau ?

960 Hắn, thần linh, do dục vọng yêu cầu,Say ân ái với một người trần thế

37

Đã bắt nàng lang thang chân trời mặt bể.Thiếu nữ ơi ! Nàng đã gặp một tình nhân quá độc ác lòng,Bởi những điều nàng vừa nghe kể đó, biết không ?Mới là bước khởi đầu chuỗi dài bất hạnh.

IÔ - Ôi, khốn khổ ! Ôi, kiếp đời đau đớn !PRÔMÊTÊ- Nàng lại bắt đầu than thở kêu van !

Nàng sẽ còn tính sao khi đã biết rõ ràngNhững bất hạnh và thương đau chưa kể hết?

970- NHẠC TRƯỞNG - Người sẽ còn thông báo những điều bất hạnh khác ?PRÔMÊTÊ- Phải, một biển trào bão táp với phong ba

Những đau thương tiền định tự bao giờ !IÔ - Vui gì nữa mà ta còn ham sống ?

Sao chẳng đâm đầu từ đỉnh cao hóc hiểmXuống mặt đất dày cho nát thịt tan xươngVà giải thoát thân khỏi mọi đau buồn ?Thà chết một lần hơn sống trọn kiếp đời khổ ải !

PRÔMÊTÊ- Vậy nàng sẽ khó lòng chịu nổiNhững đau thương đang thử thách thân ta.

980 Ta mà số phận sinh ra không phải chết bao giờ,Vì chết là được thoát khỏi vòng đau đớn.Nhưng trước mắt, ta không thấy một bóng hình giới hạnBao lâu mà Dớt kia chưa bị truất ngai vàng.

IÔ - Liệu có ngày nào Dớt bị truất ngôi không ?PRÔMÊTÊ- Nàng sẽ thích thú được tự mắt mình nhìn thấy.

Một sự thay đổi bất thường như vậy,Có phải không ?

IÔ - Âu cũng lẽ thường tìnhSau những đau thương Dớt trút xuống đầu em,

PRÔMÊTÊ- Nàng hãy tin: sự việc sẽ xảy ra đúng thế.990 - IÔ - Vương trượng hắn sẽ do ai tước bỏ ?PRÔMÊTÊ- Do chính hắn ta mù quáng đi vì những dục vọng bất thầnIÔ - Như thế nào, Người hãy giải thích thêm

Nếu có thể mà chẳng thiệt gì ai cả.PRÔMÊTÊ- Hắn sẽ thực hiện một cuộc hôn nhân tai họa.

Mà hắn sẽ đau lòng hối hận về sau.IÔ - Với một thần linh, hay với khách trần nào,

38

Người hãy nói nếu là điều nói được.PRÔMÊTÊ- Dù với ai, can hệ gì phải biết !

Đây chuyện riêng ta không được nói ra ngoài.1000 - IÔ - Có phải vì người vợ này mà Dơt bị truất ngôi ?PRÔMÊTÊ- Con hắn sinh ra sẽ mạnh hơn cả bố (+)IÔ - Hắn không có cách tránh mầm tai hoạ đó ?PRÔMÊTÊ- Tuyệt đối không, trừ phi ta được tháo xích xiềng…IÔ - Ai sẽ tháo cho Người, bất chấp cả Thần Vương ?PRÔMÊTÊ- Một con cháu nàng: số phận đà muốn vậy.IÔ - Người nói sao? Một người con thuộc về dòng dõi

Của em ư, sẽ cứu Người thoát khỏi thương đau ?PRÔMÊTÊ- Đúng, ở thế hệ thứ ba sau mười thế hệ mở đầu.IÔ - Câu tiên đoán quả không còn dễ đoán !1010 - PRÔMÊTÊ - Mà nàng cũng chẳng nên tìm kiếm

Hiểu ngọn ngành oan trái nữa mà chi !IÔ - Đừng hứa cho em một ân huệ làm vì !

Để rồi lại vội vàng tước mất !PRÔMÊTÊ- Hai giải đáp ta cho nàng chọn một.IÔ - Giải đáp nào, Người nói lên, em sẽ chọn, không sao.PRÔMÊTÊ- Đấy: Nàng muốn hay còn chịu nỗi đau nào.

Hay muốn biết ai sẽ cứu ta thoát nạn ?NHẠC TRƯỞNG - Hai ân huệ ấy, một, cho nàng là đúng,

Còn một thì Người chiếu cố cho em !1020 Đừng đang tâm từ chối một cầu xin:

Cho nàng biết bước phiêu bạt của nàng còn lại,Cho em biết ai sẽ cứu Người thoát vòng oan trái,Đó là điều mong muốn của lòng em.

PRÔMÊTÊ- Bởi các nàng xin tha thiết khôn cầm,Ta sẽ chẳng đang tâm từ khướcNói rõ mọi điều các nàng muốn biết.Trước hết với nàng, I-ô, ta sẽ nói cho hayNhững bước phiêu lưu còn phải gặp sau này,Hãy ghi rõ vào tấm sáp trung thành của trí nhớ (+)

1030 Khi đã vượt dòng sâu ngăn chia lục địa,Hãy ngắm hướng mặt trời chói lọi đưa chânCho tới khi vượt qua biển rộng sóng gầm,

39

Nàng đặt bước lên những cánh đồng Kyxtene kỳ quáiNgười Phorkid sinh cư ở đấy -Thì ba cô gái cổ sơ hình dạng khác thường,Mình thiên nga, ba người chung một mắt, một răng,Chưa hề thấy ánh mặt trời, mặt trăng chiếu rạng.Gần cạnh họ là ba chị em cánh chim, mình rắn, (+)Những nàng Gorgôn mà trần gian kinh tởm lánh xa.

1040 Chẳng ai nhìn qua mà không tắt thở tức thì.Đấy những quái vật ta khuyên nàng đừng tiếp cậnNhưng còn một vật mắt nhìn càng nguy hiểm,Tránh loài chó câm của Dớt Thần vương,Những con Gripphông mỏ nhọn đáng gờmCùng tất cả đội quân Arimaxpơ độc nhỡn,Là những kỵ binh sống vùng kế cậnCon sông Plutông dòng quyến hạt vàng.Tránh họ đi ! Lúc này đây, nàng tới đất xa xăm.Một dân tộc da đen cư trú bên nguồn cội

1050 Của mặt trời, nơi sông Aithiôp thênh thang cuộn chảy.Hãy đưa bước đi theo dọc bờ con sông.Cho tới nơi “Đường xuống” rẽ dòng, (+)Ở đó, con sông Nil từ những đỉnh núi chon von BiblôxĐổ về những ngọn nước thiêng liêng bổ ích.Theo con sông sẽ dẫn nàng về châu thổ sông Nil.Đây rồi, hỡi I-ô, theo số phận của mìnhMột xứ sở lớn lên sẽ được dựng lên cho nàng và con cháuNếu nàng thấy còn điều gì mung lung khó hiểu,Cứ nói ra, yêu cầu ta phân tích hết căn do;

1060 Ta có đủ thì giờ rộng rãi tha hồ.NHẠC TRƯỞNG - Nếu Người thấy cần nói thêm chi tiết

Hoặc bổ sung đôi điều chưa nói hếtVề những cuộc hành trình vô định đó đâyThì bổ sung đi. Nhưng nếu đủ đầy rồiThì đến lượt ban cho chúng em điều nguyện vọng.Cái điều đó, chắc Người còn nhớ hẳn ?

PRÔMÊTÊ- Bây giờ đây I-ô đã nhận thấy tận tườngĐến bao giờ chấm dứt bước lang thang

40

Nhưng để xác định những lời ta là thật1070 Ta nhắc lại những nỗi niềm đau xót

Nàng đã trải qua trước lúc sang đây,Và chứng minh cho nàng thấy đủ đầyTính chân thực những lời ta tiên đoán.Ta sẽ lược bớt đi một phần sự kiện,Chỉ nói đoạn đường phiêu bạt mới đây thôi,Vậy là khi nàng đã tới nơi rồiXứ sở Môlôx và cao nguyên Đôđôn lừng lẫy,Nơi những câu sấm của Thần Vương truyền lại,Trị sở Dớt Thexprôti và nơi có chuyện lạ khó tin (+)

1080 Những cây thông to biết nói tiếng mìnhBằng những câu nói rõ ràng không bí ẩn,Chúng chào đón ở nàng người phụ nhân xứng đángSắp trở thành vị phu nhân danh tiếng của Thần Vương,Nàng có thấy vui vui kiêu hãnh trong lòng ?Thì lại bị con ruồi trâu đuổi đốt.Nàng bèn đi tiếp con đường ven biển đẹp !Tới vịnh Rêa, và từ Rêa quằn quại thương đau (+)Lại đưa bước chân phiêu bạt dãi dầuTới chốn này đây. Nhưng rồi thấm thoắt

1090 Thời gian trôi, nàng có thể hoàn toàn tin chắcVịnh biển này sẽ mang tên gọi vịnh IôniêngĐể muôn thu nhắc nhở với khách trầnGhi nhớ mãi cuộc hành trình nàng đó.Nàng hãy thấy qua những điều ta kểTrí tuệ ta nhìn xa hơn cả mắt ta.Tới đây, còn lại vấn đề gì,Ta sẽ tiết lộ cho các nàng cùng I-ô nghe nốtCâu chuyện ban đầu mà ta chưa kể hết.Có Canốp một thành ở tận cùng Ai cập xa xôi

1100 Bên cửa sông Nil, trên một khoản đất bồi,Tại đó, bằng cách đặt một bàn tay vuốt ve lên tránVà một sự tiếp xúc thật là đơn giản,Dớt sẽ trả lại nàng nguyên vẹn trí khôn,Nàng sẽ sinh một đứa con trai đầu lòng

41

Mà tên gọi nhắc đời sau nhớ lạiCái cách Dớt đã sinh người con ấy.Đó là chàng Epaphôx đa đen,Con người sẽ một tay gặt một cánh đồngĐược dòng rộng con sông Nil tưới nước.

1110 Thế hệ thứ năm, tính từ EpaphôxThì một đàn năm mươi thiếu nữ thơ trinhSẽ trở về miền quê Argôx, trái lòng mình,Để lẩn tránh một cuộc hôn nhân cùng huyết thống (+)Những chàng trai này bừng sôi dục vọngNhằm cuộc hôn nhân bị cấm để lăn vàoNhư lũ cắt trời lao giữa đám chim câu.Nhưng rồi một vị thần bỗng dưng ganh tịVới các chàng trai chiếm được những cô nàng gái trẻ,Và đất Pêlagiơ sẽ chôn vùi xác họ thiên niên

1120 Sau khi đã ngã xuống dưới bàn tay một Nữ Chiến ThầnMà sự táo tợn đêm đêm vẫn thức,Mỗi thiếu phụ sẽ tự mình tước đoạtCuộc sống của chồng đi bằng lưỡi kiếm sắc hai đầu,Ta ước gì Kyprix, chẳng bao lâu (+)Sẽ tới thăm kẻ thù của ta như vậy !Chỉ một nàng, say đắm thú sinh con đẻ cáiĐã để nguội dần ý định đầu tiênMà không đang tâm giết bạn gối chăn mình,Giữa hai đau khổ, thà mang tiếng con người hèn nhát

1130 Hơn làm một kẻ sát nhân ác nghiệt.Chính từ nàng mà trên Argôx sẽ sinh sôiDòng họ đế vương một chuỗi khá dàiMất nhiều lắm mới kể hết sự tình câu chuyện.Tóm lại, từ gốc ấy sẽ xuất hiện kẻ anh hùng dũng mãnhLừng lẫy đường tên sẽ giải thoát ta mọi nỗi đau thương (+)Đó là sấm ngôn của mẹ ta, Têmix nữ thần,Chị của các Khổng lồ, báo ta biết trước.Còn nó sẽ linh nghiệm thế nào, bằng con đường nào thiết thựcThì phải phân tích dài; vả lại hiểu tận tường nào bổ ích gì hơn ?

1140 - IÔ - Chao ôi ! Ta lại bị cơn đau mới quặn lòng42

Và cơn điên loạn lại quyện hồn ta nóng bỏng.Con ruồi trâu lại cắn bằng nọc nhọnKhông phải rèn qua ngọn lửa nung.Trong ngực ta, tim hồi hộp kinh hoàng,Mắt đảo lộn con tròng vì khủng khiếp.Ta cảm thấy bị bốc đi trên đường mù mịtBởi một cơn gió dữ cuồng điên,Ta không còn khả năng điều khiển lưỡi mình,Tim rối loạn chặp chờn đang chống lại

1150 Những đợt sóng của một cơn đau kinh hãi(nàng chạy trốn).

ĐỘI ĐỒNG CA - Khôn ngoan, phải, khôn ngoan vô hạnNgười trước tiên quan niệm trong timVà đem tiếng nói của mìnhXác minh ngay một châm ngôn rõ ràng:Cách xử thế vẹn toàn hơn hếtLà kết giao ngang bậc xứng vai.Hay chi tham vọng đua đòiKhi mình chỉ một con người làm công.Lại những muốn kết thân bầu bạn

1160 Với những người ra dáng thượng lưu,Ba hoa lên mặt sang giàu,Kiêu căng, tự phụ, mặc dầu phô trương !Mong số phận, nữ thần bất diệt,Chẳng bao giờ thấy vết chân taBước vào nơi chốn giường hoaCủa Thần Vương, để mặn mà ái ân !Chẳng bao giờ tới gần tiếp xúcMột vị thần, một khách thiên cungTrong tư cách vợ với chồng !

1170 Ta run sợ lúc thấy nàng I-ô,Nàng trinh nữ cơ hồ nổi loạnVới tình yêu, đau đớn gian lao,Lang thang muôn chặng dãi dầuDo Hêra phải cúi đầu đưa chân !Cuộc hôn nhân vừa đôi, phải lứa

43

Chẳng gây điều run sợ cho ta.Mong Thần linh chẳng bao giờVới ta lại đặt vấn đề yêu đương !Cuộc chiến ấy khôn đường phản kháng,

1180 Đành một còn tuyệt vọng mà thôi !Thân sau ai biết phận trời,Biết sao thoát khỏi ý Người, Thần Vương ?

PRÔMÊTÊ- Ta quả quyết dù kiêu căng mấy nữa,Một ngày kia Dớt cũng hóa thân hènDo cuộc hôn nhân hắn sửa soạn đa mang,Nhất định sẽ khiến ngai vàng hắn đổ.Bản thân hắn cũng tiêu vong trên cõi thế.Lúc này đây, hắn sẽ thấy những câu cha hắn rủa nguyềnKhi chiếc ngai vàng thái cổ bị tiêu vong,

1190 Với hắn đang ứng nghiệm trên từng điểm một.Chẳng có ai, chẳng có một vị thần nào hếtNgoài Prômêtê này,Có thể chỉ cho hắn ta biện pháp tránh tai ương !Ta đã biết chi li và biết phương ứng dụng rõ ràng.Như vậy đó, hắn hãy cứ tha hồ thống trị,Chẳng sợ gì ai, cứ tha hồ cậy khoẻ,Tin tưởng vào sức chấn động chín tầng mâyKhi hắn vung trên tay tia sét lửa ngang trời!Mọi thứ đó cũng khó lòng ngăn cảnHắn sụp đổ nhuốc nhơ không thể tránh.

1200 Bởi mạnh biết bao người đấu thủ kiên trinhMà hôm nay đây hắn chuẩn bị cho mình,Khổng lồ bất khuất, sẽ tìm ra ngọn lửaMạnh hơn sét trời và một sự đổ nhào đáng sợVượt tiếng sấm rền và làm trăm mảnh tiêu tanMối hoạ biển khơi rung chuyển đất kinh hoàng.Chiếc đinh ba, vũ khí của Pôdêiđông sử dụng.Gặp tai hoạ, hắn sẽ rút ra bài học đúngVề sự khác xa nhau giữa sai khiến và phục tùng.

NHẠC TRƯỞNG - Em nghĩ rằng Người, Người chống lại Thần Vương1210 Xuất phát từ chính những nguyện vọng bản thân Người, có phải ?

44

PRÔMÊTÊ- Ta nói những điều gì mai sau xảy tớiVà cả những điều ước nguyện của ta

NHẠC TRƯỞNG - Vậy ra ta có thể đợi chờNgày nào đó Dớt sẽ phải phục tùng chủ khác ?

PRÔMÊTÊ- Đúng, và bị những cực hình còn nặng nề hơn trừng phạt.NHẠC TRƯỞNG - Người cả gan ném ra những lời thách thức vậy, kia ư ?PRÔMÊTÊ- Ta sợ gì ai, vì số phận ta có phải chết bao giờ ?NHẠC TRƯỞNG - Dớt có thể đoạ đày Người hơn nữa !PRÔMÊTÊ- Hắn cứ việc ! Ta sẵn sàng ứng phó,1220 -NHẠC TRƯỞNG- Ai biết trọng Ađraxtê là người đó khôn ngoan (+)PRÔMÊTÊ- Hãy tôn trọng, van xin, nịnh hót kẻ quyền hành

Với ta, Dớt chẳng đáng quan tâm gì đến.Hắn cứ hành động, cứ tuỳ nghi ra mệnh lệnh,Trong khoảnh thời gian ngắn ngủi ấy đi !Với thần linh, hắn chẳng còn thống trị lâu la gì !Nhưng kìa, ta thấy kẻ đưa tin của Dớt tới,Gã đầy tớ tên bạo vương trẻ tuổi.Y đến tìm ta hẳn báo tin mới mẻ gì đây.

HERMEX - Này, nhà nguỵ biện xảo ngôn tim bất mãn tràn đầy,1230 Phản bội thần linh, truyền đặc quyền họ cho người trần tục

- Ta muốn nói ngọn lửa hồng mà mi đánh cắpCha ta lệnh cho mi phải báo cáo rõ ràngCuộc hôn nhân nào mi kháo chuyện tùm lumVà ai sẽ lật Người khỏi ngôi thống trị ?Lần này, mi giải thích lời mi không úp mở,Gọi bất cứ cái gì bằng tên thật nó không sai,Và chớ bắt ta lần thứ hai phải trở lại chốn này !Prômêtê ạ ! Mi thấy đấy, không phải bằng biện phápNhư biện pháp mi dùng mà nguôi giận Thần Vương được !

1240 - PRÔMÊTÊ - Hừ ! Giọng nói sao ngạo nghễ kiêu căng !Thích hợp với một tên đầy tớ nhà thần !Các người trẻ, thống trị chưa được nhiều năm tháng,Các người tưởng sống hoàn toàn bảo đảmTrong một pháo đài cách biệt mọi thương đau ?Không ! Ta há chưa chứng kiến một hôm nào Hai vị vua bị đuổi và tên thứ ba - đang thống trị (+)

45

Trong khoảnh khắc cũng sẽ bị đuổi đi nhục nhã !Nào, mi có thấy ta run sợ nép mìnhTrước những vị thần trẻ tuổi hay chăng ?

1250 Còn lâu ! Và sẽ chẳng bao giờ như vậy.Còn mi, hãy quay lại con đường đã đưa bước chân mi tới:Mi đừng mong ta sẽ nói một điều gìTrong những điều mi muốn được tai nghe !

HERMEX - Chính vì đã khoa trương lòng bướng bỉnhMà mi bị rơi xuống hố đau thương vô tận !

PRÔMÊTÊ- Hãy biết rằng: chẳng bao giờ ta đổi cái thương đauCủa ta đây, lấy cái nô lệ bọt bèoCủa mi đó ! Ta dẫu bị trói vào mỏm núiVẫn cảm thấy tâm hồn ta thoải mái

1260 Hơn làm thằng đưa tin mù quáng của Thần Vương !Vậy mà thôi: Lấy nhục kia trả nhục nọ, lẽ thường !

HERMEX - Với hiện trạng trước mắt, mi ra chiều kiêu hãnh !PRÔMÊTÊ- Kiêu hãnh chứ ! Ước gì ta chứng kiến

Một sự kiêu hãnh thế này trong những kẻ thù ta !Và ta có mi trong số kẻ thù !

HERMEX - Có phải vậy mà mi toan quy hếtPhần trách nhiệm cho cả ta không phân biệtVề những điều bất hạnh của mi chăng ?

PRÔMÊTÊ- Nói trắng ra, ta ghét cả mọi thần,1270 Hàm ân ta mà đối xử bất công bạc nghĩa.HERMEX - Ta hiểu lắm: mi đang mê sảng đó

Và trong cơn bệnh tình trầm trọng, ốm đau,PRÔMÊTÊ- Ốm đau ? Đúng, nếu là ốm đau khi ta căm ghét kẻ thù !HERMEX - Anh mà gặp vận thì không ai chịu nổi !PRÔMÊTÊ- Than ôi !HERMEX - Đó, là một tiếng Dớt chưa hề biết tới !PRÔMÊTÊ- Chẳng có điều gì mà năm tháng trôi qua

Không dạy cho ta khi đã trở về già.HERMEX - Tuy thế, mi vẫn chưa chịu rút ra bài học.1280 - PRÔMÊTÊ - Đúng ! Không thế, ta đã chẳng mất giờ vô ích

Tiếp chuyện một tên đầy tớ như mi !HERMEX - Rõ ràng mi không muốn nói gì

46

Về những điều mà cha ta muốn rõ.PRÔMÊTÊ- Mặc dù, với ông ta, ta có nợ nần phải trả

Bằng sự biết ơn, có phải vậy chăng ?HERMEX - Mi chế giễu ta như một đứa trẻ không bằngPRÔMÊTÊ- Mi chẳng phải trẻ con là gì đấy,

Hơn cả đứa trẻ con về cái điều khờ dại,Khi đợi chờ ta tiết lộ mọi điều sao ?

1290 Sẽ không một âm mưu, một sự cưỡng bách nàoCó thể buộc ta phải nói ra điều ấy,Khi những xiềng xích giam ta chưa bẻ gẫy.Tất nhiên, ông ta cứ phóng ngay đi ngọn lửa giết người,Hãy tháo sổ lồng cho cánh tuyết trắng tung bayVà sấm động rền vang lòng đất,Cho đảo lộn đất trời, cho ngả nghiêng vạn vật,Vẫn không có gì lung lạc nổi lòng ta,Ta vẫn không tiết lộ bao giờDo kẻ nào đó mà ông ta sẽ bị

1300 Lật đổ ngai vàng, quyền uy, tất cả !HERMEX - Mi hãy xem tính bướng bỉnh của mi

Sẽ giúp mi được chút mảy may gì ?PRÔMÊTÊ- Ta đã xem và từ lâu đã quyết.HERMEX - Ta mong muốn, hỡi con người dại dột !

Hãy tỏ chút lương tri trong bất hạnh của mình !PRÔMÊTÊ- Ngấy lắm rồi, những lời khích lệ vô duyên,

Suông như những lời đàm thoại cùng sóng biển.Đừng ảo tưởng rằng trước những điều vừa quyết địnhTa sợ run và tim ta có thể yếu mềm,

1310 Và như đàn bà, ngửa bàn tay quay lại phía Thần VươngTa cầu khẩn một người ta kinh tởmGiải phóng ta khỏi xích xiềng! Còn lâu! Lâu lắm!

HERMEX - Nếu nói thêm ta chỉ mất công toiVới những câu phiền phức lâu dài,Bởi mi chẳng muốn nghe ta cầu khẩnĐể uốn nắn cho nỗi lòng dịu xuống,Mi cắn vào hàm thiếc kia như con ngựa chưa thuầnNổi loạn lung tung và quyết liệt đấu tranh

47

Chống lại những dây cương sai khiến.1320 Những cái thô bạo ấy, dựa trên một luận suy thấp kém:

Suy luận sai lầm thì bướng bỉnh được gì đâu!Hãy nghĩ xem: nếu mi không chấp nhận chút nàoLời khuyên bảo, thì bao nhiêu dông tốBao nhiêu lớp sóng cồn kinh sợSẽ đổ xuống đầu, mi khó thoát thân ra !Trước tiên là mỏm cao đỉnh núi gồ ghềCha ta sẽ dùng sét đánh tan từng mảnh đấy.Vùi thân mi kẹt chìm trong chân núiMột thời gian dài trước khi thấy được ánh trời tươi.

1330 Nhưng ngay sau, con chó thiêng có cánh của trờiCon diều hâu đẫm máu sẽ xé xác mi ra từng mảnhKhách không mời, ngày ngày từ tinh sương đến tối sẩmNhắm ruột gan mi trong bữa tiệc đen.Mi chớ trông sẽ chấm dứt cực hìnhTrước khi có một vị thần xuất hiệnTiếp tục chịu thay mi cực hình đau đớn.Và sẵn sàng đưa thân về nơi Hadex mịt mù,Dưới tầng đất đen sâu thẳm xứ Tarta, (+)Thế đấy, mi hãy cứ bình tâm nghĩ lại,

1340 Chất vấn lòng mình, bởi đây không phảiMột lời suông giả tạo huênh hoangMà một câu khuyên sâu sắc chân tình,Miệng của Dớt không biết điều dối trá:Lời Người nói thảy đều linh nghiệm cả.Hãy nhìn xung quanh, suy nghĩ cho sâu !Chớ quá tin rằng sự cứng cổ cứng đầuCó giá trị hơn một sự nghĩ suy đúng mức !

NHẠC TRƯỞNG - Lời Hermex, đối với ta, không ra chiều sai lạc:Nó khuyên bớt cứng đầu để lắng nghe tiếng nói của khôn ngoan.

1350 Hãy lưu tâm ! Bởi với ai mang danh nghĩa người hiềnThì đeo mãi sai lầm là nhục nhã.

PRÔMÊTÊ- A ! Ta thừa biết cái tin không mới lạHắn đã từng nhai đi nhai lại bên tai ta.Nhưng giữa kẻ thù đang chống với kẻ thù

48

Có gì xấu khi bị đối phương ngược đãi ?Được ! Hãy cứ phóng xuống đầu ta thoải máiXoắn lửa hồng hai mũi nhọn ngay đi !(+)Tinh khí kia hãy cứ chấn động tha hồBằng những ngọn gió điên cuồng và sấm sét,

1360 Cho rung chuyển đất bằng, cho địa cầu lung lay tận gốc !Những sóng cồn ầm vang và mãnh liệt biển sâuHãy xáo trộn đi quỹ đạo các tinh cầuVà ném xác ta xuống tận đáy miền Tarta thăm thẳmTrong cơn xoáy của một sự ức hiếp dã man tàn nhẫn !Hắn vẫn không tài nào buộc nổi một thần thiêngLà ta đây, phải chết được mà hòng !

HERMEX - Đây những tư tưởng, những ngôn từ vô nghĩaTa tưởng gặp ở một người mất trí !Một nguyền ước như vầy há chẳng chứng minh là điên thực rồi sao ?

1370 Những cơn điên của hắn ta liệu có giảm lúc nào ?Hỡi các vị đang vì Prômêtê thương cảm điều bất hạnh,Hãy rời khỏi chốn này, khẩn trương xa lánh,Để tiếng sét kinh hoàng không làm hoảng sợ tâm linh !

NHẠC TRƯỞNG - Xin hãy nói bằng ngôn ngữ khácVà khuyên ta lời đẹp dễ nghe !Anh vừa mở miệng tuôn raMột vài câu đích thị là tráo trâng.Sao có thể coi thường, ra lệnhÁp bức ta làm chuyện đê hèn ?

1380 Những niềm đau khổ triền miênNgười đang chịu đó, ta nguyền chịu chung.Căm thù phản bội đến cùng,Thói hư nào đáng ghét bằng phản nhau ?

HERMEX - Hãy luôn nhớ những lời ta tiên đoánVà khi bị lâm vào bất hạnhĐừng kêu ca số phận của mình,Đừng bảo rằng Dớt chẳng phân minhTrừng trị các người mà không báo trước ?Không ! Các người hãy tự trách mình trước hết !

49

1390 Hãy biết cái gì đây đang chờ đợi các người.Và nếu trầm luân trong bất hạnh chơi vơiNhư nằm giữa mạng lưới không thể nào gỡ đượcThì chẳng phải do một biến cố bất ngờ, bí mậtMà do chính bản thân điên rồ dại dột gây nên(Hermex lui ra) (+)

PRÔMÊTÊ- Chao ôi !Hành động đã tiếp theo lời nói:Đất lung lay, sấm dậy tầng sâuChớp xiên, lửa rực một mầu,Một cơn lốc mạnh, sóng trào, bụi bay.

1400 Mọi hướng gió ngập trời dồn lực,Bất hoà gieo xuôi ngược lung tung,Trời xanh, biển biếc lộn sòng:Là đây, bão tố Dớt hòng dọa ta !Mẹ đáng kính, và Người, Tinh khíToả ánh bừng sáng cả nhân gian !Hãy xem những nỗi bất bằngNgười ta đổ xuống đầu xanh một mình!

HẾT

50

CHÚ THÍCH

Câu 83 - Câu này, bản Chambry ghi là “Ngoài Dớt ra”, bản De Rochefort ghi là “Ngoài Prômêtê ra”. Tôi theo bản De Rochefort, hợp lôgic hơn.

Câu389 - Dòng sông mang tên Ngài: Người xưa quan niệm biển là một con sông lớn bao quanh trái đất: (Xem Iliad, khúc ca XVIII, câu 758-759)

Câu 437 - Không tài liệu nào nói đến chuyện Đại Dương có tham gia những công việc của Prômêtê.

Câu 482 - Exkhin để cho Prômêtê báo trước trận phun lửa năm 479 tr.CN, trận đầu tiên lịch sử có ghi lại.

Câu 520 - Theo quan niệm của người xưa thì ngoài vòng khí quyển của trái đất có một chất khí lỏng thuần khiết gọi là êter. Tiếng Hy Lạp êter có nghĩa là không khí trong. Êter được coi như nguyên lý đầu tiên cấu tạo nên thế giới tự nhiên.

Câu 540 - Tức những nàng Amadôn, trước ở Cônsiđ, sau về bên sông Termôđông.

Câu 544 - Vậy là Exkhin đặt xứ sở người Arập ở vùng núi Armêni dưới chân rặng Capca. Không rõ nhà thơ căn cứ vào tài liệu nào.

Câu 630 - Với người xưa, mọi vật nhìn thấy, mọi tiếng động tai nghe đều là những triệu chứng báo trước một cái gì đó.

Câu 653 - Theo Plin (nhà khoa học tự nhiên La mã đầu thế kỷ I) thì lò gạch là do Ơryalôx và Hyperbiôx sáng tạo ra, và nghề gỗ là do Đêđal.

Câu 666 - Nữ thần Số phận (Moirai) là ba chị em: Clôthô phụ trách sinh đẻ, Lakhêdix đưa thoi số phận, Atơrôpôx cắt dây số phận.

Câu 684 - Theo tôn ti trật tự trên trời thì các thần đàn em phải cúng tế các thần đàn anh đàn chị.

Câu 706 - Nguyên văn: trái với trật tự do Dớt xếp đặtCâu 715 - Hêdiônê, con gái thần Đại Dương, là vợ của Prômêtê.Câu 737 - Lau già trát sáp, tức cây sáo Păng (thất quản) gồm một số ống sậy

ngắn dài ghép lại, tạo thành một hệ thống thanh âm cao thấp.Câu 847 - Những niềm vui Vệ nữ: tức chuyện ái ân.Câu 858 - Đôđôn, nơi có đền thờ và truyền những câu sấm của Dớt, Pytho

(tức Đenph) là nơi có đền thờ và truyền đi những câu sấm nổi tiếng của Apônlông.

51

Câu 929 - Thực ra người Khalyb ở Tiểu Á chứ không phải ở đây.Câu 931 - Hybritex do chữ Hybrix - hung dữ mà ra.Câu 944 - Tức vịnh Xalmidex. Vịnh Xalmidex không ở đây mà ở phía

Tơrax.Câu 951 - Mêôtix: tức Bôsphor đi vào Hắc Hải (sóng đen). Bôsphor có

nghĩa là “sự vượt qua của con bò cái” (lô đã biến thành con bò cái).Câu 1001 - Chính nữ thần Têtix sẽ sinh ra đứa con đó. Têtix là mẹ của

Asin.Câu 1029 - Tấm sáp ong trí nhớ: người xưa viết lên những tấm sáp ong.Câu 1038 - Ba chị em Gorgôn là Mêđuydơ, Ơryal và Xthênô. Ai nhìn họ

đều biến thành đá.Câu 1052 - Có thể “Đường xuống” (xuống địa ngục) là chỉ những thác lớn

của sông Nil.Câu 1079 - Thexprôti ở Tây Nam Epir.Câu 1087 - Vịnh Rêa tức biển Ađriatic.Câu 1113 - Xem “Những thiếu nữ cầu xin”Câu 1124 - Kyprix tức Aphrôđit (Vệ nữ), nữ thần sắc đẹp và tình yêu.Câu 1135 - Người đó là Hêraclêx.Câu 1220 - Ađraxtê tức Nêmêdix, nữ thần báo oán.Câu 1246 - Hai vua bị đuổi là Uranôx và Crônôx. Tên thứ ba đang trị vì tức

là Dớt.Câu 1338 - Tarta là tầng sâu nhất của địa ngục.

Câu 1357 - Xoắn lửa hồng hai mũi nhọn tức tia sét.Câu 1394 - Hermex vừa lui thì Dớt nổi sấm sét đánh vào mỏm núi xiềng

Prômêtê.

HẾT

52