Projekt Kimi - Historiku i shkences se Kimise

23
Projekt Lënda: Kimi Tema:Historiku i shkencës se kimisë Objektivat: •Të mësojmë më shumë për historinë e kimisë. •Të dijmë të flasim rreth kimistëve dhe ngjarjeve të rëndësishme historike që lidhen me kiminë. •Të kuptojmë rëndësinë e kimisë në jetën tonë të përditshme. Anëtarët e grupit dhe puna e gjithsecilit: Iris Sakej(lider)-Ligjet e kimisë;Kimistë të njohur;prezantimi i projektit me Powerpoint Redi Muriqi-Mekanika kuantike;Historia e kimisë;Kimia si përkufizim Ersa Mesi-Periudhat e zhvillimit të kimisë;Kuriozitete rreth kimisë;Atomet&Molekulat

Transcript of Projekt Kimi - Historiku i shkences se Kimise

Prezantim n PowerPoint

ProjektLnda: KimiTema:Historiku i shkencs se kimis Objektivat:T msojm m shum pr historin e kimis.T dijm t flasim rreth kimistve dhe ngjarjeve t rndsishme historike q lidhen me kimin.T kuptojm rndsin e kimis n jetn ton t prditshme. Antart e grupit dhe puna e gjithsecilit:

Iris Sakej(lider)-Ligjet e kimis;Kimist t njohur;prezantimi i projektit me Powerpoint

Redi Muriqi-Mekanika kuantike;Historia e kimis;Kimia si prkufizim

Ersa Mesi-Periudhat e zhvillimit t kimis;Kuriozitete rreth kimis;Atomet&Molekulat

Klaidi Repishti-rndsi kishte Revolucioni i II Industrial pr kimin?;Lidhje kimike dhe forcat ndrmolekulare;Prbrjet kimike dhe si formohen ato?

Mariselda Spaho-Informacione mbi Pjer&Mari Kyri,Dimitri Ivanovi Mendelejev;Degt e kimis;Gjendjet agregate

'sht kimia?Kimiasht shkenca ose me sakt ajo e deg e shkencave natyrore q merret me studimin e ndrtimit dhe vetive t materies dhe transformimeve t saj. sht studimi i vetive dhe strukturs s atomeve (duke prfshir dhe izotopet e tyre t qndrueshm apo radioaktive), t prbrjeve dhe molekulave, t przierjeve dhe t tretsirave, si elemente baz t natyrs dhe se si ato kombinohen pr t formuar stadet e ndryshme t materies q na formojn n dhe do gj q na rrethon. Njohja e strukturs elektronike t atomeve sht baza e kimis konvencionale, ndrsa njohja e strukturs s brthams sht baza e kimis brthamore. Prishja dhe formimi i lidhjeve mes atomeve dhe molekulave jan prgjegjs pr transformimin e materies. Fizika, kimia dhe biologjia jan tri shkenca natyrore. Quhen shkenca natyrore meq studiojn natyrn d.m.th., botn q na rrethon me t gjitha pasurit e saj dhe dukurit e shumta q ndodhin n t. Natyrn e prbjn Toka, Dielli, planett, ajri, uji, mikrogjallesat, bimt, shtazt dhe njeriu. Objekt studimi i kimis sht natyra bashk me dukurit q ndodhin n t. Kimia eshte shkenca qe studion prbrjen, vetit kimike te substancave, ligjet qe lidhin varsin e vetive me prbrjen, shndrrimet e tyre ne substanca te tjera me veti te reja dhe kushtet ne te cilat kryhen kto shndrrime. Kimia eshte shkenca qe studion ndrtimin e lendes nga atomet dhe molekulat, meqense vetit kimike te lendes varen nga ndrtimi i saj.

Zhvillimi historik i shkencs se kimis Kimia zanafilln e saj e ka mijra vjet me pare. Q ne kohet e lashta, njerzit , te shtyre nga nevoja, arritn te msonin nxjerrjen e metaleve nga mineralet . Me kto metale ata prgatisnin objekte te ndryshme dhe vegla pune . Fillimisht nxirrnin dhe prpunonin bakrin. Kjo i takon asaj epoke qe u quajt Epoka e bakrit. Me vone nxorn dhe prpunuan hekurin. Kjo periudhe u quajt Epoka e hekurit. Njerzit qe ne kto kohra dinin te prodhonin dhe te prpunonin qelqin , me te cilin prgatitnin ene qelqi, objekte zbukurimi etj. Nga bimt dhe nga kafsht , njerzit ne kto periudha arritn te prodhonin bojra, me te cilat ngjyrosnin veshjet ose vizatonin. Prej tyre nxirrnin lende te ndryshme qe prdoreshin pr mjekimin e smundjeve, regjien dhe prpunimin e lkurs etj. Kto njohuri kimike, megjithse fillestare, n mnyre te veante patn zhvillim te madh ne:Egjipt,Kine;Indi etj. Ne kto vende ,nprmjet vrojtimit dhe eksperimenteve , qe krijoheshin nga njerzit, merreshin te dhna me te plota pr vetit e lendeve dhe pr mnyrn e bashkveprimit te tyre me njra tjetrn. Duke studiuar kto veti, u zgjeruan njohurit mbi prdorimin e lendeve ne jeten e perditshme. Ne periudhen e mesjetes, njohurite kimike te Egjiptit mberriten ne Evrop. Njohurit e para mbi vetit e lendeve dhe bashkveprimit midis tyre, u paraqiten ne nj libr te veante , qe ne vitin 1597. ky libr i prket periudhs kur kimia u njoh si shkence. Pas ksaj periudhe, gjat krkimeve shkencore nga kimistet, u zbuluan nj numr i madh substancash. Ata u thelluan me shume ne vetit e tyre dhe i klasifikuan ne grupe te ndryshme ,,duke u mbshtetur ne kto veti. Nj rendsi te veante pati zbulimi qe ajri eshte nj przierje gazesh azot,oksigjen.Nga mesi i shek.XIX e me vone ,zbulimet ne fushn e fiziks mbi ndrtimin e lendes , dhan nj kontribut shume te madh ne zhvillimin e mtejshm te kimis. U provua se vetit e lendes varen nga ndrtimi i saj. Qe nga kjo periudhe e deri ne kohet e sotme ,shkenca e kimis ka njohur zbulime t mdha si: prodhimi i ures, prodhimi i antibiotikeve, i insulins dhe prodhime te tjera farmaceutike. Prmendim prodhimin e lendeve plastike qe prdoren gjersisht ne jetn tone te prditshme. Gjithashtu prmendim edhe prodhimin e fijeve sintetike, prodhimin e tekstileve,kimikatet pr mbrojtje e bimve etj.

Ndryshimet qe solli Revolucioni i dyte Industrial ne Kimi

Nj bashkpunim ndrmjet hekurit dhe elikut, hekurudhave dhe qymyrit u zhvillua n fillim t Revolucionit t dyt industrial. Hekurudhat mundsuan transportin e lir t materialeve dhe produkteve, t cilat nga ana tjetr bn q materialet pr ndrtimin e hekurudhave t kushtonin m lir, dhe u ndrtuan m shum rrug. Hekurudhat gjithashtu prfituan nga qymyri i lir pr lokomotivat e tyre me avull. Ky bashkpunim oi n shtrimin e 75.000 milje(120701 km) rrug n SHBA n vitin 1880, sasia m e madhe kudo n historin botrore .U zhvilluan:

-Hekuri-eliku-Makineria-Prpunimi i letrs-Karburantet-Materialet kimike-Teknologjia detare-Goma-Biikleta-Automobili-Shkenca e aplikuar-Motort dhe turbinat

Prbrjet kimike dhe si formohen atoKur atomet lidhen mes tyre n sasi t prcaktuara prfitohen prbrjet kimike(pr shembull uji,H2O) Agregatet e shum prbrjeve quhen przierje (pr shembull okollata).-Prbrja kimike-Prbrja molekulare-Prbrja organike-Prbrja jonike-Acidet-Bazat-Oksidet-Kriprat

Acidi Acidi sht komponim kimik, zakonisht i lngshm, me shije t thart e veti grryese, q prmban hidrogjen dhe q n reaksion me metalet jep kripra. Varsisht nga bashkimi kimik dallohen edhe acidet, ndr m t njohurit jan Acidi sulfurik, Acidi yndyror apo Acidi organik.

Bazat Bazat jan substanca q gjat shprbashkimit elektronik drgojn n tretsir t vetmin anion, grupin hidroksil (OH) :NaOH = Na+ + OHTretsira ujore e bazave ka shijen e sapunit dhe ngjyros n t kaltr letrn e lakmuesit. Bazat prfitohen nn veprimin e ujit n oksidet e metaleve. Bazat mund t fitohen edhe nga veprimi i disa metaleve n uj. Sipas numrit t grupeve hidroksile q prmbajn n vete bazat ndahen n mono dhe poli hidroksile. Emrtimi i bazave bhet duke i shtuar emrit t metalit fjaln hidroksid, pr shembull hidroksidi i natriumit (NaOH), hidroksidi i aluminit (Al(OH)3), hidroksidi i argjendit (AgOH) etj.

Oksidet Oksidet jan lidhje kimike q formohen nga lidhja e oksigjenit me nj element tjetr. Oksidet jan komponime t oksigjenit me elemente t tjera. Dallohen oksidet :Oksidet acidike,Oksidet bazike,Oksidet amfoterne,Oksidet neutralePr nj komponim themi se sht oksid nse n prbrjen e tij duhet t hyjn atomet e elementit t dhn dhe oksigjeni prderisa kto t fundit nuk duhet t jen t lidhura njra me tjetrn.Prndryshe komponimi do t jet peroksid ose superoksid.Nj ndr komponimet m t rndsishme sht uji n t cilin ndodhet hidrogjeni n nj lloj izotopi me numr t mass 2 dhe shpesh her quhet si oksidi i deuteriumit. Oksidet mund t formohen edhe nga elemente ose substanca t thjeshta t cilat i trajtojm si metale dhe ato q i numrojm si jometale.Oksidet e tretshme n jometale shpesh her me uj na japin acide,ndrsa ato t metaleve na japin baza.Oksidet sulfurike dhe t azotit q i lshojn n atmosfer instalimet industriale negativisht ndikojn ne organizmat e gjall,prmendoret,objektet dhe gjrat tjera.Oksidet q kan karakter acidik dhe ato q tregojn cilsi bazike mund t hyjn edhe n reaksione q sjellin deri te formimi i kriprave MgO + 2HNO3 = Mg(NO3)2 + H2O Ca(OH)2 + CO2 = CaCO3 + H2O CaO + SiO2 = CaSiO3 CO2 + H2O = H2CO

Kriperat Kriprat jan komponime kryesisht elektrokovalente. Kur ndodhen n gjendje t ngurt, joni jan t radhitura n rrjete kristalore. N gjendjen e shkrir dhe kur treten n uj e prqojn rrymn elektrike. Pr nga prbrja e tyre mund t jen: kripra neutrale, kripra acidike, kripra bazike, kripra komplekse dhe kripra t dyfishta.

Gjendja agregatePrbrjet kimike mund t shfaqen n shum gjendje. M t njohurat jan ato t ngurt, e lngt dhe ajo e gazt: n temperatur t ult molekulat trhiqen fort dhe nuk lvizin, por "dridhen" dhe shfaqen n gjendje t ngurt; me rritjen e temperaturs fitojn energji dhe "rrshqasin" mes tyre, duke kaluar n gjendje t lngt; duke e rritur edhe m shum temperaturn fitojn aq shum energji sa prhapen n t gjitha drejtimet duke formuar nj gas.

-Gjendjet e materies-Gazrat-Lngjet-T ngurtat-Tretsirat

Gazrat Karakteristik pr t gjitha gazt sht se ato nuk kan form as vllim konstant, por molekulat e tyre shprndahen ne tr hapsiren (enn) n t ciln gjenden. Forca trheqese mes molekulave te gazrave shpesh jan t vogla ose te paprfillshme, si rrjedhoj e ksaj lvizja e molekulave t gazrave sht kaotike e cila njihet me emrin lvizja e Braunit. Gjat lvizjes se molekulave t gazrave, ato shpesh ndeshen me njra-tjetren ose me murin e ens n t ciln gjenden. Numri i ndeshjeve t molekulave t gazit me muret e ens paraqet presionin e atij gazi. Tretsirat Tretsirat - kur nj substanc e tretshme tretet n trets dhe asaj i zhduken thermijat, at dukuri e quajm tretje kurse przierjen e fituar e quajm tretsire. Komponentt e tretsirave jan dy : tretsi dhe substanca e tretshme.

Llojet :

tretsir e ngopura,tretsir e pangopur,tretsir e strngopur.

Ligjet e kimis

T gjitha reaksionet kimike dhe transformimet fizike ndodhin sipas ligjeve kimiko-fizike.Disa nga ligjet themelore te kimis jan:

Ligji i ruajtjes se masesN shek. XVIII kimisti natyralist francez Antuan Lavuazer zbuloi se n nj reaksion kimik masa totale e reaktantve sht e barabart me masn totale t produkteve. Ky vezhgim u publikua si Parimi i Ruajtjs s Mass, i njohur tani si Ligji i Ruajtjs s Mass. Kshtu Lavuazeri hodhi posht teorite e deriathershme.Prfundimisht ky parim mund t formulohet kshtu : Sasia e prgjithshme e lends ne nj sistem t mbyllur qndron konstante. Ne t vrtet ky sht nj ligj fenomenologjik dhe sht i vlefshem (jo gjithmon) pr kimin. N fizikn atomike dhe ate brthamore ky ligj nuk vlen me dhe zevendesohet me ligjin e ruajtejes s energjis. Nj shembull prdorimi i ktij ligji sht reaksioni i meposhtem i cili duhet barazuar, q ka si protagonist elementt natrium (Na) dhe ujin, i cili prbeher nga Hidrogjeni (H) dhe oksigjeni (O) :Termi barazim tregon q molet e reaktantve duhet t korrespondojn me ato t produktve ; n kt rast vihet re shum mir q reaksioni nuk sht i barazuar, sepse ndodhen 2 atome H nga ana e rekatantve dhe 3 nga ana e produktve. Ky mosbarazim mund t korigjohet nepermjet shtimit te 2 moleve uj nga ana e reaktantve dhe i ven nj 2 prpara grupi hidroksil OH- (jon negativ)

Ligji i veprimit t massShpejtesia e reaksionit kimik sht n perpjestim te drejt me produktin e perqendrimit te substances reaguese ne ngritur ne fuqi me kofiecientin e atij barazimi e quajm Ligji i veprimit te masave.

Ligji i gazeve te HesitLigji i Hesit, ligji i shums s nexhtsive konstante, i cili u prcaktua experimentalisht nga G.Hessi. Ky ligj shpreh ndryshimin e entalpis pr do reaksion kimik sht konstant, pavarsisht nse reaksioni ndodh n nj stad ose me disa stade. Prandaj, t dhnat termokimike mund t trajtohen algjebrikisht. Le t jepet shembull, raksionin e grafitit me oksigjenin, i cili prodhon diokisd karboni t gazt:C (garfit) + O2 CO2 H= -393,5kJKy shndrrim mund t kryhet, gjithashtu n dy stade: bashkveprimi i grafitit me oksigjenin, q jep CO, i cili ndiqet nga bashkveprimi i CO me O2, q jep CO2.Mbledhja e barzimeve kimike pr stadet jep nj prfundim, q sht i njejt me barazimin pr reaksionin e drejtprdrejt. Me an t barazimeve kimike shprehet si m posht:C (grafit) + O2 CO H= -110,5kJCO + 2O2 CO2 H= -283,0kJC (grafit)+ O2 CO2 H= -393,5kJLigji i AvogadrosLigji i Avogadros. T gjitha gazet me vllim t njjt dhe me temperatur e trysni t njjt kan t njjtin numr molekulash.

Ligji i DaltonitLigji i Daltonit paraqitet kur dy elemente bashkohen dhe formojn dy ose m tepr komponime, ather masat e ndryshme t njrit element q bashkohen me po t njjtin mas t elementit tjetr qndrojn midis tyre si numra t plot t thjesht.Kt ligj e ka thn shkenctari Xhon Dalton dhe llogaritet si zgjerim i Ligjit t Prusit.

Ligji i FaradeitLigji i induksionit i Faradeit sht nj ligj themelor i elektromagnetizmit, i cili spjegon punn e transformatoreve, induktorve, dhe llojeve tjera t gjeneratorve elektrik. Ligji pohon se[1] : Forca elektromotore e induktuar (shkurt FEM) n nj qark t mbyllur sht e barabarte me derivatin fluksit magnetik prmes qarkut n lidhje me kohn.Ligji u zbulua nga Majkell Faradeit n vitin 1831 dhe n mnyre t pavarur n t njeten koh nga Jozef Henri.N mnyre kuantitative, ligji shprehet me formuln e mposhtme : ku sht forca electromotore (FEM) n Volt ;B sht fluksi magnetik prmes qarkut (n Weber).Drejtimi i forcs elektromotore (shenja negative n formuln e mlartme) jepet nga Ligji i Lencit. Kuptimi i "fluksit prmes qarkut" shpjegohet me m hollsi n shembullin e mposhtm.Tradicionalisht, njihen dy rrug pr ndryshimin e fluksit prmes qarkut. N rastin e FEM t transformatorit ideja sht ndryshimi i vete fushs, duke ndryshuar korrentin q i jep origjinn fushs (si tek transformatori), ose duke lvizur nj magnet n mnyre relative me nj unaze teli prcjells. N rastin e FEM lvizse, ideja sht q t lvizim nj pjes ose t gjith qarkun prmes nj fush magnetik, pr shembull, si tek nj gjenerator homopolar.

Mekanika kuantikeKimia fizike sht nj disiplin e ngjashme me fiziken. Mekanika kuantike sht sektori i fiziks q i ka dhn m shum shtyse zhvillimit t kimis, duke shpjeguar strukturn dhe karakteristikat e atomeve e duke krijuar bazat pr trajtimin matematik t lidhjes kimike

-Elektroni-Protoni-Neutroni-Orbitali-Parimi i prjashtimit i Paulit-Konfigurimi elektronik-Mekanika kuantike-Brthama e atomit

Elektroni sht pjesz (grimc) themelore e atomit me ngarkes elektrike negative qe = -1,6 10-19 coulomb (ngarkes elementare) dhe ka nj mase rreth 9,10 10-31 kg (0,511 MeV/c). Elektroni i prket klass s pjeszave t quajtura leptone q mendohet t jen prbrsit themelor t lnds (d.m.th. nuk mund t ndahen n pjesza m t vogla). S bashku me brthamn atomike (t krijuar nga protonet dhe neutronet) t rrethuar nga elektronet, elektronet prbjn atomet; ato jan prgjegjs pr lidhjet kimike. Masa e elektroneve sht rreth 1/1836 e neutroneve dhe protoneve.

Rryma elektrike n prues t ngurt ndodh kryesisht pr shkak t lvizjes s lir t elektroneve. Elektroni paraqitet zakonisht me shenjn e-. Pjesza e kundrt me elektronin sht pozitroni, q dallohet pr nga ngarkesa elektrike pozitive.

Protoni Protoni sht nj grimc e qndrueshme pozitive q mund t jet i lir ose i lidhur me nj brtham atomike, dhe me mas 1,836 her m t madhe se e elektronit. Protonet gjenden ne berthamen e atomit se bashku me neutronet. Pr do berthame te elementeve kimike , numri i protoneve sht gjthmone i njejte dhe percakton vetite e nje atomi; ky numer sht numri atomik i elementit. Nje proton i vetem sht berthama e nje atomi te zakonshem hidrogjeni; si i tille sht i ngjashem me jonin e hidrogjenit (H+). Protonet dhe neutronet jan nukleone, te cilet mund te lidhen nga forca atomike ne nje berthame atomike. Kundrlnda e protonit sht antiprotoni, i cili ka ngarkesen e njejte me protonin por shenje te kundert. Prot = i pari) sht nj [[Grimca nnatomike|grimc e qndrueshme und t jet i lir ose i lidhur me nj brtham atomike, dhe me mas 1,836 her m t madhe se e elektronit. Protonet gjenden ne berthamen e atomit se bashku me neutronet. Pr do berthame te elementeve kimike , numri i protoneve sht gjthmone i njejte dhe percakton vetite e nje atomi; ky numer sht numri atomik i elementit. Nje proton i vetem sht berthama e nje atomi te zakonshem hidrogjeni; si i tille sht i ngjashem me jonin e hidrogjenit (H+). Protonet dhe neutronet jan nukleone, te cilet mund te lidhen nga forca atomike ne nje berthame atomike. Kundrlnda e protonit sht antiprotoni, i cili ka ngarkesen e njejte me protonin por shenje te kundert. Protonet mund te shnderrohen ne neutrone nga kapja e elektronit; ngaqe neutronet jan me te rende se protonet, kjo ecuri nuk ndodh vetvetiu por vetem kur ushtrohet energji.Protonet perdoren si predha ne pershpejtimet e grimcave pr te krijuar dhe studiuar reagimet e berthamave atomike. Ata jan perberesit kryesore te rrezeve paresore kozmike dhe jan nder produktet e shprbrjes radioaktive (shih radioaktiviteti) dhe reagimeve berthamore.Protoni ben pjese ne familjen e barioneve.Neutronet Neutroni sht thermij apo grimc e atomit. Neutronet gjindet n brtham t atomit s bashku me protonet (grimcat t ngarkuar me energji pozitive), ku numri i neutroneve sht i barabart me numrin e protoneve. Emrin neutron e kan marr prshkak t neutralitetit n mes t protoneve t ngarukara me energji pozitive dhe elektroneve t ngarkuar me sasi negative. Masen e berthames e perbejn protonet dhe neutronet. Brthama e atomitBrthama e atomit prbhet nga neutronet pa ngarkes (elektricitet) (neutrale), protonet me ngarkes elektrike (pozitive)dhe elektronet me ngarkes elektrike (negative). Brthama n prgjithsi sht elektropozitive dhe varet nga numri i protoneve. Atomet n sistemin periodik t elemenateve renditen sipas numrit t protoneve n brtham i cili quhet numr atomik. Shuma e numrit t protoneve dhe neutroneve quht mas e atomit sepse numri i elektroneve nuk ka ndikim n masn e prgjithshme t atomit pasi masa e elektronit sht e paprfillshme. Brthama, logjikisht sikurse vet atomi sht e padukshme pr syrin ton. Mirpo brthama sht vetm nj e pesdhjeta mij e prerjes trthore t atomit. Po t mund t fryhej nj atom sa nj stadium futbolli, ather brthama e fryme do t ishte sa nj konserv e ushqimit n mes t stadiumit, ku vendoset topi pr t filluar ndeshjen. Edhe pse brthama sht kaq e vogl, ajo e mban barrn kryesore (me fjal t tjera gati e tr pesha e atomit sht brthama). N krahasim me brthamn, elektronet jan shum t lehta; elektroni peshon dymij her m pak se protoni.Po t parafytyrohej se brthama e atomit, ather duhet t paramendohet atomi i madh sa nj stadium futbolli

Atomet&Molekulat Atomi sht pjesa m e vogl e elementit kimik p.sh e hekurit apo bakrit. sht pjesa m e vogl e cila ka vetit e elementit t cilit i takon. Shkenctart i dallojn atomet, varsisht se far strukture kan atomet. Atomet jan pjest themelore t elementeve nga t cilat ndrtohen t gjitha lndt n Gjithsi. ka do t thot fjala "atom ?" Fjala "atom" rrjedh nga greqishtja e vjetr atomos q n shqip do t thot i pandashm. Shkenctart n kohn e Greqis antike besonin se atomi ishte pjesa m e vogl q ekzistonte. Ai, pra atomi, nuk mund t ndahej m tutje. Ndrsa shkenctart modern, pas shum shekujve thoshin se kjo nuk sht e vrtet. Pas nj kohe me mjete m moderne ja arritn q t ndajn atomin dhe vrtetuan se atomi mund t ndahej n pjes edhe m t vogla. Gjat vrtetimit t mendimit t tyre, shkenctart modern vren q atomi ishte pjesa m e imt e cila mbante vetit e elementit q i prkiste.Po t ishte atomi i madh sa nj kok e gjilprs, ather dora jote to t ishte gjigante Sa sht i madh nj atom ? Atomet e kan nj preje trthore dikur t njmiliontn pjes t milimetrit. Do t thot, gishti i nj njeri normal, t rritur sht diku 200 milion atome i trash! Po t ishte atomi i madh sa koka e gjilprs, ather, ti lirisht do ta kaploje token me nj dor. ka kan t prbashkt i vogli atom dhe sistemi diellor ? Atomet prbhen nga copza t vogla q lvizin rreth e rrotull nj qendre. Kt qendr shkenctart e quajn brthama e atomit. Kjo e bn t ngjashm me sistemin diellor ku rreth diellit lvizin planett."Elektronet sillen rreth brthams si planett rreth diellit" A i ka pa ndokush atomet ? Po, por jo pa ndihmn e veglave. Vetm me sy, atomet nuk mund t shihen, pr kt nevojiten vegla si mikroskopi pr elektrone. Shkenctart me ndihmn e ksaj vegle e kan par dhe fotografuar. Aty atomet duken si pika t bardha t mjegullta. A ka gjra m t vogla se atomi ? Brthama n qendr t nj atomi sht dhjet mij her m e vogl se vet atomi. Elektronet q e rrethojn jan edhe m t vogla.

A ka ndonj vend n gjithsi ku nuk ka atome ? Shkenctart jan t mendimit, t bazuar n njohurit e deritashme, se nuk ka. Edhe n vakuumet, hapsirat boshe, po thuaj se ka atome."E tr gjithsia prbhet nga atomet" Sa lloje t atomeve ka ? N natyr paraqiten 92 lloje t ndryshme t elementeve kimike. Pra, ka 92 lloje t atomeve, nga t cilat prbhen elementet kimike n natyr. Shkenctart ja kan arritur q n labore t krijojn edhe lloje tjera t atomeve. Nga ka prbhet nj atom ? N qendr t atomit gjendet brthama e prbr nga copza t imta q thirren protone dhe neutrone. Kjo brtham rrethohet nga copza t imta q thirren elektrone dhe q kan barrn elektrike dhe lvizin n udh (trajektore) rrethore prbrenda atomit. Vendi dhe numri i protoneve, i neutroneve dhe i elektroneve t atomit, ndryshon nga lloji i atomit. Sa sht e madhe brthama ? Brthama, logjikisht sikurse vet atomi sht e padukshme pr syrin ton. Mirpo brthama sht vetm nj e pesdhjeta mij e prerjes trthore t atomit. Po t mund t fryhej nj atom sa nj stadium futbolli, ather brthama e fryme do t ishte sa nj konserv e ushqimit n mes t stadiumit, ku vendoset topi pr t filluar ndeshjen. Edhe pse brthama sht kaq e vogl, ajo e mban barrn kryesore (me fjal t tjera gati e tr pesha e atomit sht brthama). N krahasim me brthamn, elektronet jan shum t lehta; elektroni peshon dymij her m pak se protoni."Po t parafytyrohej se brthama e atomit, ather duhet t paramendohet atomi i madh sa nj stadium futbolli" Kush ka thn se atomi nuk mund t krijohet ose shkatrrohet ? M 1807 nj britanik quajtur Xhon Dalton e publikoj mendimin e vet mbi atomin. Teoria e tij thoshte se gjitha lndt prbhen nga atome, dhe atomet as nuk mund t krijohen as t shkatrrohen. Q nga kjo koh e deri m tani shkenctart kan msuar shum gjra pr prbrjen e atomit. Edhe pse mendimi i Daltonit nuk ishte plotsisht i drejt, ai ishte piknisja e shum shkenctarve. Kush ishte Avogardro ? Grafi (fisnik feudal) italian Amendeo Avgadro ishte nj matematikan dhe fizikan i njohur q jetoi nga 1776 deri m 1856. Ai e gjeti dhe tha se atomet krijojn substanca t reja duke u bashkuar n molekula.

Molekulat ka jan molekulat ? Edhe molekulat jan t padukshme pr syrin e njeriut, jan pjest prbrse m t vogla t elementeve kimike q i mbajn vetit e elementit q i prkasin. Le t marrim pr shembull letrn. Faqja e nj fletore A4 (prmasat e faqes s madhe t fletores) sht rreth 100 000 molekula t letrs i trash. Po q se e shprbejm nj molekul prej faqes dhe marrim pjest e saja, ne nuk kemi m t bjm me letr por me nj mullar t llojeve t atomeve. Secila molekul e nj lnde prbhet nga nj numr i caktuar i atomeve q lidhen n mes veti n nj lloj, n gjitha molekulat e lnds. Molekula (nga lat. "molecula", prej fjals moles - mas, madhsi, "sasi e vogl") sht njsia (grimca) m e vogl prbrse e nj elementi kimik t pa jonizuar q mund t ekzistoj n gjndje t lir dhe q ruan vetit e elementit kimik prkats. Mund t jet nj atomike, q d.t.th. se sht e prbr nga nj atom (si tek heliumi, argoni, neoni, kseni), ose shum atomike, q prbhet nga shum atome, t njjt ose t ndryshm. Nj molekule shum atomike (poli atomike) sht e pa elektrizuar (asnjanse, neutrale) dhe sht e formuar nga atome t bashkuar nga lidhje kovalente (njvlershe); pr shkak t ndrsjells (raportit) mes numrit t atomeve t elementeve q e prbjn, shprehen nga numra t plot. Formula kimike e nj prbrjeje molekulare nuk sht gj tjetr ve se renditja e elementeve q formojn molekuln dhe t tepris s prkohshme t donjrs prej tyre. Molekulat e prbra nga atome t njjt, por t lidhur n hapsir n mnyra t ndryshme quhen izomere. T gjith trupat prbhen nga molekulat. Kto jan grimca me prmasa t madhsise \, 10^{-10} m, prandaj veprimi i tyre i veuar sht shum i vogl. Zakonisht, diktohet vetm veprimi i prbashkt i numrit t madh t molekulave nga cilat sht i ndrtuar trupi. Pa marr parasysh a lviz apo nuk lviz trupi, molekulat prbrse t tij gjenden n lvizje t vazhdueshme kaotike, duke prshkruar rrug zigzage. Rruga zigzage prbhet nga numr pambarim segmentesh, gjatsia e t cilve sht 100-1000 her m e madhe se prmasat e molekuls. Prandaj, molekula edhe pas nj kohe t gjat do t gjendet n afrsi t pozits fillestare t lvizjes s vet. Trupi si trsi nuk lviz ndaj rrethins, ashtu q kjo lvizje kaotike e molekulave t tij nuk mund t shkaktoj ndonj lvizje mekanike. Prandaj, veprimi kaotik i lvizjes s molekulave duhet t diktohet n ndonj mnyr tjetr. sht vrtetuar se ndrrimet t cilat jan n lidhje me temperaturn jan rezultat i lvizjes kaotike t tyre. Kjo do t thot se dukurit e nxehtsis mund t shpjegohen me ndihmn e ksaj lvizje kaotike.

Lidhjet kimike dhe forcat terheqese ndermolekulare-Lidhjet kimike Lidhja kimike - kur atomet kombinohen njri me tjetrin, krijohen si rrjedhim i rishprndarjes s elektroneve. Kemi tri lloje themelore te lidhjeve kimike : lidhja jonike, lidhja kovalente, lidhja metalike.1.Lidhja jonike prftohet kur elektronet trensferohen nga nj lloj atomi n nj tjetr. Atomet e njrit nga elementt reagues humbasin elektrone dhe shndrohen n jone t ngarkuara pozitivish, dhe quhen katione. Atomet e reagusti tjeter marrin elektronet dhe shdrohen ne jone te ngarkuara negativish, dhe quhen anionet.2.Lidhja kovalente, n t ciln elektronet nuk kalojn nga nj atom n tjetrin, por bhen t prbashkta, ose bashkzotrohet nga t dy atomet q lidhen. Pra lidhja kovalente sht lidhja q formohet nga nj cift elektronesh(me spine t kundrta) i prbashkt pr t dy atomet q lidhen.3. Lidhja metalike haset vetm tek metalet dhe aliazhet.-Lidhjet jonikeLidhja jonike eshte terheqje elektrostatike e joneve me ngarkesa te kunderta. Pra kur nj metal vepron me nj jometal, elketronet kalojn nga atomet e metalit tek atomet e jometalit dhe formohen nj komponim jonik (ose elektrovalentor)Pra Lidhjet jonike jan lidhje t elementve t kolons s par dhe t dyt me elementt e kolons s gjasht dhe t shtat-t. Kjo lidhje nuk konsiston n bashkndarjen e elektroneve por n marrjen e tyre nga elementi me elektronegativitet m t lart. Pr shembull;HCl, hidrogjeni sht element i kolons s par hidhet me klorin, kjo lidhje nuk sht kovalente sepse klori q sht m elektronegativ se hidrogjeni mban elektonet m afr vetes. Per shembull: NaCl(kripa e kuzhines)-Lidhjet kovalentePrve lidhjeve mes metaleve dhe jometaleve, atomet e jometaleve mund t krijojn lidhje mes veti. Gjat ksaj lidhje, atomet e jometaleve as nuk lirojn e as nuk pranojn elektrone por bjn iftzimin e tyre. Kshtu formohet lidhja kovalente. LIDHJA KOVALENTE FORMOHET ME IFTZIMIN E ELEKTRONEVE T ATOMEVE PRKATSE! Lidhja kimike e cila formohet si rezultat i formimit t ciftit te perbashket elektronik quhet lidhje Kovalente. Lidhja kovalente formohet me bashkimin e elektroneve teke (t pa ciftzuara). Nje cift i perbashket elektronik midis dy atomeve paraqet nj lidhje kovalente. Lidhjet kovalente ne molekul mund te jene njefishe, dyfishe, dhe trefishe. Lidhjet kovalente jane te orientuara ne hapesir dhe e kushtezojn gjeometrin e molekules. Ne qofte se jane te lidhura dy atome te cilat kane elektronegativitet te ndryshem, ateher do te formohet lidhja kovalente e polarizuar. Molekulat e tilla kane moment dipolar. Momenti dipolar eshte madhesi vektoriale e orientuar prej skajit pozitiv te molekules kah skaji negativ i saj.Lidhja kovalete mund t formohet edhe me mbivendosje ansore t orbitaleve atomike. komponimet t cilat formohen me lidhje kovalente quhen komponime kovalente. Lidhjet kovalente mund te jen njefishe, dyfishe, dhe trefishe. qifti i perbashket elektronik shenohet me nje vije(-)

Lidhja hidrogjenore

Lidhja Hidrogjenore sht trheqje elektrostatike midis atomit te Hidrogjenit te njrs molekul dhe atomit me elektronegativitet te lart t molekuls tjetr. Lidhja hidrogjenore midis molekulave te ujit kushtzon rritjen e forcave te kohezionit midis tyre. N prgjithsii te gjitha komponimet te cilat formojn lidhje hidrogjenore kane konstanta te larta fizike (pik te larte te shkrirjes dhe pik te lart te vlimit) kjo rezulton pershkat te trheqjes se madhe midis molekulave. Pr shkputjen e ktyre lidhjeve duhet te shpenzohet nj sasi e madhe e energjis.Lidhja hidrogjenore ndikon edhe ne gjendjen e ujit duke asocuar molekulat e ujit kjo eshte arsyeja se pse uji ne kushte normale eshte ne gjendje te lengshme ky shkak kushtezon edhe egzistencen e te gjitha qenieve te gjalla (duke ditur se uji eshte kusht egzistence per qeniet e gjalla).Roli i Lidhjes hidrogjenore sht i madh. Struktura dhe funksioni i shume komponimeve prbrse te shume organizmave te gjalle jan te kushtzuara nga prania e lidhjes hidrogjenore. Te gjitha funksionet jetsore q i zhvillojn organizmat e gjall jan te kushtzuara nga lidhjet hidrogjenore midis komponimeve organike q jan prbrs te tyre. Prandaj, mund te themi se ky lloj i lidhjes mundson zhvillimin e jets ne planetin tone.

Lidhjet metalike

Lidhja metalike -formohet ndermjet atomeve te metaleve. Metalet leshojn elektrone dhe shndrrohen ne jone pozitive (kaitone). Te metalet elektronet jane te levizshme(Delokalizuara),dhe mundesojn bartjen e rrymes elektrike dhe per kete arsye metalet quhen perques te rendit te par(I).-Atomet ne molekula jane te lidhura me lidhje kimike,kurse ndermjet molekulave forcat te cilat veprojn quhen Forca Ndermolekulare. Forcat ndermolekulare jane: Forcat e Van Der Valsit dhe Forcat e Londonit.

Kimiste te suksesshemAlfred NobelKimist suedezLindi me 21 tetor te vitit 1833 ne Stokholm,Suedi Krijoi mimin NobelMbeti i pamartuarMori nje doktorature nderi nga Universiteti i Upsals

Dimitri Ivanovi MendelejevKimist rusLindi me 27 janar 1834 ne Tobolsk ,RusiKrijoi tabelen periodike te elementeveMori medaljen DaviMori mimin FaradeyNe nder t tij elementi i 101-t u emerua Mendelevium

Christian Friedrich Schnbein lindi m 18 tetor 1799 n Metzingen, Zvicr dhe vdiq m 29 gusht 1868 n Baden-Baden. Ishte kimist gjermano-zvicran. Ai ishte zbuluesi i ozonit (1839), zbuloi metodn e qelizave galvane si dhenitrati i celulozs.

Sir Ernest Rutherford, Baron i par Rutherford of Nelson, lindi m 30 gusht 1871 n Brightwater afr Nelson n Zeland e re dhe vdiq m 19 tetor 1937 n Cambridge. Ishte nga Zelanda e Re, por punoi n Angli si studiues i fiziks brthamore. N vitin 1908 mori mimin Nobel. Dhe q nga viti1931 ishte baron i Rutherford of Nelson.

Henry CavendishHenry Cavendish FRS (10 Tetor 1731 24 Shkurt 1810) ishte filozof britanez, shkenctar, dhe nj kimist dhe fizikan i rndsishm teorik dhe eksperimantal. Kevendishi njihet pr zbulimin e hidrogjenit ose si e quajti ai "ajrit t ndezshm shpejt". Ai prshkruan densitetin e ktij ajri, i cili formon ujin n oksidim, n nj letr t vitit 1766 "On Factitious Airs". Antoine Lavoisier e riprodhoi m von eksperimentin e Kevendishit dhe ai dha elementit emrin e tij.Si nj njeri i turpshm (thuhet se ka qen me autizm),Kevendishi njihet pr saktsi dhe precizitet n hulumtimet e tij n kompozimin e ajrit atmosferik, vetit e gazrave t ndryshm, sintezn e ujit, ligjin kryesor mbi atraksionin dhe riplusionin elektrik, nj teori mekanike t nxehtsis, dhe llogaritjet e densitetit (dhe kshtu edhe t mass) s Toks. Eksperimenti i tij pr matjen e densitetit t Toks njihet si Eksperimenti i Kevendishit.Joseph BlackJoseph Black lindi m 16 prill 1728 n Bordeaux, Franc dhe vdiq m 10 nntor 1799 n Edinburgh. Ishte fizicient dhe kimist skocez. Ai sht zbuluesi i dioksidit t karbonit, si dhe t elementit kimik magneziumit si dhe t nxehtsis latente.Joseph Louis Gay-Lussac Joseph Louis Gay-Lussac lindi m 6 dhjetor 1778 n Saint-Lonard-de-Noblat, Franc dhe vdiq m 9 maj ose10 maj 1850 n Paris. Ishte fizikan dhe kimist francez. Shquhet pr dy ligjet e tij mbi gazrat.Joseph Priestley Joseph Priestley lindi m 13 mars 1733 n Birstoll afr Leedsit, Angli dhe vdiq m 6 shkurt 1804 n Northumberland,Pennsylvania, ShBA. Ishte teolog, filozof, kimist dhe fizikan anglo-amerikan. N periudhn nga viti 1772 deri n vitin1774 e zbuloi amoniakun dhe acidin klorhidrik. Ai njihet si i pari n historin e kimis q e izoloi oksigjenin.Sir John Anthony Pople Sir John Anthony Pople lindi m 31 tetor 1925 n Burnham-on-Sea Angli, dhe vdiq m 15 mars 2004 nn Sarasota, Florid. Ishte kimist teorik si dhe matematikan anglez. Pople n vitin 1998 s bashku me Walter Kohn mori mimin Nobel n lmin e kimis.Jean Servais Stas Jean Servais Stas lindi m 21 gusht 1813 n Lwen, Belgjik dhe vdiq m 13 dhjetor 1891 n Brysel. Ishte kimist belg dhe pr her t par zbatoi matjen e peshs s atomit, ndr tjerash t Karbonit.Linus Carl Pauling Linus Carl Pauling lindi m 28 shkurt 1901 n Portland, Oregon dhe vdiq m 19 gusht 1994 n Big Sur, Kaliforni. Ishte kimist amerikan me prejardhje gjermane. N vitin 1954 mori mimin Nobel pr kimis kurse n vitin 1962 mori mimin Nobel pr paqe.

Majkell FaradejKimist anglez Lindi me 27 shtator te vitit 1791 ne Britanine e MadheKishte nivel te ulet arsimorZbuloi benzinenProfesori i pare ne institutin anglez Royal InstitutionAlbert Ajnshtajni mbante nje portret te Faradeit ne murin e studios se tij Otto Hahn lindi m 8 mars 1879 n Frankfurt am Main, Gjermani dhe vdiq 28 korrik 1968 n Gttingen. Ishte kimist gjerman. N vitin 1944 dhe 1951 mori mimin Nobel n lmin e kimis. Otto Paul Herrmann Diels lindi m 23 janar 1876 n Hamburg, Gjermani dhe vdiq m 7 mars 1954 n Kiel. Ishte kimist gjerman. N vitin 1950 s bashku me Kurt Alder mori mimin Nobel n lmin e kimis. Robert Boyle lindi m 25 janar 1627 n Lismor, Irland, dhe vdiq m 30 dhjetor 1691 n Londr. Ishte shkenctarirlandez formluesi i emrtimit modern t elementeve kimike si dhe emrtimeve n lmin e fiziks. Ai bri e zbuloi lidhjen mes presionit(shtypjes) dhe vllimit t gazit, e q shpesh quhet ligji i Boyle-Mariotteit.Formula Boyle: ose ku sht shtypja e sht Vllimi.Ai arriti t prfitoj alkoholin metilik dhe acetonin. Me librin e tij "The Sceptical Chemist" (Kimisti skeptik) ndikoi shum n zhvillimin e kimis. Rudolph Pariser lindi m 8 dhjetor t vitit 1923 n Harbin, Kin. sht nj kimist amerikan, i kimis fizikale si dhe Polimerkismist. Wilhelm Fresenius lindi m 17 korrik t vitit 1913 n Berlin dhe vdiq m 31 korrik t vitit 2004 n Wiesbaden, Gjermani. Ishte nj kimist dhe udhheqs i Instituti Fresenius. Sir William Ramsay lindi m 2 tetor 1852 n Glasgow dhe vdiq m 23 korrik 1916 n High Wycombe. Ishte kimist dhe nobelist skocez.

Henning BrandRrethanat e lindjes Brand jan t panjohura, por ai ka lindur n vitin 1630 dhe vdiq n 1710. Disa burime prshkruajn origjinn e tij si t prulur dhe tregojn se ai kishte qen nj nxns qelqi krijues, si nj djal i ri. Megjithat, korrespondenca nga gruaja e tij e dyt Margareta deklaron se ai ishte me nivel t lart shoqror. N do rast ai mbajti nj post si nj oficer i ri i ushtris gjat Lufts Tridhjetvjeare dhe pajn e gruas s tij t par ishte e konsiderueshme, duke e lejuar at pr t ndjekur alkimin me te ln ushtrin. Ai ishte nj nga kerkuesit e shumte pr gurin Filozofik. Fosfori do t thot "duke pasur drit." Ai u zbulua n vitin 1669. Albert Hofmann (11 janar 1906 - 29 Prill 2008)ishte nj shkenctar zviceran i njohur mir pr t qen personi i par pr t sintetizuar, ha, dhe t msojn nga efektet psikodelike e dietalamide acid lysergik (LSD). Hofmann ishte personi i par qe izoloi, sintetizoi, dhe emri kryesor psychedelic komponimeve krpudha psilocybin dhe psilocin.Ai ishte autor i m shum se 100 artikuj shkencor dhe libra t shumta, duke prfshir LSD:. Mein Sorgenkind (LSD: My Problem Child). N vitin 2007, ai ndau vendin e par, s bashku me Tim Berners-Lee, n nj list prej 100 gjenive m t mdha t jetess, botuar nga gazeta Telegraph. Lorenzo Romano Amedeo Carlo Avogadro di Quaregna e di Cerreto, [1] Numrimi i Quaregna dhe Cerreto (9 gusht 1776, Turin, Piedmont-Sardinia - 9 July 1856), ishte nj shkenctar italian, i shquar pr kontributin e tij n teorin molekulare tani i njohur si ligji i Avogadro, i cili thot se vllime t barabarta t gazrave nn t njjtat kushte t temperaturs dhe presionit do t prmbaj nj numr t barabart t molekulave. N nder t tij, numri i subjekteve fillore (atomet, molekulat, joneve apo grimcave t tjera) n 1 mol t nj substance, 6,02214179 (30) 1023, sht i njohur si Avogadro vazhdueshme, nj nga shtat njsive baz SI dhe t prfaqsuar nga NA. Gilbert Lewis Newton ForMemRS [1] (23 tetor, 1875 - 23 March, 1946) [2] ishte kimisti amerikan i njohur pr zbulimin e lidhjes kovalente dhe konceptin e tij t ifteve elektronike; Lewis strukturat e tij dot dhe kontributet tjera pr teorin e bonove valence kan formuar teorit moderne t lidhjes kimike. Lewis kontribuoi me sukses t termodinamiks, photochemistry dhe izotopeve, dhe sht i njohur edhe pr konceptin e tij t acideve dhe bazave.

Kuriozitete rreth kimis Gjate punimeve te kongresit te Unionit Gjeofizik Amerikan eshte hedhur nje ide e padegjuar me pare per te ulur temperaturen e Tokes. Sipas nje shkencetari, hedhja e sulfurit ne atmosfere do te ndikonte ne uljen e ndjeshme te temperaturave ne planetin tone. Por kjo hipoteze eshte ndeshur menjehere me kundershtime te medha, pasi mendohet se sulfuri ne atmosfere do shkaktonte shira me permbajtje sulfurike dhe do te ndikonte ne zgjerimin e vrimes se ozonit. Projektin e sulfurit e ka prezantuar fituesi i cmimit Nobel per kimine, holandezi Paul Jozef Crutzen, i cili bashke me kolegun Thomas Wigley e ka mbajtur gjalle debatin per te ardhmen e planetit. Behet fjale per te hedhur ne atmosfere 1 milione ton sulfur ne nje lartesi 10-15 km ne zonen e Tropikut, shprehet Crutzen qe po e studion kete ide qysh prej vitit 2006. Pasi te arrije ne kuoten e caktuar te lartesise, materiali do te digjet ne menyre qe te transformohet ne bioksit sulfurik qe me pas konvertohet ne sulfat. Kjo perberje kimike thith nje pjese te madhe te rrezeve diellore, cka do te ule ndjeshem temperaturen mesatare te Tokes. Ky operacion duhet te kryhet cdo dy vjet, vijon shkencetari holandez. Per te hedhur ne atmosfere 1 milione ton sulfur do te nevojiteshin 30 mije topa stratosferike dhe kostoja e projektit arrin deri ne 14 miliarde euro ne vit. Nga ana tjeter, kundershtaret e projektit thone se pervec shirave sulfurike dhe zgjerimit te vrimes se ozonit, hedhja e sulfurit ne atmosfere mund te ndryshoje edhe regjimin e jetes se gjalle ne Afrike dhe Azi. Hipoteza e fundit do te rrezikonte jeten e miliona njerezve ne nevoje, shprehet Alan Robock nga Universiteti Rutgers. Nderkohe, gjate samitit te San Franciskos jane hedhur edhe disa hipoteza te tjera per menyren e uljes se temperatures ne Toke, por ajo e shkencetarit holandez eshte afruar me shume me realitetin. Molekula q ka formn e rrathve t Olimpikut, sht e gjer 1.2 nanometra q i bie rreth 100,000 her m e holl se flokt e njeriut, sht molekula m e vogl e krujuar ndonjher.Kjo arritje u b n bashkpunim me Shoqrin Rojale t Kimis (RSC), Universitetit Warwich dhe Hulumtimeve IBM, t cilt prdorn nj kombinim t kimis sintetike dhe teknologjin e imazheve.elsi pr arritje t zbrthimit atomik qndron n maj t mpreht dhe t definuar si dhe tek stabiliteti i lart i sistemit. Ne e bm kt duke kapur me kujdes atomet dhe molekulat nj nga nj dhe kshtu krijuam atomin ose molekuln kryesore". Kjo ishte nj pjes e deklarats s shkenctarit kryesor q u mor me kt zbulim.

Ky ishte projekti yne!!Faleminderit per vemendjen!!