Katarzyna Brauer, Marta Fiergolska, Lucyna Markowska, Anna Żurawka

Dążąc do perfekcji.Sylwetka nauczyciela na tle

porównawczym w Polsce, Wielkiej Brytanii i Danii

Gdańsk 2012

Spis streści

WSTĘP 2

ROZDZIAŁ 1 UWARUNKOWANIA WPŁYWAJĄCE NA PORÓWNANIE SYLWETKI NAUCZYCIELA W POSZCZEGÓLNYCH KRAJACH 4

1) POLSKA 41.1 UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE 41.2 UWARUNKOWANIA POLITYCZNE 51.3 UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE 61.4 UWARUNKOWANIA KULTUROWE 62) WIELKA BRYTANIA 72.1 UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE 72.2 UWARUNKOWANIA POLITYCZNE 82.3 UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE 92.4 UWARUNKOWANIA KULTUROWE 103) DANIA 103.1 UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE 113.2 UWARUNKOWANIA POLITYCZNE 123.3 UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE 123.4 UWARUNKOWANIA KULTUROWE 13

ROZDZIAŁ 2 SYLWETKA NAUCZYCIELA W POSZCZEGÓLNYCH KRAJACH 14

1. SYLWETKA NAUCZYCIELA W SZKOLE POLSKIEJ 142. SYLWETKA NAUCZYCIELA W SZKOLE ANGIELSKIEJ 193. SYLWETKA NAUCZYCIELA W SZKOLE DUŃSKIEJ 26

ROZDZIAŁ 3 PORÓWNANIE SYLWETEK NAUCZYCIELI 31

1. KWALIFIKACJE DO WYKONYWANIA ZAWODU 312. UMIEJĘTNOŚCI NAUCZYCIELI 323. MIEJSCE KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI 34

ZAKOŃCZENIE 35

BIBLIOGRAFIA: 37

Wstęp

Żyjąc w czasach coraz szybszych zmian zarówno politycznych jak i w świecie

techniki, co raz częściej zadajemy sobie pytanie czy kadra pedagogiczna jest dostatecznie

przygotowana, aby sprostać zadaniom, jakie ma przed sobą nauczyciel. Wszystkie kraje

Unii Europejskiej, są zgodne co do potrzeby określenia nowej roli nauczyciela oraz zasad

i zakresu ich kształcenia. Istnieją jednak jeszcze dziedziny, które oparte są silnie na

tradycji narodowej. Dlatego też poszczególne kraje posiadają swoją własną strategię

działania w tym zakresie, odpowiadającą jego potrzebom i warunkom. Mimo, że kraje

Unii Europejskiej maja wiele podobnych problemów wynikających z uwarunkowań

międzynarodowych, a w szczególności współpracy wspólnotowej, to jednak wciąż

jeszcze kroczą one własnymi drogami i nie realizują wspólnej, jednolitej koncepcji

kształcenia nauczycieli.

Niniejsza praca powstała w celu poznania i porównania kwalifikacji, kompetencji

i umiejętności jakie powinni posiadać nauczyciele w Wielkiej Brytanii, Danii oraz

Polsce. Motyw ten zainteresował nas, gdyż często słysząc z ust naszych nauczycieli

akademickich twierdzeń, o potrzebach zmian w myśleniu nauczycieli o nauczaniu i

wychowaniu, chciałyśmy przekonać się, jak wygląda sylwetka pedagoga w krajach

zachodniej Europy, do której tak często jesteśmy porównywani. Nasze poszukiwania

skupiłyśmy na trzech krajach Europy: Polski, Wielkiej Brytanii oraz Danii, szukając

odpowiedzi na pytanie o idealną sylwetkę nauczyciela w szkole XXI wieku.

W celu uszczegółowienia tematu, podzieliłyśmy naszą pracę na 3 rozdziały. W

pierwszym z nich zajęłyśmy się uwarunkowaniami wpływającymi na sylwetkę

nauczyciela. Podzieliłyśmy je na cztery grupy, aby łatwiej móc zauważyć różnice bądź

podobieństwa pomiędzy krajami. Drugi rozdział zawiera informacje dotyczące

kształcenia oraz wymaganych kompetencji nauczycieli. Ostatnia część naszej pracy to

porównanie sylwetek nauczycieli w omawianych krajach. Całość wieńczy Zakończenie,

w którym to zamieściłyśmy wnioski, które nasunęły nam się podczas pracy nad tym

tekstem.

2

Metody badawcze z jakich skorzystałyśmy to analiza dokumentów, która pozwoliła nam

ustalić fakty na podstawie bezpośrednich informacji oraz metoda porównawcza,

polegająca na zbliżaniu różnych zjawisk i wykrywaniu podobieństw między nimi1.

Literatura, która pozwoliła nam zgłębić temat to przede wszystkim pozycje książkowe

oraz czasopisma z ostatniego dwudziestolecia opisujące nauczyciela w wybranych przez

nas krajach. Dużą część naszej bibliografii zajmują również różne strony internetowe,

które pomocne okazały się nie tylko przy poznawaniu uwarunkowań historycznych,

politycznych, geograficznych i kulturowych omawianych państw, ale także w zbieraniu

informacji na temat nauczyciela w krajach członkowskich Unii Europejskiej.

1 M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Impuls, Kraków 2001, s. 241.2

Rozdział 1Uwarunkowania wpływające na porównanie sylwetki nauczyciela w poszczególnych krajach

W niniejszej pracy, porównując sylwetkę współczesnego nauczyciela na tle

wybranych krajów europejskich: Polski, Wielkiej Brytanii oraz Danii, uwzględniłyśmy

cztery czynniki warunkujące różnice: historyczne, polityczne, geograficzne oraz

kulturowe. W celu przejrzystego obrazu podzieliłyśmy te czynniki prezentując je w

każdym państwie z osobna, zaczynając od Polski.

1) Polska

Polska jest państwem położonym w środkowej Europie. Między Bałtykiem, a Karpatami

i Sudetami. Na południu w dorzeczu Wisły i Odry. Powierzchnia administracyjna Polski

wynosi 312 679 km², co daje jej 70. miejsce na świecie i dziewiąte w Europie.

Zamieszkana przez ponad 38 milionów ludzi, zajmuje pod względem liczby ludności 34.

miejsce na świecie, a szóste w Unii Europejskiej2.

System oświaty w Polsce obejmuje przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły

ponadgimnazjalne, policealne, artystyczne i inne. W myśl zapisów Konstytucji RP każdy

ma prawo do nauki. Nauka jest obowiązkowa od 6 do 18 roku życia, ale status instytucji

obowiązkowych mają jedynie szkoła podstawowa i gimnazjum. Nauka w szkołach

publicznych jest bezpłatna3.

1.1 Uwarunkowania historyczne

Wydarzeniem, które stanowiło pierwszy krok na drodze ku powstaniu państwa

polskiego, było objęcie władzy nad plemieniem Polan przez ród Piastów. Nastąpiło to w

nieznanych okolicznościach i czasie, najprawdopodobniej jednak w drugiej połowie IX

wieku. Główny ośrodek państwa Polan stanowiło Gniezno. Pierwszym historycznym

2 Polska [w:] Encyklopedia Powszechna, PWN, wydanie trzecie, T. 3, Warszawa 1984, s. 6003 Ibidem, s. 637

4

władcą piastowskim był natomiast książę Mieszko I, chociaż późniejszy (XII w.)

kronikarz Gall Anonim podaje także imiona jego przodków. Mieszko I objął rządy w

państwie Polan przed 963 r. i panował do roku 992. W 965 zawarł on sojusz z księciem

chrześcijańskich już wówczas Czech, Bolesławem I i poślubił jego córkę Dobrawę.

Najważniejszym efektem tego aliansu było przyjęcie przez Mieszka w 966 r chrztu (za

pośrednictwem Czech) i narzucenie religii chrześcijańskiej jego państwu (nazywanego

Polską), która umieściła je w kręgu cywilizacji łacińskiej. Doraźnymi konsekwencjami

decyzji Mieszka było przybycie do Polski duchowieństwa, wraz z którym upowszechniła

się nowa koncepcja władzy książęcej (później królewskiej), doświadczenie

administracyjne oraz słowo pisane. W roku 1025 władca Polski uzyskał tytuł królewski.

Od końca XIII wieku na tron polski często wybierano władców krajów sąsiednich. W

1569 roku, po wygaśnięciu trwającej od 1386 unii dynastycznej z Litwą oba kraje

zdecydowały się na unię realną. Nowe państwo nosiło nazwę Rzeczpospolita Obojga

Narodów. W latach 1772–1795 ziemie Rzeczypospolitej zostały rozdzielone przez

sprzymierzonych zaborców: Prusy, Rosję i Austrię. W 1918 roku Polska odzyskała

niepodległość jako II Rzeczpospolita, we wrześniu 1939 roku została ponownie

zaatakowana i podzielona przez III Rzeszę i ZSRR. Był to bezpośredni powód wybuchu

II wojny światowej w Europie. W następstwie wojny życie utraciło ponad 6 milionów

obywateli Polski, a państwo stało się republiką socjalistyczną uzależnioną od ZSRR4. W

efekcie Jesieni Ludów obalono władzę komunistyczną i niedługo potem Polska stała się

państwem o ustroju demokratycznym. Mieszkańcy powszechnie nazywają ją III

Rzeczpospolitą. Zreformowano gospodarkę i powrócono do modelu rynkowego. 12

marca 1999 roku Polska przystąpiła do Paktu Północnoatlantyckiego, zaś 1 maja 2004

roku stała się członkiem Unii Europejskiej5.

1.2 Uwarunkowania polityczne

Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej określony jest Konstytucją Rzeczypospolitej

Polskiej uchwaloną przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z jej

treścią Rzeczpospolita Polska jest republiką parlamentarną i realizuje zasady

suwerenności narodu, niepodległości i suwerenności państwa, demokratycznego państwa

4 M. Eckert, Historia Polski 1914–1939, Ossolineum, Warszawa 1990, s. 56.5 Polska [w:] Encyklopedia…, op.cit., s. 607.

5

prawnego, społeczeństwa obywatelskiego, trójpodziału władzy, pluralizmu, legalizmu,

społecznej gospodarki rynkowej oraz przyrodzonej godności człowieka. Rzeczpospolita

określona jest także jako państwo unitarne. Władzę sprawują: ustawodawczą: Sejm i

Senat, wykonawczą: Rada Ministrów i Prezydent, sądowniczą: sądy i trybunały6.

1.3 Uwarunkowania geograficzne

Polska jest krajem wybitnie nizinnym. Średnie wzniesienie jej ponad poziom morza

wynosi 173m. Najwyższym szczytem są Rysy w Tatrach, najniżej położony punkt

znajduje się w Raczkach Elbląskich (1,8m p.p.m). Polska leży w strefie klimatu

umiarkowanego ciepłego przejściowego. W wyższych partiach Sudetów i Karpat

występuje klimat górski. Opady roczne wynoszą około 600 mm. Okres wegetacyjny trwa

przeciętnie od 180-190 dni na północnym wschodzie kraju do 235 dni w okolicach

Słubic, Głogowa i Wrocławia. Liczba dni z pokrywą śnieżną jest zróżnicowana i wzrasta

w miarę przesuwania się na wschód. Na Nizinie Szczecińskiej, Ziemi Lubuskiej i na

Nizinie Śląskiej pokrywa śnieżna zalega przez mniej niż 40 dni w roku, w centrum

Polski około 60 dni, a na Suwalszczyźnie przez ponad 100 dni. Dni gorące, z temperaturą

maksymalną powyżej 25 °C, występują od kwietnia do września, czasem także w

październiku. Jest ich od około 10-20 na wybrzeżu do ponad 40 na Podkarpaciu i Nizinie

Śląskiej. Dni upalnych, z temperaturą maksymalną powyżej 30 °C notuje się od 1 na

północy do 8 w okolicach Wrocławia, Tarnowa i Słubic7.

1.4 Uwarunkowania kulturowe

Kultura polska jest ściśle związana z ponad 1000-letnią historią Polski i tradycjami

kultury słowiańskiej. Jej unikalny charakter to także rezultat powiązań z kulturą Europy

Zachodniej i Wschodniej, a także Bliskiego Wschodu8.

Współczesna Polska oferuje różnorodność doświadczeń kulturalnych. Zainteresowani

kulturą wysoką znajdą tu festiwale muzyczne o międzynarodowej renomie (Wratislavia

6 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575145/polska-ustroj-polityczny-podstawy-prawne-ustroju-rp.html, [6.05.2012r.].7 Polska [w:] Encyklopedia..., op.cit.,s. 601.8 J. Knaflewska, W. Kot, Księga kultury polskiej: kultura i nauka, literatur: ilustrowana encyklopedia tematyczna, Wydawnictwo Publicat, 2007, s. 67.

6

Cantans, Warszawska Jesień Muzyczna). Polskie muzea prezentują ciekawe zbiory sztuki

dawnej i współczesnej. Do światowych arcydzieł zalicza się "Dama z gronostajem"

Leonarda da Vinci (Muzeum Czartoryskich w Krakowie), rzeźbiony w drewnie ołtarz

Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie, "Sąd ostateczny" Hansa Memlinga

(Muzeum Narodowe w Gdańsku). Ciekawe zbiory mają Muzeum Plakatu w

podwarszawskim Wilanowie oraz liczne muzea etnograficzne i skanseny. Panoramę

kulturalną współczesnej Polski dopełniają lokalne festiwale9.

2) Wielka Brytania

Unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej

Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia

Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Wielka Brytania jest członkiem-

założycielem Wspólnoty Narodów zrzeszającej byłe kolonie, dominia i inne posiadłości

brytyjskie, wchodzi także w skład G8. Jest stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ

posiadającym prawo weta. Wielka Brytania to jedno z głównych mocarstw obecnych

czasów. Jej siły zbrojne stacjonują w 80 krajach świata (największe stałe garnizony są w

Niemczech, na Cyprze, na Falklandach, w Gibraltarze i w Kanadzie). Wielka Brytania

posiada również ok. 200 głowic atomowych. Kraj ten jest również zaliczany do

najbardziej wpływowych w Unii Europejskiej10.

W Wielkiej Brytanii znajduje się duża liczba uniwersytetów, m.in.: University of Oxford,

University of Cambridge, University College London, Imperial College, King's College.

Wielka Brytania wydała wielu naukowców takich jak Isaac Newton, James Watt, Charles

Darwin, Alexander Fleming i Graham Bell. Pod względem liczby otrzymanych nagród

Nobla, Brytyjczycy są na drugim miejscu po obywatelach Stanów Zjednoczonych. Na

terenie Wielkiej Brytanii, znajdują się polskie szkoły działające w soboty tzw. Szkoły

Przedmiotów Ojczystych działające przez Polską Macierz Szkolną.

9 http://www.lima.polemb.net, [6.05.2012r.].10 Encyklopedia Geograficzna Świata: Europa, Wydawnictwo OPRES, Kraków 1998, s. 125.

7

2.1 Uwarunkowania historyczne

W 1945 Wielka Brytania została członkiem-założycielem ONZ i stałym członkiem jej

Rady Bezpieczeństwa NZ. W 1949 uzyskała członkostwo w NATO, w latach 1960–1972

była członkiem EFTA, a od 1973 EWG. W 1979 władzę przejęła Partia Konserwatywna,

która utrzymała ją aż do 1997. Pozycja konserwatystów uległa dodatkowo umocnieniu

po udanej interwencji militarnej na Falklandach, które zostały zajęte przez Argentynę w

1982. W 1991 siły wojskowe Wielkiej Brytanii uczestniczyły w operacji wyzwolenia

Kuwejtu spod okupacji Iraku, a od 1992 biorą udział w misjach pokojowych ONZ w

Jugosławii. W 1997, zgodnie z wcześniejszymi umowami, Wielka Brytania oddała

Chinom Hongkong. W XXI w. Wielka Brytania wzmocniła swoją pozycję w świecie

m.in. poprzez współpracę ze Stanami Zjednoczonymi na Bliskim Wschodzie i w

Afganistanie. Wielka Brytania od 2001 uczestniczy w koalicji antyterrorystycznej

(Afganistan, Irak). Od 1952 panuje królowa Elżbieta II11.

Gdy mowa o szkolnictwie, to pierwszy akt prawny dotyczący organizacji szkolnictwa,

znany jako Ustawa Forstera, został opublikowany w 1870 r. Ustawa ta wprowadziła

okręgi szkolne oraz komitety szkolne, których zadaniem była Organizacja szkół

początkowych dla dzieci w wieku 5 – 12 lat. Ważne również dla rozwoju oświaty w

Anglii miała również Ustawa Balfoura z 1902 r., która w miejsce komitetów szkolnych

wprowadziła komisje szkolne o rozszerzonych kompetencjach. Ich zadaniem była

również Organizacja szkół średnich. Wspomniane komisje organizowane były przy

radach hrabstw wtedy, gdy szkolne komitety działały tylko w stosunkowo małych

rejonach. Dalszy Krok naprzód w dziedzinie oświaty zrobiony został przez Partię Pracy,

która w 1924 r. zdobyła władzę. Wysunięto wówczas Hasło:: „średnie wykształcenie dla

wszystkich”. Partia Pracy zmierzała do powszechności nauczania dzieci i młodzieży do

15 roku życia. W dalszym ciągu jednak szkoły publiczne i gramatyczne pozostały

szkołami elitarnymi, prowadzącymi do studiów wyższych. Zasadniczą zmianę w sytuacji

przyniósł dopiero 1944 r., w którym to Parlament angielski uchwalił ustawę zwaną

ustawą Buttlera12.

11 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4270161/wielka-brytania-historia.html, [3.05.2012r.].12 K. Kotłowski, Szkoła angielska po drugiej wojnie światowej, PZWS, Warszawa 1959, s. 46.

8

2.2 Uwarunkowania polityczne

W Wielkiej Brytanii istnieje system dwupartyjny; oznacza to, że mimo działania w

państwie wielu partii, tylko dwie najsilniejsze uczestniczą (alternatywnie, zależnie od

wyników wyborów do Izby Gmin) w tworzeniu rządu i sprawowaniu władzy.

Utrzymywaniu się ich pozycji sprzyja system wyborczy, który wspiera ugrupowania

najsilniejsze, dyskryminując partie trzecie. Głównymi partiami są: Partia Konserwatywna

(CP, Conservative Party) działająca od 1834, i socjaldemokratyczna Partia Pracy (LP,

Labour Party), założona 1900; trzecia partia ogólnonarodowa, reprezentowana w Izbie

Gmin to Liberalni Demokraci (LD, Liberal Democrats) — 1988. Regionalne znaczenie

ma Szkocka Partia Narodowa (SNP, Scottish National Party) — 1934, i Partia Walii (PC,

Plaid Cymru) — 1925. Odrębny system (wielopartyjny) istnieje w Irlandii Północnej13.

2.3 Uwarunkowania geograficzne

Generalnie góry i wzgórza są w zachodniej części wyspy i opadają łagodnie na wschód,

przy czym wysokość wzniesień na ogół rośnie w kierunku północnym. U wybrzeży

Wielkiej Brytanii występują pływy morskie, do 15 m w estuarium Severn, co jest drugą

najwyższą wielkością w świecie po zatoce Fundy. Istnienie pływów powoduje, że rzeki

uchodzą estuariami14. W Anglii najdłuższe i największe rzeki to Severn (354 km),

Tamiza (346 km) i Trent (298 km). Największymi miastami są Londyn (7,56 mln osób),

Birmingham (1,02 mln), Manchester, Sheffield, Liverpool, Leeds, Bristol oraz Newcastle

upon Tyne. Podmorski tunel niedaleko Dover łączy Wielką Brytanię z Francją. Walia

jest krajem górzystym, a jej najwyższy szczyt to Snowdon (1085 m n.p.m.). Na północ

od głównego lądu leży wyspa Anglesey. Największym miastem i stolicą jest Cardiff,

znajdujące się w południowej Walii. Szkocja pod względem geograficznym jest krajem

bardzo zróżnicowanym, z wyżynami na południu, wąskim pasem nizin między

Edynburgiem a Glasgow oraz górami na północy i zachodzie, gdzie znajduje się

najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii – Ben Nevis (1343 m n.p.m.). Płynie tu Tay –

największa rzeka Wielkiej Brytanii, biorąc pod uwagę przepływ przy ujściu. W Szkocji

można spotkać wiele zatok, fiordów i jezior. U jej północnych wybrzeży rozsianych jest

13 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575703/wielka-brytania-partie-polityczne.html, [3.05.2012r].14 Encyklopedia Geograficzna…, op.cit., s. 243.

9

wiele wysp: Hebrydy, Orkady czy Szetlandy. Główne miasta to Edynburg, Glasgow i

Aberdeen. Irlandia Północna, obejmująca północno-wschodnią część wyspy Irlandia, jest

krajem pagórkowatym. Główne miasta to Belfast i Derry15.

2.4 Uwarunkowania kulturowe

Wielka Brytania odgrywa dużą rolę we współczesnej muzyce rozrywkowej, będąc

krajem pochodzenia dla wielu cenionych zespołów i wykonawców rockowych i

metalowych. Największą rolę w światowej muzyce brytyjskie zespoły odgrywały w

latach 60. XX wieku. Należały do nich m.in. The Beatles, Led Zeppelin, The Rolling

Stones i Pink Floyd. W latach 70. powstała tu m.in. grupa Genesis, Sex Pistols oraz

Queen. W latach 90. Wielka Brytania stała się ojczyzną wielu gatunków muzyki

elektronicznej, np. acid, house, jungle, drum and bass, trip hop i dubstep. Dramaturg

William Szekspir jest przez wielu literaturoznawców uważany za najwybitniejszego

pisarza angielskiego. Inni dobrze znani pisarze to Alan Alexander Milne, Agatha

Christie, Charles Dickens, sir Arthur Conan Doyle, Geoffrey Chaucer, Jane Austen,

J.R.R. Tolkien, Terry Pratchett oraz J.K.Rowling. Wśród poetów na uwagę zasługują

George Herbert, John Donne, Robert Burns, Thomas Hardy, John Milton, Alfred

Tennyson, Rudyard Kipling, Dylan Thomas i William Wordsworth16.

3) Dania

Dania położona jest na Półwyspie Jutlandzkim i otaczających go wyspach, z których

największe to Zelandia, Fionia i Lolland. Jedyną lądową granicą Danii jest jej

południowa część łącząca się z Niemcami. Dzieli się administracyjnie na 25 okręgów i 2

miasta wydzielona: Kopenhagę i Frederiksberg. Do Danii należy także Grenlandia i

Wyspy Owcze. 97% ludności stanowią Duńczycy. Językiem urzędowym jest duński,

stolicą- Kopenhaga17.

Dania stara się być postrzegana jako kraj otwarty dla wszystkich, podkreśla dobre

warunki odnośnie opieki zdrowotnej, socjalnej i szkolnictwa. Jest to kraj gdzie na

15 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575708/wielka-brytania-warunki-naturalne.html, [3.05.2012r.]16 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575704/wielka-brytania-sztuka.html, [3.05.2012r.].17 Encyklopedia Geograficzna…, op.cit., s. 35.

10

pierwszym miejscu stoi obywatel, a w zasadzie ogólne dobro wszystkich obywateli.

Tym, co przemawia za tym krajem jako miejscem pracy jest łatwość, z jaką można

pogodzić tu życie zawodowe z życiem rodzinnym18.

System oświatowy w Danii jest jednolity i zarządzany przez Ministerstwo Edukacji

Narodowej, którego zadaniem jest ustalanie głównych założeń programowych,

kierowanie szkoleniem kadry pedagogicznej, a także kształcenie ustawiczne. Władze

lokalne natomiast kontrolują szkoły. Przedszkola podlegają w dużej mierze pod

Ministerstwo Spraw Socjalnych. Obowiązek szkolny w Danii trwa dziewięć lat,

obejmuje cały okres nauki w szkole podstawowej i może być realizowany na trzy różne

sposoby: w szkołach państwowych, prywatnych lub w formie domowego nauczania.

Wybór pozostawia się rodzicom19.

3.1 Uwarunkowania historyczne

Na obszarze Półwyspu Jutlandzkiego zamieszkiwali Germanowie, a następnie Anglowie,

Jutowie i Sasi20. W V i VI wieku napłynęli z południa Skandynawii Duńczycy, którzy

stanowili szczep północnego odłamu ludów germańskich, znanych później jako

Normanowie. Nazwa kraju – Danmark (Las Danów) pochodzi od nazwy plemiennej

Danów i występujących tu rozległych obszarów leśnych. W IX–X wieku miały miejsce

zjednoczenie państwa duńskiego oraz  jego chrystianizacja. Przodkowie Duńczyków

stworzyli potężne państwo. Objęli swoimi wpływami całe Morze Bałtyckie, walczyli

nawet na Łotwie. W 1066 roku zdobyli Anglię i tworzyli wspólne królestwo. Stąd w

Hamlecie słowa: „Źle się dzieje w państwie duńskim”. Teraz są małym państwem z

pięcioma milionami obywateli. Potęgą lądową Dania przestała być na skutek wojen ze

Szwecją, a morską przez konflikt z Napoleonem21.

18 http://www.dania.igns.pl/warunki,zycia.html, [3.05.2012r.].19 H. Honvenberg, T. Maliszewski, W. Wojtowicz, Zarys systemów oświatowych wybranych krajów współczesnego świata, Gdańsk- Linkoping 1994, s. 18-19.20 E. Kosiarz, Wojny na Bałtyku X–XIX wieku, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1978, s. 34.21 G. Szelągowska, Dania [w:] Historia Państw Świata XX i XXI, wydawnictwo TRIO, 2010, s. 214.

11

3.2 Uwarunkowania polityczne

Dania jest wysoko rozwiniętym krajem przemysłowo- rolniczym. Udział przemysłu i

budownictwa w tworzeniu dochodu narodowego wynosi 44,9%, rolnictwa i leśnictwa-

10,3%. Eksploatuje się niewielkie ilości węgla brunatnego i piaskowców. Energetyka i

przemysł przetwórczy opierają się na surowcach importowanych. Dania eksportuje

głównie artykuły wolne i spożywcze, maszyny i środki transportu. Słyną natomiast z

poważnego traktowania swojej pracy, zadań oraz podjętych zobowiązań. W życiu

zawodowym Duńczycy są perfekcjonistami. W tym kraju bardzo popularnym sposobem

pracy są spotkania, na których omawiane są wszystkie istotne kwestie. Spotkania takie

trwają krótko, ale są bardzo merytoryczne. Duńczycy do niezbędnego minimum starają

się ograniczać zbędną biurokrację, jednak ważniejsze spotkania są zawsze

protokołowane. Dla Duńczyków w codziennych relacjach kluczowe znaczenie ma

również tzw. "Prawa Jante". Polega ono na tym, że mniejszość powinna dostosować się

do większości i uszanować jej zdanie. Dotyczy to także, obyczajowości, którą będąc

pracownikiem z Polski należy bezwzględnie uszanować. Mieszkańcy Danii słyną

również, ze swojej punktualności i pracując w tym kraju należy odwzajemniać się tym

samym, gdyż spóźnialstwo jest postrzegane bardzo negatywnie. Pracując w Danii

jesteśmy uprawnienie do korzystania z niemal wszystkich świadczeń socjalnych.

Musimy jednak spełnić pewien warunek - mianowicie przepracować co najmniej rok na

pełnym etacie. W ten sposób Duńczycy zabezpieczają się przed osobami które

przyjeżdżają do kraju tylko po to by korzystać z tutejszych zasiłków i zapomóg22.

3.3 Uwarunkowania geograficzne

Dania pod względem warunków naturalnych jest krajem przejściowym pomiędzy Europą

Północną i Środkową. Geologicznie terytorium Danii związane jest z trzonem

kontynentalnym Europy. Większa część powierzchni kraju ukształtowana została w

okresie ostatniego zlodowacenia. Granicę krajobrazową wyznacza zlodowacenie Würm,

które ciągnie się przez cały Półwysep Jutlandzki w kierunku południkowym.

Górnokredowe wapienie i kreda tworzą krajobraz północnej Jutlandii i wybrzeża typu

klifowego na wyspach Mań i Zelandia. Zachodnia część Jutlandii jest równinna z

22 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4573979/dania-gospodarka.html, [3.05.2012r.].12

pasmem nadmorskich wzniesień wydmowych i licznymi jeziorami przybrzeżnymi.

Występują też liczne jeziora. Umożliwia to łatwy dostęp do szkół, nie powodując

problemów z dojazdem. Klimat jest umiarkowany ciepły o charakterze morskim. Nie

utrudnia to prowadzenia zajęć szkolnych. Szkoły nie muszą być zamykane ze względu na

mrozy, czy zbyt wysokie temperatury. Zdarza się to tylko okolicznościowo. W

krajobrazie dominują obszary użytkowane rolniczo. Lasy zajmują 11% powierzchni

kraju23.

3.4 Uwarunkowania kulturowe

Dania ma europejskie tradycje w swojej sztuce, balecie, operze i teatrze, a także we

wzornictwie: surowym, funkcjonalnym, ale lekkim, wyrastającym także z tradycji

nordyckiej, która jest pod każdym względem niepowtarzalna. Duńska kultura oparta jest

na połączeniu dziedzictwa nordyckiego i europejskiego, na tradycjach wojowniczego

ludu Wikingów i tysiącletniej monarchii silnie powiązanej z Europą. Duńska specyfika

kulturowa to między innymi liczne, nawet tysiącletnie kościoły, pulsujące życie uliczne

prowincjonalnych miast, okazałe zamki i rezydencje oraz sławna na całym świecie

duńska architektura24.

23 Encyklopedia Geograficzna…, op.cit., s. 36.24 http://www.visitdenmark.pl/polen/pl-pl/menu/turist/inspiration/detkulturelledanmark/kultura+i+sztuka.html, [3.05.2012r.].

13

Rozdział 2Sylwetka nauczyciela w poszczególnych krajach

NAWET NAJPIĘKNIEJSZE REFORMYSKAZANE SĄ NA NIEPOWODZENIE,

JEŻELI NIE MA ODPOWIEDNIO WYKWALIFIKOWANYCHORAZ WYSTARCZAJĄCO LICZNYCH KADR NAUCZYCIELSKICH.

JEAN PIAGET

W rozdziale tym zajmiemy się szczegółowym opisem nauczyciela w poszczególnych krajach. Szczególną uwagę zwrócimy na jego drogę kształcenia oraz posiadane kwalifikacje, umiejętności ważne do podjęcia pracy w zawodzie.

1. Sylwetka nauczyciela w szkole polskiej

W czasach najnowszych problem nauczyciela w szkole staje się coraz bardziej

aktualny. Świadczą o tym pojawiające się coraz częściej prace monograficzne, rozprawy

i artykuły analizujące to zagadnienie. Prace te przyczyniły się do wyodrębnienia odrębnej

gałęzi w pedagogice, jaką jest pedeutologia.

Nasze rozważania na wskazany temat, rozpoczniemy od wyjaśnienia terminu

nauczyciel. Wincenty Okoń definiuje nauczyciela jako osobę wykwalifikowaną do

nauczania, wychowywania i rozwoju znajdujących się pod jego opieką uczniów (dzieci,

młodzieży, dorosłych). Efektu jego pracy autor upatruje między innymi w

zaangażowaniu uczniów, programach edukacji (tj. kształcenia i wychowania) oraz w jej

zewnętrznych warunkach, a przede wszystkim w samym nauczycielu25. Podobną

definicję można odnaleźć w „Leksykonie Pedagogika”. Tu nauczyciel rozumiany jest

jako odpowiednio przygotowany specjalista do pracy dydaktyczno-wychowawczej w

instytucjach oświatowo-publicznych i niepublicznych (przedszkolach, szkołach różnych

typów, placówkach pozaszkolnych)26. Natomiast według S.  Wołoszyna, nauczyciel to

wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny powołany na takie stanowiska w

szkołach i innych placówkach szkoleniowych i oświatowych, wychowawczych,

25 W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1987, s. 76.26 B. Milerski, B. Śliwerski (red.), Leksykon Pedagogika, PWN, Warszawa 2000, s 131.

14

opiekuńczo-wychowawczych, leczniczych itp.27 Wartą uwagi interpretację terminu

nauczyciel, zaprezentowano także w „Encyklopedii XXI wieku”. Tu z kolei jest to

profesjonalista, przygotowany merytorycznie, pedagogicznie, psychologicznie oraz

metodycznie, który uczy innych poprzez przekazywanie wiadomości (treści),

wprowadzanie w świat wartości oraz kształtowanie kompetencji i umiejętności, w tym

uczenia się przez całe życie. Nauczyciel pozostaje zaangażowany w zmiany rozwojowe

szkoły i edukacji oraz kultury i życia społecznego28.

Jak łatwo zauważyć wszystkie definicje mówią o nauczycielu jako ekspercie w

swojej dziedzinie, wykonującym swoją pracę w instytucjach oświatowych. To dzięki

działalności nauczyciela realizowane są wszelkie idee dydaktyczne, cele, treści, metody i

zasady kształcenia i wychowania. Swoją osobą i osobowością, przygotowaniem i

kwalifikacjami zawodowymi, autorytetem oraz postawą ideowo-moralną odgrywa

decydującą rolę w procesie nauczania i uczenia się. Nauczyciel jest organizatorem,

kierownikiem i opiekunem tego procesu29.

Jednak w dobie przemian społecznych, gospodarczych i politycznych w Europie,

zmieniły się idee pedagogiczne, które determinują koncepcje kształcenia i doskonalenia

zawodowego nauczycieli. Nowe tendencje, jakie się wyłaniają, z trudem przenikają przez

stereotypy utrwalone w mentalności. Dzisiaj poszukujemy drogowskazów, które

stanowiłyby oparcie dla przyszłości systemu przygotowania kadr pedagogicznych30.

Przygotowanie nauczyciela do spełnienia oczekiwanej przez środowisko funkcji

rozpoczyna się podczas kształcenia akademickiego, a doskonalenie zawodowe dokonuje

się poprzez systematyczne, zorganizowane doradztwo metodyczne. Do niedawna

nauczycieli w Polsce kształciły uczelnie pedagogiczne. Jednak z powodu przeobrażenia

ich w uniwersytety, zmienił się ich główny kierunek kształcenia, w wyniku czego zanikł

też ich charakter nauczycielski. Obecnie lukę tę wypełniają szkoły prywatne. Wiele

uczelni państwowych, wskutek wykształtowania obecnego modelu kształcenia

nauczycieli jako przyuczenie do zawodu uczącego, nadają uprawnienia do nauczania.

Wystarczy uzyskać odpowiednie wykształcenie merytoryczne i odbyć odpowiednie

27 Ibidem, s. 133.28 Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, T. 3, [red. T. Plich], Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004, s. 548–549.29 M. Sikorski, Rozważania o kwalifikacjach pedagogicznych nauczycieli, [w:] Kompetencje współczesnego nauczyciela, pod red. K. Żegnałka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2008, s. 51.30 G. Tadeusiewicz, Edukacja w Europie. Szkoła. Nauczyciel. Doradztwo zawodowe, PWN, Warszawa - Łódź 1997, s. 72.

15

dokształcenie pedagogiczne, aby móc nauczać w szkole. Wydawałoby się, iż

współcześnie doceniono rangę wykształcenia nauczycielskiego poprzez wytyczne do

kształcenia nauczycieli w ramach trzyletnich studiów pedagogicznych. Jednak nie

zlikwidowano możliwości zdobywania uprawnień zawodowych na innej drodze. W

obecnym systemie kształcenia podczas studiów licencjackich, pozostają wyraźne trzy

obszary składające się na wykształcenie nauczycieli. Największym z nich jest kształcenie

merytoryczne prowadzone przez specjalistów z danej dziedziny, drugim jest blok

pedagogiczny (z psychologią), a trzecim przygotowanie z zakresu dydaktyk

przedmiotowych (ukazanie sposobów przekazywania wiedzy, użytecznych pomocy

dydaktycznych, kształcenie przyszłego nauczyciela do ścisłego powiązania nauczania

przedmiotowego z wychowaniem). Dodatkowo prawidłowe kształcenie nauczycieli nie

może odbywać się tylko w salach wykładowych i salach ćwiczeń. Student powinien

aktywnie i świadomie uczestniczyć w „życiu szkoły” i to nie tylko podczas praktyki.

Dlatego ważnym elementem są zajęcia prowadzone w czasie semestru w szkołach,

podczas których studenci nie tylko obserwują prowadzone lekcje, ale również sami je

prowadzą pod kontrolą nauczyciela szkolnego i nauczyciela akademickiego31.

Według Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej przygotowanie do zawodu

nauczyciela powinno prowadzić do nabycia kompetencji w zakresie dydaktycznym,

wychowawczym i społecznym, kreatywnym, prakseologicznym, komunikacyjnym,

informacyjno-medialnym oraz językowym32. Zdaniem Cz. Banacha, przecenia się aspekt

poznawczo-intelektualny kształcenia, zaniedbuje zaś emocjonalno-motywacyjny i

praktyczno-działaniowy. W praktyce edukacyjnej prowadzi to do poważnych

konsekwencji takich jak między innymi brak umiejętności rozwiązywania problemów

wychowawczych przez nauczycieli czy nieumiejętność realizacji przez nich programów

profilaktycznych związanych na przykład z radzeniem uczniów ze stresem. Wspomniane

umiejętności powinien posiadać każdy nauczyciel. Podobne zdanie podziela M.

Dudzikowa, która słusznie stwierdza, że chociaż prace pedeutologiczne od dawna

domagają się uznania za najważniejsze kształtowanie systemu wartości i postaw

przyszłych nauczycieli, następnie umiejętność i kompetencje adekwatne do ich funkcji i

zadań zawodowych, a za mniej ważne wiadomości, dobór odpowiednich treści

31 J.R. Paśko, Kto powinien kształtować kompetencje przyszłego nauczyciela, [w:] Kompetencje współczesnego nauczyciela, op.cit., s. 63-64, 68-70.32 http://bip.uwm.edu.pl/files/Rozporzadzenie-MENiS-7.09.2004.pdf, [ 29.04.2012r].

16

kształcenia oraz metod i środków dydaktyczno-wychowawczych, to modernizacja

kształcenia nauczycieli jest utrudniona przez panujące standardy33.

Podstawę prawną systemu doskonalenia nauczycieli stanowią akty normatywne

wydawane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Programy doskonalenia nauczycieli

są dostosowane do potrzeb słuchaczy na podstawie badań empirycznych, wywiadów i

ankiet przeprowadzonych wśród nauczycieli i nadzoru pedagogicznego34.

Kiedy mówimy o nauczycielu i jego pracy, nie sposób zapomnieć o

kompetencjach jakie powinien posiadać. W literaturze specjalistycznej kompetencje

ujmowane są jako zakres uprawnień do wykonywania zawodu oraz często utożsamiane z

kwalifikacjami. W. Okoń kwalifikacjami zawodowymi określa zakres i jakość

przygotowania niezbędnego do wykonywania jakiegoś zawodu. Jego zdaniem na

kwalifikacje składają się następujące czynniki: poziom wykształcenia ogólnego, wiedza

zawodowa, umiejętności zawodowe, zgłasza stopień wprawy oraz umiejętności

organizowania i usprawniania pracy, uzdolnienia oraz zainteresowania zawodowe.

Dodatkowo duży wpływ mają także kwalifikacje społeczno-moralne pracownika oraz

jego właściwości fizyczno-zdrowotne35.

W literaturze przedmiotu pojęcie i zakres kwalifikacji pedagogicznych jest rozmaicie

rozumiane oraz ujmowane w aspekcie i kategoriach kompetencji, umiejętności funkcji,

zadań zawodowych nauczyciela czy w postaci profesjogramów. Kompetencjami

nauczycielskimi najczęściej spotykanymi w literaturze pedagogicznej są: nauczanie i

organizowanie procesu uczenia się uczniów, problemowe i wielostronne kształcenie,

przygotowanie do zmiany, samodzielności, zdolności do dialogu i negocjacji,

wprowadzanie w realny świat przez wielostronną aktywność, przygotowanie do

kierowania swoim życiem, a także wspieranie rozwoju, inspirowanie procesów

samowychowania młodzieży, kształtowanie jej postaw, charakterów i umiejętności

współżycia, diagnozowanie sytuacji i potrzeb, socjalizacja i przeciwdziałanie patologiom

społecznym. Warto też zwrócić uwagę na niektóre kryteria istotne przy precyzowaniu

typologii kompetencji nauczycielskich. Przykładem może być koncepcja M. Czerpaniak-

Walczak, która przyjmując za kryterium pracę edukacyjną nauczyciela, uwzględniła trzy

33 B. Muchacka, Poszukiwanie kanonu treści kształcenia nauczycieli, [w:] Kształcenie nauczycieli przyszłej szkoły, pod red. B. Muchackiej, Impuls, Kraków 2006, s. 33-34.34 G.Tadeusiewicz, Edukacja w Europie…., s. 73.35 Red. B. Muchacka, M. Szymański, Kompetencje jako transgresyjny potencjał nauczycieli, [w:] Nauczyciel w świecie współczesnym, Impuls, Kraków 2008, s. 42; W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa 1995, s. 146.

17

grupy kompetencji: pracę z młodzieżą, pracę z innymi podmiotami szkoły oraz pracę nad

sobą. Według autorki nie stanowią one stałych układów wiedzy, umiejętności i postaw,

ale kształtują się i rozwijają przez cały czas działalności zawodowej. Inny rodzaj

klasyfikacji kompetencji nauczycielskich przedstawia S. Dylak. Ukazuje on orientacje

filozoficzne takie jak technologiczna i humanistyczna, które obejmują funkcje szkoły, a

w niej hierarchię wartości i na ich podstawie określa kompetencje nauczyciela. W

orientacji technologicznej pożądane są kompetencje merytoryczne i dydaktyczne,

natomiast w orientacji humanistycznej – kompetencje instrumentalne (dydaktyczne,

komunikacyjne, organizacyjne), autonomiczne (interpretacyjne) oraz wzmacniające

potencjał ucznia (autokreacyjne, transpozycyjne). Współcześnie, zgodnie z najnowszymi

tendencjami, preferuje się przesadzony model kwalifikacji pedagogicznych. Odpowiada

on szeroko rozumianej refleksji pedagogicznej nad całością edukacji (procesami

kształcenia, wychowania i oświaty). Do takich kwalifikacji zaliczyć można: poziom

wykształcenia ogólnego, wiedza pedagogiczna, myślenie pedagogiczne (czyli

uporządkowany proces operacji poznawczych służących zbieraniu, selekcjonowaniu i

przetwarzaniu informacji pedagogicznych), pragmatyczne sprawności dydaktyczno-

wychowawcze przejawiające się w działaniu pedagogicznym36.

Odmienną klasyfikację kompetencji zawodowych nauczycieli przedstawił Komitet Nauk

Pedagogicznych PAN. Wymienił on kompetencje: pragmatyczne (planowanie,

organizowanie, kontrola i ocena procesów edukacyjnych), współdziałania (zachowania

prospołeczne i integracyjne nauczyciela), komunikacyjne (sprawne porozumiewanie się

w procesie edukacyjnym oraz umiejętne posługiwanie się językiem jako środkiem

komunikacji), kreatywne (twórcza postawa, otwartość na innowacje i niestandardowość

działań pedagogicznych), informatyczne i medialne (korzystanie z różnorodnych,

nowoczesnych źródeł wiedzy i informacji wyrażające się znajomością środków

medialnych). Niektórzy dodają do tej listy dodatkowo kompetencje emocjonalne i to je

uważają za bazę w dzisiejszych czasach, kryzysu umiejętności wykorzystywania

zasobów emocjonalnych człowieka. Dodatkowo W. Limont za znaczącą we

współczesnej szkole uważa kompetencję psychologiczną, która związana jest z dobrym

36 M. Sikorski, Rozważania o kwalifikacjach…, op.cit., s. 53-55; M. Szymański, Kompetencje jako transgresyjny…, op.cit., s.41-43.

18

rozumieniem ucznia. Jest ona zdania, że nauczyciel powinien być zarówno

wymagającym partnerem jak i ciepłym, rozumiejącym opiekunem37.

Podsumowując, nauczyciel chcąc sprostać wymaganiom przygotowania młodzieży do

funkcjonowania we współczesnej rzeczywistości powinien: posiadać gruntowne

wykształcenie, być zdolnym do przetwarzania posiadanych informacji, myślenia

racjonalnego oraz efektywnego wpływania na otoczenie, być intelektualnie ciekawą

osobowością, zainteresowaną innymi ludźmi, mieć dobrze opanowany swój przedmiot

nauczania, znać historię, gospodarkę, politykę, a także uczestniczyć w życiu publicznym,

dysponować wiedzą na temat możliwości rozwojowych swoich uczniów, warunków w

jakich się wychowują, stale się dokształcać, być profesjonalistą, kompetentnym w jednej

lub kilu wybranych dziedzinach, znać nowoczesne technologie komputerowe i

informatyczne, mieć opanowane języki obce (w celu dostępu do literatury obcojęzycznej,

kontaktów naukowych w skali międzynarodowej oraz współpracę na polu kształcenia i

wychowania), mieć opanowaną sztukę komunikowania się, podnosić poziom aspiracji

swoich uczniów, kształtować w nich poczucie własnej wartości, być zrównoważonym

emocjonalnie, wolnym, zdolnym do samorozwoju38. Dopiero taką osobę możemy nazwać

prawdziwym nauczycielem XXI wieku.

2. Sylwetka nauczyciela w szkole angielskiej

Każde z państw członkowskich Unii Europejskiej posiada własne regulacje

dotyczące oświaty, a co za tym idzie również edukacji, określające jej wymiar w

poszczególnych krajach. Unia Europejska ingeruje w edukację w znacznie mniejszym

stopniu, niż w inne dziedziny takie jak rolnictwo, handel, czy ochrona środowiska,

jednak postępy w integrowaniu jednolitego rynku gospodarczego, otwarcie granic i

związany z tym znaczący wzrost przemieszczania się pracowników pomiędzy państwami

wymusiły niejako bliższe zajęcie się kwestią edukacji. Skupiono się głównie nad

ujednoliceniem podejścia do kwalifikacji pracowników, oraz nad kompetencjami

absolwentów uczelni i szkół. Najważniejsze są jednak kompetencje i kwalifikacje

nauczycieli. Spośród całego ich spectrum wyodrębniono kluczowe, które powinien

posiadać nauczyciel. Komisja Europejska proponuje następujące sposoby ich 37 Nauczyciel i uczeń we wspólnej przestrzeni edukacyjnej, pod red. W. Grekowskiej, J. Karbowniczek, Wyd. im S. Podobińskiego, Częstochowa 2005, s. 164-165.38 Ibidem, s. 169-170.

19

wyróżniania: „Pierwszym kryterium wyboru kompetencji kluczowych powinny być

potencjalne korzyści dla całego społeczeństwa. Kompetencje kluczowe winny bowiem

odpowiadać potrzebom całej społeczności niezależnie od płci, pozycji społecznej, rasy,

kultury, pochodzenia społecznego czy języka. Po drugie muszą one pozostawać w

zgodzie z przyjętymi przez społeczeństwo wartościami i prawami etyki, gospodarki i

kultury”39. Jak widać, Unia Europejska mimo prób ujednolicania wielu obszarów

edukacji, pozostawia jednak swobodę krajom członkowskim na indywidualne określanie

wytycznych, bazujące na wartościach i prawach etyki danego kraju. Zatem mimo

ogólnych kryteriów, każde z państw ma własny system oświaty, różniący się w

mniejszym lub większym stopniu od pozostałych40.

System oświaty w Wielkiej Brytanii tworzony jest przez rząd centralny. W 1988

roku Ustawa o Reformie Edukacji wprowadziła obowiązkowy narodowy program

nauczania (National Curriculum) obowiązujący do dziś. Określa on wymagania jakie

stawiane są uczniom po ukończeniu poszczególnych etapów edukacji. Zawiera również

sposoby i metody nauczania, a także daje nauczycielom, uczniom i rodzicom informacje

o tym, jaki poziom wiedzy powinni posiadać uczniowie na poszczególnych szczeblach

edukacji. Prawną stronę oświaty w Wielkiej Brytanii regulują Education Acts – ustawy

edukacyjne, które stanowią podstawę legislacyjną. Uzupełniane są przez zarządzenia

władz lokalnych. W Anglii, za politykę i strategię edukacyjną odpowiada Department for

Education and Skills, na czele którego stoi Secretary of State for Education –

odpowiednik polskiego Ministra Edukacji. Powołuje on członków organizacji

Qualifications and Curriculum Authority (QCA), która odpowiedzialna jest za tworzenie

szczegółowych programów zajęć i ogólnych warunków promocji na wyższe szczeble

edukacji. Osoby te muszą posiadać doświadczenie w zakresie nauczania i szkolenia, a

także w sprawach finansowych, zawodowych i handlowych. Członkowie QCA

odpowiedzialni są za rozwój i zarządzanie ustawowym systemem National Curriculum

oraz ocenianiem uczniów w wieku 7, 11 i 14 lat. Do ich zadań należy również wspieranie

nauczycieli oraz przygotowywanie dla nich wszelkich pomocy dydaktycznych,

aczkolwiek ostateczny wybór metod i ścieżek edukacyjnych należy do władz szkoły41.

W 2005 roku dyskusja wokół Strategii lizbońskiej przyniosła efekty na temat

39 M. Sielatycki, Kompetencje nauczyciela w Unii Europejskiej [w:] Trendy. Uczenie w XXI wieku, Internetowy magazyn CODN 2005 nr 3, s. 2.40 Ibidem, s. 1-4.41 http://bbc.uw.edu.pl/Content/41/14.pdf.

20

zakresu pojęcia kompetencji w edukacji. Komisja europejska powołała grupę roboczą,

która określiła pakiet kompetencji i wymagań dla europejskiego nauczyciela. Podzielono

je na dwie główne grupy: związane z procesem nauczania i uczenia się oraz z

kształtowaniem postaw uczniowskich. Do pierwszej z nich należą: „umiejętność pracy w

wielokulturowej i zróżnicowanej społecznie klasie; umiejętność stworzenia dogodnych

warunków do uczenia się, to znaczy nauczyciel: ma być organizatorem procesu uczenia

się, ma uczynić ze swoich uczniów badaczy, tworzy programy nauczania, stale się szkoli

i doskonali, usprawnia swoją pracę, działa w różnego rodzaju stowarzyszeniach i

organizacjach, jest animatorem życia społeczno-kulturalnego w regionie; umiejętność

włączenia technologii informacyjno-komunikacyjnej do codziennego funkcjonowania

uczniów; umiejętność pracy w różnych zespołach (team work); umiejętność współpracy

przy tworzeniu programów nauczania, organizacji procesu kształcenia i oceniania;

umiejętność współpracy z osobami ze środowiska lokalnego i z rodzicami; umiejętność

dostrzegania i rozwiązywania problemów oraz umiejętność stałego poszerzania swojej

wiedzy i doskonalenia swoich umiejętności”42. Do kompetencji związanych z

kształtowaniem postaw uczniowskich należą takie umiejętności nauczyciela jak:

„umiejętność wykształcenia u uczniów postawy obywatelskiej i społecznej; umiejętność

promowania takiego rozwoju kompetencji u uczniów, które pozwolą im, jako

pełnoprawnym obywatelom danego państwa, z sukcesem funkcjonować w

społeczeństwie wiedzy, co obejmuje: motywację do nauki, nie tylko formalnej objętej

obowiązkiem szkolnym, nauczanie uczenia się, krytyczne przetwarzanie informacji,

posługiwanie się komputerem i korzystaniem z wszelkich urządzeń cyfrowych,

twórczość i innowacyjność, rozwiązywanie problemów, przedsiębiorczość, współpracę z

innymi, łatwość w komunikacji z innymi oraz umiejętność poruszania się w kulturze

wizualnej, a także umiejętność wtopienia wymienionych wyżej kompetencji

ponadprzedmiotowych w czasie nauczania/uczenia się określonego przedmiotu”43. W

związku z tymi wytycznymi głównym zadaniem europejskiego nauczyciela jest

wykształcenie u młodych ludzi postawy i nawyków do uczenia przez całe życie,

ustawicznego zdobywania nowej wiedzy i umiejętności, do samodzielnego korzystania z

zasobów informacyjnych oraz zdolności współpracy z innymi i rozwiązywania

problemów44.

42 M. Sielecki, Kompetencje nauczyciela…, op.cit. s. 6.43 Ibidem, s. 6-7.44 Ibidem, s. 6-7.

21

Komisja Europejska określiła ogólne zasady odnoszące się do zawodu

nauczyciela, w których wyróżniła wymagane cechy – predyspozycje nauczycieli oraz

wymagane wykształcenie. Europejskie zasady odnoszące się do zawodu nauczyciela to

wyższe wykształcenie, ukończona szkoła wyższa lub jej odpowiednik. Każdy nauczyciel

powinien mieć możliwość kontynuowania nauki do najwyższego poziomu, aby rozwijać

swoje kompetencje pedagogiczne i zwiększać tym samym możliwość rozwoju w

zawodzie. Kształcenie nauczycieli jest wielodziedzinowe, co sprawia, że posiadają oni

wiedzę na temat swojego przedmiotu, wiedzę pedagogiczną, umiejętności niezbędne do

ukierunkowania i wspierania uczniów, rozumieją społeczne i kulturowe wymiary

edukacji. Kształcenie nauczycieli ma na celu wykreowanie refleksyjnych praktyków

stawiającymi wymagania w kierowaniu informacją i wiedzą. Zawód ten ma być

osadzony w kontekście uczenia się przez całe życie, co oznacza, że nauczyciele muszą

być w pełni zaangażowani w proces ciągłego nabywania nowych umiejętności, aktywnie

uczestniczyć w rozwoju zawodowym, a także elastycznie przystosowywać się do zmian

w ciągu całego życia zawodowego. Mobilność to kolejna cecha, którą powinna posiadać

edukacja nauczycieli. Wyjazdy do innych krajów europejskich służą wszechstronnemu

rozwojowi zawodowemu. Instytucje kształcące nauczycieli powinny współpracować ze

szkołami, przemysłem i miejscami, w których istnieje możliwość odbycia praktyk, ze

względu na fakt, że zawód nauczyciela ma opierać się na partnerstwie. Komisja

Europejska opisała nauczyciela, przyjmując trzy kluczowe punkty odniesienia dla tego

zawodu, wobec wiedzy, innego człowieka i społeczeństwa. W związku z tym

nauczyciele powinni umieć pracować z wiedzą, nowymi technologiami i informacją,

pracować z drugim człowiekiem oraz pracować w społeczeństwie i dla społeczeństwa.

Zakreślenie tych kategorii stanowi punkt wyjścia do projektowania kształcenia i

doskonalenia nauczycieli. Są oni osobami zarządzającymi wiedzą, wspomagającymi

rozwój młodych ludzi, pomagającymi w stawaniu się obywatelem oraz „kreującymi

Europejczyków”, przyszłych współobywateli45.

W Wielkiej Brytanii, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej,

nauczyciele zatrudniani w szkołach i placówkach przedszkolnych muszą posiadać

odpowiednie kwalifikacje. Aby pracować w tym zawodzie należy zdobyć tytuł

nauczyciela wykwalifikowanego – QTS (Qualified Teacher Status), a droga do zdobycia

tego tytułu jest bardziej zróżnicowana niż w Polsce. Jest to status przyznawany

45 Ibidem, s. 7-11.22

dożywotnio przez General Teaching Council (GTC), potwierdzający kwalifikacje i

uprawnienia. QTS to zbiór formalnych standardów dotyczących wiedzy, umiejętności i

kompetencji jakie początkujący nauczyciel powinien posiadać. Wszystkie wstępne

szkolenia nauczycielskie dają możliwość zdobycia takiej właśnie wiedzy, kompetencji i

umiejętności oraz tym samym pozwalają poddać się ocenie pod kątem spełniania

standardów przyznawania statusu wykwalifikowanego nauczyciela określonych przez

QTS, co z kolei umożliwia zarejestrowanie się w General Teaching Council for England

(or Wales) jako profesjonalista. Kandydat na stanowisko nauczyciela może wybrać jedną

lub kilka dróg kształcenia zawodowego. Pierwsza z nich to undergraduate teacher

training. Są to studia pierwszego stopnia, trwające od trzech do czterech lat (w

niepełnym wymiarze godzin studia trwają od czterech do sześciu lat). Kończą się one

uzyskaniem tytułu nauczyciela wykwalifikowanego BEd - Bachelor of Education lub

licencjata BA – Bachelor of Arts albo BSc – Bachelor of Science, z uprawnieniami do

nauczania. Druga opcja kształcenia dla kandydatów na stanowisko nauczyciela to

postgradudate teacher training, czyli studia drugiego stopnia, dla osób posiadających

tytuł licencjata, pragnących podnieść swoje kwalifikacje nauczycielskie. Mogą to

uczynić poprzez uczestnictwo w programie PGCE – postgraduate certificate in education

lub SCIT – school-centered individual teacher training. Studia te trwają od roku do

dwóch lat i dotyczą głównie metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów. Kolejna

opcja dla kandydatów jest bardzo popularna, ponieważ łączy zdobywanie uprawnień z

aktywną pracą zawodową i zarabianiem pieniędzy. Jest to udział w GTP – Graduate

Teacher Programme, czyli programie przygotowanym dla absolwentów studiów

pierwszego stopnia, posiadających tytuł licencjata, którzy zdecydowali się odbywać

płatną praktykę zawodową w szkołach. Powyższy program trwa rok, a uczestnicy

pracujący w szkołach dostają pensję, która wynosi od 14 do 15 tysięcy funtów brutto

rocznie. Kolejnym programem przygotowanym dla absolwentów, którzy ukończyli co

najmniej dwa lata studiów, lecz nie posiadają jeszcze tytułu jest Registered Teacher

Programme (RTP). Są to płatne praktyki dobierane indywidualnie pod katem wiedzy i

umiejętności uczestnika w taki sposób, aby mógł zdobyć status nauczyciela

wykwalifikowanego. Pensja uczestnika programu wynosi 15 tysięcy funtów rocznie.

Kolejną opcją kształcenia nauczycieli, mającą na celu wyłonienie liderów jest dwuletni

program Teacher First, przygotowany dla uzdolnionych absolwentów, którzy mają

dostatecznie wysoką średnią ocen z całego toku studiów, do wzięcia w nim udziału.

23

Pozwala on na podniesienie kwalifikacji zawodowych. Department of Education

nieustannie przygotowuje nowe kursy i programy, w których mogą uczestniczyć

absolwenci studiów i zawodowi nauczyciele chcący podnosić swe kwalifikacje, a także

kandydaci na to stanowisko emigrujący z innych krajów Unii Europejskiej, pragnący

pracować w Wielkiej Brytanii46.

Nauczyciele chcący pracować w placówkach przedszkolnych w Wielkiej

Brytanii, powinni posiadać stopień Bachelor of Education, uzyskany po trzyletniej

edukacji zawodowej47. Wychowawcy przedszkolni czy w zerówkach nie są urzędnikami

państwowymi, lecz zatrudnia się ich na podstawie kontraktu, który może być

bezterminowy lub tymczasowy, pełnoetatowy lub na określoną część etatu. Pełnoetatowi

nauczyciele w placówkach państwowych w ciągu roku mają prawo do 5 dni zwolnienia z

obowiązków pedagogicznych na rzecz kształcenia zawodowego. Nauczyciele zatrudniani

w szkołach publicznych muszą mieć status QTS – Qualified Teacher Status. Nie są oni

urzędnikami państwowymi. Są zatrudniani przez władze szkolne na podstawie

tymczasowych lub stałych kontraktów. Mogą być zatrudniani na pełny etat lub na część

etatu48.

W Wielkiej Brytanii szkoły zatrudniają także asystentów nauczyciela (teachers

assistants). Osoby takie pomagają w czasie lekcji dzieciom, które mają trudności np. z

językiem angielskim, z czytaniem, pisaniem, liczeniem, odpowiadają na pytania tak, by

nie zakłócać pracy nauczyciela. Czasami również pomagają w rozwiązywaniu osobistych

problemów dzieci czy w czynnościach administracyjnych. Szkoły lub lokalne władze

LEA (Local Education Authority) same decydują jakiego doświadczenia, kwalifikacji,

umiejętności i cech oczekują od asystentów. Wszyscy jednak muszą mieć zaświadczenie

z policji o niekaralności oraz przejść szkolenie BHP49.

Standardy nauczania w Wielkiej Brytanii różnią się od standardów

obowiązujących w Polsce. Nauczanie skupia się na potrzebach ucznia oraz na obszernym

systemie wspierania go w jego potrzebach, czy też problemach natury naukowej i

osobistej. Te drugie są często uwzględniane oraz przyjmowane jako mające znaczny

wpływ na proces uczenia się danego ucznia i zadaniem nauczyciela jest okazywanie mu

dużej wyrozumiałości. Standardy jakości pracy nauczyciela zostały określone w

46 http://www.education.gov.uk/get-into-teaching/teacher-training-options.aspx, [15.05.2012r.].47 European Glossary on Education. Vol. 1. Examinations, Qualifications and Titles. (2000). Brussels: Eurydice, s. 27.48 Ibidem, s. 27-28.49 Ibidem, s. 28.

24

angielskim systemie OFSTED - The Office for Standards in Education, Children's

Services and Skills. Standardy związane z pracą nauczyciela to:

1. Uczniowie pozyskują wiedzę i umiejętności w sposób progresywny.

2. Lekcje mają jasne cele i zadania.

3. Sytuacje edukacyjne są odpowiednio dostosowane do sposobu uczenia się dzieci

o różnych możliwościach i zainteresowaniach.

4. Sytuacje edukacyjne umożliwiają współuczestnictwo wszystkich.

5. Metody nauczania są dostosowane do wieku i przedmiotu.

6. Przebieg lekcji zaspokaja wysokie wymagania wszystkich uczniów i stawia im

wysokie, lecz realne oczekiwania.

7. W sytuacjach edukacyjnych występuje naturalne sprzężenie zwrotne, które

wspomaga postępy uczniów – zarówno przez stawiane stopnie, jak i dyskusje z

uczniami.

8. Stosunki są pozytywne i powiększają motywacje uczniów.

9. Cele narodowych programów nauczania są brane pod uwagę.

10. Tam, gdzie jest to właściwe, praca domowa jest zadawana regularnie i wspomaga

pracę na lekcjach50.

Jak pisze S. Wlazło, każde z tych stwierdzeń jest pedagogicznie poprawne, jednak

wprowadzone razem wprowadzają chaos. Jest to propozycja trudna do operacyjnego

wykorzystania , gdyż zawiera standardy dotyczące efektów kształcenia, organizacji

przebiegu lekcji, projektowania nauczycielskiego programu edukacyjnego, zasady

zadawania do domu, a także wymogi dotyczące właściwego współdziałania z uczniami.

Angielska koncepcja jakości standardów pracy nauczyciela odbiega od polskich

warunków i trudno byłoby ją realizować w naszym kraju. Widać zatem znaczną różnicę

między możliwościami jakie daje Wielka Brytania i Polska uczniom i nauczycielom51.

Nauczyciel w Wielkiej Brytanii musi być zatem osobą posiadającą odpowiednie

kwalifikacje zdobyte w toku odbytych studiów pedagogicznych, a także szereg cech

osobowościowych, niezbędnych do pracy w tym zawodzie. Te drugie powinien posiadać

każdy kandydat na stanowisko nauczyciela, bez względu na kontynent, kraj, pochodzenie

50 S. Wlazło, Kompetencje nauczyciela. Dyrektor Szkoły 1999 nr 4, s. 14-17.51Ibidem, s. 17.

25

i miejsce pracy – które opiera się na bezpośrednim obcowaniu z drugim człowiekiem,

jakim jest dziecko.

3. Sylwetka nauczyciela w szkole duńskiej

Dobrze wykwalifikowana kadra pedagogiczna to połowa sukcesu w osiągnięci

dobrych wyników placówki. W poniższym podrozdziale przyjrzymy się bliżej drodze

kształcenia nauczyciela. Kandydaci mają możliwość pobierania nauki w placówkach

wstępnego kształcenia, do których należą Uniwersytety, Wyższe szkoły pedagogiczne i

Wyższe szkoły zawodowe.52 Czas trwania i miejsce studiów na kierunkach

nauczycielskich zależy od tego na jakim szczeblu edukacji student chcę podjąć prace.

Czas przygotowana nauczyciela do pracy w przedszkolu jak i w szkole podstawowej

trwa 4 lata. Jego edukacja ma miejsce w Wyższych szkołach pedagogicznych. Natomiast

czas trwania studiów nauczycieli szkół średnich zajmuje 6 lat. Podejmują oni naukę na

Uniwersytetach. Potencjalny kandydat, który zaczyna studia ma 19 lat.53 Student, który w

przyszłości chce pracować jako nauczyciel przedszkolny podejmuje naukę przedmiotów

zawodowych i przedmiotów objętych programem nauczania w przedszkolu. Zalicza się

do nich psychologię, teorie pedagogiki, pedagogikę stosowaną, umiejętności

komunikowania się, nauki społeczne jak również muzykę, język duński, teatr, taniec i

gimnastykę, przyrodę oraz pracę ręczne. Warunkiem ukończenia studiów jest

przygotowanie pracy dyplomowej, zaliczenia zajęć z poszczególnych przedmiotów i

odbyta praktyka pedagogiczna w wymiarze 28 godzin.54

Kolejnym szczeblem edukacji jaki może wybrać student jest szkoła podstawowa. Treści

nauczania zależą od tego, czy będzie on nauczał w niższych czy wyższych klasach

szkoły dla dzieci w wieku od 7 do 16 lat. Student podejmuje naukę przedmiotów, które

składają się na jego zawodowe przygotowanie. Zalicza się do nich psychologię,

socjologię, teorię pedagogiki, dydaktykę, praktykę nauczycielską, język duński,

arytmetykę, religię, kaligrafię oraz wybrać dwa przedmioty z następujących:

wychowanie plastycznie, muzyczne, fizyczne i prace ręczne. Program nauczania

obejmuje również wybór dwóch ogólnych przedmiotów na poziomie wyższym. Jest to

52 R. Pachociński, Edukacja nauczycieli w krajach Unii Europejskiej, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 1994, s. 76. 53 Ibidem, s. 76-79.54 Ibidem, s. 89.

26

studium sześciomiesięczne, w pełnym wymiarze godzin. Student jest zobowiązany

podjęcia kursów dotycząc umiejętności nauczania, pracy na obozach szkolnych w czasie

wakacji (50godzin) oraz retoryka (42 godziny). Podczas pierwszych trzech lat studiów,

student musi odbyć 12-tygodniowe praktyki, które podzielone są na cztery 3-tygodniowe

etapy. Praktyki nauczycielskiej w szkole ćwiczeń obejmuje 112 lekcji.55 Kolegia

otrzymują z ministerstwa jedynie ramowo określone cele wraz z wykazem przedmiotów

kształcenia. Same natomiast treści w ich zakresie są ustalane oddzielnie w każdym

kolegium, a więc to studenci wspólnie z wykładowcami decydują o tym, co i w jaki

sposób będą studiować. Kolejną dość istotną kwestią dotyczącą procesu kształcenia

nauczycieli jest obowiązująca zasada pracy studentów w zespołach wspólnie z

nauczycielem prowadzącym czy wykładowcą, zarówno w zakresie ich praktyki w

szkołach, jak i dyskusji nad przeprowadzonymi lekcjami, przygotowania nowych

projektów, a także nauki w szkole. Sposób oceny studentów także jest godny

zainteresowania. Nie polega on na szczegółowym kontrolowaniu wiedzy teoretycznej, a

na stwarzaniu sytuacji, w której studenci muszą udowodnić posiadaną wiedzę.56

Studenci, którzy chcą uczyć w niższych klasach szkoły średniej są przygotowywani

podobnie jak nauczyciele szkół podstawowych. Natomiast studenci, którzy będą nauczać

w wyższych klasach szkoły średniej oprócz dwóch przedmiotów z programu nauki w

wyższych klasach szkoły średniej muszą ukończyć specjalny kurs kształcenia

teoretycznego (pedagogika, dydaktyka z uwzględnieniem metodyki przedmiotowej) oraz

praktycznego (obejmuje 120 godzin w ciągu jednego roku). Na końcową ocenę wyniki

praktyk mają większy wpływ niż przygotowanie teoretyczne. Egzamin kończący kurs

obejmuje praktyczne przygotowanie, znajomość przedmiotu nauczania oraz teorii

pedagogicznej.57 „Studia uniwersyteckie koncentrują się na przygotowaniu ogólnym i

przedmiotowym przyszłych nauczycieli szkół średnich. W Danii szczególną uwagę

przywiązuje się do praktycznego kształcenia, zwłaszcza nauczycieli szkół technicznych i

zawodowych. Kandydaci na studentów muszą mieć praktyczne doświadczenie z

wykonywania kilkuletniej pracy zanim zostaną zakwalifikowani do nauczania w tego

tupu szkołach”58.

55 Ibidem, s. 89.56 red. R. Leppert , Edukacja w świecie współczesnym, Impuls, Kraków 2000, s. 285.57 R. Pachociński, Edukacja…, op.cit., s. 90.58 M. Dybowska-Grządzielewska, Kształcenie nauczycieli w Danii, [w:] L. Burzyńska, Kształcenie nauczycieli w wybranych krajach świata, wyd. Okrętownictwo i Żegluga, Gdańsk-Linkoping 1998, s. 68.

27

W Danii istnieją dwa modele kształcenia przyszłych nauczycieli: zintegrowany i

kształcenia kolejnego. Pierwszy z nich dotyczy kształcenia nauczycieli przedszkoli, szkół

podstawowych i niższych klas szkoły średniej. Zintegrowany model kształcenia używany

jest na uniwersytetach oraz innych placówkach szkolnictwa wyższego. Zadaniem takiego

modelu, które obowiązuje przez cały czas trwania studiów jest integracja specjalizacji

przedmiotowej z przygotowaniem zawodowym do pracy w szkole (pedagogika i

praktyka nauczycielska). Natomiast model kształcenia kolejnego dotyczy nauczycieli

wyższych klas szkoły średniej. W modelu tym ogranicza się kształcenie przedmiotowe a

kładzie nacisk na przekazaniu umiejętności zawodowych59.

Dania uważana jest za kraj, w którym najlepiej w Europie zorganizowano kształcenie

ustawiczne nauczycieli. Dokształcanie i doskonalenie nauczycieli jest zarówno prawem,

jak i obowiązkiem nauczyciela czynnego zawodowo.

Pierwszym etapem doskonalenia zawodowego, podczas którego nauczyciel jest oceniany

pod względem jego kompetencji zawodowych jest okres stażowy trwający dwa lata.

Okres próbny jest istotnym warunkiem zdobycia uznania zawodowego, czy też

uzyskania możliwości rejestracji w charakterze nauczyciela kwalifikowanego, co stanowi

niezbędny warunek zatrudnienia w szkołach publicznych. „Dokształcaniu nauczycieli

służą studia podyplomowe. Mogą je podjąć ci nauczyciele, którzy mają przynajmniej

dwuletnią praktykę zawodową. Są prowadzone w trybie indywidualnym, kończą się

nadaniem stopnia akademickiego – dyplomowanego pedagoga”60. Duńska Wyższa

Szkoła Pedagogiczna (WSP) oferuje dwie formy doskonalenia zawodowego: grupy

studyjne i kursy. Grupy studyjne skupiają się na konkretnych potrzebach szkół, które

realizuje doskonalenie na terenie danej placówki lub grupy szkół w sąsiedztwie. Do grup

studyjnych należą nauczyciele uczący w tej samej szkole. Natomiast kursy skierowane są

do nauczycieli wszystkich placówek. Kursy te są jednak dość długie bo obejmują od 40

do 200 godzin zajęć. Wówczas władze szkolne muszą zapewnić odpowiednie zastępstwo

nauczycieli w szkołach. WSP dostarcza wykwalifikowanych instruktorów oraz

niezbędnych pomocy dydaktycznych zarówno grupom studyjnym, jak i kursom.61 Co

roku pod koniec listopada ukazuje się program kursów, który zawiera wszystkie

planowane kursy podczas najbliższego roku szkolnego. Program ten zawiera informacje

dotyczące tematyki kursu, zakresu treści, metod kształcenia, materiałów oraz kosztów

59 Ibidem, s. 68.60 D. Rusakowska, Dokształcanie i doskonalenie nauczycieli w Danii, Nowa Szkoła 1992 nr 10, s. 595.61 R. Pachociński, Edukacja…, op.cit., s. 128.

28

uczestnictwa. Plan kursów trafia do szkół i lokalnych władz oświatowych. Następnie

chęć udziału w takich kursach nauczyciele muszą zgłosić do dyrekcji szkół, ci zaś

zgłaszają to władzy lokalnej. Kurs organizowany jest wtedy, kiedy zainteresuje się nim

przynajmniej 20 nauczycieli. Pedagodzy, którzy są zainteresowani kursami mają wpływ

na ich program. Mogą oni zgłaszać swoje propozycje programowe. Program kursów jest

odbiciem aktualnych nurtów pedagogicznych, które zawierają najistotniejsze problemy

duńskiej szkoły.62 Duńscy nauczyciele dokształcają i doskonalą się aby umocnić swoją

pozycję zawodową, aby mogli rozwijać jakość swojego życia zawodowego. Potrzebne

jest to również w kontaktach z uczniami. Dlatego wybór drogi kształcenia jest tak ważny.

Nauczyciel przez własne doskonalenie się staje się ekspertem w sprawach edukacyjnych,

nabiera umiejętności współdziałania i współpracowania z uczniami, nawiązywania

dialogu, staje się pośrednikiem, przewodnikiem w zdobywaniu wiedzy.63 Coraz większą

i świadomą uwagę przykłada się do doskonalenia nauczycieli. W Danii bezpośredni

wpływ na podejmowanie decyzji w sprawach doskonalenia zawodowego nauczycieli i

doborze treści mają placówki doskonalenia. Jeśli chodzi o określenie wpływu na decyzje

dotyczące ustalania priorytetów w doskonaleniu nauczycieli oraz doborze treści to

znajduje się on głównie w gestii nauczycieli. Natomiast decyzje o selekcji kandydatów

na kursy doskonalenia zawodowego nauczycieli podejmują osoby fizyczne i prawne oraz

placówki doskonalenia. Wpływ na te decyzje w Danii mają przede wszystkim szkoły 64.

Otrzymanie tytułu nauczyciela kwalifikowanego jest ważne w uzyskaniu pracy

nauczycielskiej w Danii. Bez takiego tytułu kandydat na nauczyciela nie dostanie pracy

w duńskiej szkole. Jednak aby pracować jako nauczycie nie wystarczy sam tytuł

nauczyciela kwalifikowanego, potrzebne jest również przygotowanie pedagogiczne65.

W Danii jest zatrudnionych około 70 tysięcy nauczycieli (1987r) z czego pracodawcą

92% są władze lokalne. Każdy nauczyciel musi spełniać kryteria zatrudnienia w Danii.

Do takich kryteriów należą: nienaganny charakter i zachowanie, uzyskanie tytułu

nauczyciela kwalifikowanego, znajomość języka wykładowego w szkole, dobry stan

zdrowia, obywatelstwo, a także wiek kandydata, który nie może przekroczyć 50 roku

życia66. W Danii podczas rekrutacji kandydatów na nauczyciela przyjął się

zdecentralizowany model selekcji opierający się na lokalnych instytucjach

62 D. Rusakowska, Dokształcanie i…, op.cit., s. 595.63 Ibidem, s. 596.64 R. Pachociński, Edukacja…, op.cit., s. 115-117. 65 Ibidem, s. 32. 66 Ibidem, s. 35-36.

29

zatrudniających nauczycieli. Oczywiste jest, że osoba ubiegająca się o prace w szkole

musi posiadać tytuł nauczyciela kwalifikowanego. Wakaty na nauczycieli są ogłaszane

publicznie. Osoby zainteresowane składają podanie o pracę, w którym zawierają pełną

dokumentacją potwierdzającą kwalifikacje i doświadczenia zawodowego.

Profesjonalność kandydatów sprawdzana jest na podstawie złożonych dokumentów. Z

tego wybiera się kilku najlepszych, z którymi przeprowadza się rozmowy. Najlepiej

oceniony kandydat uzyskuje kontrakt67. „Duńskie Ministerstwo Oświaty opracowuje

zasady dotyczące przyjmowania i zwalniania z pracy w szkole ramach municypalnego

systemu oświaty, zgodnie z Ustawą oświatową z 1990 r. W wyniku działania tej Ustawy

zniesione zostały komitety oświaty na poziomie gminy, a więcej władzy w sprawach

oświaty przekazano radom szkolnym. To właśnie rada szkolna i kierownik szkoły

opracowują listę kandydatów do ewentualnego przyjęcia opierając się na pisemnych

podaniach o pracę oraz na wynikach rozmów przeprowadzanych z kandydatami. Spośród

wszystkich zgłaszających się przedstawia się po 3 kandydatów na każde wakujące się

stanowisko radzie gminnej, która podejmuje ostateczną decyzję”68.

Niezależnie od sposobów selekcji kandydatów na nauczycieli szkół podstawowych

stosuje się dwuletni okres próbny zanim zostaną zatrudnieni na czas nieokreślony.

Obowiązkowa liczba godzin zajęć dydaktycznych nauczyciela duńskiego to 15-20

godzin. Jednak godziny te nie obejmują innych obowiązków związanych z nadzorem,

administracją, ocenianiem prac czy kontaktu z rodzicami69.

Nauczyciel szkoły państwowej ma status urzędnika państwowego, który ustalany jest

przez państwo. Jednak nie zapewnia im to zatrudnienia do emerytury. Przenoszenie

nauczycieli z jednych szkół do drugich odbywa się zarówno z inicjatywy władz

oświatowych, jak i samych zainteresowanych. Zasadą jest, że przenoszeni nauczyciele

nie mają prawa odmawiania przyjęcia oferty pracy. Brak zgody ze strony nauczyciela

oznacza zwykle dobrowolną rezygnację z zawodu. „W Danii pracodawca może

wypowiedzieć pracę nauczycielowi, który osiągnął wiek emerytalny, jest niezdolny do

pracy ze względu na stan zdrowia, naruszył kodeks prawa cywilnego lub karnego, został

uznany za winnego w wyniku orzeczenia komisji dyscyplinarnej”70.

67 Ibidem, s. 37.68 Ibidem, s. 37.69 M. Dybowska-Grządzielewska, Kształcenie…, op.cit., s. 66.70 Ibidem, s.66.

30

Rozdział 3Porównanie sylwetek nauczycieli

Porównanie nauczycieli podzielone zostały na trzy etapy. W każdym z nich brano

pod uwagę jeden aspekt, różnicujący sylwetkę pedagoga w poszczególnych krajach.

Wyniki tych rozważań, w celu przejrzystego obrazu, zaprezentowane zostały w formie

tabelki i krótkiego komentarza, wyjaśniającego według nas przyczyn tych różnic.

1. Kwalifikacje do wykonywania zawodu

Wielka Brytania Dania Polska

Ukończone

szkoły niezbędne

do wykonywania

zawodu

- Studia wyższe

pedagogiczne (do

wzięcia udziału w

programie płatnych

praktyk wystarczy

ukończyć dwa lata

studiów wyższych).

- Studia wyższe

pedagogiczne.

- Studia

pedagogiczne

(wystarczy tytuł

licencjata),

- kurs

pedagogiczny.

Tabela 1. Ukończone szkoły niezbędne do wykonywania zawodu

Jak wynika z powyższej tabeli kandydat na stanowisko nauczyciela, we wszystkich

wymienionych krajach musi ukończyć studia wyższe o specjalności pedagogicznej.

Tylko w Wielkiej Brytanii wystarczy ukończenie dwóch lat studiów aby móc podjąć

pracę zarobkową jako pedagog w ramach praktyk. Przyczyną tego jest fakt, iż państwo

stwarza większe możliwości dla kandydatów, którzy dzięki temu mogą zdobywać wiedzę

praktyczną, z mniejszym naciskiem na teorię, jak dzieje się to w innych państwach.

Może to mieć również związek z pozytywnymi konsekwencjami dla skarbu państwa. W

Polsce natomiast studenci innych kierunków studiów, mogą ukończyć kurs

pedagogiczny, który uprawni ich do pracy w zawodzie nauczyciela. Jest on

uzupełnieniem zdobytych kwalifikacji, co zwiększa możliwości na rynku pracy. Dania

jednoznacznie wskazuje na ukończenie studiów wyższych, jako wyznacznika do podjęcia

31

pracy, ponieważ władze kładą nacisk na pełne wykwalifikowanie przyszłych

pracowników w danej dziedzinie.

2. Umiejętności nauczycieli

Wielka Brytania Dania Polska

Kompetencje

nauczyciela

- Elastyczność do

przystosowania się do

zmian,

- zwiększanie

motywacji uczniów,

- utrzymywanie

pozytywnych

stosunków z uczniami,

- mobilność,

- partnerska praca z

współpracownikami,

- organizowanie

środowiska uczniom,

- umiejętność pracy z

teorią, nowymi

technologiami i

informacją,

- umiejętność jasnego

kreowania celów i

zadań lekcji,

- dostosowywanie

sytuacji edukacyjnych

- Ekspert w sprawach

edukacyjnych,

- umiejętność

współdziałania i

współpracy z

uczniami,

- nawiązywanie

dialogu z uczniami,

- przestrzeganie zasad

partnerstwa,

- pośrednik w

przekazywaniu

wiedzy,

- przewodnik

edukacyjny i

zawodowy dla ucznia,

- stwarzanie

warunków dla

rozwoju

indywidualnego

uczniów.

- Kreatywność,

- problemowe i

wielostronne

kształcenie,

- wdrażanie do

samodzielności,

- prowadzenie

dialogu i negocjacji z

uczniami,

- umiejętność

wprowadzania w

realny świat przez

wielostronną

aktywność,

- przygotowywanie

uczniów do

kierowania swoim

życiem,

- wspieranie rozwoju,

- inspirowanie

procesów

samowychowania

32

do sposobów uczenia

się dzieci o różnych

możliwościach i

zainteresowaniach,

- skupienie się na

uczniu.

uczniów,

- kształtowanie ich

postaw, charakterów

i umiejętności

współżycia,

- umiejętność

diagnozowania

sytuacji.

Tabela 2. Najważniejsze kompetencje nauczyciela

Biorąc pod uwagę kompetencje, jakie powinien posiadać nauczyciel, dostrzec można

duże podobieństwo wynikające z przynależności powyższych państw do Unii

Europejskiej. W Wielkiej Brytanii nauczyciel ma duże szanse rozwoju i podnoszenia

własnych kwalifikacji, co powoduje solidne przygotowanie do wykonywania zawodu.

Przyczyną tego może być polityka prowadzona przez państwo, która jest wyraźnie

nastawiona na rozwój obywateli. W Danii natomiast najważniejszym zadaniem

nauczyciela jest wszechstronne wspieranie dziecka, dostrzeganie jego indywidualnych

predyspozycji i kierowanie go odpowiednimi drogami, co może przynosić pozytywne

konsekwencje dla państwa na przykład na rynku pracy. Biorąc pod uwagę kompetencje

polskich nauczycieli, możemy dojść do wniosku, że pedagog ma na celu dobro dziecka

jednocześnie skupiając się na samorozwoju. Przyczyny tego można upatrywać, w

praktyce Ministerstwa Edukacji, który tworząc listę kompetencji nauczycielskich

stwierdził, iż dobry pedagog to taki, który najpierw rozwija sam siebie, a dopiero potem

dzięki zdobytej wiedzy, zajmuje się uczniem.

33

3. Miejsce kształcenia nauczycieli

Wielka Brytania Dania Polska

Miejsce

zdobycia

kwalifikacji

- Uniwersytet,

- Wyższa Szkoła

zawodowa,

- Wyższa Szkoła

Pedagogiczna.

- Uniwersytet,

- Wyższa Szkoła

zawodowa,

-Wyższa Szkoła

Pedagogiczna.

- Uniwersytet,

- Wyższa Szkoła

pedagogiczna.

Tabela 3. Miejsce zdobycia kwalifikacji

Miejsca zdobywania kwalifikacji w zawodzie nauczyciela w Wielkiej Brytanii i Danii są

takie same, co wynika z faktu iż są to państwa o wyższym wskaźniku PKB, zatem mają

większe możliwości tworzenia nowych miejsc kształcenia i tym samym zatrudniania

nowych pracowników. W Polsce jest mniej szkół wyższych zawodowych, co skutkuje

mniejszą ilością wykwalifikowanych pracowników, jednak nie ma to konsekwencji w

jakości ich wiedzy.

34

Zakończenie

Praca, której temat brzmi: „Dążąc do perfekcji. Sylwetka nauczyciela na tle

porównawczym w Polsce, Wielkiej Brytanii i Danii” miała na celu porównanie opisu

postaci pedagoga w poszczególnych krajach Unii Europejskiej. Po analizie literatury

naukowej związanej z tym tematem, można łatwo stwierdzić, że każde wspomniane

państwo wykształciło inny obraz nauczycieli. Dla każdego z nich ważne są inne

kompetencje nastawione bądź na samorozwój nauczyciela bądź na relację z uczniami jak

również sama droga wykształcenia dydaktyka. Mimo iż mieszkamy na jednym

kontynencie i jesteśmy związani Unią Europejską która dąży do ujednolicenia

wszystkiego, to jednak w kwestii nauczyciela, każde z państw pozostało przy swojej

tradycji. Wielka Brytania nadal kształci kompetentnych nauczycieli, stawiając na ich

samorozwój. Do tego za niezbędne uważa ukończenie studiów wyższych, w których

przeważa większa liczba praktyk nad teorią. Z kolei Dania stawia na pedagoga z dużym

bagażem doświadczeń, będącym podporą, przewodnikiem dla swoich uczniów. Dla

kandydatów do pracy z dziećmi oferuje trzy rodzaje szkół wyższych, w których to

zdobędą wymagane wykształcenie. Natomiast Polska to kraj, w którym to, aby zostać

pedagogiem niekoniecznie trzeba ukończyć studia pedagogiczne. W tej chwili wystarczy

uzyskanie dyplomu na jakimkolwiek Uniwersytecie i dodatkowo zaliczenie kursu

pedagogicznego, aby móc wykształcić w sobie wymagane kompetencje do prowadzenia

dialogu z uczniami.

Podczas prowadzenia badań, szukałyśmy także odpowiedzi na temat idealnej

sylwetki pedagoga. Podczas naszego studiowania na różnych polskich Uniwersytetach

wskazywano nam błędy w myśleniu dotychczasowych nauczycieli na temat kształcenia,

wychowywania i relacji z uczniami i nawoływano do brania przykładu z belfrów świata

zachodniego. Po przestudiowaniu literatury na ten temat, jesteśmy zdania, że w państwie

polskim wielką trudnością okazuje się uzyskać miano „idealnego pedagoga”. Zależne jest

to od wielu czynników. Przede wszystkim państwa zachodnie są bardziej rozwinięte, są

bogatsze od Polski, która to zniszczona i zrujnowana po wielu wojnach nie jest w stanie

na chwilę obecną przeznaczyć więcej pieniędzy na edukację nauczycieli. Jednak nie jest

to zależne tylko od sytuacji materialnej kraju. Dodatkowym czynnikiem jest fakt, iż

studenci polskich uczelni, a w przyszłości nauczyciele naszych dzieci są ograniczani

przez wytyczne Ministerstwa Edukacji. Są oni zmuszani do podnoszenia swoich

35

kwalifikacji, pracy nad własnym samorozwojem, zapominając, iż tu o uczniów chodzi.

Na studiach uczą się oni o różnych teoriach pedagogicznych, o umiejętnościach jakie

powinni jako nauczyciele posiadać, lecz pomijany jest fakt, jak należy pokierować

uczniem dla dobra jego przyszłości, jak należy go zachęcać do zgłębiania wiedzy itp. W

polskich Uniwersytetach mówi się, że należy coś zmienić, jednak zapomina się dodać w

jaki sposób. Ponadto, tradycja nauczania została tak głęboko zakorzeniona w nas, że

trudno jest nam dokonywać przemian. Gdyby nawet absolwent szkoły wyższej miał chęć

i predyspozycje do modyfikacji nauczania w polskich szkołach, to niestety jego

przełożeni w pracy, bądź rodzice jego uczniów mogą mu to uniemożliwić. Skoro

dotychczasowa strategia edukacyjna się sprawdza i dzieci potrafią przysłowiowo „czytać

i pisać”, to nie widzą oni potrzeby transformacji. Z takim nastawieniem niestety nie

można wykształcić w naszym kraju „idealnego nauczyciela”. Aby tego dokonać

należałoby już zacząć od zmian w rozporządzeniach Ministerstwa Edukacji, gdyż same

nawoływanie do studentów o inne myślenie o edukacji nie jest wystarczające.

Na podstawie powyższych stwierdzeń, można łatwo stwierdzić, iż nauczyciel

uczący w Wielkiej Brytanii, Danii oraz Polsce różnią się między sobą, a dążenie polskich

pedagogów do standardów nauczania w Europie zachodniej jeszcze długo nie będzie

zrealizowane przy dotychczasowej polityce naszego kraju.

36

BIBLIOGRAFIA:

1. Dybowska-Grządzielewska M., Kształcenie nauczycieli w Danii, [w:] Burzyńska

L., Kształcenie nauczycieli w wybranych krajach świata, wyd. Okrętownictwo i

Żegluga, Gdańsk-Linkoping 1998.

2. Eckert M., Historia Polski 1914–1939, Ossolineum, Warszawa 1990.

3. Encyklopedia Geograficzna Świata: Europa, Wydawnictwo OPRES,

Kraków 1998.

4. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, T. 3, [red. T. Plich], Wydawnictwo

Akademickie „Żak”, Warszawa 2004.

5. Encyklopedia Powszechna, PWN, wydanie trzecie, T. 3, Warszawa 1984.

6. European Glossary on Education. Vol. 1. Examinations, Qualifications and Titles.

(2000). Brussels: Eurydice.

7. Grekowska W., Karbowniczek J. (red.),Nauczyciel i uczeń we wspólnej

przestrzeni edukacyjnej, Wyd. im S. Podobińskiego, Częstochowa 2005.

8. Honvenberg H., Maliszewski T., Wojtowicz W., Zarys systemów oświatowych

wybranych krajów współczesnego świata, Gdańsk- Linkoping 1994.

9. Knaflewska J., Kot W., Księga kultury polskiej: kultura i nauka, literatur:

ilustrowana encyklopedia tematyczna, Wydawnictwo Publicat, 2007.

10. Kosiarz E., Wojny na Bałtyku X–XIX wieku, Wydawnictwo Morskie,

Gdańsk 1978.

11. Kotłowski K., Szkoła angielska po drugiej wojnie światowej, PZWS,

Warszawa 1959.

12. Leppert R. (red.) , Edukacja w świecie współczesnym, Impuls, Kraków 2000.

13. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Impuls,

Kraków 2001.

14. Milerski B., Śliwerski B. (red.), Leksykon Pedagogika, PWN, Warszawa 2000.

15. Muchacka B., Poszukiwanie kanonu treści kształcenia nauczycieli, [w:]

Kształcenie nauczycieli przyszłej szkoły, pod red. Muchackiej B., Impuls, Kraków

2006.

16. Muchacka B., Szymański M. (red.), Kompetencje jako transgresyjny potencjał

nauczycieli, [w:] Nauczyciel w świecie współczesnym, Impuls, Kraków 2008.

17. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa 1995.

37

18. Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1987.

19. Pachociński R., Edukacja nauczycieli w krajach Unii Europejskiej, Instytut

Badań Edukacyjnych, Warszawa 1994.

20. Paśko J.R., Kto powinien kształtować kompetencje przyszłego nauczyciela, [w:]

Kompetencje współczesnego nauczyciela, pod red. Żegnałka K., Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2008.

21. Rusakowska D., Dokształcanie i doskonalenie nauczycieli w Danii, Nowa Szkoła

1992 nr 10.

22. Sielatycki M., Kompetencje nauczyciela w Unii Europejskiej [w:] Trendy.

Uczenie w XXI wieku”, Internetowy magazyn CODN 2005 nr 3.

23. Sikorski M., Rozważania o kwalifikacjach pedagogicznych nauczycieli, [w:]

Kompetencje współczesnego nauczyciela, pod red. Żegnałka K., Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2008.

24. Szelągowska G., Dania [w:] Historia Państw Świata XX i XXI, wydawnictwo

TRIO, 2010.

25. Wlazło S., Kompetencje nauczyciela, Dyrektor Szkoły 1999 nr 4.

STRONY INTERNETOWE:

1. http://bbc.uw.edu.pl/Content/41/14.pdf

2. http://bip.uwm.edu.pl/files/Rozporzadzenie-MENiS-7.09.2004.pdf

3. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4270161/wielka-brytania-historia.html

4. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4573979/dania-gospodarka.html

5. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575145/polska-ustroj-polityczny-podstawy-

prawne-ustroju-rp.html

6. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575703/wielka-brytania-partie-polityczne.html ,

7. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575704/wielka-brytania-sztuka.html

8. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575708/wielka-brytania-warunki-

naturalne.html

9. http://www.dania.igns.pl/warunki,zycia.html

10. http://www.education.gov.uk/get-into-teaching/teacher-training-options.aspx

11. http://www.lima.polemb.net

12. http://www.visitdenmark.pl/polen/pl-pl/menu/turist/inspiration/

detkulturelledanmark/kultura+i+sztuka.html

38