PROGRAM GELTRMENN KURAMSAL TEMELLER

PROGRAM GELTRMENN KURAMSAL TEMELLERHaz: Esat BUDAY Vedat COKUN1PROGRAM GELTRMENN KURAMSAL TEMELLER2Tarihsel Temeller: Trkiye`de, 6Tarihsel Temeller: Dnyada, Eitim program adl eser, eitimde program gelitirme almalarn tm aamalar ile ele alan ilk kitap olmutur. Bobbit ile beraber Charters, program gelitirmede davran yaklam savunmu ve eitim programn, rencilerin renme yaantlaryla kazanabilecekleri bir dizi hedefler olarak grmtr.Program gelitirmedeki davransal ve bilimsel gelimeleri balatan Charters ve Bobbitin eitim program zerindeki etkilerini yle zetleyebiliriz:Amalar, hedefleri, ihtiyalar ve renme yaantlarn ieren ilkeleri gelitirmileridir.Hedef-davranlarn kullanlmasnda nc olmulardr.Hedeflerin ihtiya almalar ile kacan savunmulardr.Program gelitirme uzmanlarnn mutlaka bir alan uzman olmasna gerek oolmadn savunmulardr.

4Tarihsel Temeller: Dnyada, 5Tarihsel Temeller: Trkiye`de, 7Felsefi TemellerPhilosophia terimine dayanan felsefe, Sevgi anlamna gelen Philio szc ve bilgi, bilgelik anlamna gelen sophia szcklerini bir araya gelmesiyle bilgi ve bilgelik sevgisi anlamn almtr.

Sokrates felsefeyi neleri bilmediini bilmek,

Platon, doruyu bulma yolunda, dnsel bir alma,

8Felsefi TemellerAristo, ilkeler ya da ilk nedenlerin bilimi ya da bilimlerin bilimi

Kant, kendisini akla dayanan nedenlerle meru klmak veya hakl karmak iddiasnda bir zihinsel etkinlik biimi olarak tanmlamaktadrlar.

9Felsefi TemellerFelsefe, kiisel inan ve deerlerimizle ilgilenmemize, kim olduumuzu var olma nedenimizi ve bir lde nereye gideceimizi anlamamza yardmc olur.William Van Til yn kaynamz yn gsterici felsefeye dayanr demi ve bu ifadeyi u ekilde rneklendirmitir. Felsefenin olmay eersiz atn zerine binerek, lgn bir ekilde oradan oraya gitmeye benzer.Eitimin hedeflerini ieriin seilmesini ve rgtlenmesini, renme-retme srecini, genel olarak okulda ve snflarda zerinde durulmak istenen etkinlikleri belirlemede bir temel salar.Felsefe, program hedeflerini, aralarn ve sonularn belirlemede bir lt haline gelmitir.Tylern okul amalaryla ilgili felsefi grFelsefi Akmlardealizm (dealistlik)

Realizm (Gerekilik)

Pragmatizm (Yararclk)

Varoluuluk (Existentialism)12dealizmKurucusu Platon (Eflatun)`dur.dealizm, maddi ve fiziki varl olmayan, duyularla alglanamayan, elle tutulup gzle grlemeyen eylerin varln kabul eden ve maddeciliin kart olan bir felsefedir.dealizme gre gerek, maddi ve fiziksel olmaktan ok metafizik, ruhsal mahiyettedir.13dealizmdealizme gre insann en nemli yn, ruhsal/zihinsel yndr. nsan, doutan eyann kavram bilgisine sahip olup nce eya deil, kavram vardr.

Para-btn ilikisine nem verir. Doru bilginin, tek ve deimez olduunu ve sz konusu bilgiye aklla ulalabileceini kabul eder.14dealizmdealizme gre eitim, insan aklnn ve insann zihinsel srelerinin gelitirilmesidir.

Eitim kavramlar ve gerekler zerine kurulmaldr. Akl kullanma ve akl yrtme n plandadr.

Eitim, bireyi, iyi, doru ve gzele tevik etmeli doutan getirdii baz yetenekleri ortaya karmaldr.15Realizm Kurucusu Aristoteles`tir.Realist felsefenin esas, maddenin gereine ve varlna inanmaktr. Evrendeki her ey, insann zihninden bamsz olarak vardr ve gerektir. nce kavram deil, eya vardr. nsan nce eyay grr, sonra kavram oluturur.16PragmatizmKurucusu John Dewey`dir.Pragmatizme gre dnya, srekli deimektedir. Gerein z deimedir.Deimez bir gereklikten sz edilemez. nsan doas da dahil olmak zere her ey deimektedir.Bir eyin deeri, yararl olmasyla llr. nsana yararl olan ey iyidir.17PragmatizmEitim, deien evre ve koullara bal olarak insan srekli yeniden yetitirme iidir.

Eitim yaama bir hazrlk deil, yaamn kendisidir.

Eitimde deimez bir ierik sz konusu deildir.18VaroluulukBu felsefenin temelini, insann kendini ve kendi gerekliini tanmas oluturur. nsana olabildiince zerklik ve seme ans verilmesinden yanadr.Varoluularn en ok iledii temalardan biri lmdr.Kt bir yaam srdrmektense lm daha tercih edilir grlmtr.

19VaroluulukEitimin ve yaamn amac, insann bir varlk olarak kendi varoluunun farknda olmasn, kendini tanmasn ve kendi varoluunu gerekletirmesini salamaktr.20VaroluulukPascal`n yarn lecekmi gibi bugn yaa sz, varoluularn yaam felsefesini ifade etmektedir.

Balca varoluular: S. Kierkegaard, M. Heiddegger, K. Jaspers, J. P. Sartre, F. Nietzsche21Eitim AkmlarDaimicilik (Perennializm)

Esasicilik (Essentializm)

lerlemecilik (Progressivizm)

Yeniden Kurmaclk (Recontructionizm)

22Daimicilik (Perennializm)

Dayand temel felsefe; idealizm ve realizmdir.

Deimeyen evrensel bir eitim: nsann ilevi her toplumda ayndr ve dnme yetenei ortaktr. nsann doasnn evrensellii edebiyat, tarih ve felsefi rnlerde grlr. Bu nedenle eitim programlar beeri bilimlere dayal olmaldr. Eitim programlar deimemelidir.23Daimicilik (Perennializm)Entelektel eitim: Dnme insann en nemli yeteneidir. nsan doasnn en nemli unsuru akldr. Bu nedenle insan, akllca kendini ynetebilecek ekilde yetitirilmelidir. nsann zihinsel (entelektel) geliimine nem verilmelidir.24Daimicilik (Perennializm)

Evrensel ve deimez geree uyum iin eitim: Eitim, evrensel nitelikteki gereklere gre ekillendirilmelidir. Gerek her yerde ayndr. nsann doas ve ahlaki ilkeler deimez. nsann z deimez. yle ise eitim herkes iin ayn olmaldr.25Daimicilik (Perennializm)Eitim hayatn bir kopyas deil, ona hazrlktr: Okulun temel ilevi, kltr etkili bir ekilde yeni kuaklara aktarmaktr. rencinin kltrel miras ve deerleri benimsemesi onun geliimi iin nemlidir.

26Daimicilik (Perennializm)Dnyann hem maddi hem de manevi gereklerini tantacak bilgiler verilmelidir: Her yerde her ya iin gerekli bilgi ve deerler kazandrlmaldr. Okuma, yazma, matematik, felsefe, edebiyat ve doal bilimler programn merkezinde olmal; i ve meslek eitimi i yerlerinde olmaldr.

27Daimicilik (Perennializm)Byk kitaplar eitimi: nsan doasnn en iyi ve en gzel eserleri klasik kitaplarda rneklendirilmitir. Eitimde bunlara arlk verilmelidir.

28Esasicilik (Essentializm)Belli bir felsefeye dayanmaktan ok dorudan bir eitim hareketi olarak ortaya kmtr. Daha ok realist az da olsa idealist zellikler tar.Eitim programlarnn konu alan zerinde daha ok durur.Gemiten gelen ancak zamann tecrbesinden gemi kalc olan konulara ve deerlerin seimine nem verir.

29Esasicilik (Essentializm)Gemiten gelen bilgi ve deerlerin nemli yanlar korunup yeni kuaklara bunlarn retilmesiyle gemiin baarlar zerine daha mkemmel uygarlklar yaratlabilir.Esasiciler, rencinin serbestliine ve onlarn ilgisine dayal bir eitimi savunan ilerlemecileri eletirirler.renmenin doasnda ok ve sk alma ve ou zaman zorlama vardr: Disiplin, eitimde nemlidir.30Esasicilik (Essentializm)renciden ok retmen nemlidir: rencilerin kendilerini tam olarak gerekletirebilmesi iin yetikinlerin rehberliine ve kontrolne ihtiyalar vardr, retmenin grevi, yetikin dnyas ile ocuk dnyas arasnda denge kurmaktr. Bu nedenle retmenler iyi yetitirilmelidir. Konu alannda uzman olmaldr. Konu alanndaki uzmanln kullanarak rencileri yetitirmelidir.31Esasicilik (Essentializm)Konu alan iyi zmsenmelidir: Zamann tecrbesinden gemi salam bilgiler, ocuun kendi tecrbelerinden daha deerlidir. Dolaysyla bu bilgilerin snflanmasyla oluan disiplinleri (matematik, fen ve yabanc dil gibi) renciler iyi bilmelidir.32Esasicilik (Essentializm)Okulda zihinsel disiplin anlaynn geleneksel yntemleri kullanlmaldr: Soyut dnme, altrma, ezber gibi yntemler kullanlmaldr, ilerlemecilerin benimsedii problem zme her alana uygulanamaz.33lerlemecilik (Progressivizm)Pragmatizmin eitime uygulandr.Eitim aktif ve ocuun ilgilerine dayal olmaldr: ocuklar; ilgi, kapasite ve zelliklerine uygun bir eitim program iinde yetitirilmelidir.

34lerlemecilik (Progressivizm)Problem zme yntemi esastr: Bilgi, yaant edinmede, yaantlar gelitirmede ve yeniden dzenlemede bir aratr. Problem zme, eletirel dnme daha nceden renilmi olanlarn yeniden gelitirilmesini ierir. Dnme becerilerinin (eletirel, yaratc, yanstc, problem zme) geliimi nemlidir.

35lerlemecilik (Progressivizm)Okul yaama hazrlk deil, yaamn kendisidir: Okul, bireyin gerek yaamda karlaaca durumlara uygun olmaldr. Demokratik bir toplumda yaamak, demokratik bir okul ortamnda yaamay gerektirmelidir.

36lerlemecilik (Progressivizm)retmen esasicilikte olduu gibi yneten ve bilgi aktaran deil, rehberlik eden kiidir: retmen bir danman ve bir rehber rolndedir. ocuklar kendi geliimlerini kendileri planlamal, retmen de onlara rehberlik etmelidir. retmen, bilgi kayna ve otorite deildir. oklu bak alar ve rencilerin zdenetimi nemlidir.37lerlemecilik (Progressivizm)Okul yarmay deil, ibirliini zendirmelidir: renciler demokratik bir ortamda daha ok ibirlikli almalar yaparak renirler. birlii; sosyal amalar gerekletirir ve yarmadan daha deerlidir.38lerlemecilik (Progressivizm)Demokratik eitim ortam: rencilerin okulda kendi kendilerini ynetmelerine, fikirlerini serbeste tartmalarna okul faaliyetlerinin rencilerle birlikte planlanmasna ve herkesin eitsel yaantlara katlmasna olanak salanmaldr.39Yeniden Kurmaclk (Reconstructionizm)Temelinde pragmatizm ve varoluuluk vardr.lerlemeciliin devamdr.Uygarln btn temel deerleri gzden geirilmeli ve yeni bir toplum dzeni oluturmak zere okul nderlik etmelidir.Sosyal reformu gerekletirme arac eitimdir.40Yeniden Kurmaclk (Reconstructionizm)Toplum, politika yoluyla deil; eitim yoluyla deiecektir.Toplumu yeniden dzenlemek ve toplumda gerek demokrasiyi yerletirmek nemlidir.Eitim, davran bilimlerinin bulgularna dayanarak toplumu yeniden ina etmelidir.Okul ve retmen, toplumsal deiimin ve reformun temsilcisidir.41Eitim FelsefesiDayand Felsefi TemelEitimin AmacEitimin RolEitim Programndaki Odak NoktaDAMCLKREALZM(Gerekilik)Rasyonel kiileri eitmek/stn zekal kiiler yetitirmek, akll kiiler semekretmen rencilerin dnmelerine yardmc olur. Sokratik yntem kullanlr.Klasik Konular,Edebi zmlemeler,Sabit ProgramESASCLKDEALZM REALZM(dealistlik gerekilik)Bireylerin zihinsel geliimine yardmc olmak, yetenekli kiileri eitmekretmen alannda uzman kiidir, geleneksel deerlerin yaygn bir ekilde retimi sz konusudur.Temel beceriler(Okuma, Yazma, Sayma) ve Temel konular(ana dil, fen, tarihLERLEMECLKPRAGMATZM(Yararclk)Demokratik ve sosyal yaam gelitirmekretmen, problem zme ve bilimsel aratrmalarda yol gstericidir.lgili programlar,Hmanistik Eitim,Radikal Eitim ReformuYENDEN KURMACILIKPRAGMATZM(Yararclk)

Toplumu yeniden yaplandrmak ve gelitirmek, deiim ve sosyal reform iin eitimretmen, deiim ve reformun temsilcisidir. Aratrma yneticisi ve proje bakan gibidir. rencilere problemin farkna varmalarna yardmc olurEitimde frsat eitliinin yeniden kavramsallamasPsikolojik TemellerPsikoloji(Yunanca, psihologia:), insan davranlar ve zihinsel sreleri ile birlikte bunlarn altnda yatan nedenleri inceleyenbilimdaldr.

Eitim Psikolojisi Eitimsreci iindeinsanlarnnasl rendiini, eitsel mdahalelerin etkinliini, retimin psikolojisini ve sosyal psikolojisini aratran ve konu edinen psikolojiiindeki bir alandr.Psikolojik TemellerProgram gelitirme almalarnda psikolojiden her aamada yararlanlmaktadr. Psikoloji zellikle renme psikolojisi, temelde renme nasl olur, zelde ise insan nasl renir sorusuna yant aramakla eitimin ayrlmaz bir paras olmutur.Psikologlar insan nasl renir? sorusuna yant ararken program gelitirme uzmanlar psikoloji program gelitirmeye nasl katk salar? sorusuna yant bulmak ister.Psikolojik Temellerretim programlarn hazrlama, uygulama, deerlendirme ve gelitirme srelerinde insann geliim zelliklerini, insanda renmenin nasl olutuunu anlamak nemlidir. Programlar, belli geliim dnemlerindeki bireylerin ilgi, gereksinim, beklenti ve zelliklerine gre hazrlanr. 45Psikolojik TemellerProgram hedeflerinin gerekletirilebilirliini/ulalabilirliini/ oluturulabilirliini/kazanlabilirliini tayin etmede, bireylerin hem geliim hem de renme zelliklerinin bilinmesi gerekir. rnein ilkretim birinci snf matematik retim program hazrlanrken " ondalk kesir saysn bykten ke ya da kkten bye sralayabilme." hedefi, bu snf dzeyindeki rencilerin ne geliim, ne de renme zelliklerine uygun deildir. 46Psikolojik Temellerretmenlerin retim hedefleri dorultusunda etkili renme yaantlar salayabilmesi iin ncelikle bireyin nasl rendiini bilmesi gerekir. renmenin nasl gerekletiini bilen bir retmen; retim modellerini, ilkelerini, yntem ve tekniklerini daha kolay kavrar ve uygular, rencilerin renme eksikliklerinin, hatalarnn, glklerinin nedenlerini aklayabilir ve nlemler alabilir.47Psikolojik TemellerPsikoloji bilimindeki tarihsel gelimeler dikkate alndnda renmeyle ilgili temel kuramlar iki ana gruba ayrlyor.

48Davran KuramlarGeleneksel davranlar, Aristonun, Descartesn, Lockun Rousseaunun renmenin doas ile ilgili felsefi grlerini temele almakta, atlanma davran ve istenilen tepkiyi yaratmak iin evreyi deitirmeyi vurglmaktadr. Davran kuramclarna uyaran-tepki kuramclar da denilmektedir. Davranlk ve eitim programlar Robert Glasser (1983: 93-104) gnmzde okullarda uygulanan psikoloji kuramlarnn ou, daha nceki davran yaklamlar yanstmaktadr. Hedef davranlar ya da davran oluturma kavramlar gnmzde eitimin her aamasnda, temel eitimde olsun zel eitimde olsun temel becerilerin retiminde kullanlmaktadr diyor. Glasserin bu grleri gnmzdeki uygulamalardan da destek almaktadr. yle ki; Eitim programlarnn hedef ve davranlarn yazarken, renme-retme sreci ile deerlendirme boyutlarn lerken,Bireyselletirilmi retim ve tam renmeyi uygularken,Program ve retim tasarmlarn desenlerken,Eitim teknolojisi ile ilgili almalar planlarken,Program deerlendirme almalar yaparken,Davran kuramclarnn ortaya att renme kuram ve ilkelerinden yararlanmaktayz. Bilisel Alan Kuramclar Bilisel alan kuramclar, insan davranlarnn ok karmak bir zellik tadn belirtmekte ve Uyarc-Davranm kalplar iinde aklamann yeterli olmayacan ileri srmektedirler.renme, insan beyninde ve sinir sisteminde oluan bir i sre olarak yorumlanmaktadr. DAVRANII VE BLG LEM YAKLAIMI ARASINDAK FARKLILIKLARDavran psikologlar, davrana neden olan ve davran takip eden uyarclar gzleyerek renmeyi aklamaya almlardr. Davranlar iin uyaran ve bu uyarana organizmann verdii tepki nemlidir. Uyaranla tepki arasnda zihinde olup biten sreler gzlenebilir olmad iin davranlar bunlar ile ilgilenmezler. Bilisel yaklamclar ise, uyarcnn birey tarafndan alglanmasndan itibaren bireyde meydana gelen isel sreler ve renmeye etki eden bireysel zellikler ile ilgilenir.

Davranlar, renmeyi davran deimesi olarak tanmlarken, Bilisel Kuramclar; renmeyi bireyin isel kapasitesindeki deime olarak grr. Davran kuramlar; davrann renildiini belirtirler. Bilisel Yaklamclar ise, bilginin renildiini ve bilgide meydana gelen deimenin davrana yansdn savunurlar.

Davran yaklama gre; dtan verilen pekitireler renmede nemlidir.Bilisel yaklama gre, dtan verilen pekitire organizmann yapt davranla ilgili geri bildirim salar. Ayrca, renmede dsal pekitirelerin yan sra baarl olma gibi isel pekitireler de nem tar. Davranlar, genelde hayvanlar ve basit davranlar zerinde deneyler yaparak renmenin kurallarn bulmaya alrken; Biliselciler, problem zme, kavram retimi gibi karmak davranlar ile ilgilenmilerdir. Davranlar,renmeyi aklayan tm deikenlerin evrede olduunu belirtir. Bu nedenle, renmeyi anlayabilmek iin evrenin organizma zerindeki etkisinin incelenmesi gerekir. Bilisel yaklamclar ise, renmenin zihinsel bir sre olduunu belirtir. renmenin oluabilmesi iin, anlama, anlam verme, problem zme gibi organizmann iinde yer alan srelerin incelenmesi gerekir.

DAVRANII VE BLG LEM YAKLAIMI ARASINDAK FARKLILIKLARHmanistik Psikoloji ve Eitim Program Hmanistik Psikoloji kuramclar renme kuramn davranlarn katlndan ve bili srelerinin de ar vurgulanmasndan kurtarmaktadrlar.Bireysel zgrlk nemlidir.Bireylerin ihtiyalar farkl olduu iin herkes iin ayr bir eitim program hazrlanmal grn ne srmektedir.Sonu olarak; Bu kuramlarn lkenin eitim politikasna uygun olan yanlarndan faydalanarak eklektik bir yaklamla kendi eitimsel kuramn belirlemeli ve o dorultuda lkenin farkl blgelerini de gz nnde bulundurarak altenatif eitim durumlar planlanmaldr.Toplumsal TemellerToplumsal dinamizm, eitim programlarnn da dinamik olmasn gerektirir.Eitim programlar, yalnzca okulla snrl deildir. Bireylerin toplumdaki yaam ve renme koullarna hazrlanmalar iin bir yandan toplumun problemlerini ve gereksinimlerini gidermeyi, dier yandan da bireylerin ilgilerini, geliim zelliklerini ve gereksinimlerini dikkate almay gerekli klar. Bylelikle eitim programlar toplumu oluturan bireylerin zellikleri ile toplumu dengeler.57Toplumsal TemellerEitim programlar bireyleri toplumdaki belli statlere ve rollere hazrlar.Toplumsal dzeyde yaanan deiim, meslek ve i alanlarndaki eitlilik; bireylere kazandrlacak becerilerin de farkllamasn gerekli klmaktadr.Toplumun istek ve beklentileri, gereksinimleri yaps ve ynelimi program hedeflerinin nemli belirleyicisidir.58Toplumsal Temeller Bir program, toplumdan ve toplumsal yapdan uzak kalamaz. nk yetitirecei kiiler toplumun birer yesi olacaklar ve o toplumda yaayacaklardr. Bu kiiler toplumun ihtiyalarna cevap vereceklerdir. Bu nedenle, toplumun ihtiyalarnn neler olduunu bilmeye gerek vardr. Bu ihtiyalar bilindikten sonra, hedefler ona gre belirlenecek ve bireyler o ihtiyalar giderecek biimde yetitirilecektir (Ertrk, 1977).

Birey bir toplum iinde doup yaayaca, insanlarla ilikiler kuraca, bir meslek sahibi olup bir grubun iinde alaca, i baarma zorunda olaca ve sosyal zorunluluklarla kar karya kalaca iin, okulda bireyin bunlar yapabilecek, baarabilecek temelleri almas gerekir. Bu da programn buna gre dzenlenmesi ile olas grlmektedir. Bunun iin eitim programlarnda temel becerilerin kazandrlmas esas olmaldr.60Dinlediiniz iin Teekkr ederiz ABD: TABA MODEL

63

Tyler modeli rasyonel bir model olarak bilinir ve tmevarm yntemini benimser.Hedefe dayal model olarak da adlandrlr.

ABD: TYLER MODEL

64ABD: TYLER MODEL

65Taba ve Tyler modellerinin ortak ynleri ele alnarak gelitirilen rasyonel bir planlamadr.

1950 li yllardan gnmze kadar program gelitirme alannda yaygn olarak benimsenen bir modeldir.

ABD: TABA-TYLER Modeli

66ABD: TABA-TYLER MODEL

67