Proces starzenia się - wroclaw.pl · Czy Polsce grozi „siwe tsunami”? ... Wrócić do prac nad...
Transcript of Proces starzenia się - wroclaw.pl · Czy Polsce grozi „siwe tsunami”? ... Wrócić do prac nad...
Proces starzenia się jako wyzwanie
dla polityki społecznej
Jacek Sutryk
Dyrektor Departamentu Spraw Społecznych
UM Wrocławia
Definicje:
Polityka
społeczna
wzrost w nim odsetka osób starszych. W większości współczesnych społeczeństw obserwuje się malejącą liczbę narodzin i rosnący udział ludzi starych poza okresem produktywności.
działalność państwa, samorządu i organizacji pozarządowych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie
Starzenie się
społeczeństwa
Najważniejsze pytania:
Czy Polsce grozi „siwe tsunami”?
Do roku 2035 udział osób w wieku 65 i więcej lat (65 lat powszechnie
przyjmuje się jako umowną granicę starości) zbliży się do ¼. Zgodnie z
prognozą GUS, w miastach będzie znacznie wyższy odsetek osób w wieku
80 i więcej lat. Efekt „podwójnego starzenia się”
Czy wiemy, jak przygotować się na „siwe tsunami”?
Jedyną odpowiedzią na to wyzwanie jest przygotowanie się na nie
z odpowiednim wyprzedzeniem, na płaszczyznach:
Przestrzennej
Edukacyjno-technologicznej
Politycznej
Ekonomicznej
Zdrowotnej
Relacyjnej
Wymiary zmiany w strukturze
demograficznej społeczeństw
Dla państwa
Dla gospodarki
Dla jednostki
Dla rodziny
Konsekwencje procesu
starzenia się populacji
Konsekwencje procesu starzenia się dla
Państwa Napięcia między tymi co
płacą i aktualnymi
beneficjentami systemu
emerytalnego
Wzrost kosztów opieki
zdrowotnej i świadczeń
socjalnych
Rosnąca luka miedzy
wpływami a wydatkami
systemu emerytalnego
Destabilizacja
budżetu-presja
na zwiększenie
deficytu
Konieczność
podwyższania
podatków
Presja na
redukowanie
uprawnień
Obniżanie wydatków
w sferze budżetowej
Konsekwencje procesu starzenia się dla
Gospodarki
Presja na rzecz
przywrócenia kontroli
Państwa nad kapitałem
Zwężenie rynku pracy –
spadek liczby ludzi
młodych
Deficyt pracowników o
wysokich
kwalifikacjach – import
siły roboczej
Wzrost obciążeń
podatkowych dla
pracodawców
Kurczenie się rynku
konsumentów
Wyższe koszty
kapitałowe –
nadmierne zapasy,
wzrost podaży
Intensyfikacja i
zaostrzenie
konkurencji
Konsekwencje procesu starzenia się dla
Jednostki Zwiększenie udziału
oszczędności osobistych w
rozwiązywaniu problemów
starości
Cięcia w uprawnieniach
emerytalnych
Podnoszenie wieku
emerytalnego
Obniżenie wartości
posiadanych
aktywów i
emerytury
Rosnące uzależnienie
od rodziny w opiece
długoterminowej
Duże
zróżnicowanie
form zamieszkania
seniorów
Duże zróżnicowanie
socjokulturowe
seniorów
Konsekwencje procesu starzenia się dla
Rodziny Nowe Konfiguracje
Struktur Rodzinnych
Przewaga liczby
seniorów nad wnukami
Coraz więcej relacji:
stary człowiek-stary
człowiek
Wzrost kosztów
utrzymania –
podatki,
ubezpieczenia,
leczenie
Zaabsorbowanie
opieką nad
niesprawnymi
seniorami
Zmiana akcentów i
zakłócenia w
funkcjach
Wzrost konkurencji
międzypokoleniowej
Scenariusz optymistyczny
Starzenie nie jest wyłącznie
postrzegane jako obciążenie
Pożądany
model
Społeczeństwo dla wszystkich
grup wieku
Zasada równości i wzajemności
w polityce
Silne społeczności i organizacje
pozarządowe
Wsparcie rodziny małej przez sieć
krewnych
Przeciwdziałanie marginalizacji
i wykluczeniu
Wspieranie integracji
międzypokoleniowej
Odrzucenie negatywnych
stereotypów starości
Cechy
modelu
Przyczyny procesu starzenia się
Dwa zasadnicze trendy:
1. Spadek liczby ludności, co wynika z obniżenia współczynnika
dzietności, który, jak mówią prognozy do 2060 roku będzie się
utrzymywał na poziomie poniżej 1,53.
Uwaga: Współczynnik dzietności gwarantujący prostą
zastępowalność pokoleń powinien wynosić ok. 2,1.
2. Wydłużanie się przeciętnego trwania życia:
mężczyzn – z 70,4 lat w 2004 roku do 77,6 lat w 2035 roku
kobiet – odpowiednio – z 78,8 lat do 83,3 lat.
Jakie zatem powinny być priorytetowe obszary
działań w związku ze starzeniem się populacji?
Działania
wzmacniające politykę
pronatalistyczną i
politykę prorodzinną
Działania
wzmacniające
politykę senioralną
To musi się dziać równolegle w
polityce społecznej
Najważniejsze cechy starzenia się w Polsce:
• Wzrost liczby najstarszych – nie tylko 60+, lecz przede wszystkim 80+
(tak zwane podwójne starzenie się ludności)
• Singielizacja starości
• Feminizacja starości
• Wysoki stopień bezradności technologicznej
• Posiadając stałe źródło dochodów znajdują się w relatywnie zadowalającej
sytuacji materialnej (ubóstwo emerytów jest zjawiskiem mniej dotkliwym
niż bieda rodzin wielodzietnych, bezrobotnych.
• Pauperyzacja starości – nowy system emerytalny, wzrost liczby osób bez
uprawnień do świadczeń emerytalnych
• Konieczność zapewnienia seniorom zajęcia
• Wzrost aspiracji seniorów (są coraz lepiej wykształceni)
Co to oznacza dla polskiej
polityki społecznej?
1. Starzenie się jest wyzwaniem dla współczesnych
społeczeństw. Generuje antynomie (niedopasowania)
instytucji do efektów przebiegu procesów ludnościowych.
W wyniku tego powstają napięcia, często pogarszające
warunki życia poszczególnych kategorii oraz wywołujące
potencjalne i realne konflikty pomiędzy generacjami.
2. Nowe zachowania demograficzne (ściśle sprzężone ze
zmianami społecznymi) mieszkańców Europy w tym Polski,
wymagają zmiany koncepcji polityki społecznej.
3. Polska polityka społeczna wobec seniorów dopiero się
tworzy.
Oczekiwania stawiane przed
polityką społeczną:
• Powstrzymanie kryzysu demograficznego i ograniczenie negatywnych
konsekwencji dla polskiej gospodarki wymaga podjęcia reform
systemowych.
• Skoordynowanie spójnych działań podejmowanych przez podmioty
publiczne i niepubliczne na poziomie centralnym oraz na wszystkich
szczeblach samorządu terytorialnego.
• Implementacja polityki aktywnego starzenia się – działań mających na
celu zmianę sposobu, w jaki postrzegamy, rozumiemy i traktujemy
starość, zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i indywidualnym.
Czym zatem polityka wobec seniorów
powinna być?
Polityka społeczna adresowana do seniorów:
to zorganizowane, kompleksowe i międzysektorowe
DZIAŁANIA
Władz publicznych i innych podmiotów podejmowane:
W celu utrzymania i/lub
poprawy statusu
społecznego
W celu utrzymania i/lub
poprawy warunków życia
W celu utrzymania i/lub
poszerzenia udziału w
kulturze i życiu
społecznym
W celu zwiększenia i
możliwości prowadzenia
aktywnego i niezależnego
życia
Dotychczasowe instytucjonalno-prawne efekty:
Dopiero od niedawna, bo od 2012 roku, funkcjonuje utworzony zarządzeniem
Prezesa RM Departament Polityki Senioralnej w MPiPS, który odpowiedzialny
jest za tworzenie i rozwój kierunków działań skierowanych do seniorów,
warunków dla poprawy systemu wsparcia seniorów, realizacje zadań w
obszarze aktywnego starzenia się i innych form współpracy wewnątrz i
międzypokoleniowej z udziałem seniorów.
Przygotowano założenia długofalowej polityki społecznej na lata
2014-2020
Opracowano Program Solidarności Pokoleń (działania dla zwiększenia
aktywności zawodowej osób w wieku 50+)
Przygotowano Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób
Starszych na lata 2014-2020 akcentujący cztery priorytety:
Edukacja osób starszych
Aktywność społeczna promująca integrację wewnątrz i międzypokoleniową
Partycypacja społeczna osób starszych
Usługi społeczne dla osób starszych
Dlaczego tak ważne jest działanie w zgodzie
z paradygmatem „aktywnego starzenia się”?
3 UWAGI: • W polskich warunkach bardzo długo pomijano kwestię zaspokojenia
potrzeb innych niż bytowe, które są dla człowieka podstawowe.
• Przemiany cywilizacyjne zmieniają oblicze „starości demograficznej”.
• W wiek starszy wkraczają (a w przyszłości coraz liczniej będą wkraczać)
roczniki osób:
lepiej wykształconych,
dysponujących większym kapitałem zdrowia,
dysponujących większym kapitałem społecznym
dysponujących większym kapitałem kulturalnym (ale i mniejszą siecią
rodzinną).
Trzeba mieć pomysł jak ten kapitał wykorzystać
Przy czym konieczne jest zachowanie równowagi:
Działania
nastawione
na aktywizację
Działania związane
z opieką
i ratownictwem
Obszary koniecznych zmian
w polskiej polityce społecznej
Reformy objąć powinny w szczególności:
• Ubezpieczenia społeczne: konieczne jest reforma systemu ubezpieczeń społecznych.
• Polityka zatrudnienia: potrzebne są narzędzia aktywizujące na rynku pracy osoby
w wieku 55+. Wymagać to będzie stworzenia dwuwymiarowego systemu zachęt – dla
pracodawców oraz dla pracowników.
• Polityka rodzinna: stworzenie systemu wspierającego dzietność, m.in. poprzez
system podatkowy, prawo pracy (np. elastyczny czas pracy) oraz rozbudowę
infrastruktury wsparcia rodzin z dziećmi (np. żłobki, przedszkola) ułatwiający partycypację
członków rodziny (w tym zwłaszcza kobiet) w rynku pracy.
• System edukacji: położenie nacisku na edukację ustawiczną w ciągu całego życia
a nie tylko w młodym wieku. System powinien wspierać osoby w wieku 55+ umożliwiając
im przekwalifikowanie. Konieczne jest zintegrowanie sytemu edukacji z potrzebami
nowoczesnej gospodarki.
Obszary koniecznych zmian
w polskiej polityce społecznej (2)
• Polityka mieszkaniowa: konieczne jest uwzględnienie szczególnych potrzeb
ludności w starszych grupach wiekowych. Istotne jest również skoordynowanie polityki
mieszkaniowej państwa z polityką rodzinną;
• Polityka gospodarcza: brak możliwości korzystania z rezerw siły roboczej wymusza
potrzebę stymulowania przez państwo inwestycji w nowoczesne technologie oraz
wzrost wydajności pracy;
• Pomoc społeczna: potrzebne jest stworzenie systemu kompleksowej opieki nad
osobami starszymi oraz niezdolnymi do pracy w sposób odciążający członków rodziny i
ułatwiający im funkcjonowanie na rynku pracy;
• Ochrona zdrowia: istotne jest przygotowanie systemu zapewniającego realny
dostęp do usług medycznych, szczególnie dla ludzi w wieku 65+ lub niesamodzielnych
życiowo. System powinien również wspierać dzietność poprzez m.in. programy walki z
niepłodnością. Istotnym elementem jest również zwiększenie dostępności do
innowacyjnych metod leczenia oraz profilaktyki zdrowotnej. Pozwoli to na ograniczenie
kosztów oraz umożliwi utrzymanie większej liczby osób w grupie aktywnych zawodowo
Co powinno robić Państwo i Samorząd w ramach
(ogólnopolskiej i lokalnej) polityki społecznej?
Działania
wzmacniające
politykę
pronatalistyczną i
politykę prorodzinną
Działania
wzmacniające
politykę senioralną
DZIAŁANIA
RÓWNOLEGŁE
Co powinno robić państwo i samorząd w ramach
(ogólnopolskiej i lokalnej) polityki społecznej?
Działania wzmacniające
politykę pronatalistyczną
i politykę prorodzinną
1. Odpowiednia liczba miejsc w żłobkach i przedszkolach
oraz dostęp do nich;
2. Dotowana przez Państwo opieka dla najmłodszych;
3. Niski poziom bezrobocia wśród młodych ludzi,
4. Tanie mieszkania
5. Miejsc na oddziałach pediatrycznych/opieka w czasie ciąży
6. Ogólne poczucia bezpieczeństwa obywateli co do ich
przyszłości
7. Gminne programy wspierające rodzinę, w tym wielodzietną
8. Elastyczne formy zatrudnienia
Działania wzmacniające
politykę senioralną
1. Kreowanie pozytywnego wizerunku ludzi starych;
2. Przełamywanie negatywnych (auto)stereotypów związanych z
fizycznymi aspektami starzenia się,
3. Pokazywanie różnorodnych stylów życia i aktywności osób
starszych;
4. Budowanie przestrzeni do spotkań i działań
międzypokoleniowych.
5. Stworzenie warunków lokalnych, umożliwiających seniorom
czynny udział w życiu społecznym i kulturalnym wspólnoty
6. Rozwój wolontariatu osób starszych
7. Myślenie o osobach starszych jako o konsumentach
8. Dostosowywanie mieszkań do potrzeb seniorów
9. Transport publiczny dostosowany do potrzeb seniorów
10. Planowanie przestrzeni publicznej
11. Tworzenie przestrzeni dedykowanej i likwidowanie barier
korzystania przez osoby w wieku senioralnym z przestrzeni
publicznej
12. Rzecznictwo interesów seniorów (Rady)
13. Badanie i monitorowanie położenia seniorów
14. Sport i wypoczynek osób starszych
1. Rozwijać powinny się systemy
opieki nad osobami starszymi, w tym
hospicjów, poza siecią szpitalną;
2. Rozwijać powinna się sieć domów
pomocy społecznej lub domów
dziennego pobytu, które nie
spowodują „wykorzenienia” osób
starszych z ich dotychczasowych
środowisk, co zwykle jest
równoznaczne ze „społeczną
śmiercią” osób starszych
3. Rozwój Usług Opiekuńczych
4. Rozwój Rodzinnych Domów
Pomocy Społecznej
5. Rozwój opieki geriatrycznej
6. Większy udział sektora prywatnego
i NGO w realizacji tych zadań
DZIAŁANIA AKTYWIZACYJNO-
SPOŁECZNE
DZIAŁANIA
OPIEKUŃCZO/RATOWNICZE
Przewartościowanie modelu solidarności
międzypokoleniowej ..
Dziś mała i zapracowana rodzina
rzadko jest w stanie udźwignąć
ciężar opieki nad osobą starszą.
Coraz częściej więc
wykorzystywane są instytucjonalne
formy opieki nad seniorami. Liczba
miejsc w polskich domach opieki
jest niewielka, szacowana na
ok. 30 tys., przy czym potrzeby
szacowane są na ok. 300 tys.
miejsc. W przyszłości liczba ta
z pewnością będzie większa
Model oparty na :
•repartycyjny system
emerytalny oraz
•wielopokoleniowa rodzina
Dotychczas
Powszechny System
Doubezpieczeń
Co ponadto jest do zrobienia?
Należy rozpocząć proces budowania zintegrowanej, spójnej polityki
senioralnej na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym
Wrócić do prac nad Ustawą o pomocy osobom niesamodzielnym
(kompleksowe podejście do opieki długoterminowej, nowe formy opieki:
teleopieka, system orzekania o niesamodzielności, opieka
wytchnieniowa, urlop opiekuńczy, asystent osoby niesamodzielnej)
Należy rozwijać segment „srebrnej gospodarki, której jednym z
kluczowych elementów są tzw. białe miejsca pracy - sektor usług
opiekuńczych i zdrowotnych świadczonych głównie dla osób starszych,
którego znaczenie wzrasta wraz ze zwiększającą się liczbą osób
starszych w populacji. Należy dopasować kształcenie zawodowe do
potrzeb tego rynku pracy.
Rozstrzygnięcie ustrojowe – za co i za kogo Państwo ma odpowiadać?
(warunek budowania mądrej polityki społecznej)