PROBLEMI I MOGUĆNOSTI ODRŽIVOG UPRAVLJANJA … E. Hrelja Odrzivo... · Edin Hrelja: Problemi i...

Acta geographica Bosniae et Herzegovinae 2014, 1, 135-147 Izvorni nauni rad __________________________________________________________________________

135

PROBLEMI I MOGUNOSTI ODRIVOG UPRAVLJANJA ZATIENIM PRIRODNIM PODRUJIMA PRIMJER ZATIENOG PODRUJA SKAKAVAC

Edin Hrelja Univerzitet u Sarajevu, Prirodno-matematiki fakultet, Odsjek za geografiju, Zmaja od Bosne 33-35, Sarajevo, Bosna i Hercegovina [email protected]

U svrhu ouvanja specifinih prirodnih obiljeja zatienog podruja Skakavac, donesena je odluka 2002. godine o proglaenju, odnosno njegovom ukljuivanju u III kategoriju zatienih prirodnih podruja, gdje je uz uvaavanje kriterija IUCNa, definisana svrha ouvanja njegovih specifinih prirodnih obiljeja. Odlukom su definisane granice obuhvata, ukupna povrina obuhvata, zoniranje prostora, mjere zatite, kao i koritenje i upravljanje ovim prostorom.

Da bi zatieno prirodno podruje imalo svoju svrhu, odnosno, da bi se uz zatitu prirode obezbjedio odrivi razvoj ovih podruja, potrebno je donijeti odgovarajuu okolinu politiku. Okolina politika je jedna od bitnijih i dalekosenijih politika, a bazirana je na principu predostronosti i preventivnim akcijama. Jedna od preventivnih mjera zatite prirodne sredine od negativnih posljedica turistikih aktivnosti je utvrivanje kapaciteta turistikih posjeta i aktivnosti. Osnovni uvjet definisana i provoenja okoline politike jeste donoenje prostornih planova posebne namjene i provoenje njihovih odrednica. Prostornim planiranjem izdvojile bi se multifunkcionalne zone za zadovoljavanje razliitih potreba, koje uvaavaju kapacitete ivotne sredine, socijalni identitet podruja kao i potrebe turista koji dolaze u ove prostore.

Rad se bazira na komponentnim i kompleksnim analizama kljunih identifikacionih elemenata za proglaenje zatienog prirodnog podruja Skakavac, a koji su istovremeno elementi dijagnoza recentnog stanja i prognoze budueg razvoja. Kljune rijei: problemi, mogunosti, dijagnoza, prognoza, odrivi razvoj, zatieno podruje, Skakavac, mjere zatite PROBLEMS AND POSSIBILITIES FOR SUSTAINABLE MANAGEMENT OF NATURAL PROTECTED AREAS EXAMPLE OF PROTECTED AREA "SKAKAVAC" Edin Hrelja University of Sarajevo, Faculty of Science, Department od Geography, Zmaja od Bosne 33-35, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina In the year 2002., for the purpose of specific natural features conservation respecting criteria of IUCN, the decision of its declaring or its inclusion in the third category of protected natural areas was made. This decision defined protected areas borders, total surface coverage, zoning, protection measures, as well as the use and management of this area. In order to assure the sustainable development of natural protected areas, it is necessary to adopt appropriate environmental policy. Environmental policy, which is based on precaution principle and preventive actions is one of the most

mailto:[email protected]

Edin Hrelja: Problemi i mogunosti odrivog upravljanja zatienim prirodnim podrujimaprimjer zatienog podruja Skakavac __________________________________________________________________________

136

important and far-reaching policies. In order to protect the natural environment from the negative effects of tourism activities, main preventive measure of is to determine the capacity of tourist visits and activities. Basic requirement of establishing and implementing environmental policy is the establishment and implementation of spatial plans for special purposes. Spatial planning will define multifunctional zones for different needs, which take into account the capacity of the environment, the social identity of the area as well as the needs of tourists who visit this areas. This paper presents component identification and analysis of complex elements that were basis for appointment " Skakavac" as protected area. Based on the research, a diagnosis of the current situation and forecasts of future development will be presented. Key words: problems, possibilities, diagnosis, prognosis, sustainable development, protected area, Skakavac, protection measures UVODNA RAZMATRANJA INTRODUCTORY REMARKS

Izdvajanje zatienih prirodnih podruja i njihovo odrivo upravljanje zasniva se na kvalitetnoj prirodnoj sredini. Prirodna sredina predstavlja ukupnost prirodnogeografskih procesa i pojava, odlikuje se samoodranjem bez intervencije ovjeka. S obzirom na njene velike promjene izazvane antropogenim djelovanjem, iji se efekti po zakonima cjelovitosti i integralnosti prenose bez ikakvih prepreka na sve dijelove nae planete, s pravom se postavlja pitanje da li u savremeno doba prirodna sredina postoji u pravom znaenju te rijei1. Na kvalitetu prirodne sredine djeluju ekoloki, biotiki i abiotiki faktori. Vana uloga geografske nauke u prouavanju ivotne sredine ogleda se u sainjavanju mree zatienih teritorija.

Geografija u najirem smislu rijei je pozvana da komponentno i kompleksno provodi programski i dijagnostiki monitoring s ciljem prognostikih sagledavanja funkcionisanja prirodnih geosistema i geokompleksa. Zatita iskonske prirodne sredine podrazumijeva potpuno ouvanje u svom prvobitnom obliku, ako je to mogue, tipinih dijelova prirodnih pokrajina ili rezervata prirode, prirodnih odnosno nacionalnih parkova u najuem smislu rijei. Ova koncepcija je u odreenim sluajevima, bez sumnje, hvale vrijedna, naruito onda kad zatiena podruja slue u nauna istraivanja prirodnih procesa2.

Trenutno stanje u oblasti konzervacije prirode i njenog odrivog upravljanja je vrlo sloeno, jer svaka zemlja ima vlastitu politiku, tako da postoje razlike u upravljanju zatienim podrujima na nivou Bosne i Hercegovine i nekih evropskih zemalja. Kategorizacija zatienih prirodnih podruja prema IUCN je 2003. godine uvrtena u Zakon o zatiti prirode Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske (SN FBiH 33/03).

1 Spahi M., 1999:Osnove geoekologije, Harfograf Tuzla, Tuzla 2 Spahi, M., 2011: Geografsko i geoekoloko obrazovanje u funkciji turistikog, regionalnog i prostorno-razvojnog planiranja, u: Meunarodni nauni skup: Edukacija iz turizma i zatite ivotne sredine kao preduvjet turistikog, regionalnog i prostornog planiranja: Zbornik radova (ur. Spahi, M.), Konjic 30.06.-01.07.2011.,Prirodno-matematiki fakultet Sarajevo, Sarajevo, 61-74.


137

Ovim zakonom su predviene etri kategorije zatienih prirodnih podruja i to: Zatieno prirodno podruje, Nacionalni park, Spomenik prirode i Zatieni pejza/krajolik.

GEOGRAFSKI POLOAJ I INDIKACIONI TURISTIKI ELEMENTI IZDVAJANJA ZATIENOG PODRUJA SKAKAVAC GEOGRAPHICAL LOCATION AND INDICATIVE TOURIST ELEMENTS OF PROTECTED AREA SKAKAVAC

Spomenik prirode Skakavac se nalazi u sredinjem dijelu Bosne i Hercegovine, u regiji Srednje Bosne ili Planinsko-kotlinskoj makroregiji. U administrativnom pogledu pripada Kantonu Sarajevo, odnosno opinama Stari Grad, Centar, Vogoa i Ilija i nalazi se 12 km sjeveroistono od Sarajeva.

Spomenik prirode Skakavac je prvo zatieno prirodno podruje u Kantonu Sarajevo. Prema nalogu Ministarstva prostornog ureenja i zatite okolia, na osnovu provedenih istraivanja izraena su dva elaborata: Valorizacija prirodnih vrijednosti podruja Skakavac, u februaru 2001. godine, iji je nosilac izrade Centar za ekologiju i prirodne resurse Prirodno-matematikog fakulteta Univerziteta u Sarajevu i Separat zatite ireg prostornog obuhvata Skakavac, zavren u junu 2001. godine od strane Zavoda za zatitu kulturno historijskog i prirodnog naslijea Kantona Sarajevo.

Ovi elaborati su bili osnova za donoenje Odluke o proglaenju ireg podruja vodopada Skakavac spomenikom prirode, koji obuhvata povrinu od 1.430,7 ha. Odlukom su utvrene granice i kategorija zatienog podruja, zone zatite, dozvoljene intervencije u zatienom podruju, koritenje prirodnih vrijednosti i upravljanje istim u cilju zatite specifinih prirodnih obiljeja zatienog podruja.

Poslovi upravljanja zatienim podrujima na prijedlog Ministarstva prostornog ureenja i zatite okolia povjereni su KJKP Sarajevo ume tj. posebno oformljenoj organizacionoj jedinici Sektoru za ekologiju i upravljanje podrujima posebne namjene, sve do osnivanja JU Zatiena prirodna podruja Kantona Sarajevo.

Zatieno podruje Skakavac posjeduje prirodne i antropogene turistike motive, zbog ega je veoma atraktivno za zadovoljavanje turistikih potreba. Osnovna prirodna vrijednost Spomenika prirode Skakavac, koji predstavlja i turistiki motiv je istoimeni vodopad, evidentiran spomenikom hidroloke vrijednosti jo 1954. godine, kada je sa neposrednim okruenjem na povrini od 4 ha bio zatien posebnim aktom Zemaljske vlade SRBiH.

Vodopad Skakavac se nalazi u nukleusu zatienog podruja s lijeve strane Perakog potoka, te se visinom od 98 metara ubraja meu najvie u Bosni i Hercegovini. Posebne estetske vrijednosti ovom vodopadu daju i ivopisni kreenjaci u obliku terasa o koje se razbijaju vode potoka Skakavac, te obruavaju u grotlo na dnu odsjeka odakle svoj tok nastavljaju prema Perakom potoku. Upravo zbog obruavanja vode potoka preko visokog stjenovitog skoka, kao i razbijanja vode od krenjake terase, potok i vodopad je i dobio naziv Skakavac.

U zatienom podruju Skakvac dominiraju smrevo-jelove i bukovo-jelove ume. Na plitkoj karbonatnoj podlozi u neposrednoj blizini vodopada razvijene su termofilne ume i ikare crnog graba, te crnog graba i crnog jasena. Posebno interesantna je vegetacija na stijenama oko vodopada, koja obiluje endeminim i relikatnim vrstama, to ovom prostoru daje posebnu fitogeografska obiljeja.


138

Zatieno podruje Ska-kavac odlikuje se i izuzetnom zoogeografskom raznovrsnou, te su na ovom podruju zastupljeni vjeverica, obini puh, srna, jazavac, je, lisica, krtica, zec, divlja svinja, srnda, umski mi i mnogobrojni insekti, leptiri i dr. Meu pticama se najee u liiarsko-listopadnim umama po-javljuju crvenda, siva sjenica, drozd pjeva, jastreb, crni kos. Zoogeografski diverzitet pridonosi estetskoj vrijednosti ovoga po-druja, te ima veliki znaaj za ra-zvoj foto safarija.

Geomorfoloki fenomeni, klisure Perakog Vrela i Babinog Potoka, Suice, Stublinskog i Ja-sikovakog potoka, zatim Crvene Stijene, Vranjska Stijena i Uevica sa svojim geomorfolokim fenome-nima, te specifinim ve spomenu-tim endemskim vegetacijskim sklo-pom, doprinose atraktivnosti ovog podruja. Na krajnjem jugu nalazi se planinsko uzvienje Bukovik, sa najviim vrhom od 1534 m, koji ujedno predstavlja i najvii vrh na podruju Spomenika prirode Skakavac.

Od antropogenih turistikih vrijednosti u ovom zatienom podruju, najveu panju privlae nadgrobni spomenici i manifesta-cije. Prema podacima Ministarstva prostornog ureenja i zatite okolia u Babinom potoku, na lokalitetu Podgradina se nalazi nekropola od pedesetak steaka, koja je done-davno bila neistraena i teko pri-stupana, meutim lokalitet je od strane upravitelja oien i ureen u toku 2009. godine. Steci su pore-

dani u nepravilnim nizovima, od kojih se na oko osam nalaze uklesani specifini dekorativno simbolini motivi. Na istom lokalitetu se nalazi ureen, oien i obiljeen lokalitet Svatovsko groblje sa trinaest niana prelaznog stila sa kraja 15. i poetka 16. stoljea, to predstavlja vrijedan objekat kulturnog naslijea ovog prostora. Problemi koji doprinosi manjoj turistikoj vrijednosti ovih lokaliteta, jeste loe trasiranje i markiranje pjeakih staza, to e omoguiti turistike posjete sa ili bez turistikog vodia.

Pored materijalne zaostavtine, znaajni antropogeni motivi posjete turista u ovo podruje rezultat su osmiljavanja i uvezivanja sa prirodnim atrakcijama, manifestacionih oblika turistikih kretanja, gdje se istiu biciklistike utrke, planinarenje i skokovi.

Biciklistika utrka XC Bukovik se odrava svake godine u augustu od 2005. godine i privlai sve vei broj uesnika iz cijele Bosne i Hercegovine. Kao to sam naziv kae, trka

S. 1. Poloajna karta Zatienog podruja Skakavac Fig. 1. The geographical position protected area Skakavac


139

se odvija na podruju Bukovika, a mogunost prijave na ovo takmienje imaju licencirani i nelicencirani biciklisti.

U proljetnoj sezoni, svake godine odrava se Planinarski mar kada podruje Spomenika prirode Skakavac, posjeuju planinari iz planinarskih drutava irom Bosne i Hercegovine. Glavni cilj ovog skupa je druenje i upoznavanje planinara, razmjena iskustava, uivanje u prirodnim ljepotama, planinarenje zatienim podrujem kao i okolnim podrujima.

Sa vodopada Skakavac je 2011. godine organizovan prvi Base Jump skok u Bosni i Hercegovini, te je na ovaj nain vodopad Skakavac postao novi Base Jump exit point i lociran je na mapi svjetskih Base Jump destinacija. Skokovima je ujedno obiljeena i deseta godinjica proglaenja podruja Skakavca spomenikom prirode. Dogaaj je propraen od strane mnogobrojnih pisanih i elektronskih medija. Udruenje Aeroklub modernog padobranstva u Bosni i Hercegovini iz Sarajeva je u sklopu projekta Od Sarajeva do Evrope putem modernog sporta'' organizirao Base Jump meunarodne egzibicione skokove koji su 2012. odrani na podruju Spomenika prirode Skakavac. NOSIVOST KAPACITETA ZATIENOG PODRUJA SKAKAVAC LOAD CAPACITY OF PROTECTED AREA "SKAKAVAC"

Osnovna preventivna mjera zatite prirodne sredine od negativnih posljedica turistikih aktivnosti je utvrivanje kapaciteta turistikih posjeta i aktivnosti. U metodologiji procjene nosivosti kapaciteta zatienih podruja koja je data od strane IUCN-a (The World Conservation Union) razlikuju se sljedei nivoi nosivosti kapaciteta: - Fizika nosivost kapaciteta (PCC) - definisana kao maksimalan broj posjetilaca koji

fiziki mogu boraviti na odreenom mjestu, u isto vrijeme; - Stvarna nosivost kapaciteta (RCC) - definie maksimalan broj dozvoljenih posjeta

odreenom podruju, nakon to je fizika nosivost kapaciteta umanjena za korektivne faktore;

- Efektivna nosivost kapaciteta (ECC) - definie maksimalan broj posjetilaca na odreenom podruju s obzirom na dostupni kapacite upravljanja (Management capacity MC).3

Fizika nosivost kapaciteta (PCC)

Zbog nedostatka podataka potrebnih za izraunavanje stvarne i efektivne nosivosti kapaciteta, za potrebe ovog rada izraunate su vrijednosti fizike nosivosti kapaciteta za pojedina podruja u okviru Spomenika prirode Skakavac. Ovakvo izraunavanje nosivosti kapaciteta je potrebno iz razloga to cjelokupno zatieno podruje nije jednako posjeeno od strane posjetilaca/turista.

Fizika nosivost kapaciteta izraunava se prema slijedeoj formuli: PCC=A x V/a x Rf A-raspoloivo podruje za javnu upotrebu V/a-jedan posjetilac po m2 Rf- faktor rotacije (broj posjetilaca po jednom danu)

3 Caballons-Lascurain, H., 1996: Tourism, ecotourism and protected areas, IV World Congress and National parks and Protected areas, IUCN.


140

Na osnovu kriterija dobijenih za podruja na kojima su najaktivnije turistike posjete, a prema navedenoj formuli dobijeni su parametri fizike nosivosti kapaciteta za podruja: - PCC podnoja vodopada Skakavac sa 1602 posjeta dnevno; - PCC Staze (Uevica-Ravne- vodopad Skakavac) sa 800,4 posjeta dnevno; - PCC umske staze (Uevica-podnoje vodopada Skakavac) sa 1400 posjeta dnevno; - PCC staze ( Planinarski dom Bukovik- Dolovi-podnoje vodopada Skakavac) sa 1000

posjeta dnevno; - PCC podruja Bukovik sa 11.375 posjeta dnevno; Prema podacima WTO, predloena su maksimalna optereenja prostora posjetiocima. Za izletina podruja male gustine vegetacije, dnevni broj posjetilaca/ha se kree od 60-200 posjetilaca.4 Na osnovu ovoga, moe se rei da je dnevna nosivost kapaciteta podruja Bukovik, pogodnog za posjetu i kretanje turista u prosjeku 130 posjetilaca/ha, odnosno 11.375 posjetilaca na 87,5 ha. ANALIZA POSTOJEE INFRASTRUKTURE U ZATIENOM PODRUJU SKAKAVAC ANALYSIS OF THE EXISTING INFRASTRUCTURE IN PROTECTED AREA SKAKAVAC

Odluka o proglaenju ireg podruja vodopada "Skakavac" spomenikom prirode kao i usmjerenja naknadno uraenih ekspertiza iz pojedinih razvojno-planskih oblasti, bili su osnov za projekciju prostornog razvoja u definisanju namjene povrina posmatranog podruja. Njegova namjena iskljuivo je okrenuta u turistike svrhe. Razvoj turizma je pod velikim uticajem razvoja saobraaja, ali s druge strane i u funkciji razvoja saobraaja. Saobraajna infrastruktura koja omoguava dolazak turista do ovog zatienog podruja je slabo razvijena. Ulazak u zatieno podruje Skakavca mogu je je iz pravca zapada, od sela Nahorevo, Gornjih Moioca sa june strane, Vuje Luke na istoku i Motike na sjeveru. Postojee komunikacije u granici obuhvata zatienog podruja mogu se svrstati u kategoriju umskih puteva sa makadamskom ili zemljanom zavrnom obradom, koji pruaju uslove za planinarenje, brdski biciklizam i razne vrste ekstremnih sportova, kao i boravak u prirodi, odmor i rekreaciju. Iako vanjsku saobraajnu povezanost karakterie slaba saobraajna infrastruktura koja oteava dolazak turista u ovo podruje, povoljan saobraajnogeografski poloaj zatienog podruja Skakavac ini ovo podruje turistiki posjeenim. U svrhu unapreenja stanja podruja i razvoja turizma ureeno i osposobljeno je vie umskih staza od kojih se posebno istiu: edukaciona staza, na kojoj su na drvenim panoima predstavljene neke od valorizovanih vrijednosti ovog prostora, umska staza, ureena na duini od 2000 m, na ijem su potezu postavljene klupe za krai odmor, putokazi i panoi edukativnog sadraja koji na adekvatan nain omoguavaju razliitim starosnim grupama ulazak u svijet umskih zajednica, te pjeaka maruta, iji je poetak sa lokaliteta Uevice i od ovog mjesta trasom duine od 4000 m, zavrava u podnoju vodopada Skakavac.

4 Ljeevi, M. A., 2002: Ruralna ekologija-ivotna sredina sela i nenastanjenih prostora, Geografski fakultet Beograd, str. 176.


141

Za potrebe turistike posjeenosti ispod vodopada je izraen drveni pjeaki most sa ogradom kojim su povezane obale potoka Skakavac. U podnoju vodopada niz strmu padinu izraene su stepenice sa rukohvatom koje vode do prirodnog proirenja u vidu platforme sa koje je mogue bolje osmatranje i fotografisanje vodopada. Takoer, ureena je i staza koja se protee od podnoja vodopada pa do vrha stijene sa koje se vodopad i obruava. Unutar posmatranog obuhvata sadraji drutvene infrastrukture zastupljeni su u vrlo ogranienoj, specifinoj formi kapaciteta i u potpunosti prilagoeni karakteru i potrebama prostora kao objekta prirodnog naslijea.

MONITORING ZATIENOG PODRUJA SKAKAVAC I GEOEKOLOKI PROBLEMI MONITORING OF PROTECTED AREA SKAKAVAC AND GEOECOLOGICAL PROBLEMS

Spomenik prirode Skakavac je smjeten na podruju etiri opine, pa zbog svog geografskog poloaja predstavlja objekat prirode, koji je izuzetno zahtjevan za monitoring i ouvanje u smislu zaustavljanja bespravnih sjea ume, poara, krivolova, bespravne gradnje, zabrane branja razliitog bilja i drugih radnji koje mogu izazvati geoekoloke neravnotee. Zbog poveane turistike posjeenosti ovo podruje je izloeno razliitim geoekolokim problemima, od kojih je poar 2011.god. kada je izazvao ugroavanje i unitavanje velike koliine lijekovitog i aromatskog bilja. U tu svrhu izraeni su protiv poarni objekti i to: protiv poarni punkt opremljen odgovarajuom opremom predvienom za inicijalno gaenje eventualno nastalog poara i osmatraki protivpoarni toranj osmatranica sa koje se vri kontrola od strane osmatraa poara, osposobljenih i educiranih za spreavanje i lokalizaciju istog. 5

U cilju zatite uma od nepoeljnih biotikih faktora sa Katedrom za zatitu uma umarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, redovno se obavljaju pregledi zdravstvenog stanja postojeih sastojina, na osnovu kojih se, uz stalni monitoring uposlenih, vri donoenje odluka o mjerama koje vode njihovoj sve veoj stabilnosti. U svrhu zatite uma od napada tetnih umskih insekata vri se, pored pomenutog, i stalna kontrola visine njihovog populacionog nivoa, koja se kontrolie upotrebom biotehnikih klopki sa feromonskim mamcima. U okviru uspostave higijene cijelog prostora, izvreno je uklanjanje organskog materijala povoljnog za razmnoavanje i razvie potkornjaka, kako bi se preventivno djelovalo u cilju speavanja njihovog jaeg napada i eventualnih teta koje bi ova populacija mogla nanijeti ovom prostoru.6

Jedan od ciljeva ouvanje postojee faune i postizanje brojnog stanja divljai odreenog kapacitetom prostora, vrene su procjene brojnosti populacije divljai, te dati prijedlozi uzgojnih i zatitnih mjera koje e se primjenjivati na ovom prostoru. Nakon dueg perioda osmatranja i utvrenog kretanja pojedinih vrsta divljai preduzete su lovno uzgojne mjere, koje se odnose na izgradnju potrebnog broja hranilita, solila, pojilita, kao i izgradnje visoke osmatranice koja bi zainteresovanim pojedincima i manjim grupama koristila u cilju osmatranja divljai i upranjavanja fotosafarija. Zapaanjem na terenu je uoeno kretanje srnee divljai, zeeva, divljih svinja, lisica, umskih koka, vukova i medvjeda. Po uoenim tragovima pretpostavka je da se na ovom prostoru nalazi 4-5

5 http://skupstina.ks.gov.ba/node/3445 6 http://skupstina.ks.gov.ba/node/3445

http://skupstina.ks.gov.ba/node/3445http://skupstina.ks.gov.ba/node/3445


142

primjeraka medvjeda to predstavlja broj koji bi mogao biti problem pri razvoju eko turistikih potencijala i sigurnosti posjetilaca.7

Zatieno podruje Skakavac odlikuje se zadvoljavajuim stanjem istoe zraka i vode, iako ne postoji monitoring ova dva geokompleksa, osim stanja ribljeg fonda i njihove zatite od nedozvoljenog ribaranje. Jedan od prisutnih geoekolokih problema je bespravna gradnja u okviru zatienog podruja, gdje se bez obzira na inspekcijska upozorenja i zatvaranje gradilita i dalje nastavlja sa gradnjom.

I pored monitoringa ekosistema i spreavanja nedozvoljenih radnji koje naruavaju ekosistem, na ovom podruju su prisutne indicije o negativnom antropogenom djelovanju. Preko 50% povrine zatienog podruja potpada pod drugu kategoriju ugroenosti ekosistema tj., najvei dio podruja je pod umjerenim ljudskim uticajem, gdje se negativne posljedice istog reflektuju na mane promjene strukture i dinamike abiotikih komponenata, posebno tla i mikroklimatkih uvjeta, a to sve skupno ne naruava stabilnost ekosistema.

OKOLINA POLITIKA I PLANIRANJE TURISTIKOG RAZVOJA ZATIENOG PODRUJA SKAKAVAC ENVIRONMENTAL POLICY AND PLANNING OF TOURISM DEVELOPMENT IN PROTECTED AREA SKAKAVAC

Okolina politika je jedna od bitnih i dalekosenijih politika, a bazirana je na principu predostronosti i preventivnim akcijama. Od osnivanja Evropske unije ukupno je usvojeno est okolinih akcionih programa i preko 700 akata okolinog zakonodavstva. U okolinoj politici Evropske unije, za lokalne i regionalne vlasti je vana efektivna okolina regulativa i promocija odrivog razvoja. Okolina politika ne moe biti preputena tritu. Priprema zakonodavnih akata, koji se odnose na zatitu okoline treba biti nastavljena u Evropskoj uniji, pri emu veu panju treba posvetiti posebnim uslovima u opinama i regijama zemalja njene alijanse. Pored toga, potrebno je osigurati prostor za razne naine postizanja zajedniki dogovorenih ciljeva. Opine imaju uticaja na okoli na razne naine. One pruaju preduslove za ukupni razvoj u opini putem industrijske politike, politike upotrebe zemljita, kao i putem programa odrivog razvoja.8

Evropska unija postavila je ambiciozan cilj zaustavljanje gubitka bioloke raznolikosti u Evropi. U tu svrhu uspostavljena je mrea zatienih podruja, kojoj je strateki fokus poboljanje prirodnog okolia i unaprijeenje kvaliteta ivota ljudi. Jedan od instrumenata Evropske unije je zelena infrastruktura nacionalna upravljaka politika, a koja se prvenstveno odnosi na odrivi razvoj u poljoprivredi, umarstvu, vodoprivredi, bioraznolikosti, energetskom razvoju, zdravstvu i prostornom planiranju. Ulaganjem u zelenu infrastrukturu instrumenat prostorno planerske i okoline politke, pojedinana podruja, mogu ponuditi viestruke koristi, pod uvjetom da su njeni geosistemi i ekosistemi zdravi. Njihova raznolikost doprinosi njhovoj ivotnosti, ekonomskom znaaju i eliminisanju ekolokih katastrofa. Jedno od kljunih prednosti uspostavljanja ovakvog instrumenta je njegova sposobnost da, u isto vrijeme, jedno te isto podruje ima nekoliko

7 http://skupstina.ks.gov.ba/node/3445 8 Evropska Unija vodi za lokalne zajednice u BiH prvo izdanje, (2008): SNV, Holandska organizacija za razvoj, Sarajevo.

http://skupstina.ks.gov.ba/node/3445


143

funkcija. Za razliku od veine sivih infrastruktura koje imaju samo jedan cilj, zelena infrastruktura je vienamjenska, to znai da se uz male gubitke mogu ostvariti velike koristi za iri prostor na kojem se primjenjuje navedeni prostorno planerski instrument.

Savremeni tempo ivota, migraciona kretanja u Kantonu Sarajevo, dovela su do gubitka prostora i poveane konkurencije za prostor, ime su prirodni ekosistemi oteeni, to doprinosi smanjenju bioraznolikosti ali i smanjenju ugodnosti ivljenja. Koritenjem instrumenta zelene infrastrukture stvara se mogunost inegralnog upravljanja prirodnim kapitalom, odravanje zdravih ekosistema, povezivanje prirodnih i poluprirodnih fragmentiranih podruja i vraanje u prvobitno stanje oteenih ekosistema. Koritenjem navedenih instrumenata, stvaraju se ekonomske koristi kroz mogunosti stvaranja novih radnih mjesta, u planiranju, ininjerstvu i izgradnji kao i u obnovi i odravanju urbanog i ruralnog ekosistema.

Zelena infrastruktura se sastoji od irokog spektra razliitih mogunosti zatite ivotne sredine, koji se mogu vriti na razliitim razinama. Vano je napomenuti da sve zelene povrine ne predstavljaju zelenu infrastrukturu, gdje trebaju i pored visoke kvalitete bioloke raznolikosti imati multifunkcionalno koritenje zemljita. Drugim rijeima, pojedinani dijelovi mogu biti dio zelene infrastrukture, ali e biti od vrijednosti ako su sastavni dio veih ekosistema. Bez sumnje zatieno prirodno podruje Skakavac predstavlja dio zelene infrastrukture Sarajevskog kantona. Meutim ovaj ekoloki sistem je dinamika iva struktura, koja zahtjeva da se uvaavaju maksimalno dozvoljeni kapaciteti njegovog koritenja, kako bi ostao otporan na promjene. Ukoliko se ne budu uvaavali definisani pragovi nosivosti prostora, ekonomska, drutvena i vrijednost bioraznolikosti past e dramatino to e znaajno uticati na kvalitet ivota u irem prostoru ovog podruja. Jedan od kljunih najuinkovitijih naina izgradnje zelene infrastrukture je u prostornom planiranju, kojim se izdvajaju multifunkcionalne zone zemljita za razliite potrebe, na osnovu ega se donose odluke o prioritetima koritenja prostora na transparentan, integriran i saradniki nain. Strateko prostorno planiranje doprinosi pronalaenju najboljih lokaliteta za provoenje projekata poboljanja stanita, koja ukljuuju obnovu ili stvaranje novih stanita, to pomae povezivanju zdravih ekosistema, poboljanje stanja krajolika i pove-zivanje zatienih podruja. Provoenje ovakvih mjera podranih adekvatnim stratekim planiranjem doprinjelo bi odravanju, produbljivanju i poboljanju mree zelenih povrina u Kantonu Sarajevo, a to bi sve skupno poboljalo kvalitet ivljenja u irem regionalnom prostoru.

U zatienom podruju Skakavac formiranje turistike ponude i znaajniji turistiki razvoj ne moe se oekivati bez unapreenja infrastrukture, koja e biti u skladu sa okolinom politikom razvoja. U cilju razvoja odrivog turizma, u ovom podruju potrebno je izraditi i turistiki plan, koji bi trebao biti u skladu sa kapacitetima nosivosti podruja. Ovaj dokument zahtijeva integrisanje s ostalim planovima zatienog podruja, kao to su plan upravljanja biljnim i ivotinjskim svijetom, plan upravljanja rizicima u situaciji poara i sl. Sve ovo bi se trebalo realizirati s ciljem posebne turistike upravljake prakse, razmjetaja turistikih aktivnosti objekata, mjere politike kojima se upravlja turistikim aktivnostima, politiku cijena i sl.

Spomenik prirode Skakavac treba plan koji e definirati upravljanje razvojem turizma i, sa njim, povezanim aktivnostima. Takav plan bi trebao detaljno precizirati posebne strateke i operativne ciljeve turistikog razvoja, te odrediti upravljake aktivnosti, budet, nain finansiranja podruja i sl., a sve u cilju realizacije zacrtanih ciljeva razvoja. Plan upravljanja turizmom u zatienom podruju ima za cilj maksimiziranje koristi od


144

turistikog razvoja uz istodobno minimiziranje trokova. U dizajniranju procesa planiranja vano je usvojiti lahko razumljive kojima se donose dosljednje i racionalne odluke razvoja. Posebno je znaajno da u proces bude ukljuena, ne samo uprava zatienog podruja, nego i lokalna zajednica, javnost, posjetitelji, privatni poduzetnici i strunjaci razliitih profila. Da bi se u procesu donoenja odluka osiguralo sudjelovanje svake interesne grupe u skladu s njenim specifinim znanjima, nuno je definisati program ukljuivanja javnosti, koji moe biti veoma opsean ili skroman, u ovisnosti o potrebama. Ovim pristupom bi bili eleminisani konflikti koji nastaju izmeu razliitih interesnih grupa. ZAKLJUNA RAZMATRANJA CONCLUSION

Komparativne prednosti zatienog podruja Skakvac su povoljni prirodnogeo-

grafski uvjeti, visok kvalitet prirodnih atrakcija i ouvana kvalitetana ivotna sredine. Postojanje kulturno-historijskih dobara i organiziranje zabavno sportskih aktivnosti u kombinaciji sa prirodnom osnovom upotpunjuju turistike sadraje. Bitnu ulogu u mogunosti turistikog razvoja igra povoljan saobraajno-geografski poloaj, odnosno komplementarnost zatienog podruja sa drugim prirodnim i antropogenim turistikim vrijednostima u okviru Kantona Sarajevo. Shodno iznesenim stavovima, moe se zakljuiti da u okviru zatienog podruja Skakvac postoje ekoturistiki potencijali, ali da oni nisu u dovoljnoj mjeri valorizovani. Do ovakvog stava moe se doi na osnovu injenice da se na ovom prostoru uprkos postojanju bogate prirodne i drutvene osnove, samo do odreenog nivoa organiziraju neophodni kapaciteti za prijem turista.

Znaajan problem razvoja zatienog podruja Skakvac predstavlja loa pro-vedba prostornog plana posebne namjene, koje bi otvorile mogunosti za upotpunjavanje sadraja namjenjenih za odmor i rekreaciju. Loem planiranju i provoenju planova doprinosi i nepostojanje statistikih podataka o broju posjeta, te nedostatak saradnje izmeu Upravitelja zatienog podruja sa planinarskim drutvima, turistikim agencijama i drugim posrednikim faktorima turistike ponude s ciljem poveanja turistikih posjeta.

Nerazvijenost saobraajne infrastrukture, nepostojanje adekvatnih parkinga, info-punktova, nekvalitetna markacija terena, nedovoljan broj usputnih odmor punktova, neodravanje i loa markacija pjeakih i biciklistikih staza, samo su neki od problema koji doprinose loem turistikom razvoju. Pored toga, nedostatak finansijskog ulaganja u razvoj turizma i negativne migracione aktivnosti doprinose neodrivom stanju, to je u planskim dokumentima prbobitno bilo oekujue.

Da bi ovo zatieno podruje imalo svoj puni smisao potrebno je, prije svega, poveati broj turistikih dolazaka i kvalitetnom turistikom promocijom. Pored toga, potrebno je podsticati povratak domicijelnog stanovnitva, stvaranje novih radnih mjesta u ruralnim podrujima, prevashodno na izradi turistikih suvenira, razvoja ruralnog turizma, proizvodnjom i prodajom poljoprivrednih proizvoda i sl. Na osnovu svega, moe se zakljuiti da izrada i provoenje sveobuhvatnog Master plana koji bi ukljuivao razvojni plan, plan koritenja terena, kapacitete nosivosti, plan odrivog razvoja turizma, predstavlja mogunost potpunog turistikog razvoja zatienog prirodnog podruja Skakavac.

Promjene temeljnih postavki suprotstavljenosti turistikog i privrednog razvoja u postizanju kompleksnijih ciljeva politike, ruralnog i regionalnog razvoja zasnivaju se na incijativi zelene infrastrukture. Prostornim planiranjem izdvojile bi se multifunkcionalne


145

zone u zadovoljavanju razliitih potreba. Zelena infrastruktura postala bi standard teritorijalnog razvoja zatienog podruja Skakavac. Pored toga ona bi podstaknula inova-tivna i odriva rijeenja koja bi doprinjela boljoj socijalnoj, teritorijalnoj i privrednoj koheziji, te stvaranju novih mogunosti za odrivi regionalni razvoj. Literatura i izvori Literature

Caballons-Lascurain, H., 1996: Tourism, ecotourism and protected areas, IV World Congress and National parks and Protected areas, IUCN. Drekovi, N., ug, S. 2006: Uspostava zatienih podruja prirode u Kantonu Sarajevo i mogunosti

njihove ekoturistike valorizacije. Annales, Series Historiaet Sociologia, volume 16, issue 1, str. 233-246. Univerzitet Primorska, Nauno-istraivaki centar Koper, Koper;

Evropska Unija vodi za lokalne zajednice u BiH prvo izdanje, SNV, 2008: Holandska organizacija za razvoj, Sarajevo.

Grupa autora, 2007: Skakavac i Bijambare zatiena umska podruja u Bosni i Hercegovini Turizam i strategija zatite i procjena upravljanja, Agencija za meunarodni razvoj Sjedinjenih Drava, Sarajevo;

Grupa autora, 2011: Pregled stanja okolia Bosna i Hercegovina - drugi pregled, Ekonomska komisija Ujedinjenih naroda za Evropu, Sarajevo

Hostetler M., Allen W., Meurk C., 2011: Conserving urban biodiversity? Creating green infrastructure is only the first step, Landscape and Urban Planning, 1-3. Informacije o prirodnim zatienim podrujima u Kantonu Sarajevo Ministarstva prostornog ureenja i zatite okolia, 2007. godine , Sarajevo; Ljeevi, M. A., 2002: Ruralna ekologija-ivotna sredina sela i nenastanjenih prostora, Geografski fakultet Beograd. Plan upravljanja Spomenikom prirode Vrelo Bosne Sarajevo, 2007. Projekat zatienih umskih i planinskih podruja Okolina procjena/Okvirni plan upravljanja okoliem, Sarajevo 2006. Prostorni plan Federacije Bosne i Hercegovine za period 2008.-2028.godine, Federalno ministarstvo

prostornog ureenja, Sarajevo 2012. Prostorni plan Kantona Sarajevo za period od 2003 do 2023 godine, Zavod za planiranje Kantona

Sarajevo, Sarajevo, 2006. Spahi M., 1999:Osnove geoekologije, Harfograf Tuzla, Tuzla Spahi, M., 2011: Geografsko i geoekoloko obrazovanje u funkciji turistikog, regionalnog i prostorno-razvojnog planiranja, u: Meunarodni nauni skup: Edukacija iz turizma i zatite ivotne sredine kao preduvjet turistikog, regionalnog i prostornog planiranja: Zbornik radova (ur. Spahi, M.), Konjic 30.06.-01.07.2011.,Prirodno-matematiki fakultet Sarajevo, Sarajevo, 61-74. EPA United States Enviromental Protection Agency http://water.epa.gov/infrastructure/greeninfrastructure/index.cfm Eur-Lex, Access to European Union law http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52013DC0249 European Commission-Enviroment http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/index_en.htm Slubena stranica Grada Sarajevo -Turistike atrakcije http://www.sarajevo.ba/ba/stream.php?kat=37 Slubena stranica Javne ustanova Zatiena prirodna podruja Kantona Sarajevo http://zppks.ba/bs/skakavac Slubena stranica Skuptine Kantona Sarajevo Federacije Bosne i Hercegovine http://skupstina.ks.gov.ba/node/3445 Zakon o proglaenju ireg podruja vodopada Skakavac spomenikom prirode http://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/Zak.Skakavac.pdf

http://water.epa.gov/infrastructure/greeninfrastructure/index.cfmhttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52013DC0249http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52013DC0249http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/index_en.htmhttp://www.sarajevo.ba/ba/stream.php?kat=37http://zppks.ba/bs/skakavachttp://skupstina.ks.gov.ba/node/3445http://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/Zak.Skakavac.pdf


146

SUMMARY PROBLEMS AND POSSIBILITIES FOR SUSTAINABLE MANAGEMENT OF NATURAL PROTECTED AREAS EXAMPLE OF PROTECTED AREA "SKAKAVAC" Edin Hrelja University of Sarajevo, Faculty of Science, Department od Geography, Zmaja od Bosne 33-35, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina

Comparative advantages of protected area " Skakvac " are its favorable natural conditions, high quality natural attractions and quality environment. The existence of cultural and historic resources and organization of outdoor sport activities combined with natural base completes tourist facilities. An important role in the development of tourism plays a favorable traffic and geographical position , ie the complementarity of protected areas with other natural and anthropogenic tourist values within the Sarajevo Canton. According to the presented facts, it can be concluded that within the protected area Skakvac exist ecotourism potential, but insufficiently valorized. Based on the fact that in this region, despite the existence of rich natural and social basis, it can be concluded that necessary facilities for the reception of tourists are organized only to certain level.

A significant development problem of protected area "Skakvac" is a poor implementation of the spatial plan for special purposes, which would make opportunities to complement the content intended for rest and recreation. Poor planning and implementation of plans also contributes the lack of statistical data on the number of visits, and the lack of cooperation between the manager of a protected area with hiking clubs travel agencies and other mediating factors of tourist offer in order to increase tourist visits.

Pored toga, nedostatak finansijskog ulaganja u razvoj turizma i negativne migracione aktivnosti doprinose neodrivom stanju, to je u planskim dokumentima prvobitno bilo oekujue.

The underdevelopment of transport infrastructure, lack of adequate parking space, info-points, poor markings courts, an insufficient number of holiday checkpoints, lack of maintenance and poor markings of hiking and biking trails are just some of the problems that contribute to poor tourism development.In addition, the lack of financial investment in the development of tourism and the negative migration activities contribute to unsustainable state, which planning documents originally predicted .

In order to assure that this protected area has its full meaning is necessary, first of all, to increase the number of tourist arrivals with quality tourist promotion. In addition, it is necessary to encourage the return of resident population, by creating new work places in rural areas, primarily on the development of tourist souvenirs, rural tourism development, manufacture and marketing of agricultural products, etc. Based on presented informations, it can be concluded that the design and implementation of a comprehensive master plan that would include the development plan, plan of spatial usage, carrying capacity, plan for


147

sustainable tourism development, is the possibility of complete tourist development of protected natural area "Skakavac" .

Changes in fundamental opposition attitudes of tourism and economic development, rural and regional development are based on green infrastructure initiative. Spatial planning would define multifunctional zones in meeting a variety of needs. Green infrastructure would become the standard of territorial development of protected area "Skakavac". In addition, it would trigger innovative and sustainable solutions that would contribute to better social, economic and territorial cohesion, and creating new opportunities for sustainable regional development . Author Edin Hrelja Master of Tourism and environmental protection, teaching assistant at the Faculty of Science, University of Sarajevo, Bosnia and Herzegovina. His main research themes are nature-based/ sustainable tourism and environmental protection. Curently at Doctoral studies, Faculty of Science in Zagreb, Croatia.

GEOGRAFSKI POLOAJ I INDIKACIONI TURISTIKI ELEMENTI IZDVAJANJA ZATIENOG PODRUJA SKAKAVACNOSIVOST KAPACITETA ZATIENOG PODRUJA SKAKAVACANALIZA POSTOJEE INFRASTRUKTURE U ZATIENOM PODRUJU SKAKAVACMONITORING ZATIENOG PODRUJA SKAKAVAC I GEOEKOLOKI PROBLEMILiteratura i izvoriCaballons-Lascurain, H., 1996: Tourism, ecotourism and protected areas, IV World Congress andNational parks and Protected areas, IUCN.

PROBLEMI I MOGUĆNOSTI ODRŽIVOG UPRAVLJANJA … E. Hrelja Odrzivo... · Edin Hrelja: Problemi i...

Documents

Transcript of PROBLEMI I MOGUĆNOSTI ODRŽIVOG UPRAVLJANJA … E. Hrelja Odrzivo... · Edin Hrelja: Problemi i...