PRiNCiPESUPLEMENTO MENSUAL DE LA REVISTA, DESTINADO AL FOMENTO DEL VASCUENCE

DIPUTACIÓN FORAL DE NAVARRA Franqueo concertadoN.° clasificador 34/60

DELEGADO DIPUTADO: M. J. URMENETA Bosgarren Urtea - Pamplona. Enero 1970 - Urtarrilla (Ilbeltza). Iruña - 47 gn. zenbakia DIRECTOR: J. E. URANGA

BATASUNAREN ALORREANUrteberri. Gaia aukeratzeko

biderik izan banu hauxe au-keratuko nuen nik: UrteberrLHain da luze ta zabal, garbita ernagarri iñungo aizeak zi-kindu ez duen urtearekinamets egitea! Dena zuri, de-na berri. Ez da ilunik ikusten;egun argiak bakarrik. Erregebezperako haurren gaua...!!Urte berri bati begira jarri-taez ote gera danok, ixilian,haurrak bezala!

Baño, ez dago nahi denaegiterik. Ametsak baztartueta egunoroko soka muturra-ri ekin beharra garratza da ge-hienetan. Biziak gaitu, egoakorbela bezala, nahi duen le-kura erematen. Hasi berri du-gun urteak ere sortu aurre-tik dizkio zezenari adarrakikusi; urte zaharraren sabe-letik. Nahiko lan ¡zango dugurekin. Zoin den soka-mu-turrekoaren izena? Batasuna.Ezta pottoko txarra.

Besteren intziak behartzenñau hortaz mintzatzera. Ezdut esan nahi iritzirik gabenagonik gai hontan. Nereariere etorriko dakio garbi ager-tzeko garaia. Nerea baño ge-hiagotzat dauzkat nereganazuzendu diranena. Gaur ez ba-da biar kontuan eukiko ditutdenak.

Era askotakoak dirá. Ezindenak batean zuzendu. Alare,gutxitan gertatzen dena, txa-pel bakarrarekin estal laikenhelburu bat ikusten da dene-

tan: galduan bada ere, bata-sunera joateko nahia. «Nore-kin edo harekin, bat egin»,esan nahi balute bezala.

Ez da gutxi. Batasuna ezda esku lana. Eskuak uztar-tzeko on dirá, eta mutur jo-kako ere bai. Norberaren bar-neak ditu eskuak mugitzen.Batasuna sortzekotan kezkabatek du pizten, eta konzien-tzi sakon batek zabaltzen, Bi-hotz aundia behar da horta-ko; zikoitzak ez du bereabesterik ikusten. Borrokakobeti prest. Halakoen batasu-netik berekoitasunera hain dabidé motza!

«Berrogeitamar urteko gu-rutze-bide latza ibili ginuenbatasunera iritxi baño lehen»,esan ziguten katalandarrakIruñeko billeran. Eta barneagosartu zitzaidana —hitz erdi-ka esana—: «Beren hitza ez-painetan josita ereman ornenzuten orduko setatsuak bestemundura. Hura izan ornen zenbatasunaren ordua.» Bidé be-ra ba deramagu ere, negar-garri litzake gutaz beste ho-rrenbeste esan beharra nor-baitek. Ñola nahi déla, gure-kin edo gu gabe, batasunare-na da etorkizuna.

Aurrelarien gidaritza zer-tan den, galdetzen dit norbai-tek. Teila eskaseko teilatua,dena itaxura. Hobe hortazhitzik ez egitea. Liturji berri-ko batasuna, edo dena dala,hor dago gure artean. Anaienbihotzak mintzeko biderik

egokiena ez da Meza santua;baño mingarri da. Geroak az-tertuko gaitu.

Urteberriko ametsak nundirá galdu? Batasunaren alo-rra arantzaz josia arrapatudu; gima gogor Baño udaz-ken on batek negu txar askoditu berdintzen. Nork dakisartu berri dugun urteak ezdion zuhurtasuna ta pakeaekarriko Eskualerriari! Alkarhartu, bideak zelaitu, euske-ra batu . zer amets ederra!

J.M.S.

EUSKERA IDATZIAREN BATASUNAEz! Sasi - letradueri

Gaur egun, euskal idazleok, gehien-gehienokgera sasi-letraduak. Sasi-letraduak izan dirá mun-duko idazlerik handienak ere, literatura lantze kon-tuan. Baina, idazleok, toki guzian jarraitzen dutehizkuntzalarien kontseilua eta berek hautaturikonormak. Gurean ezin geneza bestera jokatu.

Gaurko bizitzak, joan-etorrietarako dituan au-kera errezekin, herriak alkarrengana lehen bainogehiago urbiltzen ditu. Gaur, nornahik eta noiznahigaude Donostian edo Bilbaon, zein Baionan edoIruñean. Eta honek eskatzen digu euskalkien formahestuetatik atera beharra.

Hontaz gazteak errezago ulertzen dute, zaharrakbeti lehengo mutu erari lotuago daudelako. Eta,gazteak, nonnahiko gazteak, batasun eske ari zaiz-kigu. Ta bada beste fenomenu bat ere: Espainiakoedo naiz Frantziako edozein unibersidadetan nahas-turik arkitzen direla probintzi guztietako estudian-teak, gaur inoiz baino gehiago euskerarekin ardu-ratzen direnak eta hanitz euskeraz ikasten edoeuskeraz hobeto hornitzen edo sakontzen ari di-renak. Hauek ere batasun eske ari zaizkigu, berenarteko har-emanetarako eta ikastaroetarako hainbeharrezkoa iduritzen zaielako. Beraz, nork ukainoiz baino batasunaren premia handiagoan arkitzengerana?

Behar hoiek ikusirik, 1964-tik hiru aldiz egindirá deiak batasunari buruz bilera nagusiak egiteko.Baionan 1963-an «Euskal idazkaritzaren» deira etaErmuan (Bizkaia) 1968-an «Gerediaga» elkartearendeira. Geroago, ezin bestean, derrigorturik bezalaEuzkaltzaindiak deitu zituen Arantzazura 1968-kourrilean idazle, irakasle eta euskaltzaleak, erarikorokorrenean. Hiru bilera nagusietan joera berdi-neko iritziak nagusitu ziren, eta jarraitu beharradute bene-benetan batasuna nahi dutenak. Bestelagezurrezkoa da batasun horren nahia.

Beren iritziak agertzeko eta defenditzeko aukeraizan dute. Egiak ondo biribildu eta eusteko gauzaez baziran, joanak joan, beude isilik.

Arantzazura arte idazle asko ginen ñora ezean.Baina han argi ikusi zan, gure hizkuntzalari handiaden Mitxelenak zer bidé proposatzen zigun.

Gaur egun, zientzía gailen dan garai honetan,

gaxorik gaudenean medikuagana joaten geran ga-raian, eta ez sasi-medikuagana (enplasteruagana),normalena da letraduari jaramon egitea, eta ezsasi-letraduari. Huts egiteko harrisku gutxiago baidugu.

Gainera, Mitxelenak hainbeste hizkuntza etahizkuntzaz dakienez eta euskeraren euskalkiak bes-te inork ez bestean ezagutzen dituenez, zein geragu bere esaneri ez jarraitzeko? Euskaltzaindiaketzuen alperrik izendatu batasunaren proposizioaegin behar zuen batzordearen buru. Eta batasunahain beharrezkoa ikusten dugunok, Mitxelena, bereproposamenduetan beste bidé batetik abiatu balitzere, guk handik jarraituko genion.

Jakina, ta hau Mitxelena berak aldez aurretikesan zuen, batasunak dakarkigun guztia danori go-goko izatea ez zela posible. Batzuentzat ondo zana,basteentzat ez; eta iritzi batzuetan bat zetoztenak,besteetan ez. Baina, era orokorrean denontzat ego-kiena izango zen bidetik jo behar zalá.

Zenbait gauzaren artean, neri ere etzait gogokoH letra (eta hau izan zen Arantzazun oztoporikhandiena, gezurra badirudí ere; zeren letra batgora-behera ez baitu hainbeste axola euskerarenbatasunerako). Baina batasunerako, gaur, behar-beharrezkoa dugula, ez dut zalantzarik. Eta bata-sunaren alde hartu beharra dut euskera idatziaklehengo mendeetatik erabilí duen letra hau. Aregehiago gaur batasunaren sinbolu bat bezala altxadelarik.

H nahi ez dutenak, gaiztasuna jotzen dute erra-zoitzat, eta erabiltzen hasi geranok argi ikustendugu, geroago eta argiago noski, H ondo erabil-tzea eztela gauza hain zaila, gehien gehienetanerregela jakinak dituelako eta maiz hitzak zehatza-go bereizten laguntzen digulako.

Beraz, kontu hoietan, ez! sasi-Ietradueri.

Eta gehienok sasi-letraduak geranez, amor emandezagun letraduen aurrean. Oroi Bruegel-en kuadruhartaz: Itsuen parábola. Eta libra gaitezen itsuakitsua gidari hartuta amiltegian erortzetik. Horrega-tik diot: ezetza, sasi-Ietradueri.

Juan San Martín

P R I N C I P E D E V I A N A ENERO 1970

RECORDANDO AL MAESTRO

D. ARTURO CAMPION

Una de las figuras más relevan-tes de la cultura vasca, es la dedon Arturo Campión, el gran po-lígrafo navarro, nacido el 7 de ma-yo de 1854 en la ciudad de Pam-plona.

Estudió en la Universidad deOñate, donde halló de profesor aljoven pero ya insigne jurisconsul-to don Estanislao de Aranzadi, dequien aprendió mucho del humanosaber, pero también un gran amorpor la tierra y el alma vasca. Losúltimos años de su carrera loshizo en Madrid, en donde obtuvoel grado de licenciado.

A su regreso a Pamplona, de-dicóse con afán al aprendizaje dela lengua vasca adentrándose tanprofundamente en sus entrañas,que hoy puede considerársele co-mo uno de Sos maestros señerosen semántica y filología euskéri-ca. Su gramática de los «cuatrodialectos literarios» de la lenguaeúskara, editada en 1884, en To-losa, lo sitúa a la cabeza de losdidactas euskéricos, siendo en elladonde se han formado muchos es-critores que con posterioridad si-guieron sus huellas.

Don Arturo Campión pertenecea un período histórico en que bri-llan los nombres de Iturralde ySuit, Hermilio de Olóriz, NavarroVilloslada y se cierra con don Ju-lio de Urquijo y don ResurrecciónMaría de Ázkue, figuras todas ellasque tanto amaron las tradiciones,la historia y la lengua vasca, ha-ciendo posible el renacimiento deEuskalerría.

Como escritor, su pluma fue in-fatigable. En el género histórico,tenemos la serie de las «Euska-rianas», en donde además de sucontenido propiamente histórico,trata de otras cuestiones relacio-nadas con la ciencia etnológica,en las que Campión fue toda unaautoridad. Como investigador, nosha legado documentos y escritosque son un verdadero tesoro, mu-chos de ellos condensados en suobra «Orígenes del pueblo euskal-dún», meritísima en su contenidoy que, indudablemente, tiene quecontar en cualquier estudio quepretenda llevarse a cabo sobre elpueblo vasco.

Es Campión un literato, que daa las páginas salidas de su plumaun colorido intenso, ya en las des-cripciones, como en los diálogos

siempre jugosos, amenos unas ve-ces, gráciles y sencillos, sobriosy profundos otras, pero siemprecampeando en sus obras puramen-te literarias la belleza y el arte.Como ejemplo tenemos sus céle-bres «Narraciones Vascas», en don-de «El bardo de Itzalzu», «PedroMari», «Gratxina», «El último tam-borilero de Erraondo», etc., satu-radas todas ellas de ternura y en-trañable nostalgia.

Pero Campión no se conformacon esta producción de tono me-nor, su genio le lleva a crearobras de mayor envergadura y pu-blica novelas como «Blancos y Ne-gros», reflejo del ambiente políti-co del País Vasco a raíz de lasegunda guerra carlista; «DonGarcía Almorabid», de carácter his-tórico, y «La bella Easo», en lacual acomete cuestiones relacio-nadas con la sociedad vasca y susconflictos.

En resumen diremos que las ca-racterísticas de este escritor son:fondo denso, disección minuciosade los personajes y galanura enla expresión.

En su actuación dentro de lapolítica, Campión fue diputado aCortes por Navarra cuando la Ga-mazada, defendiendo con enterezalas libertades forales.

A Navarra le cabe la satisfacciónde haberle contado como uno desus parlamentarios en el ciclo his-tórico de 1893 a 1894. El discursoque pronunció el día 22 de juliode 1893, contra el proyecto de pre-supuestos, fue una pieza oratoriacon una magnífica exégesis delderecho foral, expresada con unadialéctica tenaz y decidida.

Siempre sobre motivos vascos,pronunció gran cantidad de confe-rencias y escribió centenares deartículos en las más diversas pu-blicaciones, y entre ellas «RevistaEúskara», «Euskal Erría», «EuskalErriaren Alde» y «Euskal Esnalea».Fue un periodista de fibra, ardo-roso y de una gran fuerza polé-mica.

Durante muchos años ejerció elcargo de Presidente de la Comi-sión de Monumentos Históricos deNavarra, precursora de la actualInstitución Príncipe de Viana. Porpropia iniciativa y costeada consus medios económicos, Campiónfunda la «Revista del Antiguo Rei-no de Navarra», en la que colabo-raron las mejores plumas de su

EMAKUMERIK BIKAIÑENA

María de las Nieves Díaz, Azkoiengo alaba, erriberakoa beraz,ezkcndua. Lau semeko ama. Pollita, begikoa, argia, etxeko lanakongi egiten dazkiena, alaia, emakume zintzo berez, apain eta pon-pofa, ikasia, eskolatua. Honelako emaztekía 1969 urteko Españia'koEiVSAKUME BIKA1N ETA EZIN OBEA izendatu dute. Ezta ohoremakala eta sari ederra Peralta'ko alabak Madril'dik ekarri dizkiguna!Zorionak!

Por CARLOS CLAVERIA

tiempo: Olóriz, Cayuela, Iturraldey Suit, doctor Landa, etc.

De euskeralogía y sin llegar,desde luego, a la categoría de su«Gramática de los cuatro dialectosliterarios», publicó un «Ensayo delas leyes fonéticas de la lenguaeúskara». En el idioma milenarioescribió la bellísima balada «Orrea-ga», de encantadora versión dia-lectal, y «Denbora anchiñakoen on-do esanak».

Don Arturo Campión fue un tra-bajador incansable, y ya en losúltimos años de su vida, cuandotodavía dictaba a su secretario donJosé Zalba sus escritos postumos,con una energía desbordante y conuna lozanía asombrosa, dirigiéndo-se a éste exclamaba: «Amigo Zal-ba, éstos sí me fallan, pero esteotro, cada vez más despierto». Re-firiéndose con los primeros a lossentidos y con el segundo al ce-rebro.

Todo lo relacionado con la te-mática vasca le subyugaba, peroespecialmente el idioma, cuyo cul-tivo llegó a constituir en él unaverdadera obsesión. En el preám-bulo de su «Gramática» exclama-ba así: «Aunque el euskera fueraun idioma desabrido y torpe, leamara yo Gomo a las niñas de misojos».

Era ya en los últimos años desu vida cuando se fundó en Pam-plona la sociedad euskerista de-nominada «Euskeraren Adiskideak»,pero a cuya creación contribuyó,prestándole todo su apoyo econó-mico y moral.

Don Arturo Campión murió enSan Sebastián el 18 de agosto de1937, cuando la vorágine de la gue-rra había sacudido hasta en suscimientos las tierras de Euskale-rría, pero su nombre y su obraperdurarán, porque él hizo lemade la misma frase «Euskal Erria-ren Alde» y a este fin encaminótodos sus esfuerzos haciendo delmismo norma de su vida, satura-da de la más profunda místicavasca.

Pamplona está en deuda con donArturo Campión, y ya va siendohora de que se piense seriamenteen dar su nombre a una de lascalles de la ciudad, rindiendo ho-menaje a tan eximio navarro ypamplonés.

(«Txistulari» izeneko aldizkaritikjasoa).

BATIKANOKO II BATZAR NA6USIAEliza gaurko munduan

(2 zatia, 47, 48)Gizartearen aurrerapenak eta gizonaren nortasunak ikuskizun

aundia daukate famili ta ezkontzaren ongi eramatearekin, orrega-tik sendi ta ezkontzaren giroa xamurtu ta landu nai litzake señar-emazte ta gurasoek beren eginkizun aundiak errexago bete ditza-íen.

Sendi ta ezkontzaren ederra, goibel ikusten dugu zenbait leku-tan, gízon batentzat andre asko, ezkontz urratze edo lokura ga-beko aragi nasketa batzukin. Elkarrekiko maitasuna, aldiz, berekoi-keri ta aurrik ez sortzeko asmakizunekin, zakarturik dago. Bestalde,gaurko eguneko lan-sarí murritz, etxe bizitza zaill t.a. buru-austelatzak sortzen dituzte. Azkenik, kezka franko dekarkite mundukozenbait alderditan jende ugaritze izugarriak. Kontzientziko korapillougari sortzen dute gora-bera auek. Ala ere, sendi ta ezkontza-ren indarra ta egokiera, gaurko eguneko aldaketa eta eragoz-pen guzien gañetik nabari da. Orregatik, Eliz Batzarrak Elizarenerakuspide batzuk argiago jarrita, krístaueri ta ezkontzaren asierakoederra piztu naiean dabiltzen gizon guzíieri, argi berri ta eragin-aldi bizkor bat eman nai iieke.

Gizon eta emakumearen elkar-maitasunezko biziera, Jainkoakjarria, ezkontzako itunarekin, au da, bakoitzaren era bateko baietzko-arekin, asten da. Onela ezkongaiak, bata bestearen korputzeko ja-betza eman eta artuz egiten duten ituna, ematen doten itza, bizi-kera berri eta iraunkor bat da, Jainkoak jarria, gizarteak ontzatartzen duna; lokura sakratu orí, señar emazteen, datorzken aurreneta gizartearen onerako baitda, ez diteke urratu iñor-beraren naie-rara. Ezkontza jarri dueña Jainkoa da, bakarra bakarrarekin eta be-tiko, gizadiaren iraunpenerako, aurren azi ta ezibiderako eta ez-konduen betiko salbamendurako. Orregatik gizona ta andrea, ez-kontzako ituna ezkeroz «ezdira bi, aragi bat bakarrik» (Mt. 19» J>)elkarri lagunduz, egunetik egunera batuago bizi dltezen. Batasunonek ta aurren on eta buruzpideak, elkarrekiko leialtasuna eskatzendu ta ausi urratze guztik zain-muñetatik eragozten.

HOLANDATAB BAT EUSKALDUN SERBIARudolf P. G. Rijk jauna

mundu guzian fama aundikoizkuntzalaria (lingüista) da.Holanda'ko Amsterdam uriansortua da baño Amerikako "Es-tadu Batuak"—etan bizi daMassachussetts Unibersidadea-ren mintzairetako Erakasle iza-nik. Dakizkin izkera aunitzenartean gure euskera da. Ho-rain Chicago'ko Unibersidadea-ren Euskal Katedra nahi dubere gain artu eta honetarakogure euskal Errira etorri daeuskerari buruzko ezagutza, eus-kera bizi dan toki ber-beran obeki, zuzen eta ego-kiago ikuskatu, aztertu eta ikasteko.

"ANAITASUNA" izeneko Bizkaiko euskal errebistaberriz ere ari da ateratzen

Pozgarria da euskaldunontzat, berriro gure arteanBizkaiko "ANAITASUNA" deitzen den aldizkaria. Dirueta laguntza eskas ta illabete batzuk argitaratu ga-bean egonez geroz leñen bezala amabost eguneanbehin ari da gure eskuetara irixten

Egitan maitatua dugu amabosteroko hau eta he-mendik anai arteko agur xamur bat igortzen diogu.

Etxean artzen nahi duenak zuzenfcide hauetaraizkribu dezake balio eta xehetasunak iakiteko: "ANAI-TASUNA" ren Zuzendaritza.—Apartado 17.—GALDA-KANO (BIZKAIAN).

ILLABETEEN IZENAK EUSKEBAZDenok dakigunez illabeteen izenak euskal lurralde

batetik bestera, eta askotan gertatzen dan bezala erribatetik bestera, oso ezDerdiñak, diferenteak dirá. Eus-kaltzaindiak izen ñauen bateratzen alde Aita Villa-sante Euskaltzain jaunari agindu zion batasunarenonean euskeraz esandako illabeteen izenik erabillenakaztertu eta bereixtu zitzala. Arantzazu'ko Aita Pran-

tziskotar argi honek Euskaltzaindiari honako izenakprensentatu zituen (Urteko ordenan jarriak):

URTARRILLA, OTSAILLA, MARTXOA, APIRI-LLA, MAIATZA, EKAINA, UZTAILLA, ABUZTUA,IRAILLA, URRILLA, AZAROA ta ABENDUA.

Emen Nafarroan URTARRILLA eta ILBELTZAesaten da. EKAINA ETA GARAGARRILLA. ABUZ-TUA AGORRILLA. IRAILLA edo BURUILLA. AZA-ROA eta baita ere AZILLA.

Honelako moduan gauzak gai honi buruz argia-goak geratu dirá, eta guretako, euskaldun naparron-tzako, entelegarri eta erraz zaigu. Komeni da denokikastea.

EUSKALTZAINDIABEN LAGUNTZAILE BEBBIAK

Euskal Akademiak izendatu berri dituen zazpi la-guntzailen artean bi Nafarroko semek ditugu: JoséEstornes Lasa eta Jorge CortesIzal.

José Estornes Lasa Erronka-ri Balleko Isabako errian sor-tua da; euskaltzale sutsu etazintzoa, euskeraren alde eten-gabean lan aunitz egin eta egi-ten dituena. Iruñeko "Euskale-rriaren Adiskideak" Elkargoa-ren Lehendakaria (Burua) da.

Jorg-e Cortes Izal SaraitzuBallearen Otsagi'ko errian jaioa.Iruñean bizi da beti nekatu ezi-ñez euskeraren on eta zabalkun-derako. Iruñeko "Ikastola" (Eus-kal Eskolategia)-ren sortzaileeta zuzendaria urte gutxitanEuskal Herriko Ikastolarik aun-di eta onenetan izana. Nafarro-ko Diputazionearen "Principe deViana" Instituzionearen "Euske-ra" Saillaren Zuzendaria da.

Gure bi adiskidei zorion etagoresmenak.

Ikusle

ENERO 1970 P R I N C I P E D E V I A N A —— 3

Urriaren 12'an, Ama Virgiña PUare'koegunian, Marqninan entzundakobertso zonbeit.

fi

i*

Urtean beingo batzarra baitaGuztion mesedegarri,Pilar'ko Ama'n eguna etzanOrtarako alperrik jarri.Gertatu daña ikusi etaGu ain gaude lotsagarri,Lau ikasle bildu gera emen,Maixurik ez da etorri.

Urtean beingo batzarrarekinEzin asi jolasian.Nun alkartu bear degu, jaunak,Emen alkartu ezian.Maixurik iñortxo azaldu ezAin jokaera narrasian,Kobratzeko izan balitzDanak etorriko ziran.

Zure bertsua adituz orainAsetu zait, bai, barrenaEta bertso bat agertuko detBururaño datorrena.Nik pentsatzen deán pusketaIzakera au onena;Gizon aundiagua ezta gero,Diru mende dabillena.

goguan daukatGaur zuk aitortu dezuna.Zuk badakizu ñola dabillenEmengo eginkizunaOrregatik egin baduteDaukate trampa lizuna

Diruagatik saldu ote duteEmengo gizatasuna...?

Kendu daiguzan gure burutikAlako tentaziñoak.Urrindu beitez pozo illunetikSortu ditugun lañoak.Bakoitzak zintzo jarraitu bediAztertuaz engañoak,Urrengo urtean bilduko dituSortu dan komisiñoak.

I! ranga'k:

Ara Enbeita biotzekuaEtzera gizon makalaNik ezagutzen dedanetikanBeti maitatzen dedala.Bi abaderen erdian dago,Ain gizon on da apalaBeitu batean ematen dezuAita Santua zerala.

Embeita'k:

Uranga jaunak neri emon dautsla azkeneko itza,Baña burua ez daukat illunOba argiau balitza.Gizon aundien erdian nagoSamurra daukat biotza,Gauzak obeto egingo litzakezAita Saintua banitza.

Berísulariak elkar mindu ez ditezenEz degu izenik ematen,Bainan bertan esanakKonbeni da denek jakin ditzaten,Ama Birgiña Pilareko bilkurakBear den edertasunaIzan dezaten.

...Gure aldetikez degu besterik eskatzen.

Dr. Hernandorena

Jeiki jeiki Mario - Anjela, 1969-anPrimaderako goiz iguzki garbi batez zortzi oreneían, usaian bezala joan nintzan

Maria Anjela jeiki araztera, Hau nekez altxatzen baita goizetan, nere abisari etzuenarraposturik, orduan leihoa zabaldu eta iguzkiak hunkitsen zuela bere ohia hasi nituenbertsu hauk eta urran egunetan finitu, Luzegi baita suiet emaiteko bertsutan, hemendagona negurtua da 15-etan.

Airea: "Jeiki jeiki etxekoak".

Jeiki jeiki Maria-Anjela, argia zabala da.Zerutikan iruzkia garbi eder heldu da,Ottok zure askaria orai prestatua da

segur zure gostura.

Askaria zuk jan eta tubaleta egitiaBezti garbiak jauntzi eta, biloa moldatziaHarén ondotik harturen du Eskolaiat bidia

zure obligazionia.

Bidé hori eginen du zuk eta nik batianEremanen zaitut haraí nere auto ttipianBai ta ere ekarriko gero gisa berian

Eskola fínitzian.

Zure ottok nahi luke zu ongi edukatziajostaketak negurrian, et'anitz ikastiaAunditu eta errespetuz egiteko bizia

laite paregabia.

Otto hunen kontsiluak hartu ontsa burianGau-egunak pasatzen tut orai zure guardiánNaliiz ontsa zu gidatu jendetasun modian

zerurako bidian.

Mundu hontan irriskuak guzientzat badireLanjerretik beiratzeko izan zazu bertuteEmazteki baliosak hortan ezagun diré

hartu beti kuraie.

Aita-amak galdu tuzu zuk haurra zinelarikHeien deborrak guk egiten, zuk behar tuzularik;Otto ta ttantta okupatzen dirá zutaz bakarrik

ez baituzu hoberik.

Zu zaitugu mundu hontan azteko haur bakarraZurekilan enpleatzen pazientzia ta indarraJabeik gabe gelditzian, kusiz zure beharra

ordutik zu gure haurra.

Zortzi urte orai tuzu sorturikan munduraBi-eta-erdi bazintuen jin zinelaik gutara,Ezin ahantz dezakegu orduko zur'itxura

bihotz hauts-garri hura.

Ikusirik baizik nehork ez dezake sinetsiZer tormentak egun batzuz zuk dituzun ikusi:Doctor, Nursa, oro arrotz, nehor konsolagarri

Ait'amak han galdurik.

Amabi egun egin zintuen Fresno-n ospitalianZuretako zer sofritziak ahal ziren ordian,Oraino re senditzen dut llaga bat bihotzian

han zutaz oroitziaii.

Egun txarrak pasaturik onerat bazuatziZuen auziak hasirikan ia sei urte baditziParte bat da konpondua, bertzian orai hasi

ez baita segur goizegi.

Auzi horrek eman deraut soliera pentsaketaGau-egunak arranguran nihun ezin deskantsaAdina re bizkarrera jautsi zeraut dofclezka

hau da nere presenta.

Justiziak ezarri ñau zure aferen gidariKontuak nik zuzen eman behar ditut jujari;Ogoi-ta-bat urte arte ez zira zeure nausi

ordu arte banintz bizi!

Emeretzi ehun eta hiru-ogei bederatziKanta hauk nik eman ditut ilobaren haurrariOroitzapen altxa ditzan guk hura azi sari

esker Jinko Jaunari.

J. C. Arrosagaray. POMONA (Calif.;

(Hau da Luzaidarren oroitzapenaEta zonbaitentzat pena aundiena;Nahi dueña altxatu kopia onenaAhantzi gabe, ñola igan bertsu emailena).

Pakea non ote?«Erraz da Pakea»zion zaldunak.«Errazago gerla»ots oiartzunak.

«Dirua izanez,pake naiteke».Oiartzuyiak berriz:«Dirua, neke».

«Izen onarekin...nal dan guzia».Oiartzunak: «Oriez da egia».

«Osasun onakin,zernai banauzu».Oiartzunak: «Arro!Deus etzara zu!».

«Pake bizitzeko,aski lagunak».«gerlako ere bai»,dart oiartzunak.

«Besten aferetanez sar ta pake».Oiartzunak: «Ori,nortzuk lezake?»

«Pakezko bizitza,agintaritzan».«Billa (oiartzunak)urrak aritzan».

«Gudari azkarrak,pakea ziur».Oiartzunak: «Ez zukgerletan biur».

«Pakea berekin,indartsu danak».«Indartsu arroak,ez!» oiartzunak.

«Argiak lezakeikus pakea».Oiartzunak: «Baitagaldu bidea».

«Pakea, ba, non nikarki lurrean?»Oiartzunak: «Zuk non?Maitasunean».

«Ta nik ñor behar dutemen maitatu?»Oiartzunak oiuz:«Danetaratuü!»

«Erremesa daña,maite behar nik?»Oiartzunak: «Zuk, bai,orixe lenik».

«Esker txarrekoa,pake-etsaia».Oiartzunak: «Orimaitzen saia».

«Nere gogokoadaña, nik maite».Oiartzunak: «Ez da aski:zabaldu zaite».

«Ni maite ez nauna,ñola nik artu?»Oiartzunak: «Ori,zeuretan sartu».

«Iñor ez dezaketbaztertu beraz?»Oiartzunak: «Iñor!Pake izaterazü»

«Etzaitzu lege onzallen zallena?»«Zalla (oiartzunak)ta oberena»,

«Munduak ez du baain ontzat artzen».Oiartzunak: «Ez daPake arkitzen».

«Beste bideren batPakearentzat?»«Ez da (oiartzunak)egizko beintzat».

IBARRONDO

ANTXON VALVERDE

Beste euskal disko bat atera be-rri da. Hau da Antxon Valverdere-na Lau kanta ditu: UTSA, KON-TXESI'ri, PERÚ GUREA eta GOI-ZEAN MENDI.

Lehenengo kantaren itzak Valver-de berberak jarriak dirá eta soñua(doñua) Xabier Aranburuk presta-tu du. Bere gaia Orioko seme denJorje Oteiza euskultoreari buruz da.Gure idurigille famatua goraltzenda kantu honetan eta bidé batezkantariak esaten du gure euskalsustraía, gure euskal zain eta erroagure mintzaera zaharrean, euskeran,billatu behar dugula.

Beste iru kantuak aintziñakoakdirá, KONTXESI'ri izenekoa Juanínazio Iztueta zenaren itzak eta do-ñua dirá bere Kontxesi maitearieskeinduak. PERÚ GUREA deritzanaBizkaian billatutakoa da, Resurec-ción María de Azkuek izan zanjaso zuena. Gaia: emazte batekbere gizona senarra engañatzen du.GOIZEAN GOIZIK izenekoa diskohonen azken kantua da, bere itzaketa soñua ez ezagunenak dirá, Zu-berokoa da eta bere gaia: neska

baten tristetasuna. Goizean iratza-rria (esnatuta) eguerdian ezkonduaeta illunabarrerako alarguna biur-turik.

Disko interesgarri hau salgai da-go. Donostiko «TXERTOA» banaitza-lleak (distribuidoreak) bialduko di-zu, irakurle, aurretik eskatzen bal-din baduzu zuzenbide hauetara:TXERTOA —Apartado 767— Donos-tía.

4 — P R I N C I P E D E V I A N A ENERO 1970

PILOTARIAKHazaroaren 30'ean Bergara'ko pilota plazan Españia'ko esku-huskako

pilota Txapelketa yokatu zuten. Partida hau Mayatzean yokatu beharrazuten baña Ataño ongi etzagola ta partida gibeiatu zuten. Gero Atañoazkartu zenean, orduan Retegi'ren aldia, honek ere behar zuela bereburua ongi prestatu. Azkenean biek ados gertatu zirelarik eta gehiagoluzatu gabe, Hazaroaren ogeitamarra autatu zuten beren arteko auziaerabakitzeko. Bergara'ko plaza bete betea yendez eta trabesak Atanorenalde. Retegi paxa urdiñarekin eta Ataño gorriarekin.

Lenbiziko tantoa Retegi'rentzat, bañan Atano'k berdindu eta tanto batgehiago bere alde. (2-1J. Trabesak 100-70 gipuzkoarraren alde. GeroRetegi'k bere bigarren tantoa egiten du eta berdin. (2-2). Trabesak orai100 duro naparraren alde. Erasundarrak bere sasoia erakusten du, azkardago ta aisa ari da. Bigarren tantotik amargarreraño zuzen zuzenean Joanda eta orduan trabesak 400-80 bere alde uyu egiten dutela. Atano'k ezdu amor eman nai eta honek ere bere ahalmena erakusten du bortztanto Ierro Ierro eginik (7-10). Orai trabesak berdinean 100 duro urdi-ñaren alde. Retegi erne dago eta berriz ere bere ezker ikaragarriarekinpilota errausten duela sei tanto Ierro Ierro eginik amaseigarreraño (16-7).Trabesak 400-70 erasundarraren alde. Gero Atano'k bere zortzigarrenaerdietsiko du eta hortan geldituko da (8-16). Trabesak 400-100 urdiñ.Auzia erabakia dago erasundarra nausitu da eta gero ta indar gehia-gorekin ari da, azkoitiarra berriz arras nekaturik bere kontrarioaren men-pean dago. Retegi'k bertze sei tantoak eginen ditu eta auzia beretu22-8. Retegi Txapeldun. Zorionak.

Partidak 49 minutu iraun du. Retegi'k saketik bortz tanto egin zitueneta bida bakarrik Atano'k. Federazioneko aintzindarien eskuetatik Retegiirabaztaleak, Ohorezko Txapela eta Kopa hartu zituen. Atano'k ere beresaria eskuratu zuen. Orai arte Euskalerriko pilotarien kondairan ez danafartar txapeldunik izan eta orai Retegi'ren garaipenarekin lenbizikoaldia da ñapar batek Españia'ko pilotarien Gaña erdiesten duela etahori erasundar pilotariak egin du. Ohore gure Txapeldunari. Napartarpilotazaleak pozik gaude.

Joan den Abendoaren 11'ean eta Naparroa'ko Federazioak antolatu-rik, Iruñe'ko «Labrit» deitutako pilota plazan, Retegi txapeldunari oho-rezko omenaldia egin zioten. Omenaldi hontan bi partida yokatu ziren.Lenbizikoa, Retegi txapelduna bakarrik, bi pilotarien kontra, erasundarra-ren kontrarioak Ezkurra ta Etxabe amekagarrena izan direlarik. Partidaketzuen kolorerik izan. Ezkurra ta Etxabe'k partida airez aire irabazi zu-ten, txapelduna amabigarren tantoan utzirik 22-12. Retegi'k ahalmen gu-zia erakutsi zuen baña bikote azkarra gertatu zitzaion, bi baten kontraziren ta gañera bi hoiek ere pilotan ongi dakitenak. Retegi'k galduzuen baña halare txalo ederrak egin zizkioten, han bildu ziren guziakerasundarrari beren omena agertuaz.

Hemen Españia'ko Pilotan Txapelketaren Kondaira.

194019421944194619481950195219531954195519561957

195819591960196119621963196419651966196719681969

Donostia nDonostia'nBilbo'nEibar'enBergara'nEibar'enBergara'n

Eibar'enBergara'nEibar'enBilbo'n

Tolosa'nBergara'nEibar'enBergara'nGazteiz'enTolosa'nDonostia'nDonostia'nEibar'enDonostia'nDonostia'nBergara'n

ATAÑO III, 22; iraeta'ko Txikito, 8ATAÑO III, 22; Ataño Vi l , 5ATAÑO III, 22; Felipe, 8ATAÑO III, 22; Akarregi, 16GALLASTEGl, 22; Ataño III, 6GALLASTEGI, 22; Akarregi, 15GALLASTEGI, 22; Akarregi, 14BARBERITO (Gallastegi'k uts egin zuen)SOROA, 22; Barberito, 4ARRIARAN II, 22; Soma, 13ARRIARAN II, 22; Gartzia Ariño, 13G. ARIÑO, 16; Arriaran II, 11 (Arriaran'ek min

artu ta utzi egin zuen)OGETA, 22; Arriarán II, 7OGETA, 22; Gartzia Ariño, 13AZKARATE, 22; Ogeta, 19AZKARATE, 22; Etxabe X, 7AZKARATE, 22; Gartzia Ariño, 14G. ARIÑO, 22; Azkarate, 2AZKARATE, 22; Gartzia Ariño, 14AZKARATE, 22; Ataño X, 17ATAÑO X, 22; Azkarate, 13AZKARATE, 22; Ataño X, 18ATAÑO X, 22; Azkarate, 17RETEGI, 22; Ataño X, 8

Gure boseolari eyskalduna badoa aurrera. Joanden Hazaroaren ogeitabian Erroma'ko iri famatuanbere ogeítabigarren kontraríoa porrokatu du. Ogeitabiborrokaldi eta ogeítabs garaipen, ogeitabiak ankaz-gorabota dituela. [Baharko. Urtain'ek ongi arrapatu ezkero!

Gure euskaldun boseolariaren kontrario guziak bo-rrokaldia egin baño len onak ornen dirá eta hoietakoasko lehen-mallako boseoSari onekin neuríuak. Bezpe-ran ain onak direia ía borroka biararnunean «pakete»bat bartzerik ez; ata dsote zenbaitzuk, orai arte Urtainekin yokatu dirán guziak deus ez direla eta dena «ton-goa» déla, bañan hoiek ergelkeriak eta bekaizkeriakdirá hola mintzatzen dsrenak bere griña txarra agertzendute, bertzeen ongia ezín eramana. Urtain aurrera doaeta aren baitan usté osoa dugu, 200 kiloko arria biz-

karreraño jasotzen duenak bado indarra eta horrenukaldia na! ta naiez aundsa behar du izan eta boseolaribatentzat indarra ta zartako aundia dirá bere lagunikhoberenak. Gañera gizon zaulia da eta boseoan ongiikasten badu, dudik eztago munduko hoberenetakoaizango déla.

Oraindikan amaíka «pakete» bota beharrak aidian,hoieíatik gelditzen balín badira beintzat, eta hoienartean Europa'ko onenak ere barne direlarik. Norbaitekírabaziko diola? Hori ere bai, nik ez dut ukatzen,rnundu hontan beti izaten baitira «Yaunaren Yaunak»bañan oraindikan ez dugu hori ikusi.

¡Aurrera José Manuel!

ANZANARRI

Zertakoez du HERRIA-kgure eskuara?

Zeren «Herria» ez baita herribatentzat egina, bainan ba eskual-dun diren herri guzientzat.

Zeren herri baten eskuara baka-rrik erabiltzen bagina bertze he-rriak baztertzea bailitake.

Eskuarak ez du behar berexlebainan bat-egile. Hortako ikas de-zagun eskuara, ez «gure» eskuarabakarrik, baiíian orotan ibiltzekoon den eskuara bat.

Ikasteak ez du nihori kalterikegiten: izpiritua aberasten du, ja-kintsunago egiten. Eta izpiritua ku-rios dueña laster ohartzen da gau-zeri eta zalu ikasten du.

Asko hitz ez dirá baitezpada des-bardin herri batetik bertzerat bai-nan erabützeko molde bat dute be-rezia: axala dute doi bat desbar-din. Hitzaren erroa aldiz frango-tan ber-bera.

Ez déla zure eskuara? Baditake.Bainan laster zurea ere izanen da,zuk ere hartzen badiozu eskuarahorri bere alderdia.

Egia erraiteko, nun da, untsapentsatu-ta «gure» mintzaira: gureetxean bakarrik naski!

Erdarazko kaseta bat zabaltzenbadugu ere ez bidé du ez, naski,«gure» frantsesa: edo zerratuagoa,edo, berdin, arruntagoa.

Goazen gu kaseta huntan eskua-ratik, eta ahalaz onetik. Hura iza-nen da beti «gurea».

E. L.

(HERRIA-ren 1010-garren zenba-kitik jasoa. 1969-ko abenduaren11-koa).

Foto hauek MENAK egiñak dirá

Retegui Jon Iñaki Jaunarieskutitz agina

Zure asta zenaren adiskide zaarbatek idazten dizu, zu ezagutzekozoriona ez badut ere oraindik.

Barkatu bearko didazu, bear ba-da, nere ausardia; bai baña ikusi-rik zure egikunde itzal gabe ori,Ataño X'garren aurka Bergara'kopillota enparantzan, eziñ utzi deguIerro batzuek, Eratsungo «Sastinestankeroan» (zure aitari aunitzekolaxe deiízen zioan alderdi ortan)semeari zuzendu gabe.

Toki guztietan jaioazten ditu Jaun-goikoak, gizon eta emakume azka-rrak, eta ala, Eratsun erri txiki,mendi tartean, ospel-antzako lekuartan, sortu zan, gure txapeldunegiazko auxe, Ataño X'garrenamenperatuaz argi ta garbi.

Ez da txantxetako egikundea zukaurrera atera dezuna, ainbeste go-rabera erabilli ondoren, illabete bat,bi ta iru baño geiago aurretik, auta bestea dala; gaur jokatuko otezan, biar izango zalá saioa ta abar...

Ez dezu noski garaitu Ataño X'ga-rrena, bera, sasoi onean etzegola-koz, urte batzuek ba daramazki erebere bizkar gañean, zuk baiño geia-go. Ziur aski, ongi gerturik bearzun egon, denbora aski izandu edoartu bai zun ortarako, iñork era-gozpenik jarri gabe. Ez, Ataño X'ga-rrena, ala beste bere taldeko guz-tiak, ez dirá ñola naiko gízonak,püíotari bezala berenez, eta onierasten bazaizkio beren jakintzakgai ontan; esan nai degu, jokoantxokoak ta beste jokalarsen izake-rak, dakizkiela edozeñek bezin on-gi edo obeki, irakasle bai diráaspalditik, batezere lll'garrena...Orrengatik diogu, ez zerala Retegi,makala, zuk egin dezuna egitekotxapelketa ontan, Ataño X'garrenari«txapel zaletu» ori kentzeko. jBe-jondaizula!

Aurretik esan degun bezala, itzalgabeko garaikundea zurea, Jon Iña-

,j

ki, egun ortan aurre-aurre, AtañoX'garrena baño geiago agertzeanBergara'ko enparantzan, jokoan tagañerako era guztietan. Naparroa'rieman diozu esku jokoan aintzaaundia, beste zeinbait azkarrak(ixiltzen ditut izenak iñor ez biotz-rnintzeagatik) beste joka-eraían, pi-liotan jakiña, antziñeko denboretan.Jokalari bezela jaíorki ta kementsuagertu ba zera, ñapar bezela zeresanik ez dago, zure zori-on orieskeñíaz Naparroa'ri ta ñapar guz-tiari.

Esker aunitz ematen daizkitzugu,eta urte aunitzetan ere iraun deza-la Bergara'n zureganatu dezun txa-pe! orrek zure buru argi ortan, ezbaita toki txarrean ezarri.

GURATZ

ENERO 1970 P R I N C I P E D E V I A N A — 5

ETXARRI

Kaixo: hemen gera berriz itzpixka bat egiteko asmoan. Orain-goan ordea, eman dirán pausuakonartuz. Aurreroko aldian esan ge-nun Etxarriko elizan euskera osogutxi mintzatzen zalá. Orain gau-zak aldatu dirala esan beharreangaude: S. Frantzisko egunean,eguerdiko ordubatan hasi bai zaneuskerazko meza baí. Usté bainohobeto hartu du jendeak meza hau.Pozgarria. Gure eskutan dago oraimeza honi edertasun gehiago ema-tea. Hasiak gera abestiren batzukikasten. Gostako dan gauza da;baíno usté dugu merezi duela.

Beste berri bat ere oso pozga-rria ba dugu: haurren ikastola ezar-tzeko jokabidean dabil guraso mul-txo bat. Gauzak ongi balín ba di-joaz, usté dugun bezala, gure ikas-tola lanean hasia ¡zango da Prin-cipe de Vianan Ierro hauek agertuorduko. Ohartu gera ikastola osobeharrezkoa dala gure herri hon-tan, bestela denbora gutxi barne-ko ez bai du gure izkuntz eder etamaitagarri hau iñork mintzatuko.Eta okerrena da, euskera baztartueta uzten duten gehienak ez du-tela bestelazko izkuntzik ondo ikas-ten, galdu dutenaren hitz eta jos-kerak beste izkera arrotzean na-hasten dituztelako. Negargarria; be-rena galdu eta besterik ez ondoIkasi. Oso gertu dauzkagu hau ger-tatzen dan herriak; eta geuretikatera beharrik ez daukagu hau oladala ikusteko.

Ikastoletan erakusteko moldeak,gainera, munduko herri aurreratue-nen modutik hartuak dirá.

—oOo—

Eta azkenekotz, nahi duten nes-ka mutil guziak beren euskal alfa-betatzeko ikasgaiak ¡zango dituzteaurten ere. Laister hastekoak dirá.Beasain aldean ikasten ibiliak di-ren hiru erritarrek emango dituzte.Ez da makala gure herrian sortzenari dan kezka. Bizi geralako mar-ka. Aupa mutillak!

Gazte taldekoak

BAZTAN

BESTAK

Berroeta, Gartzain eta Ituren'goherriek Sanmartinak ospatu dituzteeta besta hoiekin aurtengoak aki-tu zaizkigu. Eguraldi ederrak go-xatu dituzte eta hortan suerte onaizan dute, geheinetan ezpaita horigertatzen. Aurten berroetarrek San-martinek bi egunez aintzinetu di-tuzte eta hola eginez San Martineguna irugarrena izan da. Merexidu aipatzea Berroeta'n eginikakobertsolari besta. San Martin egu-nean, Mattin ta Lazkaotxiki ospeaundiko bertsolariak ari izanak di-re, lehenik eguerdi aintzinean etagero arratsaldean. Yende aunitz bil-du zen eta bi koblarien kantaldiadenen gogokoa. Zer irri-ajatak eginote zuen yendeak bi bertsolarihoien atraldiekin, izan ere bi hoiekerraten dutena beti izaten baitu

gatza. Txalo ederrak entzun zirenbi koblarien ohoretan eta ongi me-rexiak halare.

Iru herri hoietan dantza eta so-ñu auserki izan dute eta erran be-harrik eztago etxe guzietan otorduederrak egin dituztela.

M. IZETA

ESKOLAK

Urriko ilabetea ikastaroaren ga-raia, Ikastolak eta lkastetxeakikaslez beteta. Gizadia aurrera doaeta oraiko biziak kultura eskatzendu eta zenbatenez ta geiago taobe, gaurko egunean kulturik gabedeus ezpaita. Eta gure euskal-kul-tura zertan dago? Zer egiten dugueuskal-kulturaren alde? Euskalerrianbarna eta batez ere Gipuzkoa al-dean badira ikastolak, aurrentzateta bai aundiagokoentzat eta badi-ra ere euskal irakasleak alfabeta-tze lanean gogor ari direnak. Orre-la yokatzen direnak badute euskal-kontzientzia, badute zaletasuna.

—oOo—

Eta gure eskualdean bai a! daolakorik? Zer edo zer ageri da, ba-dakigu Olazagutia'n Iruñe'n Tafa-lla'n, Aítsasu'n badirela ikastolak,badakigu ere Elizondo eta Irurite'koeskoletan egunero ordu erdi bate-k', eskuarazko erakustaldiak ema-ten dituztela. Eztakit ikastaldioiek probetxu aundikoak izango otediren, deusere eztakitenendako osozalla baita ikastea, ortarako aunitzmintzatu bear baita eta bai zale-tasun aundia ere, au gabe ezpaitadeusere egiten anal. Bañan ari iza-nez ikasten baita irakasleen lanakzitu onak eman dezazkete.

—oOo—

Lamierrite'ko eskolan, yaz bezalaaurten ere ari diré, bañan erratendutenez aurten gauzak aldaketaaundia izan ornen dute. Igaz bimaestrak euskaldunak ziren eta era-kustaldiak zuzentasun osoarekinegin ornen zituzten aur euskalduneiikaskai guziak ongi adieraziaz etalan ederra eginik. Aurten erakus-keta oiek aldakuntza aundia eginornen dute, orai ekarri dituzten bimaestra berriak ezpaitakite eskua-raz eta or ornen dabiltza aunitzaldiz aur euskaldun oiekin elkarezin konprendituz. Negargarria dagertatzen dena, alde batetik eus-keraz ez dakitenei gure mintzairaerakusten eta bertze aldetik aureuskaldun garbien artean eskuaragalazten. Norbaitek erranen du auroiek bear dutela erdara ikasi. Baiori egia da bañan aunitzez obe-kiago erakusten al dabe erakusta-le euskaldun batek erdaldun batekbaño, eta gañera eskuarari kalte-rik egin gabe. Guk eztugu neska-txa oientzat deus erratekorik oiekezpaitute errurik.

—oOo—

Baztan'go erri batean ere gauzaberdintsua gertatu da. ¡gaz urne-txoen eskolan maestra euskaldunazuten eta gauzak ongi gan ornenziren, bañan aurten maestra oriErriberara igorri ornen dute etaorren ordez bertze maestra erdal-duna ekarri. Nork egiten ditu ola-ko bidegabekariak? Zenbaitzuk orre-ri ez diote inportantzi aundirik ema-nen, gure eskualdean aunitz etaaunitz bastirá gure eskuara ez du-tela bi sos baño geiago estime-tzen. Bañan zer ari gara gerenburuari arrika? Gauza oiek guziakongi zuzendu zaizken bear den be-zalako euskaldunak izan baginezke.

ENTZULE

LESAKA

«BETI-GAZTE»

Ule aundi bat, azkanarruen antz;«patilla» luzeak, eta, ondo edo ezaiñ ondo zaitutako bizarra kokotza-tik bera. Ator argi bat; galtza la-sai batzuek; oñetakoak zarraztan...

Onelakoa ornen da gaurko gaz-tedia. Ijitu antzekoa. Ariña. Burugabekoa. Alperra... Igingarria, ba-ten batek dionez. Ala ote? Aiñ ake-larre? Zuk siñes ezazu; nik ez dutala usté!

Mendien artean beitua, zugaitzezinguratua dagon erreka txukun ba-ten bi aldetik, etxe txuri mordos-kada, bat bertzien ondotik, esko-lako aurrak bezela, sallan. An erribat: Lesaka. An gaztedi bat. An«Beti-Gazte».

Izen polita, maitale guztien zeruurdiña bezela; amasei urtetakoametsa iduri. Izen polita...: «Beti-Gazte». Uda-berria.

Orain dala ogei-ta-amar urte, Le-sakako erriak euki ornen zuen,«Beti-Gazte» izen onekin, gaztedialkarte bat. «Futbolean», «balo-nean» iokatzen ornen zuten, batezere. Ni zerbaitez oroitzen naiz: anta emen garaile irtetzen zirela. Origogoan daukat. Orain dala amar-amabi urteko kontuakü

Poliki poliki, urtetik urtera, «Beti-Gazte» ura moteldutzen ioan zan.Orain dala bost bat urte itto zan,il zan, ixildu zan «Beti-Gazte»; ta,berekin ixildu ziran, baita, Lesa-kako gaztedien amets ta egin bea-rrak. Udazkena.

Gero, bost urte luzez, egun tris-teak. Gaztea, banatua, ostatuz os-tatu irurogei urteko gizonen pare,zer egin etzakilarik. Emezortzi-ogeiurteko gazteak motel-motel. Negubeltz.

Gaur, orain dala iru illabete ez-kero, berriro gazte alkarte giro go-xo bat. «Beti-Gazte» berriro gazte.«Beti-Gazte», ogei ta amabost urtesorturik, gaur, atzo berpiztua. Gaz-tedia berriro batatua, zer edo zerantolatu naiez. Or goiz eguzki gar-bi. Or uda-berri.

Zerbaít badago, gauz aundirik ezarren. Sortu dirá, beintzat, lenda-biziko «xeiskiuak», gora-berak. Auegin bearrez zabiltzala, nik ezdakitnork ez diotela utzi; alako gizonaribaimena eskatu bear ziotela... Ba-ten bat bi aurpegikin mintzatu da-la; erriko buruak ez daudezila osokonforme, ez direlako gauzak beardirán bezela egiten, astirikan ga-be... Baten batek arria bota ta es-kua gordetzen duela...

Or lendabiziko «xeiskiuak». Bea-rrak, benetan. Ez izan ditezen asa-rre bideak.

«BATASUNEAN DAGO INDARRA».Gaztea alkartua. Baño, ez izan gai-tezen gazteok bakarrik; egin de-zaiogun besteendako ere leku pix-ka bat. Asarrerik gabe, danok egindezagun «Beti-Gazte». Erri guztiabatatua. Lesaka daña alkartua. Guz-tiok bat; guztiok «Beti-Gazte». Au,aiñ gaixto ote? Ez da, noski, ametstxarra. «Batasunean dago indarra».

«Beti-Gazte»: amets berri; gazteodol gorri; asmo garbi. DANOKBAT: pixtu da Lesaka erri!!

Anthon

Orra, orra, cure

Olentzero

Aspalditik eldu den oitura da Olentzero; ttiki-ttiki nitzenian

begitzen nion beldurrez, gero mutilkoxkor, neunek eta adixkideak

egiten genun Olentzeron itxura. Illabete bat lenago asitzen giñen

auzoko lagunak, lau edo bortz lagun baten etxean, irugarren goi-

ttian, edo ukullun, gure lana egitten sekretu aundian, zertaz ezgen-

dun nai iñork ere ikustia Eguberri arte

Nexkak ere berdin, eben etxean egitten zuten Jaiotza, bere go-

roldi ta lurrezko santukin, Aurtxo Jesús, José ta María, bildotx, asto

idi ta iru errege ingurutuaz. Eguberri bezperan, arratsaldeko ¡rutan

gotti-betti, ateratzen giñen, etxez-etxez Olentzerori kantari; nexkak

euren Gabon kantak: «Guazen guztiok, Beleenera...»

lllunabarrean, erriko musikerun Olentzero, denetan ederrena,

iau farola tartian, kalez-kale musikan soñun. Eztakit zergatik baño,

gurre erritan aditzen den Orra, orra: gure Olentzero! badu alako

indar aundibat: gorputz guztian sortzen zait zoriontasun xamurra,

Oraín ere egitten da Olentzero; aurten, beti bezala ikusi dut nexkak

ta mutillak karrikaz-karrika, eben Jaiotza. Olentzero ta ¡Orra, orra!

kantatuz, zeru lurrak zoragarriz bixtutzen. Arratseko amabietan,

gauerdiko Mezan, Eguberri kantak Aurtxo Jesuseri eskeintzen: ¡Ar-

kume ta gaztakin, goazen Belenera!

SALDIAS

SANTA LUZ1

Aurten larunbatakin tokatu zen.Egoaldi oso otza, baño ateria. Ola-ko egunetan ez du on aundirik egi-ten euriak.

Entzun giñun Meza ederra etaeuskeraz izan zela, eta itzaldia Le-sakako Bikario Jaunak egin zula.

Bazen otsa aizkora-apustua erebazela, eta Latasak eta Mindegiakjokatzen zutela.

Aizkoldariak, beroien erruz, aiz-kora giroa guzia galtzen ari duela.Dena da «fin» jokatzen ez diralakoz.Pena da euskal-jostaketa ain aipa-tuz onetaz ori esan bearra.

Saldisko gazte batek bertso auekatera ditu Santa Luziri buruz:

Abenduak amairu,gaur Santa Luzia,Donezteben bildu daugari jendia;Santa Luzi dutelajai izugarria,Berak zaindu dezalagazteri guztia.

Luzia neskatx gazte,mártir ta birjiña,Sirakusa errikoalaba txit fina;

zure amari diozusendatu gaitzmiñaeta egin zera zuzerukoen diña.

Goizetik asitzen daelizan jai-pesta,euskeraz Meza guziitzaldi're baita;Santa Luziri eskatuzbegiteko bixta,guziok badute gaurnun egin konkista.

Turrón eta mazapánbazterretan azkar,mutill eta neskatxakkarriketan zear;badute zer ikusi,zer mintzatu ta abar,bakoitzak arki bezabear duen izar.

EZKONTZA

Mantxeneko-bordako Joxe MigelUrte-berrik aldera ezkontzen zaiguSunbilgo nexkatx batekin. Eztaiakdatorren illaren iruan dituzte Sun-billan. Inozente egunean egiñen du-te prególa.

Biotz-biotzetik ematen dizkieguzorionik beroenak eta esaten die-gu «aunitz urtez».

MUTSLLAK ETXERA

Jaunari eskerrak, ongi etorri di-rá gure oyan-gizonak. Nik usté iadenak emen dirala. Errikoak beiñ-pin denak emen dirá. Baserrietakobakarren bat izan liteke oraindikalleatzekoa. Deneri gure ongi eto-rri biotzekoenak.

T. Otsandorena

P R I N C I P E D E V I A N A ENERO 1970

San Martíniritzia gure artikulueiri

buruz

Iritzí-neurketaren bearra.Izan dedin eleketaz, edo berdin idazkiz, elgar-izketa bearrezkoa da.

Eigar-izketa, iritzi-neurketa bat da.Iritzi-neurketa orrek, fede oneko gizonen artian, bidea argitzen du,

nundik jo bear dugun jakiteko.Orregatik ez da gizonik, iritzi-neurketa onar ez dezakenik.Gure aldetik, aste- astetik esana dugu: «...Baño norbeitek guk ez

bezala pentsatzen badu, ager ditzala ortarako dauzkan arrazoi bereziak.Bai, ez dugu bertzerik eskatzen: argitaratuko gaituan iritzi-neurketa.

GUREARTEKO IRITZI DESBERD1ÑA

«Euskera mintzatuak» daramakin egoera trixte-tamalgarria ikusirik, ahalbezala, euskaldun diren eta euskaldun sentitzen direnen gogo-biotzakatzarraztea erabaki gendun, egun batez.

Ortarako «Principe de Viana'k» onartu dituan artikulu batzuk idaztenari gera.

San Martin, Euskalzaindiko idazkari dan jaunarentzat artikulu oiek:«...Unamunokeriak...» «...nahasmenkeriak...» «...soroetako mamu-mozoloenespantuak», dirá.

Gañera, ez gure esatez, bainan bai berak dionez, artikulu oietanguk esaten degu: «...alperrik gabiltzala euskeraren alde lanean...» «...he-rriak gogorik ez duala...», «...euskerak bizitzerik ez duala...», «...egitendan guztia alperrikakoa dala...» eta.

Orí da San Martin jaunaren iritzia gure artikulueiri buruz.

—oOo—

San Martin jaunaren iduriko, gu euskerarenganako errudun aundi ba-tzuk gera.

Erru ortan guk ez dugu sinisten.Sinisten deguna da, San Martin jaunak gure idazkiak ez dituala ez

ausnartu, ez ulertu.Bestela etzituan egingo, egin dituan itxuragabeko akusazio gogor oiek.

—oOo—

Gu, akusazio oien mende ezin gindezke gelditu, eta bidezko danbezala argltasuna eskatzen degu, iritzi-neurketa bat.

Eta eskatzen degu, euskera mintzatuaren izenean.Ager ditzala, «Principe de Viana'ko» irakurleen aintzinean, akusazio

oiek egiteko, gure idazkietan aurkitu dituan arrazoiak.Ager ditzala ÍTZEZ-ITZ.Onela argi eta garbi jokatuko degu.Eta oraindik bertatik diogu: errudun azaltzen bagera, atsegiñez "zu-

zenduko degula erru orí.Eskatzen degun argitasun orren zai gelditzen gera.

Dr. Hernandorena

Naparrak XVIII - garreneanJulio Caro Baroja jakintsua or

ari da ari lanean eten gabe. Libu-ru bat atera orduko bestea. Eta ze-ñen erakusgarri eta sakonak ga-ñera. Caro Baroja gure Euskale-rriakin egunetik egunera lotuagoikusten det.

Bere aizkeneko La hora navarradel XVIII (Personas, familias, ne-gocios e ideas) liburu guztiz gogo-razigarriya deritzait.

Euskeraz titulo ori onela ipiñigenezake: Naparroa emezortziga-rren menpean. (Gizonak, pamiliak,arazoak eta asmoak).

¿Zer erakutsi nai digu Caro Ba-roja-k liburu onetan?

Emezortzigarren menpean, Gipuz-koan, Araban eta Bizkaian bezela-xe, baita Naparroak ere mende ar-tan, bertako seme argi ta gogo-tsuari eskerrak ezagutu zituala ika-ragarrizko aurrerapenak.

Bañan ez Naparroak bakarrik.Mende artan naparraren aztarreneta susmo goragarriak Naparroatikuri'uti azaltzen zaizkigu askotan.

¡Aiek pamiliak zeuden sasoi ar-tan gure Errian!

«Dirua lagun ona: yabe txarra».Bidasoa lurreko esaera zar ori jar-tzen du Caro Baroja-k bere libu-ru kopetan. Esaera orrek liburubenetan bikaiña agintzen digula,argi asko dago asiera-asieratik.

Emezortzi-garren mendeko napa-rrak dirua laguntzat zeukaten erabat. Dirua lagun... Orregatik eginzituzten egin zituzten gauza arri-garriak.

tzen gera sarritan zenbait jauregimiragarri ikustean. Asko ta askourteak erasota agertzen zaizkigu,bañan zutik iraunerazteko boron-datea nabaitzen degu oraindik al-derdi askotan.

¿Noiz arte iraungo du boronda-te orrek?

Aldakuntza ikaragarriak ikustenari gera toki guzietan, eta Napa-rroa ere gaurko daña berdindu nai-ko gaitz orrek jota dauka era batzoritxarrez.

Julio Caro Baroja-k dio iltzeanaiago duala Naparroa gezurrezkoaurrerapen bideetan ikustea baño.

Gaurko naparrak, gaurko euskal-dunak, dirua laguntzat ez, baizikjabetzat artu bait dute. Eta dirua,baztandar eta bidasotarrak diotenbezela, izan diteken jabe txarrenaizaki.

Dana dala, gure arazo esturiotandabiltzanentzat Julio Caro Baroja-kberebiziko gaia goldeatu du.

Euskal kutsu sakona erantsi diyogogoz bere liburuari. Arabar, biz-kaitar, gipuzkoar eta alderdi bita-ko napartarren anaitasun sakonaager-erazten digu ederki baño obe-to bere liburuaren zenbait tokitan.

Gure etsaiak argitan jarri erebai Etsai oien artean, napartarrenkontura parre egin naiean AitaIsla señalatzen du. Eta ez du arra-zoian paltarik. Enredamakilla aun-dia bait zan.

Liburu ederra benetan Julio Ca-ro Baroja-rena. Gure kondaira as-ko aberasten duenetakoa.

José de ARTECHE

«Ttik, utsik ez»Bazen, bazen...Lagunetaz baliatzea atsegin

zitzaion: aien lagun tza sakes-kerien batekin ordaintzea erebai. Bakardadean artzen zituenazkeneko ortarako erabakiak.Ixilean zuen bere iokoa; aleziñor ohartu gabe ariz, ta txar-keria egin ondoan, eskuak gar-bituz.

Iñor nabari etzanean, an zoangure gizona, arin arin, norbai-teri papartzakeriren bat egite-ko asmo biziakin.

Negurriak ongi artzen zituenaitzinetik; ta gogoan zeukanaazkeneraño osatzen zuen. Ge-ro,... laister andik, ta etxeansar. Ziur ezdakigu; baña, zio-tenez, eskaleraburuko bost ol,ilzez iosi gabe zeuzkanak, ken-tzen ornen zituen sorailura io-tzen zenean, norbait aren atze-tik bazioan, buruz bera zulotikerori zedin. Lasai zeiteken lo-taratu orrela, inoren bildurrikgabe.

Berez maltzurra zanez, ziriabateri ta bertzeari eztena sar-tzea izaten zan bere besta, xi-kenakin lan guziak bertzei egi-naziz ta, al bazuen, irabazi taprotxu guzia osorik beretzatbilduz.

Danak partzuar nai zituenlanean: bera bakarrik aski iza-ten zan biltzean. Laneko ga-raian, erdi eri erdi lo zagolazirudin, naiz ez ala egon.

Salatzalea ere bazeukan, be-ra bezein maltzurra, unena eke-nakin, ta ekena unenakin nasita, uni ta bertzei kalte egitera

prest zagona; urak nasi taarrantza obea zetorkiola ongizakiena.

Orrela, zuzen edo makur, de-nen berri zakin, denen ibilere-tan ohar, ta denetaz zer esanbazeukan. Ez ornen zan lan la-tzetarako on: agitz on ordeabere alde izpiritu argiz ioka-tzeko.

Lanean ongi ari daña ezdalaesamesetaz konturatzen, aspaldiikasitako gizona zan. Bere egin-beharra ongi egiteari loturikdagona, berean bakarrik dabil,geiagoko berriketetan sartu ga-be. Orrelako langile oken ba-lioa, bere ontasunen azteko on-gi zitzaion. Baña, iendeak balioontan ohartzea, etzitzaion ainegoki.: untik sortzen zitzaionlaneko lagunetaz noiznai gaizkimintzatze zikiña.

Laneko lagunen belarrietara-tu zan noizbait gaizki mintzatzeori; oken atsekaberako; iendenmarmaratako; bere zoritxarre-rako. Ienden marmarek ttpituzioten bere gizontasuna: gezur-elez aspertu zituen, lanean po-zik ari zitzaizkion lagunak: taaspertze unekin aunditu zitza-ion gure gizonari, bere gain ar-tutakoaz erantzun beharra.

Baña, bereusteko ta aundibaitzan, etzeukan amor emate-rik; ta aferak lagunekin bañoobeki zeramazkiela zion bein tabitan nonnai.

Errankurak asi ziran iendenartean: ondamena ere nabar-mendu zan lantokian: on bañokalte geiago etorki, nai tanaiez: norbaitek berari denenonetan, arpegira bota ere baimakurraren errua: ta gure gi-zona ostikoka abiatu, mandu-liek arrotu balute bezala.

Erran behar ta ere, aren gau-zak gaizki zoazila, nork erran?Lanak ongi egiten etzituela,nork?

Uzta..., Frutua...; ori, beste-rik da "NI" laguntzeko daude-nek "NI" ez laguntzetik dator-kizue makurra. Makur osoa ge-ro! ¡! Zerbaitengatik gaizki min-tzo izan naizlagunetaz!

"NERE" laneko

Len gertatukotik, bakoitxokgerok on zaigun esannai (mo-raleja) egokiak atera ditzagun.

Izpiritu alorrean, ez al da-biltzan bat edo bi gutartean,bildur naiz, bildur. Maltzur oke-tatik esan nai dut, maltzur oke-tatik. Bestentzat, lana: beren-tzat ohore. Besteak neke: be-rek irebaz. Besteak asperrazi:berek: "NI" laguntzeko daude-nek "NI" ez laguntzetik dator-kizue makurra NIK, UTSIKEZ!"

Ibarrondo

Kezkatan«Alako egualdia. Ta zer?», dio

baten batek.

A, erri-jende gizajoa!: zuk egu-nero fabrikatik ioan-etorria egiñaz,gutxi zaizu arri eraso trumoitxubat, ala, bi illabete euri tanterikgabe. Benetan, naiko dezu egualdiedertxoa; zakartasunik gabekoa.Naiko dezu; bañan naiko, larunba-ta ta ¡gande egunetan eguzkia eu-kitzea. Asteko egualdien goraberakburu-berotzerik ez-dakarkizu. Zuklana beti leku idor ta gorapeetanbaidaukazu. Zuk, iliabetero zere or-daña garbi garbi eskuratzea al bai-dezu. Zu, etxeko kezkatan ordu pa-re bat egiñaz, kitto bai-zaude. Ustébaidezu, beintzat, zaudela. A, ala-ko erri-jende buru-gogorra!

Begira baserriko langilleeri. Ez-daudez berdiñ. Zergaitik, ba, eldudirá kaleetara? Anztuak dauzkagu-lako. Anztuak, ta al bazaigu, an-kapetuak ere bai. Kalera jetsi naidute, bizi berri baten billa.

Zuri, kaletar, berdintxo zaizueguzki ala euri. Aieri, baserritarre-r¡, ez. Ez noski. Aientzako, egual-dia da eben izerdi ta lañen lagu-nik naigarriena. Egualdien laguntze-rik gabe, aizeak daramaz buru-be-rotze, kezka ta karrakillak.

Zu, baserritar langille: egia dalaerrandako ori? Orrengaitik, aiñmaiz egualdiri buruz alkar izketanari zera. Egualdiari buruz izketatu;egingo dituen egualdiari antz eman;

Emen Gipuzkoatik Naparrura joa- («Zeruko Argia» errebistatik eka-ten geranian, guztiz arrituta geldi- rria).

gogobetez ala asarre. Egualdia dazure eguneroko berria. Radio ta al-dizkariak (revistak) anztua, edooroipen laburra iskindutzen diotenberrikia. Ez baidira konturatzen,biarko gure ogia, gosea bete bea-rrez, ta gure esnea, aur egarria ilbearrez, ortik datorrela. Zure esku-tik, baserritar. Ta, zu —berrirodiot—, egualdiak laguntza ukatzenbadizu, etzera ezertxo.

Azken ontan jetsi dan euri au,ez al da aunitzendako nazka izan?Zuk, baserritar, zuk bakarrik esker-tu dezu barren-barrendik. Sumatubai-zenuen idortearen ximurkeria.Ta, urria baño naiko zenuen lurrakedana daukan euri on ori.

Kezkatan. Baserritar ta kale-jen-de. Beti kezkatan.

Iñoiz entzun al dezu, adiskide:«sorta illabetea»? Ez dakizu zerdan? Ba, aintziñekoak erakutsitakosineskai bat dala diote. Alde on-tan, Baztan ta Bidasoa erreka on-tako baserrietan, indar berexia dau-kala sínismen onek erratea ezdagezurra.

«Sorta illabetea» aguztuari deri-tzaio. Ta, ona emen zer dion si-neskai onek: aguztu illabetearenamabi lendabizíko egunetan egindituen egualdiak, urteko amabi illa-beteetan egingo dituen egualdienaurrerapen bat ornen. Egun bakoi-tza, bere illabetekin egoki dirá.

Onela, lendabiziko eguna, aguztuillabete berari. Bigarren eguneanegin zuen egualdia, imilla illabeteanegingo dueña. Ba, ze illabeteekinegoki ote, aguztuaren..., amarra?Sineskaiak dionez, urrengo urtekomaíatzari.

Au aipatzen dizuet, ikusi dezazu-ten, baserritar ta lur-langilleak itsu-rik gabeko sineskaiak sortu ta as-matu dituztela, egualdiri dagokio-nez. Onela, baita, badira ostirale-tan egualdiak itsuraz aldatzen dalasinesten dutenak. Egia ote? Ez. Ezau, ta, ezta «sorta illabete» si-neskaia ere. Ezda gertatzen. Ta,gertatzen bada, ustekabez. Zertaz,agerian dagon gauza da, ez ditulaalako edo onelako egualdiak egi-ten..., zertaz bai; gizonak ikutuezin dituen arrazoi batzuen gaitik,baizik. Gaurko eguzkiak, biarko eu-rian adieraziko du. Ta, eguzkia taeuria ez ditugu zuk eta nik sor-tu ko. Edo bai?

Artean, kezkatan. Baserritar takale-jende. Beti kezkatan.

ERKIRIA