PRIVILEGJET DHE PËRPARËSITË E TË PANDEHURIT NË … · procedura penale akuzatore e cila...

PRIVILEGJET DHE PËRPARËSITË E TË PANDEHURIT NË PROCEDURËN PENALE...

91

K.D.U. 342.12

Phd. Cand. Xhemajl VELIQI

PRIVILEGJET DHE PËRPARËSITË E TË PANDEHURIT NË

PROCEDURËN PENALE: ASPEKTE TEORIKE DHE

KOMPARATIVE

Përmbledhje

Punimi flet për privilegjet dhe përparësitë e të pandehurit në

procedurën penale. Aspekti i analizës komparative të të gjitha aspekteve të

privilegjeve dhe përparësive të të pandehurit në procedurë zënë një vend të

rëndësishëm. Punimi argumenton se instituti i privilegjeve dhe i përparësive

të të pandehurit kanë për qëllim që të mbrojnë dinjitetin dhe të drejtat e tija

kushtetuese e ligjore kundrejt palës tjetër në procedurë – prokurorit publik.

Kjo për faktin se në kohën e sotme ku dominon sistemi i përzier i procedurës

penale, këto institute përbëjnë nyjën kryesore ku mbërthehet garanacioni

mbi ruajtjen e dinjitetit dhe të drejtave të të pandehurit në procedurën

penale. Pa këto garancione vështirë se mund të arrihej ndonjë mbrojtje

ligjore dhe kushtetuese e të pandehurit në procedurën penale. Punimi po

ashtu problematizon të metat e disa prej privilegjeve dhe përparësive të

cilat gjenden në normat pozitive të Kosovës mbi procedurën penale dhe të

cilat mund të mos ofrojnë garancionin e duhur të mbrojtjes së të pandehurit

në procedurën penale.


92

Fjalët çelës: Kodi i Procedurës Penale (KPP); i dyshuari ; i

pandehuri; i akuzuari; aktakuza; in dubio pro reo; beneficium cohaesionis;

fjala përfundimtare e të akuzuarit në procedurën penale; identiteti objektiv i

aktgjykimit dhe i aktakuzës; përparësitë e të pandehurit në procedurën

penale tek mjetet e rregullta juridike; përparësitë e të pandehurit në

procedurën penale tek mjetet e jashtëzakonshme juridike.

I. VËSHTRIMI PËRGJITHSHËM I PRIVILEGJEVE DHE

PËRPARËSIVE TË PANDEHURIT NË PROCEDURËN

PENALE

1. Nocioni dhe veçoritë e të pandehurit në procedurë penale

Në procedurën penale subjekt themelorë janë: gjykata, prokurori i

shtetit dhe i pandehuri. I pandehuri është subjekti qendror në procedurën

penale. Për të pandehurin fillohet dhe zhvillohet procedura penale në rastet

kur ekziston dyshimi me bazë se ka kryer vepër penale. Gjykata është

subjekt themelor i procedurës penale por jo edhe palë në procedurë kurse

prokurori i shtetit dhe i pandehuri konsiderohen edhe palë në procedurën

penale.

Shprehja “i pandehur” përdoret edhe si shprehje e përgjithshme për

të pandehurin, të akuzuarin si dhe të dënuarin. KPP-ja përdor terma të

ndryshëm si shprehje e përgjithshme për të pandehurin, të akuzuarin si dhe

për të dënuarin. Varësisht nga rrjedha e procedurës penale, në nenin 19 të

KPP-së bëhet edhe interpretimi përkatës. Kështu, “i dyshuar” konsiderohet

personi për të cilin policia dhe prokurori i shtetit dyshojnë se ka kryer vepër

penale, por kundër të cilit nuk ka filluar hetimi; “i pandehur” është personi

kundër të cilit zbatohet procedura penale; “i akuzuar” është personi kundër

të cilit është paraqitur aktakuza dhe është caktuar shqyrtimi gjyqësor; dhe,

së fundi, “person i dënuar” është personi i cili për kryerjen e veprës penale

është shpallur fajtor me aktgjykim të formës së prerë.


93

Cilësinë e të pandehurit në procedurën penale mund ta fitoj çdo

person fizik i cili posedon aftësinë për të vepruar. Zotësia e veprimit e të

pandehurit, e po ashtu e personave fizik në përgjithësi, manifestohet

ndërmjet moshës së caktuar dhe gjendjes shëndetësore e shpirtërore të

tij/saj. Mosha si karakteristikë e fitimit të cilësisë së të pandehurit është

përcaktuar me të drejtën materiale. Personi i cili në momentin e kryerjes së

veprës penale nuk e ka rritur moshën 14 vjeçare konsiderohet fëmijë dhe

është jashtë sferës penale, pra, ndaj tij nuk mund të fillohet dhe zhvillohet

procedura penale. Është me rëndësi të theksohet se kjo moshë në disa shtet

është e rregulluar ndryshe dhe ndryshon nga vendi në vend1. Sipas të

drejtës materiale është me rëndësi gjendja shëndetësore dhe shpirtërore e të

pandehurit në momentin e kryerjes së veprës penale si dhe në momentin e

zhvillimit të shqyrtimit gjyqësor.

Krahas zhvillimit historik të së drejtës procedurale penale pozita e të

pandehurit ka pësuar ndryshime të vazhdueshme, varësisht nga shkalla e

zhvillimit dhe rregullimit shoqëror, politik dhe ekonomik të një shteti. Në

procedurën penale bashkëkohore gjithnjë synohet përmirësimi dhe avancimi

i pozitës së të pandehurit në procedurën penale. Nga zhvillimi historik e

kulturor i shoqërive perëndimore kanë lindur disa institute që përbëjnë

thelbin e privilegjeve dhe përparësive të të pandehurit në procedurën penale.

Këto institute kanë lindur dhe janë zhvilluar si pjesë e luftës shekullore të

shoqërive të avancuara perëndimore për liri e dinjitet njerëzor. Këto institute

përbëjnë veçoritë bazike të të pandehurit në procedurë që e dallojnë atë nga

palët tjera procedurale. Si të tilla, këto veçori janë si vijon: prezumimi i

pafajësisë, të drejtat dhe detyrat e tij, si edhe privilegjet e të pandehurit si

tipare të pozitës në procedurën penale.2

1 Për një studim komparativ të çështjes së moshës dhe përgjegjësisë penale, shih më shumë në:

Hubble, Gail, “Juvenile Defendants: Taking the Human Rights of Children Seriously”. Alternative

Law Journal Vol. 25 (2000); Lisa, Bradley, “The Age of Criminal Responsibility Revisited”.

Deakin Law Review Vol. 4 (2003). 2 Murati, Rexhep, Rishikimi i Procedurës Penale për shkak të fakteve dhe provave të reja (Fakulteti

Juridik: Prishtinë, 2006) fq. 77.


94

2. Privilegjet dhe përparësitë gjatë zhvillimit të procedurës

penale

Vështrimi i zhvillimit historik të procedurës penale si tërësi tregon se

ajo rrjedh prej veprës penale dhe procesit të kuptuar si çështje private, deri

te vepra penale dhe procesi i kuptuar si çështje e rregullimit juridiko-publik.

Ky transformim kësi soji ka rezultuar në organizimin e nduarnduart të

procedurës penale.3 Në vijim të këtij zhvillimi historik të procedurës penale

janë krijuar dhe ndërruar tri sisteme të mëdha, respektivisht tri lloje

kryesore të procedurës penale: procedura penale akuzatore-adversare,

procedura penale inkuizitore-joadversare dhe procedura penale

bashkëkohore e përzier. Procedura penale akuzatore dhe inkuizitore njihen

si procedura me karakter origjinal, kurse procedura penale bashkëkohore

është e përzier, pasi që kjo e fundit është fuzionim i elementeve pozitive të

dy tipeve të mëparshme të procedurës penale4.

Gjatë zhvillimit historik të procedurës penale ndërrimi i këtyre

tipeve të procedurave penale ose kalimi i këtyre nga njëra në tjetrën, është

bërë për një kohë të gjatë dhe shkallë-shkallë.5 Pozita e të pandehurit që nga

procedura penale akuzatore e cila është forma e parë e procedurës penale,

është ndryshuar në mënyrë të vazhdueshme dhe kjo varësisht nga zhvillimi

shoqëror, politik dhe ekonomik të një shoqërie apo shteti. Përmirësimi dhe

avancimi i pozitës së të pandehurit në procedurë si dhe baraspeshimi i

pozitës së tij me pozitën e prokurorit publik si organ shtetëror është bërë nën

frymën e tendencës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe tendencës për

efikasitet të procedurës penale.

Procedura penale akuzatore është forma më e vjetër e procedurës

penale, e cila zhvillohet në formë të kontestit ndërmjet dy palëve të

barabarta, paditësit dhe të pandehurit. Fillet e kësaj procedure i hasim në të

drejtën orientale kurse formën më të përsosur e fiton në Greqi dhe në

3 Sahiti, Ejup, Murati, Rexhep, E Drejta e Procedurës Penale (Fakulteti Juridik: Prishtinë, 2013) fq.

37. 4 Esmein, Adhemar, A History of Continental Criminal Procedure With Special Reference to France

(The Lawbook Exchange Ltd. Union: New Jersey, 2000) , Chapter I.: “Different Types of Criminal

Procedure”, fq. 3-12. 5 Murati, Rexhep, op. cit., fq. 53.


95

Romën e vjetër6. Në këtë procedurë funksionet themelore janë të ndara, ku

funksionin e ndjekjes e ushtron paditësi, funksionin mbrojtjes i pandehuri

kurse atë të gjykimit e ushtron gjykata. Funksionin e ndjekjes zakonisht e

ushtron personi i dëmtuar me vepër penale i cili parashtron padi private,

mirëpo, në kohën e Republikës në Romë mund të ushtrohej edhe actio

popullaris-padi popullore, të cilën ka mundur të paraqesë çdo kush nga

populli pavarësisht nëse është i dëmtuar apo jo me atë vepër penale.

Në këtë formë të procedurës penale, barra e provave i takonte

paditësit i cili duhej të ofronte prova të mjaftueshme në mënyrë që gjykata

ta shpall fajtor të pandehurin. Në të kundërtën nëse paditësi nuk mund ta

provonte fajësinë e të pandehurit, gjykata duhej ta lironte atë. Për ndjekje

sipas detyrës zyrtare (ex officio) ende nuk mund të flitet në këtë fazë të

procedurës. I pandehuri e ushtronte funksionin e mbrojtjes i cili kishte

pozitë mjaftë të favorshme me të vetmin detyrim që të lëshohej në

procedurë. Po që se i pandehuri nuk i përgjigjej thirrjes së gjykatës ai sillej

me forcë. Lidhur me veprën penale për të cilën paditet, i pandehuri nuk ka

pasur obligim që të deklarohet para gjykatës, se a do të deklarohet i është

lënë në vullnetin e lirë të të pandehurit.

Gjykata e ushtron funksionin e gjykimit vetëm në bazë të iniciativës

së dhënë me padi nga ana e paditësit pra, nuk e fillon procedurën me

vetiniciativë e as nuk angazhohet lidhur me sigurimin e provave. Në qoftë se

gjykata do ta fillonte procedurën me vetiniciativë nuk do të ishte objektive

pasi që nga fillimi i procedurës deri diku do të ishte e bindur se i pandehuri

është fajtor. Pasi kjo formë e procedurës penale zhvillohej në formë të

kontestit ndërmjet palëve, thirrja në prova dhe analizimi i tyre iu është lënë

palëve në fazën e gjykimit. Gjykimi zhvillohej nën qiell të hapur, ku secila

palë kishte mundësi të paraqesë prova dhe t’i kundërshtoj provat e palës

kundërshtare. Përveç parimit kontradiktor në këtë formë të procedurës vijnë

në shprehje edhe disa parime të tjera siç janë: parimi i publicitetit, i

drejtpërdrejtë dhe i bindjes së lirë të gjykatës. Gjykata përbëhej nga trupi

gjykues prej gjyqtarëve laik, numri i të cilëve ishte i ndryshueshëm. Gjykimi

përcillej deri në fund nga gjykata, e cila duke i çmuar provat sipas bindjes së

lirë e merrte aktgjykimin me shumicë votash.

6 Adhemar, Esmein, op. cit. Chapter II.: “Roman Criminal Procedure”, fq. 13-29.


96

Si anë negative të kësaj forme procedurale janë: mungesa e stadit të

hetimeve dhe shumë shkallshmërisë së procedurës si dhe mënyra e ndjekjes

së kryerësve të veprave penale e cila nuk jepte garanci se do të zhvillohet

procedura penale çdo herë kur kruhej vepra penale, pasi që mund të kishte

marrëveshje në mes të pandehurit dhe të dëmtuarit apo kërcënimi nga i

pandehuri i të dëmtuarit si dhe të qytetarëve tjerë. Nga kjo që u tha amë lartë

mund të konkludohet se në këtë tip të procedurës penale përkundër anëve

pozitive të tij ende nuk mund të flitet për privilegjet dhe përparësitë e të

pandehurit në kuptimin e sotëm.

Zëvendësimi i tipit akuzator me atë inkuizitor është bërë me

ndryshimin e raporteve shoqërore gjegjësisht me vendosjen e perandorisë në

vend të republikës në Romë, forcimin e monarkisë absolute në mesjetë si

dhe ndryshimi i karakterit të veprës penale, nga ai privat në atë publik. Këtu

duhet vënë në dukje posaçërisht të drejtën kanunore në përcaktimin e së

cilës kanë kontribuar dekretet e papës Inoçenti III (Kuvendi i Latentit i

1215-ës).7

Për dallim nga procedura penale akuzatore ku tri funksionet

themelore ishin të ndara, në procedurën penale inkuizitore janë të

përqendruara (kumuluara) në kuadër të Gjykatës. Funksionin e ndjekjes e

ushtronte gjyqtari hetues (inkvirenti) i cili posa të paraqitej dyshimi se i

pandehuri ka kryer vepër penale e fillonte ndjekjen sipas detyrës zyrtare-ex

officio. I pandehuri nuk konsiderohej subjekt i procedurës por objekt i saj.

Gjyqtari hetues kujdesej edhe për ushtrimin e funksionit mbrojtës,

gjë që ushtrimi i këtij funksioni me objektivizëm ishte pothuajse i

pamundur pasi që detyrë kryesore e tij ishte të mbledhë prova të nevojshme

për vërtetimin e fajësisë së të pandehurit ku vendimin për këtë e marrte

kolegji gjyqësor. Sistemi i të provuarit është ndryshuar në atë mënyrë që

është hequr dorë nga provat irracionale, ndërsa janë pranuar provat

racionale8. Pra, në këtë procedurë pohimi i të pandehurit konsiderohej

mbretëreshë e provave-provë e plotë, dhe për këtë filloi të zbatohej tortura

legale. Zbatimi i torturës legale bëhej nga ana e gjyqtarit hetues, të cilën në

bazë të iniciativës së tij e lejonte gjykata. Për sigurimin e pohimit nga i

7 Murati, Rexhep, op. cit., fq. 63. 8 Për zhvillimin historik të provave irracionale në Mesjetë, shih më shumë në Esmein, Adhemar, op.

cit. Chaptwr III.: “Primitive Germanic Criminal Procedure”, fq. 34-42.


97

pandehuri zbatoheshin mjete të ndryshme dhe pohimi i tillë duhej të

vërtetohej brenda 24 orëve në të kundërtën tortura mund të vazhdohej.

Zbatimi i torturës legale kishte për qëllim zbulimin e kryerësit të

veprës penale. Mirëpo, ky qëllim nuk mund të arrihej pasi që mundësia për

të përballuar torturën nuk varej nga ajo se është i pandehuri fajtor apo jo,

por varej nga qëndrueshmëria edhe konstrukti fizik i tij. Nga kjo që u tha më

lartë është evidente se faza e hetimit ishte faza kryesore dhe më e

rëndësishme e procedurës penale inkuizitore. Gjykimi zhvillohej në dyer të

mbyllura ku marrja në pyetje e të pandehurit dhe e dëshmitarëve si dhe

provat shënoheshin në procesverbal, e pastaj këto procesverbale që përbënin

shkresat e lëndës i dërgoheshin kolegjit gjyqësor për të vendosur. Gjykata

kishte autorizim që edhe me vetiniciativë të merrte dhe të ndriçonte prova

për të cilat mendonte se mund t’i kontribuonin zgjidhjes së çështjes penale

në mënyrë të drejtë.

Gjykata mund të merrte aktgjykim lirues, dënues si dhe aktgjykim

me të cilin i pandehuri lëshohej nën gjykim në mungesë të provave. Ky lloj i

aktgjykimit ofronte pasiguri dhe rendim të pozitës së të pandehurit pasi që

kundër tij në çdo kohë mund të rifillohej procedura penale për të njëjtën

vepër. Përkundër disa përparësive të kësaj procedure siç janë: atakimi i

aktgjykimit me ankesë si dhe ndjekja e rasteve sipas detyrës zyrtare, për

dallim nga tipi akuzator pozita e të pandehurit në procedurën penale

inkuizitore ishte e rënduar në një masë të madhe sidomos me zbatimin e

torturës legale, me mungesën reale të së drejtës në mbrojtje, vendosjes

vetëm në bazë të shkresave të lëndës etj. Në procedurën penale inkuizitore

gjente zbatim tendenca për efikasitet të procedurës penale inkuizitore në

dëm të asaj për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

Ndryshimi i rrethanave shoqërore në Francë, respektivisht

Revolucioni Francez i vitit 1789, në një anë i ka dhënë fund procedurës

penale inkuizitore kurse në anën tjetër ka hap rrugë për vendosjen e

procedurës penale mikste (bashkëkohore) në të cilën parashikohej

prezumimi i pafajësisë. Procedura penale mikste ka formë kontradiktore dhe

i kthen të pandehurit cilësinë e subjektit procedural me të drejta dhe

obligime të caktuara. Në këtë tip të procedurës penale gjykimi zhvillohej në

dy faza: atë të hetimit dhe të gjykimit. Në fazën e hetimit vihen në pah


98

elementet e procedurës penale inkuizitore. Tek të drejtat pozitive çështja e

hetimit është e rregulluar në mënyra të ndryshme, kështu diku atë e zhvillon

gjyqtari hetues si subjekt që i takon gjykatës e diku tjetër hetimi është në

kompetencë dhe nën mbikëqyrjen e prokurorit publik (shtetit)9.

Faza e hetimit ka për qëllim mbledhjen e provave dhe të dhënave të

nevojshme për të vendosur se a do të ngritët aktakuza apo të pushohet

procedura si dhe mbledhja e provave, sigurimi i të cilave në shqyrtim

gjyqësor do të ishte i pamundur ose i vështirësuar. Në fazën e gjykimit më

tepër vijnë në shprehje elementet e procedurës penale akuzatore siç janë:

parimi i publicitetit, parimi gojor, i drejtpërdrejtë, kontradiktor, vlerësimi i

provave sipas bindjes së lire të gjykatës etj. Mirëpo, në këtë tip të

procedurës penale hasim edhe disa elemente të tipi inkuizitor siç janë:

parimi me shkrim i cili kombinohet me parimin me gojë pastaj edhe roli

aktiv i gjykatës. Tipi mikst i procedurës penale paraqet përmbledhjen e

elementeve pozitive të tipit akuzator dhe atij inkuizitor, ku që nga

Revolucioni Francez e deri më tani u zbatua në Evropën Kontinentale dhe

më gjerë. Fuzionimi i elementeve pozitive të dy tipave të mëhershme në

tipin mikst të procedurës penale ka ndryshuar dhe përmirësuar pozitën e të

pandehurit në procedurën penale.

II. KUPTIMI, BAZAT DHE ARSYESHMËRIA E

PRIVILEGJEVE DHE PËRPARËSIVE TË PANDEHURIT NË

PROCEDURËN PENALE

Në procedurën penale bashkëkohore i pandehuri gëzon një varg

privilegjesh dhe përparësish, të cilat dallojnë prej njërës procedurë në tjetrën

për nga vëllimi dhe brendia e tyre. Këto privilegje dhe përparësish të

pandehurit i mundësojnë një pozitë të barabartë me prokurorin publik si

organ shtetëror, mirëpo, kjo barazi e cila synohet në të drejtën bashkëkohore

ka karakter parimor dhe jo absolut.

9 Për zhvillimin e procedurës penale në Francë gjatë Revolucionit Francës, si dhe ndikimet e këtij

revolucioni në vendet e ndryshme në Evropë dhe më gjerë, shihe më shumë në: Esmein, Adhemar,

op. cit. Part III: “History of Criminal Procedure Since French Revolution”, fq. 402- 599.


99

Në literaturën e procedurës penale favoret e të pandehurit,

përkatësisht të drejtat që i takojnë atij si palë dhe si burim informacioni, siç

është thënë, quhet favor defensionis, që do të thotë përparësi e mbrojtjes. Më

fjalë të tjera në procedurën e sotme penale ka një varg rregullash që synojnë

ta bëjnë më të mirë pozitën e të pandehurit, të cilat në tërësinë e tyre

përbëjnë favor defensionis10

.

Para se të lëshohemi në shtjellimin e llojeve të privilegjeve dhe

përparësive në procedurë penale do të shpjegojmë kuptimin e ngushtë dhe të

gjerë të tyre. Pra, privilegjet në kuptimin e ngushtë të fjalës janë të drejta të

cilat i gëzon vetëm i pandehuri dhe të cilat të drejta nuk i ka prokurorin e

shtetit si palë e kundërt. Kurse përparësitë e të pandehurit në procedurë kanë

të bëjnë me disa të drejta të drejta të veçanta të cilat i posdon edhe prokurori

i shtetit mirëpo i pandehuri në situatë të caktuar ka një epërsi në raport me

të. Privilegjet në kuptimin e gjerë përfshijnë privilegjet në kuptimin e

ngushtë si dhe përparësitë e të pandehurit në raport me prokurorin e shtetit.

KPP-ja ka paraparë privilegjet dhe përparësitë e të pandehurit në

procedurën penale, sipas të cilit privilegjet kryesore të tij janë in dubio pro

reo,11

fjala përfundimtare e të pandehurit në procedurën penale,12

Identiteti

objektiv i aktgjykimit dhe i aktakuzës,13

ndalimi reformatio in peius14

,

beneficium cohaesionis,15

etj, kurse përparësitë e të pandehurit ndeshen në

procedurën sipas mjeteve të rregullta juridike (p.sh. rivendosja e gjendjes së

mëparshme), si dhe në procedurën sipas mjeteve të jashtëzakonshme

juridike. Të gjitha këto lloje të privilegjeve dhe përparësive të pandehurit në

procedurën penale, të cekura më lartë do të shtjellohen në vazhdim të këtij

punimi.

1. Kuptimi i ndalimit reformatio in peius

Ndalimi reformatio in peius paraqet moskeqësimin e pozitës së të

pandehurit dhe është një institucion i cili shkon në favor të pandehurit si dhe

10 Murati, Rexhep, op. cit., fq. 79. 11 Neni 3, paragrafi 2 i KPP-së 12 Neni 355, paragrafi 1 dhe 4 i KPP-së. 13 Neni 360, paragrafi 1 i KPP-së. 14 Neni 395 i KPP-së 15 Neni 397 i KPP-së.


100

përbën privilegjin më të rëndësishëm të tij, që zbatohet në procedurën sipas

mjeteve juridike (të rregullta dhe të jashtëzakonshme). Shumica e

legjislacioneve bashkëkohore e parashikojnë këtë privilegj përfshirë edhe

procedurën tonë penale16

. Fillet e këtij institucioni i hasim në periudhën e

fundit të procedurës inkuizitore. Kodi Penal Austriak i vitit 1803 e më vonë

edhe Kodi Penal i Prusisë i vitit 1805, për herë të parë e ka paraparë këtë

institucion.

Kushtet dhe vëllimi i zbatimit është e rregulluar në mënyra të

ndryshme, në ligjet dhe kodet e procedurave penale të vendeve të caktuara.

Me paraqitjen e ankesës vetëm në dobi të pandehurit, aktgjykimi për sa i

përket cilësimit juridik dhe sanksionit penal nuk mund të ndryshohet në dëm

të tij (neni 395). Ndalimi reformatio in peius vlen me rastin e vendosjes

përkitazi me mjetet e rregullta dhe ato të jashtëzakonshme e po ashtu edhe

kur vendoset në rigjykim deri te i cili është ardhur në bazë të mjetit juridik

të paraqitur në dobi të pandehurit.

Reformatio in peius ka qëllim sigurimin e lirisë për të pandehurin në

përcaktimin e tij për paraqitje të ankesës kundër vendimeve që i çmon të

padrejta dhe të paligjshme. Ky njëherit paraqet një përjashtim të

rëndësishëm nga parimi i së vërtetës në procedurën penale. Karakteri

absolut i këtij institucioni ka të bëjë me atë se kur njëherë krijohen kushtet

për zbatimin e tij, ai vlen deri në përfundim të procedurës penale në atë

çështje.

Në nenin 395 të KPP-së është përcaktuar kuptimi i ndalimit

reformatio in peius, sipas të cilit në qoftë se është paraqitur ankesë vetëm në

dobi të të akuzuarit, aktgjykimi për sa i përket cilësimit juridik të veprës dhe

sanksionit penal nuk mund të ndryshohet në dëm të tij. Kurse në nenin 396

është paraparë efekti shtesë i ankesës së paraqitur për shkak të vërtetimit të

gabuar ose jo të plotë të gjendjes faktike ose shkeljes së ligjit penal. Sipas

këtij neni ankesa e paraqitur në dobi të të akuzuarit për shkak të vërtetimit të

gabueshëm ose jo të plotë të gjendjes faktike, ose për shkak të shkeljes së

ligjit penal përfshin edhe ankesën kundër vendimit lidhur me dënimin,

16 Shih më shumë për reformatio in piues në aspektin komaparativ në: Spangher, Giorgio, Tratatto di

Procedura Penale . Vol. 5 (UTET GIURIDICA: Milano, 2000) fq. 835- 839.


101

trajtimin e detyrueshëm për rehabilitim dhe marrjen e dobisë pasurore të

fituar me vepër penale.

Në Evropën kontinentale ku zbatohet procedura penale

bashkëkohore ky institucion vjen në shprehje pas Revolucionit borgjez,

përkatësisht pas mendimit të Këshillit Shtetëror Francez të vitit 1806. Kodi

Francez i Procedurës Penale i viti 1808 nuk e parashikon këtë institucion17

.

Ai ka gjetur vend në legjislacionin francez vetëm në Ligjin e Procedurës

Penale të vitit 1958.18

Në disa legjislacione bashkëkohore reformatio in peius është

miratuar shprehimisht ndërsa disa shtete tjera nuk janë shprehur për këtë

ndalim. Në ato shtet ku ky institucion nuk është pranuar e as përjashtuar në

legjislacionet e tyre, barra e konstatimit se a ekziston apo jo ndalimi

reformatio in peius i bie teorisë dhe praktikës.

Baza e ndalimit reformation in peius është garancia e cila i iepet të

akuzuarit, se ankimi i bërë në dobi të tij nuk mund të ndryshohet

respektivisht nuk mund të veprojë kundër tij. Arsyeshmëria e këtij ndalimi

qëndron në lirinë që i jepet të pandehurit për paraqitje të mjeteve juridike si

dhe me garancinë e moskeqësimit të pozitës së të tij. Kjo siguri procedurale

i mundëson të pandehurit liri të plotë në përcaktimin për paraqitjen e mjetit

juridik pa frikën e keqësimit të pozitës.

Arsyetimi i mëtutjeshëm i ekzistimit të ndalimit reformatio in peius

qëndron në parimin e dispozicionit të palëve që me nismën e vet, duke

paraqitur mjete të caktuara juridike ta filloj procedurën penale para gjykatës

së shkallës së dytë.

Lidhur me mjetin juridik të paraqitur nga i pandehuri në dobi të tij,

gjykata kompetente e cila vendosë lidhur me atë mjet juridik është e

detyruar që aktgjykimin e kundërshtuar të gjykatës më të ulët ta shqyrtojë

vetëm në pjesën e atakuar me ankesë, ndërsa pjesët të aktgjykimit

konsiderohen res judicata pra, sipas parimit tantum devolutum quantum

apellatum dhe vetëm për shkaqet ankimore nga të cilat kundërshtohet

17 Shih më shumë për këtë deri në fillim të Luftës së Parë Botërore në: Garner W., James, “Criminal

Procedure in France. The Yale Law Journal Vol. 25 No. 4 (February 1916) fq. 255-284 18 Abraham J., Henry, The Judicial Process: An Introductory Analysis of the Courts of the United

States, England and France (Oxford University Press: Oxford, 1998) fq. 282-298.


102

aktgjykimi (ne eat judex ultra partium petita), përveç rasteve të

parashikuara në mënyrë të veçantë në ligj.19

Ky institucion respektivisht zbatimi i tij paraqet përjashtim nga

parimi i së vërtetës materiale pra, hynë në sferën e tendencës për mbrojtjen e

të drejtave të njeriut në dëm të asaj për efikasitet të procedurës penale.

Aktgjykimi mund të ndryshohet në dëm të akuzuarit vetëm në pjesët

e atakuar me ankesë në dëm të tij. Kjo nënkupton se nuk mund të

ndryshohen pjesët e aktgjykimit të cilat nuk janë atakuar me ankesë në dëm

të tij e po ashtu nuk mund të ndryshohet edhe sa i përket bazave ankimore

për shkak të cilave aktgjykimi nuk është kundërshtuar. Kushtet për

paraqitjen e ndalimit reformatio in peius janë që ankimi të mos jetë bërë fare

në dëm të akuzuarit; nëse ankimi në dëm të akuzuarit është hedhur poshtë si

e palejuar ose jashtë afatit, ose atëherë kur ankimi në dëm të akuzuarit është

refuzuar si e pabazë.20

2. Kuptimi i institutit beneficium cohaesionis

Instituti beneficium cohaesionis paraqet njërin ndër privilegjet më të

cilin synohet sigurimi i baraspeshës ndërmjet të pandehurit dhe prokurorit

publik në procedurën penale. Ky institut është privilegj të cilin e hasim në

procedurën sipas mjeteve të rregullta juridike si dhe sipas mjeteve të

jashtëzakonshme: (te kërkesa e rishikimit të procedurës dhe te ajo e

mbrojtjes së ligjshmërisë). Si i tillë, ky institut ka gjetur shprehje edhe në

praktikën e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GjEDNj)21

.

Në procedurën penale unike ku shumë persona janë përfshirë dhe kur

ndaj tyre është dhënë një aktgjykim, ky institut zbatohet kur njeri nga të

akuzuarit me sukses ushtron ankesë kundër aktgjykimit. Pra, beneficium

cohaesionis vjen në shprehje te koneksiteti i veprave penale.

KPP-ja në nenin 397 ka përcaktuar nocionin e këtij instituti dhe e ka

rregulluar në atë mënyrë që kur paraqitet ankesa nga cilido i akuzuar,

19 Murati, Rexhep, op. cit., fq. 84. 20 Ibid., fq. 93. 21 Shih më shumë për këtë në Tretter, H., “The Implementation of Judgments of the European Court

of Human Rights in Austria”, botuar në: Barkhuysen, Tom, Michiel van Emmerik and Piet Hien van

Kempen (eds.), The Execution of Strasbourg and Geneva Human Rights Decisions in the National

Legal Order (Martinus Nijhoff Publishers: The Hague, 1999) fq. 167-185.


103

gjykata e apelit çmon se arsyet për të cilat ka marrë vendim në dobi të të

akuzuarit e që nuk janë të natyrës personale duhet të shkojnë në dobi edhe të

bashkakuzuarit tjetër i cili nuk ka paraqitur ankesë ose nuk e ka paraqitur në

atë drejtim. Në kësi rastesh gjykata e apelit vepron sipas detyrës zyrtare

sikur ankesa e tillë të ishte paraqitur edhe nga i bashkakuzuari tjetër.

Kur Gjykata Supreme e Kosovës e vërteton se shkaqet për të cilat ka

marrë vendim në dobi të të pandehurit ekzistojnë edhe për ndonjërin nga të

bashkakuzuarit që nuk ka paraqitur kërkesë për mbrojtjen e ligjshmërisë,

vepron sipas detyrës zyrtare sikurse kërkesa e tillë të ishte paraqitur nga

personi i tillë. Sipas kësaj rregulle, Gjykata vepron ashtu sikur të ekzistonte

ankimi i bashkakuzuarit që nuk ka bërë ankim, i bashkakuzuarit ankimi i të

cilit është hedhur poshtë si e palejuar ose jashtë afatit, si dhe, në kushte të

caktuara, ankimi i të bashkakuzuarit që ka hequr dorë prej tij. Siç mund të

shihet sipas nenit 397 të KPP-së me të akuzuarin që nuk është ankuar duhet

të barazohet ai person i akuzuar, ankimi i të cilit është hedhur poshtë si i

palejuar ose jashtë afatit.22

Tek ky institut kemi veprimin e zgjeruar përkatësisht efektin e

zgjeruar të mjetit juridik edhe për të bashkakuzuarin që nuk është ankuar ose

nuk është deklaruar lidhur me ankimin e suksesshëm të bashkakuzuarit

tjetër. Kjo rregull, e cila njeherit është privilegj shumë i rëndësishëm për të

pandehurin, ka të bëjë me të gjitha vendimet e përfshira në aktgjykim: si me

vendimet për përcaktimin e përgjegjësisë penale ashtu edhe me vendimet e

dhënies së sanksioneve penale.

Kjo rregull, sidoqoftë, ka një përjashtim sa i përket vendimit lidhur

me kërkesën pasurore juridike edhe pse lidhur me te nuk është përjashtuar

plotësisht zbatimi i beneficium cohaesionis. Aplikimi i këtij institucioni

arsyetohet me përjashtimin e formalizmit procedural në një anë si dhe me

shmangien e pasojave eventuale të mosinformimit të pandehurve në

procedurën sipas mjeteve juridike ose në një procedurë tjetër. Instituti

beneficium cohaesionis ka për qëllim trajtimin e barabartë të akuzuarve që

ndodhen në një situatë të njëjtë juridike dhe që përgjigjen për të njëjtën

çështje penale si dhe në të njëjtën procedurë.

22 Murati, Rexhep, op. cit. fq. 95.


104

Zbatimi i beneficium cohaesionis ka si pasojë ndërhyrjen në pjesën e

pakundërshtuar të aktgjykimit, gjë që paraqet njërën ndër arsyet kryesore

kundër këtij favori. Përveç kësaj mendohet se aplikimi i beneficium

cohaesionis vjenë në kundërshtim, përkatësisht përjashton dy rregulla të

rëndësishme të procedurës penale: kufizimin e gjykatës më të lartë që në

zgjedhjen e ankimit të shqyrtojë vetëm pjesën e kundërshtuar të aktgjykimit

(tantum devolution quantum apellatum) dhe arsyet për të cilat kundërshtohet

aktgjykimi (ne eat judex ultra partium petitia).

3. Kuptimi i rregullës in dubio pro reo

Për zgjidhjen e çështjes penale vendosë gjykata në bazë të vërtetimit

të fakteve vendimtare, të cilat vërtetohen me radhë e po ashtu vërtetohen

edhe disa fakte të tjera të rëndësishme. Marrja e vendimit nga ana e gjykatës

mund të bëhet pa vërtetimin e fakteve të tjera të rëndësishme por jo edhe pa

vërtetimin e fakteve vendimtare. Gjykata gjatë vërtetimit të fakteve

ndërmerr procesin e subsumimit përmes silogjizmit gjyqësor të ligjit

material ose procedural. Kjo rrethanë bënë që vërtetimi i fakteve të jetë një

parakusht thelbësor për zbatimin e ligjit penal.

Vërtetimi i drejtë i gjendjes faktike në pajtim me parimin e së

vërtetës në procedurën penale, është detyrë e gjykatës në mënyrë që të japë

një vendim të drejtë dhe të ligjshëm. Gjatë dhënies së aktgjykimit gjykata

duhet të jetë e bindur se ka vërtetuar me siguri ekzistimin ose mosekzistimin

e një fakti të caktuar vendimtar në rastin konkret. E në rast të dilemës vjen

në shprehje ose zbatohet rregulla in dubio pro reo, që nënkupton se në rast

dyshimi lidhur me ekzistimin ose mosekzistimin e fakteve të caktuara

vendimtare duhet gjykuar në dobi të të pandehurit. Kjo përcaktohet qartë në

nenin 4 të KPP-së. Sipas këtij neni mëdyshjet lidhur me ekzistimin e

fakteve të rëndësishme për çështjen ose për zbatimin e ndonjë dispozite të

ligjit penal duhet të interpretohen në favor të pandehurit dhe të drejtave të tij

që garantohen me KPP dhe me Kushtetutën e Republikës së Kosovës. Këtu

fjala është për faktet që përbëjnë veçoritë e veprës penale të dënueshme si

dhe për faktet nga të cilat varet zbatimi i dispozitave të legjislacionit penal.23

23 Murati, Rexhep, op. cit., fq.102.


105

Mirëpo, kjo rregullë nuk vlen gjatë interpretimit të legjislacionit penal në

kuptimin e ngushtë, sepse në këtë raste para gjykatës shtrohet detyra që të

realizohet thelbi dhe kuptimi i ligjit.24

Po ashtu rregulla in dubio pro reo nuk

vlen në vërtetimin e fakteve provuese apo indiceve. Në fakt gjykata

përcakton veç e veç indicet sipas vlerësimit të lirë.25

Vetëm atëherë kur

gjykata në bazë të indiceve nxjerr përfundimin për faktin vendimtar, vlen

rregulla in dubio pro reo. Kjo rregull nuk vlen as për vërtetimin e fakteve

ndihmëse ose kontrolluese.26

Në Kodin e procedurës penale të Shqipërisë rregulla in dubio pro reo

është paraparë në nenin 4 të tij. Ky nen në paragrafin 1 parasheh

prezumimin e pafajësisë dhe në kuadër të këtij paragrafi është paraparë edhe

kjo rregulle sipas të cilit çdo dyshim për akuzën çmohet në dobi të

akuzuarit.

Në mënyrë të njëjtë rregulla in dubio pro reo është rregulluar edhe

me ligjin e procedurës penale të Maqedonisë respektivisht në nenin 4 të tij.

Sipas këtij neni për dyshimin në lidhje me ekzistimin apo mosekzistimin e

fakteve që e përbëjnë karakterin e veprës penale, apo nga të cilat varet

zbatimi i ndonjërës nga dispozitat e Kodit Penal, gjykata do të vendosë në

mënyrë më të volitshme për të akuzuarin.27

Njejtë si me privilegjet tjera, edhe kjo rregull ka pasur një zhvillim

shkallë-shkallë përgjatë historisë së procedurës penale. Fillet e saj i hasim në

të drejtën romake, megjithëse aplikimi i saj i saktë nuk është krejt i njohur.

Gjatë kohës së Republikës në Romë, rastet për të cilat nuk mund të merrej

vendim fajësues ose shfajësues gjykata mund ta marrte llojin e tretë të

aktgjykimit non liquet, me të cilin i pandehuri lëshohej nën gjykim. Në

rastet kur nuk mund të jepej aktgjykimi dënues apo ai lirues atëherë vet

dhënia e aktgjykimit të tretë ishte pasojë e aplikimit të rregullës in dubio pro

reo28

.

24 Ibid. 25 Ibid. 26 Ibid. 27 Neni 4, i Ligjit të Procedurës Penale të Maqedonisë. 28 Për zhvillimin historik të këtij instituti, shih më shumë në Sootak, Jaan, “Conviction Based on an

Alternative Offence.The Competeing Principles of In Dubio Pro Reo and Iura Novit Curia”.

JURIDICA Vol. 2 (2009) fq. 108-113; Hulsroj, Peter, The Principle of Proportionality (SPRINGER

Doderecht, Heidelberg, New York and London 2013) fq. 1-20.


106

Edhe pse procedura penale inkuizitore njihte institucionin e

aktgjykimit absolutio ab instantia - lënia e gjykimit të hapur për shkak të

mungesës së provave, kjo procedurë nuk e njihte rregullën in dubio pro reo

pasi që esenca e kësaj rregulle është në kundërshtim me premisat në të cilat

mbështetet procedura penale inkuizitore. Pozita e të pandehurit gjatë dhënies

së aktgjykimit të tillë ishte mjaftë e rëndë pasi që e linte të pandehurin në

pozitë të pasiguritë dhe të dyshimtë ku ndaj tij mund të ngritej procedura në

çdo kohë. Për të parën herë emërtimi in dubio pro reo është përdorur nga

autori i mirwnjohur italian Egidio Bossi (1487-1546)29

. Në të drejtën

bashkëkohore kjo rregull zbatohet gjerësisht për shkak edhe të zbatimit

prezumimit të pafajësisë në të drejtën procedurale të Evropës Kontinentale.

Siç e thamë më sipër, in dubio pro reo vlen për faktet nga të cilat

varet zbatimi i dispozitave të legjislacionit penal në procedurën penale.

Mirëpo, shtrohet pyetja nëse kjo rregulle vlen atëherë kur në procedurën

penale vërtetohet fakti, prej të cilit varet aplikimi i dispozitave që nuk i

përkasin legjislacionit penal, sikurse që janë çështjet prejudikuese dhe

kërkesat pasurore juridike.

Në lidhje me çështjet prejudikuese rregulla in dubio pro reo vlen

atëherë kur çështja prejudikuese është objekt i përcaktimit në procedurë

penale ndërsa në lidhje me kërkesën pasurore juridike nuk vlen.30

Përveç

kësaj, kjo rregulle nuk ka të bëjë edhe me vlerësimin e fakteve të

përcaktuara në procedurën e caktimit të dënimit, për të cilat gjykata është e

lirë t’i çmoj vet.31

Lidhur me përmasat e zbatimit të kësaj rregulle në teorinë

e procedurës penale janë të pranishme dy pikëpamje, ajo e gjerë sipas së

cilës kjo rregulle mund të zbatohet edhe gjatë interpretimit të ligjit kur në

rast dyshimi rreth interpretimit të rregullave juridike duhet miratuar zgjidhja

më e favorshme për të pandehurin.

Nëse rregulla in dubio pro reo zbatohet tek faktet që shkojnë në dobi

të pandehurit apo vetëm në dëm të tij, si dhe për të dyja rastet gjatë

zhvillimit të procedurës janë shfaqur mendime të ndryshme. Si në teori

ashtu edhe në praktikë lidhur me këtë mbizotëron mendimi se kjo rregull u

29 Pjesa “In Dubio Pro Reo”, botuar në MEMIM ENCYCLOPEDIA (2016). Në internet gjendet në:

http://memim.com/in-dubio-pro-reo.html (shikuar së fundi më 15 maj 2016). 30 Ibid. 31 Ibid.

http://memim.com/in-dubio-pro-reo.html


107

referohet fakteve që shkojnë në dobi të pandehurit e po ashtu edhe fakteve

që shkojnë në dëm të tij.

Në pajtim me rregullën e parë, fakti në dëm të pandehurit mund të

merret se ekziston vetëm atëherë kur është vërtetuar me saktësi dhe se

ekzistimi i tij është jashtë çdo dyshimi të arsyeshëm.32

Edhe për sa i përket

shkallës së dyshimit të nevojshëm për përdorimin e kësaj rregulle janë

shfaqur mendime të ndryshme. Disa autorë që angazhohen për zbatimin më

të gjerë të rregullës së përmendur thonë se kjo rregulle duhet përdorur sa

herë që dyshohet në ekzistimin e fakteve qoftë më dëm, qoftë në favor të

pandehurit, kurse për autorë të tjerë që përkrahin zbatimin e ngushtë të kësaj

rregulle, nuk mjafton çfarëdo dyshimi, por kërkohet një shkallë e caktuar e

dyshimit ose besueshmëria e bazuar se ekziston një fakt juridik relevant, e

kjo do të thotë se probabiliteti duhet të mbështetet në një arsye serioze.33

4. Fjala përfundimtare e të akuzuarit në procedurën penale

Pas përfundimit të procedurës penale gjyqtari i vetëm gjykues ose

kryetari i trupit gjykues u jep fjalën palëve, të dëmtuarit dhe mbrojtësit të

cilët duke u mbështetur në rezultatet e procedurës provuese në fjalën

përfundimtare paraqesin dhe i arsyetojnë përfundimet në të cilat ata kanë

arritur lidhur me çështjet për të cilat duhet të vendos gjykata. Sipas nenit

352 të KPP personat në fjalën përfundimtare mund t’u referohen provave të

pranueshme si dhe procedurës, ligjit në fuqi, karakterit dhe sjelljes së

dëshmitarëve gjatë procedurës gjyqësore, ata mund të përdorin tabela,

diagrame, përshkrime incizimesh të lejuara nga gjykata, mbledhje dhe

krahasime të provave nëse ato bazohen në prova të pranueshme, si dhe

zmadhim të ekzemplarëve të tyre për t’i demonstruar ose për t’i paraqitur si

ilustrim në gjykatë.

Prokurori i shtetit në fjalën e tij përfundimtare paraqet vlerësimin e

tij për provat e shqyrtuara në shqyrtim gjyqësor, shpjegon konkluzionet e tij

mbi faktet e rëndësishme për marrjen e vendimit, paraqet dhe arsyeton

propozimin e tij për përgjegjësinë penale të akuzuarit, për dispozitat e Kodit

32 Murati, Rexhep, op. cit fq. 103. 33 Ibid., fq. 104


108

Penal (më tej shkurt: KP) të cilat duhet zbatuar si dhe për rrethanat

lehtësuese dhe rënduese që duhet të merren parasysh me rastin e caktimit të

dënimit. Prokurori i shtetit nuk mund të propozojë lartësinë e dënimit, por

mund të propozojë shqiptimin e vërejtjes gjyqësore ose ndonjë dënim

alternativ nga neni 49 i KP-së.

I dëmtuari ose përfaqësuesi i tij i autorizuar, në fjalën e tij

përfundimtare mund të shpjegojë kërkesën e tij pasurore juridike dhe

potencon provat që ndërlidhen me përgjegjësinë penale të akuzuarit.

Mbrojtësi ose i akuzuari në fjalën përfundimtare praqet personalisht

argumentet për mbrojtjen e tij dhe mund të komentojnë pretendimet e

prokurorit dhe të dëmtuarit. Pasi mbrojtësi të ketë prezantuar argumentet për

mbrojtjen, i akuzuari ka të drejtë të deklarohet personalisht nëse pajtohet me

mbrojtjen e prezantuar nga mbrojtësi i tij dhe mbrojtjen e tillë ta plotësojë.

Prokurori publik dhe i dëmtuari kanë të drejtë të përgjigjen në mbrojtje,

kurse mbrojtësi apo i akuzuari kanë të drejtë që këto përgjigje t’i

komentojnë.

Në fjalën përfundimtare i akuzuari mund të merret me çdo problem i

cili sipas tij meriton vëmendje nga ana e gjykatës, mjafton që këto të kenë

lidhje me çështjen penale. Në qoftë se i akuzuari në fjalën e tij zbulon fakte

të reja që kanë rëndësi për çështjen, gjykata ka të drejtë që sipas detyrës

zyrtare ose me propozim të ndonjërës palë të rifilloj procedurën provuese

me qëllim që të pranohen ato. I akuzuari është i fundit i cili e merr fjalën

përfundimtare dhe kjo paraqet njërin ndër privilegjet më të rëndësishme për

të akuzuarin pasi që gjykata tërhiqet me përshtypjet e fundit në seancën për

këshillim dhe votim për të marrë vendim lidhur me çështjen.

Sipas nenit 356 të KPP-së, paraqitja e fjalës përfundimtare nga palët

mund të kufizohet në kohë nga gjyqtari i vetëm gjykues apo nga kryetari i

trupit gjykues. Gjyqtari i vetëm gjykues ose kryetari i trupit gjykues pasi të

ketë bërë vërejtje paraprake, mund të ndërpresë personin i cili në fjalën e tij

përfundimtare fyen rendin publik dhe moralin, fyen personin tjetër, përsërit

ose jep shpjegime të gjata të cilat qartazi nuk ndërlidhen me çështjen. Në

procesverbal të shqyrtimit gjyqësor shënohet koha dhe arsyeja e ndërprerjes

së fjalës përfundimtare. Kur akuzën e përfaqësojnë disa persona ose

mbrojtjen e përfaqësojnë disa mbrojtës, vetëm prokurori apo mbrojtësi


109

kryesor ose mbrojtësi i caktuar nga mbrojtësi kryesor mund të paraqet fjalën

përfundimtare në emër të palës së tyre. Pas paraqitjes së fjalës përfundimtare

nga të gjithë, gjyqtari i vetëm gjykues ose kryetari i trupit gjykues pyet nëse

ndokush ka edhe ndonjë deklaratë tjetër.34

Fjala përfundimtare e të pandehurit ose diskutimi përfundimtar siç

quhet në Kodin e Procedurës Penale të Shqipërisë është rregulluar me

paragrafin 4 dhe 5 të nenin 378 të këtij kodi. Sipas paragrafit 4 në çdo rast i

pandehuri dhe mbrojtësi duhet të kenë fjalën e fundit në qoftë se e kërkojnë

vet. Për dallim nga ky paragraf në procedurën tonë penale fjalën

përfundimtare i fundit e merr i pandehuri dhe për këtë nuk kërkohet nga ai

që të bëjë kërkesë. Kurse sipas paragrafit 5, diskutimi përfundimtar nuk

mund të ndërpritet për të marrë prova të reja, përveçse kur gjykata e çmon të

domosdoshme.35

5. Identiteti objektiv i aktgjykimit dhe i aktakuzës

Pas mbylljes së shqyrtimit gjyqësor, trupi gjykues së bashku me

procesmbajtësin tërhiqen në seancën për këshillim dhe votim në të cilën

merr aktgjykim. Aktgjykimi është vendim gjyqësor i cili merret dhe shpallet

në emër të popullit dhe njëherit përfaqëson zbatimin e KP në një rast

konkret. Aktgjykimi i formës së prerë ka fuqinë e ligjit për çështjen

konkrete penale dhe si i tillë është i detyrueshëm për të gjithë. Nëpërmjet tij

zbatohen masat e shtrëngimit shtetëror kundër atyre që është vërtetuar se

kanë kryer vepër penale.

Me rastin e marrjes së aktgjykimit gjykata duhet të ketë kujdes për

identitetin subjektiv dhe atë objektiv të aktgjykimit me aktakuzë.

Aktgjykimi mund t’i përkas vetë personit të akuzuar dhe vetëm veprës e cila

është objekt i aktakuzës së parashtruar, ndryshuar ose të zgjeruar në

shqyrtim gjyqësor. Njëra ndër shkaqet e atakimit të aktgjykimit shkeljet

esenciale të dispozitave të procedurës penale në këtë rast në veçanti kur

gjykata me aktgjykim ka tejkaluar akuzën.

34 Neni 356, pragrafi 1, 2, 3 dhe 4 i KPP-së. 35 Neni 378, paragrafi 4 dhe 5 i Kodit të Procedurës Penale të Shqipërisë.


110

Identiteti objektiv i aktgjykimit dhe i aktakuzës paraqet njërin ndër

privilegjet më të rëndësishme për të pandehurit pasi që mbron të drejtat e

këtij të fundit për të mos u akuzuar ose dënuar për veprën penale të cilën

nuk e ka kryer.

6. Përparësitë e të pandehurit në procedurën penale tek mjetet e

rregullta juridike

Deri më tani kemi folur dhe shtjelluar privilegjet më të rëndësishme

të të pandehurit në procedurën penale. Para se të lëshohemi në trajtimin e

përparësive të pandehurit është me rëndësi të shpjegohet kuptimi i

privilegjeve dhe përparësive. Siç kemi theksuar edhe më herët KPP ka

paraparë një varg privilegjesh dhe përparësish. Lidhur me definicionin apo

kuptimin e nocionit të privilegjeve është me rëndësi të theksohet se ato i

japin të pandehurit një të drejtë, një pozitë privilegjuese të cilën pala e

kundërt nuk e ka. Kurse përparësitë e të pandehurit kanë të bëjnë me të

drejtat procedurale, këto të drejta realisht i gëzon edhe pala e kundërt

mirëpo në situata të caktuara ka një epërsi ndaj prokurorit publik sikurse ky

i fundit gëzon disa epërsi me vet faktin se është organ shtetëror në raport me

të pandehurin. Për këtë arsye përparësitë e të pandehurit synojnë

baraspeshimin e pozitës së të pandehurit me atë të prokurorit të shtetit si

organ shtetëror. Ti shohim tani një nga një se cilat janë përparësitë e të

pandehurit në procedurën penale, përkatësisht institution e restitutio in

integrum dhe institutiin e ankesës.

Rikthimi në gjendjen e mëparshme paraqet njërin ndër përparësitë e

të pandehurit tek mjetet e rregullta juridike. Procedura penale përbëhet prej

një varg afatesh të cilat kanë për qëllim të zhvillimi të saj pa zhargitje në

pajtim me parimin e ekonomizimit si dhe atë të shpejtimit. Në aspektin e

përgjithshëm afatet kanë rëndësi të madhe në zhvillimin dhe përfundimin e

procedurës penale ku lëshimi i tyre ka si pasojë humbjen të drejtave të

caktuara nga ana e subjekteve procedurale, sidomos nga i pandehuri në këtë

rast. Mirëpo, përkundër që kjo konsiderohet si efekt pozitiv në raste të

caktuara kur lëshimi i afatit për ndërmarrjen e ndonjë veprimi procedural


111

bëhet për shkaqe të arsyeshme, atëherë lëshimi i tij ka pasoja negative në

këtë rast.

Pasojat negative të lëshimit të afatit më së tepërmi vërehen te lëshimi

i afatit për paraqitjen e mjetit juridik, meqë gjykata a limine e hedhë atë pa e

marrë në shqyrtim.36

Pasi që shkaqet e lëshimi i afatit mund të jenë të

arsyeshme ligjvënësi ka paraparë mundësinë që subjektet procedurale

konkrete mund të kërkojnë rikthimin në gjendjen e mëparshme duke kërkuar

nga gjykata të rivendos afatin e me këtë të eliminohen pasojat a pakëndshme

të lëshimit të afatit duke i mundësuar ndërmarrjen e veprimeve procedurale.

I pandehuri mund të kërkojë kthimin në gjendjen e mëparshme për

shkak të lëshimit të afatit për paralajmërimin e ankesës si dhe për shkak të

lëshimit të afatit për paraqitje të ankesës. Ankesën si mjetit juridik mund të

paraqesin shumë persona. Mirëpo, këtu duhet potencuar faktin se kthimin në

gjendjen e mëparshme për shkak të lëshimit të afatit për paralajmërimin apo

për paraqitjen e ankesës mund të kërkojë vetëm i pandehuri.37

Kjo paraqet

një përparësi me rëndësi me të cilën i mundësohet të pandehurit që pas

lëshimit të afatit për paraqitje të ankesës përmes kësaj kërkese t’i rifitoj të

drejtën për paraqitje të mjetit juridik. Pasi vetëm i pandehuri mundet me

paraqitë kërkesën për kthim në gjendjen e mëparshme për shkaqet e cekura

më lartë kjo është një përparësi e tendencës për mbrojtjen e të drejtave të

njeriut.

Sipas nenit 447 të KPP-së nëse i pandehuri për shkaqe të arsyeshme

nuk paraqet ankesë kundër aktgjykimit ose kundër aktvendimit për

konfiskimin e dobisë pasurore juridike brenda afatit, gjykata i lejon kthimin

në gjendje të mëparshme për paraqitjen e ankesës nëse brenda (8) ditësh nga

pushimi i shkaqeve për mosrespektimin e afatit i pandehuri paraqet kërkesë

për kthim në gjendjen e mëparshme dhe paraqet paralajmërimin për ankesë

ose ankesën së bashku me kërkesë. Kërkesa për kthim në gjendjen e

mëparshme nuk mund të paraqitet nëse kanë kaluar (3) muaj.

Lidhur me kërkesën për kthim në gjendjen e mëparshme vendosë

kryetari i trupit gjykues i cili ka marrë aktgjykimin ose aktvendimin kundër

të cilit është ushtruar ankesë. Kundër aktvendimit me të cilin lejohet kthimi

36 Sahiti, Ejup - Murati, Rexhep, op. cit., fq. 104. 37 Ibid.


112

në gjendjen e mëparshme nuk lejohet ankesë. Kurse kur i pandehuri paraqet

ankesë kundër aktvendimit me të cilin refuzohet kthimi në gjendjen e

mëparshme, gjykata detyrohet që këtë ankesë, përgjigjen në ankesë dhe

procesverbalet t’ia dërgojë gjykatës më të lartë për marrjen e vendimit.

Parimisht kërkesa për kthim në gjendjen e mëparshme nuk e pezullon

ekzekutimin e aktgjykimit, por gjykata kompetente për marrjen e vendimit,

sipas nenit 449 të KPP-së, mund të vendosë ndërprerjen e ekzekutimit derisa

të merret vendimi lidhur me kërkesën.

Ankesa paraqet një përparësi mjaftë të rëndësishme të cilën e ka i

pandehuri tek mjetet e rregullta juridike. Mirëpo, duhet theksuar se KPP-ja i

vitit 2013 nuk e parasheh këtë përparësi mjaftë të rëndësishme për të

pandehurin dhe kjo paraqet një mangësi si dhe regres pasi që KPP-ja i

mëparshëm e ka paraparë atë ashtu që ne në vazhdim do të trajtojmë këtë

sipas KPP-së të vjetër. Është me rëndësi të theksohet se ankesë kundër

aktgjykimit të marrë nga gjyqtari i vetëm ose trupi gjykues i gjykatës mund

të paraqesin personat e autorizuar në afat prej 15 ditësh nga dita e dorëzimit

të kopjes së aktgjykimit dhe se respektimi i këtij afati është me rëndësi pasi

që me paraqitjen e ankesës në afatin e caktuar pezullohet ekzekutimi i

aktgjykimit.

Ankesë mund të paraqesin prokurori i shtetit, i akuzuari, mbrojtësi,

përfaqësuesi ligjor i të akuzuarit dhe i dëmtuari. Sipas nenit 382 të KPP-së

ankesa kundër aktgjykimit duhet t’i përmbaj këto elemente: të dhënat mbi

aktgjykimin i cili ankimohet; arsyet për kundërshtimin e aktgjykimit nga

neni 383 i këtij KPP-së: propozimin për anulim të tërësishëm apo të

pjesërishëm të aktgjykimit ose për ndryshim të tij; dhe, së fundi,

nënshkrimin e ankuesit.

Gjykata posa ta pranoj ankesën shikon se a është hartuar në

përputhje me ligjin dhe nëse ajo është e mangët, e thërret ankuesin që ta

plotësojë ose atë e hedhë. Përveç kur ankesën e ka paraqit i akuzuari i cili

nuk ka mbrojtës të cilin gjykata e shkallës së parë e thërret që brenda afatit

të caktuar ta plotësojë ankesën me parashtresë me shkrim, ose me

procesverbal pranë kësaj gjykate.

Në rast se ankuesi nuk e përmbush kërkesën e tillë dhe ankesa nuk

përmban informatat lidhur me arsyet e atakimit të aktgjykimit, arsyetimin


113

dhe nënshkrimin e ankuesit, ankesa hedhet. Mirëpo, ankesa e parashtruar

nga i akuzuarit i cili nuk ka mbrojtës nuk hedhet vetëm atëherë kur përmban

të dhënat se cilit aktgjykim i referohet dhe kjo paraqet një përparësi për të

pandehurin në raport me prokurorin publik i cili nuk e gëzon këtë të drejtë

pasi që gjykata e hedh ankesën.

7. Përparësitë e të pandehurit në procedurën penale tek mjetet e

jashtëzakonshme juridike

KPP parasheh disa përparësi tek mjetet e jashtëzakonshme juridike

e posaçërisht tek rishikimi i procedurës penale. Një përparësi e rëndësishme

e të pandehurit është kur sipas nenin 424 të KPP gjykata kompetente për të

vendosur mbi rishikimin e procedurës penale mëson se ekzistojnë shkaqet

për rishikimin e procedurës penale, për këtë e njofton të dënuarin ose

personin e autorizuar për paraqitje të kërkesës për rishikim. Siç është cekur

edhe më herët kjo paraqet një përparësi të cilën pala e kundërt gjegjësisht

prokurori publik nuk e ka.

Së fundi, si përparësi tjetër e të pandehurit mund të merret mundësia

e rishikimit të procedurës penale në favor të të dëmtuarit në çdo kohë. Me

fjalë të tjera kjo domethënë se rishikimi mund të bëhet edhe pasi i dënuari ta

ketë vuajtur dënimin, pa marrë parasysh parashkrimin, amnistinë dhe

faljen.38

38 Murati, Rexhep, op. cit. fq 107 dhe 108.


114

PËRFUNDIM

Në procedurën penale bashkëkohore i pandehuri gëzon një varg

privilegjesh dhe përparësish, të cilat dallojnë prej njërës procedurë në tjetrën

për nga vëllimi dhe brendia e tyre. Këto privilegje dhe përparësish të

pandehurit i mundësojnë një pozitë të barabartë me prokurorin publik si

organ shtetëror, mirëpo, kjo barazi e cila synohet në të drejtën bashkëkohore

ka karakter parimor dhe jo absolut.

Në literaturën e procedurës penale favoret e të pandehurit,

përkatësisht të drejtat që i takojnë atij si palë dhe si burim informacioni, siç

është thënë, quhet favor defensionis, që do të thotë përparësi e mbrojtjes. Më

fjalë të tjera në procedurën e sotme penale ka një varg rregullash që synojnë

ta bëjnë më të mirë pozitën e të pandehurit, të cilat në tërësinë e tyre

përbëjnë favor defensionis. Është me rëndësi të theksohet se opinioni publik

dhe praktika gjyqësore supozohet se kanë njohuri të solide lidhur me

definicionin dhe përmbajtjen e privilegjeve dhe përparësive të pandehurit në

procedurë penale. Kjo nga shkaku se privilegjet në kuptimin e ngushtë të

fjalës janë të drejta të cilat i gëzon vetëm i pandehuri dhe të cilat të drejta

nuk i ka prokurori i shtetit si palë e kundërt. Ky punim synon që sado pak të

jep njohuri për ata që janë në pozitë të vendosin për privilegjet dhe

përparësitë e të pandehurit në procedurë penale.

Përparësitë e të pandehurit në procedurë, në anën tjetër, u pa se kanë

të bëjnë me disa të drejta të drejta të veçanta të cilat i posedon edhe

prokurori i shtetit mirëpo i pandehuri në situatë të caktuar ka një epërsi në

raport me të. Privilegjet në kuptimin e gjerë përfshijnë privilegjet në

kuptimin e ngushtë si dhe përparësitë e të pandehurit në raport me

prokurorin e shtetit.

KPP i Kosovës i vitit 2013 ka paraparë privilegjet dhe përparësitë e

të pandehurit në procedurën penale, sipas të cilit privilegjet kryesore të tij

janë in dubio pro reo, fjala përfundimtare e të pandehurit në procedurën

penale, identiteti objektiv i aktgjykimit dhe i aktakuzës, ndalimi reformatio

in peius, beneficium cohaesionis, etj, kurse përparësitë e të pandehurit


115

ndeshen si në procedurën sipas mjeteve të rregullta juridike ashtu edhe në

procedurën sipas mjeteve të jashtëzakonshme juridike.

Ky punim dhe diskutimi në te ka për qëllim provokimin e një

hulumtimi të mëtejmë të kësaj materje e cila nuk është lëruar aq sa duhet

ndër ne në botën shqiptare. Kjo është kështu në veçanti sa i përket aspekteve

komparative dhe teorike të saj. Në Kosovë, si dhe në vendet tjera ish

komuniste që kanë kaluar tranzicionin, nuk ekzistojnë shënime të sakëta sa i

përket gjendejs së privilegjeve dhe përparësive të të pandehurit në

procedurën penale, përkatësisht vështirë të thuhet se si është gjendja e të

pandehurit në praktikë. Kjo nënkupton se në parim, diszpozitat procedurale

penale dhe legjislacioni pozitiv kosovar pas vitit 1999 ka qenë relativ isht

modern dhe ka ndjekur standardet evropiane mbi këtë çështje. Shpresojmë

se ky punim do të provokoj më shumë diskutim e hulumtim edhe sa i përket

aspekteve praktike të pozitës së të pandehurit në procedurën penale

kosovare.


116

Xhemajl Veliqi, Phd. Cand

PRIVILEGES AND ADVANTAGES OF THE DEFENDANT IN

CRIMINAL PROCEDURE: THEORETICAL AND

COMPARATIVE ASPECTS

Summary

This paper discusses and analyses from a comparative and national

perspective the position of the defendant in criminal proceedings. This

position is determiuned, inter alia, by several institutes of criminal

procedure that taken toghether constitute the so called privileges and

advantages of a defendant in criminal proceedings. As such they are ment to

enable the defendant to preserve their rights and dignity during criminal

proceedings. Some of these privileges are as old as the Roman Law

stretching to the modern times. This is in particular the case with the

institute in dubio pro reo.

In dubio pro reo in Roman and Medical times, nevertheless, had a

different meaning and content as it was menat to serve those societies based

entirely on inquisition.

Other instituttes and advantages of the defendant are of equal

importance as they perserve the solid position of the defendant duyring

criminal proceedings. One of them is beneficium cohaesionis which aims at

preserving the advantagous position of the defendant vis-a-vis the

prosecutor during all its phases, no matter the knowledge of the former

regarding his/her situation during the criminal proceedings.

Reformatio in peius is not less important as a privilege as it enables

the defendant to get protected in case he/she complains or goes further with

criminal proceedings. No action undertaken by him/her can go to their

detriment. This is an old rule as well known in antiquity but had a very

different menaning.


117

Other institutes and advantages, such as the identity of the

indictement with the judgement, are very important and are discussed in this

paper. This advantage alongiside with the right to a final word enbale the

defandant to express their views as they deem usefull and at the same time

protect the defendant from not being convicted for something that they have

not committed.

This paper and its discussion aim to provoke further research on this

subject which is really in scarcity in Kosovo. This is true in particular when

it comes to comparative aspects of it. In Kosovo, as in many former

Communist countries that underwent the transition, no records on the

situation of human rights existed or kept properly so that others would be

able to know more on the state of affairs of the privileges and advantages of

the defendenats during criminal proceeedings. We hope that this paper

would represent a small contribution in this regard.


118

PRIVILEGJET DHE PËRPARËSITË E TË PANDEHURIT NË … · procedura penale akuzatore e cila...

Documents

Transcript of PRIVILEGJET DHE PËRPARËSITË E TË PANDEHURIT NË … · procedura penale akuzatore e cila...