Prime Communications

Banja Luka

Porodične firme u BiH

Novembar 2010 – Februar 2011.

METOD

Istraživanje je sprovela agencija Prime Communications iz Banja Luke u periodu od 15. novembra 2010.

do 20 februara 2011. godine. Istraživanje je obuhvatilo 152 privatne firme u Bosni i Hercegovini.

Anketiranje je vršeno online putem.

U okviru naše analize grafički ćemo prikazati odgovore svih ispitanika (osnovne frekvence) dok ćemo kod

ukrštanja po obrazovanju analizirati samo one odgovore kod kojih postoji statistički značajna razlika

manja od 0,05.

DEMOGRAFIJA

Tabela 1. Da li je firma u kojoj radite?

N %

Bez odgovora 7 4.6

Osnovana od strane vlasnika 136 89.5

Naslijedjena 4 2.6

Kupljena 5 3.3

Total 152 100.0

Najveći procenat firmi koje su obuhvaćene ovim istraživanjem su osnovane od strane vlasnika koji je

ispitivan, samo 5.9% obuhvaćenih firmi je nasljeđeno ili kupljeno.

Grafikon 1.

Od djelatnosti kojima se bave firme koje je ovo istraživanje obuhvatilo najzastupljenije su one koje se

bave građevinskim poslovima (18.4%), zatim one koje se bave trgovinom na veliko i/ili malo (17.8%) i

one koje se bave različitim vrstama uslužnih djelatnosti (13.2%). Na Grafikonu 1 su prikazani procenti

ostalih djelatnosti koje su zastupljene u ovom istraživanju.

8.6

17.8

3.9

18.4

5.3

5.3

13.2

8.6

3.3

5.3

10.7

0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20%

Prehrambena industrija

Trgovina

Saobraćaj

Gradjevinarstvo

Turizam i ugostiteljstvo

Informacione tehnologije

Uslužne djelatnosti

Proizvodno zanatstvo

Drvna industrija

Elektroindustrija

Ostalo

Djelatnosti kojima se bave firme

Tabela 2. Broj zaposlenika

N %

Do 5 zaposlenih 34 22.4

Od 6 do 15 zaposlenih 49 32.2

Od 16 do 30 zaposlenih 33 21.7

Više od 31 zaposleni 35 23.0

Total 151 99.3

Fali odgovor 1 .7

Total 152 100.0

Najveći procenat firmi obuhvaćenih istraživanjem zapošljava od 6 do 15 ljudi (32.2%), te više od 31

čovjeka (23%).

Tabela 3. Visokoobrazovani zaposlenici

N %

Do 2 zaposlena 59 38.8

Više od tri zaposlena 68 44.7

Total 127 83.6

Fali odgovor 25 16.4

Total 152 100.0

Firme u prosjeku imaju više od tri zaposlena visokoobrazovana pojedinca (44.7%). Onih firmi koje imaju

jednog ili dva visokoobrazovana zaposlenika je 38.8%.

Tabela 4. Zaposlenici sa srednjom stručnom spremom

N %

Do 5 zaposlenih 59 38.8

Od 6 do 10 zaposlenih 24 15.8

Od 11 do 20 zaposlenih 26 17.1

Više od 21 zaposleni 39 25.7

Total 148 97.4

Fali odgovor 4 2.6

Total 152 100.0

Od svih zaposlenika najviše je onih sa srednjom stručnom spremom, a među firmama je najviše onih

koje zapošljavaju do pet takvih zaposlenika (38.8%). Četvrtina firmi obuhvaćenih ovim istraživanjem

zapošljava više od 21 zaposlenika sa srednjom srtučnom spremom.

Tabela 5. Nekvalifikovani zaposlenici

N %

Jedan zaposleni 11 7.2

Više od 2 zaposlena 37 24.3

Total 48 31.6

Fali odgovor 104 68.4

Total 152 100.0

Najmanje je zaposleno nekvalifikovanih radnika. Veći je broj firmi koje zapošljavaju dva ili više

nekvalifikovana radnika (24.3%) u odnosu na one koje imaju jednog ranika koji nema potrebne

kvalifikacije za određeni posao (7.7%).

Tabela 6. Godina osnivanja

N %

1940 – 1990 26 17.1

1991 – 1996 33 21.7

1997 – 2000 42 27.6

2001 – 2011 51 33.6

Total 152 100.0

Najveći procenat je firmi koje su osnovane u periodu od 2001. do 2011. godine (33.6%), a koje su

obuhvaćene ovim istraživanjem, zatim one koje su osnovane u periodu između 1997. i 2000. godine

(27.6%). U ratnom periodu (1991 – 1996) osnovano je 21.6% firmi obuhvaćenih istraživanjem.

Tabela 7. Entitet

Prilikom izbora firmi koje će biti obuhvaćene ovim straživanjem vodilo se računa o približno jednakom

broju preduzeća iz oba entiteta. Tako je iz Federacije BiH obuhvaćeno 51.3% firmi, iz Republike Srpske

(46.7%), a iz Distrikta Brčko 2%.

N %

DB 3 2.0

FBiH 78 51.3

RS 71 46.7

Total 152 100.0

Obrazovanje vlasnika/ direktora firme?

N %

Zanat 10 6.6

Srednja škola - četvrti stepen 48 31.6

Viša škola 16 10.5

Visoka škola 65 42.8

Magistarski/ master i/ili doktorat 13 8.6

Total 152 100.0

Najveći procenat vlasnika/ direktora firmi obuhvaćenih istraživanjem su visokoobrazovani (42.8%). Svaki

treći ispitanik je završio srednju školu četvrti stepen (31.6%).

OSNOVNE FREKVENCE

Grafikon 2.

Najveći postotak ispitanika (vlasnika/ direktora firmi) nije do osnivanja vlastite firme radio u nekoj drugoj

privatnoj firmi (33.55%), dok je skoro svaki treći ispitanik bio radnik u privatnoj firmi u kojoj su vlasnici

bili iz BiH (30.92%). Drugu vlastitu firmu vodilo je 26.97% ispitanika.

30.92

9.87

26.97

3.95

7.24

33.55

69.08

90.13

73.03

96.05

92.76

66.45

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Da, bio sam radnik u privatnoj firmi u kojojsu vlasnici bili iz BiH

Da, bio sam radnik u privatnoj firmi u kojojsu vlasnici bili iz inostranstva

Da, vodio sam drugu sopstvenu firmu

Da, vodio sam firmu čiji su vlasnici izinostranstva

Ne, radio sam u nevladinim imedjunarodnim organizacijama

Ne, nikada do tada nisam radio u privatnojfirmi

Prije nego ste postali vlasnik/ direktor ove firme, da li ste imali iskustva sa privatnim biznisom?

Da Ne

Grafikon 3.

Najveći procenat firmi koji su obuhvaćene istraživanjem su osnovane od strane vlasnika (89.5%).

Grafikon 4.

Preko 80% ispitanika navodi da su neki od članova uže porodice zaposleni u njihovoj firmi.

4.6

89.5

2.6

3.3

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Bez odgovora

Osnovana odstrane vlasnika

Naslijedjena

Kupljena

Da li je firma u kojoj radite?

1.3

82.2

16.4

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

Bez odgovora

Da

Ne

Da li su neki članovi Vaše uže porodice (supruga, djeca, braća i/ili sestre) zaposleni u vašoj firmi?

Grafikon 5.

Skoro polovina ispitanika navodi da menadžment preduzeća daje prijedloge, ali da vlasnik firme odlučuje

o važnim odlukama vezanim za firmu (47.4%). Skoro svaki treći ispitanik navodi da sam donosi sve

odluke vezane za preduzeće (34.9%)

Postoji razlika u tome ko donosi važne odluke u firmi s obzirom na obrazovanje vlasnika/ direktora. Više

je onih sa završenom srednjom školom koji navode da o svemu odlučuju sami (46.6%) u odnosu na

visokoobrazovane vlasnike i direktore firmi (27.7%) i ta razlika je statistički značajna na nivou 0.05

(V=8.363, df=3, p=0.39).

0.7

34.9

17.1

47.4

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%

Bez odgovora

Vlasnik firme o svemu odlučuje

Zaposleni menadžeri donose odluke

Menadžment daje prijedloge, ali vlasnikfirme odlučuje

Ko upravlja, tj. donosi važne odluke u Vašoj firmi?

Grafikon 6.

* Zbog preglednosti grafikona nismo prikazali procente ispitanika koji nisu odgovorili na

postavljeno pitanje, jer na tim pozicijama nemaju zaposlene članove porodice.

Najčešće su suvlasnici firme bračne drugovi (19.7%). Takođe, bračni drugovi su najčešće i na pozicijama

direktora i administrativnih radnika (15.1%). Djeca su najčešće stručni saradnici (17.1%) ili rade u

prodaji/marketingu (17.1%). Braća su takođe najčešće stručni saradnici (7.89%).

19.7

15.1

13.8

15.1

15.1

7.2

3.9

11.2

17.1

8.6

17.1

5.3

3.95

2.63

7.89

1.32

2.63

5.92

3.3

1.3

3.3

3.9

1.3

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Suvlasnik firme

Direktor firme

Stručni saradnik

Administrativni radnik

Prodaja/marketing

Radnik

Na kojim pozicijama se nalaze članovi Vaše uže porodice u Vašem preduzeću?

Suprug/a Djeca Brat Sestra

Grafikon 7.

Tek svaki pet ispitanik navodi da nije dobro da članovi uže porodice rade u istoj firmi, dok su ostali (njih

75%) mišljenja da je dobro da članovi uže porodice rade u istoj firmi.

Oni vlasnici koji navode da je dobro da u firmi rade i ostali članovi uže porodice, kao najčešći razlog tomu

ističu veće povjerenje prema članovima porodice i veću lojalnost i odgovornost njih prema firmi. Često

se pominje da je dobro imati takve ljude od povjerenja na bitnim pozicijama u preduzeću, pogotovo

kada je firma još uvijek „mlada“. Takođe, kao stvar koja doprinosi većem uspjehu firme navode to da

članovi porodice imaju iste interese, te veću predanost radu. Često se navodi i to da s obzirom da

egzistencija porodice zavisi od samog uspjeha firme, svi članovi se više posvećuju poslu, motivacija za

rad im je veća. Međutim, većina takvih vlasnika ističe da je preduslov za rad članova porodice u firmi,

prije svega, njihova stručnost. Značajan je i broj onih koji ističu da nasljednici firme traba na vrijeme da

daju svoj doprinos razvoju iste, te će oni na taj nači biti spremni da preuzmu rukovođenje firme kada

tome dođe vrijeme. Na taj način oni stiču neophodno iskustvo koje će im biti potrebno u daljem radu, a

samim tim znaće i više da cijene vlastitu firmu.

Ovo najbolje možemo vidjeti iz odgovora jednog od ispitanika: „ Članovi uže porodice imaju isti interes,

unapređivati poslovanje firme u cilju stvaranja pouzdanog poslovnog partnera. Oni imaju jednu misiju/

viziju, raditi i voditi poslovanje firme na najefikasniji način uz racionalno korištenje raspoloživih

sredstava. Cilj članova uže porodice jeste da se takva firma „prenosi“ na buduće generacije, a samim tim

i ona se razvija u poslovnog partnera koji ima tradiciju, dugoročnu i trajnu poziciju na tržištu.“

Pomenuli smo da je značajno manje onih koji navode da je bolje da članovi uže porodice ne rade u istoj

firmi. Razlozi koje ističu vlasnici firmi ovakvog mišljanja su najčešće ti da se problemi sa posla prenose na

porodicu. Navode i to da lakše dolazi do konflikta u firmi između članova porodice, jer pored poslovnih

odnosa, tu se petljaju i porodični odnosi. Takođe, često se pominje i to da članovi porodice traže

posebne privilegije, što nije dobro za radnu atmosferu generalno. Jedan od često navođenih razloga

protiv rada članova porodice u istoj firmi je i taj da ukoliko dođe do kraha porodičnog biznisa, svi članovi

ostaju bez zaposlenja, tj. nije dobro da cijela porodica zavisi samo od sopstvene firme.

4.6

75.0

20.4

0% 20% 40% 60% 80%

Bez odgovora

Da

Ne

Po Vašem mišljenju da li je dobro da članovi uže porodice rade u istoj firmi?

Grafikon 8.

Najvažnije za uspješno rukovođenje firmom po mišljenju naših ispitanika je iskustvo (36.84%), zatim

obrazovanje (29.61%). Najmanje važna je politička pripadnost (62.5%).

Grafikon 9.

Najveći procenat poslodavaca izjavljuje da njihova firma ulaže u obrazovanje svojih radnika (93.4%).

5.92

5.26

7.24

7.89

9.21

29.61

36.84

15.13

8.55

7.24

28.95

27.63

19.08

10.53

5.92

16.45

18.42

31.58

21.05

3.95

9.21

7.24

19.08

46.05

11.18

9.87

4.61

7.89

5.92

62.50

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Obrazovanje

Iskustvo

Neke osobine ličnosti

Poznanstva

Politička pripadnost

Šta je danas najvažnije za uspješno rukovodjenje firmom?

Bez odgovora Najvažnije Veoma važno

Srednje važno Manje važno Najmanje važno

93.4

6.6

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Da

Ne

Da li Vasa firma ulaze u obrazovanje svojih radnika?

Grafikon 10.

Tek je svaka dvadeseta firma učestvovala na nekom od programa za unapređenje malih i srednjih

preduzeća ili porodičnih firmi koje je sprovodila međunarodna zajednica u BiH (13.2%). Od tih programa

najčešće su navođeni TAM/BAS i UNDP-ovi programi.

Grafikon 11.

Najveći procenat vlasnika i/ili direktora firmi zabranjuje korištenje Facebook-a i drugih socijalnih mreža u

svojim firmama (39.5%). Približno je isto i onih koji to ne zabranjuju svojim radnicima (33.6%). Samo

pojedinim osobama u firmi korištenje socijalnih mreža dozvoljava 18.4% ispitanih vlasnika firmi u BiH.

13.2%

86.8%

Da li je Vasa firma učestvovala u nekom od programa za unapredjenje malih i srednjih preduzeća?

Da Ne

0.7

39.5

33.6

18.4

7.9

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

Bez odgovora

Da

Ne

Samo nekim osobama

Ne znam

Da li dozvoljavate korištenje Facebook-a (i drugih soc. mreža) u svojim firmama?

Grafikon 12.

Najveći procenat firmi ima veb stranicu (78.95%). Uspjeha poslovanja mjeri 76.32% firmi obuhvaćenih

ovim istraživanjem. Da članovi porodice koji rade u firmi poštuju ista pravila kao i ostali zaposlenici,

50.66

26.32

44.08

15.79

76.32

78.95

27.63

24.34

69.08

5.26

21.71

49.34

73.68

55.92

84.21

23.68

21.05

72.37

75.66

30.92

94.74

78.29

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ima formiranu misiju

Koristi SWOT analizu

Ima napisan Biznis plan

Ima formiran plan prenošenja firme nanasljednike

Mjeri uspjeh poslovanja

Ima web stranicu

Stavlja veću važnost na poslovni uspjeh, negodobre porodične odnose

Ima odredjena pravila pri zapošljavanjučlanova porodice

Zahtjeva da članovi porodice koji rade u firmipoštuju ista pravila kao i ostali zaposleni

Daje u prosjeku više plate članovima porodiceu odnosu na druge radnike

Ima potencijalnog kupca

Da li Vaša firma...

Da Ne

zahtjeva 69.08% vlasnika/ direktora. Formiranu misiju ima tek nešto više od pola firmi (50.66%), dok

napisan Biznis plani ima 40.88% firmi. Velika većina vlasnika firmi ne daje članovima porodice više plate

u odnosu na ostale zaposlene (94.74%).

Interesantno je pomenuti da je značajno više vlasnika firmi koji su visokoobrazovani a koji koriste SWAT

analizu (33%) u odnosu na one sa završenom srednjom školom (13.85) i ta razlika je statistički značajna

na nivou 0.05 (V=7.759, df=2, p=0.21).

Takođe, značajno je više onih sa visokim obrazovanjem čije firme imaju razrađen Biznis plan (52.1%), u

odnosu na one sa završenom srednjom školom (31%) (V=6.474, df=1, p=0.11).

Grafikon 13.

Više od pola ispitanih vlasnika i/ili direktora firmi sedmično na poslu provodi više od 50 sati (53.3%).

Interesantno je pomenuti da postoji statistički značajna razlika na nivou 0.01 između visokoobrazovanih

vlasnika firmi i onih sa završenom srednjom školom, s obzirom na broj sati provedenih na poslu tokom

jedne sedmice (V=14.728, df=4, p=0.005). Značajno je više visokoobrazovanih koji provode od 40 do 50

sati na poslu sedmično (38.3% naprema 12.1%), dok je među onima koji sedmično rade preko 50 sati

značajno više vlasnika sa srednjom stručnom spremom (60.3% naprema 48.9%).

4.6

6.6

7.2

28.3

53.3

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Bez odgovora

Do 30 sati

Od 30 do 40 sati

Od 40 do 50 sati

Vise od 50 sati

Koliko vremena sedmično provodite na poslu?

Grafikon 14.

Svoje zadovoljstvo saradnjom sa Vanjsko – trgovinskom komorom Bosne i Hercegovine izrazili su svi

ispitanici (ispitanici iz oba entiteta). Pola njih uopšte ne sarađuje sa Vanjsko – trgovinskom komorom

BiH. Veći je procenat onih koji su nezadovoljni ovom saradnjom (21.7%), od čega je znatno više onih koji

saradnjom uopšte nisu zadovoljni (17.8%). Zadovoljnih je 17.7%, od čega samo 3.9% ispitanika izjavljuje

da je saradnjom sa ovom institucijom veoma zadovoljno.

10.5

3.9

13.8

3.9

17.8

50.0

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55%

Bez odgovora

Veoma zadovoljan

Donekle zadovoljan

Donekle nezadovoljan

Veoma nezadovoljan

Ne saradjujemo sa njima

Da li ste zadovoljni Vašom saradnjom sa Vanjsko - trgovinskom komorom BiH?

Grafikon 15.

Vlasnici firmi iz Republike Srpske su procjenjivali svoje zadovoljstvu saradnjom sa Privrednom komorom

RS. Veći je procenat onih ispitanika koji navode da su zadovoljni saradnjom sa Privrednom komorom RS

(43.7%), od čega je njih 12.7% veoma zadovoljno tom saradnjom. Nezadovoljnih je 25.3%. Četvrtina

ispitanika navodi da ne saradjuje sa ovom institucijom.

5.6

12.7

31

7

18.3

25.4

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Bez odgovora

Veoma zadovoljan

Donekle zadovoljan

Donekle nezadovoljan

Veoma nezadovoljan

Ne saradjujemo sa njima

Da li ste zadovoljni Vašom saradnjom sa Privrednom komorom RS?

Grafikon 16.

Ispitanici iz Federacije BiH su procjenjivali svoje zadovoljstv saradnjom sa Privrednom komorom FBiH.

Najveći procenat vlasnika i direktora firmi iz Federacije BiH nije zadovoljan saradnjom sa Privrednom

komorom FBiH (28.2%), od čega je njih 23.1% veoma nezadovoljno tom saradnjom. Zadovoljnih tom

saradnjom je 20.5% ispitanika. Skoro polovina ispitanika navodi da sa Privrednom komorom FBiH uopšte

ne saradjuje.

2.6

2.6

17.9

5.1

23.1

48.7

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Bez odgovora

Veoma zadovoljan

Donekle zadovoljan

Donekle nezadovoljan

Veoma nezadovoljan

Ne saradjujemo sa njima

Da li ste zadovoljni Vašom saradnjom sa Privrednom komorom FBiH?

Grafikon 17.

Vlasnici i direktori porodičnih firmi iz oba entiteta su procjenjivali svoje zadovoljstvo odnosom Vijeća

ministara prema domaćim preduzećima. Najveći procenat ispitanika je nezadovoljno odnosom Vijeća

ministara BiH prema domaćim preduzećima (75%), s tim je njih 58.6% veoma nezadovoljno tim

odnosom. Djelimično zadovoljnih je 7.9% ispitanika.

Postoji statistički značajna razlika između vlasnika i direktora porodičnih firmi iz Republike Srpske i

Federacije BiH s obzirom na zadovoljstvo odnosom Vijeća ministara BiH prema domaćim preduzećima

(V=14.995, df=6, p=0.020). Vlasnika i direktora iz Federacije BiH je značajno više među veoma

nezadovoljnim ovim odnosom (83.3%) u odnosu na vlasnike i direktore iz RS (66.2%). Međutim,

neophodno je napomenuti da značajno više ispitanika iz RS nije uopšte odgovorilo na ovo pitanja (26.8%)

u odnosu na one iz Federacije BiH (7.7%).

17.1

0.0

7.9

16.4

58.6

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Bez odgovora

Veoma zadovoljan

Donekle zadovoljan

Donekle nezadovoljan

Veoma nezadovoljan

Da li ste zadovoljni odnosom Vijeća ministara BiH prema domaćim preduzećima?

Grafikon 18.

Zadovoljstvo odnosom Vlade RS prema domaćim preduzećima procjenjivali su ispitanici iz Republike

Srpske. Više od polovine vlasnika i direktora privatnih firmi je nezadovoljno ovim odnosom (59.1%), stim

da je njih 36.6% veoma nezadovoljno tim odnosom. Djelimično zadovoljnih je 33.8%, a veoma 1.4%

ispitanika.

5.6

1.4

33.8

22.5

36.6

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

Bez odgovora

Veoma zadovoljan

Donekle zadovoljan

Donekle nezadovoljan

Veoma nezadovoljan

Da li ste zadovoljni odnosom Vlade RS prema domaćim preduzećima?

Grafikon 19.

Zadovoljstvo odnosom Vlade federacije BiH prema domaćim preduzećima procjenjivali su vlasnici i

direktori privatnih firmi iz Federacije BiH. Najveći procenat njih je nezadovoljan odnosom Vlade FBiH

prema domaćim preduzećima (80.7%), od čega je 62.8% vlasnika i direktora porodičnih firmi izrazito

nezadovoljno ovim odnosom. Djelimično zadovoljnih je 15.4%, a veoma zadovoljnih 1.3% ispitanika.

2.6

1.3

15.4

17.9

62.8

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Bez odgovora

Veoma zadovoljan

Donekle zadovoljan

Donekle nezadovoljan

Veoma nezadovoljan

Da li ste zadovoljni odnosom Vlade FBiH prema domaćim preduzećima?

Grafikon 20.

Da će otvaranje prema Evropskoj uniji povećati tržište za izvoz domaćih prizvoda i usluga misli najveći

broj naših privatnika (45.4%). Da će ovo otvaranje dovesti do povećanja konkurentnosti smatra 34.9%

ispitanika. Najmanji postotak ispitanika vjeruje da će otvaranje prema EU dovesti do dobijanja jeftinijeg

repromaterijala (2.6%).

5.3

45.4

11.8

2.6

34.9

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Bez odgovora

Imaćemo veće tržište za izvoz našihproizvoda/ usluga

Imaćemo mogućnost da uvezemonove tehnologije

Dobićemo jeftiniji repromaterijal

Dobićemo veću konkurenciju

Po Vašem mišljenju kako će se otvaranje prema Evropskoj uniji odraziti na poslovanje Vaše firme?

Grafikon 21.

Najvećem procentu ispitanika nisu poznate aktivnosti koje su Vlade entiteta preduzele u cilju

ublažavanje negativnih posljedica svjetske ekonomske krize (74.3%).

Grafikon 22.

Najvećem procentu porodičnih firmi nisu koristile mjere koje su provele Vlade oba entiteta (82.9%). Da

su im mjere koje su spreovele Vlade bile djelimično od kotisti navodi 9.9% ispitanika.

1.3

24.3

74.3

0% 20% 40% 60% 80%

Bez odgovora

Da

Ne

Da li znate za neke aktivnosti koje je Vlada vašeg entiteta preduzela u cilju ublažavanja

negativnih efekata svjetske ekonomske krize?

5.3

2.0

9.9

82.9

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

Bez odgovora

Da, imali smo velike koristi

Da, donekle nam je koristilo

Ne, nije nam koristilo

Da li je Vaše preduzeće imalo neke konkretne koristi od tih mjera entitetskih vlada?

Grafikon 23.

Više ispitanika vjeruje da će se ekonomska situacija u Bosni i Hercegovini pogoršati (73%), nego

poboljšati (25%). Njih 44.1% smatra da će to pogoršanje biti djelimično, dok 28.9% ispitanika smatra da

će pogoršanje ekonomske situacije u našoj zemlji biti znatno.

Postoji statistički značajna razlika između visokoobrazovanih ispitanika i onih sa srednjom stručnom

spremom s obzirom na mišljenje kakva će biti ekonomska situacija u narednih šest mjeseci (V=7.844,

df=3, p=0.49). Mnogo je više visokoobrazovanih među pojedincima koji smatraju da će se ekonomska

situacija donekle poboljšati (29.8% naprema 17.2%), dok je vlasnika sa srednjom stručnom spremon

značajno više među onima koji misle da će se situacija znatno pogoršati (39.7% naprema 22.3%).

2.0

0.0

25.0

44.1

28.9

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%

Bez odgovora

Znatno poboljšati

Donekle poboljšati

Donekle pogoršati

Znatno pogoršati

Po Vašem mišljenju, u narednih 6 mjeseci u BiH, ekonomska situacija će se?

Grafikon 24.

Najveći procenat ispitanika izjavljuje da ne zna kada će doći do prestanka uticaja ekonomske krize na

poslovanje firmi u BiH (46.1%), dok njih 40.1% smatra da će do prestanka tog uticaja doći u narednih 24

mjeseca. Najmanje ispitanika vjeruje da će do poboljšanja doći u narednih 6 mjeseci (0.7%).

2.0

0.7

11.2

40.1

46.1

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Bez odgovora

U narednih 6 mjeseci

U narednih 12 mjeseci

U naredna 24 mijeseca

Ne zna

Po Vašem mišljenju, kada očekujete da će doći do prestanka uticaja ekonomske krize na poslovanje

firmi u BiH?

Grafikon 25.

Više od polovine ispitanika navodi da opštine u kojima posluju nemaju posebne programe za podsticanje

razvoja i unapređenja porodičnih firmi (56.6%).

Grafikon 26.

Da je u poslovanje preduzeća u našoj zemlji politika previše uključena smatra 81% ispitanika.

3.9

5.9

56.6

33.6

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Bez odgovora

Da

Ne

Ne znam

Da li opštine u kojima poslujete imaju posebne programe za podsticanje razvoja i unapredjenja

porodičnih firmi?

5.9

50.7

30.3

9.9

3.3

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Bez odgovora

Potpuno se slažem

Uglavnom se slažem

Uglavnom se ne slažem

Uopšte se ne slažem

U BiH je politika previše uključena u poslovanje preduzeća?

Grafikon 27.

U vlastitom radu sa upletanjem politike u posao se srelo 61.1% privatih vlasnika firmi u BiH.

Grafikon 28.

Najveći procenat vlasnika porodičnih firmi u BiH se u potpusnosti slaže da bi vlasti u BiH trebali posebnu

pažnju posvetiti domaćim porodičnim firmama (95,4%).

8.6

28.9

32.2

16.4

13.8

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Bez odgovora

Potpuno se slažem

Uglavnom se slažem

Uglavnom se ne slažem

Uopšte se ne slažem

U svom radu sam se susretao sa uplitanjem politike u posao?

0.7

75.7

19.7

3.3

0.7

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

Bez odgovora

Potpuno se slažem

Uglavnom se slažem

Uglavnom se ne slažem

Uopšte se ne slažem

Vlasti u BiH bi trebalo veću pažnju posvetiti porodičnim firmama?

Grafikon 29.

Preko 80% ispitanika se slaže sa tvrdnjom da opštine u kojima posluju nisu otvorene za inicijative koje

dolaze od strane preduzetnika.

Grafikon 31.

Svega 7.2% ispitanika navodi da političari koji su pobjedili na posljednjim lokalnim izbvorima rade na

ispunjenju svojih predizbornih obećanja.

2.0

0.7

16.4

59.2

21.7

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Bez odgovora

Veoma otvorene

Uglavnom otvorene

Uglavnom nisu otvorene

Uopste nisu otvorene

Po Vašem mišljenju, da li su opštine u kojima djelujete otvorene za inicijative koje dolaze od

strane preduzetnika?

2.6

7.2

42.1

48.0

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Bez odgovora

Da

Ne

Nisam siguran/na

Da li političari, koji su pobijedili na posljednjim lokalnim izborima, rade na ispunjenju svojih

predizbornih obećanja?

Konferencija o porodičnim firmama

Grafikon 32.

Najveći procenat vlasnika/ direktora porodičnih firmi obuhvaćenih ovim istraživanjem navodi da želi da

dobije pozivnicu za konferenciju o porodičnim firmama (78.9%).

Grafikon 33.

Više od polovini ispitanika bi više odgovaralo da konferencija bude jednodnevna (58.6%).

2.0

78.9

19.1

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Bez odgovora

Da

Ne

Da li želite da dobijete poziv za konferenciju o porodičnim firmama koja će se održati u

Tesliću?

3.3

58.6

11.2

27.0

0% 20% 40% 60% 80%

Bez odgovora

Jednodnevna

Dvodnevna

Svejedno mi je

Da li bi Vam više odgovaralo da konferencija traje jedan dan ili više dana?

Grafikon 34.

Da bi veoma koristilo da na konferenciji o porodičnim firmama saznaju nešto više o korišćenju novih

medija u poslovanju navodi 54.6% vlasnika/ direktora privatnih firmi. Da bi im to donekle odgovaralo

navodi 33.6% ispitanika.

Saznanja o razvoju ljudskih resursa bi veoma koristilo više od polovine ispitanika (57.2%).

Ispitani vlasnici firmi navode da bi ima najviše koristilo da saznaju više o EU standardima i poslovanjima

(64.5%).

Najmanji procenat ispitanika navodi da bi im koristilo da saznaju nešto više o radu Nadzornih odbora.

8.6

8.6

5.9

15.1

54.6

57.2

64.5

13.2

33.6

31.6

27.6

39.5

3.3

2.6

2.0

32.2

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Korišćenje novih medija u poslovanju

Razvoj ljudskih resursa

EU standardi i poslovanje

Rad Nadzornih odbora

Koliko bi Vam koristilo da saznate više o navedenim temama?

Bez odgovora Veoma koristilo

Donekle koristilo Uopšte ne bi koristilo

Grafikon 35.

Vlasnici porodičnih firmi u BiH bi na konferenciji o porodičnim firmama bi najviše željeli da

dobiju više informacija o tome kako stvoriti uslove za uspjeh porodičnih firmi, posebno u kriznim

vremenima (73%), zatim bi željeli saznati više o najboljim međunarodnim iskustvima (63.8%), zatim o

uspješnim domaćim primjerima (52%), te o marketingu i generacijskoj tranziciji, tj. kako i kada

nasljednicima prepustiti porodičnu firmu (47.4%).

73.0

40.1

33.6

47.4

47.4

38.8

52.0

63.8

27.0

59.9

66.4

52.6

52.6

61.2

48.0

36.2

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Kako stvoriti uslove za uspjeh porodičnihfirmi, posebno u kriznim vremenima?

Prodati porodičnu firmu, razvijati je ili izaćina berzu?

Najčešće pravne dileme u porodičnimfirmama

Marketing

Generacijska tranzicija – kako i kada nasljednicima prepustititi porodičnu firmu?

Da li angažovati vanjskog menadžera?

Uspješni domaći primjeri

Najbolja medjunarodna iskustva

O kojim temama vezanim za porodični biznis, biste željeli da dobijete više informacija?

Da Ne