Pr·ikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

riografije и kojoj nasa drfuva Bosna i Hercegovina zaиzima znacajno mjesto. А po­sebno је od naseg interesa i to kako se и njoj inerpretira historija nase drzave. •

Almira Memic

............................................................................................................................................................................................

Bosna i Hercegovina и Uspomenama Leona Bilinskog. Sarajevo: lnstitut za istoriju, 2004., str. 112

Carski dvш, politicki ljиdi i njihovi zvaпicni stavovi, tajne, samo poпekad otkri­vane misli, komplikovaп drzavni sistem i пjegovo funkcioпiraпje, diplomatske ig1:e iza kиlisa, iпtrige medи politicarima и vrhи Aиstro-Ugarske moвarhUe, dиalizaш i sve njegove popratпe pojave, te па krajи zemlja Bosna i njeni politicki predstavпi­ci sи teme koje interesirajи иglednog politicara i jedno vl"ijeшe najodgovomiju оsо­Ьи о pitanjiшa Bosne i Hercegoviпe, Lеопа Biliпskog. Lеоп Biliпski (rodeп и Zale­szczyki/Galicija 1846, шшо и Веси 1923) је bio redovпi profesor politicke ekono­mije па Uпiverzitetu и Lavovu, rektor istog Uпiverziteta, dгzavпi ministar za Gali­ciju, austrijski шinistar fiпaпsija и dva шandata i, ono zbog cega је za historijи Bo­sne i Hercegoviпe posebno vazan, zajednicki miпistar finansija (20. П 1912.- 07. П 1915), и cijoj ingerenciji је, kako је pozпato, bila Bosna i Hercegovina skoro svo vl"ijeme dokje Ьila sastavniш dijeloш Aиstro-Ugarske monarhije. Vrijeme njegove иprave nad Воsпош i He1·cegoviпomje Ьilo moZda najnezahvalпije za upravи, kako na spoljпopolitickom рlапи tako i па planu unutrasпjih previranja u Bosni i Hercego­vini, kao i previraпja и austroиgarskoj politici prema Bosni i Hercegovini. То је vri­jeme kada na racиn vojniћ slabe civilne fuпkcije и Monarl1iji, ра tako i funkcija za­jednickog miпistгa finansija.

Zahvaljujиci naporiшa Instituta za istorijи и Sarajevи dio zapazaпja Lеопа Bi­linskog postao је dostupan nasoj пaucnoj i siroj javnosti. ОЬiшоm nevelika, ali svo­jiш sadrfujem veoma vrijedna knjiga је dio Uspomena L. Biliпskog koje sи pod na­slovom "Wspomnienia i dokumenty - ТОМ I 1864-1914., objavljene и Warszavi 1924. godiпe. Vafuo је napomenuti da је ovo, kako пaglasava Husnija Kaшberovic u Predgovo1'u, prva knjiga iz tek pokreпиte edicije и kojoj се se objavljiviti шemo­ari, dnevnici, иspomene i pиtopisi znacajпih licnosti bez obzira па vrijeшe njihovog djelovanja. On s pravom istice da sи to historijski izvori koji otkrivajи skrivene po­jave u histol'iji.

364

Pгikazi

Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

Кnј iga irna 112 str·ana i sastoji se iz Pгedgovora, Historiografskog portreta emi­nentnog upravitelja i glavnog dije1a koji nosi naslov "Uspomene i dokumenti -1846-1914". Pl·edgovor koji је napisao Husnija Karnberovic i clanak Stjepana Matkovi­ca HislOI'iografski poгtret eminentnog upravitelja, koji prethode Uspomenama Leo­na Bilinskog, pomoci се, kako siroj tako i naucnoj javnosti da lakse prati i boUe ra­zumije dogadaje koji su opisaнi u Sjecanjima, а indeks imena na kraju knjige olak­sace put istrazivaCirna da dodu do zeljenog cilja.

Memoarski dio knjige podijeljen је u tri dijela: 1912-1914. resor zajednickog ministarstva finansija. Izbijanje svjetskog rata; Pred rat i h·eci dio Atentat и Sara­jevu. U centru pamje dijela Uspomena Leona Bilinskog za koji se odluCio izdavac је vremenski period 1912-1914. godina s tim daje znatno manje paznje poklonjeno 1913. godini, неgо godiru koja је prethodila i onoj koja је uslijedila.

Povremeno, kada govori о ljudirna s kojima saraduje i susrece se, он pravi di­gresije i odlazi u vrijeme prije 1912. i poslije 1914. godine, ali ubrzo kao da postaje svjestan da se ne drzi teme vraca se vec zapocetom pripovijedanju. Ako bi u jednoj recenici trebali saopCiti na osrюvu cega pise Bilinski onda Ьisпю rekli da su izvori njegovog pripovijedanja ono u cernu је licno sudjelovao, ono sto је vidio, Ьiо sluzbe­no obavijesten, cuo ili pak pюcitao, stvarajuci pri tome cjelovit mozaik zЬivanja na sceni i iza sсепе. Oппastoji da bude realan u procjeni ljudi koji su u to vrijeme ne­posredпo odluCivali о sudЬini vise od 50 miliona zitelja Monarhije i о njihovoj ulo­zi, pozitivnoj i нegativnoj, u vremenu koje је pi"ethodilo Prvom svjetskom r-atu. Iako pokusava da bude гealan stiee se utisak da је osnovni motiv пjegovog pisanja, kao i kod veciпe drugih koji pisu memoare, opгavdavaпje licne uloge u historiji. Takoder se moze zapaziti da је u procjeпi vrijednosti pojedinih licпosti krajпje subjektivan. Ukoliko su Ьili u dobrim odпosirna s пjim опdа su pozitivпe i mudre osobe, u protiv­пom nisu. Najbolji pгirnjeri su ћаnјо Josip (kao pozitivna licnost), Franjo Ferdinand i geпeral Oskar Potioгek, kao пegativпe licnosti. Stil pisaпja је dosta krut, diplomat­ski, koji popusta vrlo rijetko. Na primjer, kada opisuje Ilidzu i posebno, kada govo­ri о svojoj supruzi. "Nad mojim radnim stolom и Varsavi visoko gore visi slika Ra­zapetog, а odmah ispod njega sjajan portгet тој е zarucnice, pn)e то је svetinje; pod kutom па drugom zidu go1'e akva cieplicka, и kojoj smo se vjencali, а па kraju pod пјот nevelika slika ра/асе pri Joћannesgasse, posljednje nase svetinje ". (str. 43).

Scgmenti Uspomena koji se direktno ili indiгektno odпose na Bosnu i Hercego­viпu tretiгaju uglavnom politicke teme, ali narn Bilinski na пekim mjestima donosi zaпirnljive podatke iz ekonomske historije i historije svakodnevnog zivota. Iвtere­santni su njegovi zakljucci о stavovirna AustrUe i Ugarske prema Bosni i Hercego­vini. Оп istiee da se Austrijska vlada uvijek rukovodila interesom za dobroЬit okupi­ranih krajeva, dok se Ugarska vlada rukovodila samo jednim ciljem: ugnjetavanjem

365

Pгikazi

Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., stг. 341-450.

Bosne i Hercegovine u korist Ugarske, а protivno interesima Aиstrije. (str. 49). Biliпski је пastojao da se u bosanskohercegovackom Saboru forrnira radna ve­

cina sastavljena od sve tri konfesije, раје od pocetka svog mandata radio na prido­Ьijanju uglednika svih triju vjera. Zbog toga on razgovara sa Solom, Mandicem, Ba­sagiceш, Amautovicem, а imenuje i domaceg covjeka (Teodora Zиrunica) и vladu (str. 50). U cilju priЬlizavanja domacoj politickoj eliti priredivao је sluzbene rucko­ve i primao ugledne goste iz grada, u svom lijepo uredenom stanu na Ilidzi. U skladu sa diplomatskim oЬicajima, svojи ulogu u drиStvenom zivotu imalaje i njegova su­pruga. Bilinski nam prenosi dio atmosfere sa "popodnevne vecere", koju је ona jed­ne prilike priredila za "muslimanske gospode. Gosce su pocascene slatkisima i ci­garetama". On konstatira da је odjeca "mиslimanskih gospoda vrijedila citav ime­tak", mada on to nije vidio jer "је sav muski svijet morao napustiti kucu prije dola­ska gostiju". (str. 59).

Biliпski је рrЉkош boravaka u Bosni i Hercegovini nasao vremena da oЬide neke od prirodnih ljepota i kultumo-historijskih spomenika ove zemlje. U svojim meшoarima је priЬiljezio da је и drustvи mostarskog gradonacelnika Mujage Mиla­Mehrnedovica posjetio izvore Bune i neke historijske objekte и Mostaru, poput sta­rog mosta kojeg on пaziva rimskim. Posebno mu је ostalo upecatljivo hercegovae­ko vino "koje је izvrsпo i ро boji i ро okusи, kako crveno tako i Ьijelo". (str. 60). Iz njegovog izlaganja mozemo saznati i о razgovorima koje је vodio sa sumarskim po­duzetnikom Steinbasom, ciji је rezultat trebao Ьiti otkup njegovih predиzeca u Bosпi "u korist bosansko-hercegovacke drzave" (str. 64). Takoder, Bilinski nam и svojim Uspomenama prenosi kako је on vidio skadarsku krizu, zavodenje iznimnih mjera u Bosni i Hercegovini te sarajevski atentat.

*** U ''Bosni i Hacegovini и Uspomenama Leona Bilinskog" necete naci puno opi­

sa prirodnih ljepota, karakterizacije obicnih ljиdi i onoga sto se zove svakodnevni zi­vot, ali cete se sиsretati sa svim onim sta se desava и kuloarima, iza kulisa, sto sigur­no nije naslo mjesta и zvanicnim dokumentima, za koje mi najcesce kazemo da sи izvori prvog reda. Bilinski је Ьiо diplomata svoga vremena koji jednu staru carevinи ispraca и historijи. То је Ьila njegova posljednja politicka ispovijest i jedan mozaik likova s kojima se sиsretao: car i carica, diplomate, vojnici, ministri, te razni balkan­ski politicari. Citajuci Uspomene ostanete pod иtiskom da о toku historijskih kreta­nja ponekad odlucuju sitnice, porivi pojedinih politickih licnosti, njihova netrpelji­vost prema pojedincima i narodima, ili pak njihove greske, namjeme i nenamjeme. Izgleda da је i Leon Bilinski Ьiо uvjeren u to.

Na krajи, svima onima koji zele "iznutra" иpoznati nacin na koji funkcionira jedna imperija, sto је Aиstro-Ugarska monarhija sigumo Ьila, i gdje је mjesto Bosne

366

P,.ikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

i Hercegovine и opcim kretanjima preporucиjem da "Bosna i Heгcegovina и Uspom­enama Leona Bilinskog" postaпe dio njihove biЬliotcke. •

Edin Radиsic

Makdisi, Ussama. The Culture ofSectarianism: Community, History, and Violence in Nineteenth-Century Ottoman Lebanon. Berkeley:

University of California Press, 2000. Str. 259.1

Sиkobi izmedи vjerskЉ zajedпica na prostшima kojima је vladala osmaпska drzava do dvadesetog vijcka vcc odavпo privlace paznjи brojnih historicara. Ussa­шa Makdisi, pшfesor istorije na Rice Univerzitetu u Americi, u ovoj izazovnoj knji­zi pod naslovom KultuJ'a sekta.Stva: zajednica, istorija i nasilje и osmanskom LiЬa­nu и devetnaestom vijeku aпalizit·ao је pojavu medu-konfesioпalnog nasilja u LiЬa­nu upravo u periodu kada је takva specificпo modema vrsta koпfesionalne (ili sek­taske) podijeljeвosti uteшeljena- tokom tanziшatskil1 reformi unutar Osmanskog carstva.

Da bi pokazao presиdnu иlogu modemog reformвog konteksta ( otprilike 1840-1860), Makdisi u prva tri poglavlja ocгtava pozadinu tog doba kroz glavne lokal­пe i meduпarodвe politickc razvoje koji su postepeno шijeпjali drиStvene odnose na podrucju liЬanske gore od kгаја osamnaestog vijeka do ponovnog uspostavljaпja osшaпske vladaviпe nad tiш podrucjem и 1840. godini. Naime, и tom periodu razli­citi evropski иticaji (poput dolaska katolickih i protestantskiћ misionara i uspostav­ljanja konzula velikih sila) u Ьiti su predstavljali "njezni krstaski polюd," njezni u sшislu da to nisu Ьili vojnicki ratovi, ali su to ipak bili pohodi Evropljana (svesteni­ka, putopisaca, pjesвika) koji su zaшisljali da svojim djelima spasavajи lokalne kr­scane od пeprijateljski raspolozeвog islamskog svijeta oko lanca liЬanskih planina gdje su vijekovirna zivjeli Maroпiti i Druzi. Medutim, kao sto Makdisi vjesto prika­zuje, ti prosvjetiteljski evropski pogledi nisu se nimalo podudarali sa pogledima i na­Cinom zivota samЉ zitelja libaпske gore. U tim zajedпicama, koje se jesu medиsob­no vjerski razlikovale, vladale su lokalпe elitne porodice koje su opravdavale rigid­ni hijerarћijski d111stveni poredak kao legitimпи vladaviпu onih koji posjeduju "ri­jec" ili znanje (soz sal1iЬleri na turskom) паd ignorantnom masoш seljana. Istupi iz

1 Ova k.njiga је u cijelosti dostupna na internet adresi izdavacke kuce Univerziteta u Cali­forniji u Berkeleyu: l1ttp://ark.cdlib.org/ark:/l 3030/ft2r29n8jr/

367