PËRGJEGJËSIA PASURORE NË MARRËDHËNIET E PUNËS · Falenderime dhe mirënjohje! Për hartimin e...

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I DREJTËSISË

DEPARTAMENTI I TË DREJTËS CIVILE

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

PËRGJEGJËSIA PASURORE NË MARRËDHËNIET E PUNËS

Doktorante Udhëheqës Shkencor

MSc. ENTELA FILO Prof. Dr. KUDRET CELA

Tiranë, 2018

© E drejta e autorit: ENTELA FILO, 2018

Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, shpërndarje, fotokopjim, kopjim, përkthim, përshtatje,

përdorje dhe çdo formë tjetër qarkullimi tregtar apo çdo veprimtari tjetër e cila cënon të drejtën e

autorit, pa lejen përkatëse të tij.

Falenderime dhe mirënjohje!

Për hartimin e këtij punimi të doktoratës, shtysa per autoren kanë qenë dhe mbeten rëndësia e

madhe e kësaj teme, dëshira e veçante për të ndikuar në forcimin e bindjes institucionale për

domosdoshmërinë e kuptimit e të respektimit të drejtë, në ligj e në praktikë, të përmbajtjes dhe

frymës se kuadrit rregullator shqiptar dhe atij europian, Konventave e rekomandimeve të

Organizatës Ndërkombëtare të Punës dhe të legjislacionit tonë të punës. Por, edhe qëllimi final për

të dhënë një kontribut plus për rritjen dhe zbatimin e standardeve ligjore në rregullimin e

marrëdhënieve të punës në vendin tonë, në pajtim me konventat dhe rekomandimet e ONP dhe ato

te BE e më gjerë, personifikohet në faqet e këtij disertacioni me teme:

“Përgjegjësia pasurore në marrëdhëniet e punes”.

Falënderimet e mia të veçanta, me këtë rast, shkojnë për Prof. Dr. KUDRET ÇELA për

përkushtimin dhe udhëzimet e tij të vlefshme, të dhëna përgjatë periudhës së udhëheqjes të kësaj

teme doktorature.

Falënderime të posaçme kam për Përgjegjësen e Departamentit të së Drejtës Civile, të Fakultetit

të Drejtësisë në Universitetin e Tiranës, prof. dr. ZHAKLINA PETO, për gatishmërinë e treguar

dhe mbështetjen e madhe në zgjidhjen e problemeve që kam hasur gjatë përgatitjes së këtij punimi.

Një falënderim i veçante, për mbështetjen dhe inkurajimin e vazhdueshëm, shkon për familjen

time të shtrenjtë, bashkëshortin ARTAN ZAIMI dhe fëmijët e mi RAY dhe ANTONIA ZAIMI.

Sinqerisht

ENTELA FILO

i

Tabela e Përmbajtjes

FALENDERIME DHE MIRËNJOHJE! ............................................................................................................................. I

TABELA E PERMBAJTJES…………………………………………………………………………………………………………………………………… .II

LISTA E SHKURTIMEVE ...............................................................................................................................................V

METODOLOGJIA ...................................................................................................................................................... VI

STRUKTURA E PUNIMIT .......................................................................................................................................... VII

KREU I ........................................................................................................................................................................ 1

PËRGJEGJËSIA JURIDIKO PASURORE NË MARRËDHËNIET E PUNËS SIPAS LEGJISLACIONIT TË REPUBLIKËS SË

SHQIPËRISË, NË KUADRIN DOKTRINOR DHE ATË JURISPRUDENCIAL........................................................................ 1

1. PËRGJEGJËSIA PASURORE NË KUADRIN E LEGJISLACIONIT TË PUNËS. .................................................................. 1

1.1 PËRGJEGJËSIA E PUNËMARRËSIT PËR SHPËRBLIMIN E DËMIT ............................................................................................ 1 1.2 DËMI SIPAS LEGJISLACIONIT SHQIPËTAR. .................................................................................................................... 9

1.2.1 Koncepti i dëmit sipas të drejtës civile dhe parashikimeve në Kodin Civil. ................................................. 9 1.2.2 Kushtet e përgjegjësisë civile .................................................................................................................... 9

1.3 PËRGJEGJËSIA PËR SHKAKTIMIN E DËMIT PASUROR ...................................................................................................... 14 1.3.1 Faji ......................................................................................................................................................... 14

1.4 JURISPRUDENCA E GJYKATAVA SHQIPTARE NË LIDHJE ME DËMIN E SHKAKTUAR NË MARRËDHËNIET E PUNËS. ............................ 15 1.4.1 Dëmi që nuk është rrjedhojë e drejtpërdrejtë e marrëdhënieve të punës, por lidhet me to. .................... 15 1.4.2 Shpërblimi i dëmit pas largimit nga puna ............................................................................................... 15 1.4.3 Shpërblimi i dëmit të shkaktuar nga i punësuari/a. ................................................................................ 16 1.4.4 Konfliktet gjyqësore që lidhen me aksidentet në punë ............................................................................ 16

KREU II ..................................................................................................................................................................... 20

EVOLUCIONI I MARRËDHËNIEVE TË PUNËS DHE PËRGJEGJËSISË PASURORE NË VËSHTRIM KRAHASUES. ............. 20

2.1 HYRJE. ............................................................................................................................................................. 20 2.2 EVOLUCIONI I MARRËDHËIEVE TË PUNËSIMIT NË BRITANI. ............................................................................................ 22 2.3 ORIGJINA E MARRËDHËNIES SË PUNËS NË SISTEMIN E LEGJISLACIONIT CIVIL TË EUROPËS KONTINENTALE.................................. 27 2.4 REFLEKTIME FILLESTARE MBI RËNDËSINË E ANALIZËS KRAHASIMORE DHE HISTORIKE. ........................................................... 30

KREU III .................................................................................................................................................................... 36

ANALIZË KRAHASUESE E SISTEMIT GJERMAN DHE ATIJ HOLLANDEZ, MBI PËRGJEGJËSINË PASURORE NË

MARRËDHËNIET E PUNËS. ....................................................................................................................................... 36

3.1 HYRJE .............................................................................................................................................................. 36 3.2 PËRGJEGJËSIA E PUNËDHËNËSIT NË EUROPË .............................................................................................................. 37 3.3 KONCEPTI I PUNËMARRËSIT, NEGLIZHENCA, DËMTIMET DHE AKSIDENTET QË LIDHEN ME PUNËN ............................................ 38

3.3.1 Koncepti i punëmarrësit ......................................................................................................................... 38 3.3.2 Koncepti i neglizhencës. ......................................................................................................................... 41 3.3.3 Koncepti i demit ..................................................................................................................................... 42 3.3.4 Koncepti i aksidenteve të lidhura me punën. .......................................................................................... 43

3.4 LEGJISLACIONI I PËRGJEGJËSISË SË PUNËDHËNËSIT....................................................................................................... 44 3.4.1 Rregullimi sipas Legjislacionit Gjerman .................................................................................................. 44 3.4.2 Dëmi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent ndaj vetes ose ndaj një kolegu pune. .............................. 46 3.4.3 Dëmi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent ndaj një personi të tretë. ................................................ 47

ii

3.4.4 Dëmi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent punëdhënësit. ................................................................ 48 3.4.5 Rregullore sipas Legjislacionit Hollandez. ............................................................................................... 50

3.5 KËRKESA E LIDHJES ME PUNËN. .............................................................................................................................. 54 3.5.1 Lidhja me punën sipas legjislacionit Gjerman. ........................................................................................ 54 3.5.2 Përzgjedhja e kazuistikës së Gjykatës Gjermane. .................................................................................... 55 3.5.3 Lidhja me punën sipas Legjislacionit Holandez ....................................................................................... 56 3.5.4 Përzgjedhja e Praktikës Holandeze ......................................................................................................... 58

3.6 KOMPENSIMI/SHPERBLIMI I DËMIT. ........................................................................................................................ 62 3.6.1 Legjislacioni Gjerman. ............................................................................................................................ 63 3.6.2 Ligj Hollandez. ........................................................................................................................................ 64 3.6.3 Kthimi i dëmeve të paguara nga punëmarrësi neglizhent....................................................................... 67 3.6.4 Ligj Hollandez. ........................................................................................................................................ 70

3.7 SIGURIMET. ....................................................................................................................................................... 72 3.7.1 Legjislacioni Gjerman. ............................................................................................................................ 72 3.7.2 Ligj Holandez .......................................................................................................................................... 77 3.7.3 Konkluzioni: Perspektivat Krahasuese .................................................................................................... 80

3.8 A KËRKON PËRGJEGJËSIA E PUNËDHËNËSIT FAJ? ......................................................................................................... 80 3.8.1 Legjislacioni Gjerman. ............................................................................................................................ 80 3.8.2 Legjislacioni Hollandez ........................................................................................................................... 81 3.8.3 Cilat janë kushtet për përgjegjësinë e punëdhënësit sipas legjislacionit Gjerman dhe Holandez? ........... 82 3.8.4 A është e mundur që punëdhënësi të shpëtojë nga përgjegjësia? .......................................................... 83 3.8.5 A janë sistemet ligjore kombëtare të përshtatshme për të siguruar kompensim për viktimën? .............. 85

KREU IV .................................................................................................................................................................... 88

ANALIZË KRAHASUESE E SISTEMIT ANGLEZ DHE ATIJ SKOCEZ, MBI PËRGJEGJËSINË PASURORE NË

MARRËDHËNIET E PUNËS. ....................................................................................................................................... 88

4.PËRGJEGJËSIA E PUNËDHËNËSVE DHE KOMPENSIMI I PUNËMARRËSVE: ANGLI DHE UELLS. .............................. 88

4.1 SISTEMI BAZË I KOMPENSIMIT DHE PËRGJEGJËSISË. ..................................................................................................... 88 4.1.2 Dëmi ...................................................................................................................................................... 89 4.1.3 Kompesimi i punëmarrësve. ................................................................................................................... 90

4.2 PSE KOMPENSIM PREFERENCIAL PËR PUNËMARRËSIT? ................................................................................................. 91 4.2.1 Ndërveprimi me institucionet e tjera ...................................................................................................... 93 4.2.2 Prova Empirike ...................................................................................................................................... 93

4.3 KOMPENSIMI I PUNËMARRËSVE ............................................................................................................................. 94 4.3.1 Fusha e mbulimit .................................................................................................................................... 94

4.4 NDËRPRERJET OSE PUSHIMET NË PUNË .................................................................................................................... 98 4.5 RASTET E UDHËTIMEVE DHE SHËRBIMIT .................................................................................................................... 99 4.6 VEPRIMI NË RAST EMERGJENCE. ........................................................................................................................... 100 4.7 EFEKTI I NEGLIZHENCËS SË VIKTIMËS ...................................................................................................................... 100 4.8 VEPRIMI NË KUNDËRSHTIM ME URDHRAT OSE RREGULLAT. ......................................................................................... 101 4.9 SHKAKTARI PËR KOMPENSIMIN. ............................................................................................................................ 101 4.10 AKSIDENTET .................................................................................................................................................. 102 4.11 SËMUNDJA .................................................................................................................................................... 104 4.12 SFERA E MBROJTJES ......................................................................................................................................... 106

4.12.1 Dëmtimi personal ............................................................................................................................... 106 4.12.2 Dëmtimi mendor ................................................................................................................................ 107 4.12.3 Përveç dëmtimeve personale ............................................................................................................. 107 4.12.4 Nivelet e përfitimit ............................................................................................................................. 108

iii

4.12.5 Vlerësimi ............................................................................................................................................ 110 4.12.6 Norma e pagesës ............................................................................................................................... 111

4.13 KRAHASIMI I PENSIONEVE TË LËNDIMEVE INDUSTRIALE ME DËMIN. ............................................................................. 111 4.14 SISTEMET E FINANCIMIT ................................................................................................................................... 113 4.15 ADMINISTRIMI DHE GJYKIMI I PRETENDIMEVE ........................................................................................................ 113

4.15.1 Pretendimet dhe ankesat ................................................................................................................... 113 4.15.2 Tribunale dhe, jo gjykata .................................................................................................................... 114 4.15.3 Kostot administrative ......................................................................................................................... 114

4.16 E DREJTA E REKURSIT E INSTITUCIONEVE TË KOMPENSIMIT TË PUNËMARRËSVE .............................................................. 115 4.16.1 Të drejtat e rekursit kundër punëdhënësit .......................................................................................... 115 4.16.2 Të drejtat e rekursit kundër një bashkë të punësuari ose një pale të tretë .......................................... 116

4.17 NDËRVEPRIMI ME SISTEMIN E PËRGJITHSHËM TË MIRËQENIES SOCIALE DHE SIGURIMIT PRIVAT .......................................... 116 4.17.1 Burimet e financimit ........................................................................................................................... 116

4.18 REDUKTIMI I PËRFITIMEVE ................................................................................................................................. 117 4.18.1 Sigurimet shoqërore ........................................................................................................................... 117 4.18.2 Përveç sigurimeve shoqërore.............................................................................................................. 117 4.18.3 Ndërveprimi me përgjegjësinë e punëdhënësit ................................................................................... 117

4.19 PËRGJEGJËSIA E PUNËDHËNËSVE ......................................................................................................................... 118 4.19.1 Klasifikimi ........................................................................................................................................... 118 4.19.2 Elementet e përgjegjësisë................................................................................................................... 119 4.19.3 Përgjegjësia e prejardhur ................................................................................................................... 119 4.19.4 Kush është punëmarrës? .................................................................................................................... 120 4.19.5 Cilat janë kufijtë e punës? .................................................................................................................. 121 4.19.6 Shkelja e detyrimeve të common law. ................................................................................................ 121 4.19.7 Shkelja e detyrimeve statutore ........................................................................................................... 122 4.19.8 Efekti i veprimeve kontribuese të viktimës.......................................................................................... 123

4.20 SFERA E MBROJTJES ......................................................................................................................................... 124 4.20.1 Aksidentet dhe sëmundjet .................................................................................................................. 124 4.20.2 Dëmtimet personale ........................................................................................................................... 125 4.20.3 Përveç dëmtimeve personale ............................................................................................................. 125 4.20.4 Kategoritë dhe nivelet e dëmtimeve ................................................................................................... 127

4.21 ADMINISTRIMI I PRETENDIMEVE ......................................................................................................................... 128 4.21.1 Numri dhe kostot e padive ................................................................................................................. 128 4.21.2 Siguruesit dhe administrimi i sistemit të dëmit ................................................................................... 130 4.21.3 Marrëveshja, një instrument i thjeshtë. .............................................................................................. 131 4.21.4 Kostot administrative të sistemit të dëmit .......................................................................................... 132

4.22 TË DREJTAT E REKURSIT .................................................................................................................................... 132 4.22.1 Të drejtat e rekursit kundër punëmarrësve të tjerë ............................................................................ 132 4.22.2 Të drejtat e rekursit kundër palëve të treta ........................................................................................ 132

4.23 NDËRVEPRIMI ME SISTEMET E MIRËQENIES SOCIALE DHE SIGURIMIT PRIVAT .................................................................. 133 4.23.1 Rekursi i agjencisë së sigurimeve shoqërore kundër punëdhënësit ..................................................... 133 4.23.2 Zbritja e dëmeve nga shuma e përfitimeve të paguara ...................................................................... 134 4.23.3 Rikthimi i kostos së trajtimit nga Shërbimi Kombëtar i Shëndetit ....................................................... 135

4.24 SIGURIMI ...................................................................................................................................................... 135 4.24.1 Objekti i sigurimit të detyrueshëm ..................................................................................................... 135 4.24.2 Kufizimet dhe aktivizimi i policës së sigurimit ..................................................................................... 136 4.24.3 Shpërndarja ....................................................................................................................................... 137

4.25 VLERËSIMI DHE PËRFUNDIMET ........................................................................................................................... 138 4.25.1 Kompensimi ....................................................................................................................................... 138

iv

4.26 CILËSIA E PËRGJITHSHME E SECILIT SISTEM NË VEÇANTI DHE TË KOMBINUARA ................................................................ 142 4.26.1 Pse kompensim preferencial për punëmarrësit? ................................................................................. 142

KREU V ................................................................................................................................................................... 143

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ...................................................................................................................... 143

BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................................................................ 148

v

LISTA E SHKURTIMEVE

BE Bashkimi Europian

GJA Gjykata e Apelit

GJK Gjykata Kushtetuese

GJL Gjykata e Lartë

GjED Gjykata Europiane e Drejtësisë

KC Kodi Civil

KP Kodi i Punës

KPrc. Kodi i Procedurës Civile

Nr. Numër

Para. Paragrafi

R.SH Republika e Shqipërisë

DNP E Drejta Ndërkombëtare Private

DNPE E Drejta Ndërkombëtare Private Europiane

Ed. Botues (Editor)

Eds. Botuesit (Editors)

Et seq. Dhe në vazhdim

Fq. Faqe

Ibid. Ibidem

Id. Idem

Op. cit. Opera citato

Vol. Vëllimi

vi

Metodologjia

Për realizimin e këtij punimi janë ndjekur metodat shkencore të mëposhtme:

Metoda e kërkimit doktrinar.

Kërkimi doktrinar ka konsistuar në evidentimin dhe analizën e literaturës së nevojshme mbi

aspektet më kryesore të përgjegjësisë pasurore në marrëdhëniet e punës. Evidentimi i literaturës

ka përfshirë identifikimin, mbledhjen dhe analizimin e librave, artikujve shkencorë në fushën e

marrëdhënieve të punës dhe me fokus kryesor procesin e shkaktimit të dëmit dhe procesin

restituitiv, duke patur në konsideratë, si palën punëdhënëse ashtu edhe palën punëmarrëse.

Bibliografia e përzgjedhur është fokusuar veçanërisht në autorët e huaj, por edhe shqiptarë.

Studimi i praktikës gjyqësore.

Në kuadër të këtij disertacioni, një nga komponentët më të rëndësishëm është edhe studimi i

kazuistikës gjyqësore. Ky studim, me fokus jurisprudencën është realizuar në dy plane. Së pari

është trajtuar kuadri kazuistik i gjykatave shqiptare, ku janë përzgjedhur vendime nga të gjitha

shkallët e gjykimit në Republikën e Shqipërisë. Së dyti, është trajtuar kuadri kazuistik i gjykatave

në Gjermani, Hollandë, Angli dhe Skoci.

Metoda e analizës së legjislacionit dhe ajo krahasuese.

Me qëllim arritjen e objektivave të studimit, ka qenë e domosdoshme analiza e kuadrit ligjor

kombëtar dhe ndërkombëtar mbi përgjegjësinë pasurore në marrëdhëniet e punës. Problemet

ligjore dhe praktike janë analizuar nëpërmjet krahasimit të legjislacionit material dhe procedurial

të organizimit të legjislacionit të punës në vende të sistemeve e familjeve të ndryshme ligjore dhe

në disa prej vendeve anëtare të BE-së. Nëpërmjet analizës krahasuese është bëre i mundur

evidentimi i problematikave kryesore në varësi të qasjes së legjislacioneve dhe qëndrimeve të

ndryshme. Metoda e analizës ligjore ka shërbyer gjithashtu në evidentimin e ometimeve dhe

problematikave ligjore në legjislacionin e punës.

Metoda empirike

Kjo metodë është aplikuar gjerësisht, duke u integruar në pjesën krahasuese të disertacionit. Duke

qënë se janë trajtuar legjislacionet dhe jurisprudenca e vendeve si Gjermania, Hollanda, Anglia

dhe Skocia, kam gjykuar me vend, e inspiruar edhe nga autorë të huaj se, një panoramë e detajuar

e rasteve të dëmëve, përgjegjësisë pasurore, restituimeve, dëmshpërblimeve, do të ndihmonte

shumë në dhënien e një kontributi shkencor në këtë studim. Inkorporimi i kësaj metode është

shembulli më i mirë i një studimi të plotë dhe gjithëpërfshirës, si në aspektin teorik, praktik dhe

atë statistikor.

vii

Struktura e punimit

Kreu i parë, trajton në mënyrë shteruese të gjitha aspektet e përgjegjësisë pasurore në

marrëdhëniet e punës, sipas rregullimeve të legjislacionit në fuqi të Republikës së Shqipërisë.

Fokusi është trajtimi i Kodit të Punës dhe kazuistika e gjykatave në kuadër të rasteve të dëmeve

në marrëdhëniet e punës. Trajtimi shkencor, si në rrafshin teorik ashtu edhe atë praktik, e plotëson

maksimalisht studimin e përgjegjësisë pasurore në marrëdhëniet e punës, me fokus zhvillimet

kombëtare dhe europiane.

Kreu i dytë, e fillon analizen e tij duke implemenuar menjehere metodologjine krahasuese. Ky

kre rajton nga pikpamja evolutivo historike duke u bazuar ne sistemin ex posito sinkronik,

zhvillimin dhe permiresimin nga gjeneza dhe deri në ditët e sotme të marrëdhënieve të punës dhe

më specifikisht, aspektin e dëmit në marrëdhëniet e punës.Ky kre është pararojë e krerëve në vijim,

dhe paraqet një panoramë të përgjithshme në vështrim krahasues të këtyre marrëdhënieve.

Kreu i tretë, analizon në mënyrë të detajuar, sistemin Gjerman dhe atë Hollandez. Kam vendosur

përballë këto dy vende, sepse paraqesin ngjashmëri të jashtëzakonshme me njëri-tjetrin, por në të

njëjtën kohë, diferencohen jashtëzakonisht shumë nga njëri-tjetri. Ballafaqimi i këtyre sistemeve,

me fokus marrëdhëniet e punës dhe përgjegjësisë pasurore në marrëdhëniet e punës, kontribuon

në rrethin akademiko-shkencor, për të krijuar një panoramë të qartë të këtyre sistemeve dhe më e

rëndësishmja, për t’i ballafaquar me sistemin shqiptar, duke tentuar të deduktojmë se cilat elementë

mund të implementohen në këtë sistem, për ta përmirësuar dhe përafruar me legjislacionin e

vendeve të Europës Perëndimore.

Kreu i katërt, jep një vështrim krahasues të marrëdhënieve të punës dhe përgjegjësisë pasurore

në marrëdhëniet e punës në vendet e Anglisë dhe Skocisë. Ballafaqimi i këtyre sistemeve, me fokus

marrëdhëniet e punës dhe përgjegjësisë pasurore në marrëdhëniet e punës, kontribuon në rrethin

akademiko-shkencor, për të krijuar një panoramë të qartë të këtyre sistemeve dhe më e

rëndësishmja, për t’i ballafaquar me sistemin shqiptar, duke tentuar të deduktojmë se cilat elementë

mund të implementohen në këtë sistem. Edhe pse implementueshmëria e elementëve të këtyre

sistemeve është quasi i pamundur, sepse këto janë vende të familjes common law, në rrafshin

teorik, kjo analizë, përbën një kontribut shkencor të mirëfilltë.

Kreu i pestë i kushtohet pjesës së konkluzioneve dhe rekomandimeve. Në këtë kre, deduksionet

e secilit prej krereve të trajtuara në këtë disertacion do të zënë një vend të konsiderueshëm.

1

Kreu I

Përgjegjësia juridiko pasurore në marrëdhëniet e punës sipas legjislacionit të Republikës së

Shqipërisë, në kuadrin doktrinor dhe atë jurisprudencial.

1. Përgjegjësia pasurore në kuadrin e legjislacionit të punës.

1.1 Përgjegjësia e punëmarrësit për shpërblimin e demit

Përgjegjësia e punëmarrësit për shpërblimin e dëmit zë një vend të rëndësishëm në sistemin e

mjeteve juridike që veprojnë në vendin tonë për mbrojtjen e pronës juridike dhe publike. Mbrojtja

e pronës është kërkesë e natyrshme e shoqërisë sonë, sepse prona në analizë të fundit përbën bazën

e marrëdhënieve të ekonomisë së tregut dhe krijon kushte reale për zhvillimin e shtetit të së

drejtës1.

Përgjegjësia e pumëmarrësit për shpërblimin e dëmit, ashtu si dhe përgjegjësia disiplinore,

administrative, civile dhe penale është shprehje e një veprimi ose ndikimi të caktuar ndaj

punëmarrësit fajtor2. Detyrimi për shpërblimin e pronës përmban në vetvete një efekt të caktuar

shtrëngues. Sidoqoftë, një nga qëllimet kryesore të kësaj përgjegjësie të veçantë pasurore, sikurse

edhe i llojeve të tjera të përgjegjësive, është riedukimi i punëmarrësit fajtor. Ky elment me karakter

psikologjik, pedagogjik, në një shkallë të madhe i referohet edhe përgjegjësisë të punëmarrësit për

shpërblim3. Vetë ky detyrim pasuror vepron në formën e një paralamjërimi të përgjithshëm ose të

veçantë për çdo punëmarrës dëmtues potencial të pronës. Kësisoj, ajo i shërben parandalimit të

veprave të tilla në të ardhmen. Pra, përgjegjësia e punëmarrësit për shpërblimin e dëmit, përmbush

funksione të rëndësishme në lëmin e mbrojtjes e të forcimit të pronës private dhe publike4.

Përgjegjësia për shpërblimin e dëmit është një nga kategoritë kryesore të pasojave, që vjen si

rezultat i cënimit me faj të pronës nga punëmarrësi gjatë kryerjes së punës ose detyrës së tij. Ajo

shpreh vënien dorë mbi të drejtat pasurore të punëmarrësit fajtor. Veçori për të është se buron nga

marrdhëniet juridike të punës tek punëdhënësi. Është pikërisht kjo përgjegjësi që i jep të drejtë

punëdhënësit të realizojë (kur janë kushtet e caktuara ligjore) të drejtat pasurore nga punëmarrësi

fajtor. Në këtë aspekt, përgjegjësia për shpërblimin e dëmit, si mjet juridik, shpreh, së pari “qortim

shoqëror” pikërisht nëpërmjet vënies dorë mbi të drejtat pasurore (si rregull, mbi pagën e punës)

të punëmarrësit që ngarkohet me këtë përgjegësi. Zbatimi i këtij mjeti juridik çon në një rezultat

ekonomik të disfavorshëm për punëmarrësin fajtor5. Kështu, përgjegjësia për shpërblimin e dëmit

vepron në mënyrë edukuese dhe ndihmon jo vetëm punëmarrësin e prekur nga kjo masë, por dhe

punëmarrësit e tjerë me frymën e mbrojtjes së pronës. Këtu thelbi dhe funksioni i kësaj përgjegjësie

1Kudret ÇELA, “E Drejta e Punës”, Ilar 2012 2Idem 3Idem 4Idem 5Idem

2

nuk ndryshon aspak nga thelbi dhe funksioni i llojeve të tjera të përgjegjësive juridike. Dallimi

qëndron në veçoritë e saj.

Ndaj punëmarrësit që dëmton pronën gjatë marrëdhënieve të punës mund të zbatohet përgjegjësia

disiplinore, materiale, civile, administrative, dhe /ose penale6. Por, në kushte të caktuara së bashku

me masat përkatëse administrative dhe/ose penale, mund të zbatohen edhe masat e përgjegjësisë

për restitucion. Vetë sistemi i pranuar nga legjislacioni ynë lejon, parimisht, mundësinë e një

konkurimi të tillë. Zbatimi i përbashkët i përgjegjësive (përgjegjësi kumulative) ka justifikimin e

vet shoqëror. Përgjegjësitë e ndryshme juridike përputhen në këtë pikë, sepse kanë të bëjnë me

zbatimin e sanksionit përkatës. Por, po qe se çështja vështrohet në aspektin e kushteve specifike të

secilës prej përgjegjësive, problemi ndërlikohet. Lindja dhe ekzistenca e tyre ka karakter të

pavarur.

Përgjegjësia e punëmarrësit për shpërblimin e dëmit që parashikon legjislacioni ynë i punës, në

vështrimin e parë mund të krijojë përshtypjen sikur kjo lloj përgjegjësie ka një përmbajtje aq të

gjerë sa nënkupton të gjitha detyrimet materiale të punonjësit fajtor, të cilat çojnë në pakësimin e

vlerave pasurore të tij. Në këtë kuptim të gjerë përfshihet jo vetëm përgjegjësia juridike civile, por

edhe ajo administrative (në rastin e zbatimit të gjobës si dënim administrativ), përgjegjësisë penale

(në rastin e zbatimit të gjobës si dënim penal) etj. Por, një kuptim i tillë, lato sensu, i kësaj

përgjegjësie do te ishte i pasaktë shkencërisht dhe i dëmshëm praktikisht7.

Në literaturën juridike të vendit tonë, termi “përgjegjësi e punëdhënësit përdoret në një kuptim

stricto sensu, pikërisht ne atë kupim të drejtë dhe ligjor që përcaktohet ne dispozitat përkatëse. Pra

në kuptimin e detyrimit të punëmarrësit për të shpërblyer dëmin pasuror që i ka shkaktuar gjatë

kryerjes së punës ose detyrës, me dashje ose nga pakujdesia e punës të punëdhënësit. Në literaturën

e huaj juridike, janë shfaqur mendime se termat “përgjegjësi materiale” dhe “përgjegjësi

pronësore” duhen pranuar si terma me të njëjtin kuptim.8

Në kushtet e legjislacionit në fuqi, por edhe të atyre të shfuqizuar, këto terma nuk mund të

njëhësohen si terma me të njëjtin kuptim sepse tani “përgjegjësi pronësore” shpreh një kuptim lato

sensu, duke përfshirë këtu edhe përgjegjësinë juridike civile, administrative e penale (në rastin e

zbatimit të gjobës si dënim administrativ dhe penal). Aq më pak nuk mund të bëhet një njehesim

i tillë në kushtet e vendit tonë, kur dihet se tani “përgjegjësi pronësore” nuk gjen mbështetje ligjore,

sikurse e gjen këtë mbështetje në legjislacion emërtimi “detyrim per zhdëmtim”.

Analiza e përgjegjësisë të punëmarrësit për shpërblim, analiza e kushteve dhe e elementeve

përbërëse të saj, mënyra e caktimit dhe e nxjerrjes se zhdëmtimit, nënkupojnë një njohje paraprake

të materialit normativ në këtë fushë. Këtu ndodhemi para nje numri dispozitash të shpëmdara.

Kështu ne nenin 44 të Kushtetutës sanksionohet se “Kushdo ka të drejtë të rehabilitohet ose të

zhdëmtohet në përputhje me ligjin në rast se është dëmtuar…” në pajtim të plotë me këtë dispozite

6 Robert H. Aronson, professor of Law University of Washington and Donald T. Weckstein, dean and professor of

law university of San Diego "Professional responsibility", 1980. 7Idem 8 ) M. Kostov "Konolli financiar dhe përgjegjësia materiale”, Sofie, 1995, f. 41, Përkthim shqip. Në vendin tonë deri

më 1995, kur bëhej fjalë për përgjegjësi të punonjësit për shpërblimin e dëmit gjatë marrëdhënieve të punës,

përdorej termi "përgjegjësi materiale”

3

Kushtetuese, legjislacioni i punës parashikon shprehimisht përgjegjësinë e punëmanësit ndaj

punëdhënësit për shpërblimin e dëmit të shkaktuar me faj gjatë marrdhënieve jurudike të punës9.

Sipas këtyre dispozitave, punëmarrësi përgjigjet ndaj punëdhënësit për dëmin që i shkakton kur

shkel detyrimet kontraktore me dashje ose nga pakujdesia”10.

Regjimi juridik i përgjegjësisë së punëmarrësit për zhdëmtim përfaqëson sot një sferë të

rëndësishme të së drejtës sonë,e cila meriton të përpunohet, sistemohet dhe të përsoset. Por, edhe

në rrafshin aktual të legjislacionit mbi përgjegjësinë e punëmarrësit per shperblimin e dëmit është

e nevojshme të kapërcehet ndonjë vështirësi e shfaqur në zbatimin në praktikë të këtij instituti.11

Për shpërblimin e dëmit, duke patur një karakter të tillë, përgjegjësia e punëmarrësit shtrin rrezen

e veprimit të saj ndaj të gjithë punëmarrësve të vendit tonë, kur plotësohen kërkesat e ligjit,

pavarësisht nga lloji i punës ose detyrës që ata kanë marrë përsipër të kryejnë. Në këto kushte,

mund të jepet edhe kuptimi i përgjithshëm i kësaj përgjegjësie. Përgjegjësia e punëmarrësit për

zhdëmtim duhet kuptuar si detyrimi i tij për të shpërblyer vlerën e dëmit pasuror që i ka shkaktuar

me dashje ose nga pakujdesia, gjatë kryerjes së punës ose detyrës, ndërmarrjes ose institucionit ku

punon.

Përgjegjësia e punëmarrësit për shpërblim synon të përmbushë këto funksione12:

i. Së pari, të shërbejë si mjet juridik për edukimin e punëmarrësve me frymën e mbrojtjes të

pronës.

ii. Së dyti, të forcojë disiplinën në punë.

iii. Së treti, të rivendosë dëmin pasuor që ka pësuar ndërmarrja, institucioni nga vepra e

paligjshme e me faj e punëmarrësit si edhe t'i parandalojë këto vepra në të ardhmen.

iv. Së katërti, të garantojë shpërblimin e punës së punëmarrësit nga ndalesat e paligjshme.

v. Së pesti, të tregojë mënyrën e caktimit dhe të realizinit të shpërblimit të dëmit.

Veçoria më themelore e përgjegjësisë së punëmarrësit për shpërblimin e dëmit13, është heqja dorë

nga diferencimi i saj i mëparshëm, diferencim i cili shprehej në pranimin krahas përgjegjësisë së

plotë për shpërblimin, edhe të një lloj tjetër përgjegjësie materiale të veçantë për personelin

drejtues administrativ, që disa autorë e quanin përgjegjësi materiale indirekte dhe formale. 14

Nga përcaktimi i mësipërm, kuptohet se përgjegjësia e punëmarrësit për shpërblimin e dëmit është

një nga llojet disi të veçanta të përgjegjësive pasurore juridike. Megjithatë, ajo nuk është variant i

plotë i përgjegjësisë juridike civile, madje duhet të dallohet nga kjo e fundit nga disa nuanca15.

Në literaturën juridike të vendit tonë ka pasur mendime se: “përgjegjësia materiale, juridikisht

është një variant i përgjegjësisë civile kontraktore për shpërblimin e dëmit, sepse punëmarrësi e

9Neni 27 si dhe 201, 203 të Kodit të Punës. 10Neni 27/1 i Kodit të Punës. 11 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 12 Idem. 13Që parashikon legjislacioni përkatës në fuqi që nga nga Gushti i vitit 1995 14 Shih K. Çela ”Përgjegjësia materiale e punonjësve”, (monografi), Tiranë, 1982, F. 103-137. 15Idem.

4

shkakton dëmin duke shkelur marrëveshjet e punës së bashku me rregulloren e disiplinës”. 16 Po

kështu, edhe në literaturën e huaj juridike, për këtë problem, janë shfaqur mendime si:

“Përgjegjësia materiale sipas të drejtës së punës nuk është ndonjë përgjegjësi e veçantë dhe

specifike për dëmin e bërë, por një përgjegjësi civile-juridike për kompensimin e dëmit sipas

rregullave të përgjithshme të së drejtës klasike civile”. Madje, ka autorë që pohojnë se,

“përgjegjësia materiale e personave në marrëdhënie pune as nuk duhet rregulluar me dispozita

të veçanta”.17

Autorë të tjerë të huaj arsyetojnë në këtë mënyrë: “kjo është përgjegjësi për dëme dhe kjo

përgjegjësi është destinuar të riparojë dëmet. Prandaj, nuk kemi të bëjmë me ndonjë lloj të ri, të

pavarur përgjegjësie. Përmbajtja e përgjegjësisë materiale, ashtu sikundër u përcaktua në vija të

përgjithshme, përputhet plotësisht me përmbajtjen e përgjegjësisë civile. Raporti juridik nëpërmjet

të cilit realizohet përgjegjësia materiale, reduktohet në pasojat e zakonshme juridike civile që

rrjedhin nga veprimi contra legem, me të cilin shkaktohet dëmi”18.

Edhe autorë të huaj që pranojnë mënyrën e pavarur të përgjegjësisë materiale në raport me

përgjegjësinë civile, nuk shkojnë aq larg sa të bëjnë dallime të përpikta midis këtyre dy

përgjegjësive, ose i bëjnë këto dallime për efekete thjesht fomale juridike. Sipas tyre:

“Përgjegjësia materiale e punonjësve në marrëdhënie pune zgjidhet pak a shumë ndryshe nga sa

zgjidhet çështja e përgjegjësisë civile për shpërblimin e dëmit (sipas rregullave të përgjithshme të

së drejlës civile) d. m. th. në këtë lëndë hyjne elemente e pikëpamje të reja”.19

Mendimet e parashtruara ut supra janë të diskutueshme. Sidoqoftë, midis përgjegjësisë pasurore

gjatë marrëdhënieve të punës dhe asaj civile ka disa elementë dallues, prandaj edhe ligjëvënësi e

ka parashikuar në mëyrë të vçeantë në Kodin e Punës. Përcaktimi i vijës së demarkacionit ndërmjet

tyre ka rëndësi jo vetëm teorike në zhvillimin e shkencave tona juridike por sidomos ka rëndësi

praktike, kur shtrohet problemi i zbatimit në praktikë të dispozitave konkrete. Kësisoj, dallimi i

mësipërm, ka rëndësi në klasifikimin e normave të së drejtës për t’i përcaktuar saktë se në cilin

rast do të zbatohet dispozita e legjislacionit të punës për punëmarrësin fajtor dhe, në cilin rast ato

të së drejtës civile. Aq me i domosdoshëm bëhet përcaktimi i këtij dallimi kur, sikurse dihet, si

përgjegjësia juridike pasurore e punës ashtu dhe ajo civile kanë për qëllim të rivendosin dëmin që

i është shkaktuar pasurisë dhe pëmrbushin njëherazi edhe disa funksione të tjera të përbashkëta20.

Sinteza e veçorive më kryesore që bën të dallohet përgjegjësia pasurore e punëmarrësit për

shpërblimin e dëmit nga përgjegjësia juridike civile i referohet këtyre anëve21:

a) rregullimit juridik të veçantë në Kodin e Punës;

b) subjekteve të shkaktimit të dëmit;

16Shih ”Padia civile në procesin penal”, të autorit M. Riveni,”Drejtësia Popullore” Nr3/1972, f. 47. 17 A. Balltiç-M. Despotoviç ”Bazat e të drejtës jugosllave të punës”, përkthim Shqip, f. 300. 18 M. Kostov”Kontrolli financiar dhe përgjegjësia materiale”, 6.25. 19 N. A leksandrov,”Sovjetskoe trudovoe pravo”, Moskë 1959, f. 3 1 4, shih edhe K. N. Gusov, V. N.

Tollkunova”Trudovoje pravo Rossii”, Moskva, 1999, [ 668-69]. 321-340; J. P. Orllovski ”Komentari k trudovomu

Kodeksu” Moskva 2006, f. 668-691.. 20 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 21 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012.

5

c) kushteve të përgjegjësisë;

d) vëllimit të përgjegjësisë;

e) mënyrës së realizimit të shpërblimit të dëmit.

a) Rregullimi juridik i posaçëm i kësaj përgjegjësie në Kodin e Punës e bën që kjo të dallohet nga

përgjegjësia civile. Ndryshe ligjvënësi do të mjaftohej me rregullimin juridik civil në Kodin Civil.

Po qe se kjo përgjegjësi do të ishte e njëjtë me atë juridiko- civile22.

b) Subjekt i përgjegjësisë juridike për shpërblimin e dëmit mund të jetë vetëm punëmarrësi që gjatë

kryerjes se punës ose detyrës, ka shkaktuar me dashje ose nga pakujdesia, dëm efektiv pasurisë së

ndërmarrjes, institucionit me të cilin është në marrëdhënie pune. Pra, nga analiza e përmbajtjes së

dispozitave përkatëse të legjislacionit në fuqi, deduktohet qartë se, marrëdhëniet për zëvendësimin

e dëmit të shkaktuar nga punëmarrësi gjatë kohës së punës ose detyrës në ndërmarrje, rregullohen

nga dispozitat mbi përgjegjësinë juridike pasurore të punës. Ndërsa, subjekti i përgjegjsisë

juridiko- civile është pala kontraktuese që nuk ka përmbushur detyrimet e saj të derivuara nga

kontrata; është personi që i ka shkaktuar dëm një personi tjetër fizik ose juridik me të cilin nuk

ndodhet në marrëdhënie pune ose, personi i cili jashtë kryerjes së punës ose detyrës ka dëmtuar

pasurinë e ndërmarrjes ose institucionit ku punon23.

Kështu, ndryshe nga përgjegjësia juridke e punës ku subjekt është vetëm personi fizik, në

përgjegjësinë juridike civile, subjekt i detyrimit është personi fizik dhe/ose juridik. Derivon se në

rastin kur personi jashtë plotësimit të detyrës, i shkakton dëm pasuror institucionit, ndërmarrjes

marrdhëniet për zëvendësimin e dëmit që lindin ndërmjet tyre, rregullohen nga normat e së drejtës

civile. Në qoftë se zëvendësimi i dëmit të shkaktuar i ngarkohet ndërmarrjes, institucionit ku punon

punëmarrësi, atëherë ndërmjet ndërmarrjes dhe punëmarrësit lindin marrëdhënie për zëvendësimin

e dëmit, që rregullohen nga normat e përgjergjësisë pasurore juridike të punës24.

Duke u nisur nga këto dallime ndërmjet subjekteve të veçanta të përgjegjësisë pasurore juridike

legjislacioni ynë i punës përcakton se dispozitat mbi përgjegjësinë për shpërblimin e dëmit gjejnë

zbatim ndaj punëmarrësit edhe në rastet kur ai merret në përgjegjësi penale për dëmin që i ka

shkaktuar, gjatë kryerjes së punës ose detyrës, ndërmarrjes, institucionit ku punon. Në këtë rast,

shpërblimi i dëmit caktohet drejtëpërsëdrejti nga gjykata, pa qenë e nevojshme që drejtuesi i

ndërmarrrjes të shprehet për masën e shpërblimit. Ky përfundim nuk mohohet nga parimet e

përgjithshme, por dhe nga vetëpërmbajtja e nenit 27 të Kodit të Punës e të dispozitave përkatëse

plotësuese25.

Subjektet e marrëdhënieve juridike për zëvendësimin e dëmit janë të lidhura ndërmjet tyre në

marrëdhënie të ndërsjella të drejtash dhe detyrimesh juridike që parashikohen në normat e

legjislacionit të punës. Kësisoj, punëmarrësi që ka shkaktuar dëm pasuror në ndërmarrjen ku

punon, është i detyruar të shpërblejë dëmin, domethënë, është i lidhur me një detyrim juridik,

ndërsa ndërmarrja ka të drejtë të kërkojë zëvendësimin e dëmit. Punëmarrësi që i ka shkaktuar dëm

22 idem 23 idem 24 idem 25 idem

6

pasuror ndëmarrjes, institucionit ku punon, gjatë kryerjes së punës ose detyrës, i nënshtrohet

fillimisht shpërblimit juridik administrativ, ndërsa për rastet kur punëmarrësi nuk e pranon atë,

ankohet në gjykatë. Organet gjyqësore, në këtë rast, zgjidhin mosmarrëveshjet e lindura ndërmjet

punëmarrësit nga njëra anë, dhe administratës së ndërmarrjes, të insititucionit që ka të bëjë me

zëvendësimin e dëmit. Kështu, paga e punëmarrësit është e garantuar, është e paprekshme nga

ndalimet arbitrare të administratës derisa vendimi të marrë formën e prerë26.

c) Kushtet e përgjegjësisë për shpërblim gjatë punës përmbajnë ndryshime në krahasim me atë të

përgjegjësisë civile, ndryshime të cilat qëndrojnë në këto drejtime27:

i. Përgjegjësia për shpërblimin e dëmit gjatë marrdhënieve të punës gjejnë zbatim vetëm kur

punëmarrësi e ka shkaktuar me faj dëmin pasuror. Ndërsa, sipas dispozitave të

legjislacionit civil subjekti, në ndonjë rast të caktuar mund të përgjigjet dhe pa faj (siç janë

rastet e veçanta të treguara në nenin 622 të Kodit Civil).

ii. Sipas dispozitave mbi përgjegjësinë pasurore të punës, kur dëmi i është shkaktuar

ndërmarrjes ose institucionit nga dy ose më shume punëmarrës bashkarisht, këta nuk

përgjigjen solidarisht, por secili prej tyre do të detyrohet të shpërblejë dëmin, në përpjestim

me shkallën e fajësisë së tij. Përkundrazi në përgjegjësinë civile, sidomos përsa i përket

shpërblimit të dëmit jashtë kontraktor personat përgjigjen solidarisht (neni 626 i Kodit

Civil). Moszbatimi i solidaritetit, në fushën e përgjegjësisë pasurore juridike të

punëmarrësve rezulton nga fakti se legjislacioni ynë i punës, nuk përmban ndonjë dispozitë

që të parashikojë, qoftë edhe në mënyrë përjashtimore, mundësinë për zbatimin e

përgjegjësisë solidare.

d) Vë1limi i përgjegjësisë pasurore juridike të punës mund të ndryshojë nga ai i përgjegjësisë

civile, sepse sipas dispozitave të legjislacionit të punës, punëmarrësi fajtor mund të shkarkohet

plotësisht ose pjesërisht nga detyrimi për shpërblimin e dëmit28.

e) Mënyra e caktimit dhe nxjerrjes së shpërblimit të dëmit sipas të drejtës së punës ndryshon disi,

sikurse do të shihet, nga ajo që përcaktojnë dispozitat e kodit të procedures civile për caktimin dhe

realizimin e shpërblimit të dëmit. Zëvendësimi i dëmit në rastet e përgjegjësisë juridike të punës

bëhet sipas rregullave të tjera të punës. Ndërsa shpërblimi i dëmit në përgjegjësinë juridike civile

kryhet sipas mënyrës që tregohet në kodin e procedurës civile.

Në literaturën e huaj juridike, ata që përkrahin pikëpamjen se, përgjegjesia për shpërblimin e dëmit

në të drejtën e punës është e njëjtë me përgjegjësinë juridike civile, shprehen se baza juridike e

përgjegjësisë pasurore të punës është ose përgjegjësia kontraktore ose ajo nga shkaktimi i dëmit.

Ka edhe prej tyre që shprehen kundër dallimit të përgiegjësisë deliktore dhe asaj kontraktore, si

element që i ka kaluar koha, sepse për shpërblimin e dëmit ka rëndësi se çfarë detyrimi juridiko-

civil do të dalë nga njeri dhe tjetri burim dhe detyrmi është i njëjtë, shpërblimi i dëmit. Prandaj

s'ka nevojë të caktohen kushte të tjera për njërën dhe tjetrën përgjegjësi. 29

26 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 27 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 28Neni 27/4 i Kodit të Punës 29 S. Jakshiq,”Parimet themelore të shpërblimit të dëmit” përkthim i Universitetit të Prishtinës, 1972, f. 302.

7

Këto pikëpamje na duken të padrejta pasi shkaktojnë amalgamë dhe përziejnë llojet e ndryshme të

përgjegjësive juridike për shpërblimin e dëmit, si dhe burimet e lindjes se tyre30.

Në kushtet e legjislacionit tone për përgjegjësinë juridike pasurore të punëmarrësve (si një

përgjegjësi juridike pasurore e veçantë) mund të shtrohet per diskutim çështja se cila është baza e

kësaj përgjegjësie: marrëdhënia juridike e punës në përgjithësi (dispozitat e pjesës së

përgjithëshme) apo dispozitat e veçanta të Kodit të Punës të R. Sh31. Është e qartë se personi duke

hyrë në marrëdhënie juridike pune me një institucion, pavarësisht nga forma organizative e lindjes

së këtyre manëdhënieve (marrëveshje për punë, emërim, zgjedhje), është i detyruar të ruajë dhe të

forcojë pronën, rendin juridik, kërkesat e disiplinës në punë, rregullat e bashkëjetesës32, etj.

Punëmarrësi detyrohet të kryejë me kujdes punën që i ngarkohet. Ai, duhet të përdorë, sipas

rregullave të caktuara, mjetet e punës, aparaturat, mjetet e punëdhënësit dhe pajisjet e vëna në

dispozicion të tij33. Në këtë mënyre, punëmarrësi është i detyruar që të mos i shkaktojë dëm

ndërmarrjes, institucionit me të cilin është në marrëdhënie pune. Shkelja e këtij detyrimi, sjell me

vete, kur janë kushtet e kërkuara nga ligji, përgjegjësinë për shpërblimin e dëmit. Në këtë kuptim,

mund të mendohet se përgjegjësia e punëmarresit për shpërblimin e dëmit e ka burimin te

marrëdhënia e punës në përgjithësi.34 Një përfundim i tillë nuk mund të jetë i drejtë teorikisht sepse

të çon në përzierjen e detyrimeve të përgjithshme të punëmarrësit, në fushën e marrëdhënieve të

punës, në detyrimet e posaçme të saj.35 Në këtë përzierje të elementeve, shihet mangësia kryesore

e këtij konstruksioni juridik të parashtruar. Duket qartë se përgjegjësia që shqyrtojmë e ka burimin

te dispozita e posaçme e legjislacionit të punës, sepse kjo dispozitë vendos kërkesa të veçanta e të

përpikta në këtë drejtim.

Marrëdhënia juridike e punës nuk e përfshin këtë detyrim si detyrim specifik e të hollësishëm. Ajo

përmban vetëm një premisë që të hyjë në veprim e të gjejë zbatim rregullimi i posaçëm i

përgjegjësisë për shpërblim pasuror. Padyshim, marrëdhënia juridike e punës krijon dhe nga ana

tjetër, kërkesa për t'u treguar kujdes i veçantë ndaj pronës që i është besuar punëmarrësit për

kryerjen e punës ose detyrës36.

Punëmarrësi ngarkohet me përgjegjësi për shpërblimin e dëmit në qoftë se në veprën e tij (veprimin

ose mosveprimin) vërtetohen katër elementë të domosdoshëm37

a) dëmi pasuror,

b) faji,

c) paligjshmëria e veprës,

d) lidhja shkakësore (kauzale).

30Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 31 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 32 Flitet per bashkejetesen ne marredheniet e punes due nuk duhet konfonduar me bashkejetesen si institut i se

drejtes familjare. 33Neni 24 i Kodit të Punës 34 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 35 Idem 36 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 37 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012.

8

Mungesa në veprën e punëmarrësit, qoftë edhe e njërit prej këtyre katër elementeve, përjashton

zbatimin e kësaj përgjegjësie juridike pasurore të parashikuar në nenin 27 të Kodit të Punës.

Me dëm pasuror, si element i përgjegjesisë juridike të punës, kuptohet çdo pakësim i pasurisë

ekzistuese të ndërrmarjes, institucionit, si rezultat i veprës se paligjshme të punëmarrësit38 gjatë

kryerjes së punës ose detyrës. Dëmi pasuror shprehet në pakësimin e vlerave materiale (të cilat

quhen humbje), të përbëra si nga dëmi real (humbje e pësuar), ashtu edhe nga fitimi i munguar39.

Ky kuptim juridiko civil i dëmit, në fushën e përgjegjësisë juridike të punës merr disa tipare të

veçanta. Në detyrimin për shpërblimin e dëmit, sipas legjislacionit të punës, edhe pse dëmi përfshin

dëmin real dhe fitimin e munguar, gjykata mund të shkarkojë pjesërisht ose plotësisht

punëmarrësin nga detyrimi për shpërblimin e dëmit kur vërtetohen rrethanat e përcaktuara me

ligj40. Ndryshe shihet kjo qështje në përgjegjësinë juridike civile, ku personi detyrohet të shpërblejë

dy llojet e dëmeve, dëmin pozitiv dhe fitimin e munguar.41 Kësisoj, në qoftë se punëmarresi i një

fabrike, nga pakujdesia në punë thyen një pajisje të makinës që prodhon elemente mekanike, e për

pasojë puna pezullohet për dy ditë me rradhë. Në këtë rast shkaktohen dy lloje dëmesh: lloji i parë

i dëmit që është dëmi real (efektiv) për të cilin do të detyrohet punëmarrësi të shpërblejë

shpenzimet që nevojiten për riparimin e defektit që pësoi makineria, si dhe lloji i dytë i dëmit, që

është fitimi i munguar, domethënë, ai fitim që do të realizonte fabrika gjatë dy ditëve që makina

nuk punoi42. Në rastin konkret punëdhënësi duhet të nxjerrë aktin administrativ për shpërblimin e

dëmit të shkaktuar, duke shqyrtuar dhe mundësitë që ka gjykata për uljen ose shkarkimin tërësisht

të tij. Ky rregull shpreh kufizimin e shpërblimit të dëmit në dallim nga përgjegjësia juridiko- civile

ku vëllimi i detyrimit është më i madh.

Kufizimi i shpërblimit të dëmit në marrëdhënien e punës, qëndron zakonisht në shpërblimin e një

pjesë të dëmit dhe jo edhe të fitimit të munguar, është në thelb zbutje e kësaj përgjegjësie në raport

me përgjegjësinë juridike civile. Kjo zbutje ose ky zvogëlim i përmasave të kësaj përgjegjësie,

është pranuar me që1lim që të garantohet gjendja ekonomike e punëmarrësit. Madje, duhet

nënvizuar edhe një rrethanë tjetër, ajo që përgjegjësia e punëmarrësit është përgjegjësi për të

pëmbushur detyrat e tij duke përdorur mjete dhe vegla pune si makineri instrumente, mekanizma

të ndërlikuara, vegla të tjera pune, lëndë djegëse, lëndë kimike etj. Për rrjedhojë, dëmtimi ose

nxjerrja jashtë përdorimit e kësaj pasurie, mundet të ndërpresë përkohësisht veprimtarinë e

prodhimit. Kjo mund të sjellë pasoja shumë të mëdha po të mbahen parasysh fitimet e pa realizuara

për ndërmarrjen, institucionin e dëmtuar. Duke pranuar restitucionin, si rregull për gjithë dëmin,

ligjvënësi ka dashur të përjashtojë nga sfera e përgjegjësisë ato perfitime të mëdha të parealizuara

të cilat punëmarrësi i ka vështire t'i shpërblejë, kur dihet se paga e punës përbën zakonisht burimin

kryesor të sigurimit të mjeteve të jetesës për punëmarrësin43.

38 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 39 Neni 640 i Kodit Civil të R. Sh.. Shih gjithashtu për këtë problem Edward J.Koinka në punimin”Torts” 1992, f.

229-254. 40Neni 27/4 i Kodit të Punës 41 A. Sallabanda “E drejta e detyrimeve”, Tiranë 1962 f. 287-300 42 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012.

43 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012.

9

Në literaturën e huaj juridike44 janë shfaqur mendime, sipas të cilave, punëmarrësi për dëmin që i

ka shkaktuar punëdhënësit duhet të ngarkohet, të shpërblejë krahas dëmit real (efektiv) edhe

fitimin e munguar kur:

a) dëmi i shkaktuar nga punëmarrësi në pasurinë e punëdhënësit, është pasojë e veprës penale,

b) dëmi është shkaktuar gjatë përmbushjes së detyrave zyrtare.

Në dy rastet, argumentojnë këta autorë, nuk ndodhemi në sferën e së drejtës civile. Kjo zgjidhje,

sipas tyre, justifikohet nga fakti se: në rastin e parë punëmarrësi ka përfituar nga qënia në

marrëdhënie pune me punëdhënësin për të vënë dorë në mënyrë kriminale mbi pasurinë që i është

besuar ndërsa në rastin tjetër, punëmarrësi ka shkaktuar dëm, duke përfituar nga cilësia e tij si

person zyrtar, ose nga mundësia që ka, që nëpërmjet kësaj cilësie të verë dorë mbi pasurinë e

punëdhënësit. Pra, sipas tyre, këtu nuk do të zbatohet përgjegjësia juridike e pasurore e punës,

sepse legjislacioni i punës shprehen ato, përmban vetëm shmangie në drejtim të zbutjes së

përgjegjësisë juridike45.

Dëmi që i shkaktohet punëdhënësit mund të jetë i llojeve të ndryshme. Këtu, nuk mund të

parashikohet një listim i plotë i të gjithë rasteve dhe formave të tij. Do të ishte vështirë gjithashtu,

të mendohej për një kualifikim të përgjithshëm të dëmeve, por, sidoqoftë, duhet pranuar se në

fushën e përgjegjësisë për shpërblimin e dëmit, dëmi përfaqëson gjithmonë cënimin e pronës

private ose publike.

1.2 Dëmi sipas legjislacionit Shqipëtar.

1.2.1 Koncepti i dëmit sipas të drejtës civile dhe parashikimeve në Kodin Civil.

Në nenin 608 të Kodit Civil jepet dhe përkufizimi i shkaktimit të dëmit. Sipas kësaj dispozite, një

person që në mënyrë të paligjshme dhe me faj i shkakton një tjetri ose pasurisë së tij një dëm,

atëhere ai detyrohet ta shpërblejë dëmin që ka shkaktuar46. Që të lindin detyrimet nga shkaktimi i

dëmit jashtëkontraktor duhet të konkurojnë disa kushte së bashku. Këto janë:

a) Ekzistenca e dëmit

b) Ekzistenca e paligjshmërisë ose të mosveprimit

c) Ekzistenca e lidhjes shkakësore midis veprimit ose mosveprimit dhe dëmit të ardhur.

1.2.2 Kushtet e përgjegjësisë civile

Që të kemi përgjegjësi civile duhet të ekzistojë:

1. Dëmi:

44 M. Kostov”Kontrolli financiar dhe përgjegjësia materiale”, Sofje 1955 përkthim shqip, f. 47-52.. 45 Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 46Mariana Semini (Tutulani),"E drejta e detyrimeve dhe e kontratave’’ Shtëpia botuese"Skanderbeg books", Tiranë

2006.

10

2. Veprimi i kundraligjshëm

3. Lidhja shkakësore midis veprimit/mosveprimit dhe pasojës

4. Faji

Pa ekzistencën e dëmit nuk mund të ekzistojë përgjegjësia për shpërblimin e tij. Për herë të parë

Kodi Civil, në Nenin 625 parashikon jo vetëm dëmin pasuror por edhe dëmin moral. Çdo person

që i shkakton dëm pasurisë së një tjetri ose dëmton shëndetin ose jetën e një personi tjetër mban

përgjegjësi civile për shpërblimin e këtyre formave të dëmit. Një veprim ose mosveprim duhet të

jetë i paligjshëm që të sjellë përgjegjësi civile për shpërblimin e dëmit47.

Kodi Civil në Nenin 608 sanksionon se një dëm quhet i paligjshëm atëhere kur është rrjedhim i

shkeljes ose cënimit të interesave ose i të drejtave të një personi, të cilat mbrohen nga rendi juridik

ose nga zakonet e mira. Kur një person kryen një veprim të paligjshëm nuk është e thënë që duhet

ta dijë saktësisht se cilin ligj apo dispozitë ligjore ka shkelur. Prandaj mjafton të dijë që veprimi i

tij është i qortueshëm nga shoqëria48.

Jo gjithmonë një vepër e paligjshme sjell përgjegjësi civile për shpërblimin e dëmit të shkaktuar49.

a) Nuk ka përgjegjësi civile atëherë kur dëmi vjen si rezultat i veprimit të një personi të

autorizuar si, për shembull zjarrfikësit, ose punonjësit të ndihmës së shpejtë mjekësore,

ose veterinerët në rast karantine që bëjnë therje të detyruar e të tjera.

b) Nuk ka përgjegjësi civile kur një veprim kryhet me pëlqimin e të dëmtuarit, për

shëmbull, hedhja e disa sendeve me pëlqimin e të dëmtuarit nuk e ngarkon personin që

i ka hedhur, me përgjegjësi civile.

c) Kryerja e dëmit në kushtet e mbrojtjes së nevojshme rregullohet shprehimisht nga Kodi

Civil në Nenin 611. Instituti i mbrojtjes së nevojshme nuk trajtohet në të drejtën civile

në Kodin Civil, për këtë arsye do të shfrytëzohet nocioni që jepet nga e drejta penale”50

d) Përsa i përket nevojës ekstreme sipas Nenit 612 të K.C personi mban përgjegjësi civile

në rastin kur e shkakton dëmin në kushtet e saj. Më konkretisht një person që i

shtërnguar nga nevoja për të shpëtuar veten e tij nga një rrezik i menjëhershëm i një

dëmi të rëndë që nuk e ka mënjanuar dhe nuk e mënjanonte dot vetë, detyrohet të

shpërblejë dëmin.

Në këto raste gjykata mund të vendosë uljen e vlerës së shpërblimin të dëmit ose shkarkimin e tij

nga përgjegjësia të personit që ka shkaktuar dëm në kushtet e nevojës ekstreme51.

a) Ekzistenca e fajit.

47Mariana Semini (Tutulani),"E drejta e detyrimeve dhe e kontratave’’ Shtëpia botuese"Skanderbeg books", Tiranë

2006. 48Mariana Semini (Tutulani),"E drejta e detyrimeve dhe e kontratave’’ Shtëpia botuese"Skanderbeg books", Tiranë


2006. 50Kodi Penal, Neni 19. 51Mariana Semini (Tutulani),"E drejta e detyrimeve dhe e kontratave’’ Shtëpia botuese"Skanderbeg books", Tiranë

2006.

11

Faji është kushti i përgjegjësisë civile kontraktore dhe jashtëkontraktore. Vetëm në disa raste

përjashtimore parashikohet mungesa e fajit, e cila sjell përgjegjësi civile. Këto janë rastet taksative

të përgjegjësisë pa faj. Barra e provës bie mbi personin që ka shkaktuar dëmin për të provuar nëse

ka ose jo faj për ardhjen e tij. Neni 608, paragrafi i dyte, i KC parashikon se një person që ka

shkaktuar dëm nuk mban përgjegjësi në qoftë se nuk ka faj52.

b) Lidhja shkakësore midis dëmit dhe veprimit të personit që e ka shkaktuar atë.

Neni 609 i KC parashikon se dëmi duhet të jetë rrjedhim i drejtëpërdrejtë dhe i menjëhershëm i

veprimit ose mosveprimit të një personi. Në marrdhëniet jashtëkontraktore veprimi dhe pasoja

duhet të vijë menjëherë pas njëri-tjetrit, pa patur shkëputje në kohë, sepse në të kundërt dëmi nuk

do të quhej pasojë e veprimit ose e mosveprimit të një personi53.

Jo gjithmonë lidhja shkakësore është e dukshme dhe e prekshme. Prandaj për të përcaktuar

ekzistencën e saj shpesh duhet të merret mendimi i ekspertëve. Në ndryshim nga marrdhëniet

kontraktore në marrdhëniet kontraktore lidhja midis një veprimi apo një mosveprimi dhe vetë

dëmit mund të ketë nje shtrirje relativisht të gjatë në kohë. Për shëmbull, përgjegjësia e ndërtuesit

për mungesën e cilësisë në ndërtim për sende të paluajtëshme ekziston deri në 10 vjet që nga marrja

e sendit në dorëzim, kështu që nëse ndodh që ndërtesa të shëmbet brënda këtij afati për faj të

ndërtuesit të saj, atëherë ky i fundit është i detyruar të mbajë përgjegjësi pavarësisht se koha e

evidentimit të pasojës është disa vjeçare nga kryerja e veprimeve ose mosveprimeve të ndërtuesit

(K.C, Neni 866).54

Kur një dëm ka ardhur si rezultat i më shumë se dy veprimeve ose është shkaktuar nga dy ose më

shumë persona, atëherë do të përcaktohet qartë se cili ka qënë veprimi ose shkaku përcaktues që

ka sjellë ardhjen e pasojës.

Kodi Civil trajton shprehimisht disa lloj përgjegjësish për shkaktimin e dëmit. Për efekt studimi i

ndajmë ato në disa grupe, duke pasur parasysh kritere të ndryshme55.

a) Po të marrim si kriter faktin nëse personi e kryen veprën e tij vetë ose mban përgjegjësi për

dëmin e shkaktuar nga të tjerët. Kemi dy forma të shkaktimit të demit, personale dhe të

prejardhur.

b) Po të marrim parasysh numrin e personave që kanë marrë pjesë në shkaktimin e dëmit kemi

dy lloje përgjegjësish: përgjegjësi për dëmin e shkaktuar nga një person dhe përgjegjësi për

dëmin e shkaktuar nga shumë persona së bashku.

c) Po të marrim si kriter llojin e demit, kemi detyrime për shpërblimin e dëmit pasuror dhe

për shpërblimin e dëmit jopasuror.

1. Përgjegjësia për shkaktimin e dëmit në varësi të llojit të subjektit

52Idem 53Idem 54Mariana Semini (Tutulani),"E drejta e detyrimeve dhe e kontratave’’ Shtëpia botuese"Skanderbeg books", Tiranë


2006.

12

Duke u nisur nga kriteri se cili është subjekti që e ka shkaktuar dëmin, se çfarë cilësish intelektuale,

psikike dhe fizike ka personi konkret që ka shkaktuar dëmin kemi këto forma përgjegjësie56.

Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar nga të miturit nën 14 vjeç si dhe personat e pazotë për të vepruar

të barazuar me ta.57

Në ndryshim nga Kodi Civil i mëparshëm, Kodi Civil ekzistues në neni 613 parashikon se i mituri

nën moshën 14 vjeç dhe personi i pazotë për të vepruar nuk mbajnë përgjegjësi civile për

shkaktimin e dëmit. Për dëmet që ata shkaktojnë mbajnë përgjegjësi prindërit, kujdestarët ose

personat që i kanë në ngarkim.58

E reja në legjislacion për këtë lloj përgjegjësie qëndron në faktin se kjo rregullohet si një

përgjegjësie e kushtëzuar, domethenë që prindërit dhe kujdestarët nuk mbajnë përgjegjësi për

dëmet e të miturve nën 14 vjeç dhe të personave të pazotë për të vepruar në qoftë se provojnë se

nuk kanë patur mundësi të pengonin shkaktimin e dëmit. Prindërit dhe kujdestarët për personat e

mësipërm kanë detyrimin për mbikqyrjen, rritjen dhe edukimin e tyre. Ky detyrim që buron nga

Kodi i Familjes është shkak i detyrimit për shpërblimin e dëmit të shkaktuar nga kjo kategori

personash.59

2. Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar nga të miturit mbi 14 vjeç dhe nga personat me zotësi

të kufizuar për të vepruar.

I mituri mbi 14 vjeç ose personi me zotësi të kufizuar për të vepruar që barazohet me te, mban

përgjegjësi për dëmin e shkaktuar personalisht prej tyre. Ky është parimi i përgjithshëm i

sanksionuar në nenin 614 paragrafi I i Kodit Civil.60

Po në nenin 614 paragrafi i dytë kushtëzohet përgjegjësia e mësipërme në faktin nëse i mituri ka

ose jo të ardhura. Me të ardhura do të quhet çdo gjë e fituar nga puna e tij si dhe çdo pasuri tjetër

në emër të të miturit e fituar në mënyrë ligjore me dhurim, testament e të tjera.61

Në qoftë se i mituri është në marrëdhënie pune dhe ka të ardhura ose pasuri, është i detyruar të

përgjigjet vetë për dëmet e shkaktuara prej tij. Por në qoftë se i mituri nuk është në marrdhënie

pune dhe nuk ka të ardhura, përgjegjësia për shpërblimin rëndon mbi prindin ose kujdestarin e tij,

por kjo përgjegjësi është e kushtëzuar në nenin 613 të Kodit Civil.62




2006. 59Idem 60Idem 61Idem 62Mariana Semini (Tutulani),"E drejta e detyrimeve dhe e kontratave’’ Shtëpia botuese"Skanderbeg books", Tiranë

2006.

13

Një problem juridik është se mbi cilin rëndon përgjegjësia për shpërblimin e dëmit të shkaktuar

nga i mitur kur është zgjidhur martesa. Praktika ka bërë përgjgjës për shpërblimin e dëmit në këtë

rast atë prind të cilit i është lënë fëmija në rritje dhe edukim me vendim të Gykatës.63

Ndodh në praktikë që një person me zotësi të plotë për të vepruar pretendon se e ka kryer dëmin

në kushtet e pavetëdijes ose të errësimit të përkohshëm të ndërgjegjes. Në nenin 616 parashikohet

se personi që nuk e ka patur ndërgjegjen e veprimit në çastin e shkaktimit të dëmit mban përgjegjësi

civile, por gjykata në këto raste mund të vendosë uljen e shpërblimit të dëmit kur konkurojnë disa

faktorë. Mund të përmendim:

Mosha e personit që ka shkaktuar dëmin

Shkalla e ndërgjegjes për veprimin e kryer

Gjëndja ekonomike e shkaktuesit të dëmit

Por gjykata nuk ka të drejtë ta ulë shpërblimin e dëmit edhe kur konstatohen faktorët e mësipërm,

në qoftë se gjendja e pavetëdijes ka ardhur si rezultat i veprimeve me faj të shkaktuesit të dëmit,

për shëmbull, ai ka marrë drogë.

3. Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar nga personat që ndodhen nën mbikqyrjen e të tjerëve.

Ky lloj dëmi parashikohet për herë të parë në një dispozitë të veçantë dhe konkretisht në nenin 615

të KC. Kjo lloj përgjegjësie, që është një përgjegjësi e prejardhur, sepse nuk rrjedh nga dëmi i

shkaktuar direkt nga personi që përgjigjet për të, por nga një dëm i shkaktuar nga një i tretë,

përfshirë dy kategori personash:

a- Së pari, të miturit që ndodhen në institucione arsimore, kulturore, shëndetësore dhe të

tjera të ngjashme me to. Në qoftë se i mituri ndodhet në një institucion shkollor, shëndetësor ose

kulturor, atëherë përgjegjësinë për dëmin e shkaktuar prej tij e mban mësuesi ose personi i caktuar

për ta mbikqyrur për kohën gjatë së cilës i mituri ndodhet në këto institucione.

b- Së dyti, personat që janë duke mësuar një mjeshtëri, një profesion në kurse, shkolla e të

tjera, pavarësisht nga mosha e tyre dhe nga pasja e zotësisë për të vepruar, mjafton që të kenë

moshën e kërkuar për të marrë pjesë në ato kurse për të fituar një profesion apo mjeshtëri të caktuar

(për shëmbull, kursi për shofer, etj). Edhe në këtë rast përgjegjësia për kryerjen e dëmit nga

kursanti apo nxënësi rëndon mbi mësuesin, mjeshtrin, ose personin që ka nën mbikqyrje nxënësin

e mësipërm. 64

Në të dy rastet e mësipërm përgjegjësia e personave që kanë nën mbikqyrje ata që kanë shkaktuar

dëmin është një përgjegjësi e kushtëzuar. Pra, ata shkarkohen nga përgjegjësia në qoftë se provojnë

se i kanë marrë të gjitha masat e mundshme për mosardhjen e dëmit. 65



2006. 65Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012.

14

1.3 Përgjegjësia për shkaktimin e dëmit pasuror

Termi “dëm” është term ligjor që përdoret në literaturën juridike të Republikës së Shqipërisë, dhe

është një kusht thelbësor i përgjegjësisë së punëmarrësit në pajtim të plotë me formulimet që japin

vetë dispozitat e legjislacionit.66

Dëmi zakonisht i shkaktohet drejtpërsëdrejti pasurisë së punëdhënesit, ku punëmarrësi është në

marrëdhënie pune. Por, në raste të veçanta dëmi mund t'i shkaktohet edhe pasurisë së personave të

tretë që për njërën arsye ose tjeterën, kanë hyrë në posedimin e ndërrmarjes, institucionit ose

organizatës për shkak të veprimtarisë së saj. Në këtë rast, ndaj personave të tretë përgjegjësi juridik

civil është ndërmarrja, institucioni, ndërsa punëmarrësi do të mbajë përgjegjësi pasurore ndaj

punëdhënësit. Shqyrtimi paraprak dhe i kujdesshëm i masës së dëmit nga organi kompetent, është

një nga kushtet thelbësore për caktimin e saktë të shpërblimit. Si dhe për shqyrtimin e drejtë e më

cilësi të problemit në instancat e tjera. Përcaktimi i saktë i masës së dëmit ka rëndësi të veçantë

edhe per fillimin ose jo të çëshjtes penale ndaj punëmarrësit fajtor në shkaktimin e dëmit67.

Shqyrtimi paraprak është i thjeshtë për detyrimet e ndryshme pasurore që ka punëmarrësi ndaj

punëdhënësit (psh. për kthimin e paradhënieve, të shumave të paguara më tepër) detyrimi për

pagim i të cilave nuk rrjedh nga shkaktimi i dëmit të drejtëpëdrejtë material, siç mund të jenë, psh.

prishja, humbja ose zhdukja e pasurisë, e veglave të punës ose e kafshëve të punës dhe të prodhimit.

Kjo shpjegohet me atë se masa e dëmit për moskthimin e shumave të paguara më tepër ose për

paradhëniet është e qartë dhe, detyrimi pasuror i llogaritarit në këtë rast presupozohet, me kusht

që të mos ekzistojë mundësia e nxjerrjes së shumave të mësipërme nga punëmarrësit që i kanë

përfituar ato pa të drejtë.

1.3.1 Faji

Parimi i përgjegjësisë me faj është parim kryesor që përshkon përgjegjësinë e punëmarresit për

dëmin e shkaktuar në punë. Mungesa e tij, edhe kur vërtetohen elementet e tjerë në veprën e

punëmarrësit, sjell që punëmarrësi të mos mbajë përgjegjësi për dëmshpërblim sipas Kodit të

Punës. Kështu vepron edhe praktika gjyqësore, duke bazuar përfundimin për fajësinë ose

pafajësinë e paditësit si në prova ashtu dhe në ligj. 68

Faji është element që përcaktohet nga qëndrimi i punëmarrësit ndaj shkeljes së tij të paligjshme

ashtu dhe ndaj pasojës së dëmshme të ardhur në formën e parashikimit ose mundësisë të

parashikimit të kësaj pasoje. Faji i punëmarrësit në kryerjen e veprimit ose mosveprimit të

paligjshëm edhe sipas dispozitave mbi përgjegjësinë pasurore juridike të punës, mund të paraqitet

në formën e dashjes (direkte ose indirekte), si dhe në formën e pakujdesisë (vetbesim i tepruar ose

neglizhencë). Thuhet se punëmarrësi ka vepruar me dashje direkte në dëmtimin e prones, kur ka

parashikuar pasojat realisht të mundshme te sjelljes se tij dhe ka dëshiruar ardhjen e këtyre

66Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 67Shih K. Çela “E Drejta e Punës”, Ilar 2012. 68Idem

15

pasojave; ndërsa në formën e dashjes indirekte, kur i ka parashikuar këto pasojä nuk ka dëshiruar

ardhjen e tyre, por me ndërgjegje i ka lejuar.

Përgjegjësia për zhdëmtim, nga sa u parashtrua edhe më lart, nuk mund të zbatohet kur dëmi rrjedh

nga rreziqe të zakonshme që lidhen me procesin e prodhimit ose të punës. Në praktikë është

pranuar se, kur dëmi efektiv ekzistonte dhe shkaktimi i tij nuk vërtetohet nga ndonjë faktor tjetër,

prezumohet se ky dëm është shkaktuar për fajin e personit materialisht përgjegjës, i cili në bazë të

legjislacionit të punës detyrohet të shpërblejë punëdhënësin.69

1.4 Jurisprudenca e Gjykatava shqiptare në lidhje me dëmin e shkaktuar në marrëdhëniet

e punës.

1.4.1 Dëmi që nuk është rrjedhojë e drejtpërdrejtë e marrëdhënieve të punës, por lidhet me

to.

Kështu, në çështjen S. D kundër R. O, Drejtore e Degës Rajonale Tirana 2, pranë fondit Besa70

rezulton se ka një konflikt civil që buron nga marrëdhëniet e punës midis vartëses dhe ish-eprores.

Vartësja pretendon shpërblimin e dëmit të ardhur për shkak të një letre që ish-eprorja e saj, e

paditura, i ka drejtuar përgjegjësit të zyrës ku punon aktualisht e paditura në Raiffeissen Bank. Kjo

letër konfidenciale kishte si qëllim ndërmjetësimin e punëdhënësit të ri për disa mospagesa në afat

të kësteve të kontratës së huasë nga ana e klientëve të punëdhënësit. Kjo për shkak se e paditura

kur ka punuar pranë fondit “Besa” me detyrë Drejtore e Degës Rajonale, Tirana 2, ka pranuar të

jetë palë dorëzanëse në një kontratë huaje të lidhur midis fondit Besa dhe një personi privat për

shumën 200 000 lekë. Pra paditësja ka qenë edhe e punësuar, edhe kliente e punëdhënësit të saj

dhe nga cilësia e saj si dorëzanëse e kësaj huaje, buron edhe detyrimi i paditëses përpara Fondit

Besa.

Nga ana e saj, paditësja pretendoi se nga letra e dërguar pranë punëdhënësit të saj të ri, i është

shkaktuar një dëm jopasuror moral, duke prekur personalitetin e saj dhe dëm shëndetësor që ka

sjellë pasoja në ç’ekulibrimin e sistemit nervor duke kërkuar si dëm shumën 1 000 000 lekë që

përfaqëson dëmin biologjik moral dhe ekzistencial, bazuar në nenin 60 Kodit Civil. Lidhur me

dëmin ndaj shëndetit, gjykata konstatoi se raporti mjekësor i paraqitur në gjykim tregon se

paditësja ka qenë e sëmurë me diagnozë bronshit difuziv çka tregon se sëmundja nuk ka lidhje me

letrën e dërguar nga e paditura. Gjykata argumenton se: “...marrëdhëniet midis paditëses dhe të

paditurës kanë qenë korrekte gjatë kohës që ato kanë punuar bashkë, çka tregon se nuk ka qenë

qëllim i së paditurës për të ulur personalitetin e paditëses apo për t’i bërë keq asaj”.

1.4.2 Shpërblimi i dëmit pas largimit nga puna

69Idem 70 Për hollësira, shihni Vendimin e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr 1586, datë 02.03.2010, ku gjykata e rrëzoi

padinë.

16

Në çështjen Garda e Republikës së Shqipërisë kundër L. S-së71, rezulton se pala e paditur, për një

periudhë të gjatë kohe, ka qenë në marrëdhënie pune si magaziniere karburanti me palën paditëse,

Gardën e Republikës së Shqipërisë. Në periudhën korrik-gusht të vitit 2008, pasi e paditura po

lirohej nga detyra për shkak të reformës së ushtrisë shqiptare, në depon e karburantit të Gardës së

Republikës, filloi puna për dorëzimin e detyrës së magazinieres së karburantit palës paditëse, pra,

Gardës së Republikës. Nga verifikimi i materialeve të shërbimit të karburantit në Gardën e

Republikës, gjatë dorëzimit të detyrës së të paditurës, kanë rezultuar diferenca e mangësi në disa

artikuj. Gjykata, konkludon se vlera e firove të pallogaritura dhe vlera e tollonave të pashpërndara,

janë në shumën 466,529 lekë, prandaj e detyron ish-të punësuarën të shlyejë detyrimet ndaj

punëdhënësit.

1.4.3 Shpërblimi i dëmit të shkaktuar nga i punësuari/a.

Ka raste kur gjatë marrëdhënies së punës, të punësuarit shkaktojnë dëme me karakter material, për

të cilat duhet të mbajnë përgjegjësi.

Pyetja që shtrohet në këto raste është: A mundet që punëdhënësi ta mbajë shumën e detyruar me

iniciativën e vet drejtpërdrejt nga paga e të punësuarëve apo jo? Në çështjen P. H kundër Drejtorisë

Ujësjellës-Kanalizime sh.a Durrës72, nga e punësuara është ngritur midis të tjerave edhe pretendimi

për kthimin e shumës prej 37.500 lekë, si shumë e mbajtur padrejtësisht nga paga e saj. Nga provat

në këtë çështje rezultoi e provuar se paditëses i është mbajtur nga pagat mujore për muajt dhjetor

2012, janar 2013 dhe shkurt 2013, shuma totale prej 37.500 lekë. Gjykata thekson se i padituri ka

vendosur ndalimin nga paga të paditëses, për dëmet e shkaktuara. Kjo do të thotë se, nëse i padituri

vlerësonte se paditësja i ka shkaktuar dëm ekonomik shoqërisë, ai mund të kërkonte kthimin e

shumës vullnetarisht nga paditësja, apo gjyqësisht, duke provuar në gjykim dëmin e pretenduar se

i është shkaktuar nga paditësja, por nuk mund të kryente kryesisht ndalesa nga paga e saj.73

1.4.4 Konfliktet gjyqësore që lidhen me aksidentet në punë

Në çështjen R. B kundër CEZ Shpërndarjes Sh. A74, rezulton se paditësja ka qenë në marrëdhënie

pune si punëmarrëse me detyrën ndihmës-elektriciste. Më datë 10. 08. 2009, në Nënstacionin Nr.

71 Për hollësira, shihni Vendimin e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr 8341, datë 26.10.2012, me objekt:

Detyrimin e palës së paditur per te paguar demin e shkaktuar Gardes se Republikes, si rezultat i diferences qe ekziston

ne artikujt Nafte, Benzol, Benzine etj, ne shumen 1,029,633 leke, ku gjykata e pranoi pjesërisht padinë. 72 Për hollësira, shihni vendimin e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës Nr. 3280, datë 19.06.2013, që vendosi pranimin

e pjesshëm të padisë pagimin e 15 pagave mujore dhe kthimin e shumës së mbajtur pa të drejtë nga paga e saj. Për

rrjedhojë, i padituri UK Durrës duhet t’i paguajë paditëses edhe vlerën prej 37.500 lekë si ndalesë e mbajtur

padrejtësisht nga paga e paditëses për muajt Dhjetor 2012, Janar 2013 dhe Shkurt 2013. 73 Më konkretisht, Kodi i Punës në nenin 117 të tij ka parashikuar vetëm 2 raste për zbritjen nga paga: (1) Punëdhënësi

zbret nga paga e punëmarrësit tatimin mbi të ardhurat dhe kontributin e sigurimeve shoqërore shëndetësore të

parashikuara me ligj, me akte nënligjore, me kontrata kolektive ose me kontrata individuale; dhe (2) Punëdhënësi

vetëm me autorizim me shkrim nga punëmarrësi mund të zbresë nga paga kuotizacionet sindikale. Ky autorizim mund

të shfuqizohet në çdo kohë. 74 Për hollësira, shihni Vendimin e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr 2356, datë 12.03.2012, me objekt:

Detyrimin e palës së paditur “CEZ Shpërndarje” SHA të dëmshpërblejë paditësen, për dëmin pasuror dhe jo pasuror

të shkaktuara nga aksidentimi në punë, i ndodhur në Repartin FEE, N/stacioni Nr 2, pranë Kombinatit Metalurgjik

17

2 të Repartit FEE pranë Kombinatit Metalurgjik Elbasan, ka ndodhur një avari e rëndë, si pasojë e

së cilës janë aksidentuar rëndë dy të punësuara.

Eshtë konstatuar se një mi ka qenë i ngordhur tek çelësi-thikë në vaj dhe është kërkuar të shkëputej

pajisja nga tensioni dhe të rregullohej. Pasi u sinjalizuan edhe punonjësit e tjerë në turn për

riparimin e defektit që u shkaktua, u ngarkua edhe brigada e defekteve për riparimin. Si shkak për

këtë avari ka qenë komutimi nën ngarkesë i thikës së fuqisë 10Kv të reaktorit K-6 të nënstacionit

elektrik. Si pasojë e një mase të shkaktuar nga vënia në punë e skemës me ngarkesë (energji) dhe

tokëzimit portativ të improvizuar nga brigada e personelit operativ, sepse izolatorët nuk u pastruan

mirë dhe nuk u bë matja e izolacionit të izolatorëve, paditësja është aksidentuar shumë rëndë me

djegie të gradës së dytë dhe të tretë dhe në gjendje të rëndë75 për jetën, është dërguar për ndihmë

mjekësore urgjente në spital. Paditësja dhe familja e saj kanë përballuar të gjitha shpenzimet për

trajtimin e saj mjekësor në shtetin italian. Pavarësisht mjekimit të specializuar në Itali, paditësja

nuk ka mundur të rehabilitohet, duke ngelur e paaftë për punë dhe me dëmtime shumë të rënda të

përhershme të shëndetit. Për pasojë, ajo aktualisht është invalide dhe trajtohet nga skema e

sigurimeve shoqërore. Pala paditëse i ka kërkuar palës së paditur rimbursimin e shpenzimeve për

trajtimin mjekësor.

Punëdhënësi është i detyruar ta dëmshpërblejë atë për dëmin që i është shkaktuar nga aksidenti në

punë, për fajin e shtetasit V. S, punonjës në shërbim të palës së paditur76. Gjithashtu, ditën e

aksidentit, pala e paditur nuk e kishte pajisur paditësen me veshje dhe mjete të posaçme mbrojtjeje

dhe nuk i kishte dhënë instruksione të qarta për veprimet që ajo duhej të kryente në kushtet e

avarisë që kishte ndodhur. Nga ana e tij, punëdhënësi prapëson se paditësja, për shkak të aksidentit

Elbasan, me pasojë plagosje të rëndë të paditëses dhe konkretisht: Pagimin e dëmit të plotë pasuror që lidhet me

shpenzimet e plota të mjekimit në klinika dhe spitale; shpenzimet farmaceutike për sigurimin e mjekimit të nevojshëm;

shpenzimet e transportit dhe të qëndrimit të paditëses dhe familjarëve të saj brenda/jashtë shtetit; shpenzimet e

përkujdesjes; Pagimin e dëmit për humbjen ose pakësimin e të ardhurave për shkak të aksidentit, dhe çdo fitim të

munguar; Pagimin e dëmit jopasuror në të gjitha figurat e tij, që lidhet me cenimin e integritetit fiziko-psikik (dëmi

biologjik), për shkak të dhimbjeve e vuajtjeve shpirtërore të shkaktuara nga fakti i paligjshëm (dëmin moral), për

shkak të cënimit të të drejtave të personalitetit (dëmi ekzistencial), si dhe të çdo lloj dëmi tjetër jopasuror; Pagimin e

“Interesave të lindura” (kamatëvonesat) për shkak të mos ekzekutimit në kohë të detyrimit, të llogaritura nga koha e

lindjes së detyrimit deri në shlyerjen e plotë të pagesës së dëmit; Pagimin e vlerës monetare të “Indeksimit” për shkak

të zhvlerësimit të vlerës reale të dëmshpërblimit nga inflacioni, i llogaritur nga koha e lindjes së detyrimit deri në

shlyerjen e plotë të pagesës së totalit të dëmeve, ku gjykata ka vendosur pranimin e padisë dhe detyrimin e palës së

paditur të shpërblejë dëmin pasuror dhe jopasuror shkaktuar paditëses, si rezultat i aksidentit të ndodhur në datë

10.08.2009 në masën 19.677.687 (nëntëmbëdhjetë milion e gjashtëqind e shtatëdhjetë e shtatë mijë e gjashtëqind e

tetëdhjetë e shtatë) lekë 75 Nga epikriza përcjellëse me nr. 8073 regjistrimi, datë 12.08.2009, konstatohet se stafi mjekësor i Shërbimit të

Djegies dhe Kirurgjisë Plastike në QSUT, ka konkluduar se gjendja e pacientes Roza Bezhani ka qenë shumë e rëndë

dhe me prognozë të rezervuar për jetën në momentin e paraqitjes në spital. Në epikrizë sipas rekomandimit të mjekëve

specialistë, paditësja duhej të kurohej dhe trajtohej jashtë vendit, pasi nevojat e posaçme për trajtim mjekësor nuk

mund të plotësoheshin në vend. është hartuar dhe nënshkruar nga shefi i shërbimit, Drejtoresha e QSUT “Nënë Tereza”

dhe është konfirmuar nga Ministria e Shëndetësisë 76 Koment: Detyrimi i palës së paditur lind nga neni 618 i K.Civil. Ky nen nuk kërkon ekzistencën në të njëjtën kohë

të veprimeve ose mosveprimeve me faj të punëdhënësit nga njëra anë dhe të punonjësit të tij nga ana tjetër, por

parashikon se në çdo rast, pavarësisht nga veprimet ose mosveprimet e punëdhënësit, ai konsiderohet përgjegjës për

dëmet e shkaktuara të tretëve, për fajin e punonjësve që janë në shërbim të tij, gjatë ushtrimit të detyrave që i janë

besuar prej tij.

18

në punë, përfiton nga sigurimet shoqërore pension invaliditeti të plotë në masën 29.823 lekë dhe

për pasojë nuk ka të drejtë të kërkojë dëmshpërblim nga pala e paditur.

Dëmi pasuror77 sjell si pasojë cënimin e pasurisë së të dëmtuarës në kuptimin e ngushtë ekonomik,

pra humbjen e pasurisë (deminutio patrimonii) në mënyrë të paligjshme. Prandaj edhe shpërblimi

i dëmit pasuror ka për qëllim të rikthejë pasurinë e së dëmtuarës në gjendjen e mëparshme, duke

“mbushur” diferencën e krijuar ndërmjet gjendjes ekonomike aktuale të saj, me atë në të cilën do

të ndodhej nëse nuk vërtetohej fakti i paligjshëm (quanti ea res erit, tantam pecuniam condemnato).

Lidhur me dëmin jopasuror78 të pretenduar në padi, dëmtimi i shëndetit vjen si pasojë e cënimit të

integritetit fizik dhe/ose psikik të njeriut79.

Dëmtimi i shëndetit, i njohur nga jurisprudenca edhe si “dëmi biologjik” apo “dëmi mbi

shëndetin”, është figurë e posaçme e dëmit jopasuror dhe si i tillë, objekt kërkimi i pavarur i

dëmshpërblimit përkatës. Në dallim nga dëmet pasurore, dëmi biologjik nuk ka vlerë ekonomike

në tregun e lirë, cënimi i tij nuk kompensohet në natyrë dhe as nuk ka çmim në të holla. Por, për

efekt të mbrojtjes së shëndetit, lehtësimit dhe rehabilitimit fizik e social të të dëmtuarit në të

ardhmen, personi përgjegjës për shkaktimin e dëmit biologjik detyrohet t’i paguajë atij një

dëmshpërblim në të holla, në mënyrë të pavarur nga dëme të tjera pasurore e jopasurore që

eventualisht i dëmtuari ka pësuar për shkak të të njëjtit fakt të paligjshëm.

Dëmi moral, (pretium doloris ose pecunia doloris) është shfaqje e brendshme, e përkohshme, e

turbullimit të padrejtë, (non iureperturbatio) të gjendjes shpirtërore të njeriut, dhimbje e vuajtje

shpirtërore apo gjendje ankthi e mundimi shpirtëror që rrjedh si pasojë e faktit të paligjshëm. Cilido

që pëson cënime në sferën e shëndetit dhe të personalitetit të tij nga veprimet a mosveprimet e

paligjshme dhe me faj të një të treti ka të drejtën të kërkojë edhe shpërblimin e dëmit moral të

pësuar.

Dëmtimi i shëndetit (dëmi biologjik) përbën, në thelb, cënimin e së mirës së shëndetit, të integritetit

fizik dhe/ose psikik të njeriut. Ky dëm jopasuror, i parashikuar nga shkronja “a” e nenit 625 të

Kodit Civil, është objekt kërkimi dhe dëmshpërblimi, i pavarur nga dëme të tjera pasurore e

jopasurore të pësuara nga i dëmtuari për shkak të të njëjtit fakt të paligjshëm80. Dëmi biologjik,

77 Lidhur me dëmin pasuror, në nenin 640 i K.Civil dallojmë humbjen e pësuar nga pakësimi i pasurisë, që njihet si

dëmi aktual apo dëmi emergjent (damnum emergens) dhe fitimin e munguar (lucrum cessans). Në rastin objekt gjykimi

pala paditëse kërkoi dëmin e pësuar, pra pakësimin, humbjen e interesit pasuror aktual, i cili sipas llogaritjeve të bëra

nga eksperti në aktin e ekspertimit rezulton të jetë në masën 12.640.651 (dymbëdhjetë milion e gjashtëqind e dyzet

mijë e gjashtëqind e pesëdhjetë e një) lekë. 78 Në Kodin Civil, posaçërisht në shkronjën “a” të nenit 625, parashikohet se: “Personi që pëson një dëm, të ndryshëm

nga ai pasuror, ka të drejtë të kërkojë të dëmshpërblehet kur … a) ka pësuar një dëmtim të shëndetit …”. 79 Koment: Të drejtat e njeriut për jetën dhe shëndetin janë të drejta objektive që lindin dhe janë të padhunueshme e

të pandashme me vete ekzistencën e tij. Prandaj te tilla ato mbrohen e garantohen si të drejta themelore të njeriut nga

Kushtetuta (neni 3, 15/1 dhe 21). Mbrojtja e shëndetit të njeriut mëshirohet jo vetëm në detyrimin e shtetit për kujdesin

shëndetësor (neni 15/2 dhe 56), por edhe në të drejtën për të realizuar këtë mbrojtje në gjykatë (neni 42/2), ndërmjet

të tjerave, duke detyruar cilindo që cenon integritetin e tij fizik e psikik të shpërblejë dëmin e shkaktuar 80Koment: Jeta dhe shëndeti i njeriut nuk ka çmim, në respektim të parimit themeltar kushtetues të barazisë përpara

ligjit dhe ndalimit të diskriminimit sipas nenit 18 të Kushtetutës, gjykata duhet të garantojë një gjykim uniform dhe

vlerësim të njëjtë të përqindjes e të masës së shpërblimit të dëmit biologjik, për çdo formë e shkallë konkrete të cenimit

të përhershëm a përkohshëm te integritetit fizik ose psikik të të dëmtuarit. (Vendimi unifikues Nr. 12, dt. 14.09.2007

i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë.)

19

duke qenë cënim në integritetin fizik dhe/ose psikik të njeriut, është objektivisht i vërtetueshëm.

Prandaj, në zbatim të rregullave parimore të neneve 2, 6, 29 e vijues te K.Pr.Civile (da mihi factum,

dabo tibi ius), i dëmtuari që kërkon dëmshpërblimin ka barrën e provës të vërtetojë se dëmi ka

ndodhur, si dhe lidhjen shkakësore të tij me faktin e paligjshëm.

Përveç kësaj, gjykata kërkon mendimin e specializuar të ekspertëve vlerësues të dëmeve

shëndetësore në shërbim të arritjes së përfundimeve përkatëse sipas bindjes së saj të brendshme

për vërtetimin ose jo të shkaktimit të dëmit biologjik, lidhjes shkakësore juridike të tij me faktin e

paligjshëm, si dhe për përcaktimin e llojit dhe shkallës përkatëse të dëmtimit, në përqindje për

dëmtimet e përhershme dhe në ditë për ato të përkohshme. Në funksion të garantimit të sigurisë,

qëndrueshmërisë dhe uniformitetit të gjykimit, për caktimin e shkallës së dëmtimit të shëndetit dhe

masës respektive të dëmshpërblimit, në parim, gjykatat dhe ekspertët i referohen kritereve teknike

tabelare të parashikuara për këtë qëllim, apo për situata të ngjashme në akte normative.

Gjykata vlerëson se: ”...edhe dinjiteti e paprekshmëria e njeriut në qënien fizike e psikike,

paprekshmëria e jetës private, familjare e sociale, e drejta për të gëzuar dhe zgjedhur me vullnet të

lirë mënyrën e jetesës, janë të drejta absolute të njeriut81 dhe, si të tilla, të mbrojtura erga omnes

në raport me çdo pjesëtar tjetër të shoqërisë. Në këtë kuptim, edhe dhimbja e brendshme e vuajtja

shpirtërore, si dhe cenimi i normalitetit të jetës së njeriut në ekzistencën e tij si individ dhe anëtar

i shoqërisë, të shkaktuara nga vepra e paligjshme e të tretit, përbëjnë cënime të vlerave të

lartpërmendura të të drejtave të personalitetit të mbrojtura nga Kushtetuta”82

81 Koment: Këto të drejta janë pjesë e themeleve të shtetit e të rendit tonë juridik dhe gëzojnë mbrojtjen më të lartë

kushtetuese sipas neneve 3, 15, 18, 21, 42, 49, 52, 53, 54, 55 të Kushtetutës 82 Në nenin 625 të Kodit Civil, parashikohet e drejta e personit për të kërkuar dëmshpërblim nëse cenohet në “nderin

e personalitetin e tij”. Këto cenime formësohen në dy lloje dëmesh jopasurore, të sferës jashtëkontraktore: dëmin

moral dhe dëmin ekzistencial.

20

Kreu II

Evolucioni i marrëdhënieve të punës dhe përgjegjësisë pasurore në vështrim krahasues.

2.1 Hyrje.

Ky kre i këtij desertacioni do të trajtojë in omnibus kuadrin historik të evoluimit të marrëdhënieve

të punës, në vështrim krahasues. Fokusi kryesor do të jetë Mbretëria e Bashkuar, Franca dhe

Gjermania, vende këto të cilat do të gjejnë trajtim të detajuar në krerët në vijim, por edhe Skocia,

etj. Qëllimi është paraqitja e një tabloje diverse në aspektin historik, përpara se të thellojmë

kërkimin shkencor krahasues, për vendet specifike të Europës Perëndimore.

Është gjerësisht e pranuar se ligji i punës është duke kaluar një “krizë” konceptesh themelore.83

Kjo shpjegohet, mbi të gjitha, nga numri në rritje i marrdhënieve të punës të cilat nuk mbulohen

nga koncepti i kontratës së punës ose i marrdhënies së punës. Ky kre, inter alia, synon të

kontribuojë në debatin mbi të tashmen dhe të ardhmen e legjislacionit të punës dhe, të shqyrtojë

evolucionin, inter alia të kontratës së punës, nga një kendvështrim historik dhe krahasues. Nevoja

për një qasje të tillë vjen nga kushtet në të ciliën kontrata e punës filloi të marrë formë si një

institucion themelor i të drejtës së punës, rreth fundit të shekullit të njëzetë, e cila ishte në disa

aspekte e ngjashme me atë sot.84Atëherë, njësoj si tani, ekzistonte një shqetësim i gjerë në shumë

shtete rreth ndikimeve negative të ndërmarrjeve industriale të cilat ishin duke vendosur nje

pabarazi sociale85. Varfëria e vazhdueshme nënkuptonte se benefitet e supozuara të ekonomisë së

tregut nuk mund, të ishin universalisht të disponueshme.86 Në të njëjtën kohë, disa kompromise të

brishta sociale të cilat ishin krijuar nga format e hershme të negocimit dhe legjislacionit të punës

kishin dalë jashtë loje nga inovacioni teknologjik dhe ndryshimeve në strukturën e kompanive.87

Ndërkombëtarizimi i tregëtisë dhe ndërlidhja e ekonomisë – e quajtur “imperializëm” – kishte

nevojë për mbrojte shoqërore në të njëjtën mënyrë që “globalizimi” ka tani.88 Rregullat e

atëhershme bazoheshin në “ligjin e hekurt” të ekonomise, të cilat shprehnin dobesinë e rregullimit

ligjor përball forcave të tregut.89

Lindja e “mirëqënies sociale” moderne nga këto rrethana, nuk ishte pasoje e një evolucioni

intelektual.90Idetë që parashikuan lirinë e tregut të shekullit të nëntëmbëdhjetë edhe të njëzetë u

bënë të pamundura për t’u ruajtur si rezultat i krizës globale të viteve 1920-të dhe 1930-

83Clark and Wedderburn, 1983, në veçanti fq. 153 84Peer SHBA, shih Jacoby, 2004, në veçanti k.. 1; për UK, Deakin dhe Wilkinson, 2005; për Francën, Castel,1995,

Mansfield, Salais dhe Whiteside (eds.), 1994, dhe Didry, 2002; në Germany Biernacki, 1995; Hepple (ed.), 1986. 85Minority Report of the Poor Law Commission of 1909: Webb dhe Webb, 1909 86Charles Booth dhe Seebohm Rowntree, shih Williams, 1981. 87Shih Cappelli, 2000 88Shih, në veçanti, Berger, 2003 89Deakin dhe Wilkinson, ofq. cit., fq. 24-3. 90Supiot, ‘Introduction’, Supiot (ed.), 1999.

21

të.91Megjithatë, do të ishte e gabuar të supozohet se një inflaksion i asaj shkalle është i nevojshëm

që idetë dhe zgjidhjet e reja të përparojnë. Nëse një krizë e ndonjë lloji është e pashmangshme,

duke pasur parasysh natyrën proteane të kapitalizmit modern, mbetet për t'u parë, dhe ndoshta kjo

pyetje e gjerë duhet të shihet si jashtë diskutimit aktual të legjislacionit të punës. Përkundrazi,

detyra- e cila pa dyshim është mjaft e vështirë - është sfidimi i neo-liberalizmit dhe dogmës neo-

konservative, të cilat përndryshe mund të rrënjosen kaq thellë, saqë vetëm një përmbysje e

përmasave katastrofike mund t'i zhvendosë.

Një pjesë e kësaj detyre është një angazhim me dëshmi historike.92 Reforma nuk fillon me një

propozim të zbrazët - për më mirë ose më keq, ne duhet të merremi me trashëgiminë konceptuale

të ligjit të punës të shekullit të njëzetë, për ta riformuar atje ku është e nevojshme, por edhe për të

vlerësuar kapacitetin e tij për përshtatje. Ne mund të kuptojmë më mirë kufizimet e modeleve

ekzistuese, nëse përmirësojmë njohjen e kushteve nën të cilat ato dolën dhe u zhvilluan. Studimi i

origjinës së tyre do të ndihmojë për të zbuluar nëse dobësitë e tyre janë strukturore dhe me rrënjë

të thella, ose thjesht sipërfaqësore dhe të përkohshme.

Analiza duhet gjithashtu të jetë krahasuese. Modaliteti aktual është analiza ‘fundi i historisë’ e cila

parashikon konvergjencën e sistemeve rreth një thelbi funksional të rregullave dhe parimeve që

mbështesin rritjen ekonomike.93 E drejta e punës, në parim, nuk është më imune nga kjo

gjithpërfshirje neo-funksionalizmi sesa fusha si, legjislacioni tregtar dhe ai kontraktor, në të cilat

tashmë është aplikuar gjerësisht.94 Në këto rrethana, është thelbësore për të parë metodologjinë

krahasuese, si studimi i diversitetit sistemor,95dhe për të riparë mësimet e një brezi më të hershëm

të dijetarëve që kanë identifikuar rreziqet lidhur me transplantimin e rregullave ligjore dhe

teknikave ndërmjet sistemeve.96 Qëllimi është të kuptojmë shumëllojshmërinë e zgjidhjeve dhe

specifikat e kushteve lokale dhe kombëtare, në vend që të provojmë në çdo pikë për të përshtatur

përvojat e ndryshme në një model të vetëm universal.

Thelbi i këtij kreu është një analize, inter alia, e kontratës së punës si një koncept juridik, i cili

shqyrton lidhjet e tij komplekse me ekonominë dhe ambientin social të kapitalizmit industrial.

Zgjidhja e fijeve të shumëfishta dhe kuptimit të konceptit ligjor të kontratës së punës (dhe ligjit

civil ekuivalent) është pjesë e këtij procesi, por duhet të adresohen edhe pyetje më të gjera.

Cila ishte lidhja midis shfaqjes së modelit të punësimit dhe fazat në evoluimin e marrëdhënieve të

punës në kapitalizëm? Në cilin nivel ishte modeli i punësimit një nën produkt i mirëqënies sociale?

Në çfarë mënyrash trajektoret e ndryshme kombëtare të rritjes ekonomike kapitaliste ndikuan

91Shih Polanyi, 1957. 92Shih, Berger, 2003, dhe Castel, 1985 93Hansmann dhe Kraakman, 2001. 94Kraakman, Davies, Hansmann, Hertig, Kanda, Hopt and Rock (eds.). 2004 95Aherling and Deakin, CBR Working faqe nr. 312, 2005. 96Otto Kahn-Freund, 1974.

22

evolucionin e rregullave dhe parimeve të legjislacionit të punës, dhe cila ishte, nga ana tjetër,

ndikimi i ligjit në rritjen ekonomike?

Disa përgjigje për këto pyetje tashmë janë sugjeruar për rastin e Britanisë.97 Përvoja e Britanisë

është e rëndësishme për shkak se ishte kombi i parë industrialist, por, pikërisht për këtë arsye,

mund të jetë e vështirë për t'u nxjerrë përgjithësime nga ajo çështje. Ky kre është një përpjekje e

parë për të përcaktuar disa nga problemet dhe të sugjerojë zgjidhje.98

Së fundmi, në formë deduksioni shkencor, ofroj disa përfundime mbi rëndësine e analizës për

debatin bashkëkohor mbi fushëveprimin e ligjit të punës dhe të ardhmen e kontratës së punës, duke

u fokusuar në përgjegjësine pasurore në marrëdhëniet e punës.

2.2 Evolucioni i marrëdhëieve të punësimit në Britani.

Gjithësesi "industrializimi" Britanik përkufizohet - si ngritja e fabrikave, kalimi nga një ekonomi

rurale në një ekonomi industriale dhe urbane, kalimi nga mbijetesa bujqësore te varësia nga paga

e punës, ose, më abstrakte, si lëvizja nga statuti te kontrata - është e qartë se, në krahasim me

përvojën e shumicës së vendeve të tjera, ka qenë një proces i gjatë, që ka zgjatur disa shekuj.

Rrënjët institucionale të një ekonomie tregu mund të gjenden më vonë në mesjetë dhe në periudhën

e hershme moderne; stimuli i ofruar për inovacione në qeverisje nga ngjarje të tilla si “Vdekja e

Zezë” dhe shpërbërja e manastireve, janë dokumentuar gjerësisht.99 Anglia, tashmë kishte një

sistem të pjekur ligjor kombëtar në këtë fazë, rëndësia e të cilit për zhvillimin e saj ekonomik tani

po fillon të kuptohet. Statutet e para të punës, të miratuara si përgjigje ndaj mungesës së punës që

pasuan “Vdekjen e Zezë” të vitit 1346-të, tregojnë rëndësinë në rritje të legjislacionit si një

mekanizëm i kontrollit shtetëror të ekonomisë, dhe janë dëshmi të një sistemi të hershëm të

kontraktimit të performancës në punë, që suksedoi punën e detyrueshme si rob ose bujkrob100.

Statuti i Punëtorëve i vitit 1351, nuk formalizoi vetëm sistemin e rregullimit të pagave; ai gjithashtu

ndihmoi të lindin risi ligjore të cilat çuan ne rregullimin e premtimit juridik, paraardhësin e ligjit

kontraktor modern.101 Shekulli i gjashtëmbëdhjetë solli, së bashku me zvogëlimin e rolit të Kishës

si institucion i mbrojtjes sociale, dhe shtrirjen e kontrollit shtetëror mbi punën, nëpërmjet miratimit

të shumë statuteve e ligjeve të të varfërve dhe të Statutit te Artizanëve të vitit 1562, i cili do të

siguronte themelin ligjor për vendosjen e pagave, shërbimin në bujqësi dhe aktivitetet e gildevetë

hershme në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë.102

97Deakin and Wilkinson, 2005. 98Deakin and Wilkinson, ofq. cit., fq. 82-86. 99Palmer (1993), dhe Woodward, 1980. 100Tawney, 1967, në fq. 47 101Shih Palmer, 1993 102Deakin and Wilkinson, ofq. cit., fq. 44-51.

23

Formalisht, puna ende nuk ishte plotësisht e "lirë": sipas Statutit të Artizanëve, shërbimi në bujqësi

ishte i detyrueshëm për ata që nuk kishin pasuri ose mjete të tjera të pavarura jetese. Brenda

gildeve, marrëdhëniet midis mjeshtrave, të punësuarëve dhe praktikantëve ishin më të afërta me

ato të prodhuesve të cilët ishin në mënyrë të barabartë subjekte të rregullave të tregtisë, se mes

atyre midis kapitalistëve dhe punëtorë vartës. Marrdhënia i ngjante sistemit të kontraktimit të

pavarur nga kapitalistët tregtarë, të ndërmarrjeve industriale. Kështu që nuk bëhet fjalë për

“pagën”në kuptimin modern të këtij termi. Për këtë arsye, termat e përdorur nga “Statuti i

Artizanëve” dhe legjislacioni i të varfërve i kësaj periudhe, duke përfshirë termat 'shërbëtor' dhe

'punëtor', duhet të trajtohen me kujdes; do të ishte gabim të shiheshin si thjesht ekuivalente

funksionale të konceptit shumë më të vonë të kontratave të punësimit.103

Në të njëjtën kohë, sistemi korporativ i shekullit të shtatëmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë mund të

kuptohet si përgjigje në një numër mënyrash për rritjen e varësisë nga pagat të pjesës më të madhe

të popullsisë angleze. Ligji i “të varfërve” jep treguesin më të qartë për këtë. Një kuadër i

sofistikuar i taksimit dhe sigurimit të ndërsjellë u vendos, bazuar në konceptin 'shlyerje' të ligjit

“të të varfëve”, përmes së cilës shërbimi vjetor siguron pagesë në të holla në rast të humbjes së të

ardhurave nga sëmundja ose pleqëria. Sistemi u administrua në nivel lokal, në nivelin e famullisë,

por ishte legjislacioni kombëtar i cili kërkoi secilën prej pesëmbëdhjetë mijë njësive të komunave

për të rritur taksat lokale për qëllimin e mbështetjes së të varfërve, dhe për të shtypur bamirësinë.

Duke parashikuar shtetin modern të mirëqenies, sistemi i ndihmave për të varfrit në Angli

publikisht u krijua dhe u mandatua.104

Ligji "i vjetër" para ligjit “të të varfërve” të vitit 1834 pa dyshim kishte objektiva disiplinore. Një

nga ato ishte kontrolli i mobilitetit të punës. Emigrantët u karakterizuan si 'endacakë'; 'njerëz pa

zot' që refuzonin të punonin në nivelet e zakonshme të pagave ose në shërbime që përfshinin

dënime të rënda duke përfshirë dhe burgimin.105U detyrua 'heqja' e endacakëve nga komunat dhe

vendet e punës. Ligji “i vjetër” i të varfërve përbënte një kod paternalist, në të cilin u kombinuan

pagesa në të holla dhe pagesat në natyrë dhe, nga çfarë kishte mbetur nga toka e përbashkët për të

siguruar pak më shumë se minimumi i nevojshëm i jetesës. Por mbyllja e përfituesve të ndihmave

në shtëpi të varfërish, një tipar i sistemit pas vitit 1834, ishte e rrallë në këtë fazë. Realiteti i

pasigurisë ekonomike nuk kishte humbur sipas disa nga atyre që administruan sistemin: sipas një

botimi të mesit të shekullit tëtetëmbëdhjetë të një traktati për gjyqtarët e paqes, 'të varfërit'

duheshin kuptuar dhe nuk ishin lypës, vagabondë ose endacakë, por njerëz që punojnë për të jetuar,

njësoj si të moshuarit dhe të semurët, të paaftët për punë, vejusha të varfëra, fëmijët jetim dhe

qiramarrësit e shtyrë në varfëri; jo nga trazirat, shpenzimet dhe pakujdesia, por nga fatkeqësia ".106

103Deakin and Wilkinson, ibid., ch. 2 104Shih Slack, 1990. 105Beier, 1985. 106Dalton, 1746, në fq. 164.

24

Ligji për të varfrit gjithashtu solli përpjekjen e parë të rëndësishme për sistematizimin e ligjit që

rregullon marrëdhëniet e shërbimit.107 Mosmarrëveshjet mes komunave mbi shpërndarjen e

përgjegjësisë për ndihmat e të varfërve çuan në një proces të madh gjyqësor për atë kohë. Nga

mesi i shekullit të shtatëmbëdhjetë Gjykata e Tryezës së Mbretit (Court of King’s Bench) filloi të

përdorë shkrimet e zhvilluara kohët e fundit për të imponuar një shkalle uniformiteti administrativ

në praktikën e vendimeve. Qindra raste u raportuan, u përpiluan raporte të specializuara ligjore

mbi këtë temë dhe libra shkollorë u shkruan për të udhëhequr gjyqtarët e paqes dhe zyrtarët e ligjit

të të varfërve. Në proces, koncepti juridik i shërbimit filloi të merrte formë si një marrdhënie

reciproke, e bazuar në kontratë, duke përfshirë edhe detyrimet e të dyja palëve. Sipas Blackstone,

“duke përfshirë detyrimin e shërbëtorit për t’ju bindur urdhrave të të zotit, dhe për të mbrojtur

shërbëtorin gjatë sezoneve përkatëse, si kur ka punë si kur nuk ka”.108

Është gjithashtu e mundur të shihen, vendimet e shekullit tëtetëmbëdhjetë, vendime të shumta për

atë që tani quhet kontratë e thjeshë dhe marrëdhënie të zakonshme të punës, si dhe përpjekjet e

zotëruesve për të shmangur detyrimet duke pushuar shërbëtorët pak para se ata të përfundonin një

vit shërbim. Ka disa dëshmi për të sugjeruar që qëndrimi i gjykatave në përkufizimin e shërbimit

vjetor u zhvendos mbi ciklin ekonomik, duke u bërë koncept më i ngurtë dhe i ngushtë në kohë të

vështira kur kërkesat u rritën dhe komunat kërkuan të kufizonin pagesat lehtësuese.109Duket sikur

vështirësitë në aplikimin e koncepteve juridike abstrakte në 'realitetin' e marrëdhënieve të punës

nuk ishin asgjë e re.

Shekulli pas vitit 1750-të, i cili lidhet tradicionalisht me periudhën e 'Revolucionit industrial' në

Britani, ishte përveçse një kohë e zvhillimit teknologjik dhe social, gjithashtu një periudhë e

inovacionit ligjor; prandaj sugjerimi Arnold Toynbow, i bërë në vitet 1870-të, se, thelbi i

revolucionit industrial nuk duhej të gjendej në fuqinë e avullit ose në zhvillimin e fabrikës, por në

“zëvendësimin e rregulloreve mesjetare që kishin kontrolluar më parë prodhimin dhe shpërndarjen

e pasurisë”.110 Konkurrenca e pakontrolluar në tregun e punës u promovua përmes suprimimit të

ligjeve për rregullimin e pagave dhe rregulloret e profesioneve që kishin formuar trupin kryesor të

Statutit të Artizanëve (respektivisht, në vitet, 1813-të dhe 1814-të,). Nuk është e qartë sesa kishte

pushuar së zbatuari deri në atë moment statuti i 1562-ës, por, nuk duket se ishte një kartë plotësisht

e vdekur. Heqja e mbështetjes ligjore për praktikën e profesionit u kundërshtua nga një sërë

goditjesh në vitin 1810-të, dhe ka pasur procese gjyqësore të konsiderueshëme në të njëjtën kohë,

gjatë së cilës gjykatat hodhën poshtë kufizimet e Statutit për hyrjen në profesionet e rregulluara.111

Ku një gjykatë e shekullit të shtatëmbëdhjetë kishte arritur në përfundimin se “ai që nuk mund ta

ushtrojë vetë zanatin, është i ndaluar të punësojë të tjerë në atë fushë; sepse nëse kjo lejohet, atëherë

107Snell, 1985. 108Blackstone,1979, në fq. 413. 109Deakin and Wilkinson, ofq. cit., në fq. 118-124. 110Toynbee, 1969, në fq. 92. 111Prothero, 1979.

25

kujdesi që është treguar për të mbajtur zanatet, duke ngritur shoqata apo vëllazëri humbet”,112 nga

viti 1811-të Lord Ellenborough, mund të refuzonte të dënonte një pronar të pakualifikuar mulliri

si në shkelje të Statutit, me arsyetimin se nga “personat e familjeve të para të kësaj mbretërie [nuk

mund të pritej] të shërbenin si praktikantë”.113 Në këtë mënyrë u hoq një kufizim i mundshëm

ligjor në formën e ndërmarrjes kapitaliste, e cila në të ardhmen do të bazohej në ndarjen e qartë të

punës nga pronësia e mjeteve të prodhimit.

Një ndryshim paralel që ndodhi në sferën e ligjit “për të varfërit” ishte çmontimi i institucionit të

shërbimit vjetor, mbi të cilin varej lehtesimi i të varfërve, me të drejtë (ose, të paktën, në bazë të

një prirjeje zakonore). Gjykatat ishin të parat që kufizonin nocionin, duke futur konceptin e

punësimit "përjashtues" për të shpjeguar pse punëtorët industrialë, të cilët nuk jetonin në familjen

e zotit dhe kështu nuk ishin vazhdimisht nën autoritetin e tij, nuk mund të fitonin një marrëveshje

për përfitim.114 Në vitin 1834 Parlamenti e shfuqizoi kriterin e marrëveshjes. Kjo ishte pjesë e

reformës më të gjerë, e mishëruar në aktin e ndryshimit të Ligjit “Për të Varfërit” të atij viti, i cili

vendosi kriter ligjor parimin e “më pak përshtatshmërisë”. Ky ishte një reagim ndaj çfarë ishte

parë si tejkalim i ligjit të vjetër për të varfërit dhe në veçanti, variantit të sistemit Speenhamland, i

cili nga fundi i shekullit të tetëmbëdhjetë kishte inkurajuar pagesën e lehtësimit për të varfërit për

të subvencionuar pagat e ulta. Problemi me ligjin e vjetër të të varfërve, dhe në veçanti me

Speenhamland, sipas ekonomistëve politikë të kohës, ishte se ajo shtrembëronte mbarëvajtjen e

tregut. Siç thoshte Bentham, “nëse kushtet e individëve që mbahen pa patur pronat tyre por, nga

puna e të tjerëve, do të bëhen më të pranueshme se e atyre personave që mbahen nga puna e tyre,

atëherë, në përpjesëtim me këtë gjendje, individët e privuar nga prona do të ishin vazhdimisht duke

u tërhequr nga klasa e personave që mbahen nga puna e tyre, në klasën e personave të mbajtur

nga puna e të tjerëve”. Kjo do kishte pasoja shumë shqetësuese, në qoftë se do vazhdonte, sepse

"në fund nuk do të kishte askush për të punuar, për askënd".115 Zgjidhja, e miratuar në Aktin e vitit

1834, njihej si parimi i të drejtës më pak të pranueshme: asnjë përfitues nuk duhej të ishte më mirë

sesa punëtori më i varfër "i pavarur" dhe familja e tij. Kjo do të thoshte izolim në shtëpintë e

përfituesëve për të varfërit e aftë. Por sepse edhe kjo mund të ndodhte, në disa raste, një përmirësim

në gjendjen e të varfërve, meqënëse “njerëzimi kërkon që të gjitha dëshirat fizike të pjestarëve të

një institucioni publik duhen plotësuar”, një nivel jetese që tregu vetë nuk ishte në gjendje të

garantonte, ishte e domosdoshme që ‘përfitimet që nxirrnin pjesmarrësit e këtij sistemi të ishin më

të ulëta se sa kufizimi dhe disiplina e punës që ata ju nënshtroheshin’.116

Në këto mënyra, ato që u konsideruan si "shtrembërime" ose "ndërhyrje" ne punën e tregut të punës

u hoqën. Mund të mendohet se kjo do të kishte çuar në kontraktualizimin e marrëdhënieve të punës

dhe kështu në njohjen në gjykatë të konceptit të kontratës së punës si formë ligjore e marrëdhënieve

112Hobbs v. Young (1689) 1 Show KB 267. 113Kent v. Dormay (1811), Kingston Assizes, August 14 reported in Chitty, 1812,në fq. 122. 114Deakin and Wilkinson, ofq. cit., në fq. 122. 115Bentham, 2001, në fq. 39. 116Report on the Continuance of the Poor Law Commission (1839), reproduced in H.R. Jenner-Fust, 1907, në fq. 4.

26

të punës. Megjithatë, kjo nuk është ajo që ka ndodhur. Për disa grupe profesionale, u shfaq një lloj

kontrate punësimi, të cilës gjykatat i bashkangjitën detyrime statutore në formën e kushteve të

nënkuptuara kontraktuale. Qëndrimi i ligjit për pagat si të fituara nga kontrata, dhe për dëmet për

shkarkimin e padrejtë, mund të identifikohet në rastet nga fillimi i shekullit të nëntëmbëdhjetë.117

Megjithatë, këto vendime ishin, quasi pa përjashtim të bazuara në punësimin punëtorëve

menaxherial, klerik apo profesionistë. Punonjësit manualë ranë nën regjimin ligjor të veçantë të

Aktit të Mësuesëve dhe të Shërbëtorëve, sipas të cilit shkelja e kontratës së shërbimit ishte vepër

penale, për të cilën mijëra punëtorë janë gjobitur ose burgosur deri në vitet 1870.118

Modeli mjeshtër-shërbëtor nuk ishte një mbetje nga regjimi korporativ i Statuti të Artizanëve dhe

ligji i vjetër i të varfërve. Përkundrazi, shumica e kompetencave disiplinore të përdorura nga

punëdhënësit dhe gjykatat ishin shtesa nga mesi i shekullit të tetëmbëdhjetë dhe nga fillimi të

shekullit të nëntëmbëdhjetë, rezultat i veprimeve parlamentare për të forcuar prerogativat e klasës

së re të punëdhënësve. Natyra ligjore, forma e marrëdhënies së punës nën kapitalizmin e hershëm

industrial në Angli ishte statutore dhe hierarkike. Ndikimi i regjimit shërbëtor-mjeshtër ishte po

aq i gjerë sa dhe impakti social dhe ekonomik. Modeli i një raporti komandues, me detyrim bindje

i imponuar ndaj punonjësit dhe rezervimi i kompetencave disiplinore punëdhënësit, ishin të

derdhura në common law, kështu që shumë kohë pas shfuqizimit të Aktit të Mësuesëve dhe të

Shërbëtorëve dhe në vitin 1875, jo vetëm terminologjia e mjeshtrit dhe shërbëtorit, por edhe shumë

prej supozimeve të vjetra ishin ende duke u zbatuar nga gjykatat ndërsa zhvilluan ligjin e

punësimit.119

U desh ardhja e shtetit të mirëqenies dhe shtrirja e negociatave kolektive, me inkurajim shtetëror,

për të arritur një "kontraktualizim" më të plotë të marrëdhnieve të punësimit.120 Modeli i

shërbëtorit kryesor në ligjin e punësimit dhe ndikimi i qëndrueshëm i parimit të më pak

përshtatshmërisë në tranzicionin e gjatë nga ligji i të varfërve në sigurimin social, i cili u përfundua

vetëm në vitet 1940, vonoi ardhjen e kontratës së punësimit. Nëse kontrata e punës është

identifikuar, mbi të gjitha, me një klasifikim të marrëdhënieve të punës në të cilat përfshihen

"ndarja binare" midis punonjësve dhe të vetëpunësuarve, ne duhet të shohim në mes të shekullit të

njëzetë për ta gjetur atë në ligjin britanik të punës. Statutet e para që adoptuan ndarjen binare

ishin të interesuara mbi tatimin mbi të ardhurat dhe sigurimet shoqërore. Edhe atëherë, nuk mund

të gjendet në tatimin e parë mbi të ardhurat dhe masat e sigurimit kombëtar të viteve 1910, të cilat

përdorën skema klasifikimi të ndryshme nga ato të përdorura më vonë, duke ruajtur dallimin midis

punëtorëve “manual” dhe “jo-manualë”. Akti Kombëtar i Sigurimeve të vitit 1946-të, që përfshinte

planin Beveridge për sigurimet shoqërore, shënoi pikën e kthesës; ndarjen e saj të qartë midis të

punësuarëve nën një "kontratë shërbimi", një term i cili gradualisht u zevendësuar me termin

'kontratë punësimi', dhe ata që ishin 'të vetëpunësuar' ose kontraktorë të pavarur, u bartën në

117Emmens v. Elderton (185320 13 CB 495. 118Deakin and Wilkinson, ofq. cit., fq. 61-74. 119 British Empire, Hay and Craven (eds.), 2004. 120 Deakin and Wilkinson, ofq. cit., në fq. 86-100.

27

statutet e hershme të mbrojtjes së punësimit në vitet 1960. Termi 'punonjës' është me të vërtetë një

inovacion shumë i vonë në ligjin Britanik të punës.

2.3 Origjina e marrëdhënies së punës në sistemin e legjislacionit civil të Europës

Kontinentale.

Ekzistojnë gjithashtu prova nga sistemet e të drejtës civile për të mbështetur pohimin se kontrata

moderne e punës është një shpikje e fund shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe fillimit të shekullit të

njëzetë, e lidhur me ngritjen e ndërmarrjeve dhe fillimet e shtetit të mirëqenies ose shtetit social.

Megjithatë, është gjithashtu e qartë se përvoja e sistemeve të të drejtës civile ishte larg nga të qënit

uniform. Koncepte të ndara të marrëdhënies së punës morën formë në sisteme të ndryshme, duke

reflektuar ndryshimet në kushtet ekonomike dhe në kulturat ligjore, dhe përforcimin e mëtejshëm

të divergjencës nëpërmjet ndikimit të tyre në zhvillimin e legjislacionit të punës.

Pika fillestare për analizën është procesi në të cilin format e reja të punës u shartuan në konceptin

tradicional të ligjit Romak të locatio conductio në kodet post revolucionare. Duke u mbështetur në

modelin e locatio, hartuesit e kodeve ishin duke grupuar marrëdhëniet e punës me llojet e tjera të

kontratave, me qëllim që të theksonin se, së bashku me to, ato ishin të bazuara në shkëmbim.

Kështu puna, ose në disa versione, fuqia punëtore - si, për shembull, në termin gjerman

Arbeitskraft - u bë një “mall” që lidhej me çmimin (jo domosdoshmërisht 'pagën'), përmes

kontratës. Pasoja e mëtejshme ishte lidhja e marrëdhënies së punës me ligjin e sendeve sesa me

ligjin e personave: nocioni i "nënshtrimit" personal të punëtorit mungonte në formulimet e

përdorura nga kodet.121 Realiteti ishte mjaft i ndryshëm, pasi më shumë ose më pak të gjitha

sistemet pranuan fuqinë e punëdhënësit për të dhënë urdhëra, për të lëshuar rregulla që kishin forcë

detyruese (në formë, për shembull, të livret-it francez ose librave të punës), dhe për ta mbajtur

punonjësin në punë, pa një dëshmi, deri sa ata ta konsideronin punën të plotë. Megjithatë, ky organ

i legjislacionit dhe praktika ishin të ndarë zyrtarisht nga ligji i përgjithshëm privat i kodeve, dhe

administroheshin nga autoritetet e policisë dhe gjykatat e specializuara të punës; si rezultat, mbeti

i pazhvilluar nga pikëpamja konceptuale.

Dy versione të locatio conductio ishin të përfshira në Kodin Francez civil të 1804: një, louage

d'ouvrage, ishte bazuar në idenë e ligjit romak të locatio conductio operarum, ose marrja me qira

e punës (në kuptimin e një vepre ose detyrë të përfunduar); tjetra, louage de services, kishte pak

ngjashmëri me lokacionin conductio operis, ose qira e shërbimeve. Në secilin rast, lidhja me të

drejtën romake ishin më të afërta sesa mund të duket në shikim të parë. Konceptet e përdorura në

Kodin Civil ishte përshtatje - ato ishin “njësoj locatio conductio i vjetër vetëm ndryshonin në

emërtim”122. Kjo ndodhi sepse ata synonin të zëvendësonin nocionin e ligjit romak locatio

conductio si një formë që përfshin nënshtrimin e punëtorit individual, me idenë liberale të barazisë

121 Simitis, 2000. 122 Veneziani, 1986, në fq. 32.

28

formale midis palëve kontraktuese. Edhe në rastin e shërbimeve louage de services, forma e të

cillit që ngjante më së shumti me një marrëveshja për të shërbyer, Kodi Civil123 insistoi që

shërbimet munden vetëm të sigurohen për një qëllim të caktuar ose një periudhë të kufizuar kohore.

Një angazhim për të shërbyer përjetshësisht, për shembull, do të ishte i pavlefshëm.

Është e mundur të shihet, në dallimin midis louage d'ouvrage dhe louage de services, thelbi i

ndarjes mes kontraktorëve të pavarur dhe shërbëtorëve në ligjin anglez, dhe ndoshta, origjina e

vetë ndarjes binare. Megjithatë, për të marrë këtë pikëpamje do të duhej të merrej përsipër rreziku

i të parit të asaj që ishte në praktikë një grup shumë kompleks dhe i diferencuar i kategorive përmes

lenteve të sisteme alternative të klasifikimit. Sipas sistemit të Kodit Civil, ato që bien nën

konceptin e louage de services, ishin shërbëtorët e brendshëm (domestiques) dhe punëtorët ditor

(journaliers), duke lënë louage d'ouvrage për të mbuluar të gjithë të tjerët. Megjithëse Kodi Civil

ka vendosur rrezikun e mosplotësimit të detyrave te punëtori në rastin e louage d'ouvrage, pas

përfundimit të punës, mallrat përkatëse dhe çdo tepricë, i duhen dhënë menjëherë punëdhënësit124.

Nën louage de services, punëdhënësi do të duhej të ishte gjyqtari i vetëm nëse puna ishte

përfunduar125, kështu që në praktikë alokimi i rreziqeve ndryshonte pak në mes të dy formave.

Asnjë marrëdhënie nuk mund të krijojë një kontratë të pacaktuar ose të pafundme. Juridiksionin

rregullator i lidhur me livret ose manualin e punës u forcua nga legjislacioni pak para miratimit të

Kodit126. Është e diskutueshme se të dyja kategoritë e përcaktuara në Kod, në praktikë, ishin më

afër punës me pagë sesa me marrëdhëniet midis palëve tregtare127 .

As nuk duhet të supozohet se ekziston një linjë e drejtpërdrejtë prejardhje midis louage de services

dhe nocionit të kontratës së punës ose contrat de travail. Megjithëse ekzistenca e një lidhjeje të

tillë u parashtrua në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë nga një numër juristësh të legjislacionit të

punës, 'shkrimtarë republikanë për ligjin e punës pretendonin dhe donin të bindnin të tjerët se

"punësimi i shërbimit" ishte një kategori e Kodit Civil që kishte aplikuar për punësimin e

punëtorëve që në fillim.128 Kjo u bë për t’i dhënë dukjen e vazhdimësisë ligjit në një kohë kur

koncepti i kontratës ishte ende relativisht i ri. Termi vetë duket se nuk ka qenë në përdorim para

mesit të viteve 1880-të. 129 Shtysa kryesore për adoptimin e tij ishte një argument nga punëdhënësit

në ndërmarrjet më të mëdha se detyrimi i përgjithshëm i bindjes duhet të lexohet në të gjithë

punësimet industriale. Megjithatë, sapo u krijua termi, u përdor në legjislacionin e shekullit për

aksidentet industriale,130 dhe miratimi i tij u promovua dhe sistematizua nga komisionet e juristëve

të ngarkuar për zhvillimin e një kuadri konceptual për negociatat kolektive dhe mbrojtjen e

123në Nenin 1780 124Neni 1790 125Neni 1781 126Ligji 12 germinal An 11, ose 12 prill 1803 127 Petit and Sauze, 2003, fq. 10; Cottereau, 2002. ; Cottereau, ‘Droit et bon droit. Un droit des ouvriers instauré,

puis évincé par le droit du travail (France XIXe siècle)’ Annales HSS, novembre-décembre no. 6: 1521-1557 (2002). 128 Cottereau, 2000. 129 Ibid. 130 Veneziani, 1986., në fq. 64.

29

punëtorëve.131 Në thelbin e konceptit ishte nocioni i 'nënshtrimit' në të cilin u shkëmbye detyrimi

i bindjes në këmbim të mbulimit nga ndërmarrja të një game të rreziqeve sociale.

Terminologjia e përdorur në Kodin Civil Gjerman, BGB, i miratuar në 1896, është sipërfaqësisht

e ngjashme me atë të përdorur në Kodin Civil Francez në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, me

Dienstvertrag-un, ose fjalë për fjalë 'kontratë për shërbim' i cili dallon nga Werkvertrag, kontrata

për punë ose nënkontrata. BGB megjithatë shënoi një ndërprerje të rëndësishme me modelin

Romanist të locatio. Kjo nuk ishte vetëm për shkak se të dy kategoritë ishin vendosur në mënyrë

të veçantë në vëllimet e kodit, duke nënkuptuar fragmentimin e konceptit locatio; më thelbësisht,

Dienstvertrag erdhi për të mishëruar idenë e detyrës së kujdesit së punëdhënësit (Fürsorgepflicht),

e kundërta e detyrës së besnikërisë (Treuepflicht) e punëtorit. Kjo reflektonte ndikimin e Gierke

që argumentoi për integrimin në Kod të parimeve të solidaritetit shoqëror, i cili, argumentoi ai,

gjendeshin në historinë e Dienstvertrag. Në këtë mënyrë, ligji i ri i punës u riorganizua me ligjin

e personave dhe me të nocionin e ndërmarrjes si një komunitet punësimi.132 Në të njëjtën kohë,

nuk ka referencë të qartë në BGB për ndarjen binare midis punëtorëve dhe të vetëpunësuarve: “në

kohën kur BGB u hartua ... dallimet mes punësimit dhe shërbimeve nuk ishin themeluar, kështu që

termi Dienstvertrag ... mbulonte të dy llojet e marrëveshjesh. Kjo do të thotë se në kontekstin e

Nenit 611 [BGB], Dienstvertrag i referohet edhe kontratës për shërbim ... dhe kontratës së

punësimit”133. Nocioni modern i marrëdhënies së punës ose Arbeitsverhältnis erdhi më vonë, si

në Francë, me miratimin e legjislacionit të mbrojtjes dhe mbrojtjen ligjore të negociatave

kolektive.

Si Franca dhe Gjermania panë zhvillimin e vonshëm të kontratës së punësimit. Çfarë u shfaqën,

megjithatë, ishin forma që reflektonin kulturat dalluese ligjore të të dy sistemeve.134 Në sistemet e

origjinës franceze, fuqia e shtetit për të rregulluar kushtet e punës u integrua brenda sistemit ligjor

nëpërmjet konceptit të ordre public social, që është, një grup minimal, kushtesh të detyrueshme

që zbatoheshin si çështje të ligjit të përgjithshëm në marrëdhëniet e punës. Logjika e nënkuptuar e

kësaj ideje ishte se në njohjen e barazisë formale kontraktore të palëve në marrëdhëniet e punës,

shteti gjithashtu mori, një përgjegjësi për krijimin e një forme të mbrojtjes për punëtorin individual

i cili ishte vendosur në këtë mënyrë në një pozitë 'nënshtrimi juridik'. Në sistemet me influencë

gjermane, në kontrast, një konceptim 'komunitar' i ndërmarrjes e ka cilësuar kontratën individuale.

Kjo qasje u përmblodh në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë nga argumenti i Gierke se të

ashtuquajturat 'të vërteta të përjetshme juridike' të traditave moderniste shërbyen thjesht për të

fshehur 'formula që shprehnin supozime individualiste dhe kapitaliste’.135 Nën ndikimin e Gierke,

marrëdhënia e punës ishte orientuar larg ligjit të detyrimeve dhe drejt ligjit të personave; kështu

në kontrast me francezët qasja, e ligjit gjerman ishte njohja e 'nënshtrimit personal' të punëtorit në

131Ibid., në fq. 68. 132Ibid., në fq. 59; Sims, 2002, në fq. 85-86. 133Ibid., në fq. 83. 134 Mückenberger, and Supiot, 2000. 135von Gierke, 1895, në fq. 32.

30

formën e "aderimit faktik në ndërmarrje" ose Tatbestand, proces i cili i dha 'një status të barabartë

me anëtarësimin në një komunitet' 136

Alain Supiot ka sugjeruar që "nuk ka vend evropian në të cilin koncepti i marrëdhënies së punës

nuk ka qenë i ndikuar në disa shkallë nga secila prej këtyre dy kulturave ligjore, Romaniste dhe

Gjermanike'.137 Ndikimi i mendimit komunitar ishte veçanërisht i fortë në të gjitha sistemet

kontinentale, përfshi vendet Franceze, në pjesën e parë të shekullit të njëzetë, kur u mbivendos në

një farë mase me ideologjitë fashiste. Në të njëjtën kohë, do të ishte shumë reduktive për të

identifikuar këtë linjë mendimi me atë fashiste të shtetit korporativ. Ideja e 'interesave të

ndërmarrjes’ si një pikë referimi për detyrimet reciproke të punëdhënësit dhe punëmarresit ka

pasur një rezonancë më të gjerë, pasi daton para fillimit të rritjes së regjimeve autoritare dhe mbajti

një ndikim edhe pas rënies së tyre. Ai ishte shkak i përqendrimit të industrisë dhe shfaqjes së

integruar vertikalisht dhe ndërmarrjeve të organizuara burokratike gjatë të njëjtës periudhë, një

proces që, siç e kemi vërejtur, filloi më herët dhe ishte më i plotë në kontinent se sa në Britani.

Rezultati ishte një 'sintezë' e elementeve kontraktore dhe komunitare që ka qenë që atëherë burimi

i 'ambivalencës strukturore '138 në kuadrin konceptual të ligjit evropian të punës.

2.4 Reflektime fillestare mbi rëndësinë e analizës krahasimore dhe historike.

Cila është rëndësia e analizës së përcaktuar ut supra për të kuptuar debatin bashkëkohor mbi

fushëveprimin e legjislacionit të punës dhe në veçanti për të ardhmen e kontratës së punës?

Përfundimet e mëposhtme mund të jenë paraprakisht të përparuara.

1. Koncepti i kontratës së punës ose marrëdhënies së punës i ka rrënjët në procesin e

industrializimit, por mori zhvillimin e të tij të plotë si pasojë e ndërhyrjes së mëtejshme të shtetit

të mirëqenies sociale.

Nesë nuk do të ishte për legjislacionin social të mirëqenies apo shtetit social, dhe për zhvillimin e

negociatave kolektive, nuk do të kishte një ‘kontratë pune’ ose ‘marrëdhënie pune’ siç kemi arritur

ta njohim. Më e hershmja e kontratës moderne të punësimit në Britani është instituti i “shërbimit

vjetor” i shekullit të tetëmbëdhjetë, i cili doli nga ajo që ishte në thelb një prototip i shtetit të

mirëqenies, sistemit të ligjit të të varfërve të vendbanimit dhe punësimin. Në të gjitha sistemet,

ishin sigurimi shoqëror dhe mbrojtja e punësimit e shekullit të njëzetë të cilat stabilizuan

marrëdhënien e punës dhe së bashku me politikën makro-ekonomike të asaj periudhe, kërkuan në

mënyrë aktive, ruajtjen e këtij rregullimi. Në Britani, negociatat kolektive ndihmuan procesin më

tej, pasi sindikatat inkurajuan punëdhënësit për të zëvendësuar sistemin e brendshëm të

kontraktimit me marrëdhëniet e drejtpërdrejta të punës.

136 Supiot, 1994, në fq. 18. 137Ibid., në fq. 19. 138 Ibid.

31

Në kontinent, ka dëshmi të një tradite më të gjatë të një konceptimi 'integrues' të ndërmarrjes.

Ndërsa industrializimi ndodhi më vonë, integrimi vertikal i ndërmarrjes ka ndodhur më shpejt. Ka

edhe prova se mungesat e punës në rajonet e Francës dhe Gjermanisë ku punëtorët ruajtën një

lidhje me tokën për më shumë se sa në Britani, duke u siguruar me një alternativë ndaj punës me

pagë, i bëri punëdhënësit më të gatshëm për të marrë përgjegjësi për rreziqet sociale që dalin nga

punësimi, si quid pro quo për pranimin nga punëmarrësit të drejtimit dhe kontrollit menaxherial.139

Sidoqoftë, në të gjitha sistemet është e diskutueshme që pa ndërhyrje të caktuara institucionale,

modeli i punësimit do të kufizohej përsëri për në grupe profesionale, në veçanti punëtorët

profesistë dhe menaxhues që zënë një segment relativisht të sigurt dhe të mbrojtur të tregut. Kjo

është në thelb ajo që është duke ndodhur tani në sajë të ndikimit në zvogëlim të negociatave

kolektive, inkurajimi nga politika e qeverisë për transferim, dhe përpjekjet nga punëdhënësit për

të shfrytëzuar mundësitë për fragmentimin e formës ligjore të ndërmarrjes. Ky është një proces i

cili, në vend që të jetë pasoja e pashmangshme e ndryshimeve teknologjike ose ndryshimeve

strukturore në ekonomi, në shumë raste është vënë në lëvizje nga ndryshimet legjislative dhe të

politikave, veçanërisht në politikën makro-ekonomike.140

2. Nuk ka asgjë të re në lidhje me pretendimin se kontrata e punës është një model 'artificial' i

imponuar në një 'realitet' më kompleks i marrëdhënieve të punës.

Debati rreth "shtrirjes" është në thelb një argument se si të aplikohet mbrojta në statutet e punës.

Marrëdhëniet e punës që bien në "kufijtë" e punësimit sepse ato përfshijnë punë rastësore ose me

kohë të pjesshme, ose punojnë në distancë nga vendi i punës, gjithmonë kanë paraqitur një problem

klasifikimi. Përsëri, në fillim të shekullit të njëzetë, argumentet rreth kuptimit të termave 'shërbëtor'

dhe 'punonëtor' kanë të bëjnë me të njëjtat çështje të fragmentimit të vendit të punës dhe

shpërbërjes së ndërmarrjes punësuese që sot konsiderohen se imponojnë kufizime të reja në

aftësine e legjislacionit të punës për të mbrojtur punëtorët. Për të treguar natyrën e përsëritur të

problemit nuk është e mundur të nënvlerësojnë problemet e përfshira në zgjidhjen e tij sot, pasi

teknikat e shmangies së përdorura tani ndryshojnë nga ato të para një ose më shumë shekulli.

Sidoqoftë, mund të shërbejë si një kujtesë se ajo që duket të jetë pasoja e teknologjisë ose

ndryshimeve ekonomike të pashmangshme, është shpesh rezultat i vendimeve politike (të tilla si

vendimi në vitet 1980-të, për të ndryshuar trendin makro-ekonomik drejt stabilizimit të

marrëdhënies së punës) dhe strategjia menaxheriale (të tilla si moda e tanishme për transferimin)

që historia tregon që nuk janë të pakthyeshme.

139 O’Brien, 1996. 140 Deakin and Wilkinson, ofq. cit., ch. 4.

32

3. Koncepti i kontratës së punës ushtron funksione të rëndësishme në: ekonominë e tregut edhe në

një epokë liberalizimi, nuk ka gjasa të zëvendësohet me një model radikalisht të ri në të ardhmen

e afërt, edhe pse ka disa 'ri-emërime' të koncepteve.

Trajektorja e kontratës së punës tregon se si një koncept ligjor mishëron të paktën dy funksione të

rëndësishme: njëra është të ndihmojë në detyrën menaxheriale të koordinimit të punës brenda

ndërmarrjes, një detyrë e nënkuptuar nga 'kontrolli' dhe 'testet e integrimit' të statutit të punonjësve;

tjetra është që të shërbejë si një pajisje për të zhvendosur dhe kontrollin për rreziqet sociale të

humbjes së të ardhurave nëpërmjet sëmundjes, papunësisë dhe moshës së vjetër të cilat janë të

pashmangshme në një ekonomi në të cilën shumica dërrmuese e popullsisë varet, drejtpërdrejt ose

tërthorazi nga pagat për mbijetesë, e provuar nga 'realiteti ekonomik'.

Funksionin e zhvendosjes së rrezikut, dhe disa forma të sigurimit social për të paktën disa punëtorë,

është po aq një tipar integral i një sistemi tregu kapitalist siç është ndërmarrja. Kjo nuk do të thotë

se lindja e një shteti të mirëqenies është e pashmangshme në një sistem të caktuar, njësoj si të

themi se në mënyrë të pashmangshme dhe gjithmonë gjejmë demokraci dhe të drejta të njeriut në

ekonomitë kapitaliste. Është thjesht për të thënë se prania e një mbrojtje të përparuar sociale dhe

mbrojtja e sistemit të punësimit nuk është aspak e papajtueshme me një ekonomi tregu, ose

armiqësore ndaj tij.

Prania e vazhdueshme e kontratës së punës në ekonomitë më të zhvilluara, madje edhe në ato që

kanë pësuar një liberalizim të konsiderueshëm gjatë dy dekadave të fundit, është i habitshëm.

Kështu në Britani, pavarësisht nga disa rritje në format fleksibile të punës, shumica dërrmuese e

punëtorëve kanë statusin e të punësuarit. Kjo shifër arrin 90%, në qoftë se përfshihen dhe punëtorët

e vetëpunësuar;141 dhe koncepti 'punëtor' është padyshim asgjë më shumë se një riemërim, i

projektuar për të kapërcyer vështirësitë e krijuara nga testi artificial i 'detyrimeve reciproke'.

Vetëpunësimi nuk është rritur shumë nëse në dekadën e kaluar, duke sugjeruar se ritmi i tij është

ciklik (në kuptimin e lidhjes me rënien në punësimin e përgjithshëm) dhe jo strukturore. I njëjti

model është gjerësisht i dukshëm në vendet e tjera anëtare të BE-së.

4. Megjithatë, kontrata e punësimit është produkt i karakteristikave të kushtëzuara historike që

shoqëruan zhvillimin e saj mes shekulit të njëzetë; si ato karakteristika të veçanta të ekonomisë

dhe politikës sociale të cilat zbehen dhe që ka probleme në rritje me përdorimin e formës ekzistuese

të kontratës së punës si një pajisje klasifikimi.

Modeli i punësimit është i dobishëm, madje i domosdoshëm për avokatët, por ajo mbart shenjat e

origjinës së tij. Ai reflekton, në veçanti, kompromisin e mesit të shekullit të njëzetë midis punës

dhe kapitalit. Ai nuk supozon thjesht se njësia e punëdhënies është e gjerë, e integruar vertikalisht

në ndërmarrje, e karakterizuar nga menaxhimi i unifikuar dhe nga një treg i brendshëm i punës i

141 Burchell, Deakin, and Honey, 1999.

33

bazuar në kontrollin burokratik, për të cilin rregullimi i marrëdhënieve në vendin e punës përmes

marrëveshjeve kolektive është i përshtatshëm; ai gjithashtu bën supozime rreth ndarjes së familjes

së punës. Në Britani, modeli i mashkullit që mban familjen me të ardhura në legjislacionin e shtetit

të mirëqenies, ishte një reagim ndaj formave ekstreme të konkurrencës midis burrave dhe grave,

që “ligji i të varfërve” i shekullit të nëntëmbëdhjetë mishëroi.142“Ligji i të varfërve” ishte më

neutral përsa i përket gjinive se sa mund të supozohej,143 por kjo ishte një botë në të cilën shtëpitë

e punës u përdorën për të prishur marrëdhëniet familjare dhe, ku meshkujt dhe femrat ishin të aftë

në mënyrë të barabartë t’i nënshtroheshin imponimit të ashpër të detyrës për të punuar. Në

shekullin e njëzetë, në kontrast të thellë, ruajtja e pagës së meshkujve u bë qëllimi i marrëveshjes

kolektive dhe të drejtat e sigurimeve shoqërore të grave të martuara ishin pothuajse plotësisht

derivative të atyre të partnerëve të tyre meshkuj. Kufizimi i shkallës së punësimit të femrave ishte

në një farë mase qëllimi, dhe në çdo rastm sigurisht, efekti i reformave dhe politikave

makroekonomike të Beveridge.144

Ulja e modelit të meshkujve që mbajnë familjen është përshpejtuar që nga viti vitet 1970.145 Kjo

ka qenë rezultat i ndryshimeve në ekonomi, e ndërlidhur me rritjen e pjesëmarrjes së femrave në

punësim, rritjen e shkallës së zgjidhjes së martesës dhe fragmentimit të strukturave familjare. Në

të njëjtën kohë, modeli patriarkal i familjes ka pushuar së shërbyeri si një pikë referimi normative,

pasi është gjykuar të jetë i papajtueshëm me parimin e trajtimit të barabartë midis burrave dhe

grave si në ligjin e punësimit ashtu edhe në ligjin e sigurimeve shoqërore.146

Megjithatë, ende nuk është shfaqur një mundësi e qartë ndaj këtij modeli. Punësimi me orar të

plotë për burrat nuk garantohet më por, një efekt është rritja e varfërisë dhe përjashtimit social të

‘familjeve të papunësuara' ku asnjë nga partnerët nuk është në punë.147 Pa marrë parasysh se si në

mënyrë jo të përsosur, modeli patriarkal i familjes mbrojti individët dhe familjet nga efektet e

konkurrencës së pakontrolluar në tregun e punës. Eklipsimi i saj ka çuar në forma të reja të

pasigurisë dhe përjashtimit social.148

5. Periudha e industrializimit dhe forma e marrë nga shteti i mirëqenies, formojnë evoluimin e

legjislacionit të punës në një sistem të caktuar dhe ndikojnë në formën që merr thelbi i konceptit

të saj përfshirë dhe kontratën e punës.

Tipari më dallues i çështjes britanike është industrializimi i hershëm, industrializimi që ndodhi

para vendosjes të shumë prej institucioneve sociale dhe ligjore që mbështesin dhe mbanin një

142 Deakin and Wilkinson, op cit., ch. 3. 143 Clark, 2000; Levine-Clark, 2000 144 Deakin and Wilkinson, ofq. cit., në fq. 171-175. 145 Ibid, në fq. 319-326. 146 Article 141 (ex Article 119) of the EC Treaty 147Deakin and Wilkinson, ofq. cit., në fq. 171-175. 148 Creighton, 1999.

34

ekonomi tregu. Kjo pati implikime të thella në natyrën e ndërmarrjes industriale në Britani dhe në

formën e shtetit të mirëqenies, të cilat reflektohen në ligjin e punës. Kështu zhvillimin e formave

ligjore të cilat mund të mbështesnin integrimin vertikal të ndërmarrjes dhe menaxhimin e unifikuar

duhej të prisnin deri në mes-fundin e shekullit të nëntëmbëdhjetë. Ndërmarrja industriale u zhvillua

përpara përgjegjësisë së kufizuar dhe procesit të drejtpërdrejtë të inkorporimit; pra në një masë më

të madhe sesa në Europën Kontinentale, kompanitë britanike në fazat e hershme formuese të

industrializimit ishin në shkallë të vogël, u mbështetën shumë në kontraktimin e brendshëm në

vend të menaxhimit të unifikuar, dhe përdorën pak tregun e kapitalit. Kjo shpjegon, pjesërisht,

rolin mbizotërues të legjislacionit pronar-shërbëtor në përvojën britanike: kjo ofroi një formë

ligjore përkrahëse për privilegjet menaxheriale në një kohë kur ndërmarrjes tipike i mungonte

kapaciteti i vet menaxherial.

Kjo mund të ishte vetëm me interes historik, po të mos ishte nga varësia e rrugëtimit të natyrës së

ndryshimit ligjor. Modeli pronar-shërbëtor jetoi më gjatë se dobia e tij ndaj punëdhënësve në

Anglinë e hershme industriale, dhe, në sajë të ndikimit global të common law Anglez, u eksportua

në mbarë botën, me një shtrirje të gjerë dhe rezultate negative të diskutueshme në drejtim të

përforcimit të një koncepti kundërshtues të marrëdhënieve të punësimit.149Ky konceptim ndoshta

ndikon ende sot në ligjin e punës në Britaninë e Madhe dhe ligjin e punës të shumë sistemeve të

tjera. Testet kryesore që përdoren për të klasifikuar marrëdhëniet e punës - kontrollin, integrimin,

realitetin ekonomik dhe reciprocitetin e detyrimit - të gjitha mbajnë origjinën e tyre si përgjigje

ndaj fazave të veçanta të evolucionit të ndërmarrjes punëdhënëse dhe rritjes së shteti të mirëqenies,

një trashëgimi që vazhdon të shkaktojë konfuzion në zbatimin e legjislacionit të punës. Por varësia

ndaj rrugëtimit mund të ketë shumë më tepër efekte negative se kaq. Përzierja e veçantë e pagës

subvencionuese Spenhamland dhe parimit të më pak përshtatshmërisë të Benthamit që

karakterizon politikën e sigurisë sociale së qeverissjes së sotme sugjeron se historia mund të hedhë

një obskurantizëm shumë të gjatë.

Kjo nuk është vetëm për të argumentuar se "historia ka rëndësi" dhe për të kuptuar ligjin

bashkëkohor të punës. Nga një perspektivë lato semsu, pyetja më e rëndësishme është si në vijim:

cilat karakteristika të rastit Britanik ofrojnë njohuri të përgjithshme strukturore të

marrëdhënies midis legjislacionit të punës dhe industrializimit dhe, cilat janë unike për përvojën

Britanike?

Nëse koncepti i kontratës së punës arriti relativisht vonë në Britani, cila ishte përvoja diku tjetër?

Në këtë drejtim, Mark Fredland150 ka paraqitur pyetjen kritike, “nëse dallimi ndërmjet

punëmarrësve dhe të vetëpunësuarve, në vend të ishte 'kontingjent dhe rrethanor’ ... një

produkt i një grupi të caktuar social i imponuar nga politikat dhe legjislacioni mbi një treg pune

të caktuar në një juridiksion të caktuar në një moment të caktuar kohe", mund të konsiderohej

shumë mirë si 'shumë më universal dhe thellësisht i ngulitur, i cili përshkon jurisprudencën, si

149 Hay and Craven, ofq. cit. 150 Freedland, 2003, në fq. 19-20.

35

dhe legjislacionin, e shumë sistemeve ligjore gjatë periudhave të ndryshme historike për një

kohë të gjatë".

Ndërsa një pjesë e progresit për kuptuar natyrën e modelit të punësimit mund të bëhet ndoshta në

bazë të një studimi të një vendi ose duke krahasuar dy apo tre shtete,151 zgjidhje e pyetjes më të

gjerë të paraqitur nga Fredland mund të arrihet vetëm përmes një analize të gjerë krahasuese.

Ky dizertacion ka bërë një përpjekje për të treguar rrugën për disa nga përgjigjet.

Provat e rishikuara këtu mbështesin pikëpamjen se kontrata e punës ose marrëdhënia e punësimit,

e kuptuar si një koncept juridik, ka një linjë shumë komplekse. Ajo i ka rrënjët në përshtatjen e

koncepteve të së drejtës romake ndaj ekonomisë liberale, në filozofitë e periudhës post

revolucionare dhe në bashkimin e ideve kontraktore në rregullimin legjislativ të marrëdhënies së

shërbimit. Megjithatë, ashtu si në rastin Britanik, klasifikimet konceptuale të përdorura në

shekullin e nëntëmbëdhjetë nuk tregojnë pikërisht ndarjen binare midis punëmarresve dhe të

vetëpunësuarve që është në thelbin e ligjit modern të punës.

Çfarë konstatohet përsëri është rëndësia e kushteve të veçanta kombëtare dhe lokale në formimin

e zhvillimit të modelit të punësimit dhe roli i veçantë historik, i lidhur bashkë me evolucionin, në

fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, të shtetit të mirëqenies dhe ndërmarrjes moderne industriale.

Hapi tjetër në këtë hulumtim është plotësimi i boshllëqeve në njohuritë tona, në veçanti lidhur me

konjeksionin mes evolucionit të ligjit dhe ndryshimeve më të gjera në ekonomi gjatë dhe, pas

revolucionit industrial.

151 Veneziani, 1986, and Simitis, 2000.

36

Kreu III

Analizë krahasuese e sistemit Gjerman dhe atij Hollandez, mbi përgjegjësinë pasurore në

marrëdhëniet e punës.

3.1 Hyrje

Shkaku i aksidenteve të lidhura me punën që ndodhin gjatë kryerjes së punës shpesh qëndron në

mungesën e trajnimeve; pajisjeve difektoze; presionit të lartë në punë ose kushteve të pasigurta të

punës. Zakonisht punëdhënësit paguajnë dëmin sepse konsiderohen se janë në pozitë më të

favorshme për të përballuar kompensimin e dëmit ose për të siguruar një mbulim të përshtatshëm

nga sigurimi. Punëdhënësit duhet gjithashtu të kujdesen për kushtet e sigurisë në punë;

mbikëqyrjen e duhur; dhe udhëzimet e punës së punëmarrësve të tyre. Por, deri në ç'masë

punëdhënësi duhet të mbajë përgjegjësinë për dëmet e shkaktuara nga punëmarrësi i tij? Duket se

është e padrejtë të mbahet punëdhënësi përgjegjës nëse i vetmi shkak i dëmit duket se qëndron në

neglizhencën e punëmarrësit. Aksidenti mund të ndodhë për më tepër në një situatë që punëdhënësi

nuk mund të ndikojë ose ta kontrollojë.

Duket shumë interesante të krahasohet përgjegjësia e punëdhënësit sipas Ligjit Gjerman dhe

Hollandez. Gjermania zotëron një sistem sigurimi statutor për punëdhënësit. Ky sistem i

sigurimeve profesionale mbulon dëmtimin e punëmarrësit të shkaktuar nga një aksident pune ose

sëmundje profesionale. Punëmarrësi i dëmtuar nuk mund të kërkojë drejtpërdrejtë dëmshpërblimin

ndaj punëdhënësit, por ndaj shoqërisë së sigurimit. Në kontrast me Gjermaninë, asnjë sistem

sigurimi nuk është i detyrueshëm për punëdhënësit sipas Ligjit Holandez për të siguruar dëmtimin

e punëmarrësit të shkaktuar nga një aksident pune ose sëmundje profesionale. Nëse punëdhënësit

në Holandë janë të pasiguruar, “viktima” mund të mbetet pa u kompesuar. Për shembull, nëse

punëdhënësi është në faliment, ai financiarisht nuk do të jetë në gjendje të paguajë kompensim

dëmi ndaj te demtuarit.

Ky kapitull hulumton nga një perspektivë krahasuese, përgjegjësinë e punëdhënësit në sektorin

privat, dëmet e shkaktuara nga neglizhenca e punëmarrësit vetë, nga një person i tretë; ose

punëdhënësit sipas ligjit Gjerman dhe Holandez. Do të shfaq nëse rregulloret për përgjegjësinë e

punëdhënësit në këto dy vende fqinje përmbushin standardin e një sistemi të përgjegjësisë ideale

që garanton një kompensim të duhur për viktimën. Do tu jepen përgjigje këtyre katër pyetjeve:

1. Duhet të ekzistojë faji që punëdhënësi të jetë përgjegjës?

2. Cilat janë kushtet për përgjegjësinë e punëdhënësit sipas ligjit Gjerman dhe Holandez?

3. A është e mundur që punëdhënësi të shpëtojë nga përgjegjësia?

4. A janë sistemet ligjore Gjermane dhe Holandeze të përshtatshme për të siguruar kompensim për

viktimën?

37

3.2 Përgjegjësia e punëdhënësit në Europë

Europa nuk ka një kod të harmonizuar të përbashkët për të drejtën private evropiane që ka të bëjë

me marrëdhënien juridike midis individëve, si Ligji i Punës; Ligji i Kontratave ose Ligji i

Detyrimeve152. Përpjekjet në të kaluarën, për të nxitur harmonizimin, janë: 'Parimet e Ligjit

Europian të Dëmit (PLED)'; dhe 'Draft Kuadër i Përbashkët i Referencës (DKPR)'153. Formulimi i

tyre përfshin dispozita për përgjegjësinë e dëmeve të shkaktuara nga punëmarrësit154. Këto

propozime Europiane shërbyen si një kornizë e përbashkët për zhvillimin e mëtejshëm të praktikës

ligjore kombëtare në Ligjin Privat.

BE-ja ushtron ndikim në praktikat ligjore kombëtare me ligjin e detyrueshëm, të njohur edhe

legjislacioni në fuqi. Në fushën juridike të Legjislacionit të Punës, ai ka të bëjë, për shembull, me

trajtimin e barabartë të punëmarrësve, shëndetin dhe sigurinë e punëmarrësve me: Direktivën për

Shëndetin dhe Sigurinë në Punë155; dhe Direktivën për Trajtimin e Barabartë në Punësim dhe

Profesion156. Shtetet Anëtare të BE duhet t'i zbatojnë Direktivat në sistemet e tyre ligjore157.

Shtetet anëtare bien dakord në përgjithësi se viktima e një aksidenti në punë duhet të jetë në gjendje

të mbajë punëdhënësin përgjegjës158. Ato pranojnë që punëdhënësit duhet të pranojnë

përgjegjësinë bazuar në detyrimet kontraktore të kontratës së punësimit159. Arsyetimi i

përgjegjësisë së punëdhënësit bazohet në disa argumente. E para është morale dhe konstaton se

punëdhënësi përfiton nga punësimi i personit në kompaninë e tij. Prandaj punëdhënësit duhet të

mbajnë rrezikun e ndonjë dëmtimi që derivon nga puna e punëmarrësit160. Përgjegjësia e

punëdhënësit shpesh ofron një mbrojtje më të përshtatshme të viktimës, sepse punëdhënësit

normalisht janë në një pozitë më të mirë financiare161.

Një konsideratë tjetër ekonomike është se shumë punëdhënësit përgjithësisht janë në një pozicion

më të favorshëm për të siguruar dëmtimin që rrjedh nga puna162. Është gjithashtu më praktike dhe

më efektive të lejohet punëdhënësi të kujdeset për sigurinë në punë, sepse ai është personi i cili

supozohet të ketë më shumë njohuri për rreziqet e punësimit, prandaj ai është gjithashtu personi

152 http://en.wikipedia.org/wiki/Private_law. 153 Publikimet e DCFR dhe PETL janë rezultat i nismave që favorizojnë harmonizimin e ligjit privat në nivel

evropian 154Neni 6: 102 PLED dhe 3: 201 i librit VI DKPR. “Principles, Definitions and Model Rules of European Private

Law” (2009). 155http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/health_hygiene_safety_at_work/c11113_

en.htm. 156 Council Directive 2000/78/EC of 27 November 2000. 157 Soft law, instrument quasiligjor që nuk ka forcë detyruese 158 Mjetet dhe metodat për arritjen e këtij rezultati mbeten megjithatë ne dore te shtetit. 159 Jacobs (2011), fq. 59. 160 Giliker (2010), fq. 22. 161 Steele (2007), fq. 567 162 Giliker (2010), fq. 55..

38

më i mirë për të kontrolluar vendin e punës dhe për të siguruar udhëzimet e duhura të punës për

punëmarrësit e tij163. Për më tepër, përgjegjësia e punëdhënësit lejon që viktima të kërkojë

dëmshpërblim edhe nëse nuk e njeh identitetin e personit që i ka shkaktuar asaj dëm, por në vend

të kësaj kujton emrin e kompanisë për të cilën ka punuar personi164. Së fundmi, kjo i inkurajon

punëdhënësit që të kujdesen më shumë për standardet e duhura të sigurisë për punëmarrësit e

tyre165.

3.3 Koncepti i punëmarrësit, neglizhenca, dëmtimet dhe aksidentet që lidhen me punën

3.3.1 Koncepti i punëmarrësit

Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian përcakton termin "punëtor"166 bazuar në kritere

objektive që formojnë sferën e lëvizjes së lirë të punëmarrësve, një liri themelore që e garanton

Traktati i KE-së. Termi "punëtor" dhe "një veprimtari si person i punësuar" nuk mund të

përcaktohen duke i’u referuar ligjeve kombëtare të shteteve anëtare për të parandaluar që rregullat

e Komunitetit për lëvizjen e lirë të punëmarrësve të ndikohen nga ligjet kombëtare, të cilat pastaj

do të ishin në gjendje për të përjashtuar kategori të caktuara të personave nga përfitimet e

Traktatit.167

Gjykatat Gjermane interpretojnë konceptin e punëmarrësit, si përkufizimin e kundërt të personit

të vetëpunësuar në Kodin Tregtar Gjerman: punëmarrësi është një person i cili është i detyruar të

punojë për dikë tjetër në bazë të një kontrate private në “një marrëdhënie vertikale”.168

Ligji Holandez parashikon ndryshe nga ligji Gjerman një përkufizim të përgjithshëm ligjor të

termit kontratë pune. Neni 7: 610 BW thekson se kontrata e punës është një kontratë ku njëra palë,

punëmarrësi, ndërmerr të kryej punë në shërbim të palës tjetër, punëdhënësit, kundrejt shpërblimit

dhe gjatë një periudhe të caktuar.169

Kontrata e punës në Gjermani dhe Holande respekton përkufizimin e Gjykatës së Drejtësisë të

Bashkimit Evropian që "për një periudhë të caktuar një person kryen shërbime për dhe nën

drejtimin e një personi tjetër në këmbim për të cilën ai merr shpërblim" .170

163 Hoekstra (2000), fq. 43. 164 Cane (2006), fq. 232. 165 Howarth (1995), fq. 633. 166 Labour law in the Netherlands – Jacobs (2004), fq. 42. 167 Blanpain, European labour Law, 13th edition, Kluwer fq. 294, 300-302 168 Weiss (2008), fq.45 169<Meub, arbeitsrecht/An_begriff>, and Labour law in the Netherlands – Jacobs (2004), fq.46, and Labour Law in

the Netherlands, Jacobs (2004), fq. 46-47. 170 Çështja Lawrie-Blum.

39

Në Gjermani, si dhe në Holandë, koncepti i punëmarrësit kërkon tre elemente: një performancë

shërbimesh; shpërblim; dhe vartësi. Nënshtrimi nënkupton që punëmarrësi duhet të kryejë

punën/detyrën në shërbim ose nën autoritetin / ndikimin e punëdhënësit, ku pozita e tij varet nga

udhëzimet e punëdhënësit të tij.171 Një test kontrolli zbatohet për të parë nëse plotësohet kërkesa e

nënshtrimit. Kjo do të thotë që punëmarrësi duhet të kryejë detyrat e tij sipas udhëzimeve ose nën

kontrollin e drejtpërdrejtë të personit që e punëson.172 Kjo mund të ndryshojë sipas situatës

individuale se në cfarë shkalle punëdhënësi kërkohet të ketë kontroll mbi punën e punëmarrësit.

Varet nga marrëveshja ndërmjet palëve, nga natyra e kontratës së punës dhe nga parimi i

arsyeshmërisë dhe drejtësisë.173

Detyrimi i punëmarrësit për të kryer shërbimin duhet të jetë personal.174 Prandaj, nuk ka kontratë

pune për punëmarrësin, nëse ai lejohet të zëvendësojë veten me një person tjetër për të kryer punën,

pa lejen e punëdhënësit.175 Gjykatat Gjermane i referohen punës që bazohet në një kontratë

private.176 Ata që nuk punojnë sipas një kontrate private, janë për shembull personat të cilët

detyrohen të punojnë si të burgosur në burg, një person, puna e të cilit është rigorozisht vullnetare

ose persona, puna e të cilëve bazohet thjesht në arsye fetare.177 Këta persona nuk kualifikohen si

punëmarrës.

Sipas ligjit Gjerman, indikacionet e rëndësishme për statusin e një punëmarrësi janë: 'nëse

punëmarrësi gjithmonë duhet të jetë i gatshëm të pranojë detyra të reja dhe nuk është i lirë të

refuzojë detyrat që i ofrohen atij nga kompania'; 'nëse punëmarresi është i integruar në organizatë' 178; 'nëse punëmarrësi merr kohë të gjatë për të kryer detyrën' dhe; 'nëse punëmarrësi duhet të

ndjekë udhëzimet' edhe pse ky tregues i fundit është "jo gjithmonë tipik në shërbimet profesionale

të një niveli më të lartë, sepse disa lloje aktivitetesh mund të nënkuptojnë që punëmarrësi gëzon

një shkallë të lartë lirie, iniciative dhe autonomie profesionale".179

Gjithashtu sipas ligjit Holandez, testi i kontrollit, i cili është një test nëse punëmarrësi duhet të

ndjekë udhëzimet, duket të mos jetë aq efektiv në rastet kur punëmarrësit janë shumë të kualifikuar,

të specializuar dhe me përvojë.180 Për shkak se faktorët që tregojnë statusin e një punëmarrësi janë

të shumtë, gjykatat Gjermane të punës181 duhet ta bazojnë vendimin e tyre në një vlerësim të

përgjithshëm të situatës, duke marrë parasysh të gjithë faktorët rilevantë të çështjes

171 Magnus (2004, part B), fq. 62 shih gjithashtu Bakels, fq. 54, Penning, 2007 172 Hoekzema (200), fq. 50, 51. 173 Bakels, fq. 55. 174 Penning, 2007. 175 Bakels, fq. 54. 176 Magnus (2004, part B), fq. 62. 177 Magnus (2004, part B), fq. 62. 178 Federal Labour Court 30.10.1991 – 7 ABR 19/91: 179 Weiss (2008), fq. 46. Federal Labour Court of 30. 10. 1991 – 7 ABR 19/91: “ILO employment relationship 2013 180 Hoekzema (200), fq. 51 181 Labour Courts (ArbG), Land Labour Courts (LAG) and the Federal Labour Court (BAG

40

individuale182dhe, në këtë mënyrë indikacionet e një kontrate punësimi duke përfshirë nënshtrimin,

nuk kanë pse të jenë të gjitha të pranishme në një rast individual.183

Edhe gjykatat Holandeze përqëndrohen më shumë në situatën aktuale sesa në atë formale. Statusi

i punësimit i punëmarresit varet nga një kombinim i indikacioneve të ndryshme siç është shkalla

në të cilën punëmarresi duhet të punojë sipas udhëzimeve; nëse ai është i detyruar ta pranojë ose

mund të zgjedhë të refuzojë punën dhe shkallën në të cilën punëmarrësi duhet të mbajë riskun dhe

kostot financiare. Në rast dyshimi, është punëdhënësi që duhet të dëshmojë se nuk ka kontratë

pune me punëmarrësin e tij.

Shumica e punëmarrësve në Gjermani si dhe në Holandë punojnë bazuar në një kontratë me kohë

të plotë për një periudhë të pacaktuar. Kjo do të thotë që kontrata përfundon vetëm pas vdekjes së

punëmarrësit ose moshës së pensionit ose përfundohet nga punëdhënësi ose punëmarrësi.

Megjithatë, një grup më i vogël punëmarrësish punojnë në bazë të kontratave me afat të caktuar.

Kontratat me afat të caktuar përfundojnë pas një kohëzgjatje të kufizuar kohore ose pas përfundimit

të një pune të caktuar. Në pajtim me zbatimin e Direktivës 1999/70 / KE punëmarrësit që punojnë

në kategorinë e fundit nuk mund të trajtohen në mënyrë më pak të favorshme se një punëmarrës i

krahasueshëm që punon me një kontratë që bazohet në një kohëzgjatje të pakufizuar.184 Për të

parandaluar trajtimin e pabarabartë, kontratat për një periudhë të caktuar rregullohen nga Akti

Gjerman për Punën part-time dhe Punësimin me Kohë të Caktuar dhe Aktit Holandez për Kontratat

me Kohëzgjatje të Caktuar dhe të Pacaktuar.185 Të dy aktet parashikojnë trajtim të barabartë për

punëmarrësit si me kontratë me afat ashtu dhe për ata me kontratë pa afat.

Kemi konstatuar që kontrata e punës sipas legjislacionit Gjerman si dhe sipas legjislacionit

Holandez është kryerja e shërbimeve, në varësi, për shpërblim. Kemi konstatuar se tregues të

ndryshëm mund të tregojnë statusin e punësimit. Lista e indikatorëve tregues nuk ka për qëllim të

jetë shteruese dhe pesha që i jepet një indikatori tregues varet nga secili rast individual, p.sh. nga

kategoria e profesionit të punëmarrësit. Të dy vendet anëtare përdorin në përgjithësi të njëjtit

faktorë përcaktues për ekzistencën e një kontrate të punës. Elementi kyç është “varësia” dhe ky

përcaktohet me testin e kontrollit, që do të thotë se punëmarrësi i të cilit kryen punën kontrollohet

nga personi i cili e punëson atë dhe duhet të ndjek udhëzimet dhe urdhërat dhe është vartës i tij.

Elemente të tjera të rëndësishme që përdoren nga te dy sistemet ligjore janë integrimi, risku i

kostove financiare dhe obligimi për të pranuar punën. Sistemet ligjore kanë për më tepër të

përbashkët që gjyqtarët përcaktojnë ekzistencën e një kontrate pune me një vlerësim të

përgjithshëm të situatës individuale dhe më tepër përqëndrohen në fakt se sa në formalitete.

182 Federal Labour Court 15.03.1978 – 5 AZR 819/76 – and 13.01.1983 – 5 AZR 149/82)Federal Labour Court

23.04.1980 – 5 AZR 426/79ILO employment relationship 2013. 183 Manfred Weiss and Marlene Schmidt (2008), fq. 52, 53. 184 Markesinis, (2002) fq. 84. 185 Labour law in the Netherlands – Jacobs (2004), fq. 56.

41

3.3.2Koncepti i neglizhencës.

Fjala neglizhencë erdhi në gjuhën angleze, përmes Frëngjishtes, nga një fjalë latine 'negligentia'

që do të thotë pakujdesi. Në përdorim të përgjithshëm sot, neglizhenca ende nënkupton "pakujdesi"

.186 Në një kontekst ligjor, megjithatë fjala neglizhencë nënkupton pakujdesinë si një error civil.187

Neglizhenca është dështimi për të ushtruar standardin e kujdesit që një person i arsyeshëm e i

matur do të kishte ushtruar në një situatë të ngjashme.188 Ndryshe nga common law, legjislacioni

civil gjithmonë ka njohur detyrimin e përgjithshëm për të mos vepruar pa arsye, edhe në situata që

nuk rregullohen nga kontrata.189Ky paragraf përshkruan sjelljen e pakujdesshme të punëmarrësit

që shkakton detyrime sipas legjislacionit Gjerman dhe Holandez.

3.3.2.1 Neglizhenca e ulët, mesatare dhe e lartë sipas legjislacionit Gjerman.

Legjislacioni Gjerman e ka mishëruar termin neglizhencë në §276 (2) BGB. Një person i cili nuk

ushtron kujdesin e zakonshëm që pritet në jetën e përditshme është fajtor për neglizhencë.190 Edhe

pse standardi i kujdesit është objektiv, testi është mjaft i gjerë për të lejuar që kujdesi i pritshëm të

bazohet gjithashtu në aftësitë dhe njohuritë e personit përgjegjës për shembull nëse ai i përket një

profesioni të caktuar, ose nëse pritet të ushtrojë të njëjtin kujdes si kolegët e tij që punojnë në atë

profesion.191 Gjykatat Gjermane të Punës192 aplikojnë një kufizim të përgjegjësisë së punëmarrësit

ndaj punëdhënësit të tij sipas një qasje të trefishtë që njeh tre shkallë të neglizhencës së

punëmarrësit (Fahrlässigkeit); neglizhencë të ulët, të mesme ose të lartë.193

Neglizhenca e ulët është një shkelje e lehtë e detyrës së kujdesit dhe punëmarrësi nuk është

përgjegjës për dëmet e shkaktuara.194 Neglizhenca mesatare përcaktohet në §276 (2) BGB.195 Një

person që nuk ushtron kujdesin e nevojshëm që pritet në jetën e përditshme është fajtor për

neglizhencë. Punëmarrësi vepron me neglizhencë të lartë nëse shkel detyrën për të treguar kujdesin

e zakonshëm në jetën e përditshme në një shkallë të rëndë e të pazakontë, ku nuk e njeh nevojën

për kujdes për të parandaluar dëmtimin,196 Neglizhenca e lartë përcaktohet nga praktika Gjermane

186 Peter Cane (2006), fq. 34 187 Përdoret si term dhe në Common Law 188<http://legal-dictionary.thefreedictionary.com>. 189<http://www.cisg.law.pace.edu/cisg/biblio/tetley.html>. 190 Markesinis, (2002) fq. 84. 191idem.. 192 Labour Courts (ArbG), Land Labour Courts (LAG) and the Federal Labour Court (BAG). 193 Markesinis, (2002), 784 194 BGH – NJW 1997, 1012, 1013 195 Markesinis, (2002), 84 196 ‘Grob fahrlässig handelt, wer die im Verkehr erforderliche Sorgfalt nach den gesamten Umständen in

ungewöhnlich hohem Maße verletzt und unbeachtet lässt, was im gegebenen Fall jedem hätte einleuchten müssen.

(BGH NJW 1997, 1012, 1013, BAG v. 12.11.1998 – 8 AZR 221/97 (Haftung eines Kraftfahrers).

42

dhe merr në konsideratë ndryshe nga neglizhenca mesatare jo vetëm elementët objektivë, por edhe

subjektivë si mosha, përvoja, nëse punëmarrësi ishte i mbingarkuar etj.197

3.3.2.2 Termi ligjor i pakujdesisë me dashje sipas legjislacionit hollandez.

Legjislacioni Holandez njeh shkallë të ndryshme të pakujdesisë. Për të shpëtuar nga përgjegjësia,

punëdhënësi duhet të provojë se punëmarrësi ka shkaktuar dëm me sjelljen e tij të pakujdesshme

dhe kjo është pakujdesi në shkallën e pakujdesisë me dashje, (bewuste roekeloosheid). Dispozitat

e përgjegjësisë të Kodit Civil Holandez të cilat janë: "detyra e kujdesit e punëdhënësit" në nenin

7: 658 (2); 'përgjegjësia e punëmarrësit për dëmin e shkaktuar ndaj punëdhënësit ose një personi

të tretë' në nenin 7: 661 (1), si dhe; 'përgjegjësia për gabimet e një vartësi' në nenin 6: 170 BW,

tregojnë klauzolat e tyre të lirimit nga përgjegjësia të punëdhënësit: "përveçse kur dëmi vjen si

pasojë i një veprimi ose mosveprimi të qëllimshëm ose nga pakujdesia me dashje i punëmarrësit"

dhe "nëse ai e ka shkaktuar dëmin me qëllim ose është treguar i pakujdesshëm" 198

Praktika ka treguar vështirësinë për të bindur gjykatën se punëmarrësit kanë shkaktuar dëme me

pakujdesi me dashje.199 Gjykata njeh në radhë të parë ‘faktin empirik që punëmarrësit që kryejnë

detyrat e punësimit ditë për ditë në mënyrë të pashmangshme do t'i bëjnë ato me më pak kujdes se

sa është e nevojshme.’200 Së dyti, gjykatat e përcaktojnë pakujdesisnë me dashje përmes një

qasjeje subjektive: “punëmarrësi duhet të jetë në dijeni të natyrës së pamatur të sjelljes së tij, duke

e vazhduar atë sjellje që paraprin dëmin”.201 Punëmarrësi duhet me fjalë të tjera të bëjë disa

veprime duke kuptuar se kjo mund të rezultojë në dëmtim ose lendim të viktimës.

3.3.3 Koncepti i demit

Gjykatat Gjermane interpretojnë dëmin në përputhje me të ashtuquajturën hipoteza e ekuilibrit, që

e krahason situatën në të cilën humbja nuk ka ndodhur dhe ‘situatën pas incidentit’.202 Përshkrimi

hollandez është i krahasueshëm me hipotezën e ekuilibrit, sipas legjislacionit Gjerman: dëmi është

diferenca negative e rrethanës që viktima përballet pas shkeljes së normës me situatën hipotetike

në të cilën viktima do të ndodhej në qoftë se norma nuk do të ishte shkelur.203

197<http://www.haufe.de>. 198 In HR 14.10.2005, JIN 2005/407 m.nt. Loonstra (City Tax/De Boer), the Dutch Suppreme Court ruled that the

meaning of willfully reckless in article 7:658 BW is the same as in 7:661 BW. 199 Oldenhuis (2013), fq. 35 200 HR 20.11.1996, NJ 1997, 198 (Pollemans/Hoondert). 201 HR 14.10.2005, JIN 2005/407 m.nt. Loonstra (City Tax/De Boer). 202 Personal injury in Europe (2003), paragrafi 2.1 203 Personal injury in Europe (2003), fq. 62.

43

3.3.3.1 Dëmi pasuror dhe jopasuror.

Të dyja sistemet ligjore i ndajnë dëmet në dëme pasurore dhe jo-pasurore. Dëmi pasuror

konsiderohet si çdo humbje e pasurisë që mund të vlerësohet në para. Përbëhet pra thjesht nga

humbja financiare siç është humbja e të ardhurave; reduktimin e kapacitetit fitues të të ardhurave

dhe shkaktimin e shpenzimeve; shpenzimet mjekësore dhe shpenzimet e tjera.204 Dëmi jo-material

ka të bëjë me vuajtjen e një personi që nuk lidhet me një humbje financiare. Shembuj janë: dhimbje

dhe vuajtje nga dëmtimi i përkohshëm dhe i përhershëm; dëmtim estetik (për shembull formimin

e shenjave në fytyrë); dëmtimi i funksionit seksual; shkurtimi i jetëgjatësisë; dëmet për pushimet

e prishura; mbrojtja e shëndetit mendor: humbja e rikuperueshme dhe jo e rikuperueshme; koma,

gjendja vegjetative dhe dëmtimi i trurit.205

Legjislacioni Holandez përmend dy kategori të dëmit në nenin 6:95 BW: humbjen financiare

(vermogensschade) dhe humbje të tjera që janë dëm jo-material (ander nadël / immateriele schade)

dhe kompensohen për aq sa janë ligjërisht të mbrojtura sipas legjislacionit statutor.206 Legjislacioni

Gjerman nuk e përcakton termin dëm si të tillë me një dispozite statutore, por i siguron viktimës

të drejtën për kompensim në bazë të §823 (1) BGB, nëse personi përgjegjës i shkakton në mënyrë

të paligjshme dëmtimin e jetës, shëndetit, lirisë, pronës ose ndonjë të drejte tjetër që është e

mbrojtur me dispozita ligjore. Një burim i dytë për kompensimin e dëmit bazohet në § 254 BGB,

për dhimbjen dhe vuajtjet që janë dëm jo financiar (Schmerzengeld).

3.3.4 Koncepti i aksidenteve të lidhura me punën.

Neni 7 i Konventës numër 121207 (hyrja në fuqi: 28 korrik 1967) e Organizatës Ndërkombëtare të

Punës parashikon që duhet të vendosen kushte për të gjykuar nëse një "aksident gjatë kohës që

punëmarrësi udhëton për punë ose kthehet për në shtëpi" është një aksident që lidhet me punën.

Legjislacioni Gjerman mishëroi termin aksidentet lidhur me punën në § 8 të Librit Ligjor Social

(SGB VII) 208. Sipas § 8, fjalia 1 SGB VII, aksidenti në punës duhet të vuhet nga një person i

siguruar dhe duhet të ndodhë nga një aktivitet i siguruar. Aksidentet janë pëkufizuar si një dukuri

e jashtme që ka ndikim në trup dhe çon në dëmtim të shëndetit ose vdekje209. Mund të jetë për

shembull; 'Një udhëtim pune në detyrë ku punëmarrësi kryen detyrimin e tij sipas kontratës së

punësimit’.210 Në § 8 (2), Nr. 1-4 SGB VII thuhet se gjithashtu një aksident në trafik gjatë udhëtimit

për punë ose mes shtëpisë dhe punës mund të përfshihet në një aktivitet të lidhur me punën siç

204 843 BGB (1) 205 Charlesworth and Percy, fq. 333 206 Personal injury in Europe (2003), fq. 62. 207<www.ilo.org>. 208<http://www.sozialgesetzbuch-sgb.de/sgbvii/8.html>. 209<http://www.sozialgesetzbuch-sgb.de/sgbvii/8.html>. 210 Markesinis, fq. 725-728.

44

është largimi nga vendi i punës ose dhënia e makinës në rrugën për punë e bazuar në një lidhje

thelbësore me punën.211

Gjithashtu legjislacioni Hollandez parashikon një përkufizim ligjor të aksidenteve të punës në

Nenin 1 të Aktit Kollandez të Kushteve të Punës (Arbo-Law)212. Sipas Aktit të Kushteve të Punës,

një aksident pune është një aksident që shkakton lëndime dhe ndodh gjatë punës. Kjo mund të

ndodhë në kompani ose zyrë, por edhe diku tjetër nëse punëmarrësi udhëton gjatë punës së tij.

Interpretimi i termit punë nuk duhet të bëhet në mënyrë strict sensu. Për shembull, përfshihen

aksidentet gjatë pushimit të punës, si dhe aksidentet gjatë udhëtimit nëse ky është sipas

udhëzimeve të punëdhënësit. Nën disa raste mund të përfshihen gjithashtu dhe daljet nga puna.213

Për më tepër, punëdhënësit sipas legjislacionit Hollandez janë në përgjithësi përgjegjës vetëm për

udhëtimet gjatë kohës së punës. Dëmtimi që ndodh në udhëtimin midis punës dhe shtëpisë

përjashtohet nga termi ligjor i aksidenteve që lidhen me punën, sepse ai nuk konsiderohet si "gjatë

punës", por si pjesë e sferës private të punëmarrësit.214 Në rast se ndodh diçka në rrugën nga puna

ne shtepi, punetori eshte pergjithesisht vetë i pergjegjshem per demtimin e tij.215

3.4 Legjislacioni i përgjegjësisë së punëdhënësit

Kjo pjesë e këtij kreu, tregon se cilat janë dispozitat ligjore për përgjegjësinë e punëdhënësit që

ekzistojnë në Gjermani dhe Hollandë, për dëmet që shkaktohen nga punëmarrësi.

3.4.1 Rregullimi sipas Legjislacionit Gjerman

Siç kemi analizuar ut supra, BGB ka disa dispozita që mund të përbëjnë bazën për përgjegjësinë e

punëdhënësit. Në këtë sfond, tani do të analizojmë dispozitat që Legjislacioni Gjerman siguron

kur dëmi i ndodh vetë punëmarrësit, një personi të tretë dhe punëdhënësit.

Përgjegjësia e punëdhënësit mund të ketë së pari - legjislacionin - si burim parësor.216 Sipas § 823

BGB (1) 'një person që me dashje ose me pakujdesi dëmton jetën, shëndetin, lirinë, pronën ose të

drejtat e tjera të një personi tjetër në kundërshtim me legjislacionin është i detyruar ta kompensojë

atë për çdo dëm që lind nga ai, dhe i njëjti detyrim i bashkëngjitet një personi që shkel një dispozitë

ligjore që synon mbrojtjen e të tjerëve ".217

Kjo dispozitë mbulon pretendimet që rrjedhin vetëm nga dëmi jashtë-kontraktor; jo nga shkeljet e

detyrimeve kontraktore dhe vetëm nëse një nga katër të drejtat absolute të jetës, shëndetit, lirisë

211 § 105 Abs. 1 SGB VII, shih BAG v. 14.12.2000 – 8 AZR 92/00, Markesinis, fq. 725-728. 212<https://osha.europa.eu/fop/netherlands/en/legislation/index_html>. 213 Y.R.K. Waterman, De perikelen van de werknemer in het verkeer, ArA 2003/1, fq. 59. 214 Arbeidsongevallen en beroepsziekten, Door Siewert Doewe Lindenbergh, Kluwer (2009), Deventer, fq. 105. 215 Y.R.K. Waterman, De perikelen van de werknemer in het verkeer, ArA 2003/1, fq. 59. 216 Gerard Spindler (2011), fq. 47. 217Gerhard Robbers (2003), fq. 230-231, Markesinis (2002), fq. 14 shih gjithashtu <http://www.gesetze-im

internet.de/bgb/__823.html

45

dhe pronës së përmendura në § 823 BGB është shkelur.218 Të drejtat absolute janë të drejta që

duhet të respektohen nga të gjithë dhe që mund të zbatohen kundër të gjithëve.219

BGB siguron gjithashtu disa rregulla të tjera të përgjegjësisë për të mbrojtur edhe interesa të tjera

të rëndësishme jashtë fushëveprimit të paragrafit 1 të § 823 BGB. Paragrafi i 2-të i kësaj dispozite

shtrihet në përgjegjësinë e asaj që tashmë është e mbrojtur sipas statuteve specifike.220 Kjo krijon

një padi për dëmshpërblim edhe kur asnjë nga të drejtat absolute të paragrafit të 1-rë nuk është

shkelur.221 Legjislacioni Gjerman siguron së dyti një -përgjegjësi kontraktore - për veprimet e një

pale të tretë që është ngarkuar me kryerjen e një detyrimi ekzistues bazuar në dispozitën e §278 të

BGB-së.222 Kjo do të thotë që nëse punëdhënësi zgjedh të mos e kryejë një detyrim personalisht,

por në vend të kësaj përdor agjentin e tij ligjor ose një person të cilin ai e punëson për të kryer

detyrimin e tij për të223, punëdhënësi do të jetë përgjegjës për veprimet e tyre të gabuara sikur të

ishin të tijat. Punëdhënësi gjithashtu mund të jetë përgjegjës në bazë të § 31 të BGB-së, e cila është

një -përgjegjësi e prejardhur –rasti i një shoqate për organet e saj.224

Përveç përgjegjësisë kontraktore dhe të prejardhur, legjislacioni Gjerman gjithashtu përcakton

përgjegjësinë e një punëdhënësi për dëmin që shkaktohet nga veprimi i punëmarrësit gjatë dhe në

fushëveprimin e punës së tij bazuar në përgjegjësinë ndaj demit, §831 BGB

(Verrichtungsgehilfe).225 Kjo kërkon një marrëdhënie varësisë sociale.226Punëdhënësi i cili

punëson një person për të ushtruar një detyrë, në këtë mënyrë, do të jetë përgjegjës për çdo dëm

që shkaktohet nga punëmarrësi duke shkelur detyrën e kujdesit, i cili ka vepruar në rrjedhën dhe

fushëveprimin e punës së tij.227 Kjo përgjegjësi që bazohet në legjislacionin e dëmit jashtë-

kontraktor nuk përjashton as nuk varet nga ekzistenca e një marrëdhënie kontraktore ndërmjet

punëdhënësit dhe palës së tretë të dëmtuar.228

Nëse plotësohen kërkesat e të dyja formave të përgjegjësisë në bazë të Neneve §831 dhe §278 të

BGB-së, atëherë viktima ka një zgjedhje të dy shkaqeve të mundshme të padisë: një padi e bazuar

në përgjegjësinë kontraktore të §278 BGB ose një padi të bazuar në përgjegjësinë nga dëmi §831

BGB. Megjithatë, kur krahasohen këto dy dispozita ligjore, dy dallimet e mëposhtme dalin.229

Dallimi i parë është se punëdhënësi mund t'i shpëtojë përgjegjësisë sipas §831 BGB nëse ai mund

218 Personal injury compensation in Europe (2003), fq. 10. 219 § 823 BGB (1) 220 Markesinis (2002), fq. 14. 221<http://www.gesetze-im-internet.de/bgb/__823.html>. 222 Gerard Spindler (2011), fq. 47. 223 Shih §278 BGB. 224 Gerhard Robbers (2003), fq. 230-231. 225idem. 226idem. 227 78 Gerhard Robbers (2003), fq. 230-231. 228idem. 229 Markesinis, fq. 703.

46

të provojë se punëmarrësi i tij ishte zgjedhur me kujdesin e duhur dhe ishte subjekt i mbikëqyrjes

së duhur nga ai. Kjo nuk është një mbrojtje për përgjegjësinë kontraktore të §278 BGB.230

Dallimi i dytë është se §278 BGB mban vetëm punëdhënësin përgjegjës për dëmin e shkaktuar

nga personat të cilët ai përdor për të përmbushur detyrimet e tij kontraktore, por që në fakt mund

të mos jenë vartës, sipas në §831 BGB231:

3.4.2 Dëmi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent ndaj vetes ose ndaj një kolegu pune.

Në lidhje me zbatimin e Direktivave 89/391 / EC232 dhe 91/383 / EC233, legjislacioni Gjerman

krijoi detyrimin e punëdhënësit për tu kujdesur për shëndetin dhe sigurinë e punëmarrësit sipas

§618 të BGB dhe një rregulloreje më specifike në nenin 3 të Aktit të Shëndetit dhe Sigurisë në

Punë të vitit 1996.234 Neni 3 i Ligjit mbi Shëndetin dhe Sigurinë në Punë i detyron punëdhënësit

që të ndërmarrin hapat e nevojshëm për të mbrojtur shëndetin dhe sigurinë e punëmarresit në punë.

Së dyti, ai gjithashtu duhet të sigurohet që këto masa të mbeten efektive edhe nëse kjo do të thotë

se do të duhet t’i përshtasë ato për shkak të rrethanave të ndryshuara.235

Megjithatë, punëdhënësit (si dhe çdo koleg tjetër i viktimës që gjithashtu mund të jetë përgjegjës

për aksidentin) në parim nuk janë përgjegjës për lëndimet personale të aksidenteve në punë sipas

rregullave të imunitetit të § 104, § 105 SGB VII.236 Në këto raste, viktimat kanë të drejtën për

dëmshpërblimin nga sigurimi i detyrueshëm për aksidentet.237 I vetmi përjashtim nga ky rregull

është kur punëdhënësi ka shkaktuar dëmtimin personal me dashje ose nëse ka të bëjë me lëndime

materiale të tilla si dëmtimi i pronës.238

Punëdhënësit mund të jenë përgjegjës për dëmtimin e pronës së punëmarrësit të tyre. Punëdhënësi

ka detyrë të bazuar në §611 BGB për të parandaluar dëmtimin e pronës së punëmarrësit të tij

(vjedhjen ose humbjen). Punëdhënësi do të jetë përgjegjës në bazë të §276 BGB në rast se ai është

në shkelje të kësaj detyre.239 Një shembull është nëse punëdhënësi nuk i siguron punëmarrësit e tij

mundësinë për të mbajtur pronën e tij të sigurt në punë.240 Punëdhënësi është në përgjithësi

gjithashtu përgjegjës për dëmet që punëmarrësit e tyre shkaktojnë gjatë punës. Megjithatë, dëmi

që i përket rreziqeve të përgjithshme të jetës së përditshme përjashtohet nga kjo përgjegjësi.241

Dëmtimi i makinës private të punëmarrësit përfshihet vetëm në rast se ajo përdoret drejtpërsëdrejti

230 Council Directive 89/391/EEC of 12 June 1989 231 Council Directive 91/383/EEC of 25 June 1991 232 Enciklopedia e marrëdhënieve të punës 233 Enciklopedia e marrëdhënieve të punës 234 Markesinis (2002), fq. 726. 235 Markesinis, fq. 703. 236 Markesinis (2002), fq. 726. 237 Markesinis (2002), fq. 903. 238 idem 239 Shih BAG 17, 229 = AP Nr. 75 § 611 BGB Employer’s duty 240 Shih BAG 17, 229 = AP Nr. 75 §611 BGB employer’s duty. 241 Ameisensaure-fall; BAG, Court ruling of 10.11.1961 GS NJW 1962, 411, Busemann (1999), fq. 119

47

për qëllime të punës dhe në rast se punëdhënësi pa makinën private të punëmarrësit do të duhej të

përdorte automjetin e tij në vend të saj sipas §670 BGB.242 Gjobat e trafikut janë përjashtuar edhe

nëse punëdhënësi ka caktuar një afat kohor që e bën të pamundur të mos shpejtohet në rrugë me

qëllim që të sillet dërgesat në punë në kohë.243

3.4.3 Dëmi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent ndaj një personi të tretë.

Ligjvënësi Gjerman nuk ka krijuar një dispozitë specifike për përgjegjësinë e punëdhënësit për

dëmin që shkaktohet nga punëmarrësi tek personat e tretë. Në vend të kësaj, legjislacioni Gjerman

parashikon një rregull më të përgjithshëm të dëmit sipas §831 paragrafi 1 të BGB. Kjo dispozitë

ligjore mban një person përgjegjës për dëmin ndaj një personi të tretë të shkaktuar nga vartesi i tij,

të cilit ai i 'ka besuar kryerjen e një funksioni' nëse ky dëm është 'shkaktuar në mënyrë të

paligjshme gjatë ushtrimit të funksionit të caktuar '244. Termi vartes sipas §831 BGB nuk kërkon

që punëmarrësi të marrë shpërblimin ose që detyra të vijë nga një kontratë specifike pune.245

Megjithatë, duhet të ketë një varësi shoqërore midis vartesit që ka shkaktuar dëmin dhe personit

për të cilin ai punon, ku shërbëtori i nënshtrohet udhëzimeve të tij.246

Dispozita vlen për të gjitha marrëdhëniet e tilla të varësisë sociale pavarësisht nëse ajo është në

një afat të shkurtër apo afatgjatë apo nëse është e papaguar. Dispozita e §831 BGB e mban

punëdhënësin përgjegjës në rast se janë përmbushur kërkesat e mëposhtme; "viktima duhet të ketë

pësuar dëme të shkaktuara nga punëmarrësi (viktima duhet të tregojë fakte relevante dhe gjithashtu

duhet të provojë verprimin e gabuar) dhe dëmi duhet të ketë ndodhur gjatë kryerjes së punës.247

Një kërkesë e fundit është që personi që ka shkaktuar dëmin duhet të punojë në interes të dhe të

jetë në marrëdhënie pune të varur me punëdhënësin, udhëzimet e të cilit ai duhet të ndjekë gjatë

kryerjes së punës.248 E rëndësishme për përgjegjësinë e punëdhënësit sipas §831 BGB është

atëherë deri në ç'masë personi duhet të punojë nën drejtimin dhe kontrollin e punëdhënësit.249 Sapo

viktima arrin të provojë këto kërkesa supozohet se punëdhënësi është në faj dhe se faji i tij lidhet

me dëmin që shkaktohet nga punëmarrësi gjatë kryerjes së punës të tij.250 Punëdhënësi duhet të

kompensojë dëmin që është shkaktuar në mënyrë të paligjshme nga punëmarrësi gjatë kryerjes së

punës së tij. Provimi i fajit të punëmarrësit nuk kërkohet, por viktima duhet të tregojë se

punëmarrësi ka vepruar gabim.251

242 Judgment of the Senate 27.01.2000 – 8 AZR 876/98 – DB 2000, 1172. 243 BAG v. 25.01.2001 – 8 AZR 465/00. 244 Markesinis, fq. 695-696. 245 Rieckers (2011), fq. 73 – 79 and Gerhard Robbers, fq. 261. 246 Tort Law in Germany, Gerard Spindler. 247 Van Gerven (2000), fq. 480-481. 248 Rieckers (2011), fq. 73 – 79 shih gjithashtu Giliker, (2010), fq.57. 249 Rieckers (2011), fq. 73 – 79 shih gjithashtu Giliker, (2010), fq.57. 250 Van Gerven (2000), fq. 480-481. 251 Van Gerven (2000), fq. 498.

48

Përgjegjësia e punëdhënësit sipas Legjislacionit Gjerman bazohet në neglizhencën personale të

punëdhënësit, në vend të asaj të punëmarrësit.252 Kjo tregohet nga klauzola e largimit sipas §831

paragrafi 1 BGB.253 Punëdhënësi mund ta lirojë veten nga përgjegjësia nëse provon se nuk ishte

në faj duke treguar se ka treguar kujdesin e nevojshëm në përzgjedhjen (referencat, kontrollin e

CV) dhe mbikëqyrjen (vizitat kontrolluese) e punëmarrësit të tij.254 Në lidhje me barrën e provës,

punëmarrësi nuk ka nevojë të provojë fajin si me dashje ose të paqëllimtë për punëdhënësin.255

Faji i punëdhënësit supozohet që në momentin që punëmarrësi dëmton një palë të tretë, është

punëdhënësi që duhet të dorëzojë prova se ai nuk është në faj, duke treguar se ka treguar kujdesin

e duhur në përzgjedhjen e stafit, me kusht që punëmarrësit të kenë në dispozicion pajisje,

mbikëqyrje, instruksione dhe trajnime.256 Nëse punëdhënësi është një kompani e madhe mund të

zbatohet “decentralizimi i pëjashtimit nga përgjegjësia”, që do të thotë se punëdhënësi duhet

vetëm të provojë se ka treguar kujdesin e duhur në përzgjedhjen, mbikëqyrjen dhe udhëzimin e

punëmarrësve kryesorë të tij si menaxherët, sepse do të ishte e pamundur që ai të përmbushë

personalisht këto detyra ndaj çdo punëmarrësi të tij në kompani.257

3.4.4 Dëmi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent punëdhënësit.

Rregullat e përgjithshme lidhur me shkeljen pozitive të kontratës janë gjithashtu të zbatueshme për

kontratën e punës.258 Punëmarrësi është përgjegjës për dëmin që shkaktohet nga shkelja e detyrës

së tij kontraktore ndaj punëdhënësit të tij. Punëmarrësi duhet të jetë fajtor për veprime të

qëllimshme ose neglizhencë sipas §276 (1) BGB.259 Siç kemi analizuar në §276 BGB, legjislacioni

Gjerman përcakton neglizhencën si: "një person që nuk ushtron kujdesin e zakonshëm që pritet në

jetën e përditshme është fajtor për neglizhencë ‘.260 Megjithatë, Gjykatat Gjermane të Punës261

aplikojnë një sistem më shumë në avantazh të punëmarrësit sesa të punëdhënësit.262 Përgjegjësia

ligjore formohet nga parimet lidhur me kufizimin e përgjegjësisë së punëmarrësit. Përndryshe

punëmarrësi do të mbante riskun për të paguar për çdo formë të lehtë të pakujdesisë e cila do ta

shkatërronte atë dhe familjen e tij financiarisht. Punëdhënësi është përgjegjës për organizimin dhe

252idem. 253 Von Bar (1998), fq. 202. 254Tort Law in Germany, Gerard Spindler (2011), fq. 47 and Van Gerven (2000), fq. 498. 255 Rieckers (2011), fq. 73 – 79 256 Bruggemeier (2004), fq. 120. 257idem. 258 Sammlung Arbeitsrechtlicher Entscheidungen (SAE), 54. Jahrgang Januar/Februar I/2000, fq. 4. 259idem. 260 Markesinis, (2002) fq. 84. 261 Prsh Labour Courts (ArbG), Land Labour Courts (LAG) and the Federal Labour Court (BAG). 262 Van Gerven (2000), fq. 480-481.

49

riskun e biznesit të kompanisë së tij.263 Punëdhënësi nuk mban përgjegjësi për dëmin që ndodh në

sferën private të punëmarrësit, për shembull nëse ai udhëton midis punës dhe shtëpisë.

Punëmarrësi i cili po i jepte makinës shumë shpejt në një rrugë të ngrirë dhe që u përplas në një

tabelë rrugore u konsiderua të ishte plotësisht përgjegjës për sjelljen e tij të pakujdesshme në

përputhje me §823 BGB. Kostot e riparimit të automjetit ishin 3.046,52 Marka Gjermane264.

Punëdhënësi kërkoi kompensimin e dëmit të punëmarrësit. Gjykata vendosi që punëmarrësi nuk e

kishte të drejtën e kufizimit të përgjegjësisë së tij dhe se ai duhej të paguante për shumën e plotë

të shpenzimeve të riparimit, sepse aksidenti ndodhi kur po udhëtonte midis punës dhe shtëpisë265.

Përgjegjësia e punëmarrësit mund të kufizohet vetëm nëse sjellja e tij neglizhente shkakton dëme

"në kryerjen e detyrës së besuar" sipas udhëzimeve të punëdhënësit të tij ose që është në interes të

biznesit të punëdhënësit.266 Kufizimi i detyrimit të punëmarrësit vijon sipas aplikimit të

neglizhencës kontribuese në §254 BGB.267 Për të përcaktuar se deri në ç'masë punëmarrësit janë

përgjegjës, jurisprudenca Gjermane krijoi një sistem që dallon tri shkallë të pakujdesisë. Sipas

kësaj qasjeje të trefishtë, punëmarrësi mund të jetë (pjesërisht) përgjegjës nëse dëmi është

shkaktuar nga neglizhenca e zakonshme; me neglizhenca e lartë ose me qëlim.268

Neglizhenca e lehtë

Punëmarrësi që shkakton dëm me neglizhencë të lehtë lirohet nga përgjegjësia.269

Neglizhenca e zakonshme

Në rast se dëmi është shkaktuar nga neglizhenca e zakonshme e punëmarrësit, dëmet ndahen

ndërmjet punëdhënësit dhe punëmarrësit, ku të gjitha rrethanat lidhur me shkakun dhe rezultatin e

dëmit përcaktohen nga parimet e barazisë dhe arsyeshmërisë. Këto parime përfshijnë shkallën e

fajit të punëmarrësit, sa e rrezikshme është puna, shuma e dëmeve, nëse punëdhënësi e ka marrë

parasysh rrezikun e dëmtimeve ose është kujdesur për një sigurim të përshtatshëm, pozitën e

punëmarrësit në kompani dhe shuma e pagesës së punëmarrësit që mund të përfshijë një prim

sigurimi ndaj rrezikut. Gjithashtu, merren parasysh edhe faktorët si rrethanat personale të të

263 BAG – the Great Senate – Resolution of 27.9.1994 – GS 1/89 (A) – BAGE 78, 56, 60, 67 = AP Nr. 103 regarding

§611 BGB employee’s liability under CI1 and IV of the Principles, Sammlung Arbeitsrechtlicher Entscheidungen

(SAE), 54. Jahrgang Januar/Februar I/2000, fq. 4. 264 Ish valuta e Gjermanisë, e cila u zevendesua me pas nga Euro. 265 LAG Cologne of 24.06.1994 – 13 Sa 37/94. 266 BAG GS 27.9.1994 – GS 1/98 (A) – aaO [SAE 1996, 1 mit Anm. Koller – d. Red.]; 12.6.1992 – GS 1/98 – aaO

[SAE 1994, 89 mit Anm. Bydlinski – d. Red.]; BAG 23.1.1997 – 8 AZR 893/95 – aaO; MuenchKomm-Mueller-

Gloege aaO. 267 Resolution of the Great Senate of 27.9.1994, aaO, under CII the Principles, Sammlung Arbeitsrechtlicher

Entscheidungen (SAE), 54. Jahrgang Januar/Februar I/2000, fq. 4. 268 Gerhard Robbers, fq. 333. 269 Judgment of the Senate of 12.10.1989 – 8 AZR 276/88 – BAGE 63, 127, 131 = AP Nr. 97 regarding §611 BGB

Liability of the employee, II 2 the principles.

50

punësuarit, kohëzgjatja e punësimit të tij në shoqëri, mosha e tij, rrethanat familjare dhe sjellja e

tij e kaluar. 270

Neglizhenca e lartë.

Në përgjithësi punëmarrësi është plotësisht përgjegjës në rast se ka shkaktuar dëme nga

neglizhenca e tij e lartë. Përjashtimet nga rregulli janë të mundshme. Kjo varet nga rrethanat e

rastit individual, për shembull në rast të një mospërputhje midis pagës së punëmarrësit dhe rrezikut

ndaj dëmit.271

3.4.5 Rregullore sipas Legjislacionit Hollandez.

Një viktimë mund të ngrejë një padi për dëmshpërblim ndaj një personi përgjegjës për humbjen

dhe dëmtimin e tij sipas Legjislacionit Civil. Ajo mund të bazohet në shkaktimin e dëmit ose për

shkelje të kontratës.272 Më poshtë do të diskutojmë dispozitat për përgjegjësinë e përgjithshme të

shkaktimit të dëmit sipas nenit 6: 162 BW (veprimi i paligjshëm i të punësuarit shihet si akt i

punëdhënësit sipas teorisë së identifikimit ); përgjegjësi strikte sipas neneve 6: 170 (përgjegjësia

për dëmin e shkaktuar nga vartësit); dhe shkelja e kontratës sipas nenit 7: 658 BW (detyrimi i

kujdesit të punëdhënësit që mund të përcaktojë përgjegjësinë për aksidentet dhe sëmundjet

industriale) dhe nenit 7: 611 BW (detyrimi për të vepruar si punëdhënës ose punëmarrës i

arsyeshëm dhe i drejtë). Për më tepër, edhe neni 7: 661 BW është i rëndësishëm dhe kjo dispozitë

ndihmon në përcaktimin se në çfarë shkalle punëmarrësi duhet të paguajë kompensimin e dëmit

nëse ai i ka shkaktuar dëme punëdhënësit ose një personi të tretë. Këto dispozita ligjore në

kombinim me jurisprudencën dhe shkrimet akademike përbëjnë bazën themelore të përgjegjësisë

së punëdhënësit Holandez. Ky paragraf është i ndarë në dëmin ndaj vetë punëmarrësit (ose një

bashkë të punësuari); dëmi ndaj një personi të tretë; dhe dëmi ndaj punëdhënësit.

3.4.5.1 Dëmtimi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent ndaj vetes ose ndaj një kolegu

pune.

Para së gjithash, punëdhënësit janë përgjegjës për dëmin që shkaktohet nga punëmarresi ndaj vetes

ose një kolegu tjetër punëmarrës bazuar në mbrojtjen e shëndetit dhe sigurisë që sigurohet për

punëmarrësit në kodin civil Holandez në nenin 7: 658 BW. Bazuar në këtë rregullore, punëdhënësi

është i detyruar të sigurojë punëmarrësit e tij në vendin e punës duke siguruar sisteme të sigurta

pune; mjetet e punës dhe udhëzimet e punës. Punëdhënësit duhet të tregojnë sipas masave të

sigurisë dhe të kujdesit që i ka kushtuar vëmendje: 'faktit empirik se punëmarrësit që kryejnë detyra

në mënyrë të përseritur në mënyrë të pashmangshme, do t'i bëjë ata të punojnë me më pak kujdes

270idem. 271idem. 272 Personal injury in Europe (2003), fq. 356.

51

sesa është e nevojshme për t'i parandaluar ata të lëndohen' .273Punëdhënësi mban barrën e provës

për të treguar se ai ishte në çdo rast i përgatitur për këtë. Nëse jep udhëzime për punëmarrësin e

tij: duhet të sigurohet që ai të përsërisë edhe procedurat shumë të njohura të sigurisë dhe / ose

shikon dhe kontrollon periodikisht nëse çdo punëmarrës vazhdon të zbatojë urdhrat e tij të

sigurisë.274

Nëse punëdhënësi shkel detyrën e tij të kujdesit për sigurinë e punëmarrësve të tij e cila shkakton

dëmtim të pronës dhe / ose lëndim personal, viktima mund ta nxjerrë punëdhënësin përgjegjës dhe

të kërkojë dëmshpërblim. Në rast se punëmarrësit nuk janë më të aftë të punojnë, viktimat mund

të kërkojnë dëmshpërblim vetëm nëse nuk është kompensuar nga përfitimet sociale.275 Nëse

punëmarrësi mund të provojë se ka pësuar dëmtime nga aktivitetet që ai ka kryer gjatë punës së tij

të caktuara nga punëdhënësi276, ai në parim do të jetë në gjendje të kërkojë kompensimin e

punëdhënësit të tij bazuar në 7: 658 BW.277

Punëdhënësi duhet të kompensojë dëmin që punëmarrësi i tij ka pësuar gjatë punës së tij nëse

punëdhënësi nuk ka ndërmarrë hapat e nevojshëm për të mbrojtur punëmarrësin nga rreziku i

dëmtimit për të cilin ai duhet të ketë qenë i vetëdijshëm në momentin e shkaktimit të dëmit, dhe i

cili nuk do të kishte ndodhur nëse punëdhënësi do të ishte kujdesur për masat e domosdoshme të

sigurisë.278 Sidoqoftë, punëdhënësi ende mund t'i shpëtojë përgjegjësisë në rast se ai mund të

provojë (revers onus279) se ai është në përputhje me detyrën e tij të kujdesit ose se dëmi rezulton

në një shkallë të konsiderueshme nga një veprim i qëllimshëm ose nga pakujdesia me dashje nga

ana e punëmarrësit. Gjykatat e bazojnë gjykimin e tyre mbi faktet dhe jo mbi paraqitjet, sepse secili

rast individual është i ndryshëm.280

Detyra e kujdesit të punëdhënësit në nenin 7: 658 BW nuk është "absolute"281 dhe ka indikacione

për të përcaktuar se çfarë mund të pritet në mënyrë të arsyeshme nga punëdhënësi; "natyra e

aktiviteteve; vetëdija ndaj rrezikut; neglizhenca e pritshme e të punësuarit; detyrimi i punëdhënësit

për t'i dhënë punëmarrësit një paralajmërim, masën në të cilën punëmarrësi është i detyruar të

zbatojë direktivat e punëdhënësit; lirinë e punëmarresit për të përcaktuar pavarësisht nga vullneti

i punëdhënësit nëse do të punojë apo jo; cili mban rrezikun e biznesit; dhe cili investon në lëndët

273 HR 27 March 1992, NJ 1992, 49. 274idem. 275 Social security legislation will not contribute for the entire loss of income, Giesen, (2001), fq. 174. 276 Giesen (2001), fq. 165 and Van Drongelen (2010), fq. 45. 277 HR 10 December 1999, NJ 2000, 211, (Fransen/Pasteurziekenhuis), HR 15 December 2000, NJ 2001/198, (Van

Uitert/Jalas), HR 4 Mai 2001, NJ 2001, 377, (Bloemsma/Hattuma) and Hr 29 June 2001, NJ 2001/476,

(Industomontanza/Banfic), shih: Alt (2009), fq. 193. 278<http://www.arbeidsrechter.nl/werkgever-aansprakelijk-voor-schade-die-werknemer-lijdt>. 279 Ascher-Vonk (2003), fq. 16 and Alt (2009), p 194, shih gjithashtu Haak (2004), fq. 53. 280 Alt (2009), fq. 194. 281<http://www.flexnieuws.nl/2012/07/04/werkgeversaansprakelijkheid-schending-zorgplicht/#.UJvhD2dGbt8>.

52

e para dhe pajisjet etj ".282 Detyra e kujdesit është pjesë e ligjit të detyrueshëm; çdo marrëveshje

devijuese në disavantazh të punëmarrësit nuk lejohet.

3.4.5.2 Dëmtimi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent ndaj një personi të tretë.

Përveç dispozitës për dëmtimin e të punësuarit, neni 6: 170, paragrafi 1 BW përshkruan një

përgjegjësi të punëdhënësit për dëmin që është shkaktuar me faj nga një vartës i tij ndaj një personi

të tretë. Lidhur me termin faj dhe vartës, duhen bërë dy vërejtje. Njëra është se faj është një akt i

paligjshëm për të cilin punëmarrësi është përgjegjës sipas nenit 6: 162 BW. Një veprim i

paligjshëm është; 'një shkelje e së drejtës, një veprim ose mosveprim që shkel një detyrë të caktuar

nga ligji (ligji i shkruar) ose një rregull të ligjit të pashkruar që lidhet me sjelljen e duhur shoqërore.' 283 Të drejtat nuk janë të numëruara, nuk janë absolute në karakter284 dhe kategoria e fundit është

mbi të gjitha fleksibël mjaftueshëm për të mbuluar të gjitha situatat e tjera, përderisa nuk kërkon

qëllimin për të shkaktuar dëmin.285 Kësisoj, jo vetëm punëdhënësi, por edhe vetë punëmarrësi

është përgjegjës për dëmin që i shkakton një personi të tretë.286 Së dyti, sipas përcaktimit të tyre,

termi vartës është shumë më përfshirës sesa termi punëmarrës. Për shembull, neni 6: 170 paragrafi

1 BW përfshin punëmarrësit në sektorin privat, puna e të cilëve bazohet në një 'kontratë punësimi',

por mund të përfshijë gjithashtu punëtorët e sektorit publik287 që punojnë në shërbim të qeverisë.288

Përgjegjësia për punëmarrësit sipas kësaj dispozite bazohet thjesht në faktin se personi përgjegjës,

punëdhënësi ka caktuar vartësin për të kryer një detyrë.

Kërkesat e mëposhtme duhet të plotësohen. Punëmarrësi duhet të ketë bërë një faj dhe së fundi ky

faj duhet të ketë një lidhje të qartë shkakësore me punën. Punëmarresi i cili ka shkaktuar dëmin

duhet gjithashtu të jetë vartës i punëdhënësit.289 Nënshtrimi shpesh përcaktohet me testin e

kontrollit, i cili është gjithashtu elementi kryesor për të vendosur një kontratë punësimi për

punëmarrësin dhe punëdhënësin. Neni 6: 170 paragrafi 1 ka një fushë të gjerë, sepse ka të bëjë me

përgjegjësinë e riskut të punëdhënësit. Punëdhënësi është përgjegjës në bazë të faktit se risku për

të qënë fajtor është rritur nga punësimi i vartësit dhe nëse ai ka kontrolluar mënyrën se si vartësi

ka kryer detyrën që ka rezultuar e bërë me faj.290

282 Van Drongelen (2010), fq. 31,32. 283 Jeroen Chorus, fq. 146. 284 The interaction of contract law and tort.christian Bar, fq. 28. 285 Jeroen Chorus, fq. 131. 286 Bakels, fq. 120. 287 Shih art. 1 Civil Servant Act (Ambtenarenwet, AW). 288 Hoekzema (200), fq. 50, 51; <http://www.eurofound.europa.eu/emire/NETHERLANDS/PUBLICSERVANT-

NL.htm>. 289 Hoekzema (2000), fq. 50. 290 Hoekzema (2000), fq. 81.

53

Megjithatë, siç e kemi parë, kjo fushë e gjerë e aplikimit është e kufizuar në kërkesën që

punëdhënësi duhet të ushtrojë kontroll mbi sjelljen e punëmarrësit që ka shkaktuar fajin.291 Nëse

veprimi është kryer në kuadër të profesionit ose biznesit të punëdhënësit përgjegjësia është më e

rreptë se kur nuk përfshihen profesioni apo biznesi dhe ku punëdhënësi është person fizik.292

Paragrafi 2 i nenit 6: 170 BW ka të bëjë me personat fizikë që punësojnë një vartës dhe kur hyjnë

në marrëdhënie juridike me vartësit nuk veprojnë në rrjedhën e praktikës së tyre profesionale ose

të biznesit (ata marrin me qira për shembull një pastrues në familje e cila është për arsye private).

Në këtë rast, përgjegjësia mbulon vetëm veprimet e kryera nga punëmarrësi në kryerjen e detyrës

së tij, ndërsa në rastin e paragrafit 1, ajo përfshin të gjitha veprimet që punësimi ka bërë të mundur

dhe të cilat janë mjaft të lidhura me të. Sipas paragrafit 3 të nenit 6: 170 BW, në marrëdhënien

reciproke ndërmjet punëdhënësit dhe punëmarrësit normalisht punëdhënësi duhet të përballojë

humbjen.293

Së fundi, përgjegjësia për vartësit është një rregull i detyrueshëm dhe prandaj nuk lejon asnjë

marrëveshje për të devijuar.294 Viktima mund të kërkojë kompensim që bazohet në parimin e

përgjegjësisë kumulative. Ligjvënësi Holandez mori parasysh se viktima shpesh nuk e di se cila

palë është përgjegjëse për dëmin e saj dhe për këtë arsye ai është në gjendje të mbajë përgjegjës

më shumë se një pale të mundshme në të njëjtën kohë.295

3.4.5.3 Dëmi i shkaktuar nga punëmarrësi neglizhent ndaj punëdhënësit.

Një rregullore e tretë i përgjigjet pyetjes se çfarë ndodh kur punëmarrësi i shkakton dëm

punëdhënësit. Neni 7: 661 BW thekson se punëmarrësi mund të mbahet përgjegjës vetëm për

veprimet e kryera me faj që ka bërë gjatë punës së tij ndaj punëdhënësit të tij dhe gjithashtu ndaj

personit të tretë ndaj të cilit punëdhënësi është përgjegjës për dëmet, në rast të veprimit të

qëllimshëm ose pakujdesisë me dashje të punëmarrësit.296 Rregullorja për më tepër dallon dëmet

e punëmarrësit që ndodhen brenda ose jashtë sferës së punës. Nëse punëmarrësi dëmton

punëdhënësin e tij dhe dëmi nuk ka ndodhur nga një gabim që është bërë gjatë punës, atëherë

punëmarrësi konsiderohet të jetë vetë përgjegjës.

Punëmarrësi i cili nuk ka vepruar qëllimisht mund të ketë të drejtën e kompensimit nga sigurimi i

përgjegjësisë. Megjithatë nuk është gjithmonë e qartë nëse gabimi i punëmarrësit është bërë ose jo

gjatë punës. Praktika nga Gjykata Supreme tregon se, standarte shumë të larta duhet të përmbushen

para se punëmarrësi të mbahet përgjegjës. Punëdhënësi ka një detyrë të vështirë të provojë se

291 Hoekzema (2000), fq. 82. 292 Jeroen Chorus, fq. 148. 293 Jeroen Chorus, fq. 148. 294 Article 6:162 BW 295 Hoekzema (2000), fq. 77 – 82. 296 Labour Law in the Netherlands, Jacobs (2004).

54

shkaku i dëmit qëndron në veprimin personal ose në sjelljen neglizhente me qëllim të

punëmarrësit.297 Një përjashtim nga rregulli i përgjegjësisë është formuluar sipas paragrafit 2 të

nenit 7: 661 BW. Me kusht që punëdhënësi dhe punëmarrësi të kenë rënë dakord për këtë në formë

të shkruar, devijimi ndaj disavantazhit të punëmarrësit nga zbatimi i 7: 661 BW është i lejuar me

kusht që punëmarrësi të jetë i siguruar në mënyrën e duhur për humbjen nga shpenzimet.298

Shumica e këtyre marrëveshjeve me shkrim do të dështojnë në këtë kërkesë të fundit, e cila është

arsyeja pse ky përjashtim vështirë se ka ndonjë kuptim në praktikën ligjore.299

3.5 Kërkesa e raportit me punën.

Shkalla në të cilën gjykatat i mbajnë punëdhënësit civilisht përgjegjës për neglizhencën e

punëmarrësit është gjithmonë e kufizuar nga kërkesa që duhet të ekzistojë një lidhje midis aktit të

neglizhencës që është shkaktare e dëmit dhe kontratës së punës. Legjislacioni Hollandez si dhe

legjislacioni Gjerman kufizojnë përgjegjësinë për dëmin e shkaktuar ‘në përmbushjen e detyrave

të përcaktuara.’300 Në paragrafët e ardhshëm do të shqyrtojmë më nga afër se si gjykatat vendosin

nëse plotësohet kushti: ‘në lidhje me punën’.

3.5.1 Raporti me punën sipas legjislacionit Gjerman.

Të dyja dispozitat §278 BGB si dhe §831 BGB kërkojnë një lidhje midis veprimit neglizhent të

punëmarrësit dhe dëmit.301 Punëmarrësi për shembull nuk është përgjegjës për pasoja shumë të

pazakonta të veprimit të tij.302 Kjo varet nga faktet e rastit individual nëse sjellja dëmtuese e

punëmarrësit ka objektivin e kërkuar dhe lidhje të drejtpërdrejtë me përmbushjen e detyrës së

punëmarrësit. Gjykatat Gjermane e formulojnë këtë si një: 'lidhje thelbësore', që është një lidhje e

pandashme e dëmit me kryerjen e detyrave të veçanta sesa aktiviteteve të përgjithshme të

punëmarrësit.303

Një aksident që ndodh në vendin e punës, gjatë kohës së punës dhe me pajisjet e kompanisë që

përdorimi i tyre ishte e ndaluar në mënyrë eksplicite për punëmarrësin nga punëdhënësi, nuk

përfshihet domosdoshmërisht në një aktivitet të lidhur me punën.304 Një detyrë është ‘e lidhur me

punën’ vetëm në qoftë se i jepet punëmarrësit nga kontrata e punës ose nëse kryhet në interes të

297 Çështja HR 10 May 1996, NJ 1966, Bakels, fq. 119 298 Van drongelen (2010), fq. 79 and Klaassen (2000), fq. 73 and 539 (City Tax BV/ De Boer). 299 Klaassen (2000), fq. 73. 300 Përgjegjësia e prejardhur në sistemin e dëmit. 301 Rieckers (2011), fq. 73 – 79. 302 Gerhard Robbers, fq. 234. RGZ – Reichsgericht 133, 126. 303 Markesins (2002), fq. 696 304 BAG GS 27.9.1994 – GS 1/98 (A) – aaO [SAE 1996, 1 with Anm. Koller – d. Red.]; 12.6.1992 – GS 1/98 – aaO

[SAE 1994, 89 with Anm. Bydlinski – d. Red.]; BAG 23.1.1997 – 8 AZR 893/95 – aaO; MuenchKomm-Mueller-

Gloege aaO.

55

biznesit të punëdhënësit.305 Detyra duhet të kryhet në lidhje me kompaninë dhe të përfshihet në

sferën e punës.306 Dëmi që ndodh përgjithësisht jashtë orarit dhe/ose vendit të punës bie jashtë

fushëveprimit të përgjegjësisë së punëdhënësit.307 Për shembull, sipas vendimit të Senatit të

25.05.2000 - 8 AZR 518/99, udhëtimi i punëmarrësit nga dhe për në punë nuk është pjesë e

veprimtarisë së punës, por bie nën përgjegjësinë ligjore të punëmarrësit.308

Një përjashtim tjetër është krijuar nga dëmtimi që ndodh gjatë veprimtarive të rastësishme nga

detyra e punëmarrësit, siç është 'rastësia në kohë ose vend'309, përveç nëse provohet se vetë

punëdhënësi ishte në faj.310Ky lloj i dëmit bie jashtë përmbushjes së detyrës.311 Megjithatë, kufiri

midis njërës anë, një lidhje substanciale dhe anës tjetër, një lidhje më e rastësishme nuk është

gjithmonë shumë i qartë; në këtë rast gjykata do të shqyrtojë në çfarë shkalle punëmarrësi ka

devijuar nga kryerja normale e detyrës së caktuar. 312 Sjellja mashtruese ose e paautorizuar e

punëmarrësit në vetvete nuk përjashtohet nga përgjegjësia e punëdhënësit.313

3.5.2 Përzgjedhja e kazuistikës së Gjykatës Gjermane.

3.5.2.1 Devijimi nga udhëzimet e punëdhënësit.

Një shembull model, i një rasti ku punëmarrësi ka devijuar nga udhëzimet e punëdhënësit të tij

është rasti i pilotit të punësuar. Punëmarrësi fluturoi aeroplanin me pasagjerët e kolegut të tij të

vonuar dhe shkaktoi një aksident.314 Gjykata Gjermane i caktoi fajin punëmarrësit si jashtë sferës

së punës sepse ai veproi kundër udhëzimeve të qarta të punëdhënësit të tij që vetëm të informonte

pasagjerët se piloti tjetër koleg do të mbërrinte më vonë.

Megjithatë, dëmi jo domosdoshmërisht bie jashtë përmbushjes së detyrës nëse punëmarrësi

devijon nga udhëzimet me kusht që veprimet e tij të jenë ende të lidhura me punën.315 Një shembull

është rasti kur punëmarrësi përdor makinën e punëdhënësit kundër vullnetit të punëdhënësit të

tij316 , ose nëse punëmarrësi ndihmon një person tjetër të shkarkojë kamionin edhe pse kjo nuk

305idem. 306 BAG GS 12.6.1992 – GS 1/89 – BAGE 70,337,347= AP BGB §611 Haftung des Arbeitnehmers Nr.101 [SAE

1994, 89 mit Anm. Bydlinski –

d. Red.]; BAG 14.3.1974 – 2 AZR 155/73 – AP RVO § 637 Nr. 8 = EzA RVO §637 Nr. 5. 307 Hoekzema (2000), fq. 77. 308 Shih mee poshtee 309 Van Gerven (2000), fq. 512. 310 Van Gerven (2000), fq. 498. 311 Rieckers (2011), fq. 73 – 79. 312 Van Gerven (2000), fq. 512. 313 Hoekzema (2000), fq. 77. 314 Van Gerven (2000), fq. 513. 315<http://www.gesellschaftsrechtskanzlei.com/index.php/bgh-urteil-vom-14-mai-2012-ii-zr-6912/>/. 316 BGH VersR 1966, 1074; BGH NJ 1971, 31, shih Markesins (2002), fq. 697.

56

është e mbuluar nga kontrata e punës së shoferit317 ose nëse ai devijon nga rruga e caktuar për të

shkuar në të njëjtin destinacion.318

Në një rast tjetër319, Gjykata e Lartë Gjermane konstatoi se një shofer i punësuar i cili ishte

udhëzuar të sillte një ekskavator nga oborri në punishten e riparimit për një kontroll me rimorkio,

ishte ende duke vepruar brënda kufirit të punës kur ai vendosi ta ngiste vetë eksavatorin në

autostradë dhe shkaktoi një aksident 320. Veprimi i punëmarrësit që shkaktoi dëme do të përfshihet

brenda kufirit te punës nëse ka 'lidhje thelbësore' me detyrën e besuar atij. Kërkesa për një 'lidhje

thelbësore' nuk plotësohet nëse lidhja mes veprimit të punëmarrësit që shkaktoi dëme dhe detyrës

së besuar atij ishte thjesht një rastësi e kohës dhe e vendit.321 Në rastin e përmendur, punëmarrësi

ishte udhëzuar qartë të merrte ekskavatorin në punishte dhe megjithëse ai nuk i’u bind udhëzimeve

të punëdhënësit të tij për të përdorur rimorkio, kjo përbënte vetëm një devijim nga se si do të

realizohej detyra. Në këtë rast, Gjykata Supreme gjeti se drejtimi nga punëmarrësi ishte për

rrjedhojë e lidhur substancialisht me punën e tij.

3.5.3 Raporti me punën sipas Legjislacionit Holandez

Qëllimi i nenit 7: 658 BW shtrihet aq sa i përket kompetencës së punëdhënësit për të kontrolluar

vendin e punës (organizimin, mobilimin etj.) dhe u jep udhëzime për punën punëmarrësve të tij.322

Kjo kërkesë përshkruhet gjithashtu si lidhja shkakësore me punën ose gjatë punës. Megjithatë, ky

nuk është një kusht i rreptë dhe nuk duhet të interpretohet literalisht,323 sepse lidhja shkakësore

midis veprimit të punëmarrësit dhe dëmit, prezumohet tashmë në qoftë se punëdhënësi mund të

kishte parandaluar dëmin me masat shëndetësore dhe të sigurisë.324

Nuk është gjithmonë e qartë nëse gabimi i punëmarrësit është bërë ose jo gjatë punës dhe nëse

mund të përfshijë edhe dëmin që ka ndodhur gjatë ose pranë kryerjes së detyrës së punëmarrësit.325

Një shembull është dëmi që ndodh gjatë pushimeve të drekës ku punëmarrësi është i pranishëm në

punë ose dëmi që ndodh gjatë një detyre për të cilën punëmarrësi është i punësuar dhe për të cilën

ai nuk fiton shpërblim të tilla si ndihma për kolegët ose organizimi i një feste në punë.326 Edhe

dëmtimi që ndodh gjatë pushimit ose dëmtimeve në ardhjen ose largimin nga vendi i punës mund

317 Rieckers (2011), fq. 73 – 79. 318idem. 319 BGH 20.09.1966 VersR 1966, 1074, shih gjithashtu Van Gerven, J. Lever and FQ. Larouche, Tort Law: Ius

commune casebooks for the common law of Europe (Oxford: Hart, 2001), fq. 511 BGB 2 February 1955, VI ZR

225/53 – VersR 1955, 205, BGH 23 February 1955 VI ZR 14/54 – VersR 1955, 214 and BGH 30 October 1959 –

VI ZR 156/58 – NJW 1960, 355 = VersR 1960, 134). 320 Giliker, (2010), fq. 152, 153. 321 Rieckers (2011), fq. 73 – 79. 322 Van Drongelen (2010), fq.67. 323 Van drongelen (2010), fq. 24. 324 Van Drongelen (2010), fq. 47. 325<http://www.arbeidsrechter.nl/werkgever-aansprakelijk-voor-schade-die-werknemer-lijdt>. 326<http://www.arbeidsrechter.nl/Werknemer-aansprakelijk-voor-schade-werkgever-opzet-bewuste-roekeloosheid>.

57

të përfshihet.327 Sidoqoftë artikulli 7: 658 BW në përgjithësi nuk përfshin aksidentet në trafik gjatë

udhëtimit midis punës dhe shtëpisë328 dhe rreziqeve të tjera në sferën private të punëmarrësit, siç

janë dëmtimet që ndodhin jashtë kompanisë, pushimet e natës ose ngjarjet sportive në emër të ose

të organizuara nga punëdhënësi.329

Përgjegjësia e punëdhënësit në bazë të nenit 6: 170 BW kërkon që kryerja e detyrës së punëmarrësit

të jetë nën kontrollin e punëdhënësit, që punëmarrësi të ketë bërë një gabim (veprim i paligjshëm);

dhe 'një lidhje shkakësore' midis dëmit dhe kryerjes së detyrës nga punëmarrësi. Kjo kërkesë e

fundit plotësohet direkt nëse detyra që i është caktuar punëmarrësit përmban një rrezik dëmtimi.330

Ekzistojnë faktorë relevantë për të treguar nëse ekziston një lidhje shkakësore ndërmjet dëmit dhe

punës. Shembujt janë; natyra e sjelljes së punëmarrësit; konteksti i kohës dhe i vendit të dëmit

(është më lehtë e provueshme në vendin e punës); dhe nëse punëmarrësi ka shkaktuar dëme me

ndihmën e mjeteve të punës (rreziku i dëmtimit mund të rritet nga sigurimi i pajisjeve).331

Neni 7: 661 BW Përgjegjësia e punëmarrësit për dëmtimin e punëdhënësit ose të një personi të

tretë. Gjithashtu kjo dispozitë përmban kushtin që dëmi i ndodhur të jetë i lidhur me punën.

Punëdhënësit janë për shembull përgjegjës për dëmet që ndodhin në aksidentet e makinave të

punëmarrësve, me kusht që të jetë permbushur lidhja me punën.332 Megjithatë, nëse punëdhënësi

provon dashjen ose pakujdesinë me dashje të një punëmarrësi, ai nuk është përgjegjës për

dëmtimin e automjetit të punëmarrësit ose nëse përfshihet makina e kompanisë, ai ka të drejtën e

zëvendësimit në proçesin gjyqësor.333

Praktika tregon se, nëse rrethanat e jashtëzakonshme nuk plotësojnë kërkesat për lidhjen me punën,

përgjegjësia e punëdhënësit mund të jetë ende e mundur në bazë të nenit 7: 611 BW.334 Sipas kësaj

dispozite punëdhënësit si dhe punëmarrësit kanë për detyrë të sillen si një punëdhënës i mirë dhe

një punëmarrës i mirë dhe kjo fushë e gjerë aplikimi mund të përfshijë një risk përgjegjësie (në të

kundërt të përgjegjësisë me faj të nenit 7: 658 BW) për punëdhënësin.335 Dëmet mund të bien

jashtë objektit të nenit 7: 658 BW nëse ndodhin jashtë vendit të rregullt të punës ose kohës së

punës ku mungojnë e drejta e kontrollit dhe udhëzimit e punëdhënësit. Megjithatë, punëmarrësit

mund të kërkojnë kompensim në bazë të përgjegjësisë së punëdhënësit të nenit 7: 611 BW për

praktikat e mira të punësimit, me kusht që dëmi të jetë i lidhur me punën336. Neni 7: 611 BW nuk

327idem. 328 16-11-2001, NJ 2002, 71, JAR 2001, 260. 329<http://www.letselschade-kenniscentrum.nl/verschillen-tussen-artikel-7-658-7-611-bw.php> dhe Van Drongelen

(2010), fq.67. 330 Hoekzema (200), fq. 67. 331idem. 332 Hoge Raad 13 juni 2008, LJN BC8791. 333idem. 334 HR 13 juni 2008, LJN BC8791, shih Kruijswijk Jansen (2008), fq. 281. 335 Jacobs, labour law in the Netherlands, fq. 62. 336 Aansprakelijkheidsrecht - C.C. van Dam.

58

zbatohet nëse detyrimi i kujdesit të punëdhënësit në nenin 7: 658 BW nuk është shkelur dhe kur

dëmtimi i punëmarrësit ndodh nga aksidenti në vendin ose gjatë kohës së rregullt të punës

(aksidenti tipik i punës). Neni 7: 611 BW nuk e zëvendëson nenin 7: 658 BW në këtë kuptim. Në

vend të kësaj, dispozita për praktikat e mira të punësimit shpesh zbatohet në situatat kur dëmi

shkaktohet jashtë fushës së nenit 7: 658 BW (jashtë orarit të zakonshëm / rregullt të punës dhe

vendit të punës) me kusht që dëmtimi të jetë ende "i lidhur me punën".

3.5.4 Përzgjedhja e Praktikës Holandeze

3.5.4.1 Dëme të lidhura me punën jashtë vendit dhe/ose orarit të rregullt të punës.

Një shembull është rasti i Stichting Reclassering Nederland / S.337 Një punëmarrës i cili ka punuar

në një departament psikiatrik social u plagos rëndë në shtëpinë e tij private nga sulmi i klientit të

tij i cili ishte në lirim me kusht. Punëmarrësi nuk mund të punonte më për shkak të lëndimit.

Punëdhënësi nuk mund të mbahej përgjegjës për mos marrjen e masave të mjaftueshme të sigurisë.

Duke marrë parasysh faktet se aksidenti ndodhi jashtë vendit të punës dhe se dëmi nuk ishte

shkaktuar nga përdorimi i veglave të punës, përgjegjësia e punëdhënësit nuk mund të bazohej në

nenin 7: 658 BW. Megjithatë në këtë rast gjykata e ka mbajtur punëdhënësin përgjegjës në bazë të

nenit 7: 611 BW (praktikat e mira të punësimit), sepse punëdhënësi ishte në dijeni të rrezikut

specifik ndaj dëmit. Në rastin kur një ngjarje jashtë kompanisë u quajt si jashtë fushës së

marrëdhënies së rregullt të punës dhe jashtë kohës normale të punës, Gjykata Supreme konsideroi

se kur vendoset nëse ekziston kontrolli (kontrolli formal), është gjithashtu e rëndësishme të

konsiderohet nëse punëmarrësit dhe punëdhënësi po vepronin si një unitet për palët e treta në kohën

dhe vendin ku dëmi ishte shkaktuar nga punëmarrësi. Ky unitet nuk kërkohet në drejtimin e

kompanisë338.

3.5.4.2 Vendi i punës.

Në rastin e Van Riemsdijk / Autop339 punëmarrësi rrëshqet mbi dyshemenë e rrëshqitshme të një

stacioni karburanti i cili tashmë njihej për papastërtinë e tij nga punëdhënësi dhe punëmarrësit.

Aksidenti rezultoi në lëndime personale të punëmarrësit.340 Punëdhënësi ishte i vetëdijshëm për

pisllëkun në stacion. Gjykata e Apelit megjithatë konkludoi se punëdhënësi nuk ishte përgjegjës.

Gjykata mori parasysh se punëmarrësi ishte një shofer profesionist me përvojë që mund të kishte

kuptuar në mënyrë të arsyeshme rrezikun që ndodhet kur vaji i naftës derdhet në një stacion

karburanti (logjikë bazë). Gjykata e Apelit vazhdoi duke thënë se punëmarrësi ishte i vetëdijshëm

për situatën dhe nuk ishte udhëzuar nga punëdhënësi i tij për të mbushur serbatorin në stacionin e

337 HR 22.01.1999 NJ 1999, 534 , NJ 1999, 534, nt. PAS, VR 1999, 118, nt. L. Bier. 338<http:// detailpage.aspx?ljn=BA7557zoeken.rechtspraak.nl/> dhe

<http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:HR:2007:BA7557>. 339 HR 20 Shkurt 2009, NJ 2009, 335, shih <http://nl.wikipedia.org/wiki/Arrest_Van_Riemsdijk/Autop>. 340 Riemsdijk – Autop (LJN BF0003; case number07/11410).

59

veçantë të karburantit. Gjykata e Lartë vazhdoi gjykimin e gjykatës së apelit dhe konfirmoi se nuk

kishte përgjegjësi për punëdhënësin bazuar në nenin 7: 658 BW. Gjykata vendosi që duke marrë

parasysh rrethanat; se nuk ishte shkelje e detyrës së punëdhënësit. Lidhur me vendin e punës, ky

vendim gjykate është i rëndësishëm sepse Gjykata e Lartë konfirmoi se punëdhënësi mund të ketë

gjithashtu detyrë të kujdeset për sigurinë e punëmarrësve të tij që kryejnë punën në vende të

ndryshme nga vendet e rregullta të punës sipas normave të Aktit te Kushteve të Punës.341

3.5.4.3 Udhëtimi midis punës dhe shtëpisë.

Punëdhënësit sipas legjislacionit Holandez janë në përgjithësi përgjegjës vetëm për udhëtimet gjatë

kohës së punës, jo për dëmet që ndodhin gjatë udhëtimit mes punës dhe shtëpisë (sfera private) .342

Në rast se ndodh diçka në rrugën nga puna në shtëpi, punëmarrësi në përgjithësi është vetë

përgjegjës për dëmin e tij. Në rastin e Gundogdu / Frans Mulder Fast343, punëmarrësi i cili ishte

në rrugën e tij midis dy vendeve të punës të kompanisë së punëdhënësit pësoi dëmtime nga një

aksident rrugor. Gjykata e Lartë bën dallimin e udhëtimit ndërmjet punës dhe shtëpisë dhe

udhëtimit ndërmjet vendeve të punës: "Në përgjithësi transporti i punëmarrësit që në lidhje me

detyrën e caktuar bëhet ndërmjet vendeve të ndryshme të punës, siç është ndërmjet dy lokacioneve

të ndryshme të punëdhënësit, quhet transportim brënda kontratës së punës në lidhje me detyrën që

i udhëzohet nga punëdhënësi ".344.

Në rastin e De Bont / Oudenallen345 punëmarrësi De Bont ishte punësuar nga Oudenallen për të

udhëtuar me makinën e tij ditë për ditë në Deventer e cila ishte në një distancë të gjatë për të

udhëtuar nga ku ai jetonte. Kështu De Bont pranoi kompensimin për shpenzimet e udhëtimit. Në

rrugën e tij nga shtëpia në punë, ai shkaktoi një aksident rrugor në të cilin ai pësoi lëndime

personale, si dhe dëmtimin e makinës së tij. Dëmtimi i tij nuk ishte i siguruar nga Akti i

Përgjegjësisë Civile për Automjetet dhe De Bont prandaj kërkoi kompensim nga punëdhënësi

Oudenallen.Në kontrast me Gjykatën e Shkallës së Parë dhe Gjykatën e Apelit, Gjykata e Lartë

vendosi që punëdhënësi në rrethana të caktuara mund të jetë gjithashtu përgjegjës jashtë

fushëveprimit të nenit 7: 658 BW (kështu pa shkelur detyrimin e tij të kujdesit). Rrethanat e

veçanta që mund të jenë relevante janë për shembull:

(I) detyrimi / udhëzimi i punëdhënësit për ta rregulluar transportin me makinën e vetë punëmarrësit

në lidhje me detyrën e pranuar

(II) një vend pune që ndodhet në largësi nga shtëpia e punëmarrësit dhe;

(III) marrjen e kompensimit të shpenzimeve për shpenzimet e udhëtimit dhe makinës.

341 Supreme Court 20 Shkurt, 2009: Van Riemsdijk – Autop (LJN BF0003; nr.07/11410); HR d.d. 12-12-2008;

RvdW 2009, 35 ‘Van der Graaf/Maatzorg’, shih <http://www.grm.nl/bestanden/pdf_persb/1242716251.pdf>. 342 Arbeidsongevallen en beroepsziekten, Door Siewert Doewe Lindenbergh, Kluwer (2009), Deventer, fq. 105. 343 HR 19.12.2008, NJ 2009, 333. 344idem. 345 HR 09.08.2002, JAR 2002, 205.

60

Gjykata e Lartë vendosi që udhëtimi i Bont duhet të konsiderohet si transport në përputhje me

kontratën e punës (gjatë punës) dhe se punëdhënësi bazuar në arsyeshmërinë dhe drejtësinë e nenit

6: 248 BW, është përgjithësisht përgjegjës për dëmet e pasiguruara që punëmarrësi vuan nga

dëmtimi që ndodh nga ky transport, përveç nëse ai ka vepruar me qëllim ose pakujdesi me dashje

Në rastin e Autostar346, një punëmarrësi i kompanisë së makinave Autostar që ishte në një turn

nate të detyrueshëm për emergjenca (kjo do të thotë se ai ishte i detyruar të ishte i disponueshëm

ditë dhe natë për t'iu përgjigjur telefonit dhe për të ofruar ndihmë mjekësore në vendin e

nevojshëm). Për të kursyer kohë, shumë punëmarrës e merrnin ambulancën në shtëpi, dhe nëse

ishte e nevojshme shkonin nga atje në garazhin e Autostar. Një mëngjes punëmarrësi u plagos në

një aksident rrugor, në rrugën nga shtëpia e tij në vendin e rregullt të punës me ambulancë. Në këtë

rast Gjykata e Lartë ra dakord me Gjykatën e Apelit se në bazë të rrethanave, nuk ishte një aksident

i zakonshëm gjatë rrugës mes shtëpisë dhe punës, por aksidenti erdhi nga detyrimet e kontratës së

punës. Faktorë të rëndësishëm ishin:

(I) se punëmarrësi për shkak se ishte në një turn emergjence, në kohën e aksidentit përdori në

mënyrë të ligjshme ambulancën në një mënyrë që ishte në përputhje me detyrën e caktuar;

(II) se duke marrë ambulancën në shtëpi, punëmarrësi shmangu kohën e humbur nga udhëtimi nga

puna në shtëpi dhe anasjelltas, në rast të një emergjence;

(III) se punëmarrësit që ishin në një turn emergjence nate duhet të ishin në dispozicion të

përhershëm.

Rasti i Vonk / Van der Hoeven347 ka të bëjë me dëmtimin e pronës, si dhe me dëmtimin personal

(dëm jomaterial) të punëmarrësit. Van der Hoeven ishte një punëmarrës i kompanisë Vonk në

Didam. Vonk e caktoi atë për të punuar në Amsterdam për të cilën Van der Hoeven duhej të

udhëtonte përditë me dy kolegë të tjerë. Vonk siguroi një furgon për punëmarrësit e tij për të

udhëtuar nga Didam në Amsterdam. Gjatë rrugës për në Amsterdam, punëmarrësit pësuan një

aksident rrugor, në të cilin Van der Hoeven u plagos rëndë. Ndryshe nga dëmtimet e kolegëve të

tij, dëmi që Van der Hoeven pësoi nga aksidenti nuk ishte i mbuluar nga Sigurimi Ligjor i

Përgjegjësisë, sepse ai ishte shoferi i furgonit kur ndodhi aksidenti.

Van der Hoeven u përpoq të merrte kompensim nga punëdhënësi i tij. Rrethanat e rëndësishme në

këtë rast ishin se Vonk detyroi Van der Hoeven të udhëtojë përditë nga Didami në Amsterdam; se

pasojat financiare të të gjithë pasagjerëve ishin të siguruara me përjashtim të lëndimit personal të

Van der Hoeven. Gjykata e Lartë vendosi që punëdhënësi sipas rrethanave ishte përgjegjës për

lëndimin personal të punëmarrësit edhe nëse kërkesat e nenit 7: 658 BW nuk ishin përmbushur.

346 HR 19 December 2008, LJN BG7775.. 347 Vonk/Van der Hoeven, HR 12.01.2001, NJ 2001, 253, JAR 2001, 24 shih

<http://repub.eur.nl/res/pub/7511/hypoglykemie_JA_2006_nr_12.PDF>.

61

Një shembull tjetër është çështja KLM / de Kuier.348 Rasti ka të bëjë me një pilot i cili ndërmorri

një fluturim në Bregun e Fildishtë në emër të punëdhënësit; KLM. Ndërsa priste fluturimin e tij të

ardhshëm, piloti mori një taksi nga hoteli në një restorant ku ai u lëndua personalisht në një

aksident rrugor. Për shkak se shumica e dëmtimit të tij nuk ishte e kompensueshme sipas sistemit

ligjor të Bregut të Fildishtë, piloti kërkoi dëmshpërblim nga punëdhënësi i tij. Gjykata e Lartë

quajti kohën e pritjes si pjesë të domosdoshme të punës që punëmarrësi duhet të ushtrojë për

punëdhënësin e tij. Kjo kohë pritje ndodhi për shkak të orarit të punës të organizuar nga

punëdhënësi dhe duke marrë parasysh sigurinë dhe mirëqenien e punëmarrësit, ishte e nevojshme

që pilotët të mund të pushonin midis ndërrimeve të fluturimeve. Punëdhënësi dështon në këtë rast

duke mos u kujdesur për sigurimin e aksidenteve të punëmarrësit të tij ose për tu siguruar që

punëmarrësi do të kujdeset për këtë gjë vetë. Për shkak se punëdhënësi nuk arriti të paralajmërojë

punëmarrësin e tij për rreziqet dhe nuk arriti të kujdeset për një sigurim të përshtatshëm, ai ishte

ende përgjegjës në bazë të nenit 7: 611 BW (praktikat e mira të punësimit).

3.5.4.4 Gjobat rrugore.

Në çështjen Vonk / Van der Hoeven349, Gjykata e Lartë tha se nuk ka ligj statutor për shlyerjen e

pagesës së gjobës rrugore punëmarrësit, nëse nuk ka rrethana të veçanta që e mbajnë punëdhënësin

në bazë të nenit 7: 611 BW (praktikat e mira të punësimit) përgjegjës për gjobën për shembull nëse

punëdhënësi mund të kishte kontrolluar situatën që ka sjellë shkelljen e rregullave dhe ka

inkurajuar punëmarrësin të kryejë shkeljen.350 I krahasueshëm është rasti kur punëdhënësi dhe jo

punëmarrësi është përgjegjës për kamionin e mbingarkuar që punëmarrësi po ngiste gjatë punës.

Në çështjen TPG / Abvakabo351, Gjykata e Lartë vendosi nëse një punëmarrës që merr një gjobë

rrugore gjatë punës së tij ka të drejtë për dëmshpërblim nga punëdhënësi i tij si një kompensim.

Punëmarrësit në këtë rast ishin shoferët e kompanisë TPG Post të cilët ishin të punësuar për të

drejtuar makinën e kompanisë. Sipas nenit 5 të Rregullores së Trafikut Holandez (Akti për

Zbatimin e Legjislacionit Administrativ), i njohur gjithashtu si Ligji Mulder352, pronari i regjistruar

i automjetit ka një risk për përgjegjësi, në rast se shoferi i makinës që ka kryer shkeljen nuk mund

të identifikohet menjëherë. "Kjo do të thotë se nëse autori nuk është ndaluar nga policia, pronari i

regjistruar i automjetit ose rimorkios është përgjegjës. Në këtë rast është e parëndësishme se kush

po e përdorte ose ngiste automjetin në kohën kur vepra është kryer "353.Si pronar i regjistruar i

automjetit, TPG Post i pagoi gjobat administrative Agjencisë Qëndrore së Mbledhjes së Gjobave

Hollandeze, por i ka rimarrë ato nga punëmarrësit. Paditësit në këtë rast ishin një nga punëmarrësit

348 HR 18.03.2005, JAR 2005, 100. 349 HR 12.01.2001, NJ 2001, 253, JAR 2001, 24. 350 District Court of Rotterdam 23.09.2009, JAR 2009/62. 351 TPG / Abvakabo, NJ 13.06.2008, JAR 2008/185. 352<http://www.cjib.nl/International/english/210-D-mulder/traffic-fine.aspx>. 353idem.

62

dhe Sindikata Holandeze Abvakabo354 dhe pretendonin se kjo nuk lejohet në bazë të nenit 7: 661

sub 1 BW. Vendimi i gjykatës ishte se punëdhënësit kanë të drejtë të rimarrin kontributin e tyre

për gjobat rrugore nga punëmarrësit që kryejnë shkeljet e rregullave. Një shënim i rëndësishëm

është se, është e mundur dhe praktike që kontrata e punës të përmbajë një marrëveshje me shkrim

për këto situata. Ekzistojnë disa kompani dhe degë që kanë rënë dakord për rregullat plotësuese në

Marrëveshjet Kolektive të Punës (në tekstin e mëtejmë: MPK).355 Bazuar në rrethanat e rastit dhe

duke marrë parasysh natyrën e kontratës, gjykata vendosi që TPG Post nuk ishte përgjegjëse për

shkeljet e rregullave të qarkullimit që punëmarrësit e tyre kishin shkaktuar gjatë punës.

Kjo pjesë e disertacionit, ka treguar se përgjegjësia e punëdhënësit në të dy sistemet kërkon prova

të një lidhjeje kauzale, midis veprimeve të punëmarrësit dhe marrëdhënies së punës me

punëdhënësin.

Ky është një aspekt themelor i përgjegjësisë së punëdhënësit. Në të gjitha shembujt e vendimeve

gjyqësore çështja mbetet e njëjtë; "a ishte punëmarrësi duke vepruar në një mënyrë që lidhej me

punën?" Ne kemi analizuar, që një veprim i punëmarrësit i cili ishte ndaluar shprehimisht nga

punëdhënësi i tij, nuk e nxjerr atë domosdoshmërisht jashtë shtrijes së punës.356 Për më tepër në

përcaktimin e përgjegjësi së punëdhënësit, do të varet shumë nga mënyra se si gjykatat

interpretojnë detyrat që i janë caktuar punëmarrësit. Një interpretim kufizues nga njëra anë do të

dekurajonte punëdhënësit për t'u kujdesur më shumë për sigurinë e punëmarrësve të tyre dhe e

ngarkon së tepërmi viktimëm që më pas e gjen më të vështirë gjetjen e një personi përgjegjës i cili

është në gjendje të kompensojë dëmin e saj. Nga ana tjetër, punëdhënësit nuk duhet të lirohen nga

përgjegjësia dhe duhet të jenë në gjendje ta ndajnë të gjithë humbjen nëpërmjet mbulimit të

sigurimeve.357

3.6 Kompensimi i dëmit.

Kompensimi i dëmeve në përgjithësi konsiderohet si zëvendësimi i 'diçkaje nga e cila personi është

privuar' ose 'diferencën e humbur midis pozitës së pafavorshme në të cilën personi gjendet për

shkak të dëmtimit dhe pozitës që personi do të kishte në të kundërt' .358 Qëllimi kryesor i

legjislacionit të përgjegjësisë civile në Gjermani dhe Hollandë është kthimi ose kompensimi i

dëmit që pësohet.359 Efektet anësore pozitive mund të jenë që pengon dhe korrigjon sjelljen jo të

mirë dhe / ose që viktimës arrin t’i njihet fakti që ai është dëmtuar.360 Legjislacioni i përgjegjësisë

civile nuk i shërben një qëllimi ndëshkues apo represiv, i cili i përket më shumë legjislacionit

354< www.abvakabofnv.nl/ >. 355<http://www.salaris-informatie.nl/Sectoren/openbaar_vervoer/CAO/CAO_openbaar_vervoer_2005-2006.pdf>. 356 District Court of Rotterdam 23.09.2009, JAR 2009/62 357idem. 358 Peter Cane (2003), fq. 4. 359 Monografieen BW, schadevergoeding: algemeen, deel 1, S.D. Lindenbergh (2008) kluwer, fq. 5 dhe

Haftungsrecht, Gert Brueggemeier, Springer Berlin Heideberg, 2006, fq. 8. 360 Monografieen BW, schadevergoeding: algemeen, deel 1, S.D. Lindenbergh (2008) kluwer, fq. 5.

63

kombëtar penal në përputhje me të drejtën civile në vendet e BE-së.361 Një kërkesë për

dëmshpërblim në gjykatën civile mund të bazohet në dëmin material (shpesh dëmtimi i pronës,

por gjithashtu mund të jetë lëndim personal nëse mund të vlerësohet në para) dhe dëmi jo-material

(dëm moral si dhimbja dhe vuajtja). Në këtë pjesë të disertacionit, do të shohim se cilat dëmtime

shpërblehen në paditë e përgjegjësisë së punëdhënësit sipas legjislacionit Gjerman dhe Holandez.

3.6.1 Legjislacioni Gjerman.

Gjykatat Gjermane llogarisin humbjen financiare duke krahasuar "gjëndjen në të cilën do të ishte

prona në situatën në të cilën humbja nuk do të kishte ndodhur " me “situatën pas incidentit" (kjo

është hipoteza e balancimit).362 Kompensimi për fitimin e munguar për shembull bazohet në

diferencën midis asaj, se si paga e viktimës do të ishte rritur nëse aksidenti nuk do të ndodhte dhe

të ardhurave aktuale. Nëse punëmarrësi vuan nga dëmtimi i pronës i cili është shkaktuar në mënyrë

të kundërligjshme nga kolegu i tij i bazuar në neglizhencë ose qëllim, ai mund të kërkojë

dëmshpërblim në bazë të § 823 BGB.363 Nëse ai vuan nga dëmi që është shkaktuar me qëllim ai

mund të mbështesë padinë e tij në § 826 BGB.364 Nëse punëdhënësi ka shkelur detyrën e tij për tu

kujdesiur për një vend pune të sigurt ai mund të mbështesë padinë e tij në § 618 BGB.365

Viktimat në përgjithësi mund të kërkojnë kompensim vetëm për dëmin financiar sipas

Legjislacionit Gjerman. 366 Kompensimi për dhimbje dhe vuajtje nuk është i mundur pasi dëmtimi

personal paguhet nga sigurimi statutor i aksidenteve në punë i financuar nga sigurimi i

detyrueshëm i përgjegjësisë së punëdhënësit.367 Megjithatë, kompensim i arsyeshëm në para mund

të kërkohet për çdo dëm që është humbje jo-materiale (dëm jo material ose moral) nëse duhet të

paguhet për një dëmtim të trupit (habeas corpus), shëndetit, lirisë ose lirisë seksuale ose kur është

e përcaktuar me ligj , shih § 253 BGB 'Dëmi i cili nuk është një humbje financiare mund të jetë

objekt i një padie nga një person për kompensim monetar vetëm kur parashikohet shprehimisht

nga legjislacioni'. 368 Shembuj të dispozitave ligjore që parashikojnë kompensimin e humbjeve jo-

materiale mund të gjenden në Aktin Gjerman për Trafikun Rrugor dhe Aktin Gjerman për

Trajtimin e Barabartë, i cili sipas nenit 15 parashikon të drejtën e kompensimit për dhimbje dhe

vuajtje nëse viktima vuan nga trajtimi i pabarabartë në bazë të racës, gjinisë, fesë ose moshës së

tij.369 Në rast të përgjegjësisë në dëm, §847 BGB gjithashtu siguron kompensim për dhimbje dhe

vuajtje në rast të shkeljeve të integritetit fizik, shëndetit dhe lirisë. 370

361 Haftungsrecht, Gert Brueggemeier, Springer Berlin Heideberg, 2006, fq. 9. 362 Giesen (2001), fq. 125-127. 363idem. 364idem. 365idem. 366 Giesen (2001), fq. 125-127. 367 Idem. 368 Personal injury compensation in Europe (2003), fq. 213. 369<http://www.east-law.com/rechtstipps/schadensersatz-und-schmerzensgeld/>. 370 Giesen (2001), fq. 125-127.

64

Gjykatat Gjermane nuk zbatojnë parimin e kompensimit të plotë dhe as nuk kanë një sistem pikësh

ose tabela të tjera fikse për t'iu referuar kur përcaktojnë shumat e caktuara për çdo lloj dëmtimi.371

Përjashtimi i vetëm është se në rastin e padive për aftësi të kufizuar bazuar në një policë sigurimi

shumat përcaktohen me shkallën fikse të tabelës së invaliditetit të gjymtyrëve.372 Në pajtim me §

253BGB (2), gjykatat Gjermane sigurojnë 'kompensim të arsyeshëm në para' për dëmin jo-

material.373 Gjykatat Gjermane mund të përcaktojnë në diskrecionin e tyre shumën e kompensimit

që duhet të paguhet për dhimbje dhe vuajtje dhe ta bazojnë këtë në një vlerësim të përgjithshëm të

të gjitha rrethanave rilevante të të dy palëve duke përfshirë pozicionin financiar, shkallën e fajit të

personit përgjegjës, llojin, shkallën dhe kohëzgjatja e dëmtimit.374 Metoda e vlerësimit të gjykatës

Gjermane për të përcaktuar shumën e dëmshpërblimit për dëmin jo-material çon në shuma të dhëna

të cilat ndryshojnë shumë.

Normalisht kërkesa për kompensim e viktimës përmban një indikacion të shumës minimale dhe

gjykata do të shpjegojë kriteret e përdorura për vlerësimin e dëmeve dhe t'i referohet vendimeve

të gjykatave të mëparshme (stare decizis) ose raporteve ligjore mbi kompensimin e dëmit për

dhimbje dhe vuajtje. Për shumicën e kërkesave për kompensim, një shpërblim i vetëm i dëmeve

jepet në vend të pagesave të ndara për dhimbje dhe vuajtje, për lëndime fizike dhe lëndime

mendore. Në përputhje me § 287 të Kodit të Procedurës Civile (KPC) kjo mund të ndryshojë vetëm

në rrethana shumë të pazakonshme të domosdoshmërisë së trajtimit mjekësor të dhimbjes së

vazhdueshme, ku pensioni mujor është më i përshtatshëm se sa një shumë e vetme kapitale.375

3.6.2 Ligji Hollandez.

Dispozitat ligjore Hollandeze në lidhje me dëmtimin gjenden në nenet 6:95-6:611 BW. Ato

sigurojnë rregullat për të përcaktuar të drejtën e kompensimit për llojet e ndryshme të dëmit. Nenet

kanë një 'regjim të përbashkët', sepse ato zbatohen në parim pa marrë parasysh bazën e

përgjegjësisë, nëse shkaku i padisë bazohet në dëm jashtëkontraktor apo në shkelje të kontratës.376

Në përputhje me nenet 6:95 dhe 6:96 BW, të gjitha humbjet financiare të shkaktuara nga një dëm

jashtkontraktor ose shkelje e kontratës duhet të kompensohen, pavarësisht nëse humbje të tilla për

shembull vijnë nga dëmtimi i personit; mallrave; ose i interesave të tjera.377 Neni 6:95 BW siguron

kompensim për dëmin material. Kjo përfshin kostot e rikuperimit të viktimës, siç janë shpenzimet

e nevojshme për të lejuar trupin sa më shumë të jetë e mundur të rikthehet në gjendjen para

371 Personal injury compensation in Europe (2003), fq. 121. 372 Hacks/Ring/Boem, ADAC SchmerzengeldBetraege or IMM-DAT, Slizuk/Schlindwein, Verlag C.H. Beck,

Muenchen (CD-Rom). 373 Personal injury compensation in Europe (2003), fq. 122. 374idem. 375 Personal injury compensation in Europe (2003), paragrafi fq. 122 376 idem 377 idem

65

aksidentit, për shembull kostot mjekësore dhe pajisjet ortopedike; veshjet e dëmtuara, kostot shtesë

për ndihmë në familje; shpenzimet shtesë të udhëtimit378; humbjet e pastra ekonomike; kostot e

masave të marra për të parandaluar ose zbutur dëmet në bazë të nenit 6:96 dhe 6: 184 BW; dhe

humbjen e të ardhurave.379 Humbja e të ardhurave llogaritet duke krahasuar situatën faktike të të

ardhurave pas aksidentit me situatën hipotetike përpara aksidentit e cila varet nga pritshmëria e

arsyeshme e gjykatës lidhur me zhvillimet e ardhshme të viktimës, të cilat do të ndodhnin nëse

aksidenti nuk do të ndodhte.380 Diferenca e të ardhurave që ka humbur punëmarrësi konsiderohet

atëherë si humbje e të ardhurave.

E drejta për kompensim për dëmin jomaterial është e kufizuar në kategori të caktuara. Në përputhje

me nenin 6:95 dhe 6:106 BW dëmet e tjerë përveç atij financiar duhet të riparohen 'deri në masën

që ligji i jep të drejtën e dëmshpërblimit'. Për shkak se e drejta e kompensimit për dëmin jomaterial

është e kufizuar në kategori të caktuara të personave, të formuluara duke iu referuar shkeljes së

interesave të caktuara, natyra e interesit është relevante.381 Sipas nenit 6: 106 (1) b BW

kompensimi për këtë lloj dëmi jepet nëse viktima vuan nga lëndime fizike, lëndime në nderit ose

reputacionit ose nëse viktima është lënduar personalisht.382 Nëse viktima ka pësuar dëmtime

psikiatrike, kërkohet që sëmundja të njihet nga ekspertë mjekësorë. Në pjesën tjetër të rasteve,

rëndësia e raporteve mjekësore gjatë vlerësimit të humbjes jo-materiale varet nga fuqia

diskrecionale e gjykatave.

Legjislacioni Hollandez zbaton në përgjithësi parimin të gjitha ose asgje në kompensimin e

plotë.383 Ky parim nënkupton që personi përgjegjës për dëmin duhet ta vendosë viktimën - në aq

sa është e mundur - në pozitën që do të kishte qenë në qoftë se incidenti nuk do të kishte ndodhur

duke riparuar dëmin ose nëse kjo është e pamundur të ofrojë kompensim të plotë. Megjithatë

megjithëse parimi i të gjitha ose asgjë është rregulla bazë për përcaktimin e dëmshpërblimit,

legjislacioni hollandez lejon nën rrethana të caktuara disa përjashtime.

Siç pamë më parë në këtë paragraf, neni 6:95 BW kufizon në radhë të parë detyrimin për të siguruar

kompensimin e humbjes jo-financiare në kategori të caktuara. Për më tepër, personi përgjegjës për

dëmin është i detyruar të paguajë dëmshpërblim, për aq sa është provuar lidhja shkakësore me

aktivitetet e punës dhe sa është e arsyeshme të merret parasysh natyra e dëmit dhe përgjegjësisë,

shih nenin 6:98 BW.

378 Van Wassenaer 2008, fq. 54 e.v. 379 J.M. Barendrecht, fq. 118, shih (<http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=63681>). 380 HR 15 mei 1998, NJ 1998, 624. 381 Personal injury in Europe (2003), fq. 358. 382 Asser-Hartkamp 4-1, pp 403, 405” O.a. HR 13 janar 1995, NJ 1997, 366; HR 1 Nëntor 1996, NJ 1997, 134 en

HR 21 February 1997, NJ 1999, 145. 383 Loonstra (2010), paragrafi 11.

66

Një përjashtim tjetër nga ky parim është vështirësia në vërtetimin e lidhjes shkakësore midis

dëmtimeve dhe aktiviteteve të punës. Bazuar në nenin 7: 658 BW punëdhënësit janë përgjegjës

për kushtet e pasigurta të punës që mund të shkaktojnë sëmundje fizike ose madje psikologjike të

punëmarrësit. Punëdhënësi duhet të kompensojë vetëm atë pjesë të dëmtimit të cilën punëmarrësi

mund të provojë se është shkaktuar nga aktivitetet e punës.384 Kur dëmtimi psikologjik ka ndodhur

pjesërisht në punë dhe pjesërisht në shtëpi, përgjegjësia proporcionale mund të ofrojë zgjidhje.385

Vëmëndje tregohet ndaj neglizhencës kontribuese, por vetëm në shkallën e dashjes ose pakujdesisë

me dashje.386

Një përjashtim tjetër është se shkelja e një detyrimi kujdesi ndaj një personi mund të krijojë

përgjegjësi vetëm për atë person. Pra, parimi i kompensimit të plotë nuk zbatohet kur ka të bëjë

me palët e treta (me përjashtim të disa neneve në rastin e lëndimeve personale387) ose viktimave

dytësore. Përjashtimi përfundimtar ndaj parimit të kompensimit të plotë formohet nga kufizimet

ligjore. Sipas neneve 6:109 dhe 6:110 BW, gjykata fillimisht mund të caktojë kompensimin e

dëmit në bazë të rrethanave faktike të bazuara në nenin 6:109 BW nëse kjo është e nevojshme për

të parandaluar rezultate qartazi të papranueshme.388

Fuqia diskrecionare e gjykatave Hollandeze për të përcaktuar shumën e kompensimit lidhet me

nenin 6:101 BW ku thuhet se gjykata duhet ta bazojë vlerësimin e saj mbi parimin e barazisë

(billijkheid). Kjo do të thotë që gjykatat duhet të marrin në konsideratë të gjitha rrethanat relevante

të rastit individual; natyrën dhe seriozitetin e dëmtimit dhe pasojat për viktimën.389 Gjykata e Lartë

lejon që gjykatat ti referohen rasteve të krahasueshme në përcaktimin e shumës së kompensimit

duke përfshirë shumat e dhëna maksimale.390 Nuk ekziston asnjë shumë maksimale e dhënë për

dëmet jofinanciare, por shuma më e lartë e dhënë deri më tani është €136.134,00.391 Llogaritja e

dëmeve është në diskrecionin ekskluziv të gjykatave të rretheve dhe gjykatës së apelit (Gjykata e

Lartë është e përjashtuar sepse nuk mund të gjykojë mbi fakte). Është e rëndësishme të theksohet

se gjykatat nuk zbatojnë një tabelë statutore me shuma fikse të dhëna për kategoritë e lëndimeve,

por e bazojnë llogaritjen e tyre në cështje të ngjashme gjyqësore, e cila pengon diferencat e mëdha

në vlerësimet e gjykatave të ndryshme. Ashtu si humbjet në para dhe të gjitha humbjet jo-financiare

duhet të paguhen në një pagesë të vetme. Rregulli është se dëmi jo-financiar llogaritet paraprakisht

dhe në formën e një shume të përgjithshme. Shpërblimet e shtyra ose periodike janë më tepër një

përjashtim, por në pajtim me nenin 6: 105 BW, gjykatat mund ta lejojnë në rast se është e

384idem.. 385 R 31 maart 2006, RvdW 2006, 328 (Karamus/Nefalit). 7 JULI 2006 | NR. 26 | NJB, fq. 1404-1411, 386 Loonstra (2010), paragraph. 11.2.1.5. 387 Personal injury in Europe (2003), fq. 60. 388idem. 389 Personal injury in Europe (2003), fq. 360. 390 idem 391 Labour law and industrial relations in Germany, Manfred Weiss and Marlene Schmidt, fq. 265.

67

përshtatshme sipas rrethanave të rastit individual (pozita mjekësore e viktimës është për shembull

e pasigurt).392

3.6.3 Kthimi i dëmeve të paguara nga punëmarrësi neglizhent.

Në përgjithësi, një person i cili ka shkaktuar dëm duhet të kompensojë të gjitha dëmet që ai ka

shkaktuar me veprimet e tij. Megjithatë, të dyja sistemet ligjore kanë dispozita të posaçme për

përgjegjësinë e punëdhënësit për të mbrojtur punëmarrësin për shkak të varësisë së veçantë sociale

që ka ndaj tij. Në këtë pjesë do të trajtojmë neglizhencën kontribuese të punëmarrësit e cila është

thjesht një çështje shkaku, ku përgjegjësia ndahet sipas shkallës së neglizhencës së punëmarrësit.

3.6.3.1 Legjislacioni Gjerman.

Dispozita e përgjithshme ligjore për përgjegjësinë e §275 1 BGB thotë se çdo shkaktar i dëmit

duhet të përgjigjet për dashjen dhe neglizhencën e tij. Punëmarrësit mund të shkaktojnë me

neglizhencën e tyre, dëmtimin e pasurisë së kompanisë, personit të punëdhënësit, kolegut të punës

ose ndonjë pale të tretë. Megjithatë, për shkak të marrëdhënies së veçantë të punës në të cilën

punëmarrësi normalisht nuk mund të paguajë për dëmet që mund të jenë shumë të larta, Gjykata

Gjermane kufizon detyrimin e punëmarrësve me detyrimin e punëdhënësit për kujdes dhe riskun

ndaj kompanisë. "Në vitin 1957, në një vendim themelor të Senatit të madh, Gjykata Federale e

Punës përgjithësisht pranoi idenë se përgjegjësia e punëmarrësve duhet të jetë e kufizuar." 393

Përgjegjësia u kufizua si më poshtë. Drejt punëdhënësit të tij, punëmarrësi mund të ketë të drejtën

e zëvendësimit në varësi të faktit nëse neglizhenca e tij (kontribuese) mund të provohet; mesatare;

neglizhencë e lartë ose dashje. Lidhur me punëtorët e agjencive të përkohshme, këto parime

zbatohen për marrëdhënien e punëmarrësit me agjencinë, si dhe me shoqërinë.394 Punëdhënësi

është i detyruar ta sigurojë punëmarrësin nga përgjegjësia e tij ndaj palës së tretë nëse punëmarrësi

nuk mban përgjegjësi për neglizhencë të lehtë ose mesatare. Nëse punëmarrësi i ka shkaktuar

dëmtim kolegut të punës të së njëjtës kompani, ai do të jetë përgjegjës për dëmin me kusht që

aksidenti të jetë shkaktuar me dashje sipas §105 SGB VII. Nëse risku i dëmtimit nuk është në

proporcion me pagën e tij, gjykata mund të kufizojë kostot e dëmit që duhet të paguhen nga

punëmarrësi që e ka shkaktuar atë, me tre ose katër herë të ardhurat e tij mujore.395 Nëse një palë

e tretë (jo e punësuar) pëson dëm, punëmarrësi i cili i ka shkaktuar dëmin gjatë punës së tij do të

jetë përgjegjës sipas parimeve të përgjithshme të Legjislacionit Gjerman të dëmit.

392<http://www.zeitarbeit-und-recht.de/tce/frame/main/435.htm>. 393 Arbeitnehmerhaftung Wenn der Kaffee den PC lahmlegt... Wann haften Arbeitnehmer für Schäden?

Pressemitteilung von D.A.S. Rechtsschutzversicherung <http://www.fair-news.de/pressemitteilung-19330.html>, 28

July 2012. 394 Labour law and industrial relations in Germany, Manfred Weiss and Marlene Schmidt, fq. 265. 395 Busemann (1999), fq.63.

68

3.6.3.2 Përzgjedhja e Praktikës së Gjykatës Gjermane

Gjykatat Gjermane e kufizojnë përgjegjësinë e punëmarrësit sipas diferencimit në tre nivele të

neglizhencës.396

(I) Në llojin e parë të rasteve punëmarrësit qëndrojnë imun ndaj përgjegjësisë sepse dëmi ndodh

vetëm nga një neglizhencë e lehtë e punëmarrësit.397 Në përputhje me § 254 BGB dëmi përfshihet

në risqet e kompanisë së punëdhënësit dhe jo në përgjegjësinë e punëmarresit. Punëdhënësi

paguan, pra, për kompensimin e plotë të dëmit të tij ose dëmtimt të një pale të tretë për të cilin

punëdhënësi është përgjegjës.398

(II) Në llojin e dytë të rasteve, punëdhënësi dhe punëmarresi duhet të kompensojnë pjesërisht

dëmin që shkaktohet nga neglizhenca mesatare e punëmarrësit. Përgjegjësia e brendshme midis

punëdhënësit dhe punëmarrësit për të paguar dëmet varion sipas rasteve individuale dhe mund të

varet nga faktorë si; parashikueshmëria, nëse puna është monotone, risqet e sigurueshme të

punëdhënësit, shuma e shpërblimit për punën; kushtet personale të punëmarrësit, siç janë sjellja,

mosha, detyrimet financiare etj.399 Gjyqtari merr në konsideratë “parimin e paanësisë” dhe

rrethanat individuale të rastit.

(III) Lloji i tretë i rasteve mban punëmarrësin përgjegjës për kompensimin e plotë të dëmit që ai

ka shkaktuar me dashje ose me neglizhencën e tij të rëndë.400

Kjo mund të kufizohet nga gjykata në varësi të rrethanave të rastit individual siç është shuma e

pagës së punëmarrësit. Gjykata vendosi që neglizhenca e lartë ose dashja nuk pranohen për faktin

e thjeshtë se punëmarrësi injoron urdhrat e punëdhënësit.401 Neglizhenca e lartë ka të bëjë më tepër

me një shkelje subjektive të pafalshme të detyrës.402 Shembujt janë ngarja në gjëndje të dehur;

zënia e gjumit gjatë ngarjes403, injorimi i semaforit të kuq404 ose ndërtimi i një kornize dritare me

masa të gabuara në mënyrë që ajo të mos përputhet me nevojën e konsumatorit.405 Megjithatë,

edhe në këtë kategori, gjykatat mund të vendosin ndryshe bazuar në rrethana të jashtëzakonshme

të rastit individual dhe të lejojë një kufizim të përgjegjësisë së punëmarrësit që rezulton në

396 Busemann (1999), fq.63. 397 Busemann (1999), fq.63. 398 Shih Bruggemeier (2004), fq. 708. 399<http://www.meub.de/Inhalte/arbeitsrecht/indiv_ar/ar_indiv_pdf/09_leist_stor/leistungsstoe_neu.pdf>. 400 Shih Bruggemeier (2004), fq. 708. 401 BGH NJW92, 2418. 402 BAG DB 1973, 1405,

<http://www.meub.de/Inhalte/arbeitsrecht/indiv_ar/ar_indiv_pdf/09_leist_stor/leistungsstoe_neu.pdf>. 403 BGH NJW 1988, 1265. 404 BGH VersR 85, 441, Köln VersR 89, 139, shih Bruggemeier (2004), fq. 708. 405 LAG Koln, Court ruling of 14.02.02, Az.: 7 Za 3 877/01 , <http://www.archiv.anwaltskontor.com/12.html>,

69

zvogëlim ose madje edhe imunitet të plotë të punëmarrësit nëse kjo është e përshtatshme (§ 254

BGB) .406

Gjykata gjeti rrethana të jashtëzakonshme në rastin kur një punëmarrës, një shofer kamioni,

shkaktoi dëme në makinën e kompanisë me sjelljen e tij neglizhente. Ndërkohë që po kërkonte një

stacion radioje gjatë kohës së pritjes para një semafori, ai papritur dëgjoi një bori të një makine

nga prapa. Pa parë lart, ai e interpretoi gabimisht këtë si një shenjë nga shoferi tjetër se drita e

trafikut ishte kthyer në të gjelbër. Pastaj ai filloi të ecë dhe injoroi semaforin e kuq duke shkaktuar

një aksident. Bazuar në këto rrethana, gjykata kufizoi përgjegjësinë e punëmarrësit në mënyrë që

punëmarrësi të mos ishte i detyruar për të kompensuar dëmin ndaj makinës së kompanisë.407

Në rastin e mëposhtëm, një punëmarrës i cili punonte në një aeroport shkaktoi një aksident nën

efektin e alkoolit me një automjet prej 30 tonësh.408 Kostot e dëmit ishin 150.000 Marka Gjermane.

BAG i mori pagën e tij mujore që ishte 2.500 Marka Gjermane dhe e mbajti atë përgjegjës vetëm

për kompensimin e 20.000 Markave Gjermane.409

Një punëmarrës shkaktoi një aksident me automjetin e punëdhënësit të tij, sepse injoroi një semafor

të kuq. Aksidenti ndodhi kur një thirrje telefonike nga puna tërhoqi vëmendjen e tij. Dëmi ishte

6.705,05 Marka Gjermane dhe paga mujore e punëmarrësit ishte 5.370,00 Marka Gjermane. BAG

nuk pa një mospërputhje midis pagës mujore të punëmarrësit prej 5,370 Markash Gjermane410 dhe

dëmit prej 6,705,05 Markave Gjermane dhe mohoi kufizimin e përgjegjësisë ndaj dëmit.411

Mbushja një kamioni me benzinë në vend të naftës nga një shofer i punësuar përkohësisht u pa si

neglizhencë e lartë. Shoferi i kamionit duhej të kompensonte dy të tretat e dëmit. Punëdhënësi

duhej të mbante dëmin e mbetur.412

Një shofer profesionist u mbajt përgjegjës për neglizhencën e tij të lartë sepse nuk kontrolloi

nivelin e vajit të kamionit para se ta ngiste.413 Disa gjykata Gjermane e kanë kufizuar përgjegjësinë

në një maksimum prej tre fish të pagës mujore të punëmarrësit për të parandaluar që dënimi ta

rrënojë punëmarrësin financiarisht.414 Megjithatë, kjo varet sërish nga rrethanat e secilit rast

individual. Në rastin e mëposhtëm, rrethanat ishin që shoferi i punësuar i kamionëve shkaktoi një

aksident rrugor me neglizhencë të lartë. Ai udhëtoi i dehur me 0,94 mil alkool në gjak dhe shkaktoi

406<http://www.mahnerfolg.de/urteile/index.php/keine-arbeitnehmerhaftung-trotz-rotlichtverstosses/>, 17 Korrik

2012. 407 LAG Hessen, 27.05.2008, Az.: 12 Sa 1288/07. 408<http://nl.coinmill.com/>. 409 BAG 23. January 1997, 8 AZR 893/95, NZA 1998, 140. 410<http://nl.coinmill.com/>. 411 BAG DB 1999, 288, (289). 412 LAG Rheinland Pfalz, court ruling of 29.12. 2003, AZ: 7 Sa 631/03. 413 BGB § 254, § 276 // BAG v.16. März 1995-AZR 898/93. 414 BAG DB 1990, 48.

70

një aksident me një dëm që arrinte deri në € 16,718.00. Në këto rrethana, punëmarrësi nuk mund

të mbrohej me argumentin se dëmshpërblimi mund të ishtë maksimumi tre herë sa paga e tij

mujore.415

3.6.4 Ligj Hollandez.

Neglizhenca Kontribuese mishërohet në dispozitën e përgjithshme të nenit 6: 101 (1) BW, si:

'Detyrimi për të kompensuar dëmet zvogëlohet duke ulur dëmin total ndaj personit të dëmtuar dhe

personit përgjegjës në përpjesëtim me shkallën në të cilën rrethanat që kanë kontribuar në dëm

mund t'u atribuohen atyre individualisht'. Megjithatë, një përjashtim nga ky rregull i përgjegjësisë

proporcionale të nenit 6: 101 BW është parimi i “të gjitha ose asgjë" që vlen për kontratën e

punës.416 Kontrata e punës sipas Legjislacionit Hollandez konsiderohet si një marrëdhënie e

veçantë, ku neglizhenca kontribuese e punëmarrësit në vetvete nuk e zvogëlon të drejtën e tij për

tu dëmshpërblyer. Neglizhenca kontribuese e punëmarrësit nuk mund të jetë kurrë një mbrojtje e

punëdhënësit, përveç nëse në rast të jashtëzakonshëm gjykata do të pranojë dashjen apo

pakujdesisnë me dashje nga ana e punëmarrësit.417 Neni 7: 658 (2) BW i ofron një klauzolë

shpëtimi punëdhënësit; nëse ai (...) tregon se dëmi në shkallë të konsiderueshme rezulton nga një

veprim ose mosveprim i qëllimshëm ose nga pakujdesia me dashje nga ana e punëmarrësit'.

Punëmarrësi i cili ka shkaktuar dëmtim një personi të tretë ka të drejtën e zëvendësimit në

kompensimin e dëmit (që i ka paguar viktimës në përputhje me përgjegjësinë e tij në bazë të nenit

6: 162 BW) nga punëdhënësi, përveç nëse ai ka shkaktuar dëme me dashje ose me pakujdesisnë

me dashje të tij.418 Koncepti i dashjes dhe pakujdesisë me dashje në nenin 7: 658 BW ka të njëjtin

kuptim si në nenin 6: 170 BW419 dhe gjithashtu paditë në bazë të nenit 7: 611 BW nuk do të kenë

sukses në rast të pakujdesisë me dashje nga anaa e punëmarrësit.420 Për më tepër punëdhënësi

dhe jo i punësuari i tij, mbart barrën e provës.421

Ekziston një numër çështjesh në lidhje me shkallën dhe interpretimin e termave të dashjes dhe

pakujdesisë me dashje.422 Gjykata ishte e bindur për dashjen e punëmarrësit në çështjen ku

punëmarrësi përplasi makinën e punës në zyrën e shërbimit të kompanisë për hakmarrje423 ose ku

punëmarrësi i zemëruar dëmtoi murin e pikturuar në kantinën restorantit.424

415 BAG, vendimi i 15.11.2012, Az.: 8 AZR 705/11. 416 Lindenbergh 2000, fq. 63 en Waterman 2009, fq. 139. 417 Koziol (2001), fq. 365 and See W.H. van Boom, Annotation of HR 14 October 2005, C04/200HR, NJ 2005, 539

(City Tax BV/ De Boer) 418 HR 14 okt 2005, NJ 2005, 539; JA 2006, 10 (W.H. van boom) 419 Waterman (2009), fq. 293 shih dhe (van Doesburg/Tan), HR 9 November 2001, NJ 2002, 79 (PAS). 420 HR 1 February 2008, LJN BB6175, JAR 2008/56; NJ 2009/330 (Maasman/AKZO). 421 Rb. Zwolle 8 Novembre 1995, JAR 1996/59. 422<http://www.jpr.nl/show/nl/nieuwsbrief/1,90/2013.-nr.-2>. 423 Ktr. Bergen op Zoom 10 Prill 2002, JAR 2002/109. 424 Ktr. Amsterdam 30 Janar 2007, JAR 2007/55.

71

Një shembull ku punëmarrësi nuk ishte përgjegjës është rasti në të cilin punëmarrësi lejoi një të

huaj brenda makinës së tij ku kishte lënë një arkë plotë me paratë e xhiros së kompanisë pranë

sediljes së shoferit.425 Gjykata mori parasysh se punëdhënësi i kishte dhënë atij udhëzime për ta

sjellë arkën të sigurt me paratë e xhiros prej 7.000 Guilders Holandeze në bankë dhe vendosi që;

'fakti i thjeshtë që punëmarrësi nuk është në gjendje të japë një shpjegim të besueshëm për një

mungesë të parave nuk do të jetë i mjaftueshme për të bindur gjykatën se punëmarrësi ka shkaktuar

dëmin me dashje ose me neglizhencë të lartë'.426Çështja nëse punëmarrësi ka shkaktuar dëme me

dashje apo sjellje neglizhente varet nga të gjitha rrethanat e rastit individual dhe natyrës së

kontratës.427 Siç kemi parë ut supra, praktika ka treguar se është e vështirë të provohet pakujdesia

me dashje nga ana e punëmarrësit.428

Rasti i Pollemans / Hoondert429. Ky rast ka të bëjë me një zdrukthëtar të punësuar i cili riparoi një

çati. Punëmarresi u plagos nga rënia nga çatia pasi injoroi disa paralajmërime të punëdhënësit të

tij për të mos ecur jashtë pjesëve mbështetëse të skelave. Gjykata e Lartë nuk ishte dakord me

vendimin e Gjykatës së Shkallës së Parë dhe Gjykatës së Apelit430 dhe vendosi që punëmarrësi i

cili vepron vetëm me pakujdesi, me dashje, nëse ai është në dijeni se natyra e pamatur e veprimeve

të tij paraprin dëmin.Në kundërshtim me gjykatat e Shkallës së Parë dhe të Dytë, Gjykata e Lartë

konstatoi se fakti se zdrukthëtari ishte paralajmëruar në mënyrë të qartë dhe në mënyrë të

përsëritur, nuk provon në vetvete ‘vetëdijen e ndërgjegjshme’ se sjellja e tij të pamatur menjëherë

do të paraprinte dëmin që shkaktoi, rënien nga skela. Gjykata vazhdoi duke deklaruar se kjo

gjithashtu është në përputhje me objektin e nenit 7: 658 BW, që është mbrojtja e të punësuarit. Në

këtë rast, Gjykata e Lartë pranoi për herë të parë 'faktin empirik se punëmarrësit që kryejnë detyra

të caktuara në mënyrë të rregullt në mënyrë të pashmangshme do t'i bëjë ata të punojnë më pak me

kujdes sesa është e nevojshme për t'i parandaluar ata të lëndohen'.431

Së dyti, Gjykata e Lartë e përshkroi dashjen dhe pakujdesinë me dashje përmes një qasjeje

subjektive në çështjen e City Tax / De Boer.432Punëmarrësi ishte një shofer profesionist taksie i

cili injoroi një tabelë rrugore dhe u fut në një rrugë që ishte e ndaluar dhe lejohej vetëm për

automjete të veçanta. Punëdhënësi City Tax nuk pati sukses në provimin e rrethanave apo fakteve

që të bindnin gjykatën se punëmarrësi; 'ishte i vetëdijshëm për natyrën e pakujdesshme të kalimit

në rrugën e ndaluar dhe dëmit material që ai do të shkaktonte duke kryer atë veprim'.Gjykata e

Lartë vendosi në këtë rast se termat ligjorë 'dashje' dhe ‘pakujdesi me dashje’ për nenin 7:658 kanë

425 HR 30 March 2001, JAR 2001/127. 426 HR 4 Shkurt 1983 LJN AG 4537, NJ 1983, 543 (PAS). 427 Van drongelen (2010), fq. 79. 428 Ascher-Vonk (2003), fq. 119. 429HR 30 March 2001, JAR 2001/127. 430 Gjykata e nën-qarkut si dhe Gjykata e Apelit sugjeruan se zdrukthëtari ishte fajtor për pakujdesi me dashje. 431 HR 20.11.1996, NJ 1997, 198 (Pollemans/Hoondert). 432 HR 14.10.2005, JIN 2005/407.

72

të njëjtin kuptim si neni 7: 661 BW dhe mohoi neglizhencën e rëndë nga ana e punëmarrësit.433

Sipas Gjykatës së Lartë dashja është një plan i paracaktuar për të shkaktuar aksidentin dhe

pakujdesia me dashje është vetëdija aktuale e natyrës së pamatur të sjelljes që menjëherë paraprin

dëmin që shkaktohet gjatë kryerjes së asaj sjellje.434Gjykata e Lartë ka vendosur një qasje shumë

subjektive për të përcaktuar nëse punëmarrësi ka vepruar me pakujdesi me dashje. Është një

koncept i vështirë, sepse merr në konsideratë atë që është në mendjen e një personi, atë që ai ka

ditur ose besohet se ka menduar kur shkaktoi dëmin dhe kjo është e vështirë të matet nga jashtë.435

Gjykata mund ta përshtasë kompensimin për dëmin sipas rrethanave faktike bazuar në nenin 6:

109 BW.

3.7 Sigurimet.

Kjo pjesë trajton skemat e sigurimit të punëdhënësit, të detyrueshme dhe/ose vullnetare, të drejtat

e zëvendësimit të institucioneve të sigurimeve shoqërore dhe/ose kompanive private të sigurimeve.

Ne do të diskutojmë ne vijim rolin e kompanive të sigurimit të cilat zëvendësohen në të drejtën e

viktimës për dëmshpërblimin në aksidentet rrugore për dëmet e paguara ndaj viktimës së siguruar.


Në kuadër të marrëdhënies së punës, sigurimi ligjor synon të mbrojë punëdhënësin që financon

siguruesin duke paguar primet436 dhe për të mbrojtur punëmarrësin i cili pëson një aksident në

punë në përputhje me § 8 SGB VII ose që vuan nga një sëmundje që lidhet me rreziqet specifike

shëndetësore të punës (sëmundjes profesionale sipas § 9 SGB VII)437. Ngjarjet e siguruara janë

aksidentet industriale dhe sëmundjet industriale.438 Aksidentet gjatë rrugës për/ose në punë

gjithashtu mbulohen.439

Një supozim themelor i skemës së sigurimit ligjor është se nëse një punëmarrës ka të drejtën e

kompensimit sipas SGB VII (për një aksident të pësuar në punë), viktima e dëmtuar nuk mund të

kërkojë ndonjë kompensim të mëtejshëm duke u mbështetur në rregullat e zakonshme të dëmit të

BGB sepse punëdhënësi ose çdo punëmarrës tjetër i cili mund të jetë përgjegjës për aksidentin

gëzon imunitet (§§ 104, 105 SGB VII) .440 Këtu rregullat e legjislacionit të dëmit zëvendësohen

433 Annotation bij HR 2-12-2005, C04/353HR, JurisprudentieAansprakelijkheid2006/1, fq. 130- 434< http://repub.eur.nl/res/pub/7511/hypoglykemie_JA_2006_nr_12.PDF>, City Tax / De Boer arrest (NJ 2005,

539), <http://www.employment-lawyer.nl/salarypayment/liability-damage-by-employees/employees-only-liable-for-

damage-or-loss-in-exeptional-circumstances.html> 12 Maj 2012. 435 City Tax / De Boer arrest (HR 14-10-2005, NJ 2005, 539). 436 Markesinis, fq. 728. 437 Markesinis, fq. 728. 438 SGB VII/1, § 7 (1) fjalia 1, shih Personal injury compensation (2003), fq.208 439 SGB VII/1, § 8 (2), shih Personal injury compensation (2003), fq.208. 440 Markesinis, fq. 726.

73

nga skema e sigurimit të detyrueshëm.441 Avantazhi kryesor për punëmarrësin është se ai do të jetë

në gjendje të marrë kompensim nga një debitor me aftësi paguese dhe se ai nuk ka nevojë të provojë

fajin e punëdhënësit. Faji i tij kontribues gjithashtu nuk merret parasysh dhe nuk do të ketë ndonjë

efekt negativ në të drejtën e tij për "dëmshpërblim". Megjithatë, ekziston një disavantazh dhe kjo

është që punëmarrësi nuk mund të mbulojë dëmet për dhimbje dhe vuajtje sipas § 847 BGB (shih

paragrafin përkatës.) 442

3.7.1.1 Përjashtime nga e drejta për kompensim sipas dispozitave të SGB VII.

E drejta për kompensim të dëmtimit për një aksident të pësuar në punë, bazuar në SGB VII

përjashtohet në tri situate: (i) nëse dëmi është pësuar si rezultat i një aksidenti udhëtimi (udhëtimi

për në dhe nga puna) 443, (ii) nëse përfshin një lëndim material të tillë si dëmtimi i sendeve ose

pasurisë (shih më poshtë)444due, më në fund (iii) nëse punëdhënësi / kolegu ka shkaktuar dëmin

qëllimisht ose me neglizhencën e tij të lartë.445 Nëse sigurimet shoqërore mbulojnë dëmet në

aksidentet e punës, ata kanë të drejtën e zëvendësimit me punëdhënësin në rast se punëdhënësi ka

shkaktuar aksidentin me dashje ose neglizhencë të rëndë bazuar në § 110 SGB VII.446

3.7.1.2 Dëmi material.

Punëdhënësi është përgjegjës nëse shkel një detyrim kontraktor ose kryen një veprim të paligjshëm

që rezulton në dëmtimin e pronës së punëmarrësit gjatë punës (për shembull, rrobave). Por

punëdhënësit edhe pa faj mbeten përgjegjës ndaj punëmarrësit që shkakton dëmtim të sendeve e

tij personale, me kusht që dëmi të ndodh gjatë punës. Përgjegjësia e punëdhënësit për dëmtimin

material të punëmarrësit bazohet në një aplikim analog të § 670 BGB (rimbursimi i shpenzimeve).

Sidoqoftë, ajo ka të bëjë vetëm me dëmin që nuk i përket rreziqeve të jetës së përditshme të

punëmarrësit ose dëmit që nuk është mbuluar nga paga e punëmarrësit sipas §670 BGB. Në këtë

rast, punëdhënësit nuk janë përgjegjës për dëmin e pronës ndaj punëmarrësit.

Në rastin e Ameisensӓure447, një punëmarrës i cili punonte në port,i’u dëmtuan pantallonat e tij

ndërsa po shkarkonte anijen. Shkaku ishte acidi që fluturoi nga një shishe e thyer që ai kishte rënë

aksidentalisht në dysheme. Gjykata konstatoi se përgjegjësia e punëdhënësit për dëmtimin e

pasurisë mbulon vetëm dëmin e jashtëzakonshëm (punëdhënësi nuk mund të mbahet përgjegjës

për dëmtimet e zakonshme) që ndodhin nga kryerja e punës dhe lidhet me natyrën e rrezikshme të

saj.448

441 Markesinis, fq. 727. 442idem. 443 Oliphant (2012), fq. 280. 444 Giesen (2001), fq. 172, 173. 445 Fisher (2009), fq. 281. 446 Markesinis, fq. 728 447 BAG, Court vendim i 10.11.1961 GS NJW 1962, 411, Busemann (1999), fq. 119. 448 Ameisensaure-fall; BAG, Court ruling of 10.11.1961 GS NJW 1962, 411, Busemann (1999), fq. 119.

74

3.7.1.3 Aksidentet rrugore që ndodhin gjatë udhëtimit për në dhe nga puna.

Trajtimi dhe përfitimet për dëmtimet që ndodhin gjatë udhëtimit për në dhe nga puna rregullohen

nga skema e sigurimit ligjor si dhe nga Akti i Trafikut Rrugor.449 Dispozita e § 7 e Legjislacionit

për Trafikun Rrugor e mban përdoruesin e automjetit rreptësisht përgjegjës për dëmtimet

personale që rezultojne nga përdorimi i automjetit.450 Personi që përdor automjetin me shpenzimet

e veta është përdoruesi dhe mund të jetë gjithashtu pronari, por kjo nuk është një kërkesë për të

qenë përdoruesi.451 Makinat e drejtuara nga punëmarrësit e përdoruesit duke shkaktuar dëme do të

vendosin përgjegjësinë mbi përdoruesin sipas Legjislacionit të Trafikut Rrugor 1953.452

Nëse përdoruesi ka rënë dakord me përdorimin e veturës ose makina është vjedhur për shkak të

neglizhencës së përdoruesit, përdoruesi (duke përfshirë edhe përdoruesin) do të jetë përgjegjës në

bazë të § 7 III Legjislacioni i Trafikut Rrugor 1953.453 Megjithatë nëse nuk ka pëlqim nga

përdoruesi, atëherë vetëm përdoruesi dhe jo përdoruesi do të jenë përgjegjës sipas Aktit të Trafikut

Rrugor.454 Përdoruesi si dhe shoferi mund të mbahen përgjegjës në përputhje me standardin shumë

të lartë të kujdesit sipas § 18 të Legjislacionit për Trafikun Rrugor. Shoferët mund të shpëtojnë

vetëm nëse mund të provojnë se nuk kanë qenë të pakujdesshëm kur i kanë dhënë makinës.455

Pjesa e dëmshpërblimit që duhet të paguhet nga përdoruesi si dhe nga shoferi është në përputhje

me kontributin në dëm bazuar në § 254 BGB.456

Një rast shembull i neglizhencës së lartë të punëmarrësit është rasti kur një shofer profesionist

kamionësh shkaktoi një aksident rrugor sepse injoroi një semafor të kuq.457 Punëmarrësi u hutua

nga një thirrje telefonike e punëdhënësit të tij kur ai po kalonte një kryqëzim. Shoqëria e sigurimit

e punëdhënësit kërkoi kompensim nga punëmarrësi për koston e riparimit për kamionin e dëmtuar.

Gjykata vendosi se punëmarrësi ka vepruar në mënyrë të pakujdesshme dhe se ishte përgjegjës për

dëmin që ka ndodhur nga aksidenti në përputhje me §276 BGB. Gjykata nuk e kufizoi

përgjegjësinë e tij për shkak se nuk kishte mospërputhje të dukshme midis kostos së riparimit prej

6.705 Markave Gjermane458 dhe pagës mujore të punëmarrësit prej 5.370 Marka Gjermane.459

449 Markesinis, fq. 728. 450 Markesinis, fq. 729. 451idem. 452 Markesinis, fq. 733. 453idem. 454 Markesinis, fq. 734. 455 Markesinis, fq. 733. 456 idem 457 BAG of 12.11.1998 – 8 AZR 221/97. 458<http://nl.coinmill.com/>. 459 Peifer, hafting des Arbeitnehmer, AR-Blattei SD 870 Rz 24 ff. 124 ff.).

75

LAG Cologne460. Duke marrë parasysh që punëmarrësi përdor automjetin e tij privat për kryerjen

e detyrave kontraktuale gjatë punës dhe duke qënë se punëdhënësi paguan punëmarrësin;

legjislacioni tatimor njeh 'shkallën kilometrike', punëdhënësi është përgjegjës vetëm për koston e

primit të sigurimit të përgjegjësisë për dëmet në aksidentet e punës, nëse kjo është rënë dakord nga

palët në kontratë. Nëse punëdhënësi dhe punëmarrësi kanë ranë dakord për një kompensim të

caktuar në shkallë kilometrike dhe nëse punëmarrësi ka qenë i lirë në zgjedhjen e automjetit të tij

dhe shoqërisë së sigurimit, është e dyshimtë nëse pagesa e shkallës kilometrike gjithashtu mbulon

kostot e zvogëlimit të primit të sigurimit të përgjegjësisë.

Në Bashkimin Europian, orari i punës i shoferit rregullohet nga rregulloret e BE-së. Koha e

udhëtimit pa ndalim nuk mund të kalojë 4.5 orë. Pas 4,5 orësh shoferi duhet pushojë për të paktën

45 minuta. Megjithatë, kjo mund të ndahet në dy pushime. Koha e përditshme e udhëtimit nuk

duhet të kalojë 9 orë. Koha ditore e udhëtimit mund të zgjatet deri në 10 orë jo më shumë se dy

herë gjatë javës. Koha javore e udhëtimit nuk mund të kalojë 56 orë. Përveç kësaj, një shofer nuk

mund të kalojë 90 orë ngarje në dy javë. Brenda çdo periudhe prej 24 orësh pas përfundimit të

periudhës së pushimit ditor ose periudhës së pushimit javor, një shofer duhet të marrë një periudhë

të re pushimi ditor. Aksidentet më serioze në rrugë përfshijnë kamionë, ku shkaku shpesh qëndron

në tej lodhjen e shoferëve të kamionëve. Në përputhje me këto fakte, shkelja e orarit ligjor të punës

nga shoferi dënohet me gjoba shumë të larta.461

Çdo marrëveshje e punëdhënësit me kontratë për të kompensuar gjobat e punëmarrësit të tij, bazuar

në shkeljen e Rregulloren e Orarit të Udhëtimit është e pamoralshme sepse janë në kundërshtim

me qëllimin e dënimeve penale dhe administrative. Marrëveshje të tilla me kontratë janë pra

joefektive (§138 BGB).462

Një punëdhënës i cili jep udhëzime dhe drejtime për të punësuarin e tij, për të cilat ai parashikon

dhe me vetëdije pranon se mund të çojnë në shkelje të rregullave për kohën e udhëtimit, është sipas

§ 826 BGB përgjegjës për dëmtimin (me qëllim) e punëmarrësit të tij që ndodh prej tyre. 463

Megjithatë, gjykata nuk e pranon lehtësisht shkakun e padisë për kompensimin e gjobave që i janë

vendosur punëmarrësit për shkelje të rregullave të kohës së udhëtimit. Shoferi profesional mbart

në parim përgjegjësi të plotë në rast se ai shkel orarin ligjor të udhëtimit. Bazuar në vendimin e

gjykatës të LAG-së Rheinland-Pfalz464 shoferët duhet të kundërshtojnë udhëzimet e punëdhënësit

nëse kjo do të thotë një thyerje të ligjit.465Punëmarrësi duhet të provojë se nuk mund të pranohet

në mënyrë të arsyeshme, pavarësisht nga detyrimet ligjore të tij si shofer kamioni, që ai të

460 SAE 3/93. 461 ARST Entscheidungen 9/2001, fq. 205. 462 BAG of 25.01.2001 – 8 AZR 465/00, ARST 4/2001. 463 BAG of 25.01.2001 – 8 AZR 465/00, ARST 4/2001. 464<LAG Rheinland-Pfalz, Urteil vom 26.01.2010, Az.: 3 Sa 497/09>. 465<Bron: Urteils-TICKER Betriebsrat > Ausgabenarchiv > Urteils-TICKER Betriebsrat Ausgabe 11/2010>.

76

kundërshtojë urdhrat e punëdhënësit të tij. 466 Urdhrat e punëdhënësit duhet të lidhen drejtpërdrejt

me shkeljen e rregullave të kohës së udhëtimit. E mjaftueshme është për shembull nëse viktima

mund të provojë se punëdhënësi i caktoi punëmarrësit për të udhëtuar në destinacione që në mënyrë

të pashmangshme çojnë në drejtimin e mjetit në mënyrë të parregullt.467

Një punëmarrës po punonte për një kompani si shofer kamioni deri në përfundimin e kontratës së

tij më 23 gusht 2008.468 Ai kreu disa shkelje të rregullave të qarkullimit (duke përfshirë shkeljen e

orarit të punës së shoferit) gjatë punës së tij që rezultuan me një total prej € 8.520,00. Mbrojtja e

punëmarrësit ishte se ai ndoqi vetëm udhëzimin e qartë të punëdhënësit të tij dhe se ai do të kishte

humbur punën e tij në rast se nuk do t'i ishte bindur udhëzimeve. Sipas punëmarrësit, punëdhënësi

duhet të paguante kompensimin e kostove të dëmit.Megjithatë, Gjykata e kundërshtoi

punëmarrësin dhe e mbajti plotësisht përgjegjës për shkeljet e ligjit. Bazuar në rregullat strikte të

rregullores mbrojtëse për ndërprerjen ligjore të kontratës së punës dhe në shumë të drejta të tjera

të mbrojtjes së punëmarrësit, nuk është e lehtë të pushosh nga puna një punëmarrës. Mosrespektimi

i udhëzimeve të punëdhënësit për të shkelur ligjin, sigurisht nuk është i mjaftueshëm. Në këtë

drejtim, është njohur që punëmarrësit nuk duhet të ndjekin udhëzimet e një punëdhënësi që bien

ndesh me ligjin. Punëmarrësi në njërën anë nuk duhet të ketë frikë se do të largohet nga puna për

mosrespektimin e këtyre udhëzimeve dhe në anën tjetër, respektimi i këtyre rregullave nuk do të

sjellë të drejtën e padisë kundër punëdhënësit për shlyerjen e një gjobe.

Legjislacioni Europian krijoi Direktivën për Përgjegjësinë e Sigurimit të Makinave (2009) 469 e

cila detyron pronarët e automjeteve të marrin një sigurim direkt nga kompania e sigurimeve me

një mbulimit minimal prej € 5 milion për ngjarje.470 Viktimat mund të paraqesin një kërkesë për

dëmshpërblim direkt tek siguruesi i punëmarrësit në faj apo në rast se kjo palë është e panjohur

ose e pasiguruar për fonde të veçanta.471 Në Gjermani, Shoqata Verkehrsopferhilfe, një institucion

i siguruesve të përgjegjësisë motorikë Gjermane472 ofron kompensim për viktimat e aksidenteve

të shkaktuara nga shoferët e pasiguruar.473

466 BAG of 25.01.2001 – 8 AZR 465/00, ARST 4/2001. 467 BAG of 25.01.2001 – 8 AZR 465/00, ARST 4/2001. 468 LAG Rheinland-Pfalz, Urteil vom 26.01.2010, Az.: 3 Sa 497/09. 469 Directive 2009/103/EC of the European Parliament and of the Council of 16 September 2009 470 (<http://aserv.toptarif.de/html-banner/downloads/pflichtversicherungsgesetz.pdf>);and the Wet

Aansprakelijkheid Motorrijtuigen in the Netherlands,

(<http://wetten.overheid.nl/BWBR0002415/geldigheidsdatum_13-08-2013>). 471 ibid 472 Personal injury compensation in Europe (2003), paragrafi 8.9. 473 Schadevergoeding: personenschade, kluwer deventer 2008, Mon. BW B37 (Van wassenaer/Bouman), fq. 18 dhe

325 Këto janë ‘Entschädigungsfonds’ në Gjermani; dhe‘Waarborgfonds Motorverkeer’ në Hollandë

77

3.7.2 Ligj Holandez

3.7.2.1 Sistemi Holandez i sigurimeve shoqërore.

Departamenti i sigurimeve shoqërore ka të drejtë të rimarrë nga punëdhënësi përfitimet e paguara

tek punëmarrësi i dëmtuar nëpërmjet zëvendësimit (shih nenin 99 të WIA).474 Detyrimi për

dëmshpërblim i punëdhënësit ndaj kompanive të sigurimit shëndetësor është më pak i gjerë se

detyrimi i punëdhënësit për demshpërblim ndaj punëmarrësit të dëmtuar. Kompensimi përjashton

kostot e sigurimit shëndetësor të punëmarrësit për aq sa është kompensuar tashmë nga shoqëritë e

sigurimeve shëndetësore publike, siç janë faturat e spitalit.475 Është në dorë të kompanisë së

sigurimit të shëndetit për të kërkuar shpenzimet nga punëdhënësi ose kolegu punëmarrës i cili i ka

shkaktuar dëmtime punëmarrësit të dëmtuar. Në lidhje me të drejtat e zëvendësimit, punëdhënësi

në bazë të nenit 100 WIA është përgjegjës vetëm në rast se ai ose kolegu punëmarres kanë vepruar

qëllimisht ose me pakujdesi me dashje.

3.7.2.2 Skema e sigurimeve e punëdhënësit Holandez.

Punëdhënësit sipas legjislacionit Holandez nuk janë të detyruar të sigurohen kundër aksidenteve

të punës ose sëmundjeve profesionale. Shumica e punëdhënësve marrin një lloj sigurimi të quajtur

"sigurimi i përgjegjësisë së biznesit"476 si një mënyrë për ta transferuar këtë rrezik tek siguruesit,

sepse përgjegjësia e punëdhënësit për dëmet mund të çojë në kosto shumë të larta dëmshpërblimi477

dhe kjo është veçanërisht e vërtetë në ato situata në të cilat punëmarrësi bëhet plotësisht i paaftë.478

Zakonisht rreth 90% 479 e punëdhënësve sigurohen qoftë nëpërmjet një pale të tretë ose drejpërdrejt

nga kompania e sigurimit.480

Skemat e sigurimit të punëdhënësit zakonisht mbulojnë vetëm dëmet që kanë ndodhur gjatë

periudhës së siguruar481 dhe kështu viktimat që dëmtohen pas datës së skadimit të sigurimit të

punëdhënësit, mund vetëm të kërkojnë dëmshpërblim direkt nga punëdhënësi ose në rast se

474<http://www.arbeidsrechter.nl/werkgever-aansprakelijk-voor-schade-die-werknemer-lijdt>, Barentsen 2008 B.

Barentsen, Monografieën Sociaal recht. 475 HR 15 mei 1998, NJ 1998, 624 ‘Het verlies van verdienvermogen wordt berekend door de feitelijke

inkomenssituatie na het ongeval te vergelijken met de hypothetische situatie bij wegdenken van het ongeval. Bij de

hypothetische situatie komt het aan op de redelijke verwachting van de rechter omtrent de toekomstige

ontwikkelingen van de getroffene zoals in de situatie zonder ongeval het geval zou zijn‘, shih Barentsen 2003, fq.

15. 476 In Dutch: aansprakelijkheid voor bedrijven (AVB) 477 Lindenbergh 2000, fq. 108. 478 De Boer 2006, fq. 18. 479 Hartlief en Mendel 2000, fq. 388 e.v 480 W.H. van Boom e.a., Compensatie van verkeersletsel van werknemers: wat is een behoorlijke verzekering?, ArA

2008/2, fq.49. 481 Waterman 2001, fq. 18.

78

kompania pushon së ekzistuari (punëdhënësi ndodhet në paaftësi paguese) nga kujdestari bazuar

në nenin 213m lid 2 sub të Legjislacionit Holandez të Falimentimit.

Një mënyrë tjetër për punëdhënësin që të pajtohet me detyrimin për të orfuar një sigurim të

përshtatshëm është duke e bërë atë të mundshëm financiarisht për punëmarrësin, në mënyrë që ai

ta marrë vetë këtë sigurim. Nëse shoqëria e sigurimit paguan përfitimet e sigurimit për dëmtimin

personal të palës së siguruar, atëherë shoqëria e sigurimit mund të rimarre përfitimet e paguara me

anë të zëvendësimit nga personi përgjegjës ndaj të cilit pala e siguruar ka berë një padi për

dëmshpërblim.482

3.7.2.3 Detyra e punëdhënësit për të ofruar një sigurim të përshtatshëm për aksidentet

rrugore për punëmarrësit e tij483

Aty ku neni 7: 658 BW nuk zbatohet sepse mungon kontrolli i punëdhënësit ose e drejta për të

udhëzuar kushtet e punës të punëmarrësit, një zgjidhje ofrohet nga norma e hapur e nenit 7: 611

BW.484 Bazuar në këtë dispozitë detyrimi i punëdhënësit mund të ndodhet në ato raste kur neni 7:

658 BW nuk mund të aplikohet për shembull në rast se viktima pëson dëmtime në sferën private

ose në rast se ka ndodhur dëmtimi nga një aksident rrugor i shkaktuar nga punëmarrësi.485 Praktika

Holandeze tregon se në bazë të nenit 7: 611 BW punëdhënësit kanë për detyrë të berë të mundur

një sigurim të përshtatshëm për punëmarrësit të cilët gjatë punës pësojnë dëmtime nga aksidentet

rrugore (qoftë me automjete ose jo, si këmbësorë ose motoristë) .486

Përjashtohen aksidentet që ndodhin ndërsa punëmarrësi udhëton mes shtëpisë dhe punës së tij. Në

rast se punëmarrësi përdor makinën e tij, punëdhënësi respekton detyrimin e tij duke i siguruar

punëmarrësit mjetet financiare për tu pajisur vetë më sigurimin e duhur.487 Nëse zbatohet neni 7:

611 BW, dëmi është i kufizuar në atë që punëmarrësi ka vuajtur nga shkelja e detyrimit të

punëdhënësit për të siguruar mbulimin e duhur. Vendimet gjyqësore të mëposhtme tregojnë se në

këto situata detyrimi i punëdhënësit për të bërë të mundur një sigurim të duhur në bazë të nenit 7:

611 BW nuk nënkupton domosdoshmërisht që punëdhënësi është gjithmonë përgjegjës për (të

gjithë) dëmin ndaj punëmarrësit.488 Përgjegjësia e punëdhënësi varet edhe nga rrethanat e rastit

individual.

482 Neni 284 i Kodit Tregëtar Hollandez 483 Ibid. 484 VR 2009 nr. 5, fq.133. 485idem. 486 idem 487 W.A. Zondag, Aansprakelijkheid van de werkgever voor ongelukken in het woon-werkverkeer, O&F 2002 nr 54,

fq.20. M. van den Steenhoven, Waar eindigt de verantwoordelijkheid van de werkgever voor (verkeersongevallen

van zijn werknemers?, VR 2009 nr. 5, fq.133. 488idem.

79

Në rastin e Maasman / Akzo Nobel489, punëmarrësi Maasman pretendoi një kompensim nga

punëdhënësi i tij Akzo për dëmin që kishte pësuar gjatë punës nga një aksident rrugor që ishte

shkaktuar nga një person i tretë. Dëmtimi i Maasman u mbulua vetëm për 75% nga sigurimi i

personit të tretë. Maasman pretendoi pjesën e mbetur prej 25% nga punëdhënësi i tij bazuar në

nenin 7: 658 BW dhe 7: 611 BW. Gjykata e Apelit konstatoi se padia e bazuar në nenin 7: 658 BW

nuk mund të kishte sukses sepse punëdhënësi nuk e kishte shkelur detyrën e tij të kujdesit. Ajo

gjithashtu mohoi kompensimin bazuar në nenin 7: 611 BW, sepse Maasman veproi me pakujdesi

me dashje sepse nuk kishte rripin e sigurimit gjatë aksidentit.

Në rastin e Kooiker / Taxicentrale Nijverdal490, një shofer taksie kërkoi kompensim nga

punëdhënësi i tij për dëmin që ai pësoi ne një aksident rrugor me një tren. Sigurimi për aksidentet

i ofruar nga punëdhënësi nuk mbuloi tërësisht dëmin e punëmarrësit. Në një procedurë ligjore,

Kooiker mori pjesën e mbetur të dëmit nga punëdhënësi i tij bazuar në nenin 7: 658 BW dhe nenin

7: 611 BW. Paditë u hodhën poshtë nga gjykata në Apel sepse punëdhënësi ishte sjellë në përputhje

me detyrën e tij për t'u kujdesur sipas nenit 7: 658 BW dhe detyrën për të vepruar si punëdhënës i

mirë neni 7: 611 BW.

Rasti i Maatzorg / Verzorgingshulp491 ka të bëjë me një punëmarrës që u lëndua gjatë punës, kur

ai ishte në rrugën e tij me biçikletë nga një klient në tjetrin. Gjykata e Lartë,konstatoi, se të njëjtat

rregulla për aksidentet rrugore të punëmarrësve që ngasin një automjet janë gjithashtu të

zbatueshme për punëmarrësit që lëndohen në një aksident rrugor pa automjet (këmbësorë ose

çiklistë).

Deri më tani legjislacioni Hollandez nuk është në përputhje me detyrimet e konventës së ONP-s

në lidhje me aksidentet që ndodhin kur udhëtohet mes shtëpisë dhe punës.492 Neni 7 i Konventës

nr.121 ONP, kërkon që të vendosen kushte për të gjykuar nëse një aksident i tillë është një aksident

që lidhet me punën.493 Këto kushte ende mungojnë nën Legjislacionin Holandez. Termi ligjor për

aksidentet e lidhura me punën as nuk i përfshin aksidentet rrugore që ndodhin kur udhëtohet mes

shtëpisë dhe punës.494 Sipas Legjislacionit Holandez, detyrimi i punëdhënësit për të ofruar sigurim

bazohet në normën e hapur të nenit 7: 611BW. Praktika tregon se punëdhënësit janë të detyruar të

paktën të sigurojnë punëmarrësit e tyre kundër aksidenteve rrugore.495

489 HR 1 February 2008, JAR 2008, 490 HR 01.02.2008, JAR 2008, 57. 491 Hoge Raad 12 Dhjetor 2008, LJN BD3129,

<http://www.burgersschade.nl/actueelnieuws/verzekeringsplicht_van_de_werkgever_bij_verkeersongevallen.html>. 492 Y.R.K. Waterman, De perikelen van de werknemer in het verkeer, ArA 2003/1, fq. 59. 493idem. 494 Y.R.K. Waterman, De perikelen van de werknemer in het verkeer, ArA 2003/1, fq. 59. 495 Y.R.K. Waterman, De directe verzekering van arbeidsgerelateerde verkeersongevallen, Tijdschrift

arbeidsrechtpraktijk. 2011-7, fq.70.

http://www.burgers/

80

E Drejta Europiane krijoi Direktivën për Detyrimin e Sigurimit të Makinave (2009) 496 e cila

detyron pronarët e automjeteve të marrin një sigurim të palës së parë me mbulim minimal prej € 5

milion për ngjarje.497 Viktimat mund të paraqesin kërkesë për dëmshpërblim direkt tek siguruesi i

punëmarrësit në faj ose në rast se kjo palë është e panjohur ose e pasiguruar në fonde të veçanta.498

Në Holandë, 'Ëaarborgfonds Motorverkeer' siguron kompensim për viktimat e aksidenteve të

shkaktuara nga shoferët e pasiguruar.499

3.7.3 Konkluzioni: Perspektivat Krahasuese

Në pjesët ut supra kemi analizuar sistemet e përgjegjësisë së punëdhënësve në Gjermani dhe

Hollandë. Në këtë pjesë do të arrijmë në pjesën përfundimtare të këtij kreu. Kjo pjesë e

disertacionit do të krahasojë shtetet në lidhje me pyetjet e tezës; 'a kërkon detyrimi i punëdhënësit

faj; cilat janë kushtet për përrgjegjësinë e punëdhënësit sipas legjislacionit Gjerman dhe Holandez;

a është e mundur që punëdhënësi të shpëtojë nga përgjegjësia dhe; janë sistemet ligjore Gjermane

dhe Holandeze të përshtatshme për të siguruar kompensim për viktimën? '

3.8 A kërkon përgjegjësia e punëdhënësit faj?


Përgjegjësia e punëdhënësit sipas legjislacionit Gjerman është një sistem i bazuar në faj. Kjo

bazohet në idenë se punëmarrësi mund të shkaktojë dëme vetëm për shkak se punëdhënësi ishte

në faj, duke punësuar punëmarrësin ose duke mos ofruar mbikëqyrjen e duhur. Sipas legjislacionit

Gjerman, punëdhënësi ka shkaktuar aksidentin, sepse ai e fillon tërë procesin duke punësuar një

punëmarrës të pakujdesshëm. Kjo ide është paraqitur në Kodin Civil Gjerman sipas § 831 KCGJ.

Kjo dispozitë thotë se punëdhënësi mund të shmangë përgjegjësinë për dëmet e palëve të treta të

shkaktuara nga punëmarrësit e tij duke provuar se punëmarrësi është përzgjedhur dhe mbikqyrur

me kujdes. Përgjegjësia e punëdhënësit sipas Legjislacionit Gjerman bazohet në neglizhencën

personale të punëdhënësit, në vend të asaj të punëmarrësit.

Megjithatë, në praktikë, dëmtimi nga një aksident në punë nuk kërkon gjithmonë të provohet faji

i punëmarrësit para se viktima të kërkojë kompensim dhe kjo për shkak të sigurimit ligjor të

aksidentit, i cili gjithashtu rikompensohet në rast se nuk ka një person për t'u fajësuar. Nëse një

punëmarrës ka të drejtën e kompensimit sipas SGB VII për një aksident të pësuar në punë, (përveç

nëse lëndimi personal shkaktohet qëllimisht), viktima e dëmtuar nuk mund të kërkojë kompensim

të mëtejshëm duke u mbështetur në rregullat e zakonshme të dëmit jashtëkontraktor të BGB-së:

496 Directive 2009/103/EC of the European Parliament and of the Council of 16 September 2009 497<http://wetten.overheid.nl/BWBR0002415/geldigheidsdatum_13-08-2013> 498 Article 30(1). 499 Schadevergoeding: personenschade, kluwer deventer 2008, Mon. BW B37 (Van wassenaer/Bouman), fq. 18

81

punëdhënësi ose çdo punëmarrës tjetër që mund të jetë përgjegjës për aksidentin gëzon imunitet

(§§ 104, 105 SGB VII). Viktima përfiton në një sistemi të tillë, sepse kjo procedurë për të marrë

shpërblimin nuk zgjat shumë kohë ose nuk është aq e shtrenjtë sa procedura e përgjegjësisë civile

për të kërkuar shpërblimin e dëmit. Siç kemi parë më sipër, sipas rregulli të imunitetit viktimat e

aksidenteve të lidhura me punën nuk kanë të drejtë për kompensim bazuar në SGB VII në tri

situata.

1) Përjashtimi i parë është, në rast se dëmi ndodh jashtë kursit të punës (kjo gjithashtu bie jashtë

sferës së përgjegjësisë së punëdhënësit, shih më sipër).Për shembull, mund të ketëe të bëjë me një

aksident në sferën private të punëmarrësit. Paragrafi 2, numri 1-4, i § 8 i SGB VII thotë se

aksidentet rrugore (Ëegeunfaelle) ende mund të bien nën veprimtarinë e siguruar të punës, të tilla

si largimi nga vendi i punës ose ngarja gjatë punës bazuar në një lidhje thelbësore më punën.

2) Përjashtimi i dytë është, në rast se përfshin një dëmtim material të tillë si dëmtimi i sendeve ose

pasurisë. Provimi i fajit të punëmarrësit nuk kërkohet, por viktima duhet të tregojë se punëmarrësi

ka vepruar gabim. Varësisht nga rrethanat, përgjegjësia e të punësuarit ndaj punëdhënësit të tij

mund të jetë e kufizuar. Për më tepër, rasti i Ameisensӓure500 tregoi se dëmtimi që i përket

rreziqeve të përgjithshme të jetës së përditshme përjashtohet nga përgjegjësia e punëdhënësit dhe

bie nën përgjegjësinë e punëmarrësit. Pra, ndërsa dëmtimi ‘incidental’ në punë përfshihet nën

sistemin Holandez, ai përjashtohet nën sistemin Gjerman që zbaton një qasje shumë më strikte dhe

objektive. Legjislacioni Gjerman nuk zbaton një kufizim të përgjegjësisë të punëmarrësit në rast

se dëmi material ka ndodhur nga një aksident në sferën private të punëmarrësit, i cili gjithashtu

përfshin aksidentet qe mund të ndodhin ndërmjet punës dhe shtëpisë.

3) Përjashtimi i tretë dhe i fundit është nëse punëdhënësi / kolegu e ka shkaktuar dëmin qëllimisht

ose me neglizhencë (shih më sipër). Nëse përgjegjësia e punëmarrësit ndaj punëdhënësit të tij do

të kufizohet nga gjykatat, varet nga rrethanat e rastit individual. Ne kemi parë shembullin e shoferit

të kamionit që ka vepruar në mënyrë të pakujdesshme, sepse ai ka drejtuar një kamion në trafik

duke qenë i dehur. Në këto rrethana punëmarrësi nuk mund të mbrohet me argumentin se dëmi

duhet të kufizohet në një maksimum prej tre herë të pagës së tij mujore (shih më sipër, vendimin

e gjykatës së BAG, vendimin e gjykatës të datës 15.11.2012, Az: 8 AZR 705/11).

3.8.2 Legjislacioni Hollandez

1) Lidhur me të drejtën për të kërkuar dëshpërblimin nga persona të tretë nën sistemin Holandez,

kërkohet që punëmarrësi neglizhent të ketë shkaktuar dëm me një veprim të paligjshëm. Në këtë

rast viktima mund të kërkojë kompensim nga punëmarrësi sipas nenit 6: 162 BW por edhe nga

punëdhënësi i cili është përgjegjës për gabimet e vartësve të tij bazuar në nenin 6: 170 BW. Sjellja

e paligjshme është; një shkelje e së drejtës, një veprim apo mosveprim që shkel një detyrë të

500 BAG, Court ruling of 10.11.1961 GS NJW 1962, 411, Busemann (1999), fq. 119.

82

vendosur me ligj (ligj i shkruar) ose një rregull të ligjit të pashkruar që detyron një person që të

sillet në përputhje me një sjellje shoqërore të caktuar. Kategoria e fundit është mjaft fleksibile për

të mbuluar të gjitha situatat e mbetura, ndërkohë që nuk kërkon dashje për të shkaktuar dëme.

Prandaj, një gabim shumë i vogël mund të jetë i mjaftueshëm në këtë rast.

2) Ekzistojnë shumë detyrime të punëdhënësit të cilat mund të përcaktojnë përgjegjësinë e tij ndaj

punëmarrësit të dëmtuar. Ne kemi përmendur detyrën e tij bazuar në 7: 658 BW për t'u kujdesur

për shëndetin dhe sigurinë e të punësuarve; detyrat e tij të bazuara në 7: 611 të sillet sipas

praktikave të mira të punësimit dhe për të siguruar aksidentet rrugore të stafit të tij të punësuar.

Detyrimi i punëdhënësit bazohet në mos veprimin (fajin) në përputhje me detyrën e tij për t'u

kujdesur për shëndetin dhe sigurinë e punëmarrësve të tij. Ai është përgjegjës për kompensimin e

dëmtimit të punëmarrësit nëse ai ka shkelur një nga detyrat e tij pavarësisht nga faji i punëmarrësit,

përveç nëse punëmarrësi është plagosur me pakujdesi të qëllimshme ose me dashje.

3) Në rast se punëdhënësi dëmtohet nga sjellja e neglizhente e punëmarrësit të tij, ai mund të

kërkojë kompensim vetëm në rast se punëmarrësi ka vepruar me pakujdesi të qëllimshme ose

qëlim. Një gabim shumë i vogël në këtë rast nuk është i mjaftueshëm.

Një dallim i madh me sistemin Gjerman është se punëdhënësit mund të mos sigurohen për dëmet

e shkaktuara nga një aksident pune ose sëmundje profesionale. Në rast se punëdhënësi është i

pasiguruar, kërkohet faji ose nga ana e punëdhënësit (ai ka dështuar në detyrën e tij për t'u kujdesur

për shëndetin dhe sigurinë e punëmarrësit të tij) ose nga ana e punëmarrësit për të ngirtur një padi

nga ana e viktimës.

Sistemi i sigurimit profesional i cili është i detyrueshëm për punëdhënësit në Gjermani mbulon

dëmtimin e punëmarrësit të shkaktuar nga një aksident pune ose sëmundje profesionale dhe nuk

kërkon faj as nga punëdhënësit dhe as nga punëmarrësit. Punëmarrësi i dëmtuar nuk do të padisë

drejtpërdrejtë për dëmet punëdhënësin, por shoqërinë e sigurimit. Këtu viktima është në një

pozicion më të mirë se sa në legjislacionin Holandez. Falimentimi i punëdhënësit nuk përbën

problem, sepse viktima merr kompensimin e saj direkt nga kompania e sigurimeve.

3.8.3 Cilat janë kushtet për përgjegjësinë e punëdhënësit sipas legjislacionit Gjerman dhe

Holandez?

Për përgjegjësinë e punëdhënësit viktima duhet së pari të provojë në të dy vendet anëtare se ka

pësuar dëmtime të shkaktuara nga një person tjetër; së dyti se ky person tjetër ishte në kontratë

pune me personin që viktima mban përgjegjës; dhe së treti dëmi duhet të ndodhë brenda sferës së

punës. Përgjegjësia e punëdhënësit Holandez përmban një fushë shumë të gjerë të përgjegjësisë të

punëdhënësit dhe rregullohet me nenit 7: 658; 6: 170; 7: 611 dhe 7: 661 BW. Kërkesa për një lidhje

83

shkakësore me punën plotësohet sapo punëmarrësi të provojë se dëmtimi i tij ka ndodhur gjatë

kryerjes së detyrës ose se ajo ka rritur rrezikun për dëmtime.

Megjithatë, shtrirja është e kufizuar nga kriteri i rëndësishëm i kontrollit. Për shembull, personi që

përdor vartësin dhe që mbahet përgjegjës duhet të plotësojë kushtin që vartësi të kryejë punën nën

kontrollin e tij dhe që dëmi të ndodhë nga ajo performancë sipas nenit 6: 170 BW. Gjermania

zbaton një fushë shumë më të kufizuar të përgjegjësisë së punëdhënësit. Varet shumë nëse çështja

në fjalë ofron fakte të mjaftueshme objektive për të provuar se ekziston një lidhje e ngushtë në

lidhje me atë se cila është detyra normale e të punësuarit dhe / ose i takon diskrecionit të tij. Për

shembull, indikacionet objektive janë; koha; vendi; natyra e sjelljes së punëmarrësit; dhe pajisjet

që punëmarrësi ka përdorur.

Pra, ndërsa dëmtimi ‘incidental’ në punë përfshihet nën sistemin Holandez, ai përjashtohet nën

sistemin Gjerman që zbaton një qasje shumë më strikte dhe objektive. Kërkohet një lidhje

thelbësore me punën e cila bazohet në të gjitha faktet e rastit individual. Lidhja thelbësore duhet

të jetë më shumë se një mundësi (incidentale) për të shkaktuar dëme prandaj duhet ti kushtohet

vëmëndje; (-) se sa punëmarrësi ka devijuar nga udhëzimet ; (-) sa ka qenë qëllimi i devijimit i

lidhur me punën; (-) dhe nëse sjellja e punëmarrësit që ka rezultuar në dëmin është konsideruar si

detyrë e tij normale dhe / ose ka qenë në gjykimin e tij.

Ndryshe nga Hollanda, dëmi i rastësishëm nuk ka një lidhje "substanciale" me sferën e punës sipas

legjislacionit Gjerman dhe prandaj është i përjashtuar nga përgjegjësia e punëdhënësit. Kjo kërkesë

për një lidhje thelbësore midis dëmit dhe aktiviteteve të punës nuk pranohet lehtësisht sepse

përcaktohet nga faktorë tregues objektivë. Punëdhënësi nuk është përgjegjës për dëmet që kanë

ndodhur rastësisht. Gjithashtu ky vlerësim bëhet objektivisht; varet nga koha, vendi, sjellja e

vartësit dhe pajisjet që ai përdor. Qëllimi i këtij rregulli është të parandalojë që të jetë shumë e

lehtë të provohet një lidhje midis dëmeve dhe veprimtarive të punës dhe gjithashtu parandalon një

person që të keqpërdori funksionin e tij.

3.8.4 A është e mundur që punëdhënësi të shpëtojë nga përgjegjësia?

3.8.4.1 Legjislacioni Gjerman.

Sipas legjislacionit Gjerman, një gabim civil nga ana e punëdhënësit prezumohet sapo punëmarrësi

dëmton veten ose një person tjetër në sferën e punës së tij me përjashtim të lëndimit personal në

aksidentet e punës (§ 104 dhe § 105 SGB VII), në të cilin rast punëmarrësit mund të aplikojnë

vetëm për kompensim përmes sistemit të sigurimeve shoqërore. Viktimat përfitojnë nga një sistemi

i tillë, sepse procedura për të marrë shpërblimin nuk zgjat aq kohë ose nuk është aq e shtrenjtë sa

procedura e përgjegjësisë civile për të kërkuar shpërblimin e dëmit nga punëdhënësi. Sistemi

Gjerman lejon sipas §831 BGB që punëdhënësi ta shmangë përgjegjësinë për dëmtimin e palëve

84

të treta të shkaktuar nga punëmarrësit e tij duke dëshmuar se punëmarrësi është përzgjedhur dhe

mbikqyrur me kujdes. Përgjegjësia e punëdhënësit sipas Legjislacionit Gjerman bazohet në

neglizhencën personale të punëdhënësit sesa në atë të punëmarrësit. Punëdhënësi mund të provojë

se nuk është në faj, duke treguar se ka treguar kujdesin e duhur në përzgjedhjen e personelit, ka

sigurar pajisje të përshtatshme, mbikëqyrje, udhëzime dhe trajnim të duhur. Nëse punëdhënësi

është një kompani e madhe, zbatohet 'përjashtimi për shkak të decentralizimit'; për të cilën është e

mjaftueshme të vërtetohet se punëdhënësi ka treguar kujdesin e duhur për ekipin menaxhues të

stafit të tij.

Punëdhënësit gjithashtu mund të shpëtojnë nga përgjegjësia në rast se ata vërtetojnë se dëmi do të

kishte ndodhur pavarësisht nëse ata do të merrnin të gjitha masat e nevojshme të sigurisë për t'u

kujdesur për shëndetin dhe sigurinë e punëmarrësve të tyre brenda kufijve të pritshmërisë së

arsyeshme. Nëse është kështu, atëherë nuk ka as lidhje kauzale midis gabimit së punëmarrësit dhe

fajit të punëdhënësit.

Së fundi punëdhënësit mund ta mbrojnë veten në bazë të §670 BGB në mënyrë që të marrin

kontributin / ose dëmshpërblim për dëmtimin e sendeve të punëmarrësit. Punëdhënësi mund ta

mbështesë mbrojtjen e tij në argumentin se ai i ka paguar kontributet tashmë punëmarrësit të tij

për mbulimin e plotë të çdo dëmi të mëvonshëm; ose me mbrojtjen që punëmarresi ka kontribuar

me neglizhencën e vet për të shkaktuar dëmin, me kusht që faji nga ana e punëmarrësit të jetë në

shkallën e neglizhencës së lartë ose dashjes.

3.8.4.2 Legjislacioni Hollandez.

Sipas sistemit Hollandez, punëdhënësi mund të shpëtojë nga përgjegjësia nëse ai dëshmon se nuk

e ka shkelur detyrën e tij të kujdesit për sigurinë (neni 7: 658 BW) ose vërteton se dashja apo

pakujdesia me dashje nga ana e punëmarrësit ishte shkaku i dëmit (neni 7: 658 dhe 6: 170 BW).

Megjithatë, të dyja mbrojtjet nuk pranohen lehtësisht nga gjykata. Mbrojtja e parë (detyra e

kujdesit të punëdhënësit) është e kufizuar në atë që mund të pritet në mënyrë të arsyeshme nga

punëdhënësi për t'u kujdesur për shëndetin dhe sigurinë e punëmarrësve të tij dhe kjo varet nga

rrethanat e rastit individual. Faktorët tregues janë për shembull; natyra e aktiviteteve; vetëdija ndaj

rrezikut; dhe neglizhenca e të punësuarit. Mbrojtja e dytë (dashja apo pakujdesia me dashje)

gjithashtu nuk është e lehtë të provohet. Gjykata e Lartë vendosi faktin empirik që punëmarrësit

që kryejnë të njëjtat detyra në mënyrë të rregullt, në mënyrë të pashmangshme do t'i bëjë ata të

punojnë me më pak kujdes sesa është e nevojshme për t'i parandaluar ata të lëndohen. Sipas

jurisprudencës pakujdesia me dashje, është kur punëmarrësi i cili ka vazhduar në sjelljen e tij dhe

është i vetëdijshëm për karakterin pamatur të veprimit të tij, që më në fund ka çuar në dëm.

Legjislacioni hollandez i përgjegjësisë së punëdhënësve përmban një përgjegjësi shumë të rreptë

për punëdhënësit që e bën shumë të vështirë për punëdhënësin t'i shpëtojë përgjegjësisë së tij lidhur

85

me gabimet e punëmarrësve që shkaktojnë dëme. Megjithatë ka punëmarrës të cilët vuajnë nga

dëmtime që lidhen me punën dhe ende nuk arrijnë ta mbajnë punëdhënësin përgjegjës bazuar në

nenin 7: 658 BW. Nëse punëdhënësi mund të provojë se nuk e ka shkelur detyrën e tij për t'u

kujdesur për shëndetin dhe sigurinë e punëmarrësit, ai do të lirohet nga përgjegjësia. Është e qartë

se neni 7: 658 BW u krijua për nevojën e një ambienti të sigurt se për plotësimim e nevojës për të

kompensuar punëmarrësin e dëmtuar. Dispozita e nenit 7: 658 BW nuk përmban një pergjegjësi

ndaj riskut për të cilin ekziston një detyrim i punëdhënësit për tu siguruar. Është një detyrim

kontraktual që bazohet në detyrën e punëdhënësit për kujdesin për sigurinë e punëmarrësit të tij në

mjedisin e punës.

3.8.5 ,A janë sistemet ligjore kombëtare të përshtatshme për të siguruar kompensim për

viktimën?

Të dy shtetet anëtare kanë avantazhet dhe disavantazhet e tyre në lidhje me viktimën, por asnjëra

prej këtyre sistemeve kombëtare nuk është me të vërtetë e përshtatshme për viktimën, sepse ato

nuk mbulojnë të gjitha rastet e mundshme të përgjegjësisë së punëdhënësve në të cilat një viktimë

mund të pësojë dëmtime që shkaktohen nga punëmarrësi.

3.8.5.1 Sistemi i sigurimeve.

Avantazhi kryesor i sistemit Gjerman të sigurimit pa faj për punëmarrësin është që ai do të jetë në

gjendje të marrë kompensim nga një debitor me aftësi paguese (kompania e sigurimeve) dhe se ai

nuk do të duhet të provojë fajin e punëdhënësit, as faji i tij kontribues nuk do të merret parasysh

për të zvogëluar "komensimin" e tij. Disavantazhi kryesor i tij është se punëmarrësi nuk mund të

marrë kompensim për dhimbje dhe vuajtje (§ 847 BGB). Kjo është ku sistemi mund dhe duhet të

përmirësohet. Një përmirësim tjetër për punëmarrësin është të ndryshohet qasja shumë strikte dhe

objektive e sistemit Gjerman drejt përgjegjësisë për dëmin material të punëmarrësit. Rreziqet e

zakonshme të jetës së përditshme të punëmarrësit tani përjashtohen nga përgjegjësia e

punëdhënësit dhe bien nën përgjegjësinë e punëmarrësit.

Një shembull i një sistemi që është i ndryshëm është sistemi Holandez që i përfshin dëmtimet

‘incidentale’ në punë për shkak të qasjes më pak strikte dhe objektive. Një problem i sistemit ligjor

Holandez është që sigurimi i dëmtimit të punëmarrësit të shkaktuar nga një aksident pune ose

sëmundje profesionale nuk është i detyrueshëm për punëdhënësin; i takon atij nëse kujdeset për

këtë ose jo. Në rast se punëdhënësi sigurohet, barra e dëmshpërblimit mund të zëvendësohet mes

punëdhënësit dhe kompanisë së sigurimeve. Deri më tani, ligjvënësi Holandez parashikon vetëm

detyrimin e punëdhënësit për tu siguruar në lidhje me aksidentet rrugore. Ai e krijoi këtë detyrë

sipas nenit 7: 611 BW për të përcaktuar përgjegjësinë për aksidentet ndërmjet shtëpisë dhe punës.

86

Në të gjitha fushat e tjera të përgjegjësisë është e mundur që viktima të mos gjejë një debitor me

aftësi paguese për të kompensuar dëmet e tij. Punëdhënësi nuk është i detyruar të sgiurohet, dhe

kjo e lë viktimën dorë bosh, nëse punëdhënësi dhe punëmarrësi nuk kanë mjete të mjaftueshme

financiare. Megjithëse gjykatat Holandeze kanë zgjeruar përgjegjësinë e punëdhënësit, siguruesit

kanë reaguar dhe kanë ndryshuar policat e tyre të sigurimit duke përjashtuar sëmundjet

profesionale nga mbulimi dhe përgjegjësinë që rrjedh nga neni 7: 611 BW.

Rezultati është një rritje e çështjeve të përgjegjësisë në të cilat punëdhënësi nuk është i siguruar

siç duhet dhe duhet të paguajë vetë dëmet gjë që të cilën ai nuk mund të arrijë të bëjë, sepse

kompensimi i dëmit mund të jetë shumë i lartë. Kjo mund të zgjidhet nga një sigurim i detyrueshëm

ligjor për punëdhënësin për të kompensuar punëmarrësit e tij, të cilët më pas do të konsideroheshin

të siguruar dhe të cilët do të mund ta kërkonin drejtpërdrejtë kompensimin sipas policës siç është

rasti në vendet fqinje. Përfitimet e një sigurimi të detyrueshëm mund të jenë pakësimi i

procedurave dhe punëmarrësi do të kompensohet më shpejt dhe lehtë. Sipas legjislacionit

Holandez është e vështirë për punëdhënësin, si dhe për të punësuarin që të gjejnë sigurimin e

duhur. Ata gjithashtu duhet të vendosin vetë nëse në përputhje me udhëzimet / parimet themelore

të Gjykatës të Lartë, sigurimi konsiderohet 'i përshtatshëm' në përputhje me nenin 7: 611 BË. Është

e qartë se kjo nuk është një punë e lehtë për secilën nga palët (punëdhënësin dhe punëmarrësin).

Mbi të gjitha, disa rreziqe për shembull rreziku për lëndimin në trafik pa automjet janë të

pasigurueshme.

3.8.5.2 Përgjegjësia kumulative dhe dëmtimi incidental

Sistemi Hollandez zbaton ndryshe nga sistemi Gjerman një përgjegjësi kumulative; që do të thotë

se viktima e dëmtuar lejohet të mbajë më shumë se një person përgjegjës për dëmtimin e saj.

Ligjvënësi Holandez donte të ofronte një mbrojtje të duhur ligjore për viktimën; për të parandaluar

që ajo të marrë më pak ose asgjë nëse do të kërkote dëmshpërblim nga personi i gabuar. Prandaj

viktima ka të drejtë të kërkojë dëmshpërblim nga më shumë të pandehur të mundshëm që është

diçka pozitive sepse rrit gjasat që të paktën njëra palë mund të paguajë kompensimin për dëmin

ose ka një siguracion që paguan për të. Përgjegjësia kumulative gjithashtu i referohet zgjedhjes së

viktimës se cila dispozitë ligjore duhet të përdoret. Ajo mund të kërkojë kompensim nga

punëdhënësi në bazë të përgjegjësisë për vartësit nenit 6: 170 BW ose në bazë të veprimeve

personale të punëdhënësit në përputhje me teorinë e identitetit të nenit 6: 162 BW. Përgjegjësia e

punëdhënësit sipas legjislacionit Holandez përfshin gjithashtu dëmtimin incidental. Në

kundërshtim me Legjislacionin Gjerman, dëmtimi i rastësishëm mund të përfshihet në fushën e

punësimit që ka të bëjë me lidhjen midis neglizhencës së punëmarrësit që shkaktoi dëme dhe punës.

87

3.8.5.3 Neglizhenca e lartë e punëmarrësit / pakujdesia me dashje.

Konkluzionet treguan se punëdhënësi nuk është përgjegjës nëse punëmarrësi ka shkaktuar dëme

nga neglizhencën e tij e lartë sipas Legjislacionit Gjerman ose nëse ai ka vepruar me pakujdesia

me dashje sipas Legjislacionit Holandez. Nëse punëmarrësi është gjithashtu i pasiguruar, viktima

nuk ka një debitor me aftësi paguese për të kompensuar dëmin e tij. Sistemet e drejtësisë Gjermane

dhe Holandeze në lidhje me përgjegjësinë e punëdhënësit për dëmet që shkaktohen nga

punëmarrësi nuk janë të përshtatshme për të siguruar kompensim për viktimën. Punëdhënësi

gjithmonë duhet të jetë përgjegjës me mundësi kthimi të kompensimit për dëmet të paguara nga

punëmarrësi që ka shkaktuar dëmin. Vetëm atëherë viktima do të marrë mbrojtjen e nevojshme,

përveç nëse punëdhënësi ka falimentuar ose është i pasiguruar.

88

Kreu IV

Analizë krahasuese e sistemit Anglez dhe atij Skocez, mbi përgjegjësinë pasurore në

marrëdhëniet e punës.

4. Përgjegjësia e Punëdhënësve dhe Kompensimi i Punëmarrësve: Angli dhe Uells.

4.1 Sistemi bazë i kompensimit dhe përgjegjësisë.

Një punëmarrës i dëmtuar në punë në Mbretërinë e Bashkuar mund të pretendojë jo vetëm

përfitimin e sigurimeve shoqërore nga shteti nën skemen e kompensimit të dëmeve industriale, por

edhe dëmin nga punëdhënësi në qoftë se provohet faji (ad probationem). Përdorimi i një sistemi

të kompensimit nuk çon në përjashtimin e tjetrit; nuk ka "privilegj punëdhënësi" për të parandaluar

një punëmarrës të pretendojë kompensimin nga skema dhe kompesimin e dëmit.

Ky kre i dezertacionit përshkruan dhe krahason të dyja këto sisteme kompensimi. Në këtë drejtim

është shumë e pazakontë dhe hyn në një terren të ri akademik. Edhe pse në Mbretërinë e Bashkuar

ekziston një literaturë shumë e gjerë për legjislacionin e sistemit të dëmit, është shkruar shume pak

në lidhje me kompensimin e punëmarrësve nën skemën shtetërore. Në pjesën më të madhe kjo për

shkak se avokatët janë gjithnjë të pranishëm në rastin e dëmit dhe shumë rrallë në aplikimet për

përfitime nga sigurimet sociale. Duke krahasuar dy regjimet, ky kre shtron një kontekst për

dëmshpërblimin për dëmtimin në vëndin punës që nuk është bërë në vitet e fundit. Në veçanti,

analiza statistikore krahasuese, duke aplikuar metodologjinë empirike, ofron një trajtim të ri. Në

shumë aspekte, megjithëse në formë të përmbledhur, ky kre ofron një burim unik.

E drejta për kompensim sipas secilit regjim bazohet në baza shumë të ndryshme. Në përgjithësi,

ndërsa skema shtetërore kërkon vetëm një dëshmi dëmtimi të lidhur me punën pavarësisht se si

ndodh, pretendimi për dëm zakonisht bazohet mbi prova të keqbërjes nga tjetri. Megjithatë, kjo

kërkesë për të provuar fajin zakonisht është nënvlehtësuar tek dëmi kur punëdhënësit mbahen

rreptësisht përgjegjës për shkeljet e detyrave që vendosen direkt mbi ta.

Kur krahasojmë përfitimet e ofruara, dallimet janë më të dukshme. Skema e shtetit siguron përfitim

më shpejt sesa sistemi i dëmit kur paguan dëmet, por nuk ofron kompensim të plotë. Një ndryshim

i madh është se skema e shtetit nuk kompenson humbjet financiare si humbja e të ardhurave ose

shpenzimet e përkujdesjes. Megjithatë, paditësit e përdorin këtë sistem, të sigurimeve shoqërore,

si burimin e tyre të parë të mbështetjes. Në këtë kuptim, çdo veprim i mëvonshëm për të kërkuar

dëmin mund të shihet thjesht si shtesë për përfitime. Megjithatë, është vetëm sistemi i dëmit që

synon ta kthejë paditësin sa më shumë që është e mundur në gjëndjen që ishte para lëndimit, dhe

vetëm dëmi është në gjendje për të kompensuar humbjen financiare. Në dhënien e këtij

89

kompensimi të plotë, dëmi paguan dëmshpërblime në formën e një shume të madhe, e cila, në

rastet e lëndimeve katastrofike, mund të arrijë në miliona paund. Është atëherë kur pretendimi për

përfitime mund të shihet vetëm si periferik ndaj çmimin të dëmit.

Megjithatë, nëse shohim shpenzimet e përgjithshme dhe numrin e përfituesve të kompensimit,

paraqitet një tablo tjetër. Shpenzimet vjetore mbi secilën skemë tani janë përafërsisht të njëjta.501

Nga njëra anë, ka dy herë më shumë pretendime të reja të bëra për dëm se sa për skemën

industriale502. Prandaj skemat kanë rëndësi të ngjashme historike, megjithëse rëndësia e dëmit

është rritur, asnjë nga skemat nuk duhet parë si inferiore ndaj tjetrës.

4.1.2 Dëmi

Edhe pse origjina e përgjegjësisë për dëmin qëndron në kohët para-mesjetare, rasti i parë i raportuar

i një punëmarrësi që padit punëdhënësit të tij për lëndime personale nuk ndodhi deri në vitin

1837.503 Padia dështoi, pak pretendime të tilla u ngritën në atë shekull. Kishte shumë arsye pse

punëmarrësit nuk padisnin. Është e vërtetë se rregullat ligjore ishin kundër tyre: të provuarit se një

tjetër ishte në faj për lëndimin e tyre, ishte e mbushur me pasiguri dhe, nëse keqbërja provohej,

punëmarrësit përballeshin me mbrojtje fiktive gjë që u mundësoi punëdhënësve të shmangin

detyrimet. Gjyqtarët asgjësuan gati çdo përpjekje inovative për të krijuar një ligj të favorshëm për

punëmarrësit".504

Një pengesë më e rëndësishme sesa këto rregulla ligjore të cilat kanë kufizuar pretendimet ishte

‘Living Law’.505 Vështirësitë reale për punëmarrësit nuk gjendeshin në tekstet për dëmin, por në

realitetin e fuqisë punëtore dhe marrëdhënieve në vendin e punës, dhe në qëndrimin e njerëzve

ndaj fatkeqësive. Për shembull, shumë punëmarrës kurrë nuk mendonin të padisnin sepse ata nuk

ishin të vetëdijshëm se një dëm ishte shkaktuar mbi ta. Një aksident ishte një dukuri dhe pjesë e

përditshme e mënyrës së tyre të jetesës, dhe rreziku i lëndimit u pa si në duart e fatit në vend se te

punëdhënësi. Nëse punëmarrëst ishin të vetëdijshëm se j’u ishte bërë një dëm, ata shpesh ishin në

padijeni për mundësinë e paraqitjes së një pretendimi. Ata që e dinin për sistemin e dëmit, e gjetën

shumë të vështirë për të marrë këshilla ligjore. Nëse ata padisnin, përballshin me mundësinë e

shkaktimit të kostove ligjore. Një pengesë më e madhe ishin gjasat që një padi për shpërblim dëmi

do të çonte në humbjen e përfitimeve të lidhura me punën, siç është paga sëmundjes nga

punëdhënësi, ose punësimin e vazhdueshëm në një punë më të lehtë, ose trajtimin mjekësor nga

501 No 132. 502 No 129. 503 Priestley v Fowler (1837) 3 Meeson & Welsby’s Exchequer Reports (M &W) 1; AWB Simpson, Leading Cases

in the Common Law (1995) 128. 504 MA Stein, Victorian Tort Liability for Workplace Injuries [2008] University of Illinois Law

Review 933 në 983. 505 L Friedman, Civil Wrongs: Personal Injury Law in the late Nineteenth Century [1987]

American Bar Foundation Research Journal (Am B Found Res J) 351, reflected in a British

context in PWJ Bartrip/SB Burman, The Wounded Soldiers of Industry (1983).

90

mjekët e punës. Paditja e një punëdhënësi “shpesh nënkuptonte antagonizimin e mashkullit më të

fuqishëm në rajon dhe duke rrezikuar jo vetëm perspektivat e punësimit, por edhe strehimin,

anëtarësimin në kishë dhe madje edhe aksesin në ndihmat e qytetit për të varfërit”.506

Punëmarresit nuk mund t’i përballonin këto veshtirësi dhe pasiguri të gjyqësorit. Pretendimet e

tyre u kundërshtuan nga avokatët më të mirë.

Vështirësia përfundimtare me të cilën përballeshin punëmarrësit ishte se ata shpesh kishin nevojë

për atë që dëmi nuk mund t’ju jepte: shpërblim urgjent për të zëvendësuar humbjen e pagës. Si

rezultat, ata ishin të gjith të gatshëm për të pranuar çdo shumë monetare që mund të ofrohej. Në

rastet kur punëdhënësi ka ofruar të paguajë ndonjë përfitim ose kujdes mjeksor ndaj sëmundjes,

një faturë pa ndryshim duhej të nënshkruhej dhe kjo lëshonte punëdhënësit nga çdo detyrim ndaj

dëmit. Punëmarresit ishin kështu të ndaluar nga kontrata për të bërë një padi për shpërblim dëmi.

Një rezultat i ngjashëm u arrit nga legjislacioni, nëse një punëmarres ka pranuar kompensimin.

Duke 'zgjedhur' për të pranuar përfitimin pa faj, punëtori kërkohej nga statuti të hiqte dorë nga e

drejta e tij për të paditur për dëmin. Në të vërtetë punëmarrësi kishte pak zgjedhje: kompensimi

pa faj ofroi sigurinë e pagesës fikse të menjëhershme, ndërsa dëmi ishte vetëm një perspektivë e

largët për një shumë të pasigurt nëpërmjet një rrugë të paparashikueshme. Në përgjithësi sistemi i

dëmit në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit të njëzetë, është përshkruar

si "mospagim".507

Gradualisht e gjithë kjo situatë ndryshoi. Jo vetëm që pati një ndryshim në fuqinë e marrdhënieve

të vendit të punës e tillë sa për të bërë pretendimet për shpërblime dëmi më të shpeshta, por edhe

vetë rregullat e dëmit u lehtësuan. Për shembull, mbrojtja imponohej më rrallë dhe efektet e saj u

bënë më pak të rënda; dhe në vitin 1948 pengesa u hoq në mënyrë që të lejoheshin paditë për

shpërblimin e dëmit, si dhe të pretendohej sigurimi social i dëmtimeve industriale pa faj. Kjo, jo

vetëm që bëri që punëmarrësit të kishin një perspektivë të ndryshme mbi aksidentet në krahasim

me homologët e shekullit të nëntëmbëdhjetë, por gjithashtu të merrnin ndihmën e avokatëve të

financuar nga sindikatat. Si rezultat, nga gjysma e dytë e shekullit të njëzetë proceset gjyqësore u

rritën ndjeshëm. Në 1978 pretendimet për aksidente në punë ishin rritur duke zënë pothuajse

gjysmën e të gjitha çështjeve për lëndime personale. Megjithatë, me rritjen e vazhdueshme të

padive për aksidente rrugore, paditë për dëmet e shkaktuara gjatë punës që nga ajo kohë kanë rënë

dukshëm dhe tani numërohen në më pak se një të dhjetën e të gjitha pretendimeve për dëm.

Megjithatë ka ende 78,000 padi në vit.

4.1.3 Kompesimi i punëmarrësve.

Në shekullin e nëntëmbëdhjetë dështimi i ligjit të përbashkët për të kompensuar punëmarrësit e

dëmtuar ishte një arsye kryesore për krijimin e një sistemi pa faj jashtë dëmit. Akti i Kompensimit

506 JF Witt, The Açidental Republic (2004) 55. 507 Friedman [1987] Am B Found Res J 351.

91

të Punëmarrësve i 1897 detyroi punëdhënësit të bëjnë pagesa të kufizuara për viktimat e

aksidenteve industriale pavarësisht nëse këto lëndime janë shkaktuar me faj.508 Punëdhënësit u

lanë për ta rregulluar vetë sigurimin dhe për të paguar koston e këtyre pretendimeve. Kjo skemë

është quajtur 'pionier i sigurisë sociale', sepse ishte paraardhësi i masave më të gjera të

mirëqenies,509 struktura themelore zgjati mbi pesëdhjetë vjet derisa shteti mori përgjegjësinë e

plotë për të gjitha pagesat në vitin 1948 dhe siguruesit privatë u përjashtuan më pas nga skema.510

Për shkak të sistemit të ri, ishte në pikëpyetje nëse aksesi për dëmin në punë duhet të vazhdojë,

por kjo nuk u ndryshua.511

Që nga viti 1948, pavarësisht një sërë reformash të dizejnuara për të reduktuar shpenzimet, dhe

për të përmirësuar efikasitetin, skema e dëmtimit pa faj ka treguar karakter elastik. Në vitin 1978

ende paguhej tre herë më shume se sistemi i dëmit në total, dhe kishte shtatë herë më shumë

përfitues.512 Nuk ishte deri para vitit 1995 që sistemi i dëmit pagoi më shumë para për vit se sa

skema industriale, dhe skema vazhdon të kompensojë katër herë më shumë punëmarrës sesa

shpërblimi i dëmit çdo vit. Megjithatë, shumica e këtyre përfituesve filluan të merrnin pensionet e

tyre disa vite më parë, dhe tani shpërblimi i dëmit kompenson dy herë më shumë pretendues të

rinj në vit se sa skema industriale. Në aspektin historik, pra, skemat mund të shihen me rëndësi të

krahasueshme, por është dëmi ai që është më i rëndësishëm në ditët e sotme.

4.2 Pse kompensim preferencial për punëmarrësit?

Një pyetje themelore që ka ndikuar në historinë dhe pozicionin e tanishëm të padive është: a mund

që trajtimi preferencial ndaj punëmarrësve në krahasim me viktimat e tjera të dëmtimit të

justifikohet? Skema e dëmtimeve industriale privilegjon punëmarrësit duke u venë në dispozicion

përfitime të cilat nuk mund të përfitohen nga ata që nuk janë lënduar gjatë kohës që kanë qenë të

punësuar. Në rastin e dëmit, megjithëse kompensimi vlerësohet njësoj nëse është apo jo dëmtimm

gjatë punës, përgjegjësia është më e lehtë për t'u vendosur në rastin e pare sepse detyrimi bie direkt

mbi punëdhënësin. Avantazhi i dhënë punëmarrësve në të dyja këto fusha është sfiduar.

Në raportin e vitit 1942 mbi të ardhmen e shtetit të mirëqenies thuhej se 'një zgjidhje e plotë mund

të gjendet vetëm në një skemë të unifikuar për aftësitë e kufizuara pa dallim nga shkaku i kufizimit

të kësaj aftësie ".513 Megjithatë, tre argumente mbi balancën, eventualisht çuan në ruajtjen e skemës

së veçantë të kompensimit për aksidentet në punë. Këto ishin:

508 Bartrip/Burman (fq 5) and in Stein BC L Rev689 në 725. 509 Social Insurance and Allied Services: Report by Sir William Beveridge (1942, cmd 6404). 510 National Insurance (Industrial Injuries) Act 1946. 511 Report of the Departmental Committee on Alternative Remedies (1946, Cmd 6860), chaired by Sir William

Monckton. 512 Report of the Royal Commission on Civil Liability and Compensation for Personal Injury (1978, Cmnd 7054),

chairman Lord Pearson vol 1 para 772. 513 Social Insurance and Allied Services: Report by Sir William Beveridge (1942, Cmd 6404) para 80.

92

shumë industri të rëndësishme për komunitetin ishin të rrezikshme dhe ishte e

dëshirueshme që, ata që punonin në to të kishin mbrojtje të veçantë;

personat me aftësi të kufizuara po punonin nën urdhëra; dhe

vetëm nëse e parashikonin dispozita të veçanta mund t’i kufizohej përgjegjësia

punëdhënësit deri te veprimet e kryera me neglizhencë.

Secila prej këtyre argumenteve duket e vjetëruar sot. E para mund të kundërshtohet duke vënë në

dukje se preferenca vlen për të gjitha industritë jo vetëm ato të rrezikshmet. Përveç kësaj, dhënia

e një pensioni të vogël pas lëndimit tani shihet si pak, ose hiçgjë, për të ndërmarrë punë të

rrezikshme. Ka një kontrast këtu me 'paratë e rrezikut' të cilat paguhen para se të ndodhë ndonjë

dëmtim. Kundër argumentit të dytë mund të thuhet se ka një autonomi të madhe individuale në

punë, dhe aksidentet që ndodhin për shkak të një porosie specifike nuk janë të zakonshme.

Argumenti i tretë është hedhur poshte tërësisht nga praktika. Mbajtja e skemës industriale në asnjë

mënyrë nuk ka çuar në një reduktim të përgjegjësisë në common law ose në përgjegjësi të kufizuar

vetëm ku ka faj. Përkundrazi, pretendimet për dëm janë rritur ndjeshëm, shumë prej tyre në bazë

të përgjegjësisë strikte.

Në praktikë preferenca u mbajt për shkak të argumenteve të fuqishme politike dhe dëshirës për të

shmangur antagonizimin e lëvizjes së punës dhe sindikatat. Organizata Ndërkombëtare e Punës ka

dalë në përfundimin se dallimi midis punës dhe aksidenteve të tjera është gjithnjë e më i madh

sepse praktika anormale dhe tradicionale është pengesa kryesore për t’u ndryshuar.514 Një tekst e

përshkruan preferencën si 'thjesht të pambrojtshme'.515 Megjithatë, për të zëvendësuar labirintin e

përfitimeve që aktualisht përballen të paaftët me një pagesë më gjithëpërfshirëse, është një detyrë

e vështirë dhe e kushtueshme. Ndonëse ishte simpatizues i një qëllimi të tillë, një raport zyrtar në

vitin 1990 doli në përfundimin se kishte ende nevoje për mbajtjen pjesërisht të preferencës

industriale për shkak të frikës se çdo pagesë gjithëpërfshirëse do të ishte shumë pak për të

përmbushur nevojat.516 Rezultati është se, edhe pse sfera e veprimit të skemës industriale është

reduktuar në 25 vitet e fundit, vazhdon të funksionojë së bashku me sistemin e dëmit. Politikisht

mbetet një preferencë shumë e vështirë për t’u hequr.517 Në lidhje me këtë, ka shumë të përbashkëta

me vetë përgjegjësinë e dëmit e cila vazhdon të lulëzojë pavarësisht nga kritikat dhe mungesa, në

të tjera vende, të një përgjegjësie të tillë për dëmtimin në punë. Nuk ka asnjë perspektivë në Britani

të Madhe që rregullat e shpërblimit të dëmit të zbehen në asnjë mënyrë, megjithëse propozoimet e

ndryshimeve procedurale mund të kenë efekte të thella.

514 The Pearson Report (fq 12) vol 3 para 1009 515 P Cane Atiyah’s Açidents, Compensation and the Law (7th edn 2006) 355 516 Industrial Injuries Advisory Council, The Industrial Injuries Scheme and the Reform of Disability Income (1990,

Position Paper No 5). 517 S Jones, Social Security and Industrial Injury, in: N Harris, Social Security Law in Context (2000) 494

93

4.2.1 Ndërveprimi me institucionet e tjera

Si sitemi i dëmit dhe i dëmtimeve industriale ndërveprojnë jo vetëm me njëri-tjetrin por edhe me

burime të tjera të kompensimit që rrjedhin ose nga shteti i mirëqenies518 ose nga punëdhënësit dhe

organizatat e tjera private.519 Marrëdhëniet janë të ndryshme dhe komplekse, dhe do trajtohen nën

tituj të posaçëm më poshtë.

4.2.2 ProvaEmpirike

Ka një dallim të dukshëm midis burimeve të informacionit rreth dëmit, nga njëra anë, dhe skemës

industriale, nga ana tjetër. Materiale voluminoze që përshkruajnë parimet e përgjithshme të

legjislacionit të sistemit të dëmit bëjnë kontrast me mungesën e informacionit rreth përfitimeve

nga shteti. Avokatët fitojnë shumë para nga pretendimet për lëndime personale, dhe dëmi është një

subjekt i studiuar në çdo shkollë juridike. Si rezultat ka një literaturë të gjerë akademike dhe ligjore,

tekstet e reja mbi dëmin prodhohen çdo vit. Në të kundërt, avokatët kanë shumë pak përfshirje me

skemën industriale, dhe shumë rrallë shqyrtohet nga studentët e drejtësisë. Libri i fundit që

përshkruan veprimin e saj është botuar njëzet e pesë vjet më parë.520 Nuk ka pothuajse fare

literaturë periodike. Si rezultat, informacioni në lidhje me skemën dhe analizën e saj rrjedh

kryesisht nga burime zyrtare.

Përshkrimet e dhëna këtu për funksionimin aktual të këtyre sistemeve të ndryshme të kompensimit

mbështeten në evidenca empirike të mbledhur nga një shumëllojshmëri burimesh, disa nga më

kryesoret përmenden në referenca më poshtë. Disa nga keto burime janë raporte zyrtare të qeverisë

rreth521 skemave të dëmtimeve industriale,522 ndërsa të tjerat janë rezultat i hulumtimit privatë.523

Disa burime të rëndësishme dytësore për dëmin524 dhe skemën industriale 525 janë gjithashtu të

shënuara në referencat me poshte.

518 R Lewis, The Impact of Social Security Law on the Recovery in Tort of Damages for Personal Injury, in: U

Magnus (ed), The Impact of Social Security on Tort Law (2003). 519 R Lewis, The Relationship between Tort Law and Insurance in England and Wales, in: G Wagner (ed), Tort Law

and Liability Insurance (2005). 520R Lewis, Compensation for Industrial Injury (1986). 521 The Pearson Report (fq 12). 522 Department for Work and Pensions, Industrial Injuries Benefit Quarterly Statistics,

<http://research.dwfq.gov.uk/asd/asd1/iidb/index.php?page=iidb_quarterly_dec09> Department for Work and

Pensions, Benefit Expenditure Tables – Medium Term Forecast, at

<http://statistics.dwfq.gov.uk/asd/asd4/index.php?page=medium_term>. 523 D Dewees/D Duff/M Trebilcock, Exploring the Domain of Açident Law: Taking the Facts Seriously (1996). For

statistical analyses see, UK Personal Injury Litigation 2009, Datamonitor Report, December 2009 and International

Underwriting Association of London, Fourth UK Bodily Injury Awards Study (2007). 524 Atiyah’s Açidents (fq 15); WVH Rogers, Winfield and Jolowicz on Tort (18th edn 2010); S Deakin/A

Johnston/B Markesinis, Tort Law (6th edn 2008); M Lunney/K Oliphant, Tort Law (4th edn 2010). 525 Lewis (fq 20); NJ Wikeley/AI Ogus/E Barendt, The Law of Social Security (5th edn 2002); Bartrip (fq 11); JC

Brown, Industrial Injuries (1982), the Department for Work and Pensions, Decision Makers’

<http://www.dwfq.gov.uk/publications/specialist-guides/decision-makers-guide/ #vol11>.

94

4.3 Kompensimi i Punëmarrësve

4.3.1 Fusha e mbulimit

4.3.1.1 Punëmarrësit e mbuluar

Skema e kompensimit të dëmtimeve industriale kompenson vetëm ata që janë 'të punësuar'. Kjo

nuk përfshin ata që janë të vetëpunësuar. Kjo do të thotë se ndërsa 25 milionë njerëz në Britaninë

e Madhe, të cilët janë të punësuar nga të tjerë nën një kontratë shërbimi janë të mbuluar, rreth 4

milion njerëz që punojnë për veten e tyre nuk janë.526 Edhe pse i vetëpunësuari mund ta meritojë

kompensim po aq shume, shqetësim është ngritur që nëse ata futen brenda skemës industriale kjo

do të krijonte pasiguri për shkak të vështirësive më të mëdha në identifikimin nëse ata janë gjatë

kohës së punës kur lëndohen. Një rekomandim më i ngushtë është që të paktën ata që janë të

vetëpunësuar ne ndërtim dhe bujqësi të futen brenda skemës nuk është zbatuar.527 Kjo përkundër

faktit se shumë prej atyre që janë të angazhuar në këto profesione nuk janë të vetëpunësuar në

asnjë mënyrë kuptimplote.

Dallimi ndërmjet një punëmarrësi dhe një kontraktori të pavarur është shqyrtuar më poshtë në

lidhje me pretendimet e punëdhënësve për përgjegjësinë.528 Nëse krahasojmë përgjegjësinë e dëmit

gjejmë së common law dhe detyrimet statuore në mënyrë të ngjashme i drejtohen vetëm

punëmarrësve dhe jo të vetëpunësuarve, edhe pse herë pas here detyrimet statutore mund të

shtrihen edhe tek vizitorët dhe të tjerët. Sidoqoftë, kur padia për shpërblimin e dëmit bazohet në

një përgjegjësi të prejardhur kushdo që është lënduar mund të padisë. Në këtë drejtim demi ka

mbulim më të gjerë sepse si paditës mund të jenë, për shembull, vizitorët në vendin e punës ose

anëtarët e publikut të plagosur në rrugë ose diku tjetër nga punëmarrësi neglizhent kur bën punën

e tij.

Punëmarrësit e punësuar sipas skemës industriale mbulohen që nga dita e parë e punës, dhe nuk

duhet të kualifikohen, siç bëhet për përfitimet kontributive, duke paguar një numër minimal të

pagesave në skemën kombëtare të sigurimeve. Ata që shërbejnë në forcat e armatosura nuk janë të

mbuluar nga skema, por kanë të drejtën e përfitimeve të veçanta. Ekzistojnë kufij territorialë për

skemën industriale si me çdo regjim të sigurimit social. Megjithatë, shumë prej atyre që janë

plagosur jashtë vendit tani janë të mbuluar. Këto përfshijnë ata për të cilët paguhen kontribute

kombëtare; ata në vendet e Bashkimit Europian, ose vendet me të cilat Britania ka një marrëveshje

reciproke; dhe aviatorët, marinarët dhe të tjerë.

526 Zyra e Statistikave Kombëtare, Statistikat e Tregut të Punës

<http://www.statistics.gov.uk/pdfdir/lmsuk0910.pdf>. 527 Industrial Injuries Advisory Council, Report (1993, Cm 2177). 528 Nr 104 poshtë.

95

4.3.1.2 Kufizimet në hapësirë, kohë dhe të tjera

Siç do ta shohim më poshtë, ekzistojnë dy rrugë kryesore për të përfituar. Paditësi duhet të tregojë

se dëmtimi ose sëmundja e listuar është 'lëndim personal i shkaktuar ... nga një aksident nga dhe

gjatë punës ...’.529Ky përkufizim i përdorur për herë të parë në Aktin e Kompensimit të

Punëmarrësve 1897, janë miratuar nga juridiksionet anglishtfolëse në të gjithë botën.530 Fusha e

paqartë e veprimit të tij nuk është rezultat i hartimit të dobët të legjislacionit, por është shkaktuar

nga përpjekja për të dalluar dëmtimet nga puna, nga dëmtimet e tjera.

4.3.1.3 Aksidenti duhet të 'shkaktojë' dëmtimin

Paditësi duhet të tregojë se aksidenti industrial jo vetëm shkaktoi lëndimin (causa sine qua non),

por gjithashtu se është një shkak që ka kontribuar materialisht ndaj dëmtimit (causa causans).

Sidoqoftë, aksidenti industrial mund të mos jetë i vetmi apo shkaku mbizotërues i lëndimit. Për

shembull, nëse një atak në zemër ndodh në punë pyetja vendimtare është 'ishte sëmundja që e

shkaktoi, apo puna që ai po bënte ndikoi në një shkallë materiale? 531

Për të ilustruar më tej çështjet që mund të lindin mund të shqyrtojmë se si skema merret me

predispozicionin ndaj lëndimit para se aksidenti industrial të ndodhë. Gjendja e mëparshme ose

sëmundja trajtohen në tre mënyra të ndryshme:

Ajo mund të konsiderohet se është shkaku i vetëm material i lëndimit. Kjo ndodhi kur një

sëmundje degjeneruese e diskut ne kolonen vertebrale shkaktoi një kolaps të palcës

kurrizore gjatë punës.532 Asnjë e drejtë për të përfituar nuk u ngrit.

Mund të quhet që është shkaku material i lëndimit. Kjo ndodhi në një rast ku disku ne

kolonen vertebrale u shemb si rezultat ngritjes peshë së diçkaje në punë.533 Në këtë rast ka

lindur e drejta e plotë për të përfituar sepse shkaku industrial u konsiderua si shkaku i vetëm

ligjor i lëndimit.

Së fundi, mund të konsiderohet të jetë një shkak kontribues i dëmtimit bashkë me shkaqet

e tjera industriale. Këtu mund të ketë një zvogëlim të vlerësimit të përfitimit.

529 Social Security Contributions and Benefits Act 1992 s 94 (1). 530 Departmental Committee Report on Workmen’s Compensation (Holman Gregory Report) (1920, Cmd 816) para

29. 531 (I) 13/81. 532R(I) 6/82. 533R(I) 19/63.

96

Nëse lëndimi shkaktohet nga kontakti me ambientet e punës, është konstatuar se puna do të

konsiderohet shkaktari madje edhe nëse paditësi bie si pasojë e presionit të lartë të gjakut, këmbës

së tij artificiale, pakujdesisë së tij, ose diçkaje tjetër.534

4.3.1.4 Aksidenti duhet të lindë ‘prej’ punës

Për të përjashtuar nga skema lëndimet të cilat rezultojnë nga rreziqet e zakonshme me të cilat

ballafaqohet publiku në përgjithësi, kjo frazë kërkon që aksidentet të jenë shkaktuar në një farë

mënyre nga puna. Sidoqoftë, rrallë ka çuar në refuzimin e përfitimit. Statuti parashikon që

aksidente të caktuara të konsiderohen të lindura 'jashtë' punës, me kusht që aksidentet të kenë

nodhur gjatë punës dhe paditësi të mos ketë kontribuar në to.535 Kjo vlen për aksidentet e

shkaktuara nga:

Nga veprimet e një të treti - si një sulm i të huajve pavarësisht nëse paditësi ishte ekspozuar

për shkak të punës së tij

Pakujdesia ose neglizhenca e një të treti - kështu që një padi mund të pranohet nëse lëndimi

është shkaktuar nga një punëmarrës tjetër i cili është i pa kujdesshem.

Kafshët – për shëmbull nëse një agjent shitje sulmohet nga qen në pronën që ai po

viziton.536

Goditet nga rrufeja ose ndonjë objekt.

4.3.1.5 Aksidenti duhet të lindë 'gjatë kohës që punëmarrësi ka qenë i punësuar'

Zakonisht marrëdhënia midis aksidenteve dhe punës është e dukshme. Megjithatë, vështirësitë

mund të lindin në një numër të konsiderueshëm rastesh për shkak të natyrës së ndryshme të

punësimit; mund të ketë pasiguri se çfarë paditësi ishte pikërisht i punësuar për të bërë, ose

diskrecioni që ai mund kanë pasur për të bërë atë gjë. Kufijtë kur puna fillon, mbaron, ose është

ndërprerë, mund të jenë të vështirë për t'u gjetur. Skema tenton ta bëjë këtë duke kërkuar që

aksidentet të lindin 'gjatë kohës së punës' .537

Kjo frazë është shumë e njohur. Ajo është marre parasysh në mbi gjysmën e procesve gjyqësore

mbi skemën.538 Edhe pse mund të duket se numri i madh i çështjeve që interpretojnë frazën vetëm

shton konfuzionin, në fakt shumë nga rastet mund të kufizohen vetëm në faktet e tyre dhe kanë

vlerë të kufizuar si precedentë. Përkundrazi, ka disa vendime kyçe që shpërblejnë studimin sepse

ato ofrojnë udhëzime të përgjithshme në lidhje me faktorët që duhet të konsiderohen gjatë

534R(I) 11/80. 535 Social Security Contributions and Benefits Act 1992 s 101. 536R(I) 13/60. 537 Lewis (fq 20) 50–89, Wikeley/Ogus/Barendt (fq 25) 726–743. 538 Lord Denning in R v National Insurance Commissioner, ex parte Michael [1977] 2 All England Law Reports (All

ER) 420.

97

përcaktimit të fushës së skemës. Edhe këto raste megjithatë, theksojnë se asnjë faktor, i vetëm nuk

duhet të merret si vendimtar.539

Në përgjithësi, vazhdimësia e punës ngre pyetje të bazuara në kohë, vend dhe veprimtarinë që

është ndjekur nga paditësi kur ai është plagosur. Prandaj tre pyetje themelore lindin:

i) A ndodhi aksidenti gjatë orarit të punës?

Kufijtë e punës nuk mund të përcaktohen vetëm me afatet e shkruara në kontratë: mund të bëhet

një lejim për paditësin që të konsiderohet në punë, para dhe pas orarit të caktuar në kontratë. Për

shembull, një punëmarres i cili arriti gjysmë ore para për të ndryshuar rrobat e tij të punës dhe për

të shkuar në mensë u quajt brenda orarit të punës.540 Përkundrazi, dikush që mbërriti nëntëdhjetë

minuta herët për të shmangur orën e pikut u quajt jashtë skemës.541 Pushimet e ndërmjetme në

ambientet e punëdhënësit janë pothuajse gjithmonë të mbrojtura. Punëmarrësit e lënduar që

punojnë 'me thirrje' paraqesin vështirësi të veçanta: a janë duke qëndruar të gatshëm për t'u thirrur

përsëri në detyrë, kështu janë jashtë skemës, apo po kryejnë detyrën e tyre?542

ii) A ndodhi aksidenti në vendin e punës?

Vendndodhja e saktë e punës nganjëherë mund të jetë e vështirë për tu gjetur edhe pse ajo në

përgjithësi përfshin, për shembull, zonën ku paditësi ka qenë ose është gati të punojë. Një test 'zonë

publike' ndihmon në përcaktimin e kufijve: paditësi zakonisht duhet të jetë në zonën nga e cila

publiku është përjashtuar. Ky ishte rasti kur një detar duke hipur në anijen e tij u plagos në një dok

privat të cilin ai e kishte lejen ta përdorte por jo publiku në përgjithësi.543 Nëse punëdhënësi zotëron

tokën mbi të cilën aksidenti ndodh është një faktor i rëndësishëm, edhe pse jo konkluziv. Sa më

larg paditësi është në kohë dhe hapësirë nga orari dhe vendi i punës, aq më shumë ka gjasa që

rreziku të ndahet me publikun e gjerë dhe tëe jetë jashtë skemës industriale. Edhe pse më shumë

vështirësi lindin kur paditësi është në lëvizje, pretendimet mund të vazhdojnë të pranohen si në

rastein kur: një punëmarrës social u plagos duke zbritur një shkallë të përbashkët në një bllok

banesash ku kishte përfunduar vizitën e tij .544

iii) A ndodhi aksidenti gjatë kohës që paditësi po bënte diçka që ishte pjesë e punës së tij ose

në mënyrë të arsyeshme e lidhur me të?

Nëse është kështu, punësimi mund të zgjatet përtej orëve të zakonshme ose vendit të punës; nëse

jo, mund ta nxjerre paditësin jashtë skemës. Pyetjet relevante përfshijnë nëse punëmarrësi kishte

leje dhe nëse punëdhënësi e dinte se çfarë po bëhej. Kontrata e punës në vetvete është rrallë e

dobishme në përcaktimin e kufijve. Kriteret për zgjidhjen e kësaj pyetje kanë ndryshuar që nga

539 Nancollas v Insurance Officer [1985] 1 All ER 833. 540 R v National Insurance Commissioner, ex parte East [1976] Industrial Cases Reports 206. 541R(I) 3/62. 542 R v National Insurance Commissioner, ex parte Reed (1980) appendix to R(I)7/80. 543 Northumbrian Shipping Co v Mçullum (1932) 101 Law Journal Reports, King’s Bench New Series (LJKB) 664. 544R(I) 3/72.

98

fillimi i kompensimit të punëmarrësve të parë: një aksident mundet të pranohet si i lindur nga dhe

gjatë punës nëse personi po bën diçka që është brenda arsyes e lidhur me punën gjatë orarit të

punës edhe pse mund të kenë qenë duke e bërë atë për qëllime vetjake.

Ajo që mund të konsiderohet e rastësishme ndaj punës kuptohet më mirë kur lidhet me raste të

veçanta që ilustrojnë faktorët përkatës. Shëmbujt e mëposhtëm janë zgjedhur ose sepse përfshijnë

problemet më të shpeshta, ose për shkak se përfshijnë zgjatjen e kursit të punës të përcaktuar nga

statuti.

4.4 Ndërprerjet ose pushimet në punë

Nëse paditësi është lënduar duke vepruar në mënyrë të arsyeshme gjatë pushimit në punë në

ambientet e punëdhënësit të tij aksidenti ka të ngjarë të konsiderohet brenda punës. Aktivitetet e

lejuara kanë përfshirë jo vetëm të shkuarit në tualet ose në restorant, por edhe të shkuarit në një

mbledhje sindikale, 545 në ditën e pushimt të posaçëm për të studjuar546 ose madje për të luajtur

sport në rrethana të caktuara.547 Faktorët relevantë janë:548

Natyra e punësimit

Kohëzgjatja e pushimit

Vendi i aksidentit

Nëse punëdhënësi ka dhënë pëlqimin për aktivitetin

Nëse aktiviteti është në interes të punëdhënësit.

Në të kundërt, nëse paditësi vepron pa arsye, ai mund të konsiderohet jashtë punës. Kjo ndodhi

kur një punëtor fabrike u godit nga një kamion ndërsa qëndronte në radhë për të përdorur një

kabinë për të pirë duhan.549 Ai ishte ende në radhë edhe pse pushimi i planifikuar i tij kishte

përfunduar pesë minuta më parë. Duke shkuar qëllimisht kundër udhëzimeve dhe jo duke u kthyer

në fund të pushimit ai u quajt se veproi për të shmangur punën dhe për të qenë jashtë punës.

Vendimi duket i ashpër, por deklaratat e bëra në këtë rast, gjithashtu mbështesin një qasje më pak

strikte: gjyqtari shqyrtoi se në përgjithësi paditësi do të ishte brenda punës nëse do të lëndohej në

vendin e punës dhe gjatë orarit të punës nga një rrezik i rastësishëm në punë edhe pse ai mund mos

të ishte duke bërë punën e tij aktuale, por, për shembull, duke biseduar me një mik apo duke pirë

duhan. Edhe një veprim neglizhent ose i pabindur nuk do ta heqë domosdoshmërisht paditësin nga

skema, përveç nëse ai po bënte diçka ndryshe nga ajo që ishte punësuar për të bërë.

545 R(I) 63/51 546R(I) 2/68. 547R(I) 13/66 contrast R v National Insurance Commissioner, ex parte Michael [1977] 2 All ER 420. 548R(I) 4/67 (T). 549 Re Culverwell [1966] 2 Queen’s Bench (QB) 21.

99

4.5 Rastet e udhëtimeve dhe shërbimit550

Ka pothuajse aq shumë vdekje të shkaktuara nga udhëtimi i përditshëm në dhe nga puna sa ka dhe

në punë.551 Si një përjashtim nga rregullat në pothuajse të gjitha vendet Evropiane, Britania e

Madhe nuk përfshin udhëtimin në dhe nga puna si brenda punës.552 'Normalisht puna e një personi

fillon kur ai arrin në vendin e punës dhe përfundon kur personi e lë atë ... '553 qasja e përgjithshme

është subjekt i një numri përjashtimesh të gjera. Është e qartë, për shembull, ata që kanë profesione

që kërkojnë të udhëtojnë, të tilla si autobusët ose shoferët e transportit do të jenë në rrjedhën e

punësimit. Të tjetra përjashtime përfshijnë:

Udhëtimi në transportin e ofruar nga punëdhënësi. Ky është një përjashtim stator.554

Përdorimi i transportit publik të zakonshëm nuk mjafton.

Udhëtimi në një vend të caktuar sipas udhëzimeve të punëdhënësit

Udhëtimi në pronën e punëdhënësit ose në zonat ku publikut i refuzohet aksesi

Udhëtimi gjatë një profesioni me natyrë udhëtimi. Ata që janë agjentë të cilët dalin derë

me derë ose ofrojnë ndihmë në shtëpi zakonisht mbulohen, përveç kur janë duke udhëtuar

në thirrjen e tyre të parë të ditës, ose kur janë duke ikur në shtëpi, ose nëse ata devijojnë

nga rruga e tyre për qëllimet e tyre

Punonëmarrësit që janë ende në detyrë sepse përgjegjësitë e tyre vazhdojnë ndërsa

udhëtojnë. Faktorë të tjerë relevantë, megjithëse jo konkludues, në përcaktimin nëse

paditësi po udhëton për në punë apo po udhëton gjatë punës janë:

- A është paguar paditësi për kohën e kaluar duke udhëtuar?

- A ishin shpenzimet e udhëtimit të rimbursueshme?

- A ishte paditësi duke mbajtur pajisje apo mjete të lidhura punën?

- A ishte paditësi në shërbim apo iu kërkua të raportojë në intervale të caktuara punëdhënësit të

tij?

– A po udhëtonte paditësi në rrugë të drejtpërdrejtë?

Propozimet për të ndryshuar rregullin e përgjithshëm që udhëtimi quhet jashtë punës u refuzuan

nga qeveria pothuajse 30 vjet më parë, 555 dhe nuk janë rishqyrtuar qysh atëherë. Kundërshtimi

kryesor ishte se rreziqet që përballeshin punëmarrësit nuk ishin të ndryshme nga ato që has publiku

550 R Lewis, Açidents Whilst Travelling and the Limits of Compensation for Industrial Injury (1986) 8 Journal of

Social Welfare Law 193. 551 L Pickup/SW Town, A European Study of Commuting and its Consequences (1983) 106. 552 For European comparisons shih the Mutual Information System on Social Protection in the EU (MISSOC)

<http://ec.europa.eu/employment_social/social_protection/missoc_tables_en. htm>. 553R(I) 12/75(T). 554 Social Security Contributions and Benefits Act 1992 s 99 (1). 555 Reform of the Industrial Injuries Scheme (1981, Cmnd 8402) para 66.

100

në përgjithësi. Përveç kësaj, kufijtë e skemës do të ishin më të pasigurta dhe vështirësitë në hetimin

e padive do të rriteshin sepse punëdhënësi nuk mund të ofrojë prova të drejtpërdrejta të cilat

nevojiten.

4.6 Veprimi në rast emergjence.

Punëmarresve mund t'u duhet t'u përgjigjen ngjarjeve të papritura në punë. Nëse ata veprojnë në

mënyrë të arsyeshme ata nuk do të dalin nga skema edhe nëse ata përpiqen të bëjnë diçka që nuk

kanë qenë të punësuar për të bërë. Këto rregulla zbatohen në situata shumë larg atyre ku shërbimet

e urgjencës mund të përfshihen. Për shembull, shoferët e kamionëve janë quajtur në vendin e punës

në rast emergjence edhe pse po lëvizin mallra të tjera në mënyrë që ti dorëzonin vetë556 ose të

ndihmonin një tjetër që kishte pësuar defekt dhe po pengonte trafikun.557 Statuti gjithashtu siguron

ndihmë për ata që janë lënduar në raste emergjence.558 Nëse paditësi është lënduar në ose afër

vendit të tij të punës duke ndërmarrë veprime emergjente për të shmangur dëmtimin e njerëzve

ose pronës, do të konsiderohet se është brenda skemës së sigurimit. Kjo i mundësoi një

shpërndarësi qumështi për të marrë përfitime kur ai u lëndua duke u përpjekur për të shpëtuar

fëmijët nga një shtëpi që digjej. Sipas statutit nuk ka nevojë që veprimi të jetë bërë vetëm për

përfitimin e punëdhënësit.

4.7 Efekti i neglizhencës së viktimës

Skema industriale bazohet në parimin ‘pa faj’. Kjo do të thotë, së pari, se as punëdhënësi, as ndonjë

prej punëmarrësve të tij nuk duhet të këtë vepruar me faj që padia të ketë sukses; dhe së dyti,

neglizhenca e paditësit vetë nuk do të pengojë të drejtën për të përfituar. Në teori, pra, përdorimi i

neglizhencës si mbrojtje e cila vlen për shumë padi për shpërblim dëmi nuk luajtuan rol në skemën

industriale. Sidoqoftë, kjo nuk është gjithmonë e ndare në mënyrë të qartë: nëse sjellja e paditësit

krijon një rrezik të ri ose të ndryshëm nga ai që del nga puna, dhe ky rrezik është shkaku i vërtetë

i aksidentit, padia do të bjerë poshtë. Ky argument mund të ketë një efekt edhe më të madh sesa

neglizhenca në dëm dhe mund të çojë në humbjen e të gjithë kompensimit. Nuk ka asnjë mënyrë

në të cilën faji mund të çojë në një reduktim të përfitimit duke marrë parasysh keqbërjen e paditësit;

padia ose ka sukses ose bie poshtë tërësisht.

Rregullat mund të ilustrohen nga mohimi i përfitimit për punëmarrësit që largohen nga vendi i tyre

i punës për qëllimet e tyre, si në rastin kur një punëmarrës shkoi për të eksploruar një pjesë tjetër

të ndërtesës.559 Megjithatë, kohët e fundit është marrë një këndvështrim më pak strikt në fushën e

punësimit se në të kaluarën. Në veçanti, tani kërkohet që sjellja e paditësit duhet të krijojë një

556R(I) 11/56. 557R(I) 11/51. 558 Social Security Contributions and Benefits Act 1992 s 100. 559 R(I) 45/59

101

rrezik të ri ose të ndryshëm. Kjo mund të parandalojë mohimin e përfitimit si në rastin ku paditësi

ishte plagosur nga një shpërthim kur ndezi një cigare ne një vend ku, pa e ditur ai, ishte duke

rrejdhur gaz.560 Rreziku i një shpërthimi të tillë ishte i pranishëm para se paditësi të përdorte

çakmakun e tij sepse kishte të tjera flakë që ndodheshin pranë gazit. U quajt se rreziku i shpërthimit

ishte qartazi nga puna dhe se, edhe pse paditësi kishte vepruar për qëllimet e veta, ai nuk kishte

krijuar një rrezik të ri ose të ndryshëm nga ai që tashmë ekzistonte. Përfitimi duhej paguar.

4.8 Veprimi në kundërshtim me urdhrat ose rregullat.

Ka një dallim midis urdhrave që përcaktojnë se çfarë pune duhet bërë, dhe atyre që thjesht

përshkruajnë se si duhet të kryhet. E dyta ka më shumë gjasa të kufizojë kufirin e punës me anë të

urdhrave kontradiktorë ne lidhje me çfarë pune duhet bërë, dhe mund të kufizojë të drejtën për

përfitim nga skema. Megjithatë, ekziston një dispozitë ligjore e cila i mbron paditësit sepse i

konsideron aksidentet të jenë brenda punës, nëse do të ndodhnin, edhe nëse paditësi nuk do të

kishte shkelur rregullat ose urdhrat.561 Kështu një minator pati sukses kur u plagos pasi në mënyrë

të paligjshme kishte vendosur një ashensor nëntokë. Megjithatë, paditësi duhet ende të tregojë se

vazhdoi të vepronte, ne lidhje me, punen e punëdhënësit të tij. Pyetja e vështirë për t'iu përgjigjur

është 'duke injoruar ndalimin, a ështe paditësi duke bërë punën e tij?’ Për shkak të kësaj kërkese

padia dështoi kur një punëmarrës doku u plagos duke lëvizur një pengesë me një pirun i cili ishte

lënë pa mbikëqyrje nga shoferi i tij.562Ky vendim është konsideruar i ashpër dhe është dalluar nga

rastet e tjera sepse ndalimi i marrjes së makinerive të paautorizuara kishte qenë rreptësisht i ndaluar

dhe vetëm kjo justifikonte refuzimin e përfitimit.563

4.9 Shkaktari për kompensimin.

Ka vetëm dy rrugë për të përfituar. Paditësi duhet të tregojë se lëndimi i tij është ose rezultat i një

'aksidenti' ose i një sëmundjeje. Tradicionalisht aksidentet kanë patur më shumë gjasa të jenë baza

e padive. Megjithatë, natyra e punës ka ndryshuar: kur skema industriale u prezantua në vitin 1948

pothuajse dy të tretat e vendeve të punës ishin në industrinë e rëndë ndërsa sot 70% e të punësuarve

punojnë në zyrë dhe në industritë e shërbimit. Si rezultat, aksidentet janë më pak të zakonshme.

Megjithatë, me rritjen e njohjes shkencore të efekteve të punës mbi shëndetin, sëmundjet janë bërë

shumë më të rëndësishme, kështu që tani ka shumë padi për sëmundje se ka për aksidente.564 Kjo

është në kontrast të fortë sistemin e dëmit ku ekzistojnë pesë herë më shumë pretendime të bazuara

në aksidente në krahasim me sëmundjen.565 Tendenca tradicionale e paaftësisë që shkaktohet nga

traumat pasqyron supozimin e gabuar se aksidentet janë të prodhuara nga njeriu, ndërsa sëmundjet

560R(I) 2/63(T). 561 Social Security Contributions and Benefits Act 1992 s 98 562 R v Deputy Industrial Injuries Commissioner, ex parte Bresnahan [1966] 1 Lloyd’s Law Reports (Ll Rep) 69. 563R(I) 1/70. 564 Department for Work and Pensions, Industrial Injuries Benefit Quarterly Statistics, table 1.5. 565 Shih më poshtë.

102

janë rreziqe natyrore.566 Ironikisht ka dëshmi empirike se janë viktimat e sëmundjes jo të

aksidenteve të cilët kanë më shumë gjasa të kenë nevoja serioze mjekësore dhe të mbeten të

paaftë.567

Në pamje të parë duket se ka dispozita ligjore të veçanta që kanë të bëjnë me secilën prej dy

formave të lëndimit. Megjithatë, siç shpjegohet më poshtë, vija ndarëse shpesh është e paqartë dhe

sfera e një "aksidenti" nuk është aq e kufizuar sa mundet duket. Për shkak të kësaj, ka sëmundje

që mund të konsiderohen se shkaktohen nga një aksident. Përveç kësaj, për arsye historike, kuptimi

i aksidenti është zgjeruar në mënyrë që, të përfshij jo vetëm sëmundjet, por edhe kushte të tjera të

cilat krijojnë të drejtën për kompensim.

'Sëmundjet’ mund të kompensohen vetëm nëse bejnë pjesë në një listë legjislative. Në të kundërt,

aksidentet nuk janë të kufizuara nga një statut. Një avantazh i pretendimit për një sëmundje janë

supozimet statutore të cilat mund të ndihmojnë në të provuarit e një lidhje pune. Nuk ka

parashikime të tilla që ndihmojnë paditësit në rast aksidentesh.

4.10 Aksidentet

Edhe pse aksidenti është përcaktuar si ‘çdo ngjarje e pafat që nuk pritet',568 është e qartë se një

ngjarje nuk duhet të jetë e paparashikueshme ose e jashtëzakonshme në mënyrë që përfitimi të

paguhet. Paditësi nuk duhet të tregojë se tendosja që shkaktoi dëmtimin e shpinës ishte e pazakontë

ose se ishte një rrezik krejtësisht i papritur.569 Është rezultati i cili duhet të jetë i paqëllimtë jo vetë

veprimi. Kështu punëtori i fermës i cili punoi qëllimisht me materialin e ngrirë gjatë gjithë ditës

dhe pastaj zbuloi se ishte lenduar nga ngrirja ishte në gjendje të ngrinte një pretendim.570 Veprimet

e synuara nga të tjerë njerëz për të shkaktuar dëmtime janë gjithashtu të mbuluara nga skema edhe

pse ato janë të qëllimshme. Për shembull, një mësues shkolle i cili ishte rrahur nga nxënësit e tij u

quajt se kishte pësuar lëndim aksidentalisht.571 Ndryshe nga formulimi në shumë polica të

sigurimit privat, skema nuk e kërkon që një aksident të rezultojë nga një ngjarje jashtë trupit të

paditësit. Prandaj mundet të përfshijë një ndryshim të brendshëm fiziologjik për keq, të tillë si

tendosje muskulore ose këputje.

Aksidentet duhet të dallohen nga, së pari, sëmundjet e kompensuara nga sistemi i sëmundjeve të

listuara më poshtë dhe, së dyti, dëmtimet të cilat, edhe pse zhvillohen si rezultat i një procesi pune,

nuk mund ti atribuohen një aksidenti. Ky dallim i fundit i referohet një situate ku, për shkak të

punës së tij, gjendja e paditësit bëhet më keq gjatë një periudhe kohe dhe mund të mos jetë e

566 J Stapleton, Disease and the Compensation Debate (1986). 567 D Harris et al, Compensation and Support for Illness and Injury (1984). 568 Fenton v Thorley [1903] Appeal Cases (AC) 443. 569 CI 5/49. 570 CI 126/49. 571 Trim School v Kelly [1914] AC 667.

103

mundur të identifikohen momentet e sakta kur ndodh përkeqësimi fizik. Një aksident nuk mund të

gjendet. Në vend të tij dëmtimi është rezultat i 'procesit' dhe, si i tillë, është jashtë skeme nëse nuk

përbën një kusht të mbuluar nga lista e sëmundjeve. Për shembull, dëmtimi i një dore të shkaktuar

nga një trapan pneumatik nuk mund të konsiderohet as një aksident, as një sëmundje.572 Edhe pse

ky dallim midis aksidentit dhe procesit është vendimtar, mund të jetë e vështirë për tu nxjerrë dhe

varet nga faktet e secilit rast. Tre faktorë të rëndësishëm janë:

Vazhdimësia - A shkaktohet dëmtimi nga ekspozimi i vazhdueshëm ditor? Nëse po, ka më

shumë gjasa të jetë proces dhe të ndodhet jashtë skemës, si në rastin kur ka pasur ekspozim

të vazhdueshëm ndaj pluhurit gjatë njëzet viteve.573

Kohëzgjatja - Sa më i gjatë të jetë ekspozimi i nevojshëm për të shkaktuar lëndime, aq më

shumë gjasa ka që të quhet si rezultat i procesit dhe të jetë jashtë skemës. Për këtë arsye,

paditësit i ishte mohuar kompensimi sepse ishte dëmtuar si rezultat i ekspozimit ndaj

kimikateve të ndryshme gjatë një periudhe prej tetëmbëdhjetë viteve574 Në të kundërt, një

dëmtim që rezultoi nga vetëm tre ditë të shpenzuara duke qepur lëkurë u quajt si rezultat i

aksidentit.575

Ngjarje të veçanta që shkaktojnë lëndime - Nëse pretenduesi mund të tregojë një ngjarje të

veçantë në një pikë të saktë në kohë që i shkaktoi lëndime, ka më shumë gjasa të

konsiderohet një aksident. Pretenduesi nuk mund ta bënte këtë dhe nuk përfitoi kur vuante

nga një çrregullim nervor i shkaktuar nga kushtet e përgjithshme të papërshtatshme të

punës.576 Kjo është në kundërshtim me një tjetër rast ku padia pati sukses, sepse çdo

shpërthim i përsëritur në vendin e punës u konsiderua si një aksident, dhe kjo seri e këtyre

aksidenteve shkaktuan neurozën e paditësit.577

Ka dy argumente, në veçanti, të cilat mund të paraqiten nga paditësit, me qëllim që të provojnë

lëndimin aksidental. Ata ilustrojnë problemin në fjalë dhe dallimet e vështira dhe shpesh artificiale

që duhet të bëhen:

Argumenti i parë është se dëmtimi mund të rezultojë nga një seri aksidentesh dhe jo një

proces. Kjo bëri të mundur që padia të kishte sukses kur një hernie u shkaktua nga operimi

i vazhdueshëm i një levë në punë, çdo lëvizje çonte në një zgjerimin e një çarje në murin e

muskujve dhe secila prej tyre u mblodh duke krijuar një aksident.578

Argumenti i dytë është se lëndimi ka ardhur si pasojë e një aksidenti që ndodhi gjatë një

procesi që mund të kishte konsumuar mbrojtjen e trupit. Ky aksident mund të jetë thjesht

572 Megjithatee, nee vitin 1996 kjo sindromee ishte listuar si njee seemundje peer ata qee peerdorin vegla tee

operueshme me doree. 573 Roberts v Dorothea Slate Quarries Ltd [1948] 2 All ER 201. 574R(I) 7/66. 575 R(I) 43/61 576 Fraser v Secretary of State for Social Services [1986] Scots Law Times (SLT) 386. 577R(I) 43/55. 578R(I) 77/51.

104

ngjarja përfundimtare – siç është zbulimi kur infeksioni depërton në lëkurë. Edhe fillimi i

sëmundjes mund të jetë një aksident, ashtu sikurse një bakter i antraksit hyri në trup

nëpërmjet syrit.579 Infektimet e lëkurës shpesh konsiderohen si të zhvilluara rastësisht. Në

mënyrë të ngjashme, nëse një proces i dëmshëm kulmon në një pikë ku ndodh një ndryshim

fiziologjik për keq, një pretendim mund të ketë sukses. Kjo ndodhi kur presioni mbi nervin

nga një shtrëngim në gju gjatë një periudhe prej dhjetë javësh arriti kulmin në paralizën e

këmbës. 580Ky argument vështirëson dallimet midis aksidenteve, sëmundjeve dhe

proceseve, dhe mund ta bëjnë ligjin të jetë jashtëzakonisht i vështirë të aplikohet.

4.11 Sëmundja581

Siç përshkruhet më sipër, ndonjëherë mund të jetë e mundur që lëndimi nga sëmundja të

klasifikohet si një aksident. Sidoqoftë, kjo rrugë nuk mund të merret nëse sëmundja gjendet në

listën e përshkruar në statut si e përfshirë në skemë drejtpërdrejt .582 Më pas kushtet e përcaktuara

nga lista duhet të plotësohen. Lista nuk përmban vetëm sëmundje të njohura të tilla si (për

shembull, pneumokonioza dhe forma të caktuara të kancerit), por edhe demtime që mund të

rezultojnë nga lloje të caktuara të proceseve të punës (për shembull, shurdhimi profesional dhe

ngërçi i dorës). Lista e sëmundjeve ose dëmtimeve është shteruese në kuptimin që nuk mund të

kompensohen dëmdimet që nuk janë në listë dhe nëse janë rezultat i aksidentit, nuk mund të ngrihet

asnjë padi për to edhe nëse mund të provohet të kenë një lidhje me punën.

Lista ligjore, e filluar në vitin 1906, tani shkon në 72 sëmundje. Ajo ndahet në katër seksione sipas

nëse shkaku është një agjent fizik, biologjik, kimik ose tjetër. Nëse sëmundja gjendet në listë,

zakonisht ekziston një prezumim statutor për të ndihmuar në krijimin e lidhjes me punën.

Megjithatë, supozimi nuk zbatohet nëse sëmundja është e listuar për një profesion ku të provuarit

në rastin individual kërkohet në mënyrë specifike.

Lista imponon pesë lloje të ndryshme të kushteve që kufizojnë fushën e padive të mundshme:

Llojin e punës së bërë

Periudhën minimale të ekspozimit ndaj rrezikut

Periudhën fillestare brenda së cilës sëmundja duhet të zhvillojë ekspozimin e mëtejshëm

Nivelin minimal të ashpërsisë së sëmundjes

Nëse supozimi aplikohet apo jo, se sëmundja është shkaktuar nga profesioni.

Lista përshkruan sëmundjet vetëm në lidhje me profesionet e veçanta ku punëmarrësit mendohet

të jenë veçanërisht në rrezik: në teori, rreziku nga një sëmundjeje e tillë nuk duhet të jetë i njëjtë

579Brintons v Turvey [1905] AC 230. 580R(I) 18/54. 581 N Wikeley, Compensation for Industrial Disease (1993); R Lewis, Compensation for Oçupational Disease (1983)

5 Journal of Social Welfare Law 10. 582 Social Security (Industrial Injuries) (Prescribed Diseases) Regulations 1985 SI No 967.

105

për të gjithë njerëzit. Përveç kësaj, legjislacioni kërkon që atribuimi për punë të veçanta duhet të

krijohet ose të supozohet me një siguri të arsyeshme. Megjithatë, këto kërkesa të rrepta janë

pakësuar në vitet e fundit. Për shembull, 'siguria e arsyeshme' është interpretuar tani se nënkupton

që një sëmundje mund të listohet për aq kohë sa ekziston një provë me propabilitet të arsyshem që

lidhet me punën.583 Përveç kësaj, disa shqetësime të përbashkëta të popullatës në përgjithësi tani

janë listuar, të tilla si shurdhimi që u listua në vitin 1975 edhe pse vetëm në lidhje me profesione

shumë të veçanta. Në mënyrë të ngjashme, bronkiti u shtua në listë në vitin 1993, por ishte i

kufizuar vetëm për ata që punonin me qymyrin. Përkundër provave të një qasjeje liberale, në

përgjithësi ka një ngurrim për të listuar sëmundjet që janë të zakonshme në popullatën në

përgjithësi, sidomos sëmundjet artritike, çrregullimet e gjymtyrëve të sipërme, stresin584 dhe

sëmundjeve mendore. Si rezultat, në përgjithësi, marrësit e përfitimit për sëmundjet e listuara

përfaqësojnë vetëm majën e ajsbergut e të sëmurëve nga profesioni në përgjithësi.

Herë pas here kushtet e përcaktuara nga lista janë lehtësisht të plotësueshme. Për shembull,

tuberkulozi përshkruhet shumë gjerësisht për "çdo profesion që përfshin kontaktin me një burim

të infeksionit të tuberkulozit". Sidoqoftë, në raste të tjera kushtet janë shumë më të detajuara dhe

të rrepta, siç është përcaktuar për ‘gishtin e bardhë vibrues’ për një listë të profesioneve shumë

specifike. Për shembull, është listuar 'mbajtja e materialit që punohet nga makinat pneumatike në

prodhimin e këpucëve'. Afate kohore gjithashtu mund të vendosen: për shurdhimin në punë,

pretenduesi duhet të ketë punuar në profesionin e caktuar për të paktën dhjetë vjet dhe duhet ta

ngrejë padinë brënda pesë vjetëve nga largimi; për bronkitin kronik dhe emfizemën periudha e

punës është njëzet vjet në një minierë qymyri.

Sistemi i listës është zgjeruar gradualisht që kur u krijua për herë të parë mbi njëqind vjet më parë.

Megjithatë, procesi i shtimit të sëmundjeve dhe profesioneve të reja ka qenë shumë i ngadatë. Për

shembull, u deshën tridhjetë vjet nga hetimi i parë i gishtit të bardhë vibrues para se të krijohej e

drejta për kompensim. Rekomandimi i Komisionit Evropian që Shtetet Anëtare të miratojnë listën

evropiane të sëmundjeve profesionale585 nuk është mbështetur.586

Një kundërshtim themelor ndaj këtij sistemi është se nëse sëmundja nuk është në listë dhe një

aksident nuk mund të përcaktohet, atëherë asnjë përfitim nuk mund të kërkohet pa marrë parasysh

sa e qartë është lidhja me punën. Tridhjetë vjet më parë është propozuar që për sëmundjet që nuk

janë në listë pretenduesi duhet të lejohet të paraqesë prova për të treguar se puna ishte shkaku i

583 Social Security Contributions and Benefits Act 1992 s108 sic interpretohet nga Industrial Injuries Advisory

Council (IIAC) nee Periodic Report (1993). 584 Industrial Injuries Advisory Council, Stress në Work as a Prescribed Disease and Post- Traumatic Stress Disorder

(2004) Position Paper No 13. 585 90/326/EEC, Official Journal (OJ) L 160, 26.6.1990, 39–48. 586 Industrial Injuries Advisory Council, European Commission Recommendation – Oçupational

Diseases (1992) Position Paper No 8.

106

paaftësisë në rastin e tij individual.587 Megjithatë, ky propozim nuk është miratuar kurrë. Kohët e

fundit nuk vihet re shkalla e problemit dhe sistemi mund të përmirësohet duke përfshirë raste të

reja.588 Për shembull, kur asma profesionale u rendit si e shkaktuar nga agjentë të ndryshëm, u

shtua një kategori e përgjithshme e cila lejoi përfitimim për 'çdo agjent tjetër shkakëtar që thithet

në punë'.

Ndërsa rreth 200,000 njerëz aktualisht marrin përfitime nga paaftësia për shkak se ata kanë pësuar

një aksident, rreth 58,000 marrin, sepse ata vuajnë nga një sëmundje të listuar. Kjo reflekton

rëndësinë historike të aksidenteve, por nuk tregon se si sëmundja është rritur në rëndësi gjatë viteve

të fundit. Tani ka shumë padi të reja të bëra në bazë të sëmundjes, se ka për aksidente me mbi një

mijë të bëra çdo muaj. Shurdhimi, gishti i bardhë vibrues dhe pneumokonioza përbëjnë gjysmën e

pensioneve të sëmundjeve të listuara që aktualisht janë në pagesë dhe përgjithësisht pasqyrojnë

ekspozimin ndaj faktorëve të rrezikut disa vite më parë. Shpërblimet e reja, sëmundjet që lidhen

me asbestin tani përbëjnë rreth 15% të totalit, pothuajse e njëjtë si për secilën prej tre sëmundjeve

kryesore.

Ekzistojnë katër çështje që duhet të përcaktohen në një padi me objekt një sëmundje të listuar:

Çështja e diagnozës - a vaun pretenduesi nga një sëmundje e listuar?

Çështja e paaftësisë - a ka sjellë sëmundja që paditësi të vuaj nga humbja e aftësisë?

Çështja e punësimit - a ka qenë pretenduesi i punësuar në një profesion të listuar në lidhje

me sëmundjen? Edhe pse nuk është e domosdoshme që pretenduesi të ketë punuar

ekskluzivisht në një nga proceset e listuara, përfshirja në një nga këto profesione duhet të

jetë më shumë se thjesht e vogël, kështu që në një rast, dy ditë nga shtatë vite punë ishte e

pamjaftueshme.589

Çeshtja e shkakut- ka ndodhur sëmundja për shkak të profesionit të pretenduesit? Këtu në

shumë raste pretenduesi mund të ndihmohet nga një prezumim statutor: nëse ka punuar në

një profesion përkatës në muajin që paraprin zhvillimin e sëmundjes, supozohet se

sëmundja ka ndodhur për shkak të natyrës së punësimit, përveç nëse provohet e kundërta.

4.12 Sfera e mbrojtjes

4.12.1 Dëmtimi personal

Legjislacioni specifikon se duhet të pësohen "lëndime personale". Edhe pse kjo mund të përfshijë

një dëm relativisht të papërfillshëm, në shumicën e rasteve skema kërkon që aftësia e kufizuar të

587 Industrial Injuries Advisory Council, Industrial Diseases: A Review of the Schedule and the Question of

Individual Proof (1981, Cmnd 8393). 588 Industrial Injuries Advisory Council, Coverage under the Industrial Injuries Scheme for Injury by ‘Process’

(1995) Position No 9. 589R(I) 8/57.

107

vlerësohet të paktën 14% në mënyrë që përfitimi të paguhet. Në fakt, kjo do të thotë që pretenduesi

duhet të pësojë ekuivalentin e humbjes së një gishti tregues për të përfituar.

Dëmtimi zakonisht është shumë i dukshëm. Megjithatë, kur efekti është më pak i qartë, pretenduesi

duhet të tregojë se ai ka pësuar një ndryshim fiziologjik ose psikologjik për keq. Ai thjesht nuk

mund të mbështetet në shtimin e dhimbjeve për të marrë të drejtën për kompensim. Për shembull,

megjithëse një dëmtim i brendshëm, siç është tërheqja e muskujve mund të jetë i mjaftueshëm,

nëse pretenduesi tashmë është duke vuajtur nga probleme me diskun dhe përjeton një rritje të

dhimbjes së shpinës gjatë punës, ai duhet të tregojë se ekziston një përkeqësim fizik në vetë

gjendjen e diskut.590 Rritja e dhimbjve nuk do të mjaftojë.

4.12.2 Dëmtimi mendor

Dëmtimi personal përfshin dëmtimin e mendjes, si dhe të trupit. Megjithatë, sëmundjet e lidhura

me stresin nuk janë përfshirë në listën e sëmundjeve të listuara sipas skemës industriale, dhe shumë

pak prej tyre rezultojnë në çdo formë të kompensimt. Përkundër natyrës shumë të përhapur të

sëmundjeve mendore dhe stresit dhe faktit se shumica e tyre është e lidhur me punën, ka pak

njohje të këtij fakti në skemën industriale. Është qartë e mundur për një pretendim të ketë sukses

në qoftë se një dëmtim mendor shkaktohet nga një aksident në punë i cili shkakton lëndim fizik.591

Në teori, edhe nëse pretenduesi nuk vuan fizikisht ai mund të pretendojë për një dëmtim mendor

vetëm nëse është rezultat i një aksidenti të shkaktuar nga puna. Mbi këtë bazë, për shembull,

përfitimi është paguar kur pretenduesi ka pësuar një neurozë pasi ka dëshmuar vdekjen e një

punëmarrësi tjetër në punë.592 Megjithatë, në një rast të tillë paditësi duhet të provojë jo vetëm se

ka pasur një ngjarje të veçantë shqetësuese, por gjithashtu se ajo përbën një aksident dhe është

shkaku i gjendjes së tij. Për shkak të kësaj, dyshohej nëse një zjarrfikës mund të përfitonte kur ai

pësoi një çrregullim post-traumatik si rezultat i marrjes pjesë në një seri aksidentesh fatale përveç

nëse ai mund të identifikonte incidentet e sakta të cilat kishin shkaktuar në mënyrë specifike

gjendjen e tij mendore.593 Prandaj nuk është e habitshme që shumica e punëmarrësve që vuajnë

nga sëmundjet e zakonshme të strest e gjejnë pothuajse të pamundur të pretendojnë.

4.12.3 Përveç dëmtimeve personale

Skema industriale nuk ofron kompensim për dëmtimin e pronës së punëmarrësve ose për humbje

ekonomike. As nuk mbulon dëmtimet e dinjitetit që rezultojnë nga diskriminimi ose ngacmimi

seksual. Fushëveprimi për pretendime të tilla qëndron jashtë skemës së dëmtimeve industriale dhe

duhet të gjendet veçanërisht në legjislacionin e përgjithshëm të punës dhe të anti-diskriminimit.594

590R(I) 1/76. 591 CI 4/49. 592R(I) 49/52. 593 Chief Adjudication Officer v Faulds [2000] 2 All ER 961. 594 Shih më poshtë

108

4.12.4 Nivelet e përfitimit

Skema industriale ofron vetëm kompensim monetar. Kujdesi mjekësor dhe ndihma për rehabilitim

janë të disponueshme pa pagesë nën Shërbimin Kombëtar të Shëndetit, por nuk ofrohet asnjë

dispozitë e veçantë për ata që janë lënduar në punë. As skema nuk është e lidhur me ndonjë shërbim

ri-trajnimi apo mbështetje për të inkurajuar kthimin në punë. Rreth 893 milionë paund shpenzohen

për përfitimet nga dëmtimet industriale, rreth 0.5% të totalit të shpenzimeve për përfitime.595 Kjo

paraqet një rënie prej rreth 12% nga niveli i njëzet viteve më parë kur shpenzoheshin rreth 984

milionë paund.

Rreth 40,000 padi të reja ngrihen çdo vit të ndara në mënyrë të barabartë ndërmjet sëmundjeve të

listuara dhe aksidenteve.596 Më pak se gjysma e të gjitha këtyre padive sjellin pagesën e

përfitimeve, shpesh sepse pragu minimal i paaftësisë nuk është arritur.597 Në vitin 2009 ka pasur

324,000 përfitues të pagesave nga skema industriale, pjesa më e madhe e tyre e kishin fituar të

drejtën shumë vite më parë, ku shumë prej tyre kanë fituar nga të drejta të cilat nuk janë më në

dispozicion për paditësit e rinj. Si rezultat i rritjes së pensioneve në sistem, rreth dy të tretat e

përfituesve janë të moshës mbi 60 vjeç. Ekzistojnë katër herë më shumë meshkuj sesa femra. Nga

paraqitësit e pretendimeve të reja, gratë përbëjnë vetëm 30% të rasteve të aksidentit, dhe më pak

se 10% të rasteve të sëmundjes. Mesatarisht, pretenduesit vlerësohen si të paaftë minor dhe marrin

rreth £ 48 në javë, 598 kjo është rreth një e dhjeta e pagës mesatare javore.599 Çmimi maksimal pa

asnjë shtesë në vitin 2011 ishte £ 150-300 paund, dhe është më pak se një e treta e pagës mesatare.

Përfitimi paguhet ekskluzivisht me anë të pensionit; shumat e barabarta deri në rreth 4.000 paund

të cilat u përdorën për dëmtime të lehta u shfuqizuan në vitin 1986. Pensionet rriten në përputhje

me inflacionin dhe shpesh paguhen gjatë gjithë jetës edhe pse kjo periudhë është e pasigurtë. Si

rezultat, vlera e tyre kapitale mund të jetë e lartë,600 edhe pse pensionet nuk mund të merren në një

shumë të plotë. Një pension mund të rritet më vonë nëse ka një përkeqësim të paparashikuar të

lëndimit. Në këto aspekte, pensioni është më fleksibël dhe ofron një të ardhme më të sigurt për

pretenduesit sesa shuma e plotë e dhenë një herë e përgjithmonë si në dëm. Megjithatë, në rastet e

lëndimeve të rënda zhvillimi i fundit i pagesave periodike në dëm ofron fleksibilitet më të madh.601

595 Department for Work and Pensions, Benefit Expenditure Tables – Medium Term Forecast Table 1b for 2009–10.

<http://statistics.dwfq.gov.uk/asd/asd4/index.php?page=medium_ term>. 596 Department for Work and Pensions, Industrial Injuries Benefit Quarterly Statistics, table 1.5 up to December

2009 making allowance for a sharp increase for diseases when a new disease is prescribed.

<http://research.dwfq.gov.uk/asd/asd1/iidb/index.php?page=iidb_ quarterly_dec09>. 597 Shih më poshtë 598 Department for Work and Pensions, Industrial Injuries Benefit Quarterly Statistics, table 1.2:

<http://research.dwfq.gov.uk/asd/asd1/iidb/index.php?page=iidb_quarterly_dec10>. 599 Office for National Statistics, Labour Market Statistics <http://www.statistics.gov.uk/pdfdir/lmsuk0910.pdf>. 600 Office for National Statistics, Labour Market Statistics <http://www.statistics.gov.uk/pdfdir/lmsuk0910.pdf>. 601 Nr. 76. 601 Nr 126-127.

109

Megjithëse njëzet e pesë vjet më parë ka pasur disa përfitime të ndryshme në dispozicion sipas

skemës industriale, sot vetëm përfitimi i paaftësisë mbetet. Në fakt, kjo është një pagesë vetëm për

humbjet jo-financiare. Ajo kompenson efektin e dëmtimit në punë mbi trupin ose mendjen

pavarësisht nëse kjo rezulton në ulje të të ardhurave ose në kosto shtesë. Fokusi është mbi lëndimin

vetëm ndaj personit dhe jo daj xhepit. Ekziston një përjashtim shumë i kufizuar në këtë rast: në

rastet e lëndimeve më të rënda, që prekin vetëm një në njëqind marres të përfitimit të aftësisë së

kufizuar, mund të pretendohen dy shtesa për të plotësuar nevojën për kujdes dhe mbikqyrje.

Është shumë e rëndësishme të theksohet se humbja e të ardhurave që rezultojnë nga dëmtimi

industrial nuk është e mbuluar nga skema. Ndihma për reduktimin e të ardhurave që u përdor për

të kompensuar këtë gjë u shfuqizua në vitin 1990 (megjithëse 120.000 pensionet e vjetra mbeten

në pagesë dhe mund të lindin ende të drejta për ekspozimin deri në atë kohë). Kjo ndihmë përbënte

rreth 40% të shpenzimeve sipas skemës industriale. Ajo u tërhoq për shkak të kompleksitetit të saj

ekstrem dhe kostos së lartë të përcaktimit të reduktimit të saktë të të ardhurave. Kjo pavarësisht

vendosjes së një shpërblimi maksimal i cili, në praktikë, pengoi 90% të paraqitësve të kërkesave

për të marrë humbjet e tyre të plota. Në të kundërt, në vendet e tjera evropiane shumica e

përfitimeve që paguhen sipas skemave të kompensimit të punëmarrësve janë për humbjen e të

ardhurave.

Përfitimi industrial për vdekjen që ofroi një pagesë shumë të vogël preferenciale për bashkëshortët

e mbijetuar është një përfitim tjetër që është hequr. Që nga viti 1988 nuk ka pasur përfitime të

pagueshme për vartësit sipas skemës. Shpenzimet e trajtimit mjekësor privat ose të rehabilitimit

nuk kanë qenë kurrë të mbuluara sipas skemës. Në përgjithësi, për këtë arsye, asnjë kompensim

nuk është i disponueshëm për humbje financiare të shkaktuara nga dëmtimi. Vdekjet industriale

vazhdojnë të bien dhe mbeten mes më të ultave në Evropë.602 Megjithëse skema industriale tani

ofron përfitime vetëm për invaliditet, duhet të mbahet në mend se paditësi ka të drejtë për përfitime

të tjera të disponueshme nën skemën e sigurimeve shoqërore, pavarësisht se ku u shkaktua dëmtimi

apo si u shkaktua ai. Në veçanti, për mungesën afatshkurtër në punë pretenduesit mund të marrin

pagesa të ligjshme sëmundje (aktualisht vetëm 81 paund në javë) dhe më pas, në afat të gjatë,

kompensim për punësim dhe mbështetje (deri në 100 paund në javë). Ekzistojnë gjithashtu ndihma

për jetesën me aftësi të kufizuara me shtesa për të mbuluar nevojën për të lëvizur (deri në 51 paund

në javë) dhe nevojën për kujdes (deri në 73 paund në javë). Ekzistojnë gjithashtu lehtësim nga

taksat për ata pjesërisht të paaftë. Përveç sigurimit të përgjithshëm të sigurimeve shoqërore,

shumica e paraqitësve të kërkesave do të përfitojnë gjithashtu nga paratë e sëmundjes ose të

aftësisë së kufizuar në dispozicion nga punëdhënësi i tyre sipas kontratës së punës. Niveli i

përfitimit këtu ndryshon sipas punës, me klasën punëtore që merr pagesat më të ulëta. Në shumë

skema punëmarrësi mund të marrë humbjen e plotë të pagave, por kohëzgjatja e pagesës do të

602 Health and Safety Executive, Statistics on Fatal Injuries in the Workplace 2010–11

<http://www.hse.gov.uk/statistics/fatalinjuries.htm>.

110

varet nga puna e bërë.603 Pavarësisht kësaj, Britania e Madhe shpenzon një përqindje më të ulët të

Produktit të Brendshëm Bruto për sëmundjet, invaliditetin dhe përfitimet profesionale se sa vendet

e tjera Europiane.604 Kjo është kompensuar pjesërisht me faktin që pretenduesve u lejohet

gjithashtu të padisin në dëm për lëndimet e tyre në punë.

4.12.5 Vlerësimi

Për të fituar të drejtën për përfitim industrial nuk është e nevojshme të tregohet se paaftësia është

e përhershme, por duhet të vazhdojë për të paktën pesëmbëdhjetë javë, sepse e drejta zakonisht

nuk lind deri sa të kaloj kjo kohë që nga aksidenti ose fillimi i sëmundjes. E drejta mund të

vazhdojë për aq kohë sa zgjat paaftësia. Pagesat, pra, mund të vazhdojnë gjatë paaftësisë,

papunësisë dhe daljes në pension, dhe përfundojnë vetëm me vdekjen. Si rezultat, siç diskutohet

më poshtë, pensioni mund të jetë me vlerë të lartë nëse vlerësohet në terma kapitali.

Niveli i paaftësisë vlerësohet me ndihmën e autoriteteve mjekësore. Shprehet si përqindje me

shpërblimin maksimal bazë që është pensioni, statuti e përshkruan si të pagueshëm për paaftësi

100%. Përqindjet janë të rrumbullakosura lart ose poshtë me shumfishin më të afërt të dhjetës.

Vlerësimi bëhet duke e krahasuar pretenduesin me një person të së njëjtës moshë dhe gjini që është

i shëndetit normal. Ky vlerësim është objektiv dhe injoron rrethanat personale ose sociale të

paditësit dhe nuk është bërë asnjë përpjekje për të krahasuar gjendjen e paditësit përpara dhe pas

lëndimit. Në vend të kësaj, krahasimi bëhet me një person 'normal'. Në teori, kjo është shumë e

ndryshme nga vlerësimi shumë më subjektiv që bëhet në dëm, edhe pse në praktikë, dëmi është

shumë më i distancuar nga individi sesa na shpien të mendojmë librat shkollorë.

Për të arritur në vlerësimin e tyre, autoritetet ndihmohen nga një tabelë statutore. Kjo ka të bëjë

pothuajse tërësisht me humbjet anatomike dhe jo lëndimet më pak të dukshme siç janë ato të

brendshme. Në dëm ka udhëzime shumë më të sofistikuara jo-statutore për të ndihmuar

vlerësimin.605 Në të kundërtën tabela e lëndimeve industriale tregon, për shembull, se humbja e

gishtit vlerësohet si 30% paaftësi; humbja e syrit vlerësohet si paaftësi 40%; dhe amputimi poshtë

gjurit me një trung që kalon 9 centimetrat, por jo më shumë se 13 centimetra, vlerësohet si paaftësi

50%. Megjithatë, këto shifra nuk janë të vendosura në gur: përqindjet mund të ndryshojnë nëse

nuk japin vlerësime të arsyeshme të shkallës së paaftësisë. Pjesa më e madhe e paraqitësve të

kërkesave vuajnë vetëm dëmtime të vogla. Rreth dy të tretat vlerësohen me më pak se 24% të

paaftë, dhe kjo pastaj rrumbullakohet në mënyrë që deri më tani pensioni më i zakonshëm paguhet

për 20% paaftësi.606

603 Magnus (fq 18).. 604 Eurostat, Social Protection Expenditure and Receipts 1990–1998 (2000, European Commission). 605 Judicial Studies Board, Guidelines for the Assessment of Damages in Personal Injury Cases (10th edn 2010). 606 Pagesa mesatare, eeshtee £ 48 nee javee dhe eeshtee ekuivalent me njee pension pak mee tee larte se sa paguhet

peer 30% paafteesi.

111

Tabela mund të kritikohet për disa arsye. Ajo i kushton pak vëmendje efekteve funksionale të

invaliditetit: çfarë nuk e lejon aftësia e kufizuar paditësin të bëj ? Ajo ofron pak ndihmë në lëndimet

jo anatomike në mënyrë që, për shembull, dhimbja e lehtë e shpinës është e vështirë për t'u

vlerësuar. Tabela është gjithashtu e prirur drejt dëmtimit të lehtë dhe nën-kompenson paaftësitë e

rënda. Një kundërpeshë ndaj kësaj kritike është dispozita e rëndësishme në legjislacion që

përjashton lëndimet më të vogla nga skema. Përveç rasteve të sëmundjeve të caktuara industriale

siç është pneumokonioza, nuk lind ndonjë e drejtë për përfitim, përveç nëse pretenduesi vlerësohet

se të paktën 14% janë me aftësi të kufizuara. Kjo është e barabartë me humbjen e një gisht tregues.

Çdo gisht tjetër mund të humbet në një aksident industrial dhe nuk do të krijojë asnjë të drejtë për

përfitim.

4.12.6 Norma e pagesës

Norma e pensionit është në proporcion të drejtë me përqindjen e invaliditetit të vlerësuar. Në vitin

2011 pagesa maksimale për 100% paaftësi ishte £ 150 në javë në mënyrë që një vlerësim 50% -

ekuivalent me humbjen e të katër gishtave të njërës dorë - rezultonte në një pension prej £ 75.

Megjithatë, si me shumë skema të tjera të kompensimit, pagesat në mënyrë disproporcionale kanë

të bëjnë me lëndime të lehta me një pension mesatar prej vetëm 48 paund në javë.

Në të kundërt, në rastet e dëmtimit më të rëndë mund të paguhen edhe dy shtesa të mëtejshme

përveç përfitimit të invaliditetit. Këto janë pagesa për përkujdesje konstante dhe pagesa për

invaliditet jashtëzakonisht të rëndë. Megjithatë, vetëm rreth 1% e pensionistëve i marrin këto

shtesa, sepse e drejta varet nga vlerësimi i pafatësisë të paktën 95%.. Megjithëse pagesa pë

përkujdesje konstante mund të rrisë pensionin e invaliditetit deri në 120 paund në javë, përfitimi

real për të dëmtuarit industrial është në fakt shumë më i ulët. Kjo ndodh për shkak se ekziston një

tjetër pagesë për përkujdesje konstante në dispozicion sipas skemës kryesore të sigurimeve

shoqërore dhe siguron deri në 73 paund në javë, dhe nuk është në dispozicion për ata që marrin

kompensimin industrial. Pagesa javore e dhënë për ata që janë plagosur në punë është kështu rreth

£ 47. Rreth një e treta e atyre që marrin ndihmë për përkujdesje konstante mund të fitojnë të drejtën

e përfitimit për invaliditet jashtëzakonisht të rëndë, nëse mund të provojnë se nevoja për një

përkujdesje të tillë ka të ngjarë të jetë e përhershme. Një rritje e mëtejshme prej £ 60 në javë më

pas paguhet për një numër shumë të vogël njerëzish. Përsëri përfitimet sipas skemës kryesore mund

të zvogëlojnë vlerën e përgjithshme të pagesës industriale. Rekomandimet që këto dy shtesa të

eliminohen në mënyrë që viktimat e lëndimeve industriale të bazohen në dispozitën e bërë në

skemën kryesore të sigurimeve shoqërore nuk janë miratuar.

4.13 Krahasimi i pensioneve të lëndimeve industriale me dëmin.

Vlera e pensionit të lëndimeve industriale mund të jetë e lartë nëse vlerësohet në terma kapitale.

Kjo veçanërisht, sepse mund të zgjasë gjithë jetën dhe është e mbrojtur nga inflacioni. Përveç

112

kësaj, nuk taksohet dhe në përgjithësi nuk çon në uljen e përfitimeve të tjera kontribuese që

përfituohen në të njëjtën kohë nën skemën kryesore të sigurimeve shoqërore. Si rezultat, vlera e

kapitalizuar e pensionit shpesh mund të krahasohet shumë mirë me shumën e shpërblimit për

dëmin, të paktën në rastet më të lehta të lëndimit.

Në të kundërt, të ardhurat që rrjedhin nga shuma e plotë e dhënë në dëm tatohen, dhe ka qenë e

vështirë për të mbrojtur shumë paditës nga shkatërrimet e inflacionit. Vlerësimi në dëm bazohet

në një norme kthimi të investimit i cili në praktikë është i pamundur të arrihet. Shuma e

përgjithshme e paguar është pa ndryshim rezultat i një marrëveshjeje të komprometuar jashtë

gjykatës. Për shkak të paqartësive të përfshira në një proces gjyqësor, ka të ngjarë që kjo

marrëveshje të bëhet për të pranuar një shumë dukshëm më pak se shuma që do të lejonin rregullat

strikte të aplikuara nga gjykata. Sidoqoftë, kur bëhet fjalë për lëndime katastrofike, skema

industriale nuk mund të krahasohet me vendimet prëj miliona paundësh ose pensionet e garantuara

prej dhjetëra mijëra paundësh të disponueshme në sistemin e dëmit. Kjo për arsye se skema nuk

ofron asgjë për shpenzimet e kujdesit ose për humbjen e të ardhurave dhe të drejtës së pensionit,

ndërsa këto përbëjnë elementët kryesorë të dëmtimeve të dhëna në sistemin e dëmit kur ka lëndime

serioze.

Për të ilustruar vlerën potenciale të përfitimit të aftësisë së kufizuar le të marrim rastin e një

përfituesi tipik i cili ka një vlerësim të afërt me mesataren e dhënë prej 30%. Kjo mund të jepet

për humbjen e syrit. Pensioni rezulton £ 45 në javë në shumën £ 2,344 në vit. Nëse kjo do të ishte

marrë që në moshën 21 vjeçare, vlera e kapitalizuar e pensionit do të ishte £ 74,724 607 Ndërsa

nëse paditësi do të ishte 60 vjeç, vlera kapitale e pensionit do të ishte 42,946 £. Në të kundërt,

vlerësimi jo monetar për humbjen e syrit në dëm është midis 36.000 dhe 43.000 paund.608Ky

krahasim ilustron se gjatë gjithë jetës së tyre, pothuajse të gjithë punëmarrësit që vuajnë dëmtime

më të lehta përfitojnë më shume për humbjet jo monetare nga sistemi i lëndimeve industriale se sa

nga dëmi. Sipas skemës industriale sa më i ri është punëtori aq më i lartë pensioni i tyre total,

ndërsa në dëm mosha rrallë ndikon në shumën e paguar, përveç nëse pretenduesi është shumë i

vjetër. Në bërjen e këtyre krahasimeve duhet të mbahet mend se skema industriale, ndryshe nga

dëmi, nuk ofron asgjë për të ardhurat e humbura ose për kostot e kujdesit.

Le të bëjmë krahasimin më tej duke shqyrtuar se çfarë do të ndodhte në rastin e dëmtimit më të

rëndë, siç janë quadriplegjia ose dëmtimi i rëndë i trurit. Pensioni maksimal bazë që mund të jepet

nga skema industriale është £ 150 në javë, ekuivalent me £ 7,815 në vit. (Kjo injoron dy shtesat që

janë gjithashtu të pagueshme pjesërisht sepse ato kanë ekuivalente më të vogla nën skemën

kryesore të sigurimeve shoqërore). Për një 21 vjeçar, vlera e kapitalit të pensionit bazë është £

249,083. Për një në moshën 60 vjeçare është £ 143,025. Këto shifra, që rrjedhin nga tabelat

607 Government Actuary’s Department, Actuarial Tables for Use in Personal Injury and Fatal Açident Cases (7th edn

2011) table 1 using a 2.5 % discount rate for a loss for life for a man. 608 Judicial Studies Board (fq 105).

113

aktuariale, nuk janë dhe aq të ulta në krahasim me shumën e parashikuar prej 212,000 deri 265,000

paundësh e dhënë në sistemin e dëmit për dëmin më të rëndë. Megjithatë, përsëri duhet të kujtojmë

se sistemi i dëmit merr parasysh edhe humbjet financiare dhe kostot e kujdesit. Kjo do të thotë se

pa ndryshim në një rast të tillë, sidomos nëse përfshihet një përfitues me të ardhura të larta,

shpërblimi në dëm do të shkonte në miliona paund dhe dallimi me skemën industriale do të ishte

shumë i dukshëm.

4.14 Sistemet e financimit

Në vitin 1948, sistemi i vjetër i kompensimit të punëmarrësve të financuar privatisht i dha rrugë

skemës së dëmtimeve industriale të ndrejtuar nga shteti. Sigurimi privat u zëvendësua nga fondet

publike. Një fond i veçantë u krijua për të paguar për skemën e re. Kjo u financua nga kontributet

e detyrueshme për punëmarrësit; palët nuk mund të zgjedhin të vetë nëse të sigurohen ose të dalin

nga sistemi. Përqindja fillestare e mbledhur ishte 40% për secilin punëmarrës e paguar nga

punëdhënësi dhe punëmarrësi, ndërsa 20% e mbetur kontribuohej nga Thesari nga taksat e

përgjithshme. Kontributet e përcaktuara nuk bënin dallim midis industrive, në bazë të rrezikut

relativ të tyre për të shkaktuar dëmtime: vlerësimi i tillë u refuzua si tepër i shtrenjtë për tu

administruar dhe se kontribonte pak për sigurinë industriale.609 Siç u diskutua më lart, punëmarrësit

u siguruan që nga dita e tyre e parë në punë; nuk ka pasur kërkesë që ata të kontribuojnë një numër

minimal të kontributeve në mënyrë që të përfitojnë. Skema kështu, nuk kishte vetëm një lidhje të

ngushtë me parimin e sigurimit.

Sistemi i financimit ka mbetur në vend për më shumë se 25 vjet, edhe pse përqindjet e kontributeve

ndryshuan, në mënyrë që punëdhënësit përfundimisht të financonin 57%, të punësuarit 26% dhe

Thesari 17% .610 Gradualisht administrimi i skemës u integrua në strukturën e përgjithshme të

sigurimeve shoqërore. Në vitin 1973 kjo arriti kulmin me heqjen e fondit të veçantë për lëndimet

industriale.611 Pjesërisht kjo ishte për shkak të mospëlqimit të përgjithshëm të kontributeve të

rezervuara dhe vështirësive dhe shpenzimeve të administrimit të tyre. Në vitin 1990 fondet për

skemën u transferuan në Fondin e Konsoliduar në mënyrë që skema të jetë tërësisht e mbështetur

nga taksat. Kjo do të thotë se tani nuk ka asnjë fond të ndarë veçmas dhe as nuk ka kontribute që

përkrahin drejtpërsëdrejti kompensimin e lëndimeve industriale.

4.15 Administrimi dhe gjykimi i pretendimeve

4.15.1 Pretendimet dhe ankesat

609 The Pearson Report (fq 12) vol 1 para 902. 610 Brown (fq 25) 84. 611 Social Security Act 1973 s 94.

114

Skema e dëmtimeve industriale, duke qenë pjesë e sigurimeve shoqërore, administrohet nga

Departamenti për Punë dhe Pension (DPP). Kërkesat i bëhen DPP dhe një vendimmarrës i

paanshëm vendos mbi kërkesën pa seancë dëgjimore në bazë të të gjitha provave në letër, duke

përfshirë këshillat, që mund të kërkohen nga mjekët të cilët janë trajnuar në mënyrë të veçantë për

të analizuar aftësinë e kufizuar. Zgjidhja e pretendimeve për lëndime industriale zakonisht është

më e komplikuar sesa në rastet e tjera të sigurisë sociale, shpesh për shkak të pyetjeve mjekësore

që mund të duhet të zgjidhen. Pretenduesit kanë më shumë gjasa ta ankimojnë vendimin, ka pasur

7,300 ankesa në 2009 nga 40,000 pretendime për përfitim.612 Aplikimet ndodhin jashtë strukturës

gjyqësore për drejtësinë civile në përgjithësi. Në vend të kësaj, ekziston një e drejtë ankimi kundër

vendimit të DPP-së në një Tribunal të Shkallës së Parë. Ky tribunal përbëhet nga një gjyqtar i

kualifikuar ligjërisht, i cili mund të jetë i vetëm ose me dy persona të tjerë që japin ekspertizë

financiare, mjekësore ose paaftësie. Një shkallë tjetër apelimi tjetër qëndron në Tribunalin e Lartë

dhe më tej, nëse merret autorizimi, në Gjykatën e Apelit.

4.15.2 Tribunale dhe, jo gjykata.

Tribunalet janë shumë të ndryshme nga gjykatat tradicionale të cilat kanë përcaktuar rastet e

kompensimit të punëmarrësve përpara se sistemi të shtetëzohej në vitin 1948. "Në shumë pak kohë,

kompensimi i punëmarrësve zbriti nga idealet e tij të larta për të qenë një shërbim social pa faj në

një fushëbeteje ligjore mes sindikatave dhe kompanive të sigurimeve, me gënjeshtra, mashtrime

nga të gjitha anët dhe me shpenzimë astronomike administrative, ligjore dhe mjekësore ".613 Mund

të argumentohet se paditë për dëm sot ndajnë shumë nga këto veçori. Në të kundërt, sistemi tribunal

ofron një sistem të lirë, të shpejtë dhe më joformal të drejtësisë dhe përfshirja e avokatëve është

shumë më pak e zakontë.614 Gjykatësi i Tribunalit merr pjesë më aktive në procedurë sesa gjyqtari

në gjykatën civile tradicionale. Procedura është shumë më pak formale dhe dëshmitarët rrallë

thirren. Procesi i apelimit zakonisht zgjat nga tre deri në tetë muaj dhe seanca zgjat zakonisht më

pak se një orë. Pretenduesit nuk kanë pse të marrin pjesë, edhe pse shumica e bëjnë. Kjo është

pjesërisht sepse, në rastet e aksidenteve në punë, shumica e tyre ndihmohen nga një avokat ose

përfaqësues i caktuar nga sindikata e tyre, edhe pse nuk ka ndihmë ligjore për të paguar koston.

Shërbimi i tribunalit në vetvete është i lirë.

4.15.3 Kostot administrative

Në vitin 2007, kostoja administrative e pagesës së përfitimit të aftësisë së kufizuar thuhet të ketë

qenë vetëm 2% e kostos totale të skemës.615 Përkundrazi, katërmbëdhjetë vjet më parë kostoja

612 Ministry of Justice, Tribunals Service Quarterly Statistics 2009–10, table 1.1c <http://www.

tribunals.gov.uk/Tribunals/Documents/Publications/tribs-q42009-10-statsc.pdf>. 613 OH Parsons, A No-Fault System? Not Proven (1974) Industrial LJ 129 614 J Baldwin/N Wikeley/R Young, Judging Social Security (1992). 615 Department for Work and Pensions, The Industrial Injuries Disablement Benefit Scheme – a Consultation Paper

(2007) 4.19.

115

është thënë të jetë 11% e shpenzimeve për përfitime.616 Cilado qoftë shifra e saktë, ajo dallon

shumë me atë të sistemit të dëmit që konsumon në shpenzime operative 45% të totalit të dëmeve

të paguara dhe shpenzimeve administrative. Kjo është, për çdo paund të shpenzuar në sistemin e

dëmit vetëm 55 cent shkon tek paditësi.617 Ndërsa kostoja administrative e sistemit të dëmit është

pothuajse sa dëmet që paguan, skema e dëmtimeve industriale është shumë më kosto efektive,

pjesërisht sepse ajo nuk bazohet në faj, përfshin pak avokatë, dhe përdor sistemin e tribunalit në

vend të strukturës të gjykatës tradicionale.

4.16 E drejta e rekursit e institucioneve të kompensimit të punëmarrësve

4.16.1 Të drejtat e rekursit kundër punëdhënësit

Skema e dëmtimeve industriale financohet nga shteti. Institucionet e kompensimit të punëmarrësve

siç ekzistojnë në vendet e tjera evropiane janë të panjohura në Mbretërinë e Bashkuar dhe për këtë

arsye e drejta e rekursit nuk lind drejtpërsëdrejt. Për shkak se këto institucione të kompensimit të

punëmarrësve kudo në Evropë ofrojnë përfitime kolaterale për të lënduarit, u lejohet e drejta e

zëvendësimit për të rimarrë pagesat e tyre nga shkakëtarët e dëmit. Ato i zbatojnë këto të drejta

nëpërmjet marrëveshjeve të përgjithshme të rikuperimit, ku siguruesit e detyrimeve bien dakord

paraprakisht për të rimbursuar një përqindje të të gjitha pretendimeve nën një shumë të caktuar.

Kjo shmang rastet gjyqësore individuale dhe bën zëvendësimin administrativisht të zbatueshëm

dhe financiarisht efikas.618

Marrëveshjet e përgjithshme të rikuperimit në favor të shtetit në lidhje me përfitimet e sigurimeve

shoqërore nuk ekzistojnë në Mbretërinë e Bashkuar sepse ekziston një sistem gjithëpërfshirës i

rikuperimit së përfitimeve siç është përshkruar më poshtë.619 Shteti është në gjendje të rikërkojë

shumën e pagesës së përfitimeve të sigurimeve shoqërore të paguara një paditësi për një dëmtim

për të cilin është paguar edhe shpërbilimi i dëmit. Ndryshe nga vendet e tjera, çdo pretendim

individual shqyrtohet për të përcaktuar nëse përfitimi mund të rikuperohet nga kompensuesi sipas

fakteve të rastit. Në shumicën e rasteve kompensuesi është siguruesi i punëdhënësit, ndonëse disa

punëdhënës të mëdhenj dhe organizata shtetërore lejohen të vetë-sigurohen dhe të paguajnë dëmet

direkt vetë. Megjithatë, nëse nuk ngrihet ndonjë padi për shpërblim dëmi, përfitimet nuk mund të

rikthehen edhe pse është e dukshme se një punëdhënës ishte përgjegjës për dëmitimin. Shteti nuk

ka të drejtë të pavarur të rekursimit kundër një shkaktari dëmi; rimbursimi i tij është i varur nga

padia për shpërblimin e dëmit.

616 Industrial Injuries Advisory Council, Periodic Report (1993) 28. 617 The Pearson Report (fq 12) vol 1 para 256. The Lord Chancellor’s Civil Justice Review (Cm 394, 1986) 618 W Pfenningstorf/D Gifford, A Comparative Study of Liability Law and Compensation in Ten Countries and the

USA (1991) 134. 619 Nos 142–149 below.

116

4.16.2 Të drejtat e rekursit kundër një bashkë të punësuari ose një pale të tretë

Në teori, kërkesa e shtetit për rimbursim ndaj kompensuesit mund të përfshijë një padi kundër një

bashkë të punësuar që ka shkaktuar me neglizhencë lëndimin dhe ka paguar personalisht dëmin.

Megjithatë, në praktikë kjo nuk ndodh kurrë dhe nuk lind rekurs. Edhe pse baza e shumë padive

për dëm qëndron mbi parimin e përgjegjësisë së prejardhur, në praktikë, i bashkë punësuari i

pakujdesshëm që shkakton dëmtimin nuk e paguan kurrë vetë dëmin. Është gjithmonë përgjegjësi

e punëdhënësit ose siguruesit të tij. Ekziston edhe një marrëveshje midis siguruesve dhe

organizatës së punëdhënësve, se siguruesit nuk do të zëvendësojnë dhe nuk do të kërkojnë të

mbulojnë dëmet që duhet të paguhen nga punëmarrësi neglizhent.620

Një qëndrim i ngjashëm lind në lidhje me rimbursimin nga palët e treta. Në teori, për shembull,

është e mundur që një prodhues neglizhent mund të jetë përgjegjës për një dëmtim në punë që

rezulton nga furnizimi i pajisjeve të dëmtuara. Megjithatë, ligji e mban punëdhënësin rreptësisht

përgjegjës, dhe në praktikë punëdhënësi gjithmonë do të jetë pala që do të paditet, edhe pse ai

mund të kërkojë ta bashkojë prodhuesin në gjykim. Përsëri, pra, shteti nuk është në gjendje të

kërkojë rikuperim nga ndonjë palë e tretë, përveç nëse i paguan dëmet direkt tek paditësi.

4.17 Ndërveprimi me sistemin e përgjithshëm të mirëqenies sociale dhe sigurimit privat

4.17.1 Burimet e financimit

Fondet fillestare janë ato të siguruara nga shteti. Kjo do të thotë, paditësi zakonisht do të kërkojë

së pari përfitimin nga sigurimet shoqërore dhe kujdesin falas mjekësor nga Shërbimi Shëndetësor

Kombëtar. Është gjithashtu e mundur që një pakicë e pretenduesve të përfitojnë nga forma të

ndryshme të sigurimit privat. Këto përfshijnë sigurimin e aksidenteve dhe paaftësisë, sigurimin e

përhershëm shëndetësor dhe sigurimin mjekësor privat. Më të rëndësishme për viktimën e një

dëmtimi industrial janë përfitimet që zakonisht ofrohen nga punëdhënësi i tij. Këto përfshijnë

pagesën ligjore për sëmundje, një shumë e vogël e përcaktuar nga legjislacioni, aktualisht £ 81 në

javë. Në të kundërt, pagesa për sëmundje në punë mund të mbulojë pjesën më të madhe apo edhe

të gjitha humbjet e pagave për një periudhë të caktuar në përputhje me kushtet dhe përcaktimet e

kontratës së punës. Pra, e drejta e punëtorit të dëmtuar për të vazhduar të marrë pagat, do të varet

nga kushtet e negociuara si pjesë e kontratës së punës. Disa vende pune mund të ofrojnë mbrojtje

për shumë muaj mungesë nga puna dhe mund të zëvendësojnë plotësisht fitimin e munguar;

profesione të tjera ofrojnë vetëm një shlyerje të kufizuar, vetëm një përqindje e të ardhurave do të

mbulohen për një periudhë më të shkurtër kohore. Në praktikë, mbrojtja më bujare shpesh gjendet

si pjesë e termave dhe kushteve të punës për ata që punojnë në klasën e mesme, dhe ka shumë më

pak mbështetje për klasën punëtore ose në punë manuale.

620 Shih më poshtë

117

4.18 Reduktimi i përfitimeve

4.18.1 Sigurimet shoqërore

Ekzistojnë dispozita të përgjithshme në kuadër të legjislacionit të sigurimeve shoqërore, të cilat

kanë për qëllim parandalimin e mbi kompensimit për të njëjtin rast ose nevojë. Rregullat janë

komplekse dhe jo konsistente.621 Sidoqoftë, në përgjithësi mund të thuhet se marrja e përfitimeve

të paaftësisë dhe dëmtimeve industriale ka një efekt të kufizuar në përfitimet e tjera. Paditësit

shpesh e ruajnë të drejtën e tyre për përfitime të tjera kontributive përveç pensionit industrial. Për

shembull, kjo nuk ndikon në marrjen e përfitimit të paaftësisë ose pensionit të pleqërisë. Përfitimi

nuk është as i tatueshëm në mënyrë që të mos ndikojë në marrjen e ndihmave të punës ose të

fëmijëve. Në përgjithësi kjo krijon bazën për preferencën industriale e cila, siç u diskutua më sipër,

mund të jetë shumë e vlefshme në raste të caktuara.

Sidoqoftë, përfitimi i aftësisë së kufizuar do të rezultojë në zvogëlimin ose humbjen e ndihmave

të caktuara ne të ardhura. Këto përfshijnë subvencionimin e të ardhurave, përfitimin e pensioneve,

përfitimet e strehimit, dhe përfitimet nga taksat e këshillit. Edhe pse përfitimi i paaftësisë nuk

paguhet për shkak të humbjes së të ardhurave, ajo merret parasysh si e tillë dhe mund të rezultojë

që një punëtor i dëmtuar të përfitojë më pak se sa nëse nuk do ta kishte bërë fare kërkesën për

përfitim. Përfitimi nga paaftësia mund të ndikojë gjithashtu në sa paguhet paga e luftës. Më në

fund, marrja e kompensimit për përkujdesje konstante nën skemën industriale heq të drejtën për

kompensimin për përkujdesjen konstante ose të ndihmës për aftësi të kufizuar nën skemën kryesore

të sigurimit kombëtar.

4.18.2 Përveç sigurimeve shoqërore

Nuk ka dyshim se përfitimi i aftësisë së kufizuar nuk merret parasysh për të zvogëluar

kompensimin që pretenduesi ose punëdhënësi i tij mund të kenë lidhur nëpërmjet një skeme

sigurimi privat. As nuk do të preken pagesat nga puna për sëmundje ose paaftësi. Marrëveshjet

private ose dashamirësia duhen lënë jashtë llogarisë. Asnjë punëdhënës ose sigurues privat nuk

mund të pretendojë nga fondi i dëmtimeve industriale të rikuperojë përfitimet që ka paguar.

Sidoqoftë, përfitimi i paguar për paaftësi mund të rikthehet shtetit nga kompensuesi nëse ka një

padi të suksesshme për shpërblim dëmi siç shpjegohet më poshtë.

4.18.3 Ndërveprimi me përgjegjësinë e punëdhënësit

Paditësi në BM lejohet jo vetëm që të kërkojë dëmshpërblim për dëmin industrial në kuadrin e

skemës së sigurimeve shoqërore, por edhe të padisë punëdhënësin në sistemin e dëmit. Nuk ka

privilegj që përjashton punëdhënësin nga përgjegjësia. Dy llojet e pretendimeve janë tërësisht të

ndara kështu që pretendimi për sigurim shoqëror mund të sillet në të njëjtën proçedim si dhe

pretendimi për shpërblim dëmi. Kompensimi kërkohet nga fonde të ndryshme, një publik dhe tjetri

621 Wikeley (fq 81) 259 ff.

118

privat, dhe ato përfshijnë procedura, personel dhe gjykim shumë të ndryshëm. Një dallim i

dukshëm është se vetëm rreth 1% e të gjitha padive për shpeerblim dëmi përcaktohen nga një

gjykatës, pjesa tjetër zgjidhet jashtë gjykatës me marrëveshje. Në dallim, të gjitha pretendimet për

përfitime gjykohen dhe nuk komprometohen kurrë.

Para vitit 1948, pretenduesit përballeshin me një zgjedhje të vështirë: ata mund të merrnin

përfitimet industriale ose shpërblimin e dëmit. Ata nuk mund ti bënin të dyja. Për një sërë arsyesh,

pretenduesit zgjodhën me shumicë ose u shtynë, të merrnin përfitimin e sigurimeve shoqërore pa

faj.622 Kjo e linte sistemin e dëmit të luante vetëm një rol shumë të kufizuar në fushën industriale.623

Kishte kritika gjyqësore ndaj taktikave ' të mjerueshme’ dhe ‘ për të ardhur keq’ të përdorura nga

siguruesit për të parandaluar ndjekjen e padive për shpërblim dëmi.624 Përfundimisht, privilegji i

punëdhënësit u shfuqizua me statut625 dhe në gjashtëdhjetë vitet e fundit paditë për shpërblim

dëmi për aksidentet në punë kanë lulëzuar.

Deri në vitin 1990, shteti nuk kishte të drejtë të rimerrte asnjë nga përfitimet e sigurimeve

shoqërore që i kishte paguar një paditësi i cili më vonë kishte përfituar nga shpërblimi i dëmit. Më

pas, legjislacioni krijoi Njësinë Rikthimit të Kompensimit e cila mund të tërhiqte mbarpsht

shumicën e përfitimeve të paguara nga shteti për viktimat e aksidenteve deri në datën e shpërblimit

të dëmeve të tyre. Kjo skemë përshkruhet më në detaje më poshtë.626

4.19 Përgjegjësia e punëdhënësve

4.19.1 Klasifikimi

Përgjegjësia e punëdhënësve ndaj punëmarrësve për lëndime personale është parë tradicionalisht

si e përfshirë brenda legjislacionit të sistemit të dëmit. Megjithëse një padi ne lidhje me kontratën

është teorikisht e mundur, rrallëherë ndodh sepse në pothuajse të gjitha rastet nuk do të kishte

ndryshim të rezultatit. Rregullat që zbatohen janë pjesë e legjislacionit të përgjithshëm civil të

detyrimeve, edhe pse dispozita të veçanta janë bërë edhe vetëm për aksidentet në punë. Një

shembull i kësaj është ai ku statuti parashikon që punëdhënësit duhet të sigurohen kundër

përgjegjësisë së tyre.

Përgjegjësia e krijuar mbi shkeljen e detyrimit ligjor është shembulli më i rëndësishëm se ku është

bërë një dispozitë e veçantë. Megjithëse parimet e përgjithshme të një përgjegjësie të tillë rrjedhin

nga legjislacioni i përgjithshëm i sistemit të dëmit, në praktikë gjyqi dominohet nga paditë për

përgjegjësinë e punëdhënësve: gjyqtarët kanë konsideruar se shkelja e legjislacionit të shëndetit

dhe sigurisë zakonisht do të jetë e mjaftueshme, për të provuar shkeljen e detyrimeve në sistemin

622 WA Dinsdale, History of Açident Insurance in Great Britain (1954) 161. 623 Bartrip (fq 11) ch 10 624 Deane v H F Edwards & Co (1941) 34 Butterworth’s Workmen’s Compensation Cases (BWÇ) 183. 625 Law Reform (Personal Injuries) Act 1948. 626 Shih më poshtë

119

e dëmit. Në të kundërt, ata kanë refuzuar të lejojnë që legjislacioni i trafikut rrugor të përdoret për

të përcaktuar standardin e dëmit në të njëjtën mënyrë. Si rezultat, rregullat e zhvilluara për shkeljen

e detyrimeve statutore kanë krijuar një regjim të veçantë të detyrimeve për aksidentet e punës.

Veçanërisht kjo përfshin imponimin e asaj që shpesh është një formë më e rreptë e përgjegjësisë

sesa ajo e bazuar në provimin e fajit. Për më tepër, për shembull, mbrojtja e supozimit vullnetar të

riskut është mbajtur e pazbatueshme në padi për shkelje të detyrimit statuore. Rezultati, në

praktikë, është se baza e përgjegjësisë për aksidentet në punë shpesh është shumë e ndryshme nga

përgjegjësia për shkaqe të tjera të lëndimit.

4.19.2 Elementet e përgjegjësisë

Në terma të gjerë, ekzistojnë tre baza për vendosjen e përgjegjësisë ndaj një punëdhënësi. Sipas

rradhës së zhvillimit, këto janë rastet kur punëdhënësi është përgjegjës –

për shkelje të detyrës nga një punëmarrës tjetër i cili ishte duke vepruar gjatë punës

(përgjegjësi e prejardhur)

për shkelje të një detyrimi parësor, punëdhënësi i detyrohet drejtpërdrejt punëmarrësit të

dëmtuar, detyrimi i është vënë punëdhënësit nga gjyqtarët (shkelja e detyrimit të comon

laë)

për shkelje të një detyrimi parësor të vendosur ndaj punëdhënësit nga Parlamenti (shkelja

e detyrimit statutor).

Rezultati është se përgjegjësia nganjëherë bazohet në faj (sidomos kur përfshihen përgjegjësia e

prejardhur ose shkelja e common laë) dhe nganjëherë është strikte (ku përfshihet detyrimi statutor).

Këto përgjegjësi potenciale të ndryshme mund të jenë konfuzuese. Ekziston njëfarë pasigurie, për

shembull, për qëllimin e përgjegjësisë strikte. Si rezultat, praktikuesit e konsiderojnë këtë fushë të

së drejtës si më të komplikuar sesa ajo që përfshin padite e aksidenteve rrugore.627

4.19.3 Përgjegjësia e prejardhur

Edhe pse me origjinë në kohët mesjetare, përgjegjësia e prejardhur nuk mbështetej në faktin që një

punëmarrës të padiste punëdhënësin e tij deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Rasti i parë i raportuar

ishte në vitin 1837 kur një padi kundër një kasapi për neglizhencën e një punëmarrësi tjetër në

mbingarkimin e karrocës së tij e cila rezultoi në dëmtimin të paditësit.628 Përgjegjësia u hodh posht

për shkak se pretenduesi dhe i punësuari neglizhent ishin të dy të punësuar nga kasapi, dhe nuk

ishte menduar e përshtatshme që ligji të ndërhynte në marrëdhëniet e punës. Kjo mbrojtje e

627 H Genn, Hard Bargaining: Out of Court Settlements in Personal Injury Actions (1987). 628 Priestley v Fowler (1837) 3 M & W 1.

120

'punësimit të përbashkët' ishte shumë e ashpër dhe e kufizonte në mënyrë të konsiderueshme

përdorimin e përgjegjësisë së prejardhur.629

Më vonë në atë shekull si Parlamenti dhe gjyqësori e njohën ashpërsinë e legjislacionit dhe u

përpoqën të kufizonin efektin e mbrojtjes së punësimit të përbashkët. Akti i Përgjegjësisë së

Punëdhënësve i vitit 1880 pengoi që kjo mbrojtje të përdoret në disa situata. Përveç kësaj, gjyqtarët

vendosën se një punëdhënës mund të jetë përgjegjës për shkelje të detyrimit të tij të kujdesit dhe i

detyrohet drejtpërdrejt paditësit dhe nuk përfshin asnjë punëmarrës tjetër. Për përgjegjësinë e

prejardhur dhe mbrojtjen ndaj saj nuk bëhej fjalë. Përfundimisht, gjyqtarët e kufizuan

drejtpërsëdrejti fushëveprimin e punësimit të përbashkët duke vendosur, për shembull, se ai nuk

do të zbatohej nëse një punëmarrës plagoset kur përballet me rreziqe të njëjta si ato të drejtuara

publikut të gjerë. Ky ishte rasti kur një shofer autobusi u lëndua kur u përplas me një autobus tjetër.

Pjesërisht për shkak të këtyre kufizimeve, mbrojtja gradualisht ra dhe më shumë padi të bazuara

në përgjegjësi të prejardhur, patën sukses. Megjithatë, parimi i punësimi i përbashkët nuk u hoq

formalisht deri në vitin 1948.630 Edhe pas kësaj date, në praktikë, për pak kohë vetëm disa

punëmarrës sollën padi për shpërblim dëmi.631

Përgjegjësia e prejardhur kërkon që i bashkë punësuari të jetë përgjegjës për shkaktimin e lëndimit

dhe kjo pothuajse gjithmonë përfshin provimin se ai ishte në faj. Kjo është në kontrast të thellë me

një padi për shkelje të detyrimeve statutore, ku përgjegjësia shpesh imponohet pavarësisht nga keq

dashja. Sapo të vërtetohet faji, përgjegjësia e prejardhur kërkon që dëmtimi të kryhet, së pari, nga

një punëmarrës jo një kontraktues i pavarur dhe, së dyti, gjatë punës. Të dy këto kërkesa tashmë

janë diskutuar në lidhje me skemën e përfitimeve të dëmeve industriale,632 dhe ekzaminimi i

shtrirjes së punës është po aq i zbatueshëm këtu. Ka vetëm dallime të vogla. Për shembull,

dispozitat e veçanta ligjore në lidhje me shtrirjen e punës sipas skemës industriale nuk përsëriten

në legjislacionin e sistemit të dëmit, edhe pse kjo ka efekt të vogël në praktikë.

4.19.4 Kush është punëmarrës?

Testi i vjetër nëse punëdhënësi ishte në kontroll të punëtorit mban një farë rëndësie, por sot

gjyqtarët shikojnë një gamë shumë më të gjerë faktorësh për të përcaktuar marrëdhënien. Këto

përfshijnë, për shembull, mënyrën e pagesës, çfarë rreziqe financiare janë marrë përsipër, kush

zotëron mjetet ose pajisjet e punës, çfarë shkalle përgjegjësie është marrë përsipër dhe cfarë të

drejtash ka për të deleguar punën. Përshkrimi i marrëdhënies në kontratë është me rëndësi, por nuk

mund të japë përgjigjen përfundimtare pjesërisht sepse palët kanë nxitje për të maskuar pozicionin

629 RA Epstein, The Historical Origins and Economic Structure of Workers’ Compensation Law (1982) 16 Georgia

Law Review 775. 630 Law Reform (Personal Injuries) Act 1948 s 1 (1). 631 Bartrip (fq 11) ch 10. 632 Shih me lartee.

121

e vërtetë. Në përgjithësi, gjyqtarët në vitet e fundit i kanë bërë punëdhënësit përgjegjës për një

gamë më të gjerë të punëmarrësve për të reflektuar kompleksitetin në rritje të praktikave dhe

strukturave të punës.633

Megjithëse në përgjithësi punëdhënësit nuk janë përgjegjës për veprimet e kontraktorëve të

pavarur, ata mund të jenë përgjegjës nëse kanë shkelur një ligj primar të common laë ose detyrim

statutor që është vënë mbi ta. Për shembull, edhe pse nuk janë përgjegjës për fajin e një kontraktori

elektrik që shkakton një situatë të rrezikshme, ata do të jenë rreptësisht përgjegjës për shkeljen e

detyrave statutore për të siguruar që mjetet dhe pajisjet të jenë të sigurta për punëmarrësit për t'u

përdorur. Punëdhënësit gjithashtu mund të jenë përgjegjës për shkeljen e detyrimeve të tjera "të pa

delegueshme" edhe pse shtrirja e tyre është e paqartë.634

4.19.5 Cilat janë kufijtë e punës?

Rastet këtu janë sa të shumta në numër aq kanë dhe lidhje me skemën e përfitimeve nga dëmtimet

industriale, për të njëjtat arsye: vështirësitë në kufirin e përcaktimit të kufijve të punës. Përsëri

vendimet shpesh duhet të lexohen të kufizuara në faktet e tyre specifike. Një veprim do të gjykohet

të jetë brenda punës nëse është shprehimisht ose në mënyrë të nënkuptuar i autorizuar nga

punëdhënësi, ose nëse është e lidhur në mënyrë të mjaftueshme me punën, në mënyrë që të thuhet

se është në mënyrë të arsyeshme rastësore e saj. Shumë nga rastet kanë të bëjnë me çështjet e

diskutuara tashmë, siç janë ato që kanë të bëjnë me udhëtimet gjatë punës, ose veprimi në raste

urgjente ose vendosja e kufijve kohorë dhe hapësinorë të punës. Gjatë viteve të fundit është marrë

një vështrim më i gjerë për shtrirjen e punës. Në veçanti, është konstatuar se përgjegjësia mund të

lindë nëse veprimi në fjalë është i lidhur mjaftueshëm ngushtë me punën sa të bejë punëdhënësin

përgjegjës.635Ky test i paqartë zgjeron më tej përgjegjësinë potenciale.

4.19.6 Shkelja e detyrimeve të common law.

Pjesërisht si një mjet për të shmangur mbrojtjen e ‘punësimit të përbashkët’ që më parë kufizoi

fushëveprimin për përgjegjësinë e prejardhur, gjyqtarët vendosën detyrime drejtpërdrejtë mbi

punëdhënësit. Ekzistojnë katër detyrime të tilla. Punëdhënësi duhet të sigurojë:

■ personel kompetent

■ ambient dhe pajisje adekuate

■ një vend të sigurtë pune, dhe

■ një sistem të sigurt të punës

633 R Kidner, Vicarious Liability: For Whom Should the Employer be Liable? (1995) 15 Legal Studies 47. 634 Rogers (fq 24) 20–21. 635 Lister v Hesley Hall [2002] 1 AC 215.

122

Këto detyra, me origjinë nga shekulli i nëntëmbëdhjetë, tani kanë rëndësi të kufizuar në praktikë

për shkak të zhvillimit të detyrave statutore, të diskutuara më poshtë. Ka disa arsye për këtë.

Megjithëse nuk mund të delegohen te një tjetër, detyrat e common laë kërkojnë që punëdhënësi

ose agjenti i tij të provohen se janë në faj. Në të kundërt, shumë detyra statutore krijojnë përgjegjësi

strikte. Detyrat statutore janë më të sakta, zakonisht të përcaktuara në legjislacion në detaje të

konsiderueshme kur krahasohen me përgjithësimet e paqarta të common laë. Ato ofrojnë një

udhëzim shumë më të qartë në lidhje me faktorët që ndikojnë, për shembull, nëse ekziston një vend

i sigurt pune ose kur mund të lindë përgjegjësia për manovrimin manual ose përdorimin e pajisjeve

të punës. Si rezultat, në praktikë vetëm kriteri për të siguruar një sistem të sigurt pune, i common

laë ka efekt, madje dhe kjo në shumë raste, përfshihet nga avokatët në padi vetëm si një argument

shtesë. Sidoqoftë, detyra për të siguruar personel kompetent mund të ketë akoma një vlerë në

zgjerimin e përgjegjësisë përtej asaj që imponohet në mënyrë të drejtpërdrejtë, sepse e bën

punëdhënësin të përgjegjshëm edhe për personelin që vepron jashtë punës së tyre, në rastet kur

dëmtimi ka vazhduar si pasojë e pakujdesisë ose sulmeve të qëllimshme nga një bashkë i punësuar.

4.19.7 Shkelja e detyrimeve statutore

Legjislacioni për shëndetin dhe sigurinë, duke filluar nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, u

hartua kryesisht për të rregulluar rreziqet në vendin e punës duke krijuar një sistem administrativ

për të inspektuar ambientet e punës dhe për të drejtuar masat për të parandaluar dëmtimet. U

mbështet nga fuqi të ndryshme zbatimi, dhe nëse ishte e nevojshme, ligji penal. Sidoqoftë, sistemi

i dëmit shumë shpejt u miratua dhe në shumë mënyra e mbuloi këtë legjislacion, dhe në ditët e

sotme funksioni i tij primar ligjor është të mundësojë punëmarrësit e dëmtuar për të marrë

kompensim në sistemin e dëmit. Këtë e bën duke krijuar supozimimin se shkelja e ligjit penal në

lidhje me shëndetin dhe sigurinë përbën një shkelje të standardit të kujdesit të kërkuar në sistemin

e dëmit. Në të vërtetë, legjislacioni ka qenë më i përdorur në legjislacionin civil për të krijuar një

padi për shkelje të detyrës statutore se sa është përdorur në legjislacionin penal për të ndëshkuar

shkelësit.

Si rezultat i zbatimit të direktivave të ndryshme të Komunitetit Europian, Mbretëria e Bashkuar

tani ka një grup shumë të plotë dhe të detajuar rregullash që mbulojnë të gjitha aspektet e sigurisë

në punë. Veçanërisht, një grup i rregulloreve të miratuara në vitin 1992 kishin efekt të gjerë,

pjesërisht për shkak se rregullat që ato krijuan nuk janë specifike për industri apo tregti të caktuara

siç ishin rregulloret që zëvendësuan. Në vend të kësaj, rregullat tani zbatohen njësoj për zyrat,

dyqanet, fabrikat dhe vendet e tjera të punës. Megjithëse tani ato janë një burim shumë i

rëndësishëm i përgjegjësisë civile dhe përdoret gjerësisht nga praktikuesit, rregulloret nuk

diskutohen në detaje në tekstet për sistemin e dëmit dhe revistat akademike i kushtojnë pak

vëmendje.

123

Nëse një rregullore imponon përgjegjësi të rreptë mbi një punëdhënës kjo varet nga mënyra se si

është formuluar. Disa detyra janë absolute dhe nuk lejojnë asnjë justifikim, si në rastin e shkallëve

lëvizëse që kërkohet të funksionojnë në mënyrë të sigurtë.636 Detyrat e tjera i nënshtrohen

kualifikimit, në rastet kur pajtueshmëria është e nevojshme vetëm 'për aq sa është praktikisht e

zbatueshme', një frazë kjo që ka sjellë nje numër të madh vendimesh konfliktuale. Ndonjëherë

përgjegjësia strikte është vendosur dhe padia ka pasur sukses edhe pse rreziqet nuk mund të ishin

parashikuar ose kostoja e marrjes së masave paraprake ka qenë shumë e lartë. Në raste të tjera në

interpretimin e ‘masave të arsyeshme’ përgjegjësisa është mohuar, sepse faji ka munguar. Gjykatat

kanë dështuar të zhvillojnë një qasje të qëndrueshme ndaj problemit nëse vendoset apo jo

përgjegjësia strikte. Një nga arsyet kryesore për këtë, sipas një komentatori, është se disa gjyqtarë

janë ndikuar nga fakti se tashmë ekziston kompensimi pa faj, në dispozicion sipas skemës

industriale të dëmtimeve.637 Sidoqoftë, në përgjithësi mund të themi se shtrirja e fushës së

rregullimit në vitet e fundit ka çuar në një përgjegjësi më të rreptë për dëmin nga lëndimet në punë.

Në veçanti, kërkesa që të gjithë punëdhënësit tani duhet të kryejnë formalisht 'një vlerësim të

përshtatshëm dhe të mjaftueshëm të rreziqeve' që përfshin çdo punëmarrës, ka ofruar një ndihmë

të vlefshme në përcaktimin e përgjegjësisë.638

Edhe pse përgjegjësia mund të jetë strikte, kjo nuk do të thotë se shkaku nuk mund të përdoret për

të hedhur poshtë një padi. Për shembull, mund të argumentohet se dështimi i punëdhënësit për të

vlerësuar rrezikun nuk është shkaku i dëmit të pësuar nëse aksidenti do të kishte ndodhur gjithsesi.

Një rast i dukshëm në të cilin shkaku është ngritur për të hedhur poshtë padinë përfshinte një

punëdhënës i cili nuk u mbajt përgjegjës, edhe pse ai ishte në kundërshtim me rregulloret, duke

furnizuar çizme sigurie me një vrimë të vogël.639 Çizmet kishin për qëllim të mbronin një shofer

kamioni qumështi kundër rrezikut të rënies së objekteve mbi këmbë. Në fakt, gjatë motit të ftohte,

shoferii iu duhesh të gërmonte automjetin e tij nga akulli dhe dëbora. Uji depërtoi në çizme dhe ai

pësoi ngrirje të gjymtyrëve. U konstatua se ky nuk ishte rreziku ndaj të cilit çizmet kishin për

qëllim të ruanin, dhe lloji i dëmtimit nuk ishte i mbrojtur. Argumenti i shkakut, në fakt, mundi

përgjegjësinë strikte.

4.19.8 Efekti i veprimeve kontribuese të viktimës

Ndryshe nga skema industriale, veprimet e kryera me neglizhencë te viktimës mund të përbëjë

bazën për mbrojtje. Kjo rezulton në zvogëlimin e dëmeve që duhen paguar. Deri në miratimin e

legjislacionit në vitin 1945, çdo faj nga ana e paditësit do të kishte çuar në rrezimin e padisë, por

tani dëmet mund të ndahen sipas pjesëve të përgjegjësisë së palëve zakonisht në menyrë të tille që

paditësi të kompensohet për shumicën e dëmeve të tij.640 Neglizhenca kontribuese zvogëlon

636 The Workplace (Health, Safety and Welfare) Regulations (1992) (SI No 3004) reg 19. 637 Atiyah’s Açidents (fq 15) 98. 638 The Management of Health and Safety në Work në Regulations 1999 (SI No 3242) reg 3. 639 Fytche v Wincanton Logistics Ltd [2004] 4 All ER 221. 640 Law Reform (Contributory Negligence) Act 1945.

124

dëmshpërblimet në rreth një të katërtën e të gjitha padive për shpërblim dëmi, ndërkohë që asnjë

reduktim i tillë nuk mund të ndodhë nën skemën industriale, sepse nuk bazohet në faj nëse ai është

i punëdhënësit, i një punëmarrës tjetër ose i vetë pretenduesit. 641

Në sistemin e dëmit mbeten disa mundësi për të shmangur plotësisht përgjegjësinë. Së pari, siç

kemi parë më lart, argumentet e shkakut mund të përdoren për të treguar se shkelja e detyrave nga

punëdhënësit nuk kane qenë ligjërisht shkaku i lëndimit. Së dyti, nëse veprimet e paditësit janë të

tilla që dalin jashtë punës së tij, padia e tij ka të ngjarë të dështojë sepse nuk do të jetë në gjendje

të mbështetet në ato detyrime të kujdesit të cilat do të mund të mbeshtetej nëse veprimet do të ishin

brenda punës së tij.642

4.20 Sfera e mbrojtjes

4.20.1 Aksidentet dhe sëmundjet

Ndryshe nga skema shtetërore, paditësit për shpërblimin dëmit që kërkojnë kompensim për një

sëmundje nuk kufizohen nga një listë e caktuar që liston sëmundjet ose dëmtimet e mbuluara dhe

kufizon kompensimin për punësime të veçanta. Në vend të kësaj ata mund të padisin me prova se

sëmundja është shkaktuar në rrethanat individuale të punës së tyre. Megjithatë, sistemi i dëmit

është i ngjashëm me skemën industriale sepse që të dy sistemet favorizojnë të lënduarit nga

aksidenti dhe jo nga sëmundja. Personat e përfshirë në aksidente mund të padisin për lëndimet e

tyre më lehtë sepse shkaku i fatkeqësisë së tyre është i qartë dhe mund të përcaktojnë përgjegjësinë

më lehtë. Në të kundërt, viktimat e sëmundjes nuk mund të kuptojnë se ata janë lënduar nga

keqbërja e një tjetri dhe mund të hasin vështirësi të mëdha në dhënien e shkakut, ndoshta disa vjet

pas ekspozimit të tyre fillestar ndaj substancave në punë.643 Si rezultat, janë bërë më pak padi për

sëmundje dhe më shumë për aksidente: në tre vitet nga 2007 deri në vitin 2010 janë bërë 2.4

milionë padi për të gjitha llojet e lëndimeve personale, por vetëm 49.000 prej tyre kanë të bëjnë

me sëmundje, duke qenë rreth një në pesëdhjetë në total.644 Brenda asaj periudhe trevjeçare kishte

253,000 padi për dëmtim në punë, por sëmundjet përbënin vetëm rreth një të pestën. Në fakt,

pavarësisht nga një sistem i hapur i dëmit, ka më pak padi për sëmundje sesa nën skemën

industriale me listë të mbyllur ku paditë e reja për sëmundje tani janë në numër të barabartë me

ato të aksidenteve.645

Përkundër këtyre shifrave mund të themi se sistemi i dëmit ka njohur gjithnjë e më shumë efektet

e fshehura të punës mbi shëndetin dhe kjo është reflektuar në statistikat gjyqësore. Për shembull,

njohja më e madhe ndaj rreziqeve të lëvizjeve manuale të përsëritura, ose të asbestit ose zhurmës

në punë, në periudha të ndryshme ka rezultuar në sjelljen e shumë rasteve të reja. Në veçanti,

641 Harris et al (fq 67) 91. 642 E diskutuar me siper ne lidhje me skemen indurstriale 643 Stapleton (fq 66). 644 Compensation Recovery Unit reply to a Freedom of Information Act request, 14 April 2010. 645 No 58 above

125

pretendimet e minatorëve në lidhje me, së pari, sëmundjet e frymëmarrjes, dhe së dyti, përdorimin

e mjeteve pneumatike çuan në skemat e marrëveshjeve të cilat u quajtën 'skemat më të mëdha të

dëmtimeve personale në historinë juridike britanike dhe ndoshta në botë'. 646 Nga 1999 -2004 rreth

760,000 prej këtyre padive të veçanta u regjistruan. Nën skemën e sëmundjes së frymëmarrjes u

paguan 2.300 milionë paund, dhe nën skemën e dëmtimeve nga vibrimet 1.700 milionë paund.647

Ndërsa çmimi mesatar për dëmtimet nga dridhjet ishte 8,300 £, për sëmundjet e frymëmarrjes ishte

vetëm 1,500 £. Kostoja e administrimit ishte shumë e lartë: shpenzimet e avokatëve nën skemën e

frymëmarrjes mesatarisht ishin 1,920 £ nga një kosto totale prej £ 3,200 e nevojshme për të

administruar çdo padi.648 Të gjitha këto skema shlyerje kanë përfunduar dhe kjo përbën një rënie

të konsiderueshme të numrit të padive për sëmundje në statistikat më të fundit të padive të sjella

në sistemin e dëmit për lëndime personale.

4.20.2 Dëmtimet personale

Zakonisht është shumë e dukshme nëse pretenduesi ka pësuar një dëmtim personal. Megjithatë,

një rast i rrallë mbi të cilin u ngrit çështja ishte vendi ku punëmarrësit ishin ekspozuar ndaj azbestit

dhe kishin zhvilluar pllaka pleurale të cilat ishin asimptomatike.649 Atyre iu mohua kompensimi

sepse dëmtimi që kishin pësuar nuk i kishte përkeqësuar gjëndjen fizike; ndryshimi i gjendjes, në

vetvete, ishte i pamjaftueshëm për të bazuar padinë.

Përgjegjësia për lëndime personale përfshin çdo formë të dëmtimit ose shqetësimit mendor nëse

shoqërohet me dëmtime fizike. Edhe mërzitja e thjeshtë ose shqetësimi i vogël që shkakton një

natë pa gjumë mund të kompensohet. Sidoqoftë, aty ku nuk ka dëmtime fizike dhe vetëm dëmtime

mendore ka rregulla të veçanta që kufizojnë përfitimin. Për shembull, e drejta varet nga provimi

se një sëmundje e njohur psikiatrike është vuajtur. Vetëm format më të rënda të vuajtjeve mendore

do të pranohen.650 Përsëri, pra, sistemi i dëmit është i ngjashëm me skemën industriale duke

kufizuar rreptësisht këto lloje padie. Sidoqoftë, është e vërtetë të thuhet se ato janë rritur në numër

gjatë viteve të fundit dhe punëmarrësit e pambrojtur për të cilët nuk është bërë ndonjë dispozitë e

veçantë tani kanë më shumë mundësi të kërkojnë dëmshpërblim të dëmit nëse puna është shkaku

i prishjes së tyre mendore.651

4.20.3 Përveç dëmtimeve personale

Përgjegjësia mund të shtrihet në kompensimin për dëmtimin e pronës së punëmarrësve.

Megjithatë, nuk është i detyrueshëm sigurimi kundër një humbjeje të tillë siç është në rastin e

646 Department of Trade and Industry, Coal Health Claims <http://www.dti.gov.uk/ coalhealth/01.htm>. 647 House of Commons Parliamentary Debates, 25 June 2009, Written Answer në column c1110W. 648 National Audit Office, Coal Health Compensation Schemes, HC 608 session 2006–07. 649 Rothwell v Chemical & Insulating Co ltd [2008] 1 AC 281. 650 Rogers (fq 24) para 5–61 ff; Deakin/Johnston/Markesinis (fq 24) 139–156. 651 Hatton v Sutherland [2002] 2 All ER 1

126

lëndimeve personale. Humbja e pronës, nëse ndodh, në një rast ku është punëdhënësi përgjegjës

zakonisht shumë e papërfillshme dhe rrallë shënohet në aktin e shlyerjes.

Një punëdhënës nuk ka përgjegjësi për të rimbursuar humbjet e pastra ekonomike. Kështu që

humbja e pagave që rezulton nga mbyllja e përkohshme e një linje të prodhimit të fabrikës si

rezultat i një aksidenti nuk mund të kërkohet në sistemin e dëmit, nga ana e atyre që nuk vuajnë

nga dëmtime fizike. Punëdhënësi nuk ka asnjë detyrim për të mbrojtur punëmarrësin e tij nga

humbja ekonomike e shkaktuar nga një palë e tretë për të cilën punëdhënësi nuk është përgjegjës.

Në mënyrë të veçantë, për shembull, ai nuk detyrohet për të këshilluar punëmarrësin e tij për tu

siguruar personalisht kundër rreziqeve të veçanta që dalin nga dërgimi i tij jashtë shtetit.652

Common laë gjithashtu nuk siguron asnjë kompensim për dëmtimet e dinjitetit që rezultojnë nga

diskriminimi ose ngacmimi seksual. Megjithatë, fushëveprimi për pretendime të tilla mund të

gjenden në legjislacionin e përgjithshëm të punës, ngacmimit dhe anti-diskriminimit.653 Për

shembull, një prentendim mund të paraqitet në tribunal nëse punëdhënësi e ka shkarkuar

padrejtësisht punëmarrësin ose veprimet e tij mund në mënyrë konstruktive kanë çuar në një

shkarkim të tillë. Padia duhet të kryhet brenda tre muajve. Kompensimi është në dispozicion vetëm

për humbje financiare dhe jo për lëndimin e ndjenjave. Çmimi themelor varet nga mosha dhe

kohëzgjatja e shërbimit të punëmarrësit, por kjo plotësohet me një shpërblim që ofron kompensim

për humbjen financiare. Sidoqoftë, nuk merr parasysh lëndimin e ndjenjave. Aktualisht kufiri i

sipërm për këtë shpërblim është £ 68,400,654 edhe pse është e rrallë për një tribunal që të japë një

shumë të tillë nëse punëmarrësi nuk fiton të ardhura shumë të larta. Për të shmangur këto kufizime

ligjore në tribunal, një punëmarrës mund të padisë në gjykatë për një shkarkim të padrejtë, edhe

pse ky është një veprim i pazakontë dhe më i rrezikshëm.

Sipas Aktit të Mbrojtjes nga Ngacmimi 1997, një prentendim mund të ngrihet në lidhje me sjelljen

e llogaritur për të shkaktuar shqetësim dhe gjykohet si shtypëse dhe e paarsyeshme.655 Veprimi

ndaj paditësit duhet të ndodhë në të paktën dy raste. Ai shihet objektivisht dhe nuk ka nevojë të

jetë kriminal.656 Akti është më bujar se sistemi i dëmit ose legjislacionit të punës, sepse lejon që

pretendimi të ngrihet në çdo kohë brenda gjashtë viteve nga momenti i ngacmimit. Përveç kësaj,

kompensimi mund të jepet dhe për një ankth të thjeshtë dhe nuk është e nevojshme të tregohet se

është pësuar një lëndim psikiatrik. Ankthi dhe shqetësimi nuk përfitojnë kompensim në sistemin e

dëmit as në legjislacionin e punës. Si në sistemin e dëmit, procedurat sipas Aktit kryhen nëpërmjet

sistemit tradicional të gjykatave dhe jo nëpërmjet një tribunali. Nuk ekzistojnë kufizime financiare

për dëmet që mund të kompensohen, në një rast është dhënë 800,000 £.657

652 Reid v Rush and Tomkins [1990] Industrial Cases Reports 61 653 S Deakin/G Morris, Labour Law (5th edn 2009); I Smith/G Thomas, Employment Law (9th edn 2007); N

Bamford/M Malik/C O’Cinneide, Discrimination Law (2008). 654 Employment Rights (Increase of Limits) Order 2010 (SI No 2926) effective February 2011. 655 Thomas v News Group Newspapers [2001] All ER 246. 656 Veakins v Kier Islington Ltd [2010] Industrial Relations Law Reports (IRLR) 132. 657 Green v Deutsche Bank [2006] IRLR 764.

127

Një bazë më e përgjithshme për të mbështetur padinë ndaj diskriminimit qëndron në Aktin e

Barazisë i vitit 2010. Ky Akt ofron mbrojtje kundër diskriminimit në bazë të gjinisë, moshës, fesë,

aftësisë së kufizuar dhe orientimit seksual. Padia kundër një punëdhënësi mund të kryhet për

mosmarrjen e masave të arsyeshme për të parandaluar diskriminimin edhe nëse është nga një palë

e tretë, si një punëmarrës tjetër apo edhe një klient. Megjithëse dëmtimet janë të pakufizuara, në

praktikë kompensimi i dhënë për lendimin e ndjenjave nuk kalon më shumë se 30.000 paund 658.

Shuma të mëtejshme mund të paguhen për humbjen e të ardhurave ose për dëmtimet tipike.

4.20.4 Kategoritë dhe nivelet e dëmtimeve

Dëmet në rastet e përgjegjësisë së punëdhënësve vlerësohen në të njëjtën mënyrë si për çdo lloj

tjetër dëmtimi personal; nuk ka rregulla të veçanta. Kompensimi mund të merret si për humbjet

monetare ashtu edhe për ato jo-financiare që rezultojnë nga lëndimi ose vdekja. Kategoritë

kryesore të dëmit financiar janë humbja e të ardhurave dhe humbjeve nga pensioni, me shpenzimet

e kujdesit dhe rehabilitimit të cilat përbejnë pjesën më të madhe të shpërblimit në rastet më të rënda

të lëndimeve.

Në përgjithësi humbja jomonetare përbën një sasi të madhe të dëmshpërblimit. Ajo përbënte dy të

tretat e totalit të dhënë tridhjetë vjet më parë,659 dhe ka mbetur në atë nivel. Kjo rëndësi e

jashtëzakonshme e dhënë ndaj dhimbjes dhe vuajtjes pasqyron faktin se shumica e shpërblimeve

janë për shuma relativisht të vogla, mesatarisht më pak se £ 5,000.660 Në këto raste, pretenduesit

vuajnë shumë pak humbje financiare. Ata rikuperohen plotësisht nga lëndimet e tyre trupore dhe

mbeten pa pasoja të vazhdueshme. Në shumicën e rasteve aksidenti nuk rezulton në padi për

përfitime nga sigurimet shoqërore. Megjithatë, disa pretendime janë shumë më serioze. Në vitin

2002 siguruesit vlerësuan se 1% e të gjitha rasteve në sistemin e dëmit, pavarësisht nëse përfshinin

apo jo dëmtim nga puna, rezultonin në një pagesë prej 100,000 paund ose më shumë. Këto pak

raste ishin përgjegjëse për 32% të totalit të dëmeve të paguara nga sistemi.661

Dëmetimet në sitemin e dëmit tradicionalisht janë paguar vetëm në formën e një shume të

përgjithshme. Kjo është në kontrast të ngushtë me përfitimin e paaftësisë sipas skemës industriale

e cila mund të paguhet vetëm si pension. Megjithëse një shumë e përgjithshme është padyshim

mënyra më efikase për zgjidhjen e padive me shuma të vogla, kjo ka tërhequr shumë kritika kur

provohet e pamjaftueshme në rastet e lëndimeve afatgjata. Ka disa arsye për këtë. Për shembull,

pagesa e përgjithshme nuk mund të rishikohet për të vlerësuar një përkeqësim të më vonshëm të

paparashikuar në gjendjen e paditësit, megjithëse ekziston një procedurë shumë e kufizuar e

"dëmtimeve të përkohshme" që ofron pagesa shtesë nëse rreziku i identifikuar në një urdhër të

658 Da’ Bell v National Society for Prevention of Cruelty to Children [2010] IRLR 318. 659 The Pearson Report (fq 12) vol 2 table 107. 660 http://www.dca.gov.uk/majrep/claims/elclaims.htm. 661Lord Chancellor’s Department, Regulatory Impact Assessment on the Courts Bill (November, 2002) table 1.

128

gjykatës materializohet. Përsëri, pagesa e përgjithshme tradicionale nuk mund të shtohet nëse

pretenduesi tejkalon jetëgjatësinë e parashikuar kur është bërë shpërblimi, ose nëse inflacioni ose

luhatjet e tregut pakësojë shumën. Për shkak të këtyre kritikave, është zhvilluar një mënyrë e re e

pagimit të dëmtimeve: në disa raste të dëmit që përfshijnë humbje të ardhshme, tani është e mundur

të sigurohen pagesa periodike në vend të shumës së përgjithshme.

Pagesat periodike në formën e "shlyerjes së strukturuar" kanë qenë në dispozicion që nga viti 1989

dhe janë përdorur gjithnjë e më shumë në rastet e lëndimeve serioze.662 Pas ndërhyrjes legjislative,

një urdhër pagese periodike tani duhet të shqyrtohet nga një gjyqtar në çdo rast që përfshin

dëmtimin personal që paraqitet në gjykatë nëse ka të bëjë me humbjet e ardhshme financiare.663

Pagesat periodike pastaj mund të jepen edhe në qoftë se njëra palë ose të dyja palët janë kundër

saj.664 Nuk ka më nevojë të llogaritet shuma e përgjithshme e shpërblimit periodik. Në vend të

kësaj gjykata vlerëson pagesat periodike që nevojiten nga paditësi pavarësisht nga kostoja e tyre

kapitale. Ky është një ndryshim i madh në mënyrën në të cilën dëmet janë vlerësuar dhe paguar.

Një veçori tjetër është se, si një mbrojtje kundër inflacionit, është rënë dakord që pensioni të rritet

në përputhje me një indeks shumë më të favorshëm sesa ai i përdorur në llogaritjen e vlerës aktuale

të shumës.665 Si rezultat i kësaj përparësie ka pasur një rritje të konsiderueshme në numrin e rasteve

që përfshijnë pagesa periodike, ku përfshihet lëndimi serioz; kjo është bërë mënyra në të cilën

duhet të paguhen dëmet nëse paditësit duan të marrin humbjet e tyre të plota. Në veçanti, për të

siguruar koston afatgjatë të kujdesit infermieror duhet të kërkohet një shpërblim periodik. Përsëri,

megjithatë, për pagesat periodike nuk është parashikuar ndonjë dispozitë e veçantë për rastet e

lëndimit në punë.

4.21 Administrimi i pretendimeve

Pretendimet për dëmtim në punë trajtohen nga gjykatat e zakonshme që administrojnë drejtësinë

civile. Nuk përfshihen gjykatat ose procedurat e specializuara.

4.21.1 Numri dhe kostot e padive

Në 2010-11, lëndimet e lidhura me punën përbënin rreth 8% të të gjitha pretendimeve për lëndime

personale, duke qenë 81,000 nga 987,000.gjithsej.666Ky është pothuajse dyfishi i numrit të padive

662 R Lewis, Structured Settlements: the Law and Practice (1993); N Bevan/T Huckle/S Ellis, Future Loss in

Practice: Periodical Payments and Lump Sums (2007). 663 Courts Act 2003 s 100 664 R Lewis, The Politics and Economics of Tort Law: Judicially Imposed Periodical Payments of Damages (2006)

69 Modern Law Review (MLR) 418. 665 Thompstone v Tameside and Glossop Acute Services NHS Trust [2008] 2 All ER 537; R Lewis, The Indexation

of Periodical Payments of Damages in Tort: The Future Assured? (2010) 30 Legal Studies 391. 666http://www.dwfq.gov.uk/other-specialists/compensation-recovery-unit/performance-and-statistics/performance-

statistics.

http://www.dwp.gov.uk/other-specialists/compensation-recovery-unit/performance-and-statistics/performance-statistics

http://www.dwp.gov.uk/other-specialists/compensation-recovery-unit/performance-and-statistics/performance-statistics

129

që ngrihen për dëmtimet industriale, dhe pjesërisht reflekton pragun e lartë të dëmtimit që kërkohet

për të ngritur një padi për përfitime. Megjithatë, ekzistojnë katër herë më shumë pensione

invalidore industriale duke u paguar krahasuar me numrin e padivë për shpërblimin e dëmit për

dëmtimin në punë. Këto 324,000 pensione pasqyrojnë akumulimin e së drejtës për të përfituar në

vitet e mëparshme. Prandaj, edhe pse çdo vit ka më shumë njerëz që marrin përfitime industriale

sesa shpërblim dëmi, kjo është vetëm për shkak se metoda e kompensimit të përfitimit përfshin

pagesa të vazhdueshme në kontrast me shumën e përgjithshme të vetme që zakonisht jepet në

sistemin e dëmit.

Megjithëse pretendimet për shkaktim dëmi në lidhje me punën mund të duken të shumta në numër

ne fakt ato kanë rënë në vitet e fundit. Në vitin 1978 ato ishin lloji më i zakonshëm i padisë, duke

përbërë 46% të të gjitha pretendimeve për dëmtime personale.667 Tani ato përbëjnë vetëm 8% të të

gjitha pretendimeve. Arsyeja kryesore për këtë është rritja e vazhdueshme e pretendimeve me

objekt mjetet motorike që tani përbëjnë katër nga pesë raste.668 Gjithnjë një pjesë më e vogël e të

lënduarve në punë padit në sistemin e dëmit krahasuar me të lënduarit nga mjetet motorike. Në

vitin 1978 u konstatua se ndërsa një në katër të plagosur pas një aksidenti rrugor ngirnin një

prentendim, vetëm një në dhjetë e bënin këtë pas një aksidenti në punë dhe vetëm një në 67 e bënin

këtë nëse ata plagoseshin diku tjetër.669 Përkundër përgjegjësisë më të rreptë për lëndimet në punë

përsëri ka shumë punëmarrës që nuk padisin.

Rënia e padive në lidhje me punën në statistika pasqyron një rënie të punësimit në industritë

tradicionale ku rreziku ishte gjithnjë i pranishëm; pak punëmarrës janë të përfshirë tani në

prodhimin e hekurit dhe çelikut ose në miniera qymyri. Lëndimet në vendin e punës kanë rënë

ndjeshëm në pesë vitet e fundit: në vitin 2010-11 ka pasur 115,000 lëndime të raportuara në

Ekzekutivin e Shëndetit dhe Sigurisë, 39,000 më pak se në 2005.670 Rënia e padive në sistemin e

dëmit në vitet e fundit gjithashtu pasqyron faktin se një numër i madh i padive sipas skemave të

veçanta të kompensimit për sëmundje tani kanë dal nga sistemi dhe nuk ndikojnë më statistikat.

Vetëm këto skema përbënin 760.000 të padive për shpërblim dëmi në pesë vitet nga viti 1999 siç

u diskutua më lart.671

Mesatarisht në pesë vite deri në 2008 siguruesit paguan rreth 1.5 miliardë paund në vit për

shlyerjen e përgjegjësisve të punëdhënësve duke përfshirë kostot ligjore. Kjo është në ndryshim

me vetëm koston e përfitimeve, nën skemën e dëmtimeve industriale prej rreth 800 milionë paund

në vit. Gjatë kësaj periudhe pesëvjeçare ka pasur rreth 186,000 marrveshje, për rastet e dëmtimit

667 The Pearson Report (fq 12) vol 2 table 11. 668 Keto pretendime peerbeenin 791,000 nga gjithsej 987,000 keerkesa nee 2010-11, duke u rritur nga 102,000 nee

vitin 1973. Keeto pretendime janee rritur me 40% veteem nee tre vitet e fundit. 669 The Pearson Report (fq 12) vol 1 table 5. 670 Health and Safety Executive, Statistics 2010/11. <http://www.hse.gov.uk/statistics/overall/hssh1011.pdf>. 671 No 116.

130

në punë në vit.672 Shuma mesatare për marrëveshje ka qenë përafërsisht £ 8,000. Duke qenë se

kostot ligjore të paditësve përbëjnë mbi 30% të totalit, £ 5,000 për padi,673 kjo përbën ekuivalentin

e të ardhurave mesatare javore, për mbi tre muaj. Marrëveshjet që prej asaj kohe kanë rënë në

98,000 në 2010-11, dhe tani që skemat e veçanta të kompensimit kanë përfunduar, paditë e reja

kanë rënë në vetëm 81,000. Prandaj mund të parashikohet që kostoja totale e pretendimeve më të

pakta që janë duke u bërë tani në sistemin e dëmit do të bjerë deri në të njëjtin nivel me shpenzimet

e tanishme në skemën pa faj. Një faktor që mund të ndikojë në këtë është se, megjithëse janë duke

u ngritur më pak padi për dëmshpërblim, kostoja e secilit prej tyre vazhdon të rritet: në dhjetë vitet

nga 1996 kostoja e padive me objekt mjetet motorike është rritur me mbi dy herë ritmin e

inflacionit.674

4.21.2 Siguruesit dhe administrimi i sistemit të dëmit

Pothuajse të gjithë të akuzuarit në sistemin e dëmit janë të siguruar ndaj përgjegjësisë së tyre, duke

përfshirë punëdhënësit që kërkohen ta bejnë këtë nga ligji. Kjo ka një efekt të konsiderueshëm në

administrimin e sistemit të dëmit. Praktikat e kompanive të sigurimit janë thelbësore për të kuptuar

se si funksionon sistemi i dëmit. Në 98% të çështjeve të dëmit pretendimi zgjidhet jashtë gjykatës, 675 dhe faktorët që ndikojnë në këto pazare mund të jenë shumë të ndryshme nga rregullat strikte

të ligjit që do të zbatoheshin nga një gjyqtar. Janë aplikuar rregulla të ashpra për të disponuar

pretendimet në mënyrë sa më efikase, sidomos duke pasur parasysh shumën e vogël të shpërblimit

që zakonisht kërkohet.

Siguruesit përpunojnë këto pagesa rutinë dhe vendosin cilat elemente të dëmit do të pranojnë ose

kundërshtojnë. Është e pazakontë që të ata të kontestojnë përgjegjësinë, një studim zbuloi se dosjet

e siguruesve përmbanin një diskutim shumë të pakët në lidhje me përgjegjësinë, duke e gjetur atë

të mohuar në vetëm 20% të rasteve.676 Si rezultat, eventualisht siguruesit bëjnë të paktën disa

pagesa në pjesën më e madhe të padive për lëndime personale, shpesh për shkak se shpenzimet

janë të tilla sa ata nuk ia vlen ta kontestojnë shumë fuqishëm. Është sugjeruar që rreth 95% e

rasteve të dëmtimit në punë të mbështetura nga avokatët e sindikatave rezultojnë në një pagesë për

paditësin.677 Sistemi i dëmit kështu siguron një strukturë për dhënien e pagesave masive me shuma

të vogla kompensimi; vetëm shumë rrallë bëhet një garë gladiatore për të përcaktuar nëse një i

padituri është në faj. Në kundërshtim me përshtypjen e fituar nga tekstet e sistemit të dëmit,

672 Association of British Insurers statistics for 2008 cited by the Department for Work and Pensions, Açessing

Compensation (2010) para 31 <http://www.dwfq.gov.uk/docs/ elci-compensation-consultation.pdf>. 673 Ibid para. 42 në pjesën 24. 674 International Underwriting Association of London (fq 23). The reasons are examined in R Lewis/A Morris/K

Oliphant, Tort Personal Injury Claims Statistics: Is there a Compensation Culture in the UK? (2006) 14 Torts Law

Journal 158. 675 The Pearson Report (fq 12) vol 2 tabela 12. Similarly Pleasence (fq 160) në 12 676 T Goriely/R Moorhead/P Abrams, More Civil Justice? The Impact of the Woolf Reforms on Pre-Action

Behaviour (2002) 103. 677 Citizens Advice Bureau, No Win, No Fee, No Chance (2004) para 4.31.

131

detyrimi i kujdesit, shkaktimi i dëmit dhe madje edhe shkelja e detyrës përgjithësisht nuk

përfshihen në çështjet e përgjegjësisë së punëdhënësve të proçesuara nga sistemi.

Studimet empirike klasike tregojnë se në praktikë, rregullat e ligjit janë shumë më pak të

rëndësishme sesa librat e sistemit të dëmit të bëjnë të mendosh: është burokracia e sigurimeve që

dikton rrjedhën e procesit gjyqësor dhe përcakton nëse, kur dhe për sa, shlyhen paditë.678 Qendrat

e rëndësishme të praktikës të lëndimeve personale janë ndërtesat e siguruesve, në vend të

gjykatave, apo edhe zyrave të avokatëve. Siguruesit vendosin, veçanërisht, nëse një rast meriton

trajtimin shumë të jashtëzakonshëm të dërgimit në seancë gjyqësore. Në fakt, siguruesit lejojnë

gjykatësit të vendosin vetëm vetëm një për qind të të gjitha padive të bëra. Vetëm disa prej tyre

apelohen me rezultatin që shkalla më e lartë të lihet për të gjykuar mbi një pjesë të vogël të tyre,

por këto janë raste jo tipike. Siguruesit kanë një rol thelbësor për administrimin e padive në

sistemin e dëmit nga lëndimet personale.679

Përkundrazi, siguruesit privat tani nuk kanë asnjë rol për të luajtur në skemën e dëmtimeve

industriale të drejtuar nga shteti. Të gjitha pretendimet janë gjykuar dhe nuk ka dyshim se një

paditës mund të pranojë një marrëveshje jashtë tribunalit për një shumë më të vogël se ajo për të

cilën ai ka të drejtë. Diskrecioni i atyre që administrojnë sistemin luan një rol të vogël dhe, ndryshe

nga sistemi i dëmit, pothuajse të gjitha mosmarrëveshjet përqëndrohen në të drejtën themelore për

të përfituar sesa në shumën që duhet paguar.

4.21.3 Marrëveshja, një instrument i thjeshtë.

Ndërsa pretendimet për përfitime zgjidhen brenda tre deri në tetë muajve, pretendimet për

shpërblim dëmi kërkojnë shumë më tepër. Edhe pse përfshihen zakonisht shuma të vogla, shumica

marrin prej një deri në dy vjet për tu proçeduar dhe zgjidhur.680 Nëse një çështje shkon në gjykatë,

koha që merr është shumë më e gjatë, mesatarisht midis tre dhe pesë viteve.681Sa më serioz të jetë

lëndimi, më shumë kohë do të duhet.682 Është vërejtur se 'po të mos ishte sistemi i sigurimeve

shoqërore, që ofron i shumë paditësve përfitime me anë të marrëveshjes, sistemi i dëmit ndoshta

do të ishte shëmbur shumë kohë më parë'. 683

678 H Genn, Hard Bargaining (1987), Harris et al (fq 67) and, in the USA, HL Ross, Settled Out of Court (1980). 679 R Lewis, How Important are Insurers in Compensating Claims for Personal Injury in the UK? (2006) 31 Geneva

Papers on Risk and Insurance 323. 680 DSS Memorandum of Evidence to the Social Security Select Committee (1995) HC 196 appendix B. 681 The Pearson Report (fq 12) vol 2 table 129, and similarly the Lord Chancellor, Report of the Review Body on

Civil Justice (1988, cmd 394). 682 P Cornes, Coping with Catastrophic Injury (1993) 18. 683 Atiyah’s Açidents (fq 15) 283.

132

4.21.4 Kostot administrative të sistemit të dëmit

Kostoja e operimit të sistemit të dëmit arrin në 85% të vlerës së pagesave të shpërndara

pretenduesve.684 Kjo do të thotë, për çdo paund të marrë nga pretenduesi, pjesa më e madhe e një

paundi tjetër është kosto. E thënë në një mënyrë tjetër, për çdo paund të shpenzuar mbi sistemin

në total, 55 cent shkon tek paditësi dhe 45 cent është kosto. Këto kosto përfshijnë jo vetëm kostot

ligjore nga të dyja anët të cilat duhet ti përmbushin siguruesit, por edhe kostot e siguruesve në

administrimin e sistemit. Shpenzimet ligjore të pretenduesve janë vetëm rreth 30% e pagesave të

dhëna.685

Raporti shumë i lartë i kostos bën kontrast me shifrat shumë më të ulëta të dhëna për administrimin

e sistemit dëmeve industriale të sigurimeve shoqërore.686 Skema industriale është shumë më kosto

efektive, sepse ajo nuk bazohet në faj, përfshin pak avokatë dhe përdor sistemin e tribunalit në

vend të gjykatës tradicionale. Sidoqoftë, të dy sistemet fokusohen në pretendime për lëndime të

vogla, ku shpenzimet mund të mos jenë në përpjestim me kompensimin e paguar.

4.22 Të drejtat e rekursit

4.22.1 Të drejtat e rekursit kundër punëmarrësve të tjerë

Në teori, në një rast të përgjegjësisë së prejardhur, punëdhënësi mund të kërkojë dëmet e paguara,

nga punëmarrësi neglizhent që shkaktoi lëndimin.687 Megjithatë, në praktikë kjo nuk ndodh. Kjo

për shkak se vendimi ligjor i cili konfirmoi të drejtën e zëvendësimit të siguruesit të punëdhënesit

me punëdhënësin u hodh poshtë shumë shpejt nga një marrëveshje private e cila i pengon të gjithë

siguruesit të rikërkojne dëmet e paguara, nga punëmarrësi neglizhent. Kur vendimi ligjor që lejonte

zëvendësimin u miratua në vitin 1957, u kritikua menjëherë jo vetëm nga sindikalistët, por edhe

nga shumë punëdhënës. Ai u konsiderua si jashtëzakonisht i dëmshëm për marrëdhëniet

industriale. Si rezultat, përfaqësuesit e punëdhënësve u takuan me siguruesit dhe u pajtuan

privatisht se një dëmshpërblim nga punëmarrësi neglizhent kurrë nuk do të kërkohet nëse nuk do

të ketë keqdashje apo veprime të paarsyeshme nga punëmarrësi.688 Shoqata e siguruesve britanikë

vazhdon të mbajë një komision për të mbikëqyrur këtë marrëveshje.

4.22.2 Të drejtat e rekursit kundër palëve të treta

Një punëdhënës mund të kërkojë ti rikthehen dëmshpërblimet e paguara, nga çdo palë e tretë

neglizhente sipas Ligjit mbi Përgjegjësinë Civile (Kontributi) 1978. Në fakt kjo mund të bëhet

684 The Pearson Report (fq 12) vol 1 para 256. The Lord Chancellor’s Report of the Review Body on Civil Justice 685 International Underwriting Association of London (fq 23) para 7.21. 686 Shih me lart. 687 Lister v Romford Ice and Cold Storage Co [1957] AC 555. 688 Morris v Ford Motor Co Ltd [1973] Queen’s Bench (QB) 792; R Lewis, Insurers’ Agreements not to Enforce

Strict Legal Rights: Bargaining with Government and in the Shadow of the Law (1985) 48 MLR 275 në 282.

133

edhe nga një punëdhënës që bashkohet me palën e tretë në padinë e paraqitur nga paditësi, duke

kërkuar shpërndarjen e dëemtimeit që duhet paguar mes përgjegjësve. Palët neglizhente mund të

përfshijnë, për shembull, furnizuesit e pajisjeve të dëmtuara që shkaktuan dëmtimin ose

kontraktuesit gjithashtu përgjegjës për sigurinë. Kur lëndimi shkaktohet nga një motorist gjatë

punës, disa sigurues kanë pranuar privatisht se vetëm siguruesi i punëdhënësit do të paguajë dëmet

dhe siguruesi motorik nuk do të jetë përgjegjës.689

4.23 Ndërveprimi me sistemet e mirëqenies sociale dhe sigurimit privat

4.23.1 Rekursi i agjencisë së sigurimeve shoqërore kundër punëdhënësit

Historikisht, marrëdhënia midis dëmeve si lëndime personale në sistemin e dëmit dhe në sigurimin

social ka qenë e mbushur me vështirësi. Megjithatë, një figurë shumë më e qartë është shfaqur pas

krijimit të sistemit gjithëpërfshirës të rikthimit të përfitimeve të krijuar njëzet vjet më parë. Kjo i

mundëson shtetit të kërkojë mbrapsht përfitimet e plota të sigurimeve shoqërore të paguara për një

dëmtim, në secilin rast, kur më vonë bëhet pagesa e dëmeve në sistemin e dëmit për lëndime

personale .690 Në varësi të kufizimeve të caktuara, të gjitha përfitimet e paguara nga sistemi i dëmit

mund të rikuperohen nga kushdo që ka paguar për dëmet.691

Në shumicën dërrmuese të rasteve të dëmtimit në punë, kompensuesi i detyruar për të shlyer

përfitimet është siguruesi i punëdhënësit. Si përjashtim për këtë, disa punëdhënës të mëdhenj dhe

organizata qeveritare lejohen të vetë-sigurohen dhe të paguajnë dëmet direkt vetë. Megjithatë, nëse

nuk ngrihet ndonjë prentendim për dëmshpërblim në sistemin e dëmit, përfitimet e paguara nuk

mund të rikuperohen edhe pse është e dukshme se një punëdhënës ishte përgjegjës për dëmin.

Shteti nuk ka të drejtë të pavarur të rekursimit kundër një dëmtuesi; rimbursimi i tij është varet nga

padia në sistemin e dëmit i sjellë nga i dëmtuari. Nuk ka marrëveshje të përgjithshme siç ekzistojnë

në vendet e tjera të BE-së.

Shteti nuk kishte të drejtë rekursi deri në vitin 1990. Më pas, legjislacioni krijoi Njësinë e Rikthimit

të Kompensimit si një agjenci shtetërore për të marrë mbrapsht përfitimet sociale të paguara

viktimave të aksidenteve deri në datën ne të cilën ata përfitojnë nga marrëveshja me siguruesin ne

lidhje me dëmin. 692Në praktikë, kjo agjenci rrallë duhet të ngrejë një padi të veçantë për të rimarrë

përfitimin e paguar. Kjo për arsye se, në çdo rast kur duhet të paguhet dëmi për dëmtimin personal,

kompensuesi kërkohet së pari që të hetojë përfitimet që i janë paguar paditësit si rezultat i lëndimit.

Një sistem i kompjuterizuar prodhon vërtetime shumë të sakta për shumën e përfitimit në fjalë.

Pastaj, pasi paguan dëmet, kompensuesi ka për detyrë ti paguajë shumën në çertifikatë Njësisë së

689 E Whitmore, Employers’ Liability Insurance (1962) 158 and appendix vii. 690 Magnus (fq 18) 56–85. 691 R Lewis, Deducting Benefits from Damages for Personal Injury (1999). 692 Social Security (Recovery of Benefits) Act 1997.

134

Rikthimit. Ky rimbursim është bërë rutinë dhe është pjesë e procesit administrativ që merret me

zbulimin e çdo padie të suksesshme për shpërblim dëmi. Përfitimi për invaliditet industrial është

specifikuar si një nga përfitimet që duhet të rikthehen dhe përfaqëson rreth 15% të totalit të rimarre

nga shteti.693 Në 2009-2010 ky total ishte 139 milionë paund nga të cilat 75 milionë paund ishin të

lidhura me lëndimet në punë. 694 Megjithëse aksidentet e punës përbëjnë më pak se 10% të

pretendimeve në sistemin e dëmit, ato janë përgjegjës për më shumë se gjysmën e përfitimeve të

rikthyera.

Periudha gjatë së cilës pagesa e përfitimit mund të rikthehet fillon, në rast aksidenti, ditën pasi

ndodh. Në rastin e sëmundjes ajo fillon ditën në të cilën është bërë padia e parë për përfitim në

lidhje me sëmundjen. Periudha e rimarrjes përfundon ose pesë vjet pas fillimit të kesaj periudhe,

ose në datën kur kompensimi përfundimtar paguhet, cilado është më herët. Në praktikë kjo do të

thotë se në shumicën dërrmuese të rasteve periudha e rikuperimit përfundon në datën e zgjidhjes

së çeshtjes, sepse shumica e kërkesave kanë përfunduar brenda periudhës pesë vjeçare. Shteti nuk

mund të rimarre përfitimet që mund t'i paguhen paditësitnë të ardhmen, pra pas marrëveshjes së

shlyerjes ose urdhrit të gjykatës. Ky limit do të thotë që viktima e aksidentit industrial i cili vazhdon

të marrë përfitime për paaftësi për gjatë gjith jetës, do të marrë kompensim i cili mbivendoset mbi

çdo dispozitë të bërë edhe nga sistemi i dëmit, për humbjet e tij në të ardhmen.

4.23.2 Zbritja e dëmeve nga shuma e përfitimeve të paguara

Edhe pse kompensuesi ka për detyrë të ripaguajë përfitimet e marra në mënyrë të plotë, në

shumicën e rasteve kostoja e këtij veprimi zvogëlohet sepse kompensuesi mund të zbresë nga

përfitimi një pjesë të dëmeve të shkaktuara nga personi i dëmtuar. Shuma e dëmeve të paguara

zvogëlohet. Si rezultat, në teori, pretenduesi nuk fiton më shumë se sa ka humbur, i padituri paguan

në tërësi, dhe fondi publik shmang mbajtjen e kostos së mbështetjes financiare të të dëmtuarve nga

keqbërjet e një tjetri. Skema është atraktive sepse duket se shmang jo vetëm subvncionimin e të

pandehurit, por gjithashtu mbi kompensimin e viktimës së aksidentit, të paktën gjatë periudhës

para se të zgjidhet padia në sistemin e dëmit.

Megjithëse kompensuesi mund të zbresë nga përfitimi që duhet t'i paguajë shtetit pjesë të caktuara

të dëmeve për të cilat ai është përgjegjës, ai është i kufizuar në masën që mund të zvogëlojë dëmet

që duhet t'i paguhen paditësit. Në veçanti, dëmtimet nga humbjet jomonetare janë 'të garantuara’

në mënyrë që as dëmtimet industriale ose ndonjë përfitim tjetër të mos zbritet prej tyre. Megjithëse

përfitimi për lëndimet industriale në vetvete është një formë humbjeje jo-materiale, skema e

rikuperimit lejon vetëm që ai të zbritet nga dëmet e paguara për humbjen e të ardhurave.

693 Sipas Departamentit tee Punees dhe Pensioneve nee vitin 2006 dhe nee lidhje me 2004-05. Gjatee keetij u

rimorreen mbi 24 milionee paund nga pensione invaliditeti. 694 Department for Work and Pensions (fq 166) <http://www.dwfq.gov.uk/other-specialists/ compensation-recovery-

unit/performance-and-statistics/performance-statistics>.

135

Mundësia e kompensuesit për të zbritur dëmet ushtron presion të konsiderueshëm tek pretenduesit

për të zgjidhur çështjet e tyre sa më shpejt që të jetë e mundur. Nxitja për pretenduesit është 'zgjidhe

sot dhe mbaj përfitimet e nesërme; zgjidhe nesër dhe do t'i humbësh '. Në disa rrethana faktori

kohor mund të përdoret gjithashtu si një taktikë negociuese për të bindur kompensatorin që të

pranojë kushtet e ofruara. Sistemi i sigurimeve shoqërore kështu ka një efekt jo vetëm mbi vlerën

e një padie për dëmshpërblim, por edhe për mënyrën në të cilën administrohet dhe shpejtësinë me

të cilën zgjidhet.

4.23.3 Rikthimi i kostos së trajtimit nga Shërbimi Kombëtar i Shëndetit

Skema e rithimit të përfitimeve është shtrirë për të mundësuar rikthimin e shpenzimeve të trajtimit

spitalor të siguruar nga Shërbimi Shëndetësor Kombëtar.695 Skema është e lidhur me skemën e

rikthimit të përfitimeve dhe kërkon që rikthimi i kostove të bëhet në të njëjtën kohë kur shpërblimi

i dëmit i paguhet paditësit. Natyrisht, kjo përfshin koston e trajtimit nga SHSHK për viktimën e

lëndimit industrial. Pagesa bazohet në një pagesë fikse ne lidhje me numrin e ditëve të trajtimit në

spital dhe përdorimin e ambulancave. Maksimumi i rikthyeshëm në çdo rast është rreth 44,000

paund. Kompensatorëve iu kërkua të paguanin gjithsej 195 milionë paund në 2010-2011696, 40%

më shumë sesa shuma e përfitimeve të sigurimeve shoqërore të rikthyera atë vit.697 Rikthimi i

përfitimeve shëndetësore tani është më i rëndësishëm sesa ai për sigurimet shoqërore.

4.24 Sigurimi

4.24.1 Objekti i sigurimit të detyrueshëm

Në vitin 1972 u bë e detyrueshme që një punëdhënës të sigurohej ndaj përgjegjësisë për

punëmarrësit e plagosur gjatë punës698 Polica te veçanta janë krijuar në vend të një mbulimi të

kombinuar, për shembull, polica të lëshuara për përgjegjësi publike të përgjithshme ose për

përgjegjësi për automjetet. Të gjithë punëdhënësve iu kërkohet të sigurohen përveç industrive të

nacionalizuara, organeve të shërbimit shëndetësor, autoriteteve lokale dhe organeve të caktuara

publike, të cilët mund të garantojnë vetë detyrimet e tyre. Megjithatë, bizneset e vogla familjare

gjithashtu përjashtohen nga sigurimi i përgjegjësisë së punëdhënësit me kusht që punëmarrësit të

jenë të gjithë anëtarë të familjes. Kjo ka qenë objekt i kritikave sepse ky përjashtim nuk behet në

sigurimin motorik kur anëtarët e ngushtë të familjes janë duke u transportuar në automjet. Nuk

695 R Lewis, Recovery of NHS Açident Costs: Tort as a Vehicle for Raising Public Funds (1999) 62 MLR 903. 696Department of Health, NHS Injury Costs Recovery Scheme – Amounts Collected <http://

www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/documents/digitalasset/dh_125921.pdf>. 697 Department for Work and Pensions (fq 166) <http://www.dwfq.gov.uk/other-specialists/ compensation-recovery-

unit/performance-and-statistics/performance-statistics/>. 698 C Parsons, Employers Liability Insurance – How Secure is the System? (1999) 28 Industrial Law Journal (ILJ)

109.

136

është e qartë se pse një fermer duhet të detyrohet të sigurojë djemtë e tij kur janë në makinën e tij,

por jo kur ngasin një traktor në ara ose e ndihmojnë atë me çfarë mund të jenë detyra të tjera të

rrezikshme të përfshira në punën e tij.699 Punëdhënësit duhet të sigurohen deri në £ 5 milion, një

shumë që nuk ka mbajtur ritmin me inflacionin dhe mendohet se është e pamjaftueshme në rast të

kërkesave të shumta në lidhje me një aksident të madh. Në të kundërt, shoferët duhet të mbajnë

përgjegjësi të pakufizuar për shkaktimin e vdekjes ose lëndimit personal. Kostoja e sigurimit të

punëdhënësve në total është vetëm 0.25% e listës së pagave kombëtare.700

Mosrespektimi i detyrimit ligjor për të siguruar është subjekt i sanksioneve në ligjin penal.

Punëdhënësit mund të gjobiten deri në 2,500 paund në ditë, por në praktikë gjobat janë të ulëta dhe

zbatimi është i kufizuar. Shkalla në të cilën ekziston shkelja e detyrimit për të siguruar ndryshon.

Një përmbledhje sugjeroi se vetëm rreth 1 në 200 punëdhënës nuk kanë mbulimin e duhur,701 edhe

pse një sondazh i mëparshëm gjeti një shifër shumë më të lartë mos zbatimi.702 Nëse një

punëdhënës nuk arrin të sigurojë, nuk ka fonde rezervë për të plotësuar padinë, si do të kishte nëse

lëndimi do të shkaktohej nga një automobilist i pasiguruar. Nëse punëdhënësi nuk ka mjete të

mjaftueshme, atëherë pretendimi i punëmarrësit të dëmtuar mund të jetë pa vlerë. Në përgjithësi,

sistemi i sigurimeve nuk i mbron punëmarrësit aq sa mbron automobilistët.

4.24.2 Kufizimet dhe aktivizimi i policës së sigurimit

Megjithëse punëdhënësit duhet të sigurohen deri në një minimum 5 milionë paund për secilën

ngjarje, në praktikë, siguruesit japin polica me limit dyfishin e kësaj shume. Megjithatë, nëse

humbja në fjalë mbulohet varet nëse ka kufizime të mëtejshme në policë për shkak të klauzolave

që kanë të bëjnë me limitin e agreguar të përgjegjësisë ose me mënyrën se si një sërë pretendimesh

duhet të trajtohen.703 Një problem tjetër ka të bëjë me dëmet afatgjata ku çështjet e përgjegjësisë

lindin shumë vite pas lëshimit të policave dhe pretenduesi ëshë ekspozuar më parë ndaj rrezikut.

Çfarë sjell përgjegjësi sipas policës dhe nga cila datë? Përgjigjja është zakonisht e lehtë për tu

gjetur në rastet që përfshijnë aksidente, sepse momenti i saktë dhe koha kur ndodh ngjarja e

papritur e cila shkakton dëmtime në përgjithësi është e lehtë për t'u identifikuar. Megjithatë, kur

dëmi ndodh gradualisht, sidomos nëse mbetet i pazbuluar për shumë vite, mund të jetë shumë më

e vështirë të vendoset nëse e mbulon sigurimi dhe, nëse po, siguruesin që është përgjegjës. Ka

699 RA Hasson, The Employers’ Liability (Compulsory Insurance) Act – A Broken Reed (1974) ILJ 79. 700 Department for Work and Pensions, Review of Employers’ Liability Compulsory Insurance: First Stage Report

(2003 701 Department for Work and Pensions, Review of Employers’ Liability Compulsory Insurance: Second Stage

Report (2004). 702 Sondazhi i Small Business Service tee mbi 2.000 biznesve nee vitin 2002 sugjeroi se shifra ishte 1 nee 14. 703 Lewis, Aggregation and Divisibility of Damage in Englandand Wales: Insurance, in: K Oliphant (ed),

Aggregation and Divisibility of Damage (2009) 125.

137

patur probleme të veçanta me pretendimet për kancer ose sëmundje të lidhura me asbestin.704 Në

përgjithësi ekzistojnë tri mundësi për sigurimin: së pari, kur pretenduesi është ekspozuar fillimisht;

së dyti, kur ndodh ndryshimi fizik fillimisht, edhe nëse nuk mund të zbulohet; dhe së fundi, kur

lëndimi bëhet i dukshëm. Në SHBA, cilido prej këtyre tri shkaktarëve është konsideruar i

mjaftueshëm për të fituar fondin e sigurimeve. Kjo ndihmon për të siguruar që nuk ka boshllëqe

dhe pretenduesit kanë më shumë gjasa të marrin kompensim. Megjithatë, në Mbretërinë e

Bashkuar kjo qasje është refuzuar si e panevojshme.705 Rasti më i fundit e bën siguruesin përgjegjës

kur lëndimi ka vazhduar jo kur pretenduesi është ekspozuar,706 por kjo varet nga faktet e veçanta

dhe formulimi i saktë i policës . Si rezultat, në raste individuale përgjegjësisa e siguruesit mbetet

e sigurtë.

4.24.3 Shpërndarja

Pa marrë parasysh shkakun, disa sigurues mund të përfshiheshin gjatë periudhës relevante të

ekspozimit ose zhvillimit të sëmundjes. Atëherë lind problemi i ndarjes së përgjegjësisë mes tyre.

Ka mundësi të ndryshme. Për shembull, siguruesit mund të mbajnë përgjegjësi në mënyrë të

përbashkët ose individualisht deri në limitet e policave të tyre. Nga ana tjetër, ata mund të mbajnë

përgjegjësi vetëm për një pjesë të dëmit bazuar në kohëzgjatjet e ndryshme që ata ishin të

ekspozuar ndaj rrezikut, ose në raport me limitet e ndryshme financiare në politicat përkatëse.

Në një cështje kryesore u konstatua se siguruesit nuk mbanin përgjegjësi në tërësi për dëmin e

shkaktuar, por vetëm në masën e probabilitetit që punëdhënësi i siguruar kishte shkaktuar lëndimin

e lidhur me asbestin.707 Kjo mund të ketë çuar në një nënkompensim substancial të atyre që kishin

punuar për disa punëdhënës dhe të cilët, për një sërë arsyesh, nuk mund të padisin ose të nisnin një

gjykim kundër një ose më shumë prej tyre. Si rezultat, vendimi solli një protestë të konsiderueshme

nga pretenduesit, sindikatat e tyre dhe avokatët e tyre. Qeveria veproi menjëherë. dhe për rastet e

asbestit që përfshijnë sëmundjen e mesotheliomisë, vendimi i gjykatës u ndryshua në mënyrë

efektive nga legjislacioni708 i cili i bën të pandehurit përgjegjës bashkërisht dhe veçmas për të

gjithë dëmin. Paditësit e asbestit në këtë mënyrë fitojnë kompensim të plotë edhe nëse vetëm një

nga punëdhënësit e mëparshëm ka mbulim nga sigurimi. Megjithatë, përveç këtyre rasteve të

asbestit, qasja proporcionale ndaj dëmeve e aplikuar në çështjen kryesore mbetet një ligj i mirë.

704 C Lahnstein, D Maranger and N Roenneberg’s article in: Munich Re Group (ed), 7th International Liability

Forum (2003) 705 Bolton v MBC Mutual Insurance Ltd [2006] 1 Weekly Law Reports (WLR) 1492. 706 Durham v BAI (Run Off) Ltd [2010] All ER (D) 88. 707 Barker v Corus [2006] AC 572. 708 Compensation Act 2006 s 3.

138

4.25 Vlerësimi dhe Përfundimet

4.25.1 Kompensimi

4.25.1.1 Objekti i secilës skemë

Si skema e dëmtimeve industriale dhe përgjegjësia e punëdhënësve në sistemin e dëmit veprojnë

së bashku me njëra-tjetrën në Britaninë e Madhe për tu siguruar punëmarrësve të dëmtuar rreth 2

miliardë paund në vit. Rreth 120,000 pretendime të reja tani ngrihen çdo vit nën njërën ose tjetrën

prej këtyre skemave, ku dy herë më shumë janë bërë në sistemin e dëmit krahasuar me skemën

industriale. Këto shifra përfaqësojnë rreth, një pretendimi të bërë për çdo 240 njerëz në punësim,

edhe pse kjo shifër nuk përfshin faktin se shumë nga të plagosurit janë në gjendje të kërkojnë të

dy, shpërblimin e dëmit dhe përfitimet industriale.

Ekzistojnë përjashtime të ndryshme nga skemat. Për shembull, të dyja kompensohen vetëm nëse

punëmarrësit lëndohen 'gjatë punës' dhe keqbërja e tyre mund të ndikojë shumën e kompensimit.

Të dyja skemat kanë pasur vetëm një rol të kufizuar në kompensimin e viktimave të sëmundjeve

edhe pse këto janë gjithnjë e më shumë të lidhura me punën.709 Përveç kësaj, për shumë arsye

shumë prej të lënduarve nuk ngrenë një prentendim në asnjërën nga skemat. Sidoqoftë, të paktën

në teori, të dyja skemat mbulojnë shumë nga dëmtimet e pësuara në punë, edhe pse në praktikë,

kompensimi që ato ofrojnë është më pak i rëndësishëm sesa sistemi i sigurimeve shoqërore në

përgjithësi për plotësimin e nevojave të atyre që janë me aftësi të kufizuara.

4.25.1.2 Shuma dhe qëllimi i kompensimit

Një dallim i rëndësishëm midis dy skemave ka të bëjë me nivelin e kompensimit. Është e mundur

që një paditës në sistemin e dëmit të marrë një shprërblim prej miliona paundësh ndërsa marrësi i

përfitimit të paaftësisë industriale mund të marrë vetëm një pension të vogël fiks. Edhe nëse

marrim parasysh vlerën e kapitalizuar të pensionit të pandikuar nga inflacioni, nuk mund të

krahasohet me shprërblimet e larta në sistemin e dëmit. Sidoqoftë, në praktikë të dy skemat janë

të mbytura me pretendime të vogla kështu që shpërblimi mesatar në sistemin e dëmit nuk është

dhe aq i ndryshëm nga vlera afatgjatë e përfitimit të invaliditetit.710

Baza për vlerësimin e kompensimit sipas dy skemave duket shumë e ndryshme. Ndërsa një qasje

objektive, e shkëputur nga rrethanat e veçanta të paditësit merret sipas skemës së dëmtimeve

industriale, sistemi i dëmit me sa duket e rregullon shprëblimin e tij në lidhje me humbjet e sakta

të pësuara nga individi. Përfitimi i paaftësisë vlerësohet duke përdorur tabela të thjeshta në lidhje

709 Shih më sipër 710 Shih më sipër

139

me shkallën e aftësisë së kufizuar në mënyrë që të gjithë në të njëjtin grup marrin të njëjtin çmim

pavarësisht nga humbjet e tyre reale. Kompensimi duhet të jetë në përpjesëtim me vlerën

maksimale. Në dallim nga sistemin e dëmit, megjithëse ekzistojnë maksimume konvencionale,

nuk ka kufizime të tilla legjislative. Në vend të kësaj, qëllimi është që të kthehet pretenduesi në

gjëndjen financiare të gëzuar para dëmtimit. Ky objektiv ambicioz ka pak ndikim në rastet e

lëndimeve të vogla, por, kur ka lëndime serioze, rezulton në llogaritje komplekse. Megjithëse kjo

qasje i shton shpenzimet e trajtimit të pretendimeve, ajo i ofron paditësve kompensim të plotë për

dëmtimet e tyre, diçka që shpesh nuk mund të merret nga skema industriale.

Kompensimi i plotë në sistemin e dëmit nënkupton që kompensohen si humbjet në para ashtu edhe

ato jo-monetare. Në të kundërt, skema industriale nuk paguan asgjë për humbjet financiare dhe

nuk ka rimbursim për fitimet e munguara apo shpenzimet e kujdesit. Prandaj skema industriale

është shumë e kufizuar në dëmshpërblimin që ofron. Ajo gjithashtu privilegjon atë që është

klasifikuar si një formë dytësore, më pak e rëndësishme e kompensimit se sa nevojën primare për

zëvendësimin e humbjes së drejtpërdrejtë financiare.711 Praktikisht, ky dallim ndërmjet sistemit të

dëmit dhe skemës industriale nuk është mjaft i prerë, sepse të dyja sistemet merren kryesisht me

pretendime të vogla të cilat përmbajnë pak humbje financiare, ose fare. Kjo rezulton në shpërblimet

e fituara në sistemin e dëmit të përbëhen kryesisht nga humbje jo materiale, duke e ekspozuar ndaj

të njëjtës kritikë si skema e dëmtimeve industriale: të dyja fokusohen në dëmtimet e rëndësisë

sekondare.

Një dallim përfundimtar midis dy skemave ka të bëjë me mënyrën se si paguhet kompensimi.

Shumë probleme shkaktohen nga dhënia e shpërblimit në sistemin e dëmit si një shumë e

përgjithshme nje herë e përgjithmonë.712 Deri në një masë këto mund të shmangen me pagesa

periodike. Përfitimi i paaftësisë mund të paguhet vetëm në këtë formë. Pensioni mund të rritet

rregullisht në mënyrë që të përputhet me inflacionin dhe nuk do të ndërpritet nëse pretenduesi jeton

më gjatë se sa pritej. Sidoqoftë, në vitet e fundit, në disa raste të rënda të dëmtimit në sistemin e

dëmit, gjithashtu janë dhënë dëmshpërblime në formën e pensionit dhe dallimi tani është më i ulët.

4.25.1.3 Sistemi me faj dhe sistemi pa-faj

Në pamje të parë mund të duket se sistemi i dëmit është shumë i ndryshëm nga skema industriale,

sepse kërkon provimin e fajit, ndërsa keq bërja duket se ka pak rol për të luajtur në një prentendim

për përfitim. Në veçanti, mbrojtja nga neglizhenca kontribuese zvogëlon dëmet në rreth një të

katërtën e të gjitha pretendimeve për shpërblim dëmit, ndërsa asnjë reduktim i tillë nuk mund të

ndodhë nën skemën industriale. Parimi i fajit ka dhe kritikët dhe mbështetësit e saj. Kritikët, për

shembull, argumentohet se është një standard i pasigurt, i vështirë dhe i shtrenjtë për t'u zbatuar.

711 Atiyah’s Açidents (fq 15) ch 6. 712 Shih më sipër

140

Shpesh nuk korrespondon me nocionet e njohura të përgjegjësisë morale për shkaktimin e

dëmtimit.713 Përkrahësit e sistemit industrial, pra, festojnë mungesën e fajit nga skema shtetërore.

Megjithatë, ky ndryshim midis dy skemave nuk është aq i madh sa mund të duket: faj mund të mos

jetë një ndryshim i madh. Kjo është për shkak se, së pari, sipas skemës industriale faji mund të jetë

i rëndësishëm në përcaktimin jo vetëm të rrjedhës së punës, por edhe të çështjeve të shkakut. Së

dyti, faji në sistemin e dëmit shpesh nuk kërkon që punëdhënësit të jenë përgjegjës vetëm për

shkak të përgjegjësisë direkte. Ne gjithashtu dimë se, në praktikë, për shkak të pasigurisë dhe

kostove të përfshira, faji është kontestuar nga siguruesit në vetëm një pakicë të pretendimeve dhe

vetëm shumë rrallë në rastet e vlerave të ulëta. Në të vërtetë, të dyja skemat janë kryesisht regjime

pa faj për lëndime jo serioze. Si rezultat, dallimi midis skemave mund të mos jetë aq i rëndësishëm

sa duket.

4.25.1.4 Parandalimi

As sistemi i dëmit dhe as i dëmtimeve industriale nuk kanë shumë ndikim në reduktimin e numrit

të lëndimeve në punë.714 Të dyja janë të dobta në parandalimin e praktikave të pasigurta. Skema

industriale është veçanërisht e dobët sepse tani paguhet nga shteti nga taksimi i përgjithshëm dhe

nuk ekziston një sistem i veçantë financimi. Edhe në të kaluarën, kur kontributet derdheshin nga

punëdhënësit, nuk u mor parasysh rreziku relativ i paraqitur nga industri të ndryshme për shkak se

vlerësimi i diferencuar mendohej si joefektiv në reduktimin e pretendimeve.715 Në dallim, sistemi

i dëmit nuk përfshin fonde shtetërore. Ai paguhet nga punëdhënësit, por kostot në praktikë bien

mbi siguruesit privatë. Në sipërfaqe duket të ketë një marrëdhënie risku sepse siguruesit kërkojnë

prime diferenciale nga punëdhënësit. Megjithatë, kjo është menduar si një mjet shumë i

paefektshëm për të ndikuar në sjelljet e rrezikshme. Vetëm gjysma e të gjithë punëdhënësve

angazhojnë një numër mjaft të madh të punëmarrësve për t'u rankuar sipas eksperiencës së tyre në

lidhje me aksidentet. Në vend të kësaj, shumica e punëdhënësve klasifikohen së bashku me të tjerët

e llojit të ngjashëm dhe primet që ata paguajnë nuk janë të ndikuara nga aksidentet që ndodhin në

vendin e tyre të punës. Veprimi më i drejtpërdrejtë nga siguruesit në dhënien e këshillave në lidhje

me rreziqet mund të ketë efekt, por fusha e saj është e kufizuar.716 Nxitjet më të rëndësishme për

të shmangur dëmtimet janë kostot që lidhen me ndërprerjen e përgjithshme të procesit të punës kur

ndodh një aksident sesa çmimi që duhet të paguhet si rezultat i ndonjë padie për shpërblim dëmi.

Si sistemi i dëmit ashtu edhe skema industriale kanë ndihmuar në identifikimin e shkakut të

lëndimit, por në përgjithësi ato kanë pasur pak efekt në reduktimin e rasteve të dëmtimit.

713 Atiyah’s Açidents (fq 15) ch 7. 714 Safety and Health at Work, Report of the Committee 1970–72 (1972, Cmnd 5034) (Chairman Lord Robens). 715 Shih më sipër 716 Dewees/Duff/Trebilcock (fq 23); Armstrong/Tess (fq 109) and Atiyah’s Açidents (fq 15)

141

4.25.1.5 Kostot e përgjithshme

Ka dallime të konsiderueshme midis skemave në lidhje me administrimin e tyre dhe efikasitetin

në dhënien e kompensimit. Sistemi i dëmit është shumë më pak i aksesueshëm dhe shumë më i

shtrenjtë për tu drejtuar sesa skema shtetërore. Ai administrohet kryesisht nga siguruesit privatë

duke përdorur sistemin tradicional të gjykatave të drejtësisë civile. Avokatët janë të përfshirë

ngushtë, megjithëse shumica e rasteve janë zgjidhur para se të fillojnë procedimet ligjore formale,

me vetëm 1% të rasteve te përcaktuara nga një gjyqtar në gjykatë. Në të kundërt, skema e

dëmtimeve industriale drejtohet nga shteti nëpërmjet një sistemi më informal tribunali. Të gjitha

rastet përcaktohen nga një autoritet gjykues dhe nuk zgjidhen kurrë si rezultat i një marrëveshje.

Avokatët kanë shumë më pak gjasa të luajnë rol. Si rezultat, ekziston një dallim i madh në koston

e dhënies së kompensimit: ndërsa sistemi i dëmit kushton 85% të kompensimit që paguan, skema

industriale kushton vetëm 2%.717 Vetëm shpenzimet ligjore të paraqitësit të kërkesave në sistemin

e dëmit janë mbi 30% të dëmeve të paguara dhe këto duhet të përballohen nga siguruesit. Dallimi

mes sistemeve gjithashtu do të thotë se merr më shumë kohë për shpërblimin e dëmit të paguhet

edhe në rastet e lëndimeve të lehta. Kur nje lëndim serioz është i përfshirë, ky dallim mund të

matet në vite dhe jo në muaj. Drejtësia e vonuar atëherë do të thotë se drejtësia mohohet.

Natyrisht, këto kritika të sistemit të dëmit mund të kundërshtohen duke treguar arsyet e vonesave

dhe kostove të përfshira: vlerësimi subjektiv i dëmeve mund të jetë kompleks, por mund të ofrojë

shumë më tepër kompensim për paditësit e dëmtuar rëndë sesa formula e thjeshtë mekanike e

përdorur për të llogaritur pensionin industrial; shumat e plota të shpërblimit të dëmit kërkojnë kohë

për të vlerësuar efektet e plota të dëmeve të paditësve; dhe avokatët supozohet të ofrojnë me shumë

sofistikim, saktësi dhe drejtësi gjatë përcaktimit të të drejtës së shpërblimit. Megjithatë, dallimi në

admnistrim dhe efikasiteti midis dy sistemeve këtu është shumë i konsiderueshëm.

4.25.1.6 Ndërveprimi midis kompensimit të punëmarrësve dhe ligjit privat

Të dy sistemet shtojnë kompleksitetin e strukturës së kompensimit në përgjithësi dhe kërkojnë

rregulla të veçanta për kompensimin e mbivendosur nga përfitimet e kolateralit. Kritika është se

aktualisht ekziston një sistem shpërdorues që përfshin pagesa të dyfishta. Gjatë njëzet viteve të

fundit është krijuar një agjenci e re shtetërore për të rimarrë kostot e sigurimeve shoqërore dhe

shëndetësore të lëndimeve, të cilat rezultojnë nga marrja e shpërblimit . Kjo kërkon një analizë të

hollësishme të çdo padie të paguar dhe rezulton në kosto shtesë. Megjithatë, shteti rimerr mbi 335

milionë paund në vit nga skema dhe tani ka interes në çdo padi për shpërblim dëmit të depozituar.

Nga pikëpamja e paditësit, kur përfitimet fillimisht marrin, ato mund të shihen si kredi afatshkurtra

nga shteti derisa të marrin shpërblimin e dëmit. Megjithatë, skema e rikthimit ndihmon në

717 Shih më sipër.

142

minimizimin e dyfishimit të pagesave nga burimet të ndryshme dhe mundësinë e

mbikompensimit.718

4.25.1.7 Planet për reforma

Nuk ka plane të mëdha për të reformuar të drejtën materiale që ka të bëjë me sistemin e dëmtimeve

industriale ose përgjegjësisë për shkaktim dëmi në aksidentet në punë. Megjithatë, ka ndryshime

të konsiderueshme të propozuara për mënyrën në të cilën paditë për shpërblim dëmi përgjithësisht

financohen dhe kostot e alokuara.719 Këto ndryshime pritet të kenë një ndikim të madh në numrin

dhe llojin e cështjeve të proçeduara.720 Në kontrast një letër konsultimi e gjerë e Qeverisë mbi

skemën e dëmtimeve industriale në vitin 2007 rezultoi vetëm me reforma shumë të vogla.721

4.26 Cilësia e përgjithshme e secilit sistem në veçanti dhe të kombinuara

4.26.1 Pse kompensim preferencial për punëmarrësit?

Cilësia dhe efektiviteti i secilit sistem është shqyrtuar në detaje më sipër. Por duhet bërë një pyetje

përfundimtare. Si skema e dëmit ashtu edhe skema e dëmtimeve industriale ofrojnë rrugë më të

lehta për kompensimin e atyre që janë plagosur në punë, në ndryshim me diku tjetër. Punëmarrësit

mund të pretendojnë edhe në të dy skemat. A është e justifikuar kjo preferencë?722 Kjo pyetje

themelore qëndron në zemrën jo vetëm të së ardhmes së dispozitave të shtetit të mirëqenies, por

edhe shpërblimit për dëmtimin personal në sistemin e dëmit. Sa efikase dhe të ndershme janë

sistemet e kompensimit? Për ata që favorizojnë kompensimin e barabartë për të njëjtën humbje ose

dëmtim, pa marrë parasysh shkakun – dhe me një kosto administrative që nuk është në proporcion

me shumat e shpërndara - mbetet shumë për t'u bërë.

Ky kre është shumë i pazakontë në krahasimin e sistemit të kompensimit të krijuar nga sistemi i

demit, me një hapësirë sigurimi të krijuar nga shteti i mirëqenies. Në dhënien e detajeve se si

funksionon aktualisht çdo sistem në praktikë dhe në sigurimin e të dhënave përkatëse statistikore,

ky duhet te përdoren teknika të cilat shpresohet të bëjnë thirrje ndaj të tjerëve të përfshirë në punën

e Qendrës Evropiane të Dëmit dhe Sigurimeve.

718 Shih më sipër. 719 Lord Justice Jackson, Review of Civil Litigation Costs: Final Report (December 2009) considered in K Oliphant

et al, On a Slippery Slope (2011) <http://ectil.org/oliphant/ slippery-slope/>. 720 Shih më sipër. 721 Department for Work and Pensions, The Industrial Injuries Disablement Benefit Scheme – a Consultation Paper

(2007) and Department for Work and Pensions, Consultation Report (2007). 722 Shih më sipër

143

Kreu V

Përfundime dhe Rekomandime

1. Në kreun e parë u trajtua përgjegjësia juridiko pasurore në marrëdhëniet e punës sipas

legjislacionit të Republikës së Shqipërisë, në kuadrin doktrinor dhe atë jurisprudencial. Ky

kre trajtoi në mënyrë shteruese të gjitha aspektet e përgjegjësisë pasurore në marrëdhëniet

e punës, sipas rregullimeve të legjislacionit në fuqi të Republikës së Shqipërisë. Fokusi

ishte trajtimi i Kodit të Punës dhe kazuistika e gjykatave në kuadër të rasteve të dëmëve në

marrëdhëniet e punës. Trajtimi shkencor, si në rrafshin teorik ashtu edhe atë praktik, e

plotësoi maksimalisht studimin e përgjegjësisë pasurore në marrëdhëniet e punës, me fokus

zhvillimet kombëtare.

2. Regjimi juridik i përgjegjësisë pasurore të punëmarrësit dhe punëdhënësit, sipas

legjislacionit shqiptar për zhdëmtim, përfaqëson sot një sferë të rëndësishme të së drejtës

sonë, e cila meriton të përpunohet, sistemohet dhe të përsoset. Por, edhe në rrafshin aktual

të legjislacionit mbi përgjegjësinë e punëmarrësit për shpërblimin e dëmit është e

nevojëshme të kapërcehet ndonjë vështirësi e shfaqur në zbatimin në praktikë të këtij

instituti.

3. Punëmarrësi i cili dëmton pronën gjatë marrëdhënieve të punës, do të përballet me

aplikimin ndaj tij të përgjegjësisë disiplinore, materiale, civile, administrative, dhe/ose

penale. Por, në kushte të caktuara së bashku me masat përkatëse administrative dhe/ose

penale, mund të zbatohen edhe masat e përgjegjësisë për restitucion. Vetë sistemi i pranuar

nga legjislacioni ynë lejon, parimisht, mundësinë e një konkurimi të tillë. Zbatimi i

përbashkët i përgjegjësive (përgjegjësi kumulative) ka justifikimin e vet shoqëror.

Përgjegjësitë e ndryshme juridike përputhen në këtë pikë, sepse kanë të bëjnë me zbatimin

e sanksionit përkatës. Por, po qe se çështja vështrohet në aspektin e kushteve specifike të

secilës prej përgjegjësive, problemi ndërlikohet. Lindja dhe ekzistenca e tyre ka karakter

të pavarur.

4. Në literaturën juridike të vendit tonë, termi “përgjegjësi e punëdhënësit përdoret në një

kuptim stricto sensu, pikërisht në atë kupim të drejtë dhe ligjor që përcaktohet në dispozitat

përkatëse. Pra në kuptimin e detyrimit të punëmarrësit për të shpërblyer dëmin pasuror që

i ka shkaktuar gjatë kryerjes së punës ose detyrës, me dashje ose nga pakujdesia punës së

punëdhënësit. Në literaturën e huaj juridike, janë shfaqur mendime se termat “përgjegjësi

materiale” dhe “përgjegjësi pronësore” duhen pranuar si terma me të njëjtin kuptim.

144

5. Përgjegjësia e punëmarrësit për shpërblim synon të përmbushë këto funksione:

a) Së pari, të shërbejë si mjet juridik për edukimin e punëmarrësve me frymën e mbrojtjes të

pronës.

b) Së dyti, të forcojë disiplinën në punë.

c) Së treti, të rivendosë dëmin pasuor që ka pësuar ndërmarrja, institucioni nga vepra e

paligjshme e me faj e punëmarrësit si edhe t'i parandalojë këto vepra në të ardhmen.

d) Së katërti, të garantojë shpërblimin e punës së punëmarrësit nga ndalesat e paligjshme.

e) Së pesti, të tregojë mënyrën e caktimit dhe të realizinit të shpërblimit të demit.

6. Midis përgjegjësisë pasurore gjatë marrëdhënieve të punës the asaj civile ka disa elementë

dallues, prandaj edhe ligjëvënësi e ka parashikuar në mëyrë të veçantë në Kodin e Punës.

Përcaktimi i vijës së demarkacionit ndërmjet tyre ka rëndësi jo vetëm teorike në zhvillimin

e shkencave tona juridike por sidomos ka rëndësi praktike, kur shtrohet problemi i zbatimit

në praktikë të dispozitave konkrete.

7. Sinteza e veçorive më kryesore që bën të dallohet përgjegjësia pasurore e punëmarrësit për

shpërblimin e dëmit nga përgjegjësia juridike civile i referohet këtyre aspekteve:

a) Rregullimit juridik të veçantë në Kodin e Punës;

b) Subjekteve të shkaktimit të dëmit;

c) Kushteve të përgjegjësisë;

d) Vëllimit të përgjegjësisë;

e) Mënyrës së realizimit së shpërblimit të dëmit.

8. Punëmarrësi ngarkohet me përgjegjësi për shpërblimin e dëmit në qoftë se në veprën e tij

(veprimin ose mosveprimin) vërtetohen katër elementë të domosdoshëm (condition sine

qua non):

a) dëmi pasuror,

b) faji,

c) paligjshmëria e veprës,

d) lidhja shkakësore (kauzale).

9. Nga jurisprudenca e Gjykatave shqiptare, në një sërë vendimesh, si: Vendimin e Gjykatës

së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr 2356, datë 12. 03. 2012; Vendimin e Gjykatës së Rrethit

Gjyqësor Tiranë, nr 8341, datë 26.10.2012; vendimin e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor

Durrës Nr. 3280, datë 19.06.2013; etj të trajtuara me hollësi gjatë këtij disertacioni,

deduktoj se, përgjithësisht ato kanë qënë konsistente me standartet e vendosura nga

legjislatori ynë dhe kanë implementuar në pjesën argumentuese të vendimit gjyqësor edhe

parime të postuluara nga Gjykata Europiane Për të Drejtat e Njeriut dhe Organizata

Ndërkombëtare e Punës.

145

10. Në kreun e dytë analizohen nga pikpamja evolutivo historike duke u bazuar në sistemin

ex posito sinkronik, zhvillimi dhe përmirësimi nga gjeneza dhe deri në ditët e sotme të

marrëdhënieve të punës dhe më specifikisht, aspektin e dëmit në marrëdhëniet e punës. Ky

kre është pararojë e krerëve në vijim, dhe paraqet një panoramë të përgjithëshme në

vështrim krahasues të këtyre marrëdhënieve.

11. Një analizë e thelluar historike paraprin krerët në vijim, duke deduktuar e sintetizuar

aspekte shumë të rëndësishme në kuadrin e marrëdhënieve të punës dhe aspektit të dëmit

në këto marrëdhënie. Konkluzione me rëndësi studimore janë arritur për rastin e Mbretërisë

së Bashkuar, si një ndër vendet e para, të prirura drejt rregullimit të marrëdhënieve të punës

gjatë fazave industrialiste të zhvillimeve shoqërore. Duke hedhur dritë mbi aspekte

obskurante të zhvillimeve historike, kam konkluduar se ka qënë Mbretëria e Bashkuar, një

ndër vendet e para, që ka kontribuar në krijimin e akt-statuteve të para në rregullimin e

dëmit në marrëdhëniet e punës. Edhe pse në këtë fazë të zhvillimeve shoqërore, nuk mund

të pretendojmë për mbrojtje maksimale të të drejtave themelore të punëmarrësve.

12. Analiza historike e kreut të dytë vijon me vende si Gjermania dhe Franca. Këto vende, për

arsye metodike dhe studimore i kam përzgjedhur si përfaqësuesit më të denjë të vendeve

të Europës Kontinentale. Sistemi Romanist dhe ai Gjermanik, nga një analizë studimore

historike, konkludohet se kanë patur diferenca të jashtëzakonshme, por duhet pranuar se

gjenezat dhe aktet e sistemit romak, janë ato akte të cilat përbëjnë bazën e marrëdhënieve

të punës dhe rregullimit të këtyre marrëdhënieve. Sipas mendimit tim, konkludoj se në

sistemin gjermanik, duke u shtrirë në kohë, gjejmë akte më të konsoliduara dhe më

përparimtare, lidhur me përgjegjësinë pasurore në marrëdhëniet e punës, sesa në sistemin

Francez.

13. Kjo tezë na paraqiti një krahasim mjaft interesant në rrafshin teorik, akademik dhe

studimor, midis detyrimit të punëdhënësit sipas Legjislacionit Gjerman dhe Hollandez.

Përgjegjësia e punëdhënësit sipas legjislacionit Gjerman është një sistem i bazuar në faj.

Kjo bazohet në idenë se punëmarrësi mund të shkaktojë dëme vetëm për shkak se

punëdhënësi ishte në faj, duke punësuar punëmarrësin ose duke mos ofruar mbikëqyrjen e

duhur. Sipas legjislacionit Gjerman, punëdhënësi ka shkaktuar aksidentin, sepse ai e fillon

tërë procesin duke punësuar një punëmarrës të pakujdesshëm.

14. Një dallim i madh me sistemin Gjerman është se punëdhënësit mund të mos sigurohen për

dëmet e shkaktuara nga një aksident pune ose sëmundje profesionale. Në rast se

punëdhënësi është i pasiguruar, kërkohet faji nga ana e punëdhënësit (ai ka dështuar në

detyrën e tij për t'u kujdesur për shëndetin dhe sigurinë e punëmarrësit të tij).

146

15. Për përgjegjësinë e punëdhënësit viktima duhet, së pari të provojë në të dy vendet anëtare

se ka pësuar dëmtime të shkaktuara nga një person tjetër; së dyti se ky person tjetër ishte

në kontratë pune me personin që viktima mban përgjegjës; dhe së treti dëmi duhet të

ndodhë brenda sferës së punës. Përgjegjësia e punëdhënësit Hollandez përmban një fushë

shumë të gjerë të përgjegjësisë të punëdhënësit dhe rregullohet me nenit 7: 658; 6: 170; 7:

611 dhe 7: 661 BW. Kërkesa për një lidhje shkakësore me punën plotësohet sapo

punëmarrësi të provojë se dëmtimi i tij ka ndodhur gjatë kryerjes së detyrës ose se ajo ka

rritur rrezikun për dëmtime.

16. Ndryshe nga Hollanda, dëmi i rastësishëm nuk ka një lidhje "substanciale" me sferën e

punës sipas legjislacionit Gjerman dhe prandaj është i përjashtuar nga përgjegjësia e

punëdhënësit. Kjo kërkesë për një lidhje thelbësore midis dëmit dhe aktiviteteve të punës

nuk pranohet lehtësisht sepse përcaktohet nga faktorë tregues objektivë. Punëdhënësi nuk

është përgjegjës për dëmet që kanë ndodhur rastësisht. Gjithashtu ky vlerësim bëhet

objektivisht; varet nga koha, vendi, sjellja e vartësit dhe pajisjet që ai përdor. Qëllimi i këtij

rregulli është të parandalojë që të jetë shumë e lehtë të provohet një lidhje midis dëmeve

dhe veprimtarive të punës dhe gjithashtu parandalon një person që të keqpërdori funksionin

e tij.

17. Siç u analizua edhe gjatë punimit Gjermania zotëron një sistem sigurimi ligjor për

punëdhënësit të ndryshem nga Hollanda. Punëmarrësi i dëmtuar ka avantazhin se ai do të

jetë në gjendje të marrë kompensim nga një debitor me aftësi paguese (shoqëria e sigurimit)

dhe se ai nuk do të duhet të provojë fajin e punëdhënësit, dhe as faji i tij kontribues nuk do

të merret parasysh për të zvogëluar kompensimin e tij. Për më tepër avantazhet janë se ka

më pak procedura dhe punëmarrësi do të kompensohet më shpejt dhe lehtë.

18. Në kontrast me Gjermaninë, asnjë sistem sigurimi nuk është i detyrueshëm për

punëdhënësit sipas Legjislacionit Hollandez për të siguruar dëmtimin e punëmarrësit të

shkaktuar nga një aksident pune ose sëmundje profesionale. Nëse punëdhënësit në

Hollandë janë të pasiguruar, viktimat mund të mbeten pa përfituar asgjë. Për shembull,

nëse punëdhënësi falimenton, ai financiarisht nuk do të jetë në gjendje të paguajë

kompensimin e dëmit ndaj viktimës.

19. Krahasimi na tregoi për më tepër që punëdhënësi nuk është përgjegjës nëse punëmarrësi

ka shkaktuar dëme nga neglizhenca e tij e rëndë sipas Legjislacionit Gjerman ose nëse ai

ka vepruar me pakujdesi me dashje sipas Legjislacionit Hollandez. Nëse punëmarrësi është

gjithashtu i pasiguruar, viktima nuk ka një debitor me aftësi paguese për të kompensuar

dëmin e tij.

147

20. Nga gjithë ky hulumtim, i cili u ndërtua duke integruar metodologji të ndryshme studimi,

konkluzioni më i rëndësishëm është ballafaqimi i sistemeve Gjermane, Hollandeze dhe

Angleze me sistemin Shqiptar.

21. Absolutisht që legjislatori dhe gjyqësori ynë ndodhen përpara sfidave të jashtëzakonshme.

Ometimet legjislative dhe evazionet që shkaktohen hera-herës, duhen plotësuar duke u

bazuar në modelin Gjerman. Ky model është modeli më i përshtatshëm, për të përmirësuar

legjislacionin ton kombëtar në këtë kuadër dhe për të shënuar fazën fillestare të

harmonizimit maksimal me legjislaiconin e Bashkimit Europian në këte aspekt, edhe pse,

pjesa më e rëndësishme e instrumentave të ONP-së është implementuar dhe ratifikuar.

148

Bibliografia

Literatura

1. Aherling and Deakin, CBR Working, 2005.

2. Aherling, B. and Deakin, S. (2005) ‘Labour regulation, corporate governance and legal

origin: a case of institutional complementarity?’ CBR Working Paper No. 312 (Cambridge:

Centre for Business Research)Alt (2009).

3. American Bar Foundation Research Journal (Am B Found Res J).

4. ARST Entscheidungen 9/2001.

5. Ascher-Vonk (2003).

6. Association of British Insurers statistics for 2008 cited by the Department for Work and

Pensions, Açessing Compensation (2010).

7. Atiyah’s Açidents WVH Rogers, Winfield and Jolowicz on Tort (18th edn 2010);

8. Atiyah’s Açidents ch 7.

9. B. Veneziani, ‘The evolution of the contract of employment’, in B. Hepple (ed.) The

Making of Labour Law in Europe, op. cit., 31-72, at p. 32.

10. Bartrip/Burman and in Stein BC L Rev689.

11. Beier, A. (1985) Masterless Men. The Vagrancy Problem in Englanad 1560- 1640

(London: Methuen)

12. Bentham, J. (2001) ‘Essay II. Fundamental positions in regard to the making of provision

for the indigent poor’, in Essays on the Subject of the Poor Laws (1796), reproduced in M.

Quinn (ed.) The Collected Works of Jeremy Bentham. Writings on the Poor Laws Volume

I (Oxford: Clarendon Press)

13. Berger, S (2003) Notre première mondialisation: leçons d’un echec oublié (Paris: Seuil)

14. Beveridge, William (1909) Unemployment: A Problem of Industry (London: Longmans,

Green & Co.)

15. Biernacki, R. (1995) The Fabrication of Labour: Britain and Germany, 1640- 1914

(Berkeley, CA: University of California Press)

16. Blackstone, W. (1979) Commentaries on the Laws of England. A Fascimile of the First

Edition of 1765-69, in S.N. Katz (ed) (Chicago, IL: University of Chicago Press).

17. Blanpain, European labour Law, 13th edition, Kluwer.

18. British Empire, Hay and Craven (eds.), 2004.

19. Browne, J., Deakin, S. and Wilkinson, F. (2004) ‘Capabilities, social rights and European

market integration’, in R. Salais and R. Villeneuve (eds.) Towards a European Politics of

Capabilities? (Cambridge: CUP)

20. Bruggemeier (2004).

21. Burchell, B., Deakin, S. and Honey, s. (1999) The Employment Status of Individuals in

Non-standard Employment EMAR Research Series no. 6 (London: Department of Trade

and Industry)

22. C Lahnstein, D Maranger and N Roenneberg’s article in: Munich Re Group (ed), 7th

International

23. C Parsons, Employers Liability Insurance – How Secure is the System? (1999) 28

Industrial Law Journal (ILJ).

149

24. Cane (2006).

25. Cappelli, P (2000) ‘Market-mediated employment: the historical context’, in M. Blair and

T. Kochan (eds.) The New Relationship. Human Capital in the American Corporation

(Washington DC: Brookings Institution), pp. 66- 90

26. Castel, R. (1995) Les metamorphoses de la question sociale : une chronique du salariat

(Paris: Fayard)

27. Charles Booth dhe Seebohm Rowntree, Williams Charlesworth and Percy Clark and

Wedderburn, 1983.

28. Chitty, J. (1812) A Practical Treatise on the Law Relating to Apprentices and Journeymen,

and to Exercising Trades (London: W. Clarke & Sons)

29. Clark, A. (2000) ‘The new poor law and the breadwinner wage: contrasting assumptions’

Journal of Social History, 34: 262-282

30. Clark, J and Lord Wedderburn (1983) ‘A crisis of fundamental concepts’, in Lord

Wedderburn, R. Lewis and J. Clark (eds.) Labour Law and Industrial Relations: Building

on Kahn-Freund (Oxford: Clarendon Press)

31. Cottereau, A (2000) ‘Industrial tribunals and the establishment of a kind of common law

of labour in nineteenth century France’, in W. Steinmetz (ed.) Private Law and Social

Inequality in the Industrial Age. Comparing Legal Cultures in Britain, France, Germany

and the United States, 203- 226 (Oxford: OUP)

32. Cottereau, A. (2002) ‘Droit et bon droit. Un droit des ouvriers instauré, puis évincé par le

droit du travail (France XIXe siècle)’ Annales HSS, novembre-décembre no. 6: 1521-1557.

33. Creighton, C. (1999) ‘The rise and decline of the “male breadwinner family” in Britain’

Cambridge Journal of Economics, 23: 519-541

34. D Dewees/D Duff/M Trebilcock, Exploring the Domain of Açident Law: Taking the Facts

Seriously (1996).

35. D Harris et al, Compensation and Support for Illness and Injury (1984).

36. Da’ Bell v National Society for Prevention of Cruelty to Children [2010] IRLR 318.

37. Dalton, M. (1746) The Country Justice: Containing the Practice, Duty and Power of the

Justices of the Peace, as Well in as Out of their Sessions (London: Lintot)

38. De Boer 2006..

39. Deakin, S. and Wilkinson, F. (2005) The Law of the Labour Market: Industrialization,

Employment and Legal Evolution (Oxford, OUP)

40. Department for Work and Pensions, The Industrial Injuries Disablement Benefit Scheme

– a Consultation Paper (2007) and Department for Work and Pensions, Consultation Report

(2007).

41. Department of Health, NHS Injury Costs Recovery Scheme – Amounts Collected

42. Department of Trade and Industry, Coal Health Claims

43. Departmental Committee Report on Workmen’s Compensation (Holman Gregory Report)

(1920, Cmd 816)..

44. Didry, C (2002) Naissance de la convention collective. Débats juridiques et lutes socials

en France au début du XXe siècle (Paris: Éditions de l’EHESS)

45. DSS Memorandum of Evidence to the Social Security Select Committee (1995) HC 196

appendix B.

150

46. E Whitmore, Employers’ Liability Insurance (1962) 158 and appendix vii.

47. Freedland, M. (2003) The Personal Employment Contract (Oxford: OUP) von Gierke, O.

(1895) Das Deutsches Privatrecht. Systematisches Handbuch der deutschen

Rechtswissenschaft (Leipzig: Duncker & Humblot)

48. Friedman [1987] Am B Found Res J 351.

49. Gerard Spindler (2011).

50. Gerhard Robbers (2003).

51. Giliker, (2010).

52. H Genn, Hard Bargaining: Out of Court Settlements in Personal Injury Actions (1987).

53. Haftungsrecht, Gert Brueggemeier, Springer Berlin Heideberg, 2006.

54. Hansmann, H. and Kraakman, R. (2001) ‘The end of history for corporate law’ Georgetown

Law Journal.

55. Harris et al 1991.

56. Hartlief en Mendel 2000.

57. Hay, D. and Craven, P. (eds.) (2004) Masters, Servants and Magistrates in Britain and the

Empire (Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press)

58. Hepple, B. (ed.) (1986) The Making of Labour Law in Europe (London: Mansell)

59. Hoekzema (2000), fq. 50, 51.

60. Howarth (1995).

61. Industrial Injuries Advisory Council, Coverage under the Industrial Injuries Scheme for

Injury by ‘Process’ (1995) Position No 9.

62. Industrial Injuries Advisory Council, Periodic Report (1993) 28.

63. Industrial Injuries Advisory Council, Report (1993, Cm 2177).

64. Industrial Injuries Advisory Council, Stress inWork as a Prescribed Disease and Post-

Traumatic Stress Disorder (2004) Position Paper No 13.

65. Industrial Injuries Advisory Council, The Industrial Injuries Scheme and the Reform of

Disability Income (1990, Position Paper No 5).

66. International Underwriting Association of London, Fourth UK Bodily Injury Awards

Study (2007).

67. J Baldwin/N Wikeley/R Young, Judging Social Security (1992).

68. J Stapleton, Disease and the Compensation Debate (1986).

69. J.M. Barendrecht,

70. Jacobs (2011).

71. Jacoby, S (2004) Employing Bureaucracy: Managers, Unions and the Transformation of

Work in the 20th Century, revised edition (Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates)

72. JF Witt, The Açidental Republic (2004).

73. Judicial Studies Board, Guidelines for the Assessment of Damages in Personal Injury Cases

(10th edn 2010).

74. Kahn-Freund, Otto (1974) ‘On uses and misuses of comparative law’ Modern Law Review.

75. Klaassen (2000).

76. Koziol (2001),

77. Kraakman, Davies, Hansmann, Hertig, Kanda, Hopt and Rock (eds.). 2004

151

78. Kraakman, R., Davies, P., Hansmann, H., Hertig, G., Kanda, H., Hopt, K. and Rock, E.

(eds.) (2004) The Anatomy of Corporate Law: A Comparative and Functional Approach

(Oxford: OUP)

79. L Friedman, Civil Wrongs: Personal Injury Law in the late Nineteenth Century [1987]

80. L Pickup/SW Town, A European Study of Commuting and its Consequences (1983).

81. Labour law and industrial relations in Germany, Manfred Weiss and Marlene Schmidt.

82. Labour law in the Netherlands – Jacobs (2004)

83. Levine-Clark, M. (2000) ‘Engendering relief: women, able-bodiedness and the new poor

law in early Victorian England’ Journal of Women’s History, 11: 107-130

84. Lewis, Aggregation and Divisibility of Damage in Englandand Wales: Insurance, in: K

Oliphant (ed), Aggregation and Divisibility of Damage (2009).

85. Lindenbergh 2000.

86. M Lunney/K Oliphant, Tort Law (4th edn 2010).

87. M. van den Steenhoven, Waar eindigt de verantwoordelijkheid van de werkgever voor

(verkeersongevallen van zijn werknemers?, VR 2009.

88. Magnus (2004, part B).

89. Manfred Weiss and Marlene Schmidt (2008).

90. Mansfield, M., Salais, R. and Whiteside, N. (eds.) (1994) Aux sources du chômage 1880-

1914 (Paris: Belin)

91. Markesinis (2002).

92. Minority Report of the Poor Law Commission of 1909: Webb dhe Webb, 1909

93. Monografieen BW, schadevergoeding: algemeen, deel 1, S.D. Lindenbergh (2008)

94. Mückenberger, and Supiot, 2000.

95. Mückenberger, U. and Supiot, A. (2000) ‘Ordre public social et communauté. Deux

cultures du droit du travail’, in B. Zimmermann, C. Didry and P. Wagner (eds.) Le travail

et la nation, 81-105 (Paris: Éditions de la Maison des Sciences de l’Homme)

96. N Wikeley, Compensation for Industrial Disease (1993); R Lewis, Compensation for

Oçupational Disease (1983) 5 Journal of Social Welfare Law 10

97. O’Brien, P. (1996) ‘Path dependency, or why Britain became an industrialized and

urbanized economy long before France’ Economic History Review, 52: 213-249.

98. OH Parsons, A No-Fault System? Not Proven (1974) Industrial LJ 129

99. Oldenhuis (2013).

100. Oliphant (2012).

101. Otto Kahn-Freund, 1974.

102. P Cane Atiyah’s Açidents, Compensation and the Law (7th edn 2006).

103. P Cornes, Coping with Catastrophic Injury (1993) 18.

104. Palmer (1993), dhe Woodward, 1980.

105. Palmer, R (1993) English Law in the Age of the Black Death, 1348-1381: A

Transformation of Governance and Law (Chapel Hill, NC: University of North Carolina

Press)

106. Peifer, hafting des Arbeitnehmer, AR-Blattei SD 870 Rz 24 ff. 124 ff.).

107. Penning, 2007.

108. Personal injury compensation in Europe (2003).

152

109. Peter Cane (2003).

110. Peter Cane (2006).

111. Petit and Sauze, 2003,

112. Petit, H., and Sauze, D. (2003) ‘Une lecture historique de la relation salariale

comme structure de repartition des aléas. En partant du travail de Salais’, paper presented

to the colloquium, Conventions et institutions: approfondissements théoriques et

contributions au débat politique, La Défense, 11-13 décembre 2003

113. Polanyi, K (1957) The Great Transformation: The Political and Economic Origins

of Our Time (Boston, MA: Beacon Press) (originally published 1944)

114. Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law” (2009).

115. Prothero, I. (1979) Artisans and Politics in Early Nineteenth Century London: John

Gast and His Times (Folkestone: Dawson) Simitis, S. (2000) ‘The case of the employment

relationship: elements of a comparison’, in W. Steinmetz (ed.) Private Law and Social

Inequality in the Industrial Age. Comparing Legal Cultures in Britain, France, Germany

and the United States, 181-202 (Oxford: OUP, 2000).

116. PWJ Bartrip/SB Burman, TheWounded Soldiers of Industry (1983).

117. R Kidner, Vicarious Liability: For Whom Should the Employer be Liable? (1995)

15 Legal Studies 47.

118. R Lewis, Açidents Whilst Travelling and the Limits of Compensation for Industrial

Injury (1986) 8 Journal of Social Welfare Law 193.

119. R Lewis, Deducting Benefits from Damages for Personal Injury (1999).

120. R Lewis, How Important are Insurers in Compensating Claims for Personal Injury

in the UK? (2006) 31 Geneva Papers on Risk and Insurance 323.

121. R Lewis, Recovery of NHS Açident Costs: Tort as a Vehicle for Raising Public

Funds (1999) 62 MLR 903.

122. R Lewis, Structured Settlements: Law and Practice (1993); N Bevan/T Huckle/S

Ellis, Future Loss in Practice: Periodical Payments and Lump Sums (2007).

123. R Lewis, The Impact of Social Security Law on the Recovery in Tort of Damages

for Personal Injury, in: U Magnus (ed), The Impact of Social Security on Tort Law (2003).

124. R Lewis, The Politics and Economics of Tort Law: Judicially Imposed Periodical

Payments of Damages (2006) 69 Modern Law Review (MLR) 418.

125. R Lewis, The Relationship between Tort Law and Insurance in England and Wales,

in: G Wagner (ed), Tort Law and Liability Insurance (2005).

126. RA Epstein, The Historical Origins and Economic Structure of Workers’

Compensation Law (1982) 16 Georgia Law Review 775.

127. RA Hasson, The Employers’ Liability (Compulsory Insurance) Act – A Broken

Reed (1974) ILJ .

128. Reform of the Industrial Injuries Scheme (1981, Cmnd 8402).

129. Report of the Departmental Committee on Alternative Remedies (1946, Cmd

6860), chaired by Sir William Monckton.

130. Report of the Royal Commission on Civil Liability and Compensation for Personal

Injury (1978, Cmnd 7054), chairman Lord Pearson vol 1.

153

131. Report on the Continuance of the Poor Law Commission (1839), reproduced in

H.R. Jenner-Fust, 1907.

132. Resolution of the Great Senate of 27.9.1994, aaO, under CII the Principles,

Sammlung Arbeitsrechtlicher Entscheidungen (SAE), 54. Jahrgang Januar/Februar I/2000.

133. Rieckers (2011).

134. S Deakin/A Johnston/B Markesinis, Tort Law (6th edn 2008);

135. Safety and Health at Work, Report of the Committee 1970–72 (1972, Cmnd 5034)

(Chairman Lord Robens).

136. Sammlung Arbeitsrechtlicher Entscheidungen (SAE), 54. Jahrgang Januar/Februar

I/2000.

137. Schadevergoeding: personenschade, kluwer deventer 2008, Mon. BW B37 (Van

wassenaer/Bouman),

138. Schadevergoeding: personenschade, kluwer deventer 2008, Mon. BW B37 (Van

wassenaer/Bouman).

139. Simitis, 2000.

140. Sims, V. (2002) Good Faith in Contract Law: A Comparative Analysis of English

and German Law. Ph.D. Thesis, University of Cambridge, 2002.

141. Slack, P. (1990) The English Poor Law 1531-1782 (London: Macmillan)

142. Snell, 1985.

143. Snell, K. (1985) Annals of the Labouring Poor: Social Change and Agrarian

England 1660-1900 (Cambridge: CUP)

144. Social Insurance and Allied Services: Report by Sir William Beveridge (1942, Cmd

6404).

145. Social Security (Industrial Injuries) (Prescribed Diseases) Regulations 1985 SI No

967.

146. Social Security (Recovery of Benefits) Act 1997.

147. Social Security Contributions and Benefits Act 1992 s108

148. Social security legislation will not contribute for the entire loss of income, Giesen,

(2001).

149. Steele (2007).

150. Steinmetz, W. (ed.) (2000) Private Law and Social Inequality in the Industrial Age.

Comparing Legal Cultures in Britain, France, Germany and the United States (Oxford:

OUP)

151. Supiot, ‘Introduction’, Supiot (ed.), 1999.

152. Supiot, A (ed.) (1999) Au delà de l’emploi. Transformations du travail et devenir

du droit du travail en Europe (Paris: Flammarion)

153. Tawney, RH (1967) The Agrarian Problem in the Sixteenth Century, in Stone, L.

(ed) (New York: Harper and Row)

154. Tort Law in Germany, Gerard Spindler (2011).

155. Toynbee, 1969.

156. Toynbee, A (1969) Lectures on the Industrial Revolution in England, in T.S.

Ashton (ed.) (Newton Abbott: A.M. Kelley, 1969) (originally published 1884)

157. UK Personal Injury Litigation 2009, Datamonitor Report, December 2009

154

158. Van Drongelen (2010).

159. Van Gerven (2000).

160. Van Wassenaer 2008.

161. Veneziani, 1986.

162. Von Bar (1998).

163. Von Gierke, 1895.

164. W Pfenningstorf/D Gifford, A Comparative Study of Liability Law and

Compensation in Ten Countries and the USA (1991).

165. W.A. Zondag, Aansprakelijkheid van de werkgever voor ongelukken in het woon-

werkverkeer, O&F 2002 nr 54.

166. W.H. van Boom e.a., Compensatie van verkeersletsel van werknemers: wat is een

behoorlijke verzekering?, ArA 2008/2.

167. W.H. Van Boom, Annotation bij HR 14 Oktober 2005, C04/200HR, NJ 2005,539

(City Tax BV/ de Boer)

168. WA Dinsdale, History of Açident Insurance in Great Britain (1954) 161.

169. Waterman (2009)

170. Webb, S and Webb, B (1909) The Public Organisation of the Labour Market: Being

Part Two of the Minority Report of the Poor law Commission (London: Longmans, Green

& Co.)

171. Williams, K (1981) From Pauperism to Poverty (London: Routledge and Kegan

Paul)

172. Woodward, D. (1980) ‘The background to the Statute of Artificers: the genesis of

labour policy, 1558-63’ Economic History Review (NS), 33: 32-44.

Akte ligjore

1. BGB

2. EC Treaty

3. CI

4. SGB

5. Council Directive 2000/78/EC of 27 November 2000.

6. Council Directive 89/391/EEC of 12 June 1989

7. Council Directive 91/383/EEC of 25 June 1991

8. Law Reform (Contributory Negligence) Act 1945.

9. Law Reform (Personal Injuries) Act 1948.

Vendime Gjyqwsore

1. BAG v. 14.12.2000 – 8 AZR 92/00, Markesinis, fq. 725-728.

2. BAG 23. January 1997, 8 AZR 893/95, NZA 1998, 140.

155

3. BAG DB 1973, 1405, BAG DB 1990, 48.

4. BAG DB 1999, 288, (289).

5. BAG of 12.11.1998 – 8 AZR 221/97.

6. BAG of 25.01.2001 – 8 AZR 465/00, ARST 4/2001.

7. BAG, Court Rule of 10.11.1961 GS NJW 1962, 411.

8. BAG, rule of 15.11.2012, Az.: 8 AZR 705/11.

9. Barker v Corus [2006] AC 572.

10. BAG v.16. März 1995-AZR 898/93.

11. BGH – NJW 1997, 1012, 1013

12. BGH NJW 1965, 391.

13. BGH NJW 1988, 1265.

14. BGH NJW92, 2418.

15. Bolton v MBC Mutual Insurance Ltd [2006] 1 Weekly Law Reports (WLR) 1492.

16. Brintons v Turvey [1905] AC 230.

17. Çwshtja Lawrie-Blum.

18. Chief Adjudication Officer v Faulds [2000] 2 All ER 961.

19. City Tax / De Boer arrest (HR 14-10-2005, NJ 2005, 539).

20. District Court of Rotterdam 23.09.2009, JAR 2009/62.

21. Durham v BAI (Run Off) Ltd [2010] All ER (D) 88.

22. Emmens v. Elderton (185320 13 CB 495.

23. Federal Labour Court 15.03.1978 – 5 AZR 819/76.

24. Federal Labour Court 30.10.1991 – 7 ABR 19/91:

25. Fraser v Secretary of State for Social Services [1986] Scots Law Times (SLT) 386.

26. Green v Deutsche Bank [2006] IRLR 764.

27. Hatton v Sutherland [2002] 2 All ER 1

28. Hobbs v. Young (1689) 1 Show KB 267.

29. HR 01.02.2008, JAR 2008, 57.

30. HR 09.08.2002, JAR 2002, 205.

31. HR 1 February 2008, JAR 2008,

32. HR 10 December 1999, NJ 2000, 21

33. HR 12.01.2001, NJ 2001, 253, JAR 2001, 24.

34. HR 13 juni 2008, LJN BC8791.

35. HR 14.10.2005, JIN 2005/407.

36. HR 15 mei 1998, NJ 1998, 624.

37. HR 18.03.2005, JAR 2005, 100.

38. HR 19 December 2008, LJN BG7775..

39. HR 20 Shkurt 2009, NJ 2009, 335.

40. HR 20.11.1996, NJ 1997, 198 (Pollemans/Hoondert).

41. HR 22.01.1999 NJ 1999, 534 , NJ 1999, 534, nt. PAS, VR 1999, 118, nt. L. Bier.

42. HR 27 March 1992, NJ 1992, 49.

43. HR 30 March 2001, JAR 2001/127.

44. HR 4 Shkurt 1983 LJN AG 4537, NJ 1983, 543 (PAS).

45. Kent v. Dormay (1811), Kingston Assizes, August 14 reported in Chitty, 1812,nw fq. 122.

156

46. LAG Cologne of 24.06.1994 – 13 Sa 37/94.

47. LAG Hessen, 27.05.2008, Az.: 12 Sa 1288/07.

48. LAG Koln, Court ruling of 14.02.02,

49. LAG Rheinland Pfalz, court ruling of 29.12. 2003, AZ: 7 Sa 631/03.

50. Lister v Hesley Hall [2002] 1 AC 215.

51. Lister v Romford Ice and Cold Storage Co [1957] AC 555.

52. Lord Denning in R v National Insurance Commissioner, ex parte Michael [1977]

53. Morris v Ford Motor Co Ltd [1973] Queen’s Bench (QB) 792;.

54. Nancollas v Insurance Officer [1985] 1 All ER 833.

55. Northumbrian Shipping Co v Mçullum (1932) 101 Law Journal Reports, King’s Bench

New Series (LJKB) 664.

56. Priestley v Fowler (1837) 3 Meeson &Welsby’s Exchequer Reports (M &W) 1;

57. R v Deputy Industrial Injuries Commissioner, ex parte Bresnahan [1966] 1 Lloyd’s Law

Reports (Ll Rep) 69..

58. R v National Insurance Commissioner, ex parte Reed (1980) appendix to R(I)7/80.

59. RG LZ 1930, 589.

60. Riemsdijk v Autop (LJN BF0003; case number07/11410).

61. Roberts v Dorothea Slate Quarries Ltd [1948] 2 All ER 201.

62. Rothwell v Chemical & Insulating Co ltd [2008] 1 AC 281.

63. BAG 17, 229 = AP Nr. 75 §611 BGB employer’s duty.

64. Supreme Court 20 Shkurt, 2009: Van Riemsdijk – Autop (LJN BF0003; nr.07/11410);.

65. Thomas v News Group Newspapers [2001] All ER 246.

66. Thompstone v Tameside and Glossop Acute Services NHS Trust [2008] 2 All ER 537;

67. Veakins v Kier Islington Ltd [2010]. Vonk/Van der Hoeven, HR 12.01.2001, NJ 2001,

253, JAR 2001, 24

Referenca nga interneti

1. < http://en.wikipedia.org/wiki/Private_law.>

2. < http://repub.eur.nl/res/pub/7511/hypoglykemie_JA_2006_nr_12.PDF>

3. <www.abvakabofnv.nl/ >.

4. <http:// detailpage.aspx?ljn=BA7557zoeken.rechtspraak.nl/>

5. <http://aserv.toptarif.de/html-banner/downloads/pflichtversicherungsgesetz.pdf>

6. <http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/health_hygiene

_safety_at_work/c11113_en.htm>.

7. <http://legal-dictionary.thefreedictionary.com>.

8. <http://nl.coinmill.com/>.

9. <http://repub.eur.nl/res/pub/7511/hypoglykemie_JA_2006_nr_12.PDF>.

10. <http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:HR:2007:BA7557>.

11. <http://wetten.overheid.nl/BWBR0002415/geldigheidsdatum_13-08-2013>

12. http://wetten.overheid.nl/BWBR0002415/geldigheidsdatum_13-08-2013

157

13. <http://www.arbeidsrechter.nl/werkgever-aansprakelijk-voor-schade-die-werknemer-

lijdt>.

14. <http://www.arbeidsrechter.nl/werkgever-aansprakelijk-voor-schade-die-werknemer-

lijdt>

15. <http://www.arbeidsrechter.nl/Werknemer-aansprakelijk-voor-schade-werkgever-opzet-

bewuste-roekeloosheid>.

16. <http://www.cisg.law.pace.edu/cisg/biblio/tetley.html>.

17. <http://www.cjib.nl/International/english/210-D-mulder/traffic-fine.aspx>.

18. <http://www.dca.gov.uk/majrep/claims/elclaims.htm.>

19. <http://www.east-law.com/rechtstipps/schadensersatz-und-schmerzensgeld/>.

20. <http://www.employment-lawyer.nl/salarypayment/liability-damage-by-

employees/employees-only-liable-for-damage-or-loss-in-exeptional-circumstances.html>

21. <http://www.fair-news.de/pressemitteilung-19330.html>

22. <http://www.flexnieuws.nl/2012/07/04/werkgeversaansprakelijkheid-schending-

zorgplicht/#.UJvhD2dGbt8>.

23. <http://www.gesellschaftsrechtskanzlei.com/index.php/bgh-urteil-vom-14-mai-2012-ii-

zr-6912/>

24. <http://www.gesetze-im-internet.de/bgb/__823.html>.

25. <http://www.haufe.de>.

26. <http://www.jpr.nl/show/nl/nieuwsbrief/1,90/2013.-nr.-2>.

27. <http://www.letselschade-kenniscentrum.nl/verschillen-tussen-artikel-7-658-7-611-

bw.php>

28. <http://www.mahnerfolg.de/urteile/index.php/keine-arbeitnehmerhaftung-trotz-

rotlichtverstosses/>

29. <http://www.meub.de/Inhalte/arbeitsrecht/indiv_ar/ar_indiv_pdf/09_leist_stor/leistungsst

oe_neu.pdf>.

30. <http://www.salaris-

informatie.nl/Sectoren/openbaar_vervoer/CAO/CAO_openbaar_vervoer_2005-

2006.pdf>.

31. <http://www.sozialgesetzbuch-sgb.de/sgbvii/8.html>.

32. <http://www.zeitarbeit-und-recht.de/tce/frame/main/435.htm>.

33. <https://osha.europa.eu/fop/netherlands/en/legislation/index_html>.

34. http://www.dëfq.gov.uk/other-specialists/compensation-recovery-unit/performance-and-

statistics/performance-statistics.

158

ABSTRAKT

Ky punim doktorature synon trajtesa në standarte bashkëkohore të përgjegjësisë pasurore në

marrëdhëniet juridike të punës. Shtjellimi i thelluar i kësaj përgjegjësie, përbën një trend në

zhvillimin për shkencën e së Drejtës së Punës.

Përgjegjësia pasurore, duke qenë institut juridik shumëdegësh, meriton vëmendje të shtuar në

analizën e përmbajtjes, të korrelacionit e të raporteve ndërmjet tyre, ku evidentohen tipare të

përbashkëta, por edhe të ndryshme.

Shqyrtimi i statusit ligjor të punëdhënësit e punëmarrësit në këndvështrimin e përgjegjësisë

pasurore respektive dhe në optikën krahasimore të konventave të ONP dhe atyre të BE, merr vlera

juridike të veçanta.

Zhvillimet e vrullshme europiane e amerikane në fushën e kësaj përgjegjësie, diktojnë

domosdoshmërinë e reformimeve të mëtejëshme ligjore edhe pas ndryshimeve në Kodin e Punës

në vitet 2015 e 2016. Ky parakusht do t’i kontribuonte modernizimit të Kodit tonë të Punës si dhe

zbatimit të tij të përpiktë në praktikë, në kuadrin e shtetit të së drejtës që synojmë të konsolidojmë

në vendin tonë.

Fjalë kyçe: punë, punëdhënës, punëmarrës, kontratë, përgjegjësi pasurore, konventë, direktivë,

ONP, sindikatë.

ABSTRACT

This PhD dissertation aims at dealing with contemporary standards the patrimonial responsibility

in the legal labor and employment relations. A deep advanced elaboration of this responsibility,

constitutes a trend in the development of the science of labor law.

Patrimonial Responsibility, being a multidisciplinary legal institution, deserves an increased

attention in the analysis of content, correlation, and relationships between them, where common

and different features are evidenced.

Examining the legal status of the employer and the employee in terms of respective patrimonial

responsibility and in the comparative optics of ILO and EU conventions takes on particular legal

values.

The rapid European and American developments in the area of this responsibility, dictate the

necessity of further legal reforms beyond the changes in the Labor Code of 2015 and 2016. This

prerequisite would contribute to the modernization of our Labor Code and its punctual

implementation in practice, within the framework of the state of law that we intend to consolidate

in our country.

Keywords: job, employer, employee, contract, patrimonial responsibility, convention,

directive, ILO, syndicate.

PËRGJEGJËSIA PASURORE NË MARRËDHËNIET E PUNËS · Falenderime dhe mirënjohje! Për hartimin e...

Documents

Transcript of PËRGJEGJËSIA PASURORE NË MARRËDHËNIET E PUNËS · Falenderime dhe mirënjohje! Për hartimin e...