PREFEROWANE STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ MŁODZIEŻY A SPECYFIKA KORZYSTANIA Z INTERNETU
-
Upload
karol-wolski -
Category
Documents
-
view
223 -
download
6
description
Transcript of PREFEROWANE STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ MŁODZIEŻY A SPECYFIKA KORZYSTANIA Z INTERNETU
Karol Wolski*
PREFEROWANE STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ MŁODZIEŻY A SPECYFIKA
KORZYSTANIA Z INTERNETU
WPROWADZENIE
Większość prowadzonych do tej pory badań dotyczących związku aktywności internetowej
z funkcjonowaniem w świecie realnym, dotyczyła wpływu (impact) aktywności w sieci na
funkcjonowanie w świecie realnym (Bargh i McKenna, 2004). Badania te poczynając od
klasycznego już eksperymentu Krauta i współpracowników (Kraut, Lundmarka, Pattersona, Kiesler,
Mukopadhyay i Scherlis, 1998) poprzez ich kontynuację (Kraut, Kiesler, Boneva, Cummings,
Helgeson i Crawford, 2002) aż po najnowsze prace (Bargh i McKenna, 2004), nie pozwoliły
jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie o wpływ internetu na jego użytkownika. W pierwszym
eksperymencie Krauta (Kraut et al., 1998) uzyskano wyniki świadczące o negatywnym
oddziaływaniu internetu na osoby z niego korzystające, w kolejnym przeciwnie, część osób
badanych skorzystała na użytkowaniu sieci. Osoby te deklarowały między innymi wyższy poziom
zaangażowania społecznego, spadek poczucia osamotnienia oraz zwiększenie ilości interakcji z
rodziną (Kraut et al., 2002; Leszczyńska, 2006). Sprzeczne ze sobą wyniki skłaniają do ponownego
przeanalizowania pytania badawczego oraz metody zastosowanej w powyższych pracach. Zadając
pytanie o wpływ internetu na użytkownika pomija się wiele istotnych zmiennych mogących relację
te zapośredniczać i modyfikować. Użytkownik zaś, traktowany jest jako biernie odbierający
znajdujące się w internecie treści. Pomijanie aspektu motywacyjnego oraz wolicjonalnego w
badaniach nad mediami prowadzić może w najlepszym przypadku do niemożliwości znalezienia
odpowiedzi na zadane pytanie badawcze, w najgorszym zaś, do wykrycia relacji nieistniejących.
Problem ten poruszany przez badaczy telewizji, należących do nurtu użytkowania i korzyści,
* Uniwersytet Jagielloński. Instytut Psychologii. [email protected]
wnieść może również wiele do badań nad internetem (Winterhoff – Spurk, 2007). Pytanie o wpływ
internetu na dobrostan psychiczny, czy jeszcze ogólniej, na funkcjonowanie w świecie realnym, w
oderwaniu od zmiennych mogących związek ten zapośredniczać, może nie mieć sensu. Nie
powinno się więc pytać o wpływ internetu (impact), powinno się raczej konstruować, a potem
weryfikować modele zależności, uwzględniające całe bogactwo zmiennych mogących mieć wpływ
na ten związek.
Zdając sobie sprawę z pojawiających się trudności w badaniach nad skutkami użytkowania
internetu, podjęto próbę opisania sytuacji internauty w szerszym kontekście psychologicznym,
uwzględniając dodatkowe czynniki mogące sytuację tę modyfikować. Należały do nich:
charakterystyka okresu rozwojowego w jakim znajdują się badani (dorastanie), specyfika
korzystania z internetu oraz preferowane przez użytkowników style komunikowania się.
Charakterystyka wieku dorastania
Okres dorastania a szczególnie adolescencji jest jednym z najważniejszych w rozwoju
każdej jednostki. Jest to okres, w którym młoda osoba musi sprostać wielu zmianom zachodzącym
w jej życiu, zarówno fizjologicznym, powstałym pod wpływem oddziaływania mechanizmów
neuroendokrynnych, jak i psychospołecznym, związanym z rozwojem funkcji psychicznych
(Obuchowska, 2006). Według Havighursta (za: Namysłowska, 2004) każda młoda osoba w okresie
dorastania staje przed następującymi zadaniami rozwojowymi: osiągnięcie niezależności osobistej;
rozwijanie postaw wobec grup społecznych i instytucji; osiąganie bardziej dojrzałych więzi z
rówieśnikami obojga płci; ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej; osiągnięcie niezależności
uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych; przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie;
przygotowanie do kariery zawodowej i niezależności; rozwijanie własnego systemu wartości oraz
dążenie do postawy odpowiedzialnej społecznie.
Powszechna opinia na temat dorastania ukazuje je jako okres burzy i naporu, podejmowania
trudnych decyzji, buntu oraz trudności emocjonalnych. Dorastanie młodego człowieka jest
procesem niezaprzeczalnych zmian biologicznych, mających swoje odbicie w psychicznym
2
funkcjonowaniu jednostki, a tym samym, skazujących ją na trudności i konieczność radzenia sobie
z nimi (Namysłowska, 2004). Jednocześnie, adolescencja jest okresem poszukiwania nowych dróg,
eksperymentowania, smakowania życia, jak metaforycznie ujmuje to Obuchowska (2006). Internet
jest środowiskiem, które sprzyja takim poszukiwaniom, z racji swojej specyfiki, polegającej na
dostępności różnego rodzaju treści.
Młodzież w sieci – specyfika korzystania z internetu
Wielu autorów nazywa młode osoby, urodzone pomiędzy rokiem 1977 a 1997, generacją
internetu, czy też net – generacją (Leung, 2004) w przeciwieństwie do tak zwanej generacji BC
(before computers), która wzrastała w okresie, kiedy komputery nie były jeszcze powszechnie
dostępne (Wallace, 2003). Generacja internetu to osoby dorastające w epoce komputerów, mające
na co dzień kontakt z nowoczesnymi technologiami. Dla nich obsługa komputerów jest jedną z
podstawowych umiejętności, nabywaną w sposób intuicyjny i nie wymagający formalnej nauki.
Osoby te to najczęściej młodzi dorośli oraz adolescenci.
Młodzież to grupa najczęściej obecna w cyberprzestrzeni. Jak pokazują badania firmy
Gemius (2007) prawie 34% polskich internautów to osoby w wieku 15-24 lata. Jest to grupa
wiekowa korzystająca z internetu najaktywniej (generująca największy ruch w zasobach sieci).
Okazuje się, że obecność w rodzinie osoby uczącej się (uczeń lub student) jest w Polsce istotnym
czynnikiem wpływającym na dokonanie zakupu komputera oraz podłączenie go do sieci (Batorski,
2007).
Internet daje młodzieży olbrzymie możliwości edukacyjne, pozwala na wyszukiwanie
najnowszych informacji, które w podręcznikach szkolnych pojawią się dopiero za kilka lat. Jednak
sieć, nie jest dla młodych osób jedynie biblioteką, jest również miejscem rozrywki, nawiązywania
kontaktów oraz eksplorowania świata i próbowania aktywności, do których dostęp w świecie
realnym jest niemożliwy lub utrudniony. Używając słów Obuchowskiej, sieć może być i jest
miejscem, w którym młodzi mają możliwość „smakować świat”. Intuicję tę potwierdzają badania
3
Batorskiego (2007)1pokazujące, że wśród celów korzystania z sieci 37% osób w wieku 16-24 lata
wskazuje na rozrywkę, 16% na szukanie informacji w internecie, 10% zaś na podtrzymywanie
kontaktów. Oczywiście edukacyjny cel jest w tym wieku najważniejszy – 39% badanych wskazało
naukę jako główny cel korzystania z internetu, jednak nie jest ona jedynym istotnym obszarem
aktywności online w tej grupie wiekowej.
Dokładnych danych na temat korzystania z internetu przez młodzież dostarczają badania
Jaszczak (2008). Autorka pytała badanych o to, jak często korzystają z poszczególnych form
aktywności online. Odpowiedź korzystam często pojawiała się w 81% przypadków w pytaniu o
komunikatory internetowe, które okazały się najpowszechniejszą aktywnością w internecie. Dalej
na liście najpopularniejszych aktywności znalazły się: przeglądanie stron www dla przyjemności –
77%, korzystanie z forów – 66%, ściąganie plików muzycznych i filmów – 63%, wyszukiwanie
informacji przydatnych w pracy lub nauce – 56% i informacji przydatnych życiu codziennym –
49%. Do mniej popularnych aktywności należały: gry w sieci, erotyka, uzupełnianie
oprogramowania oraz zakupy w sieci. Poniżej progu dziesięciu procent wskazań znalazły się takie
aktywności jak: korzystanie z czatów, serwisów randkowych, przeglądanie lub prowadzenie blogów
oraz hakerstwo.
Wzorzec najczęściej wykonywanych czynności online jest podobny w różnych badaniach,
jednak nie zawsze rozkłada się on tak samo dla obojga płci (Rudnicka, 2007, Szmigielska, 2008a;
2008b). W przypadku najpopularniejszych aktywności online: przeglądanie www, korzystanie z
poczty elektronicznej oraz komunikatorów, nie odnotowano różnic pomiędzy płciami. Jednak w
przypadku takich aktywności jak czatowanie i/lub platforma irc, korzystanie z programów ftp, grup
dyskusyjnych (Usenet News), gier online oraz aukcji internetowych, stwierdzono różnice pomiędzy
chłopcami i dziewczętami. Chłopcy istotnie częściej korzystali z wymienionych aktywności online.
Dziewczęta ogólnie korzystały z mniejszej ilości usług dostępnych w internecie i wykorzystywały
go głównie w celu komunikowania się z innymi, unikały również działań uznawanych za
1 Odsetki nie sumują się do 100 ponieważ badani mieli możliwość podania dwóch równorzędnych celów korzystania z sieci.
4
ryzykowne (aukcje, zakupy online). Większość istotnych różnic dotyczyła tych aktywności i usług,
które są stosunkowo trudne do konfiguracji: irc, programy ftp, niektóre gry online. Rudnicka (2007)
interpretuje uzyskane wyniki w kategoriach luki technologicznej pomiędzy płciami, której
przyczynami może być między innymi pragmatyzm dziewcząt, używających internetu w celu
zaspokojenia określonych potrzeb i rezygnujących tym samym z eksplorowania różnych
możliwości. Eksploracja może okazać się w pewnych okolicznościach niepraktyczna i utrudniać
realizację potrzeby. Korzystanie z określonych usług jest również kwestią wyboru, może wynikać z
tego, co w danym momencie jest ważniejsze, jak również z tego, jaką aktywność preferuje dana
jednostka.
Podsumowując można stwierdzić, że młodzi internauci najczęściej wykorzystują sieć do
kontaktowania się z innymi osobami, pozyskiwania informacji oraz zapewnienia sobie rozrywki.
Duża popularność usług internetowych pozwalających nawiązywać i podtrzymywać relacje
interpersonalne jest szczególnie interesująca z psychologicznego punktu widzenia i zachęca do
włączenia aspektu komunikowania się do opisu relacji użytkownik – internet.
Style komunikacji interpersonalnej
W prezentowanych badaniach w celu opisania sposobów porozumienia się osób badanych
wykorzystano teorię Thomasa Holtgravesa (1997) oraz wymiary zawarte w Skali Aktywności
Komunikacyjnej (SAK) Nęckiego (2005).
Holtgraves (1997) w swoich rozważaniach dotyczących komunikacji koncentruje się na
umiejscowieniu jednostki na wymiarze określającym jej skłonność do posługiwania się
komunikatami, których znaczenie przynajmniej częściowo pochodzi z kontekstu. Górny biegun
tego wymiaru wskazuje na posługiwanie się informacjami zawartymi w kontekście
komunikacyjnym oraz umiejętność ich dekodowania. Osoby porozumiewające się w ten sposób
zwracają uwagę na dodatkowe informacje płynące z otoczenia, mowę ciała, mimikę, poszukują
ukrytych motywacji w wypowiedziach innych, uważają wreszcie, że przynajmniej część znaczenia
komunikatu jest ukryta. Tworząc wypowiedzi zawierają w nich dodatkowe informacje, często
5
niejednoznaczne. Holtgraves określa tak opisany styl komunikacji mianem kontekstowego
(indirect). Na drugim biegunie według autora znajdują się osoby preferujące wypowiadanie się
wprost, przekazywanie treści głównie za pomocą słów, bez ukrytego znaczenia. Osoby te nie mają
w zwyczaju zbyt długo zastanawiać się nad docierającą do nich informacją, odczytują ją
bezpośrednio i nie poszukują ukrytych w niej sensów. Holtgraves określa taki styl komunikowania
się jako bezpośredni (direct).
Jak słusznie zauważa autor każdy przynajmniej w niewielkim stopniu zmuszony jest do
posługiwania się kontekstem podczas komunikowania się, natomiast największe różnice w tym
zakresie, można zauważyć dokonując porównań międzykulturowych. To właśnie badania
międzykulturowe oraz teoria aktów mowy były podłożem rozważań Holtgravesa (Searle, 1975 za:
Holtgraves, 1986; Nęcki, 2000). Autor wywodzi swe rozumienie kontekstu w komunikacji między
innymi z rozważań Halla (1978) dotyczących wysokiego i niskiego kontekstu oraz rozważań
Marcus i Kitayamy (1991) na temat ja kolektywnego i indywidualistycznego.
Oprócz różnic międzykulturowych obserwuje się również zmienny stopień nasycenia
wypowiedzi informacjami kontekstowymi w obrębie jednej kultury (Holtgraves, 1997). Różnice te
dotyczą głównie częstości, skuteczności oraz preferencji do porozumiewania się w określony
sposób. Tak rozumiane style komunikacyjne mogę mieć szczególnie znaczenie podczas
użytkowania internetu, którego specyfika często wymusza na użytkownikach poszukiwanie
dodatkowych informacji, które w świecie realnym przekazywane są na przykład przez gesty czy
mimikę (Grzenia, 2006).
Inne podejście do problemu komunikowania się zaproponował Nęcki (2005, 2008).
Wyróżnił on dziesięć czynników, za pomocą których opisać można proces komunikacji danej
jednostki. Są to płynność komunikacyjna (rozumiana jako łatwość dobierania słów, wypowiadania
się, zabierania głosu), empatia (łatwość wczuwania się w cudze stany psychiczne), pobudliwość,
maskowanie się (łatwość ukrywania swoich myśli i uczuć), wrażliwość na wygląd zewnętrzny,
umiarkowany egocentryzm, otwartość (szczerość w komunikacji), łatwość w kontakcie
6
(bezproblemowe nawiązywanie kontaktów), swoboda wypowiedzi oraz cierpliwość. Całkowity
poziom komunikacji danej osoby zależy od poziomu rozwoju każdego z wymienionych czynników.
Młody człowiek w cyberprzestrzeni
Oddziaływanie internetu na użytkownika wydaje się być zapośredniczane przez wiele
zmiennych, zaś do zrozumienia tego oddziaływania, nie wystarczy pojęcie wpływu (impact). Opis
współzależności człowieka i internetu wymaga umieszczenia go w szerszym kontekście
wzajemnych oddziaływań, takich zmiennych jak specyfika korzystania z sieci, motywy w niej
realizowane, czy choćby predyspozycje osobowościowe użytkownika. Jednak na aktualnym
poziomie rozwoju badań nad internetem, niemożliwym jest jednoczesne uchwycenie wszystkich
istotnych czynników, które tworzą skomplikowaną sieć zależności. Warto jednak, podejmować
próby przynajmniej częściowego opisu i wyjaśnienia zjawiska korzystania z internetu oraz
konsekwencji jakie z niego wynikają, uwzględniając możliwie wiele zmiennych zjawisko to
zapośredniczających. Hipotetyczną sytuację młodego człowieka korzystającego z sieci zobrazować
można w sposób pokazany na Rysunku1.
7
Rysunek 1. Hipotetyczna sytuacja użytkownika internetu (opracowanie własne).
Legenda: w pogrubionych ramkach czynniki analizowane w poniższym badaniu. Czarne linie ze
strzałkami na obu końcach obrazują możliwe oddziaływania pomiędzy internautą a wymienionymi
czynnikami. Linie szare obrazują możliwe powiązania pomiędzy czynnikami.
Pytania badawcze
Celem badań było zebranie danych na temat funkcjonowania młodzieży online w kontekście
jej zachowań komunikacyjnych w świecie realnym. Postawiono następujące pytania badawcze:
1. Czy wśród młodzieży korzystającej z internetu można wyróżnić typy użytkowników,
różniące się sposobem korzystania z internetu oraz potrzebami jakie w ten sposób
zaspokajają.
2. Czy, a jeśli tak to w jaki sposób, specyfika korzystania z internetu powiązana jest z
preferowanymi przez badanych stylami komunikacyjnymi w świecie realnym.
3. Czy poszczególne aktywności online są ze sobą powiązane i układają się w określone
wzorce użytkowania.
METODA
Osoby badane
W badaniu wzięło udział 55 uczniów (43 dziewczęta oraz 12 chłopców) jednego z łódzkich
liceów ogólnokształcących. Wiek badanych zawierał się w przedziale od 16 do 18 lat (M=17,2;
SD= 0,71). Braki danych usuwano parami.
Przebieg badań oraz zastosowane narzędzia
W badaniach zastosowano 1) Skalę Aktywności Komunikacyjnej – SAK (Nęcki, 2005), 2)
skalę Holtgravesa (1997) oraz 3) Kwestionariusz Aktywności Komunikacyjnej w Internecie
autorstwa własnego.
Skala Aktywności Komunikacyjnej – SAK (Nęcki, 2005) składa się z 38 pytań, odpowiedź
na każde z nich punktowana jest od 0 do 4. Rozkład teoretyczny uwzględnia wynik minimalny
38X0 czyli 0 punktów oraz maksymalny 38X4 czyli 152 punkty (Nęcki, 2008). Ogólny wynik
8
świadczy o poziomie aktywności komunikacyjnej danej osoby, składają się na niego wyniki
następujących podskalach: płynność komunikacyjna, empatia, pobudliwość, maskowanie się,
wrażliwość na cechy wyglądu zewnętrznego, umiarkowany egocentryzm, otwartość, łatwość w
kontakcie, swoboda wypowiedzi oraz cierpliwość.
Drugim zastosowanym narzędziem była skala stworzona przez Thomasa Holtgravesa (1997)
w polskim tłumaczeniu Krystyny Adamskiej. Jest to narzędzie mające na celu określenie w jakim
stopniu badany zwraca uwagę na kontekst podczas porozumiewania się. Skala składa się z 16
pozycji podzielonych na dwa czynniki: interpretacja i produkcja. Pierwszy z nich wskazuje na
skłonności do poszukiwania znaczeń w kontekście wypowiedzi innych osób. Drugi zaś diagnozuje
skłonność osoby do wytwarzania komunikatów, których znaczenie, a przynajmniej jego część
ukryta jest w kontekście.
Trzecie użyte w badaniu narzędzie – Kwestionariusz Aktywności Komunikacyjnej w
Internecie zawiera 46 pytań dotyczących specyfiki korzystania z internetu. Pytania te dotyczą
preferowanych i najczęściej wykorzystywanych usług oraz powodów korzystania z internetu.
OPIS WYNIKÓW
W pierwszym etapie analizie poddano dane dotyczące częstości oraz specyfiki korzystania z
internetu przez osoby badane. Okazało się, że wszyscy badani korzystali z internetu, nie wszyscy
jednak z tą samą częstotliwością. Większość osób – ponad 69%, łączy się z siecią codziennie,
18,2% osób robi to co drugi dzień, rzadziej z internetu korzysta zaledwie siedmiu badanych (Tabela
1.).
Tabela 1. Częstotliwość korzystania z internetu.
Ilość osób Procent
codziennie 38 69,09
co drugi dzień 10 18,18
dwa razy w tygodniu 4 7,27
9
raz w tygodniu 1 1,82
rzadziej niż raz w tygodniu 2 3,64
Badani korzystają z internetu średnio od czterech lat (M=4,09) spędzając w nim dziennie
prawie trzy godziny (M=2,49) tygodniowo zaś ponad siedemnaście godzin (M=17,10).
Najczęściej wskazywanym miejscem, z którego uczniowie korzystają z internetu jest ich
własny dom, na drugim miejscu znajduje się szkoła. Trzecim najpopularniejszym miejscem są
domy znajomych. Pozostałe lokalizacje takie jak kawiarenka internetowa, biblioteka cieszą się
bardzo małą popularnością.
Najczęstszymi aktywnościami przejawianymi w sieci były przeglądanie stron www,
korzystanie z komunikatorów internetowych oraz serwisów społecznościowych. Dane dotyczące
wszystkich ujętych w badaniu aktywności online prezentuje Rysunek 2.
Rysunek 2. Częstość korzystania przez badanych z poszczególnych usług dostępnych w internecie.
Najczęstszym powodem korzystania z sieci okazało się podtrzymywanie kontaktu ze
znajomymi, które wskazywane było częściej niż poszukiwanie informacji. Różnica ta znalazła się
jednak na granicy poziomu istotności t(54)=1,92; p=0,60. Równie często jak poszukiwanie 10
przeglądanie WWW
komunikatory internetowe
serwisy społecznościowe
video online
pobieranie plików
poczta
fora
gry w sieci
gazety online
zakupy w sieci
korzystanie z czatów
serwisy randkowe
Second Life
e-banki
hakerstwo
materiały erotyczne
1.00 1.50 2.00 2.50 3.00 3.50 4.00 4.50 5.00 5.50 6.00
średnia
informacji, badani wskazywali rozrywkę w sieci jako powód łączenia się z internetem. Pozostałe
motywy okazały się mieć mniejsze znaczenie (Rysunek 3.).
Rysunek 3. Powody, dla których badani korzystają z internetu.
Badani zapytani o narzędzia jakich używają do komunikowania się w internecie,
wskazywali najczęściej gadu-gadu t(102)= 2,28; p=0,02. Na drugim miejscu z taką samą średnią
plasują się serwisy społecznościowe oraz poczta elektroniczna. Pozostałe formy komunikowania się
za pośrednictwem komputera używane były przez badanych zdecydowanie rzadziej (Rysunek 4.).
Rysunek 4. Częstość używania poszczególnych form komunikowania się przez internet.
11
w celu podtrzymywania kontaktów
w celu szukania informacji
w celach rozrywkowych
w celu zabicia wolnego czasu
w celu poprawienia sobie nastroju
w celu poznania nowych osób
w celu poszukiwania materiałów pornograficznych
1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00
średnia
Gadu Gadu
serwisy społecznościowe
Skype
fora internetowe
tlen
czat
e-telefon
listy dyskusyjne
MSN
inne
0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00
średnia
Zanotowano również istotne statystycznie różnice pomiędzy płciami w korzystaniu z
różnych usług w sieci oraz form komunikowania się. Chłopcy częściej niż dziewczęta robili zakupy
w sieci t(53)=3,00; p<0,05, pobierali pliki t(53)=2,20; p<0,05, zajmowali się hakerstwem
t(53)=3,60; p<0,05 oraz spędzali czas w Second Live t(53)=3,60; p<0,05. Dziewczęta zaś częściej
niż chłopcy korzystały z takich form komunikacji jak gadu-gadu t(53)=-2,82; p<0,05 oraz serwisy
społecznościowe t(53)=-3,46; p<0,05. Chłopcy wskazując komunikator jako ulubioną formę
kontaktu w sieci częściej niż dziewczynki wybierali Tlen t(53)=2,85; p<0,05. W przypadku
powodów korzystania z sieci jedyna istotna różnica dotyczy poznawania nowych osób, to
dziewczęta zdecydowanie częściej niż chłopcy korzystały z sieci w tym celu t(53)=2,67; p<0,05.
Mimo wystąpienia różnic płciowych pomiędzy poszczególnymi aktywnościami w sieci, wyniki te
trzeba traktować z dużą dozą ostrożności z racji nierównomiernego rozkładu płci w grupie
badawczej (43 dziewczęta oraz 12 chłopców).
Kolejnym etapem analizy wyników było poszukiwanie związków pomiędzy specyfiką
korzystania z internetu a preferowanymi przez badanych stylami komunikacji. W tym celu poddano
analizie korelacji wyniki w podskalach SAK oraz odpowiedzi na pytania w Kwestionariuszu
Aktywności Komunikacyjnej w Internecie. Uzyskane korelacje są raczej niewielkie i zawierają się
w przedziale od -0,33 do 0,44. Tylko część z nich okazała się istotna statystycznie na poziomie
p<0,05. Wyniki analiz prezentuje Tabela 2.
Tabela 2. Współczynniki korelacji pomiędzy poszczególnymi wymiarami SAK a zmiennymi
określającymi specyfikę korzystania z internetu.
Płynnoś
ć
komuni
kacyjna
Empati
a
Umiar
kowan
y
egocen
Pobu
dliwo
ść
Masko
wanie
się
Zwraca
nie
uwagi
Umiar
kowan
y
Otwa
rtość
Łatwoś
ć
w
kontak
Swobo
da
wypo
Cierpliwoś
ć
12
tryzmna
wygląd
egocent
ryzmcie wiedzi
Czas I 0,27 -0,17 0,14 0,10 0,29* 0,30* 0,12 0,22 0,28* 0,26 -0,08
Czas II 0,24 -0,11 0,08 0,04 0,22 0,34* 0,07 0,18 0,29* 0,22 -0,08
Staż w sieci 0,07 -0,09 -0,12 -0,32* 0,01 -0,09 -0,05 0,00 0,24 0,08 0,06
Przeglądanie
WWW0,11 0,17 0,03 0,13 0,14 0,28* 0,07 0,23 0,03 0,39* -0,07
E-mail 0,15 0,25 0,06 -0,02 0,13 0,26 0,10 0,29* 0,21* 0,12 0,17
Serwisy
społecznościow
e
0,13 0,31* -0,07 0,17 -0,04 0,32* -0,07 0,44* 0,13 -0,01 -0,02
Korzystanie z
czatów0,15 0,17 -0,14 -0,11 0,34* 0,25** -0,16 0,02 0,11 -0,10 -0,19
Komunikatory
internetowe0,30* 0,10 0,11 -0,05 0,14 0,26 0,14 0,23 0,14 0,30* 0,11
Gazety online 0,29* 0,24 -0,02 0,17 0,38* 0,35* 0,05 0,26 0,08 -0,04 -0,12
Materiały
erotyczne0,07 -0,01 -0,08 0,18 0,28* -0,04 -0,08 0,11 0,06 0,12 -0,08
Zakupy w sieci 0,08 -0,10 0,16 -0,08 0,11 -0,05 0,17 0,01 0,23 0,26 0,02
E-banki -0,17 0,07 -0,03 -0,22 0,23 0,03 0,03 -0,23 -0,21 -0,22 -0,09
Fora 0,03 -0,09 0,13 0,00 0,08 0,04 0,12 -0,15 -0,12 -0,04 0,28*
Pobieranie
plików0,37* -0,02 0,04 -0,00 0,29* 0,14 0,05 0,14 0,29* 0,06 0,12
Gry w sieci 0,08 -0,15 0,26 0,11 0,17 0,02 0,22 0,07 0,23 -0,10 -0,00
13
Serwisy
randkowe0,21 0,2 -0,01 -0,01 0,13 0,25 -0,03 0,16 0,40* -0,04 -0,08
Hakerstwo 0,15 -0,21 -0,03 -0,33* 0,23 -0,01 0,12 -0,00 0,15 0,04 0,01
Wideo online 0,08 -0,13 -0,00 -0,2 -0,10 -0,14 -0,01 0,01 0,06 -0,02 0,06
Second Life -0,06 -0,08 0,08 -0,14 0,11 -0,10 0,03 -0,14 0,11 0,04 0,06
*p<0,05; czas I – czas spędzany w sieci w ciągu jednego dnia; czas II – czas spędzany w
sieci w ciągu tygodnia
Podobnej analizie poddano wyniki uzyskane przez badanych w Skali Holtgravesa, Analizie
korelacji zostały poddane dwie podskale oraz wynik sumaryczny. Tabela 3 przedstawia
szczegółową macierz współczynników r Pearsona dla poszczególnych zmiennych.
Tabela 3. Współczynniki korelacji pomiędzy wynikami w Skali Holtgravesa a zmiennymi
określającymi specyfikę korzystania z internetu.
Wynik sumaryczny Interpretacja Produkcja
Czas I 0,07 0,06 0,06
Czas II 0,13 0,14 0,08
Staż w sieci 0,05 0,03 0,06
Przeglądanie WWW 0,05 -0,01 0,10
E-mail 0,31* 0,35* 0,19
Serwisy społecznościowe 0,32* 0,23 0,32*
Korzystanie z czatów 0,28* 0,27* 0,22
Komunikatory internetowe 0,33* 0,32* 0,25
14
Gazety online 0,06 0,03 0,08
Materiały erotyczne 0,23 0,15 0,24
Zakupy w sieci 0,12 0,10 0,11
E-banki 0,23 0,2 0,21
Fora 0,03 0,05 0,00
Pobieranie plików 0,10 0,11 0,06
Gry w sieci -0,02 -0,13 0,11
Serwisy randkowe 0,22 0,12 0,26
Hakerstwo 0,16 0,07 0,2
Wideo online 0,03 0,00 0,04
Second Life 0,01 -0,10 0,12
*p<0,05; czas I – czas spędzany w sieci w ciągu jednego dnia; czas II – czas spędzany w
sieci w ciągu tygodnia
W kolejnym etapie analizie poddano odpowiedzi na pytania dotyczące powodów
korzystania z internetu. Aby dowiedzieć się czy wśród osób badanych istnieją grupy,
charakteryzujące się różną częstością korzystania z internetu z określonych powodów,
przeprowadzono analizę skupień metodą k-średnich.
Zgodnie z oczekiwaniami udało się wyodrębnić dwie prawie równoliczne grupy badanych
(29 i 26 osób). We wszystkich uwzględnionych zmiennych z wyjątkiem poszukiwania informacji
oraz materiałów pornograficznych zanotowano istotne statystycznie różnice pomiędzy średnimi w
obu skupieniach. Obie grupy badanych równie często korzystają z internetu aby zdobyć informacje
lub materiały erotyczne. Osoby zaś, znajdujące się w skupieniu pierwszym oprócz tych dwóch
powodów, równie często podają inne, takie jak poznawanie nowych osób, utrzymywanie kontaktu
ze znajomymi, spędzanie wolnego czasu, poprawianie sobie nastroju, czy po prostu znajdują w sieci
rozrywkę. Zatem osoby ze skupienia pierwszego otrzymują w ich subiektywnym odczuciu od sieci 15
dużo więcej, różnica ta nie jest widoczna tylko w przypadku poszukiwania informacji, które wydaje
się być równie ważnym powodem korzystania z sieci dla wszystkich użytkowników. Brak różnicy
pomiędzy skupieniami w przypadku poszukiwania materiałów pornograficznych może wynikać z
bardzo rzadkiego zaznaczania przez badanych tej odpowiedzi w obu grupach (Rysunek 5. oraz
Tabela 4.).
Tabela 4. Wyniki analizy wariancji dla analizy skupień metodą k-średnich.
df df F p
w celu podtrzymywania kontaktów 1 53 1,00 0,321
w celu szukania informacji 1 53 17,14 0,001
w celach rozrywkowych 1 53 5,34 0,025
w celu zabicia wolnego czasu 1 53 40,11 0,001
w celu poprawienia sobie nastroju 1 53 70,02 0,001
w celu poznania nowych osób 1 53 44,07 0,001
w celu poszukiwania materiałów
pornograficznych1 53 0,01 0,930
16
Rysunek 5. Częstotliwości wskazywania poszczególnych powodów korzystania z internetu w
dwóch skupieniach przypadków.
W dalszych analizach sprawdzano czy wśród użytkowników sieci można wyodrębnić takich,
którzy korzystają częściej z większej ilości usług. Podobnie jak w przypadku pytania o powody
przeprowadzono analizę skupień metodą k-średnich uwzględniając w niej wszystkie aktywności
online, w które angażowali się uczestnicy badania. Okazało się, że w przypadku większości z nich
można zaobserwować istotne różnice średnich pomiędzy skupieniami (Tabela 5.). Można więc
stwierdzić, że wśród badanych istnieją dwie grupy użytkowników, pierwsza charakteryzująca się
większą częstotliwością korzystania z poszczególnych usług w sieci, druga, charakteryzująca się
mniejszą częstotliwością (Rysunek. 6).
17
S ku p ie n . 1 S ku p ie n . 2
w c
elu
podt
rzym
ywan
ia k
onta
któw
w c
elu
szuk
ania
info
rmac
ji
w c
elac
h ro
zryw
kow
ych
w c
elu
zabi
cia
wol
nego
cza
su
w c
elu
popr
awie
nia
sobi
e na
stro
ju
w c
elu
pozn
ania
now
ych
osób
w c
elu
posz
ukiw
ania
mat
eria
łów
por
nogr
afic
znyc
h
Po wo d y ko rzysta n ia z i n te rn e tu
-1 ,5
-1 ,0
-0 ,5
0 ,0
0 ,5
1 ,0
1 ,5
Tabela 5. Wyniki analizy wariancji dla analizy skupień metodą k-średnich.
df df F p
Przeglądanie WWW 1 53 9,49 0,003
E-mail 1 53 32,43 0,000
Serwisy społecznościowe 1 53 1,08 0,304
Korzystanie z czatów 1 53 7,47 0,009
Komunikatory internetowe 1 53 27,39 0,000
Gazety online 1 53 1,32 0,256
Materiały erotyczne 1 53 0,01 0,913
Zakupy w sieci 1 53 19,52 0,000
E-banki 1 53 1,21 0,277
Fora 1 53 10,13 0,002
Pobieranie plików 1 53 36,33 0,000
Gry w sieci 1 53 5,38 0,024
Serwisy randkowe 1 53 2,48 0,121
Hakerstwo 1 53 0,22 0,639
Wideo online 1 53 1,52 0,224
Second Life 1 53 0,40 0,529
18
Rysunek 6. Częstotliwość korzystania z różnych usług internetowych w dwóch skupieniach
przypadków.
Ostatnim etapem analizy wyników było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie czy
przynależność osób badanych do określonych skupień ma związek z wynikami uzyskiwanymi przez
nich w skali SAK oraz skali Holtgravesa. Do obliczenia różnic pomiędzy poszczególnymi
skupieniami użyto ogólnego modelu liniowego (GLM). W przypadku wyników uzyskiwanych w
SAK istotny statystycznie okazał się efekt główny czynnika częstotliwości poszczególnych
powodów korzystania z sieci F(1, 48)=5,10; p<0,05 (Rysunek 7). Nieistotne zaś okazały się efekt
czynnika różnorodności czynności wykonywanych w sieci oraz efekt interakcyjny. Warto jednak
zwrócić uwagę, że w przypadku różnorodności korzystania z internetu poziom istotności różnić
wyniósł p=0,13. Jest to wynik nieistotny statystycznie, jednak z uwagi na małą ilość osób badanych
warto o nim pamiętać oraz powtórzyć analizę na większej grupie.
W celu określenia efektów prostych przeprowadzono serię porównań zaplanowanych.
Jedynym istotnym efektem okazała się różnica pomiędzy osobami przynależącymi do skupienia
wskazującego na większą częstotliwość wskazywania poszczególnych powodów korzystania z sieci
19
S ku p i e n . 1 S ku p i e n . 2
Prz
eglą
dani
e W
WW
E-m
ail
Ser
wis
y sp
ołec
znoś
ciow
e
Kor
zyst
anie
z c
zató
w
Kom
unik
ator
y in
tern
etow
e
Gaz
ety
onlin
e
Mat
eria
ły e
roty
czne
Zaku
py w
sie
ci
E-b
anki
Fora
Pob
iera
nie
plik
ów
Gry
w s
ieci
Ser
wis
y ra
ndko
we
Hak
erst
wo
Wid
eo o
nlin
e
Sec
ond
Life
-1 ,2
-1 ,0
-0 ,8
-0 ,6
-0 ,4
-0 ,2
0 ,0
0 ,2
0 ,4
0 ,6
0 ,8
1 ,0
w grupie dużej różnorodności korzystania z usług internetowych. Osoby, które częściej wskazywały
na większą ilość powodów korzystania z sieci, uzyskały istotnie wyższe wyniki w skali SAK od
osób, rzadziej wskazujących dużą ilość powodów F(1, 48)= 9,54; p<0,05.
Rysunek 7. Wyniki uzyskiwane w SAK w zależności od częstotliwości wskazywania na
wymienione w badaniu powody korzystania z sieci.
W przypadku wyników w skali Holtgravesa nie odnotowano istotnych statystycznie różnic
w zależności od skupienia, do którego należeli badani, podobnie nie odnotowano takich różnić po
włączeniu do modelu podksal interpretacji oraz produkcji.
DYSKUSJA WYNIKÓW
Zgodnie z oczekiwaniami wszyscy badani korzystali z internetu, większość z nich robiła to
codziennie lub co drugi dzień. Jest to wynik zgodny z innymi badaniami nad młodzieżą
20
d u ża m a ła
Czę sto tl iwo ść wska zywa n ia n a p o szcze g ó ln e p o wo d y ko rzy sta n ia z si e c i .
8 0
8 2
8 4
8 6
8 8
9 0
9 2
9 4
Sum
a w
ynik
ów S
AK
korzystającą z sieci (Rudnicka, 2007) oraz z powszechnymi opiniami na temat nastolatków
określanych coraz częściej mianem generacji internetu, czy net-generacji. Młodzi internauci
spędzają w sieci prawie trzy godziny dziennie, co również nie jest wynikiem zaskakującym biorąc
pod uwagę obraz współczesnego nastolatka korzystającego z sieci zarówno w celach
rozrywkowych jak i w celu zdobycia niezbędnych informacji. Podobnie jak w innych badaniach
(Jaszczak, 2008, Rudnicka, 2007) młodzież najczęściej loguje się do sieci z domu, na drugim
miejscu zaś znajduje się szkoła. Fakt ten zapewne tłumaczy coraz powszechniejszy dostęp do tak
zwanych stałych łącz internetowych związany ze zmniejszającymi się cenami tej usługi (Batorski,
2007). Również w większości szkół uczniowie mogą korzystać z internetu dzięki europejskim i
rządowym programom komputeryzacji (Pulak, 2008). Nie dziwi więc, że wraz z biegiem czasu i
wzrostem ilości komputerów podłączonych do internetu w gospodarstwach domowych oraz
szkołach, spada popularność kawiarenek oraz bibliotek jako miejsc pozwalających na dostęp do
internetu (Batorski, 2007).
Preferowane i najczęstsze aktywności młodzieży w sieci nie odbiegają znacząco od tych z
innych badań (Jaszczak, 2008; Rudnicka, 2007; Szmigielska, 2008a; 2008b). Młodzież w badanej
próbie najczęściej przegląda strony www oraz kontaktuje się z innymi osobami używając zarówno
portali społecznościowych jak i komunikatorów internetowych. Specyfika korzystania z sieci jest
więc zbliżona do tej uzyskanej w innych badaniach (Jaszczak, 2008; Rudnicka, 2007). Różnice
pomiędzy poszczególnymi badaniami dotyczą kilku punktów procentowych w poszczególnych
aktywnościach i zapewne wynikają ze specyfiki konkretnej próby badawczej. Pomijając je zarówno
w tym badaniu jak i w cytowanych już wcześniej pracach Jaszczak (2008) oraz Rudnickiej (2007),
internauci najczęściej oprócz przeglądania stron www, korzystają z serwisów społecznościowych
(np. nasza-klasa.pl) oraz komunikatorów. Odbicie tego wzorca użytkowania sieci znaleźć można w
wynikach dotyczących powodów korzystania z internetu. Najczęściej wymienianym powodem jest
podtrzymywanie znajomości ze świata realnego, który wyprzedza, nawet tak charakterystyczną dla
internetu, możliwość zdobywania informacji. Zatem wśród młodzieży powody społeczne
21
korzystania z sieci są równie ważne a może nawet ważniejsze od zdobywania informacji. Wyniki te
wydają się być zgodne z tym co wiadomo na temat rozwoju człowieka młodego i coraz
ważniejszych w tym okresie życia kontaktów rówieśniczych, które w XXI wieku nawiązywać i
podtrzymywać można również w świecie wirtualnym (Obuchowska, 2006). Wyniki te pokazują, że
w dzisiejszych czasach internet nie jest już wielką biblioteką, z której prawie każdy może bez
przeszkód korzystać. Jest on czymś więcej, wirtualnym miejscem spotkań, rozrywki, miejscem
gdzie młodzież realizuje różne potrzeby, począwszy od zdobywania informacji, przez poznawanie
nowych osób i rozrywkę po edukację seksualną (Jaszczak, 2008).
Do komunikowania się z innymi młodzi ludzie najczęściej używają gadu-gadu oraz
serwisów społecznościowych. Również poczta elektroniczna, pomimo swej asynchronicznej formy,
nadal jest jednym z głównych narzędzi umożliwiających porozumiewanie się. Rzadziej młode
osoby korzystają z drugiego najbardziej popularnego w Polsce komunikatora tekstowego jakim jest
Tlen (Gemius, 2006). Stosunkowo mało popularne okazało się komunikowanie za pomocą czatów.
Narzędzie to, kiedyś powszechnie wykorzystywane, wydaje się powoli wychodzić z użycia, co
zapewne związane jest z pojawieniem się komunikatorów mogących pełnić tę samą funkcję, przy
jednoczesnym zapewnieniu większej kontroli (Błachnio, 2003). Jak słusznie zauważyła Rudnicka
(2007) komentując mniejsze zainteresowanie dziewczynek kanałami irc, nie ma potrzeby
korzystania z czegoś co jest bardziej skomplikowane skoro można osiągnąć ten sam rezultat w
prostszy sposób. W tym przypadku nie ma potrzeby wchodzenia na czat, który często wymaga
dodatkowego oprogramowania dla przeglądarki, skoro na komputerze zainstalowany jest
komunikator.
Pragmatycznym podejściem dziewcząt w stosunku do kanałów irc, o którym wspomniała
Rudnicka (2007) można próbować wytłumaczyć część różnić między chłopcami a dziewczętami,
które ujawniły się w tym badaniu. Dziewczęta korzystały częściej z gadu-gadu niż z komunikatora
Tlen, co mogło być wynikiem czysto praktycznego spojrzenia na problem - w jakim celu używać i
konfigurować mniej popularny program jakim jest tlen skoro równie łatwo dostępne jest dużo
22
popularniejsze narzędzie – gadu-gadu. Podobnie jak we wspomnianym badaniu Rudnickiej (2007)
różnice płciowe pojawiły się również w częstotliwości korzystania z usług sieciowych
wymagających większych umiejętności technicznych oraz wiążących się z większym ryzykiem
podczas korzystania z nich. Dziewczęta rzadziej robią zakupy w sieci, pobierają pliki, korzystają z
Second Life czy przyznają się do hakerstwa. Kupowanie w sieci bardzo często kojarzone jest z
podwyższonym poziomem ryzyka oraz niepewnością dotyczącą towaru, który mamy otrzymać.
Korzystanie z programów do wymiany plików czy Second Life wymaga dużo większych
umiejętności komputerowych niż przeglądanie www. Usługi te często wiążą się z przejściem przez
skomplikowany proces konfiguracji programu. Podobnie w przypadku nie tylko skomplikowanego
technicznie ale trudnego w moralnej ocenie hakerstwa2. Wydaje się zatem, że część różnic
dotyczących sposobu korzystania z internetu przez obie płci może wynikać z chęci podejmowania
ryzyka oraz umiejętności komputerowych. Taka interpretacja może być jednak krzywdząca dla
dziewcząt i wynikać ze stereotypów płciowych, dlatego warto w kolejnych badaniach uwzględnić
nie tylko aktywności jakie obie płci przejawiają w sieci, ale również poziom i specyfikę
umiejętności komputerowych. Pamiętać należy również o tym, że aktywność człowieka w
internecie jest natury wolicjonalnej, a różnice płciowe mogą wynikać z preferencji w stosunku do
określonych form korzystania z sieci (Rudnicka, 2007).
Ostatnią istotną statystycznie różnicą międzypłciową było korzystanie z internetu w celu
poznawania nowych osób. Dziewczęta zdecydowanie częściej deklarowały, że internet służy im do
poznawania nowych osób. Różnica ta wydaje się interesująca z perspektywy rozwoju młodych osób
i nawiązywania przez nie relacji rówieśniczych. Dziewczęta wcześniej niż chłopcy dojrzewają
emocjonalnie i społecznie (Obuchowska, 2006). Możliwe, że różnica ta wynika z większej
otwartości dziewcząt na nowe znajomości, będącej skutkiem wcześniejszego dojrzewania
społecznego.
2 Wyniki dotyczące hakerstwa należy traktować z dużą ostrożnością ze względu na bardzo rzadkie pojawianie się tej odpowiedzi, co mogło mieć związek ze zmienną aprobaty społecznej oraz różnorodnym rozumieniem przez badanych tego terminu.
23
W dalszej części analiz poszukiwano związków pomiędzy preferowanymi stylami
komunikowania się a specyfiką korzystania z sieci. Okazało się, że czas spędzany w internecie
koreluje pozytywnie z łatwością nawiązywania kontaktów, maskowaniem się oraz zwracaniem
uwagi na wygląd zewnętrzny. Wyniki te pokazują, że korzystanie z sieci może być w jakiś sposób
związane z poprawą funkcjonowania komunikacyjnego, a dokładnie łatwością nawiązywania
kontaktów. Jednocześnie osoby deklarują częstsze maskowanie swoich uczuć i poglądów. Wyniki te
korespondują z tym co wiadomo o komunikacji zapośredniczonej przez komputer, która pozwala na
większą otwartość, swobodę wypowiedzi, jednocześnie zaś, na - przynajmniej częściową -
anonimowość (Grzenia, 2006; Joinson, 2003). W internecie często łatwiej nawiązywać kontakty
nawet przy braku umiejętności społecznych, łatwiej też ukryć swoją tożsamość i maskować
uczucia. Możliwe zatem, że sieć sprzyja właśnie takiemu stylowi komunikacji, pozwala na
wykształcenie pewnych umiejętności i jednocześnie wymaga ich od internautów.
Związki pomiędzy poszczególnymi aktywnościami online a preferowanymi stylami
komunikowania się w większości przypadków układają się w specyficzny wzorzec wynikający
najprawdopodobniej z samej istoty komunikacji internetowej oraz społecznego charakteru tego
medium. Pozytywny związek pomiędzy przejawianą empatią a częstotliwością korzystania z
serwisów społecznościowych czy pomiędzy płynnością komunikacyjną a korzystaniem z
komunikatorów, podobnie jak opisane w poprzednim paragrafie związki najprawdopodobniej
wynikają ze specyfiki komunikacji w sieci. Wniosek ten potwierdzają również dodatnie korelacje
korzystania z poczty elektronicznej, serwisów społecznościowych, czatów oraz komunikatorów z
wynikami skali w Holtgravesa wskazującymi na umiejętność i preferencję danej osoby do
korzystania ze wskazówek zawartych w kontekście komunikacyjnym. Korzystanie z tych form
komunikacji wymaga od internautów posiadania określonych umiejętności np. odczytywania
wskazówek kontekstowych lub produkowania komunikatów posiadających takie wskazówki,
jednocześnie zaś internet daje tym osobom możliwość ćwiczenia takich umiejętności. Używanie
komunikatora będzie zatem wymagało płynności wypowiedzi, otwartości czy odczytywania intencji
24
autora z niepełnych informacji, jednocześnie pozwoli jednak na trenowanie tych umiejętności w
bezpieczny, zapewniający anonimowość i kontrolę sposób.
Część uzyskanych zależności jest trudna do zinterpretowania, szczególnie te, które dotyczą
wydawałoby się neutralnych z punktu widzenia relacji społecznych aktywności w sieci, jakimi są
czytanie gazet online czy pobieranie plików. Możliwe, że kryją się za nimi niepoznane w jeszcze
mechanizmy psychologiczne, możliwe jest jednak również, że są one artefaktami wynikającymi ze
zbyt małej próby badawczej lub jej niewłaściwego doboru.
Zgodnie z oczekiwaniami udało się wyodrębnić dwa skupienia badanych ze względu na
częstotliwość wskazywania poszczególnych powodów korzystania z internetu. Do pierwszego
skupienia zaklasyfikowani zostali badani, którzy wskazują częściej na większą ilość powodów, do
drugiego zaś ci, dla których głównym powodem korzystania z sieci jest zdobywanie informacji oraz
materiałów pornograficznych. Można powiedzieć, że osoby ze skupienia pierwszego czerpią z
internetu o wiele więcej, właściwie w większości powodów korzystania z sieci z wyjątkiem
poszukiwania informacji oraz materiałów pornograficznych średnie w skupieniu pierwszym są
wyższe. Zatem osoby te logują się do sieci nie tylko po to, aby uzyskać informacje, chcą tam
również poznawać nowe osoby, utrzymywać zawarte już znajomości i bawić się. Badani należący
do drugiego skupienia używają internetu głównie w celach informacyjnych i rzadziej zgłaszają inne
powody, które popychają ich do skorzystania z tego medium. Materiały pornograficzne, które w
obu skupieniach uzyskały podobną średnią nie różnicują obu skupień. Wydają się one jednak, być
zmienną podatną na aprobatę społeczną szczególnie w przypadku badania ankietowego,
odbywającego się w obecności innych osób. Świadczyć może o tym fakt, że respondenci bardzo
rzadko w porównaniu do innych badań zaznaczali odpowiedź dotyczącą tej potrzeby (Jaszczak,
2008).
Drugą analizę skupień przeprowadzono na wynikach wskazujących na specyfikę korzystania
z internetu osób badanych. Tak jak w poprzednim przypadku wyodrębniono dwa skupienia:
pierwsze charakteryzujące się większą różnorodnością w korzystaniu z internetu, oraz drugie,
25
charakteryzujące się mniejszą różnorodnością. Do pierwszego skupienia trafiły osoby korzystające
z szerszego wachlarza dostępnych w internecie usług. Również tym razem wyniki dotyczące
materiałów erotycznych, a także hakerstwa, Second Life oraz oglądania video online nie
różnicowały skupień. Możliwe, że wynika to w przypadku materiałów erotycznych i hakerstwa ze
wspominanej już zmiennej aprobaty społecznej, oraz w przypadku Second Life stosunkowo małej
popularności tej usługi w naszym kraju.
W badaniu wyodrębniono następujące grupy użytkowników: korzystających z sieci w
sposób różnorodny oraz mniej różnorodny, a także podających więcej oraz mniej powodów, jako
istotnych dla korzystania z sieci.
W badaniu poszukiwano odpowiedzi na pytanie o to czy przynależność badanych do
któregokolwiek z wyróżnionych skupień ma związek z preferowanymi stylami porozumiewania się.
Wyniki nie pozwalają w tym momencie na udzielenie wiążącej odpowiedzi. Z jednej strony osoby
należące do skupienia wykazującego większą różnorodność powodów korzystania z sieci uzyskują
wyższe wyniki w skali SAK, co świadczy o wyższym poziomie aktywności komunikacyjnej. Z
drugiej jednak strony, nie notuje się takich różnic dla różnorodności aktywności online. Dodatkowo,
zależność pomiędzy różnorodnością powodów korzystania oraz poziomem aktywności
komunikacyjnej, ujawnia się jedynie w grupie osób korzystających z większej ilości usług
internetowych. Zatem wyższy poziom aktywności komunikacyjnej występuje u osób należących
jednocześnie do dwóch skupień: wskazujących na większą różnorodność powodów i korzystających
z większej ilości usług. Przynależność do któregokolwiek skupienia nie ma miała związku z
preferowanym poziomem kontekstu podczas komunikowania się. Może się to wiązać z inną
specyfiką mierzonych przez skalę Holtgravesa zachowań komunikacyjnych. W skali tej osiągnięcie
wyższego wyniku świadczy o częstszym korzystaniu z wskazówek kontekstowych podczas
porozumiewania się, w przypadku SAK zaś wynik sumaryczny wskazuje na rozwój różnych mniej
lub bardziej powiązanych ze sobą aktywności komunikacyjnych. Różnorodność zachowań w sieci
nie musi zatem jednoznacznie wpływać na wynik osoby badanej w skali Holtgraves, przeciwnie
26
różne aktywności będą wymagać różnych stylów komunikacji, zatem mogą one wręcz uśredniać
wynik osoby badanej wymuszając na niej różnorodny sposób działania.
Podsumowując można stwierdzić, że specyfika korzystania przez młodzież z internetu jest w
pewien sposób powiązana z poziomem umiejętności komunikacyjnych. Trudno jednak rozstrzygać
o kierunku i sile takiej zależności. Najprawdopodobniej internet i specyfika komunikacji
zapośredniczonej przez komputer wymaga od użytkowników określonych umiejętności i zachowań
komunikacyjnych, jednocześnie pozwala również na ich doskonalenie i bezpieczne podejmowanie
prób nowych zachowań. Problem ten do tej pory nie został jeszcze dogłębnie opisany i wymaga
dalszych pogłębionych analiz a prezentowane tu wyniki mogą stać się podłożem do stawianie
kolejnych hipotez badawczych.
LITERATURA CYTOWANA
Bargh, J. A., McKenna, K.Y. (2004). The Internet and Social Life. Annual Review of Psychology,
55, 573 – 590.
Batorski, D. (2007). Uwarunkowania i konsekwencje korzystania z technologii informacyjno-
komunikacyjnych. [W:] T. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2007: Warunki i
jakość życia Polaków. (s. 274-295). Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego. Znaleziono
2 stycznia 2009 pod adresem: http://www.diagnoza.com/files/diagnoza2007/diagnoza2007-
html.html
Błachnio, A. (2003). Czat – nowe miejsce spotkań. Lepiej wirtualnie czy realnie? Znaleziono 20
grudnia 2008 r. pod adresem: http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=29
Gemius (2006). Internet 2006. Znaleziono 20 grudnia 2008 r. pod adresem:
http://pliki.gemius.pl/Raporty/2006/Gemius_SA_Internet_2006.pdf.
Gemius (2007). Dzieci aktywne online. Znaleziono 20 grudnia 2008 r. pod adresem:
http://gemius.pl/pl/raporty/2007-10/01.
Grzenia, J. (2006). Komunikacja językowa w internecie. Warszawa: PWN.
Hall, E.T. (1978). Ukryty wymiar. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Tłumaczenie:
27
Teresa Hołówka.
Holtgraves, T. (1986). Language Structure in Social Interaction: Perceptions of Direct and
Indirect Speech Acts and Interactants Who Use Them. Journal of Personality and Social
Psychology, 2, 305 – 314.
Holtgraves, T. (1997). Styles of Language Use: Individual and Cultural Variability
in Conversational Indirectness. Journal of Personality and Social Psychology, 3, 624 – 637.
Jaszczak, A. (2008). Cyberedukacja seksualna i cyberseks młodzieży. [W:] B. Szmigielska (red.),
Całe życie w sieci (s. 95 – 136). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Joinson, A. (2003). Uderstanding the Psychology of Internet Behaviour. Virtual Worlds, Real Lives.
New York: Palgrave Macmillam.
Kraut, R., Kiesler, S., Boneva, B, Cummings, J., Helgeson, V. i Crawford, A. (2002). Internet
Paradox Revisited. Journal of Social Issues, 58, 49-74.
Kraut, R., Patterson, M., Lundmark, V., Kieslar, S., Mukopadhyay, T. i Scherlis, W. (1998). Internet
Paradox. A Social Technology that Reduces Social Involvement and Psychological Well-
Being American Psychologist, 53, 1017 – 1031.
Leszczyńska, J. (2006). Czy internet odbiera nam szczęście? Wpływ korzystania z internetu na
dobrostan psychiczny użytkowników. [W:] D. Batorski, M. Marody, A. Nowak (red.),
Społeczna przestrzeń internetu. (s.183 – 208). Warszawa: Wydawnictwo Academica.
Leung, L. (2004). Net-Generation Attributes and Seductive Properties of the Internet as Predictors
of Online Activities and Internet Addiction. CyberPsychology & Behavior, 3, 333 – 348.
Markus, H. R., i Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and
motivation. Psychological Review, 98, 224-253.
Namysłowska, I. (2004). Adolescencja – wiek dorastania. [W:] I. Namysłowska (red.), Psychiatria
dzieci i młodzieży (s. 231 – 246). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Nęcki, Z. (2000). Komunikacja międzyludzka. Kraków: Antykwa.
Nęcki, Z. (2005). Skala Aktywności Komunikacyjnej. Kraków.
28
Nęcki, Z. (2008). Informacja uzyskana podczas rozmowy z autorem.
Nęcki, Z., Tucholska, K., Fiedor, M. (2008). Poczucie własnej skuteczności a aktywność
komunikacyjna trenerów sportowych i nauczycieli realizujących programy edukacyjno –
zdrowotne. [W:] B. Aouil i W.J. Maliszewski (red.), Media – Komunikacja – Zdrowie.
Wyzwania – Szanse – Zagrożenia. (s. 129 – 139). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Obuchowska, I. (2006). Adolescencja. [W:] B. Harwas – Napierała i J. Trempała (red.),
Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia t.2 (s. 163 – 201).
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pulak, I. (2008). Dzieci i młodzież w sieci. Aspekt pedagogiczny. [W:] M. Kowalski (red.), Internet
między edukacją, bezpieczeństwem a zdrowiem. (s. 16 – 33). Tychy: Maternus Media.
Rudnicka, P. (2007). Analiza porównawcza wzorców korzystania z Internetu dziewcząt i chłopców.
Chowanna, 1, 107 – 118.
Szmigielska, B. (2008a). Korzystanie z internetu w świetle wybranych cech osobowości młodzieży.
[W:]. P. Bury i D. Czajkowska – Ziobrowska (red.), Edukacja bez granic – mimo barier.
Przestrzeń tworzenia T1. (s. 335 – 442). Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Bezpieczeństwa.
Szmigielska, B. (2008b). Skutki nadmiernego korzystania z internetu w ocenie młodzieży. [W:] T.
Smal i A. Zduniak (red.), Edukacja bez granic – mimo barier. Przestrzeń tworzenia T2. (s.
469 – 476). Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa.
Wallace, P. (2003). Psychologia internetu. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS. Tłumaczenie:
Tomasz Hornowski.
Winterhoff – Spurk, P. (2007). Psychologia mediów. Kraków: Wydawnictwo WAM. Tłumaczenie:
Piotr Włodyga OSB.
29
30