CRNA GORA

ZAVOD ZA ŠKOLSTVO

Predmetni program

PSIHOLOGIJA II razred opšte gimazije

Podgorica 2010.

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA Nastavni predmet

PSIHOLOGIJA Predmetni program

PSIHOLOGIJA II razred opšte gimnazije

Izdavač: Zavod za školstvo

Urednik: dr Dragan Bogojević

Lektura: Danijela Đilas

Tehnička priprema: Nataša Perić

Dizajn korica: Nevena Čabrilo

Štampa: "Obod" Cetinje

Tiraž: 100

Podgorica, 2010. Na osnovu javno-važećeg opšteg dijela obrazovnog programa za opštu gimnaziju koji je utvrđen Rješenjem Ministarstva prosvjete i nauke od 24. marta 2004. godine (br. 01-1584/2), Savjet za opšte obrazovanje je na 9. sjednici, održanoj 9. jula 2010. godine, utvrdio predmetni program PSIHOLOGIJA za opštu gimnaziju.

2

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA S A D R Ž A J:

1. Naziv nastavnog predmeta i predmetnog programa…………………………………………………………….………….……….………………..5

2. Određenje predmetnog programa.................................................................................................................................................................5

3, Opšti ciljevi predmetnog programa ……………….……………………………………………………………………………………………………6

4. Sadržaji i operativni ciljevi predmetnog programa……………………………………………………………………….…………………………….6

5. Didaktičke preporuke……………………………………………………………………………………………………… ……………………………28

6. Standardi znanja...........................................................................................................................................................................................29

7. Načini provjeravanja znanja i ocjenjivanja....................................................................................................................................................35

8. Resursi za realizaciju nastave ......................................................................................................................................................................36

9. Profil i stručna sprema nastavnika/ca i stručnih saradnika/ca......................................................................................................................39

3

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA

4

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 1. NAZIV NASTAVNOG PREDMETA PSIHOLOGIJA

NAZIV PREDMETNOG PROGRAMA PSIHOLOGIJA 2. ODREĐENJE PREDMETNOG PROGRAMA Predmetni program psihologije obuhvata naučna saznanja iz opšte psihologije i psihologije ličnosti. Namijenjen je učenicima/ama gimnazije. a) Položaj, priroda i namjena predmeta Predmet psihologija uči se u drugom razredu gimnazije i zastupljen je sa dva časa sedmično – ukupno 70 časova godišnje. b) Broj časova po godinama obrazovanja Programom je operacionalizovano 58 časova (obavezni dio programa). Preostali dio programa (12 časova) planira škola prema specifičnim potreba svojih učenika/ca (vidi: Didaktičke preporuke). Teorijski Vježbe Ukupno Obavezni sadržaji (dati u programu) 19 39 58 Sadržaji koje planira škola (15-20%) 4 8 12 Ukupno 23 47 70

5

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3. OPŠTI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA Učeći ovaj predmet učenik/ca treba da upozna i razumije: - predmet, cilj i metode istraživanja u psihologiji; - organske osnove i razvoj psihičkog života; - osnovne psihičke procese i njihovu ulogu; - karakteristike i strukturu ličnosti; - psihičko zdravlje i poremećaje psihičkog zdravlja. Kroz proces učenja ovog predmeta učenik/ca treba da razvija kognitivne i socijalne sposobnosti i vještine, kao i prosocijalne stavove i demokratske vrijednosti: - samostalnog prikupljanja i obrade znanja i informacija u psihologiji; - samostalnog analiziranja i interpretiranja znanja iz psihologije; - uočavanja i rješavanja problema u životnim situacijama; - stavalačkog i kritičkog mišljenja; - tolerancije i argumentovanog dijaloga; - saradnje i timskog rada; - moralnog rasuđivanja i vrednovanja; - demokratskih vrijednosti i stavova.

4. SADRŽAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA Opšti ciljevi programa psihologije operacionalizovani su kroz četiri osnovne obavezne tema: 1. Predmet i metode psihologije 2. Osnovi psihičkog života i razvoja 3. Psihički procesi 4. Ličnost i psihičko zdravlje

6

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA Za svaku temu: navedeni su operativni ciljevi; predložene su aktivnosti učenja; navedeni su osnovni pojmovi; naznačene su korelacije programa. Uz svaku predviđenu temu predložen je orjentacioni broj časova (časovi teorijska nastave + vježbe). Pored obaveznih, programom su predviđene tri izborne teme iz oblasti socijalne psihologije (vidi: Didaktičke preporukertu): 1. Komunikacija 2. Psihologija mase i grupe 3. Stavovi, predrasude i vrijednosti

1. PREDMET I METODE PSIHOLOGIJE (2+5) 1.1 Predmet psihologije

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije

Učenik/ca treba da: - upozna predmet psihologije i njen

odnos prema drugim društvenim i prirodnim naukama,

- upozna razlike u shvatanju predmeta, metoda i cilja psihologije i definiciju psihologije kao nauke,

- upozna osnovne teorijske i primijenjene psihološke discipline (njihov predmet i cilj istraživanja).

Učenici/e: - analiziraju osnovne psihološke

pravce (npr. strukturalizam; bihejviorizam; psihoanaliza) i diskutuju o razlikama u svatanju predmeta psihologije,

- analiziraju predmet i cilj istraživanja različitih psiholoških disciplina i utvrđuju njihov značaj za svakodnevni život (npr. značaj psihopatologije ili psihologije rada...).

Predmet psihologije.

Naučne discipline koje su zastupljene u planu gimnazije (filozofija; sociologija...).

7

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 1.2 Metode i tehnike istraživanja u psihologiji

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - upozna položaj i ulogu pojedinih

metoda istraživanja u psihologiji (introspekcija, posmatranje, eksperiment),

- upozna osnovne tehnike prikupljanja podataka u psihološkim istraživanjima: intervju, upitnik i test...

Učenici/e: - analiziraju različite pristupe u

psihološkim istraživanjima (eksperimentalno i neeksperimentalno istraživanje); ili, uz pomoć nastavnika/ce izrađuju jednostavan nacrt EX istraživanja,

- izrađuju i eventualno primjenjuju jednostavan protokol za vođenje intervjua (ili upitnik) npr. prilikom upisa učenika/ca u školu.

Metode istraživanja u psihologiji: introspekcija, posmatranje, eksperiment. Tehnike istraživanja u psihologiji: intervju, upitnik, test.

Metode i tehnike istraživanja u drugim naučnim disciplinama.

2. OSNOVI PSIHIČKOG ŽIVOTA I RAZVOJA (2+4) 2.1 Organski osnovi psihičkog života

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - upozna osnovne dijelove i funkciju

nervnog sistema (ulogu centralnog i perifernog nervnog sistema),

- analizira značaj edokrinog sistema za psihički život čovjeka: posebno, ulogu endokrinih žlijezda i hormona koje luče.

Učenici/e: - šematski predstavljaju osnovne

dijelove nervnog sistema (CNS; PNS) i analiziraju njihovu ulogu u nastanku i odvijanju psihičkih procesa,

- identifikuju pojedine žlijezde i hormone koje one luče, i objašnjavaju njihovu ulogu u psihičkom životu čovjeka.

Organske osnove psihičkog života; centralni nervni sistem (CNS); periferni nervni sistem (PNS); endokrini sistem.

Biologija: nervni sistem, neuron.

8

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 2.2 Razvoj psihičkog života

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije

Učenik/ca treba da: - upozna osnovne biološke činioce psihičkog razvoja čovjeka (ulogu nasleđa i sazrijevanja),

- upozna osnovne sredinske činioce psihičkog razvoja (ulogu socijalnih faktora i učenja u psihičkom razvoju),

- na primjerima dokazuje značaj aktivnosti pojedinca u vlastitom razvoju.

Učenici/e: - prikupljaju podatke (argumente) i

dokazuju ulogu nasljeđa i/ili sredine u psihičkom razvoju pojedinca,

- navode primjere o ulozi vlastite aktivnosti u psihičkom razvoju pojedinca,

- analiziraju interakciju različitih faktora u psihičkom razvoju pojedica.

Razvoj psihičkog života (filogenetski i ontogenetski); nativizam; empirizam.

Filozofija: nativizam; empirizam. Biologija: Darvinova teorija evolucije.

9

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3. PSIHIČKI PROCESI (9+18)

3.1 Opažanje i pažnja

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - opažanje upoznaje kao složen

psihički proces koji je određen: spoljašnjim činiocima (osobine i raspored draži), kao i unutrašnjim činiocima (fiziološke i psihološke karakteristike onoga koji opaža),

- pažnju upoznaje kao mentalnu usmjerenost i usredsrijeđenost na izvjestan mali broj značajnih, bitnih elemenata koji imaju središnje mjesto u svijesti, uz zanemarivanje mnoštva ostalih, nebitnih.

Učenici/e: - analiziraju osnovne čulne organe i

vrste energija za koju su osjetljivi (adekvatna i neadekvatna draž),

- na primjerima analiziraju zavisnost procesa opažanja od različitih spoljašnjih činilaca (raspored draži) i unutrašnjih činilaca (uloga iskustva, uticaj motivacije i sl).

- analiziraju činioce koji utiču na obim pažnje: spoljašnji činioci (svojstva draži), unutrašnji činioci (motivi, zainteresovanost, očekivanje, namjera).

Opažanje i pažnja; draž (adekvatna i neadekvatna); osjet; opažaj; činioci opažanja; pažnja; obim pažnje.

Biologija: čula i čulni organi.

10

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.2 Učenje

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije

Učenik/ca treba da: - učenje razumije kao saznajni

(kognitivni) proces, čija je suštinska odlika da proizvodi promjene u organizmu i ponašanju jedinke,

- analizira osnovnu podjelu učenja (prema tome kako se uči) i principe na kojima se ono zasniva: a. klasično uslovljavanje; b. instrumentalno uslovljavanje; c. učenje po modelu; d. učenje uviđanjem,

- transfer učenje razumiju kao prenošenje dejstva ranijeg učenja na kasnije učenje ili kasniju aktivnost.

Učenici/e: - diskutuju o ulozi učenja u psihičkom

razvoju čovjeka (šta se uči?), - analiziraju osnovne

eksperimentalne nalaze: klasičnog uslovljavanja (Pavlov); instrumentalnog uslovljavanja (Torndajk; Skiner); učenja po modelu (Bandura); učenja uviđanjem (Keler) i izvode zaključke o osnovnim principima učenja,

- kroz primjere analiziraju ulogu pozitivnog i negativnog transfera u vlastitom učenju i razvoju,

- utvrđuju primjenjivost pojedinih pricipa učenja i saznanja o transferu na proces sopstvenog učenja.

Učenje; klasično uslovljavanje; instrumentalno uslovljavanje; učenje posmatranjem; učenje uviđanjem; transfer učenja (pozitivni i negativni).

Matematika (transfer u ucenju), fizika, hemija.

11

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.3 Pamćenje i zaboravljanje

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - upoznaje pamćenje kao saznajni

proces, koji se sastoji u primanju, obradi, zadržavanju i pronalaženju informacija, a zatim u njihovom reprodukovanju i primjeni; zna da se pamćenje manifestuje i mjeri kroz: prepoznavanje (rekognicija), reprodukciju i uštedu pri ponovnom učenju; upoznaje osnovne poremećaje pamćemja,

- razumije da je zaboravljanje gubljenje naučenog (djelimično ili potpuno, privremeno ili trajno); zna da se zaboravljanje ispoljava kao nemogućnost reprodukcije, nemogućnost prepoznavanja / izvođenja ili kao potreba ponovnog učenja ranije učenih sadržaja; upoznaje osnovne teorije zaboravljanja.

Učenici/e: - analiziraju osnovne indikatore

pamćenja: prepoznavanje, reprodukcija, ušteda pri novom učenju i zaključuju o prirodi pamćenja,

- analiziraju Ebinghausovu krivu zaboravljanja i zaključuju o principima zaboravljanja,

- na osnovu sopstvenog iskustva analiziraju odnos pamćenja i zaboravljanja; samostalno izvode principe uspješnog pamćenja.

Pamćenje i zaboravljanje; prepoznavanje; reprodukcija; ušteda pri novom učenju; zaboravljanje.

Informatika: RAM i REM memorija, čuvanje informacija u informatičkim sistemima.

12

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.4 Mišljenje

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - upoznaje pojam mišljenja i ulogu

jezika i govora u procesu mišljenja, - razlikuje faze rješavanja problema

mišljenjem i razumije ulogu mentalne usmjerenosti u procesu rješavanja problema,

- saznaje da postoje različiti oblici mišljenja kao što su zaključivanje, rasuđivanje, poimanje, zamišljanje, sjećanje i sl.; uči da razlikuje realističko i imaginativno, induktivno i deduktivno, kritičko i stvaralačko, diskurzivno i intuitivno, konkretno i apstraktno, divergentno i konvergento mišljenje.

Učenici/e: - na primjerima prate i analiziraju

proces rješavanja problema mišljenjem: 1. definisanje problema; 2. formulisanje hipoteza; 3. probno rješenje; 4. provjera rješenja....,

- analiziraju primjere tehničkih otkrića i identifikuju faze dolaženja do otkrića,

- prepoznaju oblike mišljenja u različitim vrstama intelektualne djelatnosti čovjeka.

Mišljenje; rješavenje problema; oblici mišljenja.

Logika: zaključivanje. Fizika, hemija... (važna naučna otkrića). Maternji jezik i književnost: bajke i basne (oblici mišljenja). Matematika: faze rješavanja problema, jednačine sa jednom i dvije nepoznate.

13

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.5 Intelektualne sposobnosti

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - razlikuje različita shvatanja o prirodi

inteligencije i načine njenog utvrđivanja (mjerenje inteligencije),

- zna da postoji više shvatanja o prirodi (strukturi) inteligencije (opšta sposobnost; posebne sposobnosti; različite inteligencije),

- poznaje novija shvatanja, prije svega Golemanov stav o važnosti “emocionalne inteligencije”.

Učenici/e: - analiziraju način kako se

inteligencija raspoređuje u populaciji (normalna kriva) i raspravljaju o odnosu nasljeđa i sredine u nastanku i razvoju intelektualnih sposobnosti,

- na primjerima upoznaju različite tipove zadataka u testu inteligencije (verbalni - neverbalni tipovi zadataka) i zaključuju o prirodi i strukturi inteligencije (opšta sposobnost; više posebnih sposobnosti),

- utvrđuju značaj pojedinih faktora inteligencije za uspješnost u određenoj vrsti aktivnosti (npr. spacijalna sposobnost je važna za ...),

- raspravljaju o odnosu inteligencije i emocija (emocionalna inteligencija) i njihovom zajedničkom uticaju na uspjeh u svakodnevnom životu.

Intelektualne sposobnosti; inteligencija; test inteligencije; IQ; faktori; emocionalna inteligencija.

Informatika: vjestačka inteligencija.

14

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.6 Stvaralaštvo

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - upoznaje stvaralaštvo kao

sposobnost: da se stvari sagledaju u novom svjetlu, da se problemi rješavaju na nov i originalan način, da se proizvode neobične i do tada nepoznate duhovne i materijalne tvorevine,

- saznaje da je stvaralaško mišljenje višedjelni i diskontinuirani, skokovit misaoni proces, i da ima faze: preparacija, inkubacija, iluminacija i verifikacija,

- upozunaje osnovne nalaze istraživanja u oblasti utvrđivanja činilaca (faktora) stvaralaštva; saznaje koji su to: kognitivni činioci, činioci ličnosti i sredinski uslovi koji doprinose razvoju stvaralačkih sposobnosti kod pojedinca.

Učenici/e: - primjenjuju jednostavan test

kreativnih sposobnosti i rezultate analiziraju u odnosu na kriterijume: broj ideja (fluentnost mišljenja) i rijetkost ideja (originalnost),

- analiziraju primjere dolaska do otkrića i identifikuju faze: preparacija, inkubacija, iluminacija i verifikacija,

- analiziraju životnu situaciju poznatih stvaralaca iz oblasti likovne, literarne, i/ili muzičke umjetnosti; iz oblasti tehničkog stvaralaštva.

Stvaralaštvo; preparacija, inkubacija, iluminacija, verifikacija; mašta, radoznalost, intuicija.

Maternji jezik i književnost, likovna umjetnost, muzička umjetnost, film, pozorište. Biografije poznatih stvaralaca.

15

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.7 Emocije

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - analizira podjelu emocija na osnovne

(primarne) i složene (sekundarne) emocije; upoznaje osnovne emocije: strah, gnev (ljutnja), gađenje, radost i tuga; zna da složene (sekundarne) emocije uključuju više primarnih emocija i da su vezane za neki sadržaj: za druge ljude, sopstvenu ličnost ili umjetničko djelo i sl.,

- razumije osnovne funkcije emocija i objašnjenja o njihovom nastanku (fiziološka i kognitivna teorija),

- prepoznaje stres kao bilo koji pritisak okoline na organizam koji zahtijeva novo prilagođavanje; razumije da stres ima negativne, ali i pozitivne posljedice - kada organizam razvije nove, konstruktivne mehanizme za njegovo savladavanje,

- upoznaje neke osnovne konstruktivne strategije za prevladavanje stresa.

Učenici/e: - navode i analiziraju vlastiti doživljaj

(ili navode primjere iz umjetnosti) različitih emocionalnih stanja: kako pojedine emocije prepoznaju kod sebe, kako kod drugih ljudi (komunikativna vrijednost emocija),

- gestovima, facijalnom ekspresijom i tjelesnim stavom iskazuju različita emotivna stanja, ostali ih prepoznaju,

- navode za njih stresne situacije (šta je izazvalo stres) i načine prevazilaženja stresa (kako su se osjećali/e, šta su radili/e i sl); analiziraju sopstvena iskustva u (ne)uspješnom prevazilaženju stresa; zajednički razvijaju strategije za uspješno prevazilaženje stresa,

- analiziraju različite životne situacije i stepen izloženosti stresu u njima; zajednički razvijaju strategije za uspješno prevazilaženje stresa.

Emocije; primarne emocije; sekundarne emocije; stresor i stres.

Umjetnost: ekspresionizam; inpresionizam. Maternji jezik i književnost: pozorišna djela (klasične tragedije).

16

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.8 Motivacija

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - razlikuje motivaciju od motiva i

označava je kao cjelokupni složen psihički proces pokretanja, usmjeravanja i regulisanja djelatnosti usmjerene ka određenom cilju,

- dijeli motive na primarne (urođene) i sekundarne (stečene); na homeostatičke i nehomeostatičke; na biološke, socijalne i personalne; razumije različite pristupe u objašnjavanju motivacije (teorije motivacija),

- poznaje i primjenjuje na realne životne situacije Hijerarhiju motiva/potreba (Maslov).

Učenici/e: - navode primjere različitih oblika

ponašanja čovjeka i pokušavaju da odrede vrste motiva koji mogu da stoje u osnovi takvog ponašanja (koji motivi mogu da objasne istrajno učenje),

- nakon predstavljanja pojedinih grupa motiva (Maslov: Hijerarhija motiva) analiziraju princip po kome se motivi javljaju u životu pojedinca; uočavaju povezanost svih potreba (motiva) kod čovjeka i komentarišu važnost Deklaracije o osnovnim pravima i slobodama čovjeka,

- razvijaju model uspješne motivacije (npr. na koji način je moguće podstaći motivaciju na radnom mjestu).

Motivacija; motiv; biološki motivi; socijalni motivi; lični motivi; Hijerarhija motiva.

Biologija: kruženje energije kroz žive sisteme - homeostatični motivi.

17

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.9 Frustracije i konflikti

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - pojam frustracije upozna kao

neprijatan doživljaj ometanja zadovoljenja nekog motiva,

- saznaje da ljudi različito reaguju na frustracije, i da se te reakcije mogu svrstati u dva osnovna tipa: konstruktivne (racionalne) i nekonstruktivne reakcije (agresivnost, apatija i sl.),

- upoznaje Levinovu podjelu konflikta motiva: dvostrukog privlačenja, dvostrukog odbijanja i istovremenog privlačenja i odbijanja.

Učenici/e: - opisuju situacije kada im je put do

nekog cilja bio blokiran (frustracija); način na koji su reagovali/e i kako su mogli/e da reaguju (konstruktivne i nekonstruktivne reakcije na frustraciju),

- nakon upoznavanja sa Levinovom podjelom konflikata navode primjere za svaku od prikazanih situacija (npr. kada su bili/e u dilemi između dva istovremeno privlačna cilja),

- razgovaraju o modelima frustracija – agresija; frustracija – pomjerena agresija i nalaze načine za prevazilaženje takvih situacija (racionalni pristup; otvoren razgovor; »napadni« problem i sl.).

Frustracije i konflikti; frustracija; konstruktivne reakcije na frustraciju; nekonstruktivne rakcije na frustraciju; konflikti.

Maternji jezik i književnost, istorija, komunikologija.

18

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 4. LIČNOST I PSIHIČKO ZDRAVLJE (6+12) 4.1 Psihologija ličnosti i način procjene ličnosti

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - upozna predmet proučavanja

psihologije ličnosti (teorijski i praktični cilj psihologije ličnosti),

- analizira određenje pojma ličnost i razumju da se ličnost određuje kao jedinstven (neponovljiv), čvrsto organizovan, složen i stabilan psihički sklop osobina, koji određuje dosledno ponašanje i doživljavanje individue,

- znanje o metodama i tehnikama istraživanja u psihologiji proširuje upoznavanjem metoda i tehnika karaktirističnih za upoznavanje ličnosti.

Učenici/e: - analiziraju značenje osnovnih

karakteristika pojma ličnost: osobenost, jedinstvenost, neponovljivost, dosljednost... (šta je za sve ljude isto, a po čemu se ljudi međusobno razlikuju),

- mogu im se demonstrirati neke tehnike procjene ličnosti; razgovaraju o tome na koji način je moguće upoznati ličnost (kako je moguće upoznati ličnost).

Ličnost; psihologija ličnosti; ličnost; metode istraživanja ličnosti; tehnike procjene i mjerenja ličnosti.

Književnost, umjetnost. Metode i tehnike istraživanja u psihologiji.

19

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 4.2 Teorije ličnosti

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - se upozna sa osnovnim problemima

koji se razmatraju u okviru teorija ličnosti: nastanak i razvoj ličnosti, dinamika ličnosti, struktura ličnosti, normalnost, kao i odnos ličnosti i društva,

- upozna osnovne postavke i dominantne predstavnike: (1) psihoanalitičke teorije ličnosti; (2) bihejviorističke teorije ličnosti; (3) faktorske teorije ličnosti; (4) humanističke teorije ličnosti; (5) socijalne teorije ličnosti.

Učenici/e: - analiziraju i raspravljaju o različitim

gledanjima, npr. razlike između Frojdovog i Adlerovog shvatanja dinamike ličnosti; razlike između Frojdovog i Jungovog svatanja nesvjesnog; specifičnost bihejviorističkog pristupa izučavanju ličnosti; specifičnost faktorskog pristupa izučavanju ličnosti; reaktivistički i proaktivistički pristup ličnosti; odlike „nove slike“ o čoveku u humanističkoj psihologiji; koje su teorije ličnosti pretežno biologističke, a koje sociologističke.

Teorija ličnosti; psihodinamičke teorije (id, ego, super-ego, nesvjesno, kolektivno nesvjesno, arhetipovi); faktorske teorije ličnosti; bihejviorističke teorije; humanističke teorije; socijalne teorije ličnosti.

Književnost.

20

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 4.3 Struktura ličnosti: osnovne jedinice i građa

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - razumije da su najčešći opšti načini

da se upozna i opiše ličnost u psihologiji: crte ličnosti, temperament, karakter, ja (svijest o sebi) i tip ličnosti,

- primjenjuje način predstavljanja ličnosti putem: crta; temperamenta; karaktera; ja (svijest o sebi); tipa ličnosti.

Učenici/e: - mogu imati zadatak da u grupama,

uz pomoć literature predstave strukturu ličnosti putem:

- CRTE LIČNOSTI, - TEMPERAMENT, - KARAKTER, - JA, SVIJEST O SEBI, IDENTITET, - TIP LIČNOSTI,

- mogu analizirati različite vrste poslova na način da odrede koje crte ličnosti (temperament; tip ličnosti) više odgovaraju određenoj vrsti posla (npr. koje vrste poslova više odgovaraju ekstravertnom, a koje introvertnom tipu ličnosti).

Struktura ličnosti; crte ličnosti; temperament; karakter; ja – svijest o sebi; tipologija ličnosti.

Maternji jezik i književnost: analiza likova obrađenih djela.

21

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 4.4 Dinamika ličnosti: lični motivi konflikti i mehanizmi odbrane

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - se upoznaje sa problematikom

dinamike ličnosti (proučavanje svega onoga što podstiče i omogućava, ali i sprečava zadovoljenje motiva ličnosti),

- razumije da dinamika podrazumijeva i raznovrsne načine rješavanja frustracije i konflikata, a posebno, mehanizme odbrane,

- mehanizme odbrane prepoznaje kao tehnike kojima se ego služi da bi „razriješio“ neki konflikt i da bi se zaštitio od svega što može ugroziti ličnost; razumije: da se aktiviraju automatski (bez uticaja volje); da ličnost nije svjesna njihove upotrebe; da poriču i krivotvore stvarnost, da ih ima više (poricanje, potiskivanje, reaktivna formacija, projekcija, racionalizacija, kompenzacija, intelektualizacija, sublimacija).

Učenici/e: - u grupama imaju zadatak da

predstave jedan od ličnih motiva: - POTREBA ZA IDENTITETOM, - POTREBA ZA LJUBAVLJU, - POTREBA ZA POŠTOVANJEM I

UGLEDOM, - MOTIV ZA POSTIGNUĆEM, - MOTIV ZA

SAMOPOTVRĐIVANJEM, - SAVJEST,

- nakon prezentovanja osnovnih mehanizama odbrane pronalaze primjere za svaki od njih (npr. kada su nakon neuspjeha promijenili/e odnos prema vrijednosti cilja – racionalizacija).

Dinamika ličnosti; lični motivi; konflikti; mehanizmi odbrane.

22

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 4.5 Razvoj ličnosti

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - razvoj ličnosti poznaje kao proces

progresivnog mijenjanja, prije po fazama nego kontinuirano, od začeća i prvih dana života pa do zrelosti, i do kraja života; razumije da je taj proces rezultat kako sazrijevanja tako i učenja (socijalizacije),

- proces socijalizacije poznaje kao složen fenomen formiranja ljudske jedinke pod uticajem društvene sredine; identifikuje izvore i agense socijalizacije,

- razumije da je zrela ličnost dobro integrisana, realistična, uravnotežena i socijalizovana (to je ličnost koja je emocionalno, intelektualno i socijalno zrela).

Učenici/e: - analiziraju razvojne faze (npr. faze

kognitivnog razvoja), - diskutuja o tome: šta podrazumijeva

pojam socijalizacija; koja je osnovna uloga izvora socijalizacije; ko su agensi socijalizacije i koja im je uloga; u čemu je suštinska razlika između izvora i agenasa socijalizacije; šta je učenje po modelu i koja mu je uloga u procesu socijalizacije i sl.; u predstavljanju i analizi važno je koristiti primjere iz realnog života,

- navode osobine zrele ličnosti (šta je zrela ličnost i koje karakteristike ima).

Razvoj ličnosti; faktori razvoja ličnosti; izvori socijalizacije; agensi socijalizacije; zrela ličnost.

Sociologija, biologija.

23

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 4.6 Normalnost, psihičke promjene, poremećaji i liječenje

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - se upozna sa dva načina koja se

koriste da bi se razlikovalo normalno od nenormalnog ponašanja (kvantitativni i kvalitativni kriterijum),

- razumije da su: neprilagođeno ponašanje (agresivno i/ili apatično) i poremećeno ponašanje (alkoholizam, narkomanija delinkvencija) odstupanja od socijalizovanog ponašanja,

- upoznaje podjelu poremećaja duševnog života: lakši (neuroze i psihosomatski poremećaji), i teži (psihoze) poremećaji duševnog života; saznaje da se u posebnu grupu (treću) često izdvajaju karakterni poremećaji (psihopatije),

- upoznaje osnovne metode liječenja duševnih poremećaja (ljekovima i psihoterapijom).

Učenici/e: - u grupama ispitaju uzroke i prave

program mjera prevencije osnovnih poremećaja ponašanja kod mladih (alkoholizam kod mladih; pušenje; narkomanija; maloljetnička delinkvencija); mogu u školi da organizuju i vode akciju npr. STOP DROGA,

- navode primjere duševnih poremećaja koje su npr. gledali/e u filmovima; diskutuju o predrasudama koje postoje u društvu prema osobama sa duševnim poremećajima, uzrocima predrasuda (strah, neinformisanost i sl.),

- razgovaraju o značaju poznavanja poremećaja psihičkog života za različite profesije (naročito za uslužna zanimanja).

Normalnost, psihički poremećaji i lijećenje; prilagođena ličnost; neprilagođeno ponašanje; poremećaji ponašanja; poremećaji duševnog života; karakterni poremećaji; prevencija i liječenje.

24

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA IZBORNE TEME (4+8) 1. Komunikacija

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - komunikaciju upoznaje kao složen

vid simboličke interakcije između ljudi koji međusobno razmjenjuju signale, poruke i informacije bilo intelektualne ili afektivne prirode,

- razlikuje verbalnu i neverbalnu komunikaciju, kako se one međusobno dopunjavaju i isključuju; neverbalnu komunikaciju upoznaje kao vrstu pretežno spontane komunikacije, kojom ljudi bez riječi - gestovima, načinom držanja tijela, izrazom lica, pogledom ili bojom glasa - izražavaju i razmjenjuju svoje namjere, emocije, raspoloženje, stavove i želje,

- razumije da smetnje u komunikaciji ne moraju biti samo fizičke (nastale u kanalu komunikacije), da su zapravo češće socijalne, kulturne, duhovne, kao i psihičke prepreke i smetnje u komunikaciji.

Učenici/e: - analiziraju oblike komunikacije

(verbalna i neverbalna komunikacija) i posebno odnos među njima (koliko su (ne) usaglašene poruke iskazane riječima i npr. govor tijela),

- analiziraju nesporazume u komunikaciji; određuju uzroke (posebno one psihološke i socijalne prirode) i identifikuju načine za poboljšanje komunikacije,

- primjenjuju principe nenasilne komunikacije (npr. kako da na samopouzdan (asertivan) način kažu šta misle ili žele, a da ne povrijede drugoga).

Komunikacija; verbalna komunikacija, neverbalna komunikacija; smetnje u komunikaciji; nenasilna komunikacija.

Komunikologija, likovna, muzicka, pozorisna umjetnost (neverbalna komunikacija).

25

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 2. Psihologija mase i grupe

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da: - zna da socijalna psihologija proučava

psihološke aspekte ponašanja ljudi u grupi, kao i zakonitosti ponašanja same grupe; da kao posebne probleme, psihologija grupe proučava način formiranja grupe, odnose u grupi (strukturu grupe) i grupne procese (dinamiku grupe),

- analizira različite podjele grupa: male – velike; primarne – sekundarne; referentne – nereferentne; formalne – neformalne i utvrđuje kriterijume podjele,

- razumije da se pod strukturom grupe podrazumijeva relativno stabilna i složena mreža veza i odnosa među članovima grupe, odnosno učvršćen sistem položaja i uloga pojedinih članova u grupi.

Učenici/e: - na osnovu različitih kriterijuma

razvrstavaju grupe koje poznaju (u koje su uključeni/e); ispituju njihove karakteristike i svoj položaj u njima,

- na primjeru škole (organizacija) analiziraju položaje i uloge; prava i odgovornosti pojedinih članova školskog kolektiva (učenici/e – nastavnici/e).

- na primjeru kompanije (radne organizacije) analiziraju sisteme položaja (uloga); prava i odgovornosti i sl.,

- analiziraju statut škole i utvrđuju njenu organizaciju – posebno svoja prava i odgovornosti u školi.

Psihologija grupe; mala grupa, velika grupa; primarna grupa, sekundarna grupa; referentna grupa; nereferentna grupa; formalna grupa, neformalna grupa; struktura grupe; položaji i uloge u grupi.

Opšta psihologija, sociologija, istorija, maternji jezik i književnost, pozorište (npr. predstava "Hor", režija: Dragan Koprivica).

26

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3. Stavovi, predrasude i vrijednosti

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/Sadržaj Korelacije Učenik/ca treba da:

- socijalni stav razumije kao socijalizacijom stečenu, relativno trajnu mentalnu dispoziciju da se misli, osjeća i postupa za ili protiv u odnosu na neki objekt (osobu; grupu; pojavu i sl.),

- predrasudu upoznaje kao vrstu stava koji se ne zasniva ni na valjanom iskustvu, niti na racionalnim argumentima; razumije da su predrasude izrazito afektivno obojene i veoma otporne na promjenu,

- stereotipe upoznaje kao generalizovane predstave o određenim socijalnim grupama (pripadnicima nekog socijalnog sloja, etničke, vjerske ili rasne grupe) koje su u datom društvu široko rasprostranjena, a stiču se tokom socijalizacije,

- saznaje da pojam vrijednosti označava najopštije vjerovanje o tome šta je poželjno, korisno i što bi trebalo da bude cilj ljudskih napora (pozitivna vrijednost), odnosno o tome šta je nepoželjno i nedopustivo (negativna vrijednost); da pored univerzalnih, kulturnih i grupnih vrijednosti, svaki čovjek ima i svoje lične vrijednosti.

Učenici/e: - analiziraju strukturu socijalnih

stavova (kognitivna, konativna i afektivna komponenta) i odnos usklađenosti među njima,

- u svom okruženju nalaze primjere predrasuda i stereotipa, objašnjavaju kako ove nastaju i predlažu načine za njihovo uklanjanje u zajednici,

- analiziraju odnos između vrijednosti mladih i odraslih članova zajednice,

- analiziraju Deklaraciju o ljudskim pravima i prepoznaju osnovne vrijednosti koje ona zastupa.

Društveni stavovi, predrasude i vrijednosti; stavovi; predrasude; stereotipi; vrijednosti.

Socijalizacija, učenje, umjetnost (filmska).

27

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 5. DIDAKTIČKE PREPORUKE Program psihologije obuhvata: - obavezni dio programa, - izborni dio programa. Obavezni dio programa odnosi se na teme od 1 do 4 date u tabeli. Ovaj dio programa obuhvata 58 časova i jednak za sve učenike/ce i sve škole. Preostalih 12 časova planira svaka škola (nastavnik/ca) polazeći od potreba njenih učenika/ca. U programu su predložene tri izborne teme (Komunikacija; Psihologija mase i grupe; Stavovi, predrasude i vrijednosti). Nastavnik/ca i učenici/e se mogu opredijeliti da obrade jednu ili više predloženih izbornih tema ili će izabrati neke druge teme koje su njima potrebnije. Program psihologija se realizuje: - teorijski, - praktično (vježbe). Predlažemo da odnos između teorijskog i praktičnog dijela realizacije programa bude ½ - što znači da, po pravilu, nakon jednog čas koji je dominantno posvećen učenju novih sadržaja, naredna 2 časa treba posvetiti uvježbavanju, sistematizaciji, praktičnom radu, ocjenjivanju i procjenivanju učenika/ca i sl. U tabeli je dat prijedlog okvirnog plana realizacije programa. Teme Teorijski Vježbe Ukupno 1. Predmet i metode psihologije 2 5 7 2. Osnove psihičkog života i razvoja 2 4 6 3. Psihički procesi 9 18 27 4. Ličnost i psihičko zdravlje 6 12 18 Izborne teme 4 8 12 Ukupno 23 47 70

28

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA Metode i oblici nastave učenja U realizaciji programa naglasak treba staviti na proces učenja, tj. obezbijediti da učenici/e predviđene sadržaje usvajaju aktivno: samostalnim prikupljanjem i analiziranjem znanja i informacija; sistematizacijom i prezentacijom sadržaja; radom u paru i u grupi; kroz diskusiju i međusobnu razmjenu mišljenja; projekatskim radovima; primjenom usvojenih znanja u praksi i sl. (vidi kolonu: aktivnosti učenja). Nastavom koja bi se isključivo zasnivala na predavanju nastavnika/ca nije moguće ostvariti ciljeve ovog predmeta. 6. STANDARDI ZNANJA Standardi su utvrđeni za svaku temu pojedinačno i opisuju očekivani nivo usvajanja sadržaja programa: 1. PREDMET I METODE PSIHOLOGIJE 1.1 Predmet psihologije Učenik/ca: - navodi predmet psihologije, - objašnjava razliku između opštih shvatanja o psihičkim pojavama i psihologiji kao nauci, - navodi različite pristupe u shvatanju predmeta, cilja i metoda psihologije, - navodi osnovne teorijske i primjenjene psihološke discipline. 1.2 Metode i tehnike istraživanja u psihologiji Učenik/ca: - navodi osnovne metode i tehnike psiholoških istraživanja, - objašnjava položaj metode i tehnika u psihološkom istraživanju, - izrađuje nacrt jednostavnog eksperimentalnog istraživanja.

29

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 2. OSNOVI PSIHIČKOG ŽIVOTA I RAZVOJA 2.1 Organski osnovi psihičkog života Učenik/ca: - navodi osnovnu podjelu nervnog sistema, - objašnjava ulogu centralnog nervnog sistema, - objašnjava ulogu perifernog nervnog sistema, - navodi najvažnije endokrine žlijezde, hormone koje one luče i njihov značaj za psihički život. 2.2 Razvoj psihičkog života Učenik/ca: - može da objasni razlike u shvatanju razvoja (empirizam i nativizam), - navodi osnovne biološke činioce psihičkog razvoja, - može da objasni ulogu sredinskih činilaca psihičkog razvoja čovjeka, - može da objasni ulogu aktivnosti jedinke u psihičkom razvoju. 3. PSIHIČKI PROCESI 3.1 Opažanje i pažnja Učenik/ca: - objašnjava ulogu opažanja u psihičkom životu čovjeka, - poznaje osnovne čulne organe i adekvatne draži za njih, - navodi spoljašnje i unutrašnje činioce opažanja, - objašnjava značaj pažnje, - navodi spoljašnje i unutrašnje činioce koji utiču na obim pažnje.

30

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3. 2 Učenje Učenik/ca: - objašnjava ulogu učenja u psihičkom razvoju, - navodi osnovne oblike učenja prema principima na kojima se ono zasniva, - objašnjava osnovne principe (zakone) kojima se objašnjava proces učenja, - objašnjava pozitivni i negativni transfer u učenju. 3.3 Pamćenje i zaboravljanje Učenik/ca: - objašnjava kako se manifestuje i mjeri pamćenje, - navodi vrste pamćenja, - navodi glavne poremećaje pamćenja, - objašnjava proces zaboravljanja, - objašnjava od čega zavisi brzina zaboravljanja, - navodi osnovne teorije zaboravljanja. 3.4 Mišljenje Učenik/ca: - razumije pojam mišljenja, - razumije ulogu jezika u mišljenju, - navodi osnovne faze procesa rješavanja problema mišljenjem, - objašnjava ulogu mentalne usmjerenosti u procesu rješavanja problema, - navodi uslove efikasnog mišljenja, - navodi osnovne oblike mišljenja i njihove karakteristike, - prepoznaje oblike mišljenja u različitim vrstama intelektualne djelatnosti čovjeka.

31

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.5 Intelektualne sposobnosti Učenik/ca: - objašnjava razliku u biološkom i psihološkom stanovištu porijekla inteligencije, - navodi različite pristupe u shvatanju strukture inteligencije, - objašnjava teorijski i praktični značaj testiranja inteligencije, - objašnjava kako je raspoređena inteligencije u populaciji ljudi, - objašnjava ulogu „emocionalne inteligencije”. 3.6 Stvaralaštvo Učenik/ca: - razumije psihološko određenje pojma stvaralaštvo, - zna odlike stvaralačkog mišljenja, - zna faze stvaralačkog mišljenja, - razumije ulogu pojedinih faza stvaralačkog mišljenja, - zna kognitivne činioce stvaralaštva, - zna činioce ličnosti koji su važni za stvaralaštvo, - razumije ulogu sredinskih činilaca za stvaralaštvo. 3.7 Emocije Učenik/ca: - razumije prirodu i načine ispoljavanja emocija (komponente emocije), - razumije razliku između osnovnih (primarnih) i složenih (sekundarnih) emocija, - zna osnovne funkcije emocija, - razumije fiziološka i kognitivna objašnjenja nastajanja emocija, - zna pojmove stresor i stres, - objašnjava negativnu i pozitivnu ulogu stresa, - poznaje strategije prevladavanja stresa.

32

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 3.8 Motivacija Učenik/ca: - razumije ulogu motiva u ponašanju jedinke, - razumije razliku između motiva i motivacije, - poznaje ulogu homoestaze u nastanku motiva, - zna kako se motivi najčešće dijele (klasifikuju), - objasni razlike između bioloških, socijalnih i ličnih motiva, - poznaje osnovne teorije motivacije, - poznaje potrebe (motive) po Maslovu, od nižih ka višim, - razumije princip javljanja potreba (motiva) po Maslovu. 3.9 Frustracije i konflikti Učenik/ca: - razumije pojam – frustracija, - poznaje osnovne izvore frustracija, - razumije ulogu nivoa aspiracije u javljanju frustracija, - poznaje oblike konstruktivnog reagovanja na frustraciju, - zna šta je tolerancija na frustraciju, - poznaje najčešće nekonstruktivne (nerealističke) reakcije na frustraciju, - razumije pojavu pomjeranja agresivnosti, - razumije kada je frustracija štetna po mentalno zdravlje čovjeka, - poznaje tipove konflikta. 4. LIČNOST I PSIHIČKO ZDRAVLJE 4.1 Psihologija ličnosti i način procjene ličnosti Učenik/ca: - razumije specifičnost predmeta psihologije ličnosti, - razumije teorijski i praktični cilj psihologije ličnosti,

33

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA - poznaje osnovne oblasti psihologije ličnosti, - poznaje osnovne odlike pojma ličnost, - poznaje osnovne metode psihologije ličnosti, - poznaje osnovne tehnike procjene ličnosti. 4.2 Teorije ličnosti Učenik/ca: - poznaje osnovne teorije ličnosti i njihove dominantne predstavnike, - poznaje osnovne odlike psihoanalitičke teorije ličnosti, - poznaje osnovne odlike bihejviorističkih teorija ličnosti, - poznaje osnovne odlike faktorskih teorija ličnosti, - poznaje osnovne odlike humanističkih teorija ličnosti, - poznaje osnovne odlike socijalnih teorija ličnosti, - može da objasni zašto se međusobno razlikuju pojedine teorije ličnosti. 4.3 Struktura ličnosti: osnovne jedinice i građa Učenik/ca: - razumije šta je struktura ličnosti, - razumije šta u psihologiji označava crtom ličnosti, - razumije šta se u psihologiji označava pojmom temperament, - poznaje vrste temperamenta i njihove odlike, - razumije pojam karakter u psihologiji ličnosti, - poznaje ulogu i aspekte Ja, - objasni razliku između svijesti o sebi i identiteta, - razumije kako je u psihologiji shvaćen pojam: tip – ličnosti, - razumije zašto su korisne tipologije ličnosti, - poznaje razliku između ekstravertnog i introvertnog tipa ličnosti.

34

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 4.4 Dinamika ličnosti: lični motivi konflikti i mehanizmi odbrane Učenik/ca: - zna šta uključuje pojam dinamika ličnosti, - zna šta je uloga ličnih motiva, - može da objasni specifičnost ličnih motiva (u odnosu na socijalne i biloške motive), - može da navede činioce od kojih zavisi razvijenost motiva za postignućem, - može da objasni kako nastaje savjest, - razumije zašto nastaju neurotični konflikti, - objasni osnovne načine rješavanja konflikata, - zna zajedničke odlike mehanizama odbrane, - razumije ulogu mehanizama odbrane, - zna mehanizme odbrane. 4.5 Razvoj ličnosti Učenik/ca: - razumije proces razvoja ličnosti, - može da objasni shvatanja o ulozi pojedinih faktora u razvoju ličnosti (nasleđe, sredina, aktivnost jedinke), - zna stupnjeve razvoja ličnosti, - zna glavne mehanizme razvoja ličnosti, - razumije proces socijalizacije, - razumije ulogu učenja po modelu u procesu socijalizacije, - razumije ulogu kulture i društva u procesu socijalizacije, - zna osnovne agense socijalizacije, - zna da opiše zrelu ličnost. 4.6 Normalnost, psihičke promjene, poremećaji i liječenje Učenik/ca: - zna osnovne kriterijume za razlikovanje normalnog od nenormalnog ponašanja, - može da opiše tipove ispoljavanja neprilagođenog ponašanja,

35

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA - može da objasni uzroke poremećaja u ponašanju, - razumije posljedice alkoholizma i narkomanije, - zna osnovne oblike poremećaja duševnog života, - razumije značaj prevencije, - razumije ulogu psihološkog savjetovanja, - razumije cilj psihoterapije. 7. NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA I OCJENJIVANJA Ocjenjivanje učenika/ca je kontinuirano i pored sumativne ima i formativnu (razvojnu) ulogu i podrazumijeva javno obrazlaganje svake ocjene. Nastavnik/ca ocjenu utvrđuje u odnosu na nivo znanja kojim učenik/ca raspolaže, polazeći od standardnog nivoa (vidi: Standardi znanja). Standardni nivo podrazumijeva elementarno poznavanje i razumijevanje činjenica i informacija u osnovnom obliku (onako kako su date). Npr, učenik/ca: - zna i pravilno upotrebljava osnovne psihološke termine, - zna definisati osnovne psihološke pojave, - zna objasniti značajnost psihičkih procesa i pojava. Viši nivo podrazumijeva da učenik/ca sa ponuđenim informacijama može nešto uraditi: analizirati ih, urediti po nekom kriterijumu (klasifikovati); povezati; transformisati u drugi oblik; izvesti zaključak; primijeniti i sl. Npr, učenik/ca: - može da objasni međusobnu zavisnost psihičkih procesa i njihovu ulogu u oblikovanju i djelovanju ličnosti, - sposoban/na je da koristi psihološka saznanja u životnim situacijama, - zna izabrati odgovarajuće izvore informacija u skladu sa ciljevima istraživanja, - zna upotrijebiti odgovarajuće istraživačke tehnike i postupke za sakupljanje i obradu podataka. Najviši nivo podrazumijeva da učenik/ca od postojećih informacija može stvoriti nešto novo u odnosu na njih same (primjena znanja u novoj situaciji, na nov način; stvaranje nove cjeline; lični argumentovan stav i sl.). Npr, učenik/ca:

36

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA - je sposoban/na da analizira, upoređuje, povezuje, objašnjava i vrednuje informacije i podatke u različitim oblicima, - na osnovu kritičke analize informacija formira odgovarajuće zaključke s vlastitim pogledom. Ocjenjivanje učenika/ca je usmeno (kontinuirano) i pismeno (test, esej, istraživački rad, projekatski rad i sl.). 8. RESURSI ZA REALIZACIJU NASTAVE Uspješna realizacija programa podrazumijeva: - stručno-predmetnu osposobljenost nastavnika/ca (dobro poznavanje sadržaja programa i predmeta učenja), - metodičko-didaktičku osposobljenost nastavnika/ca (dobro poznavanje savremenih metoda učenja i oblika rada sa učenicima/ama), - efikasnu komunikaciju sa učenicima/ama, - motivisanost za rad sa mladima u školi i van škole, - opremljenost učionice u skladu sa zahtjevima savremenih metoda i oblika rada (mogućnost rada u grupama, u paru, individualnog

rada), - udžbenik i priručnik za realizaciju programa. Okvirni spisak literature i drugih izvora Osnovna literatura:

1. Lalović, Z, Trebješanin, Ž: Psihologija 2, Priručnik za nastavnike za drugi razred gimnazije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Podgorica, 2007.

2. Trebješanin, Ž, Lalović Z: Psihologija 2, Udžbenik za drugi razred opšte gimnazije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Podgorica, 2007.

Dodatna literatura za učenike/ce:

1. Adler, A.: Poznavanje čoveka, Matica srpska, Novi Sad, 1989. 2. Evans, F.: Graditelji psiholigije, Nolit, Beograd, 1988. 3. Erikson, E.: Omladina, kriza, identifikacija, NIP »Pobjeda«, Titiograd, 1976. 4. From, E.: Čovjek za sebe, Naprijed, Zagreb, 1980.

37

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 5. From, E.: Imati ili biti, Naprijed, Zagreb, 1980. 6. Frojd, S.: Uvod u psihoanalizu, Matica srpska, Novi Sad, 1980. 7. Goleman, D.: Emocionalna inteligencija, Geopoetika, Beograd, 2002. 8. Hornaj, K.: Neurotična ličnost našeg doba, Grafički zavod, Titograd, 1964. 9. Mandić, T.: Komunikologija (psihologija komunikacije), Clio, Beograd, 2003. 10. Pek, S.: Put kojim se ređe ide, Narodna knjiga, Alfa, Beograd, 1998. 11. Rejnvoter, Dz.: Budite sebi psihoterapeut, Velarta, Beograd, 2002. 12. Rodžers, K.: Kako postati ličnost, Nolit, Beograd, 1988. Literatura za nastavnike/ce:

1. Berger, J.: Psihološki potporni sistem, Centar za primijenjenu psihologiju, Beograd, 2002. 2. Berger, J.: Treći roditelj (novi pravci grupne psihoterapije), Nolit, Beograd, 1980. 3. Englisch, H., Englisch, C.: Obuhvatni rečnik psiholoških i psihoanalitičkih pojmova, Savremena administracija, Beograd, 1972. 4. Ezsenck, H.: Upotreba i zloupotreba psihologije, Naprijed, Zagreb, 1980. 5. Hol, K., Lindzi, G.: Teorije ličnosti, Nolit, Beograd, 1983. 6. Hrnjica, S.: Zrelost ličnosti, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1992. 7. Ivić, I.: Čovjek kao animal symbolicum, Nolit, Beograd, 1978. 8. Kreč, D., Kračfild, R., Balaki, E.: Pojedinac u društvu, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1972. 9. Krstić, D.: Psihološki rečnik, IRO ”Vuk Karadžić”, Beograd, 1978. 10. Kvaščev, R.: Psihologija stvaralaštva, BIGZ, Beograd, 1976. 11. Maslov, A.: Motivacija i ličnost, Nolit, Beograd, 1982. 12. Milivojević, Z.: Psihoterapija i razumijevanje emocija, Prometej, Novi Sad, 1993. 13. Matić, V.: Mentalna higijena, Društvo psihologa Srbije, Beograd, 1978. 14. Pečjak, V.: Psihologija saznavanja, Svjetlost, Sarajevo, 1981. 15. Rot, N.: Opša psihologija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. 16. Rot, N., Radonjić, S.: Psihologija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. 17. Rot, N..: Osnovi socijalne psihologije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1989. 18. Rot, N.: Psihologija grupa, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1983. 19. Zazo, R.: Poreklo čovekove osećajnosti, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1983. 20. Zvonarević, M.: Socijalna psihologija, Školska knjiga, Zagreb, 1987.

38

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA 9. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA/CA I STRUČNIH SARADNIKA/CA Profesor/profesorica psihologije može biti lice koje je u toku univerzitetskog obrazovanja steklo jedno od sljedećih zvanja:

- diplomirani psiholog, - diplomirani školski psiholog – pedagog, - profesor psihologije, - diplomirani klinički psiholog, - diplomirani industrijski psiholog. Unaprijeđenu verziju predmetnog programa PSIHOLOGIJA za II razred opšte gimnazije uradila je Komisija u sastavu: mr Zoran Lalović, predsjednik Sanida Salemović, član Danijela Rakočević Medojević, član

39

Zavod za školstvo PSIHOLOGIJA CIP – Каталогизација у публикацији Централна народна библиотека Црне Горе, Цетиње 373 . 5 . 016 : 159 . 9 (497 . 16) PSIHOLOGIJA : II razred opšte gimnazije : predmetni program / [ urednik Dragan Bogojević ] . - Podgorica : Zavod za školstvo, 2010 (Cetinje : Obod). - 39 str : tabele ; 25 cm Tiraž 100. – Bibliografija: str. 36 – 38 . ISBN 978 -9940 -24- 008 -0 a) Психологија - Oпшта гимназија - Наставни план и програм – Црна Гора COBISS.CG – ID 16277520

40