PRATİK SIĞIR BESİCİLİĞİ BİLGİLERİ VE PROJELENDİRMEozelsekerden.com/yukleme/an1892.pdf ·...
Transcript of PRATİK SIĞIR BESİCİLİĞİ BİLGİLERİ VE PROJELENDİRMEozelsekerden.com/yukleme/an1892.pdf ·...
1
PRATİK SIĞIR BESİCİLİĞİ BİLGİLERİ VE PROJELENDİRME
Sayfa
No
1. ET ÜRETİMİNİN ÖNEMİ 5
2. SIĞIR BESİSİ 8
2. 1. BESİCİLİĞİN ÇİFTÇİ VE ÜLKE AÇISINDAN FAYDALARI 8
2.2. BESİ PERFORMANSINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 9
3. YEMLER VE YEMLEME 12
3.1. RASYON 12
3. 2. BESİ SIĞIRLARININ BESİN MADDE GEREKSİNİMLERİ 12
3.2.1.Kasaplık Sığırlar İçin Yaşama Payı Net Enerji Gereksinmesi 12
3.2.2. Kuru Madde İhtiyacı 16
3.2.3. Ham Protein ve Enerji Gereksinimi 16
3.2.4. Su İhtiyacı 17
3.2.5. Selüloz İhtiyacı 17
3.2.6. Vitamin İhtiyacı 17
3.2.7 Mineral Madde İhtiyacı 17
3.3. SIĞIR BESİSİNDE MISIR SİLAJI KULLANIMI 18
3.3.1. Silajlık Mısırın, Muhtelif Vejetasyon Dönemlerinde Besin Madde
İçeriği
18
3.3.2. Mısır Silajına Dayalı Yemleme Önerileri 19
3.4. BESİ SIĞIRLARINDA BESLENME İLE İLGİLİ ÖNEMLİ NOKTALAR 22
4. BESİ YÖNTEMLERİ 31
4.1. BESİ SÜRESİNE GÖRE BESİ YÖNTEMLERİ 31
4.2. BESLEME PROGRAMINA GÖRE BESİ YÖNTEMLERİ 31
4.2.1. Yoğun (Entansif) Besleme 31
4.2.2. Kısıtlı (Ekstansif) Besleme 32
4.3. BESİ BARINAKLARINA GÖRE BESİ YÖNTEMLERİ 32
4.3.1. Kapalı Ahır Sistemi 32
4.3.1.1.Kapalı bağlı ahır sistemi 32
4.3.1.2. Kapalı serbest dolaşımlı ahırlar 32
4.3.2. Açık Besi Barınakları 33
4.3.2.1. Yer seçimi, düzenlenmesi ve bölmelerin büyüklüğü 34
5.3.2.2. Açık besi yerlerinde verimliliği etkileyen faktörler 35
5.3.2.3. Açıkta besinin avantajları 35
5. BESİYE BAŞLAMA 36
5.1. HAYVAN SEÇİMİ 36
5.2. RASYONUN HAZIRLANMASI 36
5.3. BESİNİN YÜRÜTÜLMESİ 37
5.3.1. Beside Sağlık 38
5.3.2. Beside Görülen Önemli Hastalıklar 38
5.3.2.1. Şap 38
5.3.2.2.Solunum sistemi hastalıkları 38
5.3.2.3. Karın şişkinliği ve mide ekşimesi 38
5.3.2.4. Topallıklar 39
5.3.2.5. İdrar taşları 39
5.3.2.6. Yaralanmalar 39
5.3.2.7. Küflü gıda zehirlenmeleri 39
2
Sayfa
No
5.3.2. 8. Ani ölümler 39
5.3.2. 9. Üre zehirlenmeleri 39
6. BESİDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ÖNEMLİ KONULAR 40
7. KABA YEMLER 42
7.1. MERA 42
7.1.1. Mera Çeşitleri 43
7.1.1.1. Bitkinin tek veya çok yıllık olduğuna göre sınıflama 43
8. KAYNAKLAR 46
9. ÖRNEK BESİ SIĞIR I PROJELERİ 47
9.1. 150 BAŞ KAPASİTELİ BESİ SIĞIRCILIĞI FİZİBİLİTE RAPORU 47
9.1.1.Genel Bilgiler 47
9.1.2. Projenin Gerekçesi 47
9.1.3. Projenin Plan Programlarla İlişkisi 48
9.1.4. Yatırımcı Hakkında Genel Bilgi 48
9.1.5. Projeyi Hazırlayan 48
9.1.6. Piyasa Etüdü 48
9.1.7.Ürünler 48
9.1.7.1. Et üretimi 48
9.1.7.2. Etin besin değeri 48
9.1.7.3. Türkiye et üretimi 49
9.1.8. Kuruluş Yeri 50
9.1.8.1. Bölge hakkında genel bilgiler 50
9.1.8.2. Arazi hakkında genel bilgiler 50
9.1.9. Kapasite 50
9.1.9.1. Kapasite seçimini etkileyen faktörler 50
9.1.9.1.1. Hammadde temin olanakları 51
9.1.9.1.2. Talep durumu 51
9.1.9.1.2.1. Et ve süt 51
9.1.10. Arazi Büyüklüğü 52
9.1.11. Üretim Teknolojisi 52
9.1.12. Finansman İmkanları 52
9.1.13. Kapasitenin Tespiti 53
9.1.14. Projenin Teknik Yönü 53
9.1.14.1. İş organizasyonu 53
9.1.14.2. Irk seçimi 53
9.1.14.3. Kullanılan rasyonlar 53
9.1.14.4. Sığır besisinde beslemede dikkat edilecek noktalar 54
9.1.14. 5. Fizibilite parametreleri 55
9.1.14.5.1 Piyasa etüdü ve teknik analiz 55
9.1.14.5.2. Sürü projeksiyonu 55
9.1.14.5.3. Hayvanların günlük yem tüketimleri 56
9.1.15. Yatırım Tutarı 60
9.1.15. 1. Etüd, proje ve müşavirlik giderleri 60
9.1.15. 2. Sabit yatırım tutarı 60
9.1.15.2.1. Arazi bedeli 60
9.1.15.2.2. Arazi düzenleme ve iç yollar 60
3
Sayfa
No
9.2. ELLİ BAŞLIK SIĞIR BESİSİ PROJESİ (sezen) 61
9.2. 1. Proje Özeti 61
9.2. 2. Giriş 61
9.2. 3. Projenin Amacı ve Gerekçesi 61
9.2. 4. Proje 62
9.2. 4.1. Teknik bilgiler 62
9.2.4.1.1.Besi programı 62
9.2.4.1.2. Hayvan seçimi 62
9.2.4.1.3. Rasyon hazırlama 63
9.2.4.1.4. Yemleme usulü 63
9.2.4.1.5. Yem ham maddeleri ve besleme şekli 64
9.2.4.1.6. Sağlık önlemleri 65
9.2.4.1.7. Havalandırma 65
9.2.4.1.8. Pazarlama 66
9.2.5. Projenin Ömrü 66
9.2.6. Projenin Faydaları 66
9.2.7. Proje Faaliyetleri 66
9.2.7.1. Tesisin tanıtımı 66
9.2.7.2. Yatırım kalemleri ve giderleri 66
9.2.8. İşletme Giderleri 67
9.2.8.1. Hayvan alımları 67
9.2.8.2. Yem giderleri 67
9.2.8.3. İşçilik gideri 68
9.2.8.4. İlaç veteriner gideri 68
9.2.8.5. Elektrik-su gideri 68
9.2.8.6. Nakliye gideri 68
9.2.8.7. Stopaj vergisi 68
9.2.9. İşletme Dönem Gelirleri 68
9.2.9.1. Hayvan satışları 68
9.2.9.2. Gübre satışları 68
9.2.10. Kalıntı Değer 69
9.2.11. Projenin Finansmanı 69
9.2.12. Mali Analiz 69
9.2.13. Sonuç 69
9.2.14. Kaynaklar 70
9.3. GAZİANTEP YÖRESİNDE SIĞIRLARDAN ET ÜRETİMİNİN
ARTIRILMASI
71
9.3.1. Proje Özeti 71
9.3.2. Projenin Önemi ve Amacı 71
9.3.3. Gaziantep İli Çevresinde Sığır Eti Üretimi 73
9.3.4. Proje Alanı Hakkında Genel Bilgiler 74
9.3.4.1. Proje alanı iklimi ve coğrafik durumu 74
9.3.4.2. Ekonomik ve sosyal alt yapı 75
9.3.5. Materyal ve Yöntem 75
9.3.5.1. Materyal 75
9.3.5.1.1. Beslemede kullanılacak yem maddeleri 75
4
Sayfa
No
9.3.5.2. Yöntem 75
9.3.5.2.1. Hayvanların besi yerine getirilmesi 75
9.3.5.2.2. Rasyona alıştırma ve besi dönemi 75
9.3.5.2.3. Besleme 76
9.3.5.2.4. Yem ham maddeleri ve besleme şekli 77
9.3.5.2.5. Yem ihtiyaç ve giderleri 79
9.3.6. Çalışma Programı 81
9.3.7. Bütçe İle İlgili Gerekçeler 82
9.4. ON BAŞLIK ENTANSİF SIĞIR BESİCİLİĞİ GELİR GİDER
TABLOLARI (Özel Şekerden)
83
10. EKLER 87
10.1. ÖRNEK BESİ SIĞIRI RASYONLARI 87
10.2. BESİ SIĞIRLARINI YEMLEMEDE VE RASYON HAZIRLAMADA
YARARLI BAZI PRATİK BİLGİLER
90
10.2.1. Yem Çeşitlerine, Canlı Ağırlığa ve Besi Dönemine Göre Günde
Verilebilecek Yem Miktarları
90
10.2. 2. Besi Sığırlarının Günlük Kuru Madde Tüketim Miktarları 91
10.2.3. Besi Sığırlarının Besin Madde İhtiyaçları 91
10.2. 4. Beside Hayvana Verilmesi Gereken Kesif Yem Miktarı 92
10.2. 5. Rasyondaki Kesif-Kaba Yem Oranı 93
10.2.6. Beside Hayvana Verilmesi Gereken Kuru Madde Miktarı 93
10.2.7. Bazı Yemlerin KM İçerikleri 93
10.2.8. Silaj Yemlemesi İle İlgili Rasyon Hazırlamakta Yararlı Bilgiler 93
10.2.9. Entansif Besleme 94
10.3. HAZIR PROGRAM KULLANARAK RASYON HAZIRLAMAK 95
10.3.1. Program Kullanımı 95
10.3.2. Örnek Problemler 98
10.3.3. Besi Sığırları İçin Programda Verilen Yem Ham maddesi İçerikleri 100
10.4. ÖRNEK YEM GEREKSİNİM VE MALİYET HESAPLARI 104
10.4.1. Problem 1 104
10.4.2. Problem 2 109
10.4.3. Problem 3 114
10.4.4. Problem 4 116
10.4.5. Problem 5 119
10.4.6. Problem 6 121
10.4.7. Problem 7 128
5
PRATİK SIĞIR BESİCİLİĞİ BİLGİLERİ VE PROJELENDİRME
1. ET ÜRETİMİNİN ÖNEMİ
FAO kaynakları, Dünya nüfusunun %10’undan fazlasının açlık tehlikesiyle karşı
karşıya bulunduğu, kuraklık ve tabii afetler nedeni ile birçok Afrika ülkesinde insanların,
diğer ülkelerden gelen gıda yardımları ile yaşamlarını sürdürmeye çalıştıkları, kamplarda
yaşadıkları ve kitlelerin ölüm felaketleri ile iç içe oldukları bilinmektedir (Anonim, 1999).
Dünyanın birçok ülkesinde gıda maddesi üretim eksikliğinden ortaya çıkan açlık, bir felaket
halini almıştır. Sattığımız gıda maddeleri, aldığımızdan daha fazla olmasına rağmen, bitkisel
gıdalara bağlı beslenmemizden dolayı yetersiz ve dengesiz beslenme problemi söz konusudur
Toplam gıda üretim potansiyelimiz göz önüne alındığında, hiçbir beslenme sorunumuzun
olmaması gerekir. Bu durumda mevcut besin kaynaklarından daha iyi yararlanmak,
kaynakları geliştirmek ve yeni besin kaynakları tespit etmek, acil tedbirler olarak
görülmektedir. Kaynakların en iyi şekilde kullanılması, üretim ve kalitenin artırılması, gıda
sanayinin geliştirilmesi, ihracatımızı artıracağı gibi, beslenme seviyemizi de yükseltecektir.
İnsan, önemli gıda ihtiyaçlarını yeteri kadar ve uygun şekillerde bulmak, yani dengeli
beslenmek zorundadır. Bitkisel gıdalar enerji, vitamin, mineral ve kısmen protein ihtiyacını
karşılamasına rağmen et, süt yumurta gibi hayvansal gıdalar fizyolojik değeri yüksek protein,
vitamin, mineral ve enerji verirler.
Dengeli beslenme, yeterli kalite ve düzeyde hayvansal protein tüketimine bağlıdır.
Protein insan vücudunun temel yapı taşıdır. Ancak bazı proteinler insan vücudunda
oluşturulamadığı için dışarıdan alınması gerekir. Bu proteinler, hayvansal gıda maddelerinde
mevcuttur. Dolayısıyla insanların hayvansal gıda maddelerine ihtiyaçları vardır. Eksiklikleri
halinde muhtelif gelişme gerilikleri meydana gelir. Bu nedenle sağlıklı beslenmede hayvansal
proteinin önemi büyüktür. Ancak hayvansal proteinler, bitkisel olanlara oranla pahalıdırlar.
İnsan beslenmesinde yeterli miktarlarda hayvansal orijinli yiyecek sağlanmadıkça, bir ülkede
kalkınmada öngörülen hedef ve düzeylere ulaşılması mümkün değildir. Bir toplumda
tüketilen hayvansala protein miktarı, o toplumun gelişme düzeyinin göstergelerinden birisi
olarak kabul edilir. Bilindiği üzere 70 kg ağırlığındaki bir insanın günlük protein ihtiyacı 70
gr dır. Bu 70 gr’ın %42 sinin hayvansal kaynaklı protein olması gerekir.
En önemli hayvansal protein kaynaklarından bir tanesi de sığır etidir. Dünyada üretilen
etin %31.6 sı sığırdan sağlanmaktadır (Kumlu, 1999). Ülkemizde ise, kırmızı et üretiminin
%68 i sığırdan gelmektedir. Sığırın mevcut besi kapasitesi yıllık 3.5 milyon baş’tır (Yılmaz,
2001). Ülkemizde sığır sayısının fazla olmasına karşın, ortalama karkas ağırlığı 170 kg dır.
Bu ağırlık, AB ülkelerinde üretilen ortalama 270 kg lık karkasın, oldukça altındadır (Akman
ve ark., 2000). Hayvan başına karkas verimini artırmada ve besleme maliyetinin aşağı
çekilmesinde iyi kaliteli kaba yemlerin son derece önemli olduğu bilinen bir gerçektir.
Bugünün dünyasında beslenme esaslarının önemli ölçüde değişmesi, insanları kalite
yönünden yüksek olan et ve etli gıdalarla beslenme mecburiyeti ile karşı karşıya getirmiştir.
Yıllardan beri bitkisel orijinli gıdalarla, boş kalori kaynakları ile beslenen ve yeterli
hayvansal protein tüketemeyerek biyolojik geri kalmışlık içinde olan ülkemiz insanlarının,
hayvansal ve bitkisel ürün tüketim miktarlarını incelediğimizde, ülkemizde niceliksiz bir açlık
olmadığı, hatta normalden fazla bitkisel protein tükettiğimizi görürüz. Ülkemizde kişi başına
yıllık bitkisel ürün tüketimi 300-325 kg iken, Avrupa ortalaması 85 kg dır. Bitkisel ürün
6
tüketiminde gelişmiş ülkelerin en az olan tüketim, hayvansal ürünler dikkate alındığında 3-5
kat azdır. Yetersiz ve dengesiz beslenmeden dolayı, daha ana karnından başlamak üzere
zihinsel gelişmeyi sağlayamayan insanlar, temeldeki bazı ihtiyaçlar tam karşılanamadığından,
kültür ve bilgi yaratamıyor duruma geliyorlar.
Türkiye’de kişi başına günlük protein tüketimi 22 gr., gelişmiş ülkelerde 56 gr.,
gelişmekteki ülkelerde ise 20.5 gr. kadardır. Yaklaşık 30 yıllık bir dönem dikkate alındığında,
Türkiye’de kişi başına hayvansal protein tüketiminin artmak biryana azaldığı görülmektedir.
Kısaca Türkiye’de kişi başına hayvansal protein tüketimi, Dünya ortalamasının altındadır.
Başka bir deyişle ülkemiz yetersiz beslenme sorunuyla karşı karşıyadır.
Dünya et ve süt üretiminde sığır oldukça önemli bir yere sahiptir. Son yıllardaki bazı
olumsuz gelişmelere rağmen, Dünya sığır varlığı önemli ölçüde artmıştır. Öyle ki, 1975
yılında yaklaşık 1 milyar 190 milyon baş civarında olan sığır sayısı 2003 yılında %15.5 lik bir
artışla 1 milyar 371 milyona ulaşmıştır. Bu değişim, bütün kıtalarda aynı hızda olmamış, hatta
bazı kıtalarda azalma meydana gelmiştir. Örneğin, Afrika, Asya, Güney Amerika sığır varlığı
artarken, Avrupa ile Orta ve Kuzey Amerika sığır varlığı azalmıştır. Sığır varlığı gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkeler esas alınarak incelendiğinde, gelişmekteki ülkeler sığır varlığının
1975-2003 yılları arasında yaklaşık %40 arttığı, gelişmiş ülkeler sığır varlığının ise, yaklaşık
%30 azaldığı anlaşılmaktadır. Dünya sığır varlığının %50 si ABD (%7) , Hindistan (%17),
Brezilya, Çin ve Arjantin’de yetiştirilmektedir. Bu ülkelerden ABD ve Arjantin’in 1975-2003
yılları arasında Dünya sığır varlığındaki payları azalırken, diğerlerininki artmıştır.
Dünya ülkelerinin hemen hepsinde kasaplık hayvanların, özellikle sığırların besisi
üzerinde durulmakta, bu alanda birçok yeni araştırmalar yapılmakta, kaliteli ve ucuz et
üretiminin artırılmasına çalışılmaktadır. Konunun Türkiye açısından önemi ise, gelişmekte
olan bir ülke olmasından kaynaklanmaktadır. Türkiye’nin gelişmiş bir ülke olabilmesi ve
ekonomik bakımdan gelişmiş ülkeler düzeyine ulaşabilmesi, mevcut kaynakların verimli bir
şekilde kullanılmasına bağlıdır. Kasaplık hayvanlar birçok ülkede besiye alınmaktadır.
Ülkemizde ise besicilik yeni olup, henüz istenen düzeye ulaşmış değildir. Oysa besiciliğin,
etin kalitesinin iyileştirilmesi, üretim miktarının artırılması ve maliyetinin düşürülmesinde
önemi büyüktür. Besicilik, kasaplık hayvanlardan piyasa isteklerine uygun, kendi ırk
özelliklerine göre azami miktarda et elde edilebilmesi için yapılan teknik ve ekonomik bir
faaliyettir. Türkiye gibi doğal koşullar bakımından çok farklılık gösteren, pazara canlı hayvan
arzının mera mevsimine bağlı belirli kısa süreler içinde cereyan ettiği bir ülkede stoklama
faaliyeti olarak da önem kazanmaktadır. Çünkü besicilik daha iyi değerlendirme imkanı
olmayan bazı sanayi artıklarını en değerli bir insan yiyeceğine dönüştüren bir endüstri olarak
nitelendirilebilir. Ayrıca besicilik, istihdam gücü yaratmak suretiyle ekonomiye de katkıda
bulunan bir hayvancılık faaliyetidir.
Türkiye’de yaklaşık 11-12 milyon baş sığır bulunmakla birlikte, bunlardan yeterince
yararlanılmamaktadır (Şekerden ve Özkütük, 1990). Sığırın diğer verimleri dışında, en
sonunda et olarak değerlendirildiği muhakkaktır. Toplam et üretimimizin düşük olması,
hayvanların ırk özellikleri yanında, bunların da yetersiz besleme ile karşı karşıya olduklarını
ortaya koymaktadır. Nitekim, ülkemizde sığır sayısının fazla olmasına karşın, ortalama karkas
ağırlığı 170 kg dır. Bu ağırlık, AB ülkelerinde üretilen ortalama 270 kg lık karkasın, oldukça
altındadır (Akman ve ark., 2000). Entansif bir şekilde yapılan besicilik ile sığır et üretimi kısa
sürede yükseltilebilmektedir. Öyleyse, yoğun besiye alınmadan kesilen bir hayvandan elde
edilmesi gereken etin israfı da söz konusu olmaktadır.
Bitkisel üretimin çeşitliliği ve miktarı ile gıda sanayimiz göz önüne alındığında,
hayvan beslemede kullanılabilecek her türlü besin maddesi ve sanayi yan ürünlerinin
ülkemizde bol miktarda üretildiği görülmektedir. O halde, mevcut kaynakların birleştirilmesi
gerekir.
7
Son 30 yıldan beri hayvan besiciliği konusunda önemli gelişmeler olmuş, besiye
alınan hayvan ve besicilikle uğraşanların sayısı artmış, artan üretim ve besici sonunda
besicilik ülke ekonomisi bakımından önemli bir uğraş durumuna gelmiştir. Açılan her besi
ahırı, üretim ve istihdam yeri olarak ülke yararına çalışmaktadır.
Kalkınma planlarında bu konuya önem verilmiş, 1981 yılında 242 000 sığır besiye
alınmışken, daha sonra hazırlanan 10 yıllık besicilik ana planına göre 1983’de 300 000, 1993
de 1 200 000 genç sığırın besiye alınması planlanmıştır. Halen, ihracatın yanında, besicilik
konusunda yapılan yatırımlara ve hayvan yemlerine çeşitli fonlardan devletçe prim verilerek
desteklenmektedir (Anonim, 1999).
8
2. SIĞIR BESİSİ
Sığır besisi, bir sığırdan yaş ve genotipin izin verdiği, en fazla ve en kaliteli eti,
mümkün olan en kısa sürede en ekonomik biçimde üretme faaliyetidir. Diğer bir ifade ile,
hayvanlarda et verimi ve kalitesini artırmak için uygulanan bir beslenme programıdır. Besi
sığırı yetiştiriciliğinde amaç, daha az yemle, daha fazla canlı ağırlık sağlamak olarak
özetlenebilir.
Büyüme ve besi terimleri birbirine sıklıkla karıştırılır.
Büyüme, kas, kemik, organlar ve bağ dokusundaki artıştır. Besi ise, hayvanların
gereksinimlerinin üzerindeki enerjinin, vücudun değişik bölümlerinde yağ olarak
depolanmasıdır. Besinin amacı, eti yumuşak, sulu ve güzel bir kokuya sahip kılmaktır.
Büyüme hızı aşağıdaki faktörlerden etkilenir;
1. Besleme düzeyi
2. Büyüme hızı türler arasında farklıdır. Ergin canlı ağırlığa yaklaştıkça büyüme azalır.
3. Kalıtsal vücut büyüklüğü: 100 kg canlı ağırlık başına elde edilen büyüme
değerlendirildiğinde genellikle iri ırklar ve iri türler daha yavaş büyürler.
4. Irklar arasındaki büyüme hızı, her ırkın ergin canlı ağırlığına bağlı olarak değişir.
5. Günlük büyüme hızı cinsi olgunluğa adar artar, cinsi olgunluktan sonra ergin canlı ağırlığa
kadar büyüme hızı gittikçe yavaşlar.
6. 100 kg canlı ağırlık başına elde edilen günlük büyüme hızı, doğumdan ergin canlı ağırlığa
doğru düşer.
Besi, tüketici isteğine karşılık verecek düzeyde mozaikleşmeye sahip karkası, en kısa
sürede ve ekonomik olarak elde etmek amacıyla hayvanların yoğun şekilde beslenmesidir.
Besi faaliyeti içinde performansın belirlenmesinde ana faktör canlı ağırlık kazancıdır. Canlı
ağırlık kazancı hayvanın büyümesi ve sindirim sistemi doluluğu tarafından etkilenir.
Büyüme besideki hayvanlar için en ucuz canlı ağırlık kazanç şeklidir. Büyüme esas
olarak protein ve kas doku birikiminden kaynaklanır. Semirmede ise canlı ağırlık artışı yağ
formunda gerçekleşir. Kas dokular yaklaşık olarak %25 protein, %75 su içerirler. Protein
yüksek maliyetli bileşenlerden birisi olmakla birlikte su olarak maliyetsizdir. Bu nedenle de
protein birikimi, canlı ağırlık kazancının düşük maliyetli bir formudur.
Büyüme sırasında kemik oluşumu dikkate değer düzeyde Ca ve P gerektirir. Bu
nedenle yemin Ca ve P içeriği tamamen büyüme için kullanılır. Büyüme için ek mineral
kullanımı söz konusu olsa bile, mineraller ucuz besin madde kaynaklarıdır.
Yağ birikimi ile elde edilen canlı ağırlık kazancı genellikle oransal olarak pahalıdır.
Karkasta yağ birikimi için çok az miktarda mineral madde ve su gereklidir. 1kg vücut yağı
birikimi için gereksinilen net enerji miktarı, 1 kg protein birikimi için gereksinilen net
enerjinin 2.25 katıdır.
Büyümenin çoğu genç yaşta gerçekleştiğinden , genç hayvanlar yaşlı hayvanlardan
daha etkin ve daha ucuz canlı ağırlık artışı sağlarlar.
2.1. BESİCİLİĞİN ÇİFTÇİ VE ÜLKE AÇISINDAN FAYDALARI
Besiciliğin çiftçi ve ülke açısından pek çok yararları vardır;
a) Sermaye dönüşümü hızlıdır. Yatırılan sermaye kısa sürede gelire dönüşür.
b) Hayvancılığın diğer kollarına oranla daha az iş ve işgücü gerektirir. Aile işgücünü
değerlendirerek istihdama yardımcı olur.
c) Besiye daha çok genç erkek hayvanlar alındığından hastalık riski ve ölüm oranı düşüktür.
Bu nedenle, ölümler nedeni ile olabilecek sermaye kaybı riski de çok azdır.
d) İşletmelerden yan ürün olarak elde dilen çiftlik gübresinin tarla tarımında kullanılması ile
bitkisel üretimde artış sağlandığı gibi, bozulan toprak yapısı da onarılmaktadır.
9
e) Gıda sanayinden arta kalan ve insan gıdası olarak kullanılmayan düşük değerli yemler
besicilikte kullanılarak değerlendirilmekte ve hayvansal gıdalara dönüşmeleri sağlanmaktadır.
f) Besi almış hayvanların kombina ve mezbahalarda kesilmeleri sonunda elde edilen deri,
kemik v.b. yan ürünler sayesinde deri ve diğer ürünlerle ilgili sanayin gelişmesine yardımcı
olunmaktadır.
g) Çiftçi bütçesine önemli bir gelir sağlar.
h) Yapılan et üretimiyle, ülke ihtiyacını karşıladığı gibi, ihraç ürünü olarak da önemli bir
döviz kaynağı olup, ülke ekonomisine büyük katkılar sağlar.
I) Sığır besiciliği, ahır ve ekipman olarak fazla bir yatırım gerektirmez.
i) Kesim ağırlığındaki sığıra her zaman pazar vardır.
2.2. BESİ PERFORMANSINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Besi sığırı beslenmesinde günlük canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma oranı (her
kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kuru madde miktarı) besinin karlılığına etkin 2 önemli
konudur. İkisine birden “besi performansı” denir. Besi performansı üzerine etkin besiye
alınan hayvan materyaline ilişkin faktörler aşağıda kısaca açıklanmıştır;
2.2.1.Irk: Beside bir hayvandan elde edilecek canlı ağırlık kazancı, her şeyden önce hayvanın
ırkı (genetik yapısı) ile sınırlıdır. Bu sınıra, bakım ve besleme koşulları vasıtasıyla ulaşılabilir.
Genetik yapısı 1000 gr/gün canlı ağırlık artışına müsait yerli ırklar, nasıl beslenirse beslensin
bunun üzerine çıkılamaz. Tersine yüksek günlük canlı ağırlık kazanma yeteneğinde olan
ırkları da gereği gibi beslenmezse, bu sınıra ulaşmak mümkün olmaz.
Bu nedenle besi sonunda ulaşılması amaçlanan canlı ağırlığa göre besiye alınacak
hayvanların ırkı belirlenmelidir. Yerli sığır ırklarımızın canlı ağırlık artışı düşük olduğundan
(700-800gr/gün), yerli ırklarla yapılan besicilik çok karlı olmaz. Kültür ırkı x yerli ırk
melezleri besiye iyi cevap verir (1100-1200 gr/gün veya daha çok). Ülkemizde besiye en
uygun ırklar olarak sırasıyla Simental, Siyah Alaca ve Esmer sığır ırkları ile bunların
melezleri sayılabilir
Ülkemizde besiye alınan sığırların %65 ini yerli, %35 ini ise kültür ırkları ve melezleri
oluşturmaktadır. Yerli sığır ırklarının büyük bir kısmı Doğu Anadolu Kırmızı (DAK), Güney
Sarı Kırmızı, Yerli kara ve Boz ırk oluşturur. Bunlar içinde canlı ağırlık kazancı en yüksek
olan DAK dır. Kültür sığır ırkları arasında en yaygın olanları Simental, Siyah Alaca ve Esmer
sığırlardır. Beside bu ırkların ortalama günlük canlı ağırlık kazancı 1400-1600 gr/gün dür.
Beside alınacak hayvanlar genel olarak sütçü veya kombine ırkların erkekleridir. Bu
hayvanlar etçi ırklardan daha hızlı ve ekonomik olarak istenilen canlı ağırlığa ulaşırlar. Oysa
etçi ırklar daha yavaş gelişir, ancak son ağırlıkları diğer ırklardan daha yüksek olur.
1. 2.2.2. Cinsiyet: Erkek sığırlar kastre (üreme faaliyeti durdurulmuş erkek) ve dişi
sığırlardan daha yüksek besi performansı gösterirler. Bunun nedeni, cinsiyet hormonlarının
besi performansı ve et kalitesi üzerine olan etkisidir. Cinsel olgunluğa ulaşmış erkeklerde
testesteron ve androjen hormonlar anabolizan etkiye sahip olup, kas gelişimini teşvik ederler.
Bu hormonlar vücutta protein birikimini artırır ve metabolizmayı hızlandırarak büyümeyi
olumlu etkilerler. Erkek hayvan etleri, daha koyu ve daha az yağlıdır. Kastre edilmiş hayvan
karkaslarında ise yağlanma daha fazladır. Kastrasyonun tek faydası, hayvanların
sakinleşmeleri ve dolayısı ile idarelerinin daha kolay olmasıdır. İnek, düve ve kastre edilmiş
hayvanların besi performansı erkeklerden daha düşüktür. Erkekler dişilere oranla daha hızlı ve
daha fazla canlı ağırlık artışı sağlarlar. Ayrıca erkeklerin besi sonunda ulaştıkları canlı ağırlık
miktarı da dişilere oranla daha fazladır. Bu nedenle besiye genç erkek hayvanların alınması
önerilir. Dişiler, erkeklere göre daha çabuk yağlanırlar. Ancak kısır düveler ile farklı
cinsiyette ikiz eşi olarak doğmuş dişi düveler besiye alınmalıdır.
10
2.2.3. Yaş: Besi performansını etkileyen diğer bir faktördür. Besiye alınacak hayvanlar
büyüme dönemini tamamlamamış genç hayvanlar olmalıdırlar. Besi, olgunluk çağına kadar
yapılmalıdır. Olgunluk yaşı kültür ırkı ve melezlerinde 1.5, yerli ırklarda ise 2.5-3 yaştır. Bu
yaşlarda besiye son vermek gerekir.
Genç hayvanlar henüz büyümelerini tamamlamadıkları için, aldıkları besin
maddelerini iskeletlerinin, kaslarının ve organlarının gelişmesinde kullanırlar ve böylece daha
az yağ depolarlar. Kazandıkları canlı ağırlığın büyük kısmını et oluşturur. Yani kazandıkları
canlı ağırlık artışı su ve proteince zengin olup, az miktarda yağ kapsadığı için enerji içeriği
düşüktür. Yaşlı hayvanlar ise beside fazla miktarda yağ depolarlar ve kazandıkları canlı
ağırlık enerjice zengin, su ve proteince fakirdir. Bu nedenle de birim canlı ağırlık artışı için
daha fazla enerjiye ihtiyaç duyarlar. Protein gereksinimleri ise düşüktür. Kısacası, yaşlandıkça
enerji gereksinimleri artacağından 1 kg canlı ağırlık artışı için daha fazla yem tüketmeleri
gerekmektedir. Bu da yem değerlendirme sayısının (1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem
miktarı) artması, yani 1 kg artışın daha pahalıya mal olması anlamını taşımaktadır. O halde 1-
1.5 yaş üzerindeki sığırlara besi yapıldığında dikkatli olmalı, 3-4 yaştan büyük olanlar ise
besiye alınmamalıdır.
2.2.4. Orijin: Beside, damızlık değeri yüksek olan boğaların yavrularının kullanılması, besi
performansı açısından önemlidir.
Bilinen bir kaynaktan temin edilen hayvanların bakım besleme koşulları, hastalıkları
ve diğer yetiştirme problemleri hakkında daha yakın bilgi sahibi olunur. Besi danasının anne
ve babasının bilinmesi durumunda yavrunun beside sağlayabileceği canlı ağırlık artışı daha
iyi belirlenebileceğinden, yüksek bir besi performansı sağlanabilir.
2.2.5. Kondisyon: Kondisyon, hayvanın gelişme ve besi durumunu anlatır. Aynı kondisyonlu
hayvanlardan vücutları iri olanlar, ufak yapılılara göre beside daha hızlı canlı ağırlık artışı
sağlarlar. Buzağılık döneminde iyi bakılıp beslenmiş, iskelet çatısı kurulmuş, ancak daha
sonra hastalık dışı nedenlerle (açlık, bakımsızlık, stres v.b.) cılız kalmış hayvanlar ile başarılı
besi yapılır.
2.2.6. Bakım ve Sağlık:
Besiye alınacak hayvanların sağlık durumları incelenmelidir. Canlı görülmeyen,
durgun, ince kulaklı, göz akları sarı olan hayvanlar hastalıklı ve besiye uygun olmayan
hayvanlardır.
2.2.7. Vücut Yapısı: Besiye alınan hayvanların vücut yapısının da besideki ağırlık artışına
önemli bir etkisi vardır.
Genellikle derin, geniş ve uzun gövdeli, küçük başlı, kısa boyunlu, geniş ve düz sırtlı, geniş
ve uzun sağrılı hayvanlar besiye elverişlidir. Buna karşılık uzun bacaklı, dar gövdeli, keskin
sırtlı, dar ve kısa sağrılı, kalın derili, uzun boyunlu, iri başlı hayvanların besiye alınması
uygun değildir.
Besiye alınacak hayvanların iç ve dış parazitlere karşı ilaçlanmış ve aşılamaları
yapılmış olmalıdır. Buzağılık döneminde iyi bir bakım besleme geçirmiş, iskelet çatısı
kurulmuş, ancak daha sonra hastalık dışı nedenlerle (açlık, bakımsızlık, stres v.b.) cılız kalmış
hayvanlarla besi yapılır. Bu hayvanlara besi öncesinde gerekli şartlar sağlanıp
beslendiklerinde, yaşıtlarına göre daha hızlı canlı ağırlık kazanırlar. Ayrıca bu hayvanlar cılız
ve hafif olduğundan ucuza satın alınırlar, tükettikleri yemin az bir kısmını yaşama payı, daha
fazlasını ise canlı ağırlık artışı için harcarlar.
2.2.8.Canlı Ağırlık Artış Hızı: Canlı ağırlık artış hızı yavaş olan besi sığırlarında tüketilen
yemin büyük kısmı yaşama payı için kullanılır. Hayvanlar 15 günde veya ayda 1 defa
tartılarak hayvanların canlı ağırlık artışı kontrol edilmelidir. Bu amaçla basküllerden
yararlanılabileceği gibi, saha şartlarında ölçme şeritlerinden de yararlanılabilir. Canlı ağırlık
artış hızı ile karkas kalitesi arasında ilgi vardır. Hızlı kilo alan hayvanlardan elde edilen
11
karkasın yağ oranı, yavaş kilo alanlara oranla daha düşüktür. Ayrıca hızlı kilo alanlarda but ve
bel kasları gibi değerli et kısımları daha fazla olur.
2.2.9. Beslenme: Sığır besiciliğinde hayvan alımları hariç tutulursa, masrafların yaklaşık
%70-90’ ını yem giderleri oluşturur. Hayvanlara 1 gün içinde verilen yemin, hayvanın ihtiyacı
olan besin maddelerini karşılaması gereklidir ve bunun sonucunda beklenen fayda sağlanmış
olur.
Hayvanın besin maddesi ihtiyacı, yemin besin maddeleri içeriği ve hayvanın günlük
yem kapasitesinin bilinmesi gerekir. Bir besi sığırının günlük yem tüketimi, tüketilen yemin
su içeriğine bağlı olarak değişir. Bu yüzden yem tüketim miktarı, yem kuru maddesi
cinsinden ifade edilir. Örneğin yeşil çayır otunun kuru maddesi %20, kuru çayır otunun %87,
samanın %90, arpanın %87 dolayındadır. Bir besi tosunu günde canlı ağırlığının yaklaşık
%2.5 i kadar kuru madde tüketir. Örneğin 200 kg ağırlığındaki bir besi sığırı günde 5 kg, 500
kg ağırlığında olan ise günde 12.5 kg kuru madde tüketir.
Hayvanlar yedikleri yemleri yaşamlarını sürdürmek ve verim sağlamakta (et, kemik ve
yağ dokularının yapımında kullanarak canlı ağırlıklarını artırmak) kullanırlar. Hayvan başına
yedirilecek yem miktarı hesaplanırken pratikte uygulama kolaylığı olan aşağıda açıklanan
usul uygun bulunmaktadır;
Bu usulde hesaplamalar, yedirilecek kesif yem, kuru ot, silaj gibi yemlerin tamamının
havada kurutulduğu farz edilerek yapılır. Havada kurutulan yemler genellikle %10-12
civarında kuru madde ihtiva ederler. Oysa silajlar, pancar posası, yeşil yemler yedirilirken,
çok daha fazla su içermektedirler. Örneğin; Kuru ot ve saman: %90 Kuru madde (KM), Kesif
yemler: %90 KM, Silaj yemleri : %30 KM, yaş pancar posası: %10 KM bulundurur.
Hesaplamalar yemlenen hayvanların, bu yemlerin sadece KM kısmından yararlandığı
düşünülerek aşağıdaki şekilde yapılır;
Besiye alınan hayvanların canlı ağırlıkları dikkate alınarak her 100 kg canlı ağırlık için
besi başlangıcında 2.6 kg, besi ortasında 2.4 kg, besi sonuna doğru 2.2 kg KM düşecek
şekilde karışım yapılarak yedirilmelidir. Bu karışım yapılırken besi başlangıcında %65 kaba
yem, %35 kesif yem, besi ilerledikçe kesif yem oranı artırılarak kesif yem yüzdesi besi
ortasında %50, besi sonuna doğru %70 e kadar çıkarılır. Tabii, kesif yem oranı artırıldığı
nispette kaba yem oranı düşürülür.
Günde 3 öğün olarak verilen yemlerin hesabında besi devresi ilerledikçe, hayvanların
kazanacakları canlı ağırlık artışları da dikkate alınarak, verilecek yem miktarı toplam olarak
artırılır. Örnek olarak 1-2 yaşlı sığırların beslenmesinde haftalara göre besleme önerileri
verilmiştir (Tablo 2.1).
Tablo 2.1.. Haftalara göre 1-2 yaşlı sığırlar için besleme önerileri (x) Hafta Canlı ağırlık
(kg)(*)
Kuru yem
(kg)
Kesif yem
(%)
Kaba yem
(%)
0-4 200 5.4-6.0 35 65
4-8 235 6.1-6.7 40 60
8-12 270 6.8-7.1 50 50
12-16 300 7.2-7.3 55 45
16-20 320 7.4-7.5 60 40
20-24 335 7.5-7.6 65 35
(x) Alıç, 1986
(*) Günlük ortalama canlı ağırlık arştı 1000 gr olarak alınmıştır.
Hayvan beslenmesinde diğer önemli bir konu da sulamadır. Hayvanların istedikleri
zaman ve miktarda suyu önlerinde hazır olarak bulabilmeleri, yemden yararlanmayı etkileyen
önemli bir faktördür. Bu nedenle modern besicilik işletmelerinde otomatik sulama istemleri
kurulmaktadır. Bu yolla işçilikten tasarruf sağlandığı gibi, besi randımanı da artmaktadır.
12
3. YEMLER VE YEMLEME
3.1. RASYON
Başarılı bir sığır besisi için, besiye alınacak hayvanların besi başı canlı ağırlıkları
tespit edilerek hedeflenen günlük canlı ağırlık artışına göre gereksinim duydukları ham
protein ve enerjinin uygun rasyonlarla sağlanması, büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle
rasyon hazırlama ve beslenmenin, sığır eti üretimindeki rolü büyüktür. Yem giderleri tüm
giderlerin büyük çoğunluğunu oluşturur. Bu nedenle yapılan çalışmalar yüksek bir canlı
ağırlık ile, ekonomik bir besiyi amaçlamalıdır.
Hayvanın günlük yem tüketimi, yemin içinde bulunan su miktarına göre
değişmektedir. Bu nedenle tüketim miktarı, kuru madde (KM) olarak ifade edilir. Örneğin
yeşil çayır otunda kuru madde %20, kuru çayır otunda %87, samanda %90, arpada %87
civarındadır. Bir besi hayvanı günde canlı ağırlığının %2.5 kadar kuru madde tüketir.
Yani, 200 kg ağırlığındaki hayvan, bir günde 5 kg, 500 kg ağırlığındaki 12.5 kg kuru madde
tüketmelidir.
Karma yemler günde en az 2 öğünde verilmelidir. Sık yemleme yem tüketimini uyarır.
Özellikle nemli kaba yemler pozitif etkilidir. Karma yemlerin sık aralıklarla tüketimi özellikle
Rumen fermantasyonu üzerine olumlu etki yapar.
Hayvan, tükettiği yemlerle öncelikle yaşamını devam ettirir. Solunum, kan dolaşımı,
hararet gibi fizyolojik fonksiyonların sürdürülmesi için gerekli olan besin maddelerine
“yaşama payı ihtiyacı” denir. Yaşama payının yanında hayvanın günlük canlı ağırlık artışı
için de ayrıca besin maddesi gereklidir. Bunun için gerekli olan besin maddelerine de “verim
payı” denir. Rasyon, hayvanların yaşama ve verim payı için rasyon hesaplanır. Yaşama payı
ihtiyacı, hayvanın canlı ağırlığına bağlı olup, canlı ağırlığın artmasına paralel olarak yaşama
payı da artar.
Besideki hayvan için rasyon hazırlanırken hayvanın o andaki canlı ağırlığı, günlük
canlı ağırlık artışı ve besi sonu ağırlığı dikkate alınır.
Rasyonun yapısı, hayvanların canlı ağırlık artış hızını etkileyen en önemli faktördür.
Rasyondaki nispeten zor sindirilebilir yem maddeleri olan kaba yemlerin oranı arttıkça, canlı
ağırlık artış hızı azalmakta ve hayvanların kesim olgunluğuna gelme zamanı uzamaktadır. Bu
durum, besi için harcanan paranın daha geç geri dönmesi anlamına gelir. Ancak kaba yem
kaynakları çok ucuza temin edilebiliyor, kesif yem maddeleri pahalıya mal oluyorsa, besi
süresinin uzaması ekonomik anlamda çok önemli olmayabilir.
3. 2. BESİ SIĞIRLARININ BESİN MADDE GEREKSİNİMLERİ
3.2.1.Kasaplık Sığırlar İçin Yaşama Payı Net Enerji Gereksinmesi
NEyp= 0.077McalW. 0.75 olarak bildirilmektedir. Muhtelif ırklar arasında yaşama payı
ME gereksinmesi arasında fark vardır. Örneğin, Siyah Alaca’larda bildirilen gereksinme
Hereford’lardan %23, Charolais’den %13, Anguslardan %10, Hereford x Friesian
melezlerinden %8 daha fazladır.
Ayrıca yaşama payı ME gereksinmesinin, kastre edilmiş erkek hayvanlarda
düvelerden %12 ( 123 Kcal’a karşı 110 Kcal ME/CA 0.75 ), kastre edilmiş erkek hayvanlardan
ise %13-15 daha fazla olduğu ifade edilmektedir.
Yaşama payı gereksinmesi yaş, önceki besleme düzeyi ve çevre sıcaklığı gibi bir dizi
faktörden etkilenmektedir. Ancak bunlardan en önemlilerinden biri telafi edici büyümedir.
13
Yaşamın belli bir döneminde kısıtlı yemlenmiş hayvanlarda yaşama payı enerji
gereksinmesinde %10-50 arasında düşüş olabileceği bildirilmektedir (Anonim, 1996).
NEcak organizmada biriken yağ dışındaki organik madde (çoğunlukla protein) ile yağ
birikiminden tahmin edilebilir. Başka bir söyleyişle, canlı ağırlık kazancının
kompozisyonundan tahmin edilebilmektedir. Yağların kalorik etkinliği 9.4 Kcala7g ve yağ
dışındaki organik maddelerin ise 5.6 Kcal/g olarak alınmaktadır. Organizmada protein
birikimi için enerjinin kullanım etkinliği (%10-44), yağ birikiminden (%60-80) daha kötüdür.
NRC(Anonim, 1984b)’e göre besideki hayvanlarda canlı ağırlık kazancı için enerji
gereksinmesi vücut iriliğine bağlı olarak aşağıdaki eşitliklerle saptanabilmektedir;
Orta irilikteki ırkların kastre erkekleri için;
NEcak =0.557 CA 0.75 x CAK 1.097
Telafi edici büyüme gösteren iri ırkların kastre erkekleri veya orta irilikteki ırkların tosunları
için;
NEcak = 0.0493 CA 0.75 x CAK 1.097
İri ırkların tosunları ve iri ırkların telafi edici büyüme gösteren 1 yaşlı kastre erkekler, CA:
canlı ağırlık (kg), CAK (kg/gün)
NEcak = 0.0437 CA 0.75 x CAK 1.097
NEcak: canlı ağırlık kazancı için enerji gereksinimi
CA: Canlı ağırlık, CAK: Calı ağırlık kazancı
Besi hayvanları için NE sisteminin kullanılması daha uygundur. Ancak yemlerin hem
yaşama payı NE, hem de verim payı NE içeriklerinin bilinmesinin gereklilği, hem de
ülkemizde Tarım Bakanlığı tarafından tanımlanan normların ME üzerinden olması nedeniyle
burada besi hayvanlarının enerji gereksinimlerinin tanımlanasında ME yaklaşımı ele
alınacaktır.
Yukarıda verilen 3 eşitlikteki net enerji gereksinimlerinin metabolik enerji olarak
tanımlanabilmesi, metabolik enerjinin yaşama ve canlı ağırklık kazancı için kullanım
etkinliklerinin bilinmesiyle mümkündür.
NRC (Anonim, 1984b)’den adapte edilen kyp ve kcak rasyonıun kaba yem oranına
veya metabolik enerjşi düzeyine bağlı olarak aşağıdaki şekilde saptanabilir;
Yaşama payı kazanç (kyp (%) = 69.6 -0.108 Kaba Yem Oranı (%)
Veya kyp (%) =40.98 +8.95 ME (Mcal/kg)
kcak (%) = 48.9 -0.174 KYO (%)
veya Canlı ağırık kazancı (kcak) (%)=2.61 +14.45 MWE (Mcal/kg)
Burada;
kyp: Yaşama payı için enerji gereksinimi,
kcak: Canlı ağırlık kazancı için enerji gereksinimi.
KYO: kaba yem oranı
14
kyp = NEyp /MEyp ve
kcak = NEcak /MEcak olduğundan, metabolik enerji olarak karşılığı metabolik enerjinin
yukarıda verilen kullanım etkinlik formüllerinden faydalanılarak saptanabilir. NRC (Anonim,
1984b) tarafından verilen rasyon kaba yem ve ME düzeyine bağlı olarak ME nin kullanım
etkinlikleri Tablo 3.1’ de verilmiştir.
Tablo 3.1. Rasyon kaba yem ve ME düzeyine bağlı olarak ME nin kullanım
etkinlikleri ME (Mcal/kg) * Kaba yem
Oranı (KYO)
kyp(yaşama payı
enerjigereksinimi) (%)
kcak (Canlı ağırlık kazancı
enerji gereksinimi (%)
2.0 100 57.6 29.6
2.2 83 60.8 34.6
2.4 67 63.3 38.5
2.6 50 65.1 41.5
2.8 33 66.6 43.9
3.0 17 67.7 45.8
3.2 0 68.6 47.3
*Kaba yemlerin 2.0 Mcal ME/kg., kesif yemlerin 3.2 Mcal ME/kg içerikleri kabul edilmektedir.
Alman DLG (Anonim, 1997) ve Amerikan NRC (Anonim, 1984b)’nin bildirişleri baz
alınarak tanımlanan gereksinimler formülleriyle aşağıda sunulmuştur. Ancak bu bölümde
verilen gereksinme normları bir rehber olarak kullanılabilir. Her koşul için bunların
kullanılması uygun olmayabilir. Aşağıda verilen eşitlikler, ilgili kuruluşların bildirişlerinden
hareketle geliştirilmiş ilişki denklemleridir. Bunlar pratik koşullarda Siyah Alaca ve melezleri
için bir rehber olarak kullanılabilir.
NRC (Anonim, 1984b)’e göre besi materyali erkek hayvanların canlı ağırlıklarına
(CA) ve günlük canlı ağırlık kazançlarına (CAK) bağlı olarak günlük toplam kuru madde
(KM), ME, HP, Ca ve P gereksinmeleri aşağıdaki eşitliklerle hesaplanabilir;
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017 CA(kg)] + [0.0007 CAK (g/gün)]………………………(3.1)
veya = 1.66 +0.017 CA (kg)
ME (Mcal/gün)= [0.04 CA(kg)] + [0.0069 CAK (g/gün)] – 1.63……………………….(3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62……………………… .(3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9………………………. (3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73…………………. . . . (3.5)
Tablo 3.2’de NRC (1984b)’ye göre kasaplık erkek sığırların günlük besin madde
gereksinimleri verilmiştir.
15
TABLO 3.2. NRC (1984b)’ye göre kasaplık erkek sığırların günlük besin madde
gereksinimleri (Anonim, 1984b) CA (kg) CAK
(g/gün)
KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(g/gün)
Ca
(g/gün)
P
(g/gün)
150 800 4.21 9.89 581.52 27.41 12.31
150 900 4.21 10.58 611.32 29.41 12.97
150 1000 4.21 11.27 641.12 31.41 13.63
150 1100 4.21 11.96 670.92 33.43 14.29
150 1200 4.21 12.65 700.72 35.41 14.95
150 1300 4.21 13.34 730.52 37.41 15.61
150 1400 4.21 14.03 760.32 39.41 16.27
200 800 5.06 11.89 621.02 27.23 13.41
200 900 5.06 12.58 650.82 29.23 14.07
200 1000 5.06 13.27 680.62 31.23 14.73
200 1100 5.06 13.96 710.42 33.23 15.39
200 1200 5.06 14.65 740.22 35.23 16.05
200 1300 5.06 15.34 770.02 37.23 16.71
200 1400 5.06 16.03 799.82 39.23 17.37
250 800 5.91 13.89 660.52 27.06 14.51
250 900 5.91 14.58 690.32 29.06 17.17
250 1000 5.91 15.27 720.12 31.06 15.83
250 1100 5.91 15.96 749.92 33.06 16.49
250 1200 5.91 16.65 779.72 35.06 17.15
250 1300 5.91 17.34 809.52 37.06 17.81
250 1400 5.91 18.03 839.32 39.06 18.47
300 800 6.76 15.89 700, 02 26.88 15.61
300 900 6.76 16.58 729.82, 28.88 16.27
300 1000 6.76 17.27 759.62 30.88 16.93
300 1100 6.76 17.96 789.42 32.88 17.59
300 1200 6.76 18.65 819.22 34.88 18.25
300 1300 6.76 19.3 849.02 36.88 18.91
300 1400 6.76 20.03 878.82 38.88 19.57
350 800 7.61 17.89 739.52 26.71 16.71
350 900 7.61 18.58 769.32 28.71 17.37
350 1000 7.61 19.27 799.12 30.71 18.03
350 1100 7.61 19.96 828.92 32.71 18.69
350 1200 7.61 20.65 858.72 34.71 19.35
350 1300 7.61 21.34 888.52 36.71 20.01
350 1400 7.61 22.03 918.32 38.71 20.67
400 800 8.46 19.89 779.02 26.53 17.81
400 900 8.46 20.58 808.82 28.53 18.47
400 1 000 8.46 21.27 838.62 30.53 19.13
400 1100 8.46 21.96 868.42 32.53 19.79
400 1200 8.46 22.65 898.22 34.53 20.45
400 1300 8.46 23.34 928.02 36.53 21.11
400 1400 8.46 24.03 957.82 38.53 21.77
450 800 9.31 21.89 818.52 26.36 18.91
450 900 9.31 22.58 848.32 28.36 19.57
450 1000 9.31 23.27 878.12 30.36 20.23
450 1100 9.31 23.96 907.92 32.36 20.89
450 1200 9.31 24.65 937.72 34.36 21.55
450 1300 9.31 25.34 967.52 36.36 22.21
450 1400 9.31 26.03 997.32 38.36 22.87
500 800 10.16 23.89 858.02 26.18 20.01
500 900 10.16 24.58 887.82 28.18 20.67
500 1000 10.16 25.27 917.62 30.18 21.33
500 1100 10.16 25.96 947.42 32.18 21.99
500 1200 10.16 26.65 977.22 34.18 22.65
500 1300 10.16 27.34 1007.02 36.18 23.31
500 1400 10.16 28.03 1036.82 38.18 23.97
16
3.2.2. Kuru Madde İhtiyacı:
Bir hayvanın yem tüketim gücü, günlük olarak tüketebileceği kuru madde (KM)
miktarı ile belirlenir. Beside hedeflenen günlük ortalama canlı ağırlık artışına ulaşabilmek
için gerekli besin maddeleri, hayvanın günlük tüketebileceği kuru madde içerisinde
verilmezse, hayvan verilen yemin hepsini tüketemez ve istenen canlı ağırlık artışı sağlanamaz.
Bunun için hayvanın günlük olarak tüketebileceği maksimum kuru madde miktarı
bilinmelidir. Besi sığırlarının günlük kuru madde tüketim miktarları Tablo 6’da (DLG,
1997a) ‘de gösterilmiştir.
Besi sığırlarında pratik rasyonların oluşturulması için günlük yem tüketim
kapasitelerinin ve kullanılacak yemlerin besin madde içeriklerinin bilinmesi gerekmektedir.
Yem tüketimini, hayvanın canlı ağırlığı ve rasyonun enerji düzeyi önemli düzeyde
etkilemektedir.
Tablo 3.3. Besi sığırlarının günlük kuru madde tüketim miktarları (DLG, 1997a) Canlı ağırlık
(kg)
Ort. Kuru madde
Tüketimi (kg/gün)
150 3.5
200 4.7
250 5.7
300 6.6
350 7.0
400 7.6
450 8.1
500 8.6
550 9.0
600 9.4
650 9.6
3.2.3. Ham Protein ve Enerji Gereksinimi Besi sığırlarında enerji ihtiyacı yaşa ve canlı
ağırlığa bağlıdır. Rasyonun enerji düzeyine bağlı olarak canlı ağırlık artış hızı değişir. Genç
hayvanlarda vücutta su ve protein miktarı yüksek, yağ miktarı düşüktür. Besi sonuna doğru
ağırlık artışının önemli bir kısmı yağ birikimi şeklindedir. Bu dönemde protein ihtiyacı sabit
kalır, enerji ihtiyacında ise artış olur.
Sığırların protein ihtiyacı yaş, günlük canlı ağırlık artışı ve proteinlerin emilme
derecesine göre değişir. Rasyon enerji yoğunluğu protein ihtiyacını büyük oranda etkiler.
Gençlerde büyüme hızının ve ağırlık artışının yüksek olması nedeniyle protein ihtiyacı
fazladır. Bu nedenle rasyonun protein düzeyi yüksek olmalıdır.
Besi sığırlarında protein ihtiyacı, sindirilebilir ham protein ihtiyacı olarak ele alınır.
Rumende parçalanabilir, rumen’de parçalanmayan (by-pass korunmuş) protein birimleri de
kullanım alanı bulmuştur. Ancak şu anda geniş olarak kullanımda olan sindirilebilir ham
protein esasına göre ihtiyaçlar verilmektedir.
Tablo 3.4’de besi sığırlarında, canlı ağırlık ve günlük ortalama canlı ağırlık kazancına
göre ham protein (HP) ve metabolik enerji (ME) gereksinimleri verilmiştir (DLG, 1997b).
Tablo 3.4’den anlaşıldığı gibi, yemin enerji ve protein oranına bağlı olarak günlük canlı
ağırlık artışı 800 gr ile 1400 gr arasında değişmektedir. Buna göre, 150-200 kg canlı
ağırlıktaki besi sığırlarının, başlangıçta, günde 800-1000 gr canlı ağırlık artışı sağlamaları
mümkündür. Besinin ilerleyen dönemlerinde ise, artan canlı ağırlığa bağlı olarak 1200 gr/gün
ve 14 000 gr/gün düzeylerinde günlük canlı ağırlık artışına ulaşmak mümkündür. Besi
sonlarına doğru ise, canlı ağırlık artışı günde 1000 gr’a kadar düşmektedir. Buna göre sığır
17
besisinde en yüksek canlı ağırlık artışı hayvanların 150 kg ile 500 kg canlı ağırlıklarında
oldukları dönemde gerçekleşmektedir.
Tablo 3. 4. Besi sığırlarında, canlı ağırlık ve günlük ortalama canlı ağırlık kazancına göre ham
protein (HP) ve metabolik enerji (ME) gereksinimleri Canlı
Ağırlık
(kg)
Günlük canlı ağırlık artışı (gr)
800 1000 1200 1400
ME
(kcal/kg)
HP
(gr/gün)
ME
(kcal/kg)
HP
(gr/gün)
ME
(kcal/kg)
HP
(gr/gün)
ME
(kcal/kg)
HP
(gr/gün)
150-200 9400 520 10 600 590 - - - -
200-250 10980 590 12200 650 13600 730 - -
250-300 12500 650 13900 720 15500 800 17300 900
300-350 14200 710 15800 790 17700 880 19800 980
350-400 15900 760 17700 850 20000 960 22600 1080
400-450 17600 810 19800 920 22500 1040 - -
450-500 19300 860 22000 980 25300 1130 - -
500-550 21200 900 24400 1040 - - - -
3.2.4. Su İhtiyacı:
Su, üzerinde az durulan, ancak verimde çok önemli rolü olan bir gıdadır. Suyun, temiz
olması gereklidir. Besi sığırlarının günlük su tüketimi tüketilen yem kuru maddesi, canlı
ağırlık, çevre sıcaklığı gibi faktörlere bağlı olarak değişir. Optimal su sıcaklığı +15 Co dir.
3.2.5. Selüloz İhtiyacı:
Besi sığırlarına selüloz bakımından fakir, enerji bakımından zengin yemler verilir.
Verilen konsantre yem miktarı, kaba yemin kalite ve miktarına bağlıdır. Entansif beside
rasyonda az miktarda kaba yeme yer verilir. Rasyondaki kaba yem düzeyi %10 lara kadar
düşebilir. Ancak kural olarak günde yaklaşık 1 kg kaba yem kuru maddesi tüketilmesi
gerekmektedir. Besi sığırlarında rasyon kuru maddesinin %12-14’ü ham selülozdan
oluşmalıdır.
3.2.6. Vitamin İhtiyacı.
Ruminantlar suda eriyen vitaminleri (B grubu ve C vitaminleri) ve yağda eriyen
vitaminlerden K vitaminini rumende sentezlerler. A vitamini de karotenden sentezlenir ve
ruminantlar yeterince yeşil yem tüketmedikleri takdirde ß-karotenin dışarıdan ilave edilmesi
gerekir. Hayvan başına yaşama payı ß-karoten ihtiyacı 100 mg dır.
Yoğun konsantre yem (1-1.5 kg/100 kg canlı ağırlık) ile beslenen besi sığırlarının
rasyonlarına vitamin katılır. A,D ve E vitaminleri rasyonlarla veya parenteral yolla sağlanır.
Meraya çıkışta da vitamin A, D ve E verilmelidir. Mısır silajı, şeker pancarı yaprağı silajı
tüketimi halinde, bu silajlar fakir oldukları vitamin A ve D yönünden mutlaka
desteklenmelidir.
3.2.7 Mineral Madde İhtiyacı:
Besi sığırlarının Ca, P, Mg ve tuz ihtiyacı önemlidir. Canlı ağırlık ve günlük canlı
ağırlık artışı yükseldikçe mineral madde ihtiyacı da artar. Rasyonda baklagil otları yer
aldığında,Ca ihtiyacının büyük bir kısmı karşılanır. Konsantre yeme dayalı entansif besilerde
ise kireçtaşı (mermer tozu) gibi kalsiyum kaynaklarının katılması gerekir.
Entansif besi rasyonları P bakımından zengin yem maddeleri içerdiğinden, P
noksanlığı genelde görülmez. Ancak, P bakımından farklı topraklarda yetişen bitkileri tüketen
sığırlarda P noksanlığı görülebilir. Bu durumda kemik unu, florsuz fosfat kayası veya DCP
kullanılabilir.
18
3.3. SIĞIR BESİSİNDE MISIR SİLAJI KULLANIMI
Ülkemizde her ne kadar kaba yem kaynaklarından olan yem bitkileri ekiliş alanları son
yıllarda artmışsa da, henüz istenen düzeye ulaşmamıştır (Koca, 1999). Ülkemiz hayvan varlığı
dikkate alındığında, halen kaba yem açığının 28 milyon ton dolayında olduğu
hesaplanmaktadır (Karakuş, 2000). Kaba yem açığını kapatmada kullanılabilecek yem
bitkilerinden silaj yapılması, hayvan besleme açısından çok önemli yararlar sağlamaktadır
(Alçiçek ve ark., 1999).
Mısır ekim alanı 1995 yılında 515 bin hektar iken, son yıllarda 625 bin hektara
yükselmiştir (Anonim, 2002a). Silaj üretimi de yıllık 500 bin tondan, 2 milyon ton’un üzerine
çıkmıştır (Koca, 1999). Yem bitkileri tohumu pazarlayan firmaların Pazar payının %41’lere
çıkması ve birçok yeni mısır çeşidinin geliştirilmesi, ekimin yaygınlaşmasında etkili olmuştur
(Anonim, 2002b). Son 30 yıl içinde mısır üretiminin büyük bir bölümü silajlık olarak hayvan
beslenmesinde kullanılan ve dünyada en önemli işlenebilir alanda üretilen kaba yem haline
gelmiştir (Çete ve Sarıcan, 1998; Anonim, 2002a). Mısır üretimi Türkiyede buğday ve
arpadan sonra 3. sırada yer almaktadır (Dellal ve ark., 2001). Mısır silajı mısırın üretildiği tüm
ülkelerde sığır besiciliğinde çok yoğun olarak kullanılmaktadır (Alçiçek ve Kara ayvaz,
2003).
Mısır ekiminin yaygınlaşmasında çeşitlerin, daha soğuk iklimlere uyum sağlaması,
etkili yabancı ot kontrolü ve randımanlı hasat aletlerinin geliştirilmesi, birim alandan çok
fazla yeşil aksam üretmesi, ikinci ürün olarak yetiştirilmesi, hasattan uzun süre sonrasına
kadar kalitesini koruyabilmesi, yüksek miktarda tüketilebilmesi, diğer kaba yemlere oranla
yüksek düzeyde enerji içermesi, çayıra oranla daha az gübreye gereksinim duyması, daha
kaliteli ve daha ucuz silaj üretilmesi, fermantasyon için herhangi bir katkı maddesine ihtiyaç
duyulmaması, ekim nöbetine girmesi, mısır silajıyla beslenen hayvanlardan elde edilen
gübrenin nem içeriğinin yüksek olması gibi üstünlükleri bulunmaktadır (Kılıç, 1986; Çete ve
Sarıcan, 1998).
Sığır besiciliğinde, karlılık birçok faktör tarafından belirlenmektedir. Toplam giderler
içinde %70-80 lere kadar çıkabilen yem giderleri, en önemli et üretim gideridir. Beside yem
maliyetinin ucuzlatılması karlılığı artırmada en önemli faktördür. Kaliteli kaba yemlere sahip
işletmelerde günlük canlı ağırlık kazancı çok ucuza sağlanabilmektedir. Mısır, suca zengin
kaba yemler içinde fermantasyonunun en kolay olması, ekonomik oluşu, ikinci ürün için
elverişli oluşu nedenleriyle Ege, Akdeniz ve kısmen Marmara bölgesinde silaj için en uygun
ve tercih edilen bir yem bitkisidir. Bir dekardan 8-9 ton mısır silajı elde edilebilmektedir.
Yem değeri bakımından 1 dekardan elde edilen mısır silajı, yaklaşık 2.5 ton arpaya
eşdeğerdir. Bu haliyle mısır silajı, hiçbir ilave yem vermeksizin, günlük 600-700 gr ağırlık
artışı sağlayabilir (Yaylak ve Alçiçek, 2003).
Yoğun yeme dayalı entansif beside hayvanların erken yağlanması nedeniyle besi sonu
ağırlığı, silaja dayalı yapılan besiden daha düşük kalmaktadır. Bu nedenle, silaja dayalı sığır
besisinde hayvanların et üretim yeteneğinde daha iyi yararlanıldığı söylenebilir.
3. 3.1. Silajlık Mısırın, Muhtelif Vejetasyon Dönemlerinde Besin Madde İçeriği
Silajlık mısırın muhtelif vejetasyon dönemlerindeki kuru madde HP ve ME içeriği
(DLG, 1997b) Tablo 3.5.’ de verilmiştir.
19
Tablo 3.5. Silajlık mısırın muhtelif vejetasyon dönemlerindeki kuru madde HP ve ME
içeriği(DLG, 1997b) Vejetasyon
Dönemi
Koçan oranı
(%)
KM (gr/kg) HP (gr/kg) ME (kcal/kg)
Süt olumu
25 200 19 500
25-35 210 20 550
35> 230 22 600
Hamur olumu
35 250 22 600
35-45 270 24 680
45> 290 25 750
3.3.2. Mısır Silajına Dayalı Yemleme Önerileri
Mısır silajla yapılan sığır besisinde günlük canlı ağırlık artışı tahıl besisinden biraz
düşük, kesim yaşı ve ağırlığı daha yüksektir.
Mısır silajı proteininin az olmasına karşın, enerji bakımından zengindir. Bu haliyle
sütçü ırk buzağıların bütün üretim sistemlerinde temel yem olarak ve tosun besisinde
kullanılabilir. Buzağılar, protein, vitamin ve mineral madde ilaveleri ile birlikte 3 aylık yaştan
kesim yaşına kadar mısır silajı ile beslenebilmektedirler. Buzağıların beslenmesinde, dane
içeriği yüksek olan mısır silo yeminin 4. haftadan itibaren kullanılabileceğini vurgulayan
araştırmacılar da bulunmaktadır. Erken sütten kesme programı uygulanan süt ırkı buzağılara 3
aylık yaş civarında mısır silajı kademeli olarak artırılarak verilebilmektedir.
Mısır silajı besisi, tüm yoğun yem besisinde olduğu gibi açık serbest sistemde iyi
sonuçlar verebilmektedir. Sığırların devamlı şekilde barındırıldığı ve yemleme periyodu
boyunca mısır silajının verildiği serbest sistem, mısır silajını paraya çevirmenin en iyi yolu
olarak gösterilmektedir. Bu sistem kapalı barınaklarda da kullanılabilir. Burada en önemli
husus, solunum sistemi hastalıklarını azaltmak için iyi bir havalandırma yapılmasıdır.
Mısır silajının mineral maddelerce desteklenmesi amacıyla, besi başlangıcında hayvan
başına günde 50 gr, besi sonuna doğru ise günde 120 gr. Makro ve mikro elementlerden
oluşan mineral madde karışımının verilmesi yarar sağlamaktadır (Alçiçek ve Karaayvaz,
2003). Mısır silajı yüksek oranda nişasta içermesi nedeniyle maya ve mantarların üremesi
için uygun ortam yaratmaktadır. Bu nedenle pratikte kışın silonun, her hafta 1 m, yazın 2 m
civarında tüketilmesi, bozulmanın önlenmesi için gereklidir.
Bilindiği gibi, mısır silajı yüksek enerjili ve düşük proteinli bir yemdir. Bu nedenle
mısır silajına çeşitli protein kaynakları, veya protein tabiatında olmayan azotlu maddelerle
(NPN) katkı yapılması yarar sağlamaktadır.
Mısır silajı rasyonlarında, sindirilebilir ham proteine (SHP) olan ihtiyaç;
3- 6 aylık yaşlar arası: 95 gr/kg,
6. -9. aylar arası 85 gr/kg,
Kesime kadar 70 gr/kg dır (Phipps ve Wilkinson, 1985).
Hayvanların yaşına ve canlı ağırlığına bağlı olarak uygun miktarda protein
tüketebilmesi için günde 1.5 kg/gün proteince zengin yem verilmesi yararlı olmaktadır.
Mısır silajının protein içeriği, besi sığırlarında günlük 1000 gr canlı ağırlık artışı
sağlayabilecek düzeyden daha azdır.
Besi sığırlarında değişik yaş ve canlı ağırlıklar için uygun görülen protein seviyeleri
Tablo 3.6.’da verilmiştir. (Phipps ve Wilkinson, 1985).
20
Tablo 3.6. Besi sığırlarında değişik yaş ve canlı ağırlıklar için uygun görülen protein
seviyeleri Yaş
(Ay)
Canlı ağırlık
(kg)
Rasyonda Ham protein
(g/kg/KM)
Rasyonda sindirilebilir
Ham protein (gr/kg/KM)
3-6 100-180 160 95
6-9 180-270 140 85
9-15 270-460 120 70
Mısır silajı tüketimi sığırın yaşı, kuru madde içeriği ve rasyondaki yoğun yem
düzeyine bağlı olarak her 100 kg canlı ağırlık için 1.5-2.5 kg arasında değişmektedir. Silaj
KM sinin %30 ve üzerinde olması, tüketim açısından daha iyi sonuç vermektedir. KM nin
%20 nin altına inmesi durumunda mısır silajına en az 2-3 kg ezilmiş arpanın katılması
önerilmektedir. Mısır silajı tüketiminin rasyon KM sinin %80 veya daha fazlasının silajdan
kaynaklanması durumunda, farklı canlı ağırlıklar için KM ve doğal halde tüketilen miktarları
Tablo 3.7’de verilmiştir (Phipps ve Wilkinson, 1985). Tablolardan görüleceği gibi, 500 kg
canlı ağırlıktaki bir sığır günde %30 KM içeren mısır silajından 28 kg düzeyine kadar
tüketebilmektedir.
Çizelge 3.7. Besi sığırlarında canlı ağırlığa göre silaj
tüketimi Canlı ağırlık
(kg)
Günlük silaj tüketimi (kg)
KM (kg) Doğal halde (%30 KM)
(kg)
100 1.5 5
200 4 13
300 6 20
400 7 23
500 8.5 28
Mısır silajı ile yapılacak yemleme planında rasyonları oluşturabilecek yemlerin KM,
HP ve ME içerikleri Tablo 3.8.’de verilmiştir (DLG, 1997a).
Tablo 3.8. Mısır silajı ile yapılacak yemleme planında rasyonları oluşturabilecek yemlerin
KM, HP ve ME içerikleri Yemler KM (g/kg) HP (gr/kg) ME (kcal/kg)
Mısır silajı 300 25 700
Arpa 880 110 2900
Pamuk tohumu küspesi 880 320 2900
Sığır besi yemi 880 220 2600
Örnek olması bakımından ülkemiz koşullarında kolay bulunan arpa pamuk tohumu
küspesi (PTK) ve sığır besi yemi ile 52-55 haftalık bir sığır besisinde yemleme planı Tablo
3.9’da ve Tablo 3.10’da toplam yem gereksinimleri ile birlikte verilmiştir (DLG, 1997b);
Alçiçek ve Karaayvaz, 2003).
21
Tablo 3.9.Mısır silajı (%30 KM) ve dane yem ile sığır besisinde yemleme planı Canlı ağırlık
(kg)
Besi süresi
(hafta)
Canlı ağırlık
Artışı
(gr/gün)
Verilecek yem (kg/gün)
Mısır silajı Arpa PTK
175-250 1-10 1100 9 1.1 1.3
250-350 11-22 1150 13.5 1.2 1.3
350-450 23-33 1300 18 1.3 1.3
450-550 34-45 1200 19.5 1.6 1.1
550-600 46-55 1100 21 2.1 1.0
Toplam 55 1170 6230 560 463
Tablo 3.10. Mısır silajı (%30 KM) ve besi yemi ile sığır besisinde yemleme planı Canlı ağırlık
(kg)
Besi süresi
(hafta)
Canlı ağırlık
Artışı
(gr/gün)
Verilecek yem (kg/gün)
Mısır silajı Besi yemi
150-250 1-13 1100 8.5 2.3
250-350 14-25 1200 14 2.5
350-450 26-37 1150 18 2.6
450-550 38-52 1000 20 3.0
Toplam 52 1110 5505 940
Örnek: Günlük ortalama canlı ağırlık kazancı 1000 gr, ortalama canlı ağırlık 500 kg olan
hayvanın besin maddesi ihtiyacını hesaplayınız.
KM tüketimi 8.5 kg/gün (Tablo 3.3’den)
Enerji ihtiyacı/gün = 22 000 MEkcal/kg (Tablo 3.4’den)
HP ihtiyacı: 980 gr/gün (Tablo 3.4 ’den)
Tablo 3.8’de mısır silajı, arpa ve pamuk tohumu küspesi ‘nin KM, ME ve HP
içeriklerinden yararlanarak Tablo 3.10-1 deki yem ihtiyaçları hesaplanmış ve Tablo 3.10’da
gösterilmiştir.
Tablo 3.7’de ise KM ihtiyacına ve canlı ağırlığına göre gereksindiği silaj miktarı 18 kg/gün
0olarakdüşnülmüştür.
Tablo 3.Hayanın hesaplanan Mısır siajı Arpa Pamuk toh küs Bizim
hayvanın
ihtiyacı/gün)
KM (gr/kg) 300
18kgx300=5400 880
2 kg x880=1760 880
1.2 kg x 880=1058 8.5kg=8500 gr
Enerji
(MEkcal/kg)
700 18x700=12 600 2900 1.8x2900=5220 2900 1.2 x 2900=4512 22 000
MEkcal/kg
HP (gr/gün) 25 18x25=450 110 1.8x110=198 320 1.2 x 320=384 980 gr/gün
O halde 18 kg silaj, 2 kg arpa, 1.2 kg pamuk toh küspesinden oluşan bir rasyon vereceğiz.
22
3. 4. BESİ SIĞIRLARINDA BESLENME İLE İLGİLİ ÖNEMLİ NOKTALAR
1. Besicilikte, enerji seviyesi yüksek yemlerden daha iyi sonuç alınır. Protein, genç hayvanlar
için önemlidir.
2.Besi hayvanlarına mineral madde ve vitamin ilavesi yapılmalıdır. Bu ihtiyaçlar üreten
firmaların ürünlerindeki dozları uygulayarak karşılanabilir. Ek olarak yemliklerde sürekli
olarak yalama taşı, ya da kaya tuzu bulundurulmalıdır.
3. Pahalı oluşu ve teminindeki güçlük nedeniyle beside, kuru ot, ya da kuru yonca
kullanılmamalıdır. Bu yüzden besideki hayvanlara A, D ve E vitaminleri takviyesi
yapılmalıdır. Bu vitaminler yeme karıştırılmamışsa, hayvanlara enjekte edilerek verilebilir.
4. Hayvanlara pancar posası veya silaj verilmiyorsa, günde 1-2 kg saman vermek gerekir.
5. Hayvanların önünde daima temiz su bulundurulmalıdır. Günlük su ihtiyacı 40-50 litredir. .
Günde 2 veya 3 öğün su vermek, hem işgücü ihtiyacını artırır, hem de yeterli su
tüketilmeyebilir. Besideki bir sığırın günlük su tüketimi, ahır sıcaklığına ve hayvanın canlı
ağırlığına bağlı olarak değişir.
6. Beside kuru pancar posası kullanılacaksa,posanın, verilmeden 24 saat önce 5-6 katı su ile
ıslatılması gerekir. . Pancar posası mineral madde, vitamin ve protein bakımından oldukça
fakirdir. Rasyon hazırlanırken bu eksiklikler dikkate alınmalıdır.
7. Besideki sığırlara şeker pancarı posası ve silaj gibi yemler verilmiyorsa, hayvan başına
günde 1-2 kg saman vermek gerekir. Daha fazla saman vermek, yem tüketimini azaltacağı
için istenmez. Daha az verilmesi durumunda ise, sindirim problemlerine yol açabilir.
8. Meranın yeterli olduğu dönemlerde merada otlatma yapılır. Mera yeterli değilse, kesif yem
de verilmesi gerekir.
9. Mera besisinden sonra 60-90 gün süreyle her 100 kg canlı ağırlık için 1.5-2 kg dane,
ya da kesif yem verilerek hayvanların semirmeleri sağlanır.
10. Hayvanlar kesim çağına geldikleri halde et fiyatları istenen seviyede değilse, sığır başına
1.3 kg dane, ya da kesif yem verilerek besi sürdürülebilir.
11. Dane yemler mümkünse kırılarak değil, ezilerek yedirilmelidir.
12. Sağlık önlemleri alınmalıdır. Her besi döneminden sonra ahırların dezenfekte edilmesi,
eksikliklerin giderilip onarılması gereklidir. İşletmeye yeni hayvanlar getirildikçe iç ve dış
parazitlere (kelebek, kıl kurtları, şeritler, bit, kene, uyuz, mantar) karşı ilaçlamalar yapılır.
Hayvan toplama işi bitirildikten 15-21 gün sonra şap ve diğer aşıları yaptırılır. Bu arada
çevrede görülen salgın hastalıklar takip edilerek önlemlerin erkenden alınması sağlanır. Ahır
girişinde sürekli kireçli paspas bulundurularak dışardan gelebilecek salgın hastalıklara karşı
önlem alınır. Besi sırasında işletmeye yeni hayvanlar getirildiği veya işletmede hayvan
hastalandığı takdirde, başka bir bölmede 2-3 haftalık süre ile karantinada tutulmaları gerekir.
13. Havalandırma barınakta yeterli olmalıdır. Hayvanlar, idrarın yanında solunum yoluyla
veya terleme ile hava şartlarına bağlı olarak günde 5-10 kg su buharı yayarlar.
Havalandırması düzenli olmayan ahırlarda yüksek rutubetle birlikte amonyak gazı ahırı
kaplar. Bu ortamda yaşayan hayvanların yeme karşı iştahları azaldığı gibi, hastalıklara karşı
da daha hassas olurlar. Böylece hastalıklara daha kolay yakalanırlar. Bu nedenle yeterince
havalandırma sağlanacak şekilde pencereler ve havalandırma düzeni planlanmalıdır.
14. Beside periyodik olarak tartılmak suretiyle hayvanların canlı ağırlık kazancı kontrol
edilmelidir. Besi devresi ilerledikçe ve hayvanlar canlı ağırlık kazandıkça, yedirilen yeme
karşın, hayvanların günlük canlı ağırlık kazanma miktarı gittikçe azalmaya başlar. Yani, daha
fazla yem yer, ancak eskisinden daha az ağırlık kazanırlar. Hayvanların besi dönemi boyunca
23
yeterli kilo alıp almadıklarını takip edebilmek için hayvanlar belirli periyotlarla işletmede
bulunan baskül ile tartılırlar.
Baskül bulunmaması durumda canlı ağırlık, muhtelif vücut ölçülerinden, veya vücut
ölçüleri kombinasyonlarından yararlanarak tahmin edilebilir. Özellikle canlı ağırlıkla göğüs
çevresi ölçüsü arasında ırk, yaş ve hayvanın besi derecesine bağlı olarak %98’lere varan ilişki
vardır. Bu nedenle vücut ölçülerinden yararlanarak canlı ağırlık tahmininde genel olarak
göğüs çevresinden yararlanılır. Ayrıca, göğüs çevresinin ölçümü de çok kolaydır. Bunun için
herhangi bir şerit metre ile kürekler arkasından alınacak göğüs çevresi ölçüsü yeterli olacaktır.
Bunun için özel olarak hazırlanmış şerit metreler de vardır. Şeridin bir yüzünde normal cm
bölmeleri, diğer yüzünde ise çeşitli ırklar için belirli cm deki göğüs çevrelerine tekabül eden
canlı ağırlıklar yazılmıştır.uygun özel şerit metre ile göğüs çevreleri ölçülerek canlı ağırlıkları
tahmin edilir. Her seferinde aynı yöntem kullanılacağı için canlı ağırlık artış takibi doğru olur.
Besi aralarında yapılacak tartımlardan sonra satışa uygun durumdaki hayvanlar hemen satışa
arz edilir.
Tablo 3.11’de Amasya ili Et Balık Kurumuna getirilen 1.-1.5, 2-2.5 ve >3 yaş
gruplarındaki Yerli kara sığırlarda; Tablo 3.12’de Gelemen Tarım İşletmesindeki Siyah
Alaca 1-360 gün yaşları arasındaki erkek hayvanlarda, 1-360 gün, 361-720 gün ve >720 gün
yaşlı dişi sığırlarda; Tablo 3.13’de Karaköy Tarım İşletmesindeki Jersey sığırlarında
buzağılar, gençler ve sağmal ineklerde; Amasya’daki bir özel işletmede bulunan İsrail
Friesian ırkı sığırlarda O, 3 ve 6, 9, 12, 15 ve 18 aylık yaş grubu için Tablo 14.a’da, muhtelif
gebelik ve buzağılama dönemleri için 14b’de belli göğüs çevresi ölçümlerine karşılık gelen
canlı ağırlıklar gösterilmiştir.
24
Tablo 3.11. Çeşitli yaştaki Yerli kara sığırlarda belli göğüs çevresi ölçümlerine karşılık gelen
canlı ağırlıklar (x) Göğüs çevresi
(cm)
Yaş grubu (yıl)
1-1.5 2-2.5 >3
112 111
114 118
116 125
118 132
120 139
122 146
124 153
126 159
128 166
130 173 164
132 180 172
134 187 180
136 194 187
138 201 195 199
140 208 203 206
142 215 210 213
144 221 218 220
146 228 226 227
148 235 233 234
150 242 241 242
152 249 249 249
154 256 256 256
156 263 264 263
158 270 272 270
160 276 279 277
162 283 287 284
164 290 295 292
166 297 302 299
168 304 310 306
170 311 318 313
172 318 326 320
174 325 333 327
176 331 341 334
178 338 349 341
180 345 356 349
(x) Çağlar ve Şekerden, 1993
25
Tablo 3.12. Gelemen Tarım İşletmesi Siyah Alaca’larında çeşitli yaş gruplarında hayvanlarda
belli göğüs çevresi ölçümlerine karşılık gelen canlı ağırlıklar (x) Göğüs
Çevresi
(cm)
Canlı ağırlık (kg)
1-360 gün (erkek) 1-360 gün (dişi) 361-720 gün (dişi) >720 gün (dişi)
74 19 20
76 25 25
78 30 30
80 37 36
82 43 41
84 49 46
86 55 51
88 61 57
90 67 62
92 73 67
94 79 72
96 85 78
98 90 83
100 97 88
102 103 93
104 109 98
106 115 104
108 121 109
110 127 114
112 133 119
114 139 125
116 145 130
118 151 135
120 157 140
122 163 146
124 170 151
126 176 156
128 182 161
130 188 167 148
132 194 172 157
134 200 177 169
136 206 182 175
138 212 188 184
140 218 193 193
142 224 198 202
144 230 203 211
146 236 208 221
148 242 214 230
150 248 219 239
152 254 224 248
154 260 229 257
156 266 235 266
158 272 240 276
160 278 245 285 306
26
Tablo 3.12’nin devamı. Göğüs
çevresi
(cm)
Canlı ağırlık (kg)
Yaş (gün)
1-360
Erkek
1-360
Dişi
361-720
dişi
>720
Dişi
162 250 294 319
164 256 303 332
166 261 312 344
168 266 321 357
170 271 330 370
172 277 339 383
174 282 349 396
176 287 358 408
178 292 367 421
180 298 376 434
182 303 385 437
184 308 394 460
186 313 403 472
188 319 413 485
190 324 422 498
192 329 431 511
194 334 440 524
196 340 449 536
198 345 458 549
200 350 467 562
202 355 477 575
204 360 486 588
206 366 495 600
208 371 504 613
210 376 513 626
(x) Şekerden ve ark., 1991
27
Tablo 3.13. Karaköy Tarım İşletmesi Jersey sığırlarında buzağılar için belli göğüs çevresi
ölçümlerine karşılık gelen canlı ağırlıklar (x) Göğüs
çevresi
(cm)
Canlı ağırlık (kg)
Yaş (gün)
Buzağı (1-70 gün) Gençler (161-644 gün) İnekler (812-3970 gün)
Dişi Erkek Dişi Erkek
70 20 20
72 24 23
74 28 27
76 32 31
78 36 35
80 40 39
82 44 43
84 48 47
84 52 51
86 56 55
90 60 59
92 64 63
94 68 67
96 72 71
98 76 75
100 80 79
102 84 83
104 88 87
106 92 91
108 96 95
110 100 99 98 95
112 104 103 104 103
114 108 107 110 111
116 112 111 117 120
118 123 128
120 129 136
122 136 144
124 142 152
126 148 160
128 155 169
130 161 177
132 167 185
134 174 193
136 180 201
138 186 209
140 193 218
142 199 226
144 205 234
146 212 242
148 218 250
150 224 258 266
152 231 267 276
154 237 275 286
28
Tablo 3.13’üm devamı. Göğüs
çevresi
(cm)
Canlı ağırlık (kg)
Yaş (gün)
Buzağı (1-70 ) Gençler (161-644 ) İnekler (812-3970)
Dişi Erkek Dişi Erkek
156 243 283 295
158 250 291 304
160 256 299 314
162 262 307 324
164 269 316 334
166 275 323 343
168 281 332 353
170 288 340 362
172 294 348 372
174 300 356 382
176 307 364 391
178 313 373 401
180 319 381 410
182 420
184 430
186 439
188 449
190 458
192 468
194 478
196 487
198 497
200 506
(x) Şekerden, 1990
29
Tablo 3.14.a. Amasyada İsrail Friesian ırkı sığırlarda 0,3, 6,9,12,15 ve 18 ay için belli göğüs
çevresi ölçümlerine karşılık gelen canlı ağırlıklar (x) Göğüs
çevresi
(cm)
Canlı ağırlık (kg)
Yaş (ay)
0, doğum 3 6 9 12 15 18
Erkek Dişi Erkek Dişi Erkek Dişi
80 43.8 44.0 39.0 42.6
82 46.0 46.7 44.2 46.8
84 48.2 49.5 49.4 51.1
84 50.5 52.2 54.6 55.3
86 52.7 55.0 59.8 59.6
90 54.9 57.7 65.0 63.8
92 70.2 68.0
94 75.4 72.3
96 80.6 76.5
98 85.8 808
100 91.0 85.0 84.0 83.0
102 96.2 89.2 90.5 89.8
104 101.4 93.4 97.0 96.7
106 106.6 97.7 103.5 103.5
108 111.8 102.0 110.0 110.4
110 117.0 106.2 116.5 117.2 123.4 98.3
112 122.0 118.4 123.0 124.0 129.1 106.4
114 127.4 114.7 129.5 130.9 134.8 114.4
116 132.6 118.9 136.0 137.7 140.4 122.5
118 137.8 123.2 142.5 144.6 146.1 130.5
120 143.0 127.4 149.0 151.4 151.8 138.6
122 148.2 131.6 155.5 158.2 157.5 146.7
124 153.4 135.9 162.0 165.1 163.2 154.7
126 158.6 140.1 168.5 171.9 168.8 162.8 150.9
128 163.8 144.4 175.0 178.8 174.5 170.8 158.6
130 169.0 148.6 181.5 185.6 180.2 178.9 166.4
132 188.0 192.4 185.9 187.0 174.2
134 194.5 199.3 191.6 195.0 181.9
136 201.0 206.1 197.2 203.1 189.7
138 207.5 213.0 202.9 211.1 197.4
140 214.0 219.8 208.6 219.2 205.2 214.8
142 214.3 227.3 213.0 225.7
144 220.0 235.3 220.7 236.7
146 225.6 243.4 228.5 247.6
148 231.3 251.4 236.2 258.6
150 237.0 259.5 244.0 269.5
152 267.6 251.8 280.4
154 275.6 259.5 291.4
156 283.7 267.3 302.3
158 291.7 275.0 313.3
160 299.8 282.8 324.2 162 290.6 335.1
164 198.3 346.1
166 306.1 357.0
168 313.8 368.0
170 321.6 378.9
172 389.8
174 400.8
176 411.7
178 422.7
180 433.6
30
(x) Şekerden, 1992
Tablo 3.14b. Amasyada İsrail Friesian ırkı sığırlarda muhtelif gebelik ve buzağılama
dönemlerinde belli göğüs çevresi ölçümlerine karşılık gelen canlı ağırlıklar x Göğüs
çevresi
(cm)
Canlı ağırlık (kg)
Gebelik dönemleri Buzağılama dönemi
90. gün 150. gün 210. gün 255. gün Buzağılama 30. gün
150 195.0
152 208.9
154 222.8
156 236.8
158 250.7
160 264.6 216.2 278.8 306.0
162 278.5 236.1 296.8 320.6
164 292.4 256.1 314.7 335.2
166 306.4 276.0 332.7 349.8
168 320.3 296.0 350.6 364.4
170 334.2 315.9 403.3 419.0 368.6 379.0
172 348.1 335.8 415.9 429.6 386.6 393.6
174 362.0 355.8 428.5 440.2 404.5 408.2
176 376.0 375.7 441.0 450.8 422.5 422.8
178 389.9 395.7 453.6 461.4 440.4 437.4
180 403.8 415.6 466.2 472.0 458.4 452.0
182 417.7 435.5 478.8 482.6 476.4 466.6
184 431.6 455.5 491.4 493.2 494.3 481.2
186 445.6 475.4 503.9 503.8 512.3 495.8
188 459.5 495.4 516.5 514.4 530.2 510.4
190 473.4 515.3 529.1 525.0 458.2 525.0
(x) Şekerden, 1992
Türkiye’de üretilen etin gerek iç ve gerekse dış pazarlarda geniş bir alıcı piyasası
bulunmakta, pazarlama ile ilgili herhangi önemli bir sorun görülmemektedir. İç piyasada
mezbahalar, Et Balık Kurumu ve gıda sanayi işletmeleri bol miktarda et talep ettiği gibi, son
yıllarda et, önemli bir ihraç ürünü durumuna da gelmiştir. Hatay’ın ihraç kapıları bulunması
nedeniyle, bu konudaki avantajları daha fazla görülmektedir. Besiciler hayvanlarını besi
sonunda daha çok canlı olarak pazarlamaktadırlar.
15. Sulama, hayvan beslenmesinde bir başka çok önemli konudur. Hayvanların istedikleri
zaman ve miktarda suyu hazır olarak bulabilmeleri, yemden yararlanmayı etkileyen önemli
bir faktördür. Bu nedenle modern besicilik işletmelerinde otomatik sulama istemleri
kurulmaktadır. Bu yolla işçilikten tasarruf sağlandığı gibi, besi randımanı da artmaktadır.
31
4. BESİ YÖNTEMLERİ
Besi, besinin yapıldığı yere göre en genel olarak, a) Mera besisi, b) önce mera ve sonra
ahır besisi ve c) ahır besisi olarak 3 gruba ayrılabilir.
Mera besisi, kıştan çıkan sığırların 2-3 ay otlatılıp, kasaplık kondüsyona ulaştırılıp
satılmasından ibarettir. Türkiye’de meraların son derece az ve kötü olması nedeniyle mera
besisi çok az yapılmakta olup, az karlıdır.
Önce mera sonra ahır besisinde, kesim olgunluğuna merada ulaşmış olan sığırların bir
süre de ahırda beslendikten sonra kesime sevk edilmesidir.
Ahır besisinde ise, pazarlardan toplanan zayıf ve besiye uygun sığırlar belli bir süre
besi ahırında bakılıp, kesim olgunluğuna geldiklerinde kesime sevk edilir.
Besi yöntemlerini besi süresine, besleme programına ve besinin yapıldığı barınaklara
göre 3 e ayırmak mümkündür.
4.1. BESİ SÜRESİNE GÖRE BESİ YÖNTEMLERİ
Sürelerine göre besi kısa, orta ve uzun süreli besi olmak üzere üç çeşittir. Kısa süreli
3-4 ay, orta süreli 4-6 ay, uzun süreli besi 6-12 ay sürdürülür. Kısa süreli beside pembe,
yumuşak ve lezzetli etler üretilirken, orta süreli beside bonfile, pirzola ve rosto gibi değerli
etler elde edilir. Uzun süreli beside elde edilen etler ise lezzetli, gevrek, sulu ve yağ oranı
uygundur. Türkiye’de genellikle orta süreli besi yapılmaktadır.
Kısa süreli besiye kemik gelişimini tamamlamış, ancak besisini almamış zayıf yapılı
sığırlar alınırken, orta süreli besiye kondüsyonu iyi, büyüme çağında olan erkek dana ve dişi
düveler alınır. Uzun süreli besiye ise kondüsyonu düşük, ancak sağlıklı hayvanlar alınır.
4.2. BESLEME PROGRAMINA GÖRE BESİ YÖNTEMLERİ
Besleme programına göre besleme yoğun (entansif) ve kısıtlı besleme olarak 2 ye
ayrılır.
4.2.1. Yoğun (Entansif) Besleme: Hızlı bir canlı ağırlık artışı isteniyorsa, entansif
besi uygulamak gerekir. Bu programda, yüksek oranda kesif yem verilir. Entansif besleme,
mer’a şartlarının uygun olmadığı, hızlı canlı ağırlık artışı istendiği durumlarda uygulanır.
Amaç, besiye alınan sığırların bir an önce esim olgunluğuna ulaştırılmasıdır.
Yoğun besleme programına alınmış sığırları, 6 aylık yaştan itibaren günlük ortalama
1100-1200 gr canlı ağırlık artışı sağlayabilirler. Verilecek rasyon, istenen canlı ağırlık artış
hızına göre düzenlenmelidir. En yüksek canlı ağırlık artışı, kesif yem kullanımının en fazla
olduğu durumlarda alınır.
Buna göre rasyonda enerjice zengin, protein ve diğer besin maddelerince dengeli
olarak hazırlanmış besi yemleri kesif yem olarak tercih edilebilir. Rasyonun, kuru madde
esasına göre %85 i kesif yemden oluşturulabilir. Kaba yem olarak başta mısır silajı olmak
üzere çeşitli silajlar kullanılabilir.
Besi sığırlarına canlı ağırlıklarının %2-2.5 ine kadar kesif yem verilebilir. Bunun
yanı sıra günlük 5-7 kg mısır silajı, 1-2 kg saman, 5-8 kg pancar posası yedirilebilir.
Kesif yem olarak besi sığırlarına besi yemlerinin yanı sıra, özellikle besi döneminin
sonlarına doğru tahıl ve arpa kırmalarının ilave olarak verilmesi doğru bir
uygulamadır. Hayvanların önünde sürekli olarak su bulunmalıdır. Bu uygulama, yem
tüketiminin artmasına ve dolayısıyla canlı ağırlık artışının daha da hızlanmasına katkı sağlar.
Entansif beside özetle aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir;
1. Besiye alınacak hayvanlar ırk, yaş canlı ağırlık, vücut yapısı ve orijinleri dikkate alınarak
seçilmelidir.
32
2. Besiye başlamadan hayvanlar iç ve dış parazitlere karşı ilaçlanmalı, şap ve sığır vebası
aşıları yapılmalıdır.
3. Hayvanlar enerji ve protein ihtiyaçlarına göre dengeli bir rasyonla beslenmeli, yeleme,
tartılarak yapılmalıdır.
4. Hayvanlar besi öncesi tartılıp numaralanmalı ve canlı ağırlıklarına göre gruplara
ayrılmalıdır.
5. Besi süresince canlı ağırlık artışları takip edilmeli, canlı ağırlık arttıkça verilen yem miktarı
da artırılmalıdır.
6. Kesim ağırlıkları, gelir-gider hesabı yapılarak tespit edilmeli,
7. Besi uygun ortamlarda yapılmalıdır.
4.2.2. Kısıtlı (ekstansif) Besleme: Bu besleme şekli, hızlı ağırlık artışının esas hedef
olmadığı durumlarda uygulanır. Örneğin mera imkanlarının iyi olduğu veya kaba yem
maliyetinin çok düşük olduğu durumlarda kısıtlı yemleme yapılabilir.
4.3. BESİ BARINAKLARINA GÖRE BESİ YÖNTEMLERİ
4.3.1. Kapalı Ahır Sistemi:
Kapalı ahırda yapılan sığır besiciliğinde, solunumu irrite eden amonyak, hidrojen
sülfür, karbondioksit ve metan gazları kronik zehirlenmelere yol açar. Bunun yanında yemden
yararlanma ve günlük camlı ağırlık kazancı azalır, karlılık düşer. İştahın azalmasına bağlı
olarak yem tüketimi de azalır.
Besicilik, kapalı bağlı ahırlar, kapalı serbest ahırlar ve açık besi ahırları olmak üzere 3
şekilde yapılabilir.
4.3.1.1.Kapalı bağlı ahır sistemi: Bu sistemde sığırlar ya yarı uzun, ya da kısa bağlı
olarak tutulur. Uzun bağlı sistemde hayvanların yemlenmesi ve hareketi açısından rahat
etmesi düşünülür. Kısa bağlıda yer ve altlık tasarrufu sağlanır. Bağlama özelliğine göre dışkı
toplama ve temizleme şekilleri geliştirilmiştir.
Karlı bir sığır besiciliği yapabilmek için sabit yatırımların düşük seviyede tutulması
gereklidir. Ülkemizde yapılan sığır besilerinin çok büyük bir kısmı kapalı bağlı ahırlarda
kapılmaktadır. Bu ahırlarda sabit yatırımlar fazladır. Sabit yatırım olarak binalar, yem
hazırlama sistemi, kaba ve kesif yem depoları, hayvanların gezinme alanları, gübre çukurları,
yem ve gübre taşıma ekipmanları sayılabilir. Tüm bu yatırımlar, besiciliğin başlangıcında
sermayenin önemli bir kısmının harcanması anlamına gelmekte, bu da işletme sermayesinin
küçülmesine yol açmaktadır. Ayrıca bu ahırlarda yemleme, sulama, gübrenin atılması gibi
işler de daha fazla işçilik gerektirir.
4.3.1.2. Kapalı serbest dolaşımlı ahırlar: Hayvanların serbest hareket etmesine
uygun, hareketleri sınırlamayan, genelde 30-40 hayvanlık bölmelerden oluşan bir alandır.
Günümüzde serbest dolaşımlı mekanlarda hayvanlar için ortak kullanımlı yemlikler ve
suluklar tercih edilmektedir. Serbest dolaşımlı mekanlarda 7-10 baş için ayrı üniteler
düzenlenmesi hayvanlar arasındaki sosyal yapıyı da sağlar. Kapalı mekanlarda her hayvan
için en azından 1.8- 2.5 m2 lik bir alan ayrılmalıdır.
Ülkemizde son yıllarda kapalı bağlı ahırlardan, kapalı serbest ahırlara doğru bir
yönelme söz konusudur. Bunu nedeni, serbest ahırlarda birim alanda daha fazla hayvan
beslenebilmesi ve tırnak hastalıklarının daha az görülmesidir. Ancak bu sistemde hayvanların
arasına girmek gerektiğinden, gübre temizliği önemli bir sorun oluşturur.
Kapalı serbest ahırlar 10-15 baş hayvan alacak şekilde bölmelere ayrılmalıdır.
Mümkünse her bölmeye bir çıkış kapısı yapılmalıdır. Kapalı serbest ahırlarda hayvan başına
3-3.5 m2 alan yeterlidir. Oysa kapalı bağlı ahırlarda hayvan başına 4.5-5 m2 yer gerekir. Bu
sistemde hayvan yoğunluğunun fazla oluşu nedeniyle havalandırma çok önemlidir. Bu
ahırların 2 uzun duvarında pencere yerine 60-80 cm lik mahyada 10-15 cm lik açıklıklar
33
bırakmakta yarar vardır. Kapalı serbest ahırlarda yemler öğünler şeklinde veriliyorsa, hayvan
başına 40-50 cm yemlik uzunluğu hesaplanmalıdır. Eğer yemliklerde sürekli olarak yem
bulunduruluyorsa, hayvan başına 15-30 cm yemlik uzunluğu yeterlidir.
Bölmelerdeki hayvan sayısı 10-15 civarında ise, her bölmeye bir otomatik, ya da yarı
otomatik suluk konulmalıdır. Beton su yalakları yapılacaksa, 2 bölmenin ortasına 30x60 cm
boyutlarında su yalağı yapılabilir.
4.3.2. Açık Besi Barınakları:
Açık besi: Yarı açık ve serbest ahırlarda barındırılan sığırlar daha verimli, sağlıklı ve
canlı olur. Yarı açık ve açık besi sığırı yetiştirmede, yetiştiricinin en fazla korktuğu,
hayvanlarının üşümesidir. Bu doğru değildir. Sığırlar -10Co de optimum düzeyde yaşarlar.
Kritik ısı, -30 Co dir. Kışları sert geçen ve şırı derecede rüzgar alan bölgelerde ahır sistemi
yapılacaksa, en azından rüzgar ve yağmura maruz kalacak yönler kapatılmalı, diğer 2 duvar
açık tutulmalıdır. Bu açık kısımları gerektiğinde örtmek için portatif bir perde sistemi
kurulmalıdır.
Açık besi ahır yapımı için fazla yatırım gerekmez. İşçilik kolay ve dolayısı ile giderleri
daha azdır. Gübre daha kolay temizlenebilir. Hava cereyanı olmadan bol ve temiz hava
sağlanır. Gübre ve ahır kokusu yoktur. Hayvanlarda yağ birikimi az olur. Canlı ağırlık kazancı
azalmaksızın yılın her 12 ayında da besi yapılabilir. Oysa kapalı ahırda yapılan beside yazın
canlı ağırlık artışı azalır.
Açık besi yerleri, zeminde sıvı birikiminin önlenmesi amacıyla hafif meyilli alanlarda
yapılmalı, ulaşım kolay olmalı, besi ünitesi fazla yağış almamalıdır. Bu tür ahırlarda yüksek
nem (%80-90) gelişmeyi olumsuz etkiler. Hava sıcaklığının yüksek olması da gelişmeyi
azaltır.
Sığır besisinde yüksek yem tüketimi ve canlı ağırlık artışına ulaşabilmek, daha fazla
kazanç sağlamak için hayvanın önünde sürekli olarak yem ve su bulunmalı, suluklar
yemliklerden ayrı bir yerde yer almalıdır. Hayvanların su tüketiminde kısıtlama veya suyu
günün belirli zamanlarında verme gibi yollara gidilmemelidir. Açıkta serbest sistemde yem ve
su sürekli olarak serbest bir şekilde tüketime sunulmasıdır.
Ülkemizde yaygın olarak kullanılan kapalı besi ahırı tipi en fazla kullanılmaktadır.
Oysa, kapalı, havasız ve sıcak ortam besi performansını olumsuz etkiler. Kapalı ahır tiplerinin
hayvanların sağlık ve verimleri üzerine olan olumsuz etkileri nedeniyle yarı açık ve açık ahır
tipleri kullanılmaya başlanmıştır.
Hayvanları soğuğa değil, asıl sıcağa karşı korumak gerekir. İklim şartlarının açık besi
için çok uygun olduğu yörelerde bile maliyetleri çok yüksek olan kapalı ahırlar yapılmaktadır.
Burada öz kaynak ve kredi kaynaklarının önemli bölümünün sabit yatırıma bağlanması, asıl
olan işletme sermayesinin yetersiz kalmasına neden olmaktadır. Ülkemizin her tarafında yarı
açık ve açık besi sistemi kullanılabilir.
Oldukça az yatırım gerektiren bu barınaklar T.C. Ziraat Bankası tarafından da kabul
görmekte ve kapalı sistem için verilen tesis ve işletme kredileri bu tip barınaklar için de
kullandırılmaktadır. İlk defa yapılacak besi yerleri için sabit yatırım tutarı çok düşüktür.
Açık sistemde en çok korkulan, kış soğuklarında hayvanların hastalanmasıdır. Oysa
bugün Dünyada açıkta besicilik rahatlıkla yapılmakta ve -17 Co de bile yeterli canlı ağırlık
artışı sağlandığı bildirilmektedir. Açıkta besicilikte, soğuktan değil, sıcaktan korkmalıdır.
Soğukta ve aşırı rüzgarda aşağıdan yukarıya doğru kullanılan perde sistemi ile geçici
önlemler almak mümkündür. Sıcak ise, sığırın iştahını kesen ve canlı ağırlık artışını azaltan
en önemli etkendir. Sıcak günlerde hayvanların korunabilmesi için bir gölgelik yapılması,
üzerine su püskürtülmesi yararlı olur.
Kapalı sistem ahırlarda, yeterince havalandırma sağlanmaması, altlarının ıslak olması
gibi nedenlerden dolayı, daha çok hayvan hastalanmaktadır. Açık sistemde hayvan serbest
34
olduğundan, yeterince yem yer ve su içer. Havalandırma ve gübre atma gibi sorunları yoktur.
Hayvanların korunması için sundurma ve gölgeliklerin kullanılması gibi avantajlı yönleri de
bulunmaktadır.
4.3.2.1. Yer seçimi, düzenlenmesi ve bölmelerin büyüklüğü
Açıkta sığır besisinde hayvanlar yaz –kış açıkta ve serbest olarak besiye alınmaktadır.
Açık besi yerinin seçiminde önemli olan, tarıma elverişli olmayan arazinin güney veya güney
doğuya bakması, sert zeminli, engebeli ve toprak geçirgenliğinin yüksek olmasıdır. Arazi
soğuk ve sert rüzgarlara karşı korumalı olmalıdır. Ayrıca, besi yerinin etrafı sağlam bir
şekilde kontrol altına alınmalıdır. Açık besi yeri için güneye meyilli, toprağı geçirgen, sele
maruz kalmayacak alanlar tercih edilmeli, soğuk ve sert rüzgarlara karşı korumalı araziler
seçilmelidir. Tüm işletmelerde olduğu gibi açık besi için düşünülen yerin, su ve elektriğe de
yakın olması gereklidir.
Eğer arazi düz ve çamur tutma eğiliminde ise, çamuru engellemek için taban
sıkıştırılmalıdır. Ayrıca, en fazla çamur olan kısımlar yemlik ve suluk kenarları olduğu için
bunların etrafına beton dökülmelidir. Beton zemine, yemliğin aksi istikamette %4-6 eğim
verilmelidir. Açık besi yeri bölmelere ayrılmalı ve bölmeler 10-20 hayvan alacak şekilde
düzenlenmelidir. Besi yeri tamamen açık ise, hayvan başına 10-20 m2 (12 m2) net alan hesap
edilmelidir. Besi yeri sundurmalı ise, hayvan başına 2 m2 sundurma altı, 10 m2 padoks
hesaplanmalıdır.
Açıkta besi yerinde bir hayvana ayrılacak yer, hayvanın ırkı, yaşı, cinsiyeti ve
cüssesine göre değişir. Yetişkin hayvan başına 4.5 m2, 1 yaşlılar için 3.6 m2, danalar için 2.1
m2 alan yeterlidir. Bir hayvana ayrılacak alan konusunda yağış miktarı da diğer önemli bir
konudur; Gezinti alanı genel olarak hayvan başına 9-10 m2 hesaplanırken, fazla yağış alan
yerlerde bu alan 20-30 m2 ye kadar çıkmaktadır. Ancak açık besi yerinin bir kısmına gölgelik
yapılırsa bu alan düşmektedir.
Açık besi yerinin düzenlenmesinde sıcaklık, sinek, rutubet, ışık, padoks büyüklüğü,
çamur, yemlik ve sulukların konumu, çit tesisinin çevreye etkisi, rüzgar kıran gibi hususların
dikkate alınması gerekir.
Serbest ahırlarda hayvan başına düşecek yemlik uzunluğu, yemin sürekli olarak
hayvanın önünde bulunup bulunmamasına göre 0.3-0.6 m arasında değişmektedir.
Gölgelik: Sıcak bölgelerdeki açık besi yerlerinde yemliğin olmadığı kenara, ya da bölmenin
ortasına yüksekliği 3 m olan gölgelik yapılmalıdır.
Çitler: Yaklaşık 130 cm yükseklikte yapılması gereken çitlerde dikme olarak 7.5 cm çapında
demir borular kullanılabilir. Yaklaşık 3-4 m aralıkla dikilen bu borular arasına yatay olarak
3-4 sıra çelik halat, demir boru, ya da zincir geçirilebilir. Eğer yörede yeterli ahşap malzeme
varsa, tüm bu detaylar ahşaptan da yapılabilir.
Yemlik ve suluk: Açık besi yerlerinde genellikle bölmelerin bir tarafına yemlik yapılır.
Yemliklerde devamlı yem olacaksa, hayvan başına 15-30 cm, öğün yemlemesi yapılacaksa
60-70 cm yemlik uzunluğu yeterlidir. Yemliklerin ön kenarı zeminden 40-45 cm yüksek
olmalı, yemliklerin genişliği ise 60-70 cm arasında düşünülmelidir. Yemliklere bir boyun
demiri veya bir çelik halat konulması gerekir. Çelik hlatlar gerildiğinde yüksekliği, ayarlı
şekilde yapılabilir. Danalar küçükken daha alçak, danalar büyüdükçe biraz daha yüksek
şekilde germek mümkündür.
İki bölme arasına, ya da her bölmeye beton, metal veya plastikten suluklar
yapılmalıdır. Her 15-20 baş hayvan için 1 suluk yeterlidir. Suluk betondan yapılacaksa, iç
derinliği 40 cm olan 60x60 cm boyutlarında, üst kenarı yerden 60-65 cm yükseklikte bir
havuz uygundur.
35
Sundurma: Açık besi yerinin kuzey cephesi bir duvarla kapatılarak sundurma yapılabilir.
Hayvan başına 1.5-2 m2 alan hesaplanarak inşa edilmesi gereken sundurmanın çatı eğimi,
ahır dışına doğru olmalıdır. Sundurmalı ahırlarda ayrıca gölgeliğe ihtiyaç yoktur.
Hayvan yakalama yeri: Tartım ve ilaçlama gibi amaçlarla hayvanların yakalanabilmesi için
90-95 cm genişliğinde, 160-180 cm yüksekliğinde ve 2-2.5 m. Uzunluğunda bir hayvan
yakalama yerine ihtiyaç vardır.
5.3.2.2. Açık besi yerlerinde verimliliği etkileyen faktörler:
1. Yüksek sıcaklıklar gelişmenin düşmesine neden olur. Bu nedenle gölgelik yapılmalıdır.
Yüksek enerjili dane yemlerle beslenen hayvanlar, sıcaklığın -17 Co ye düştüğü günlerde bile
kilo alırlarken, sıcaklığın +38 Co ve üstüne çıkması durumunda kilo kaybına uğrar ve
hastalanabilirler.
2. Yüksek seviyedeki nem, yem tüketimini ve gelişmeyi azaltır. Ayrıca, nemin düşük oluşu
nedeniyle meydana gelen tozlanma akciğer hastalıklarına yol açar. Bu gibi durumlarda
çevreyi ısıtmak, tozlanmayı azaltır.
3. Besi hayvanları kesif yemle yemlendikleri için su ihtiyaçları yüksektir. Bu nedenle
hayvanların önlerinde devamlı su bulundurmak gerekir.
4. Kışın hayvanların aynı yerde toplanıp çamurlanmaya neden olması, yazın da hava
hareketlerinin önlemesi yüzünden rüzgar kıran önerilmez.
5.Geceleri hayvanları görebilecek kadar aydınlatma sağlanmasında yarar vardır.
6. Kilo almayı yavaşlatması ve besi süresini uzatması nedeniyle çamur sorununu çözmek
gerekir. Çamur, yemlik ve suluklar etrafında daha çok olur. Yemlik ve suluklarda arkaya
doğru %4-6 eğimli beton yapılması, çamurlaşmayı azaltır.
7. En ucuz yemlikler ahşaptan yapılanlardır. Bunların taşınması ve temizliği kolay olmakla
birlikte, betona göre daha az dayanıklıdır. Eğer, yem servis yolu beton ise, burası da yemlik
olarak kullanılabilir.
5.3.2.3. Açıkta besinin avantajları:
1. Ahır yapımı için fazla yatırım gerekmez. Kapalı ahırlara oranla daha uzuz yapılabilirler.
Gölgelik yapılsa bile maliyet yine de çok düşük olmaktadır.
2. Besi yeri etrafının çevrilmesi elektrikli çit veya çitlerle daha ucuz yapılabilir ve işçilik
giderleri azdır.
3. Bu sistemde yılın 12 ayı besi yapılabilir.
4. Sığır sağlığı için çok elverişlidir. Hayvanlarda tırnak uzamaları, ayak ve eklem hastalıkları
ve idrar tutukluğu problemleri daha azdır.
5. Hayvanların hastalıklara mukavemeti artar. Akciğer hastalıkları daha az görülür.
6. Hayvanlar yemleri iştahla yer ve canlı ağırlık artış hızları daha yüksektir.
7. Açık ahırlarda beslenen sığırların karkasları aşırı yağlı olmadığından daha kalitelidir.
Açıkta yapılacak besicilikte özellikle kış aylarında rasyonların yüksek enerjili olması
gerekir.
36
5. BESİYE BAŞLAMA
5.1. HAYVAN SEÇİMİ
İşletmenin karlı olarak çalışabilmesi için, yedirilecek yemleri en iyi bir şekilde
değerlendirebilen ve canlı ağırlık artışı fazla olan hayvanların seçilmesi büyük önem
taşımaktadır. Her şeyden önce, besiye uygun ırklarla besi yapılmalıdır. Et ırkı sığırlar yavaş
gelişmekte ve besi sonundaki canlı ağırlıkları düşük olur. Bölgemizde yetiştiriciliği yapılan
Güney Kırmızı x Siyah Alaca melezleri ise, saf Siyah Alaca hayvanlar besi randımanı
yönünden daha iyidir. Birim canlı ağırlık artışı için gerekli yem miktarı hayvanların yaşına
bağlı olarak artar. Yani, yaşlı hayvanlar 1 kg canlı ağırlık artışı sağlayabilmek için genç
hayvanlara oranla daha fazla yem tüketirler. Üstelik yaşlı hayvanlarda ağırlık artışının büyük
bir kısmı yağ depolanması şeklinde oluşur. Yaşlı hayvanların yaşama payları da yüksek
olduğundan, besici açısından pahalıya mal olmaktadır. Genç hayvanlar aldıkları yemleri kas
ve kemik gelişiminde kullanırlar. Bunların gelişmeleri fazla ve hızlı, verdikleri ette yağ oranı
daha düşük ve etleri daha kaliteli olmaktadır. Bu nedenle, besicilikte karlı buluna hayvanlar 1-
3 yaşında olanlardır.
Hayvanların seçiminde diğer önemli bir husus, cinsiyettir. Erkek hayvanlar dişilere
oranla daha hızlı büyür ve gelişir. Besi sonu ağırlıkları daha yüksek olup, daha fazla miktarda
yenilebilir et verirler. Kastre edilmemiş hayvanlar, kastre edilmiş olanlardan, kastre
edilmişlerse, dişi hayvanlardan daha çok besiye elverişlidir. Dişi hayvanların yemden
yararlanma kabiliyetleri düşük, yağlanma eğilimleri fazladır. Besiye alınacak hayvanların
önceden besiye alınmamış olmaları ve sağlıklı olmaları gerekir.
Besinin başlaması için hayvanların satın alınıp işletmeye getirilmesinden, esas
yemlemeye kadar olan dönem alıştırma ve besi başlatma dönemi olup, normal beslemeye
geçilip, besi yemlerinin verildiği dönemde besi dönemini oluşturmaktadır.
5.2. RASYONUN HAZIRLANMASI
Besicilik işletmelerinde yem katkı maddelerinin ayrı ayrı temin edilip, rasyonların
hazırlanması, maliyeti düşürmesi nedeniyle önemli işlerden biridir. Kesif yemlerin belli
formüller kullanılarak işletmelerde hazırlanması oldukça basit bir iştir.
Bölgesel yem hammaddelerini kullanarak hayvanların gelişmeleri için gerekli olan
enerji, protein, vitamin ve mineralleri içeren basit rasyonların işletmede hazırlanması her
zaman mümkündür. Bu iş için, yem kırma ve karma makineleri kullanılabileceği gibi, kürekle
karıştırılarak da yemler hazırlanabilir. 100 kg kesif yem hazırlamak için gerekli maddeleri
içeren 2 rasyon örneği Tablo 5.1’de verilmiştir. Burada ot, saman, silaj v.b. kaba yemler
rasyon hesaplarının dışında tutulmuştur. Yukarıda örneği görülen yem karmaları besicilik
için, yem fabrikalarında üretilen yemlere, gerek kombinasyon ve gerekse besleme değeri
olarak çok yakındır.
Tablo 5.1. 100 kg yem hazırlamak için kullanılabilecek iki ayrı rasyon örneği (x) Yem maddesi çeşiti Kullanılan miktar (kg)
1. rasyon 2. rasyon
Arpa kırması 43 40
Buğday kepeği 20 25
Pamuk tohumu küspesi 15 10
Melas 20
Kemik unu 1
Kırılmış yulaf-mısır 23
Mermer tozu-vitamin 1
Tuz 1 1
TOPLAM 100 100
(x) Alıç, 1986
37
Besi sığırları bir ahırdan diğer ahıra yoğun yemleme dönemine nakledildiği zaman
verimde azalma beklenmelidir. Etçi ve sütçü melez erkek sığırlar yüksek canlı ağırlığa (>500
kg) kadar beslenecekse, yaklaşık 350-400 kg canlı ağırlıkta bir ayırıma tabi tutulmalı ve
besiye bundan sonra devam etmelidir. Seleksiyon (ayırım) kriterleri olarak canlı ağırlık, canlı
ağırlık artışı rol oynayabilir. Melez besi hayvanları gerek yüksek, gerekse düşük yemleme
yoğunluğunda yüksek günlük canlı ağırlık artışı gösterebilir ve iyi karkas verebilirler. Bu
nedenle son ağırlık 600 kg olana kadar beslenmelidirler.
Ani yem değişikliklerinin olumsuz etkileri vardır. Gözlenen verim düşmeleri,
rumendeki mikrobiyal populasyonun güçlüğü ile ilişkilidir ve yem tüketiminin azalması ile
sonuçlanır. Çeşitli yem maddelerinin ve katkılarının kombinasyonu ile normlara uygun
ihtiyacı karşılayacak rasyonlar oluşturulur. Rasyon hesaplanmasında her bir yem maddesinin
özellikleri, içerdikleri spesifik maddeler veya zararlı maddeler ve bunların tüketilebilme
özellikleri göz önüne alınmalıdır.
Yüksek bir kuru madde tüketimine her şeyden önce çok yönlü bir rasyon ile
ulaşılabilir. HS bakımından zengin rasyonlar şeker pancarı yan ürünleri ve NPN bileşikleri ile
kombine edilebilirler. Kuru kaba yemler kıyılmış meyvelerle birlikte verilerek kuru madde
alımı düzenlenebilir.
Eldeki yem maddeleri ile normlara uygun rasyon hesaplamalarında: 1) Enerji
miktarı, 2)HP miktarı, 3) Kuru madde tüketimi, 4) HS miktarı, 5) sindirilebilir enerji
kullanılmaktadır.
5.3. BESİNİN YÜRÜTÜLMESİ
1. Besiye başlamadan önce besi yeri dezenfekte edilmeli, yemlik, suluk ve çatıdaki eksiklikler
giderilmelidir.
2. Besiye alınacak hayvanlar, fiyatların düşük olduğu dönemlerde satın alınmalı, et
fiyatlarının yüksek olduğu dönemlerde satılmalıdır.
2. Beside kullanılacak yem hammaddelerinin veya yemin tümü, ya da büyük bir kısmı satın
alınmalıdır.
3. Besi yerine getirilen hayvanlara kuru kaba yem verilmeli, hayvanlar 3-4 saat dinlendikten
sonra su verilmelidir.
4. Sonradan besiye katılacak hayvanlar 15 gün süre ile ayrı bir yerde karantinada tutulmalı,
hastalıksız ve sağlam olduğu tespit edilenler sürüye katılmalıdır.
5. Besiye alınan hayvanların bireysel özelliklerini izleyebilmek için her birine kulak küpesi
takılmalı, her birine ait verim kayıt defteri tutulmalıdır. Böylece hayvanlar daha iyi tanınır ve
takip edilebilirler.
6. İç ve dış parazit mücadelesi ile salgın hastalıklara karşı aşılamalar yapılmalıdır.
7. Serbest barındırma uygulanıyorsa, gruplar, birbirine yakın ağırlık ve yaştaki hayvanlar bir
araya getirilerek oluşturulmalıdır.
8. Besiye başlarken hayvanları yeme alıştırmak gerekir. Bu nedenle kesif yem azar azar
artırılarak verilmelidir.
Yemin miktarları ve yemin kaba-kesif yem oranı besi dönemlerine göre değişir;
Pratik olarak
Besi başında; %70 kaba, %30 kesif yem,
Daha sonraları; %30 kaba, %70 kesif yem,
Semirtme döneminde; %10-15 kaba, %85-90 kesif yem verilmesi gerekir.
Yaş pancar posası kullanılıyorsa, canlı ağırlığın %5 ini geçmemelidir.
9. Öğün yemlemesi yapılacaksa, yemleme, mümkün olduğu kadar günün aynı saatlerinde
yapılmalıdır. Hayvanlar günlük tüketimlerinin önemli bir kısmını sabaha karşı
gerçekleştirirler. Dolayısıyla akşam veya gece yemlemesi, sabah yemliklerde yem kalacak
38
şekilde yapılmalıdır. Günde 2 öğün yemleme yapılıyorsa, bir günde verilecek yemin
%40’ı sabah, %60’ı akşam verilmelidir. Çok sıcak bölgelerde akşam verilen yem miktarı
%70’e çıkarılmalıdır.
10. Hayvanlar besi başlangıcında tartılarak besiye alınmalı, besideki gelişmeyi takip etmek
için en az ayda 1 kez tartmaya devam edilmelidir.
11. Açıkta besi yapılacaksa, kış aylarında sıcak ahırlardan satın alınan hayvanlara geniş etkili
bir antibiyotik uygulanmalıdır.
12. Besi bitiminde hayvanlar pazara, ya da kesimhaneye nakledilmeden 12 saat önce yem
verilmemelidir.
13. Nakliye firesi hayvanların cüssesine ve taşınılan mesafeye bağlı olarak %2-5 i bulabilir.
Kamyonla nakilde hayvanlar çok sıkışık olmamalı kamyonda boş yer de kalmamalıdır.
5.3.1. Beside Sağlık
İşletmeye getirilen besi materyaline geçirdikleri stres nedeniyle mutlaka uzun etkili bir
antibiyotik, iç parazitlere karşı kombine bir parazit ilacı uygulanmalı, dış parazitlere karşı da
ilaç yapılmalıdır.
İlk gelişlerinde bir defaya mahsus olmak üzere ADE vitamin kombinasyonu enjekte
etmenin yararı vardır. Daha sonraki vitamin gereksinimleri yeme katılarak verilebilir.
Gerekli aşılar uygulanmalıdır; Şap aşısı mutlaka yapılmalıdır. Bunun dışında şarbon
ve yanıkara gibi hastalıkların aşıları da şayet bu bölgede son yıllarda bu problemler
görüldüysei kesinlikle yapılmalıdır. Ayrıca solunum sistemi enfeksiyonlarına karşı karma
aşıları ve pasteurella aşılarını; uygun görülen clostridyum aşılarını uygulamak yararlı olabilir.
Besinin yapıldığı, ya da danaların temin edildiği yerler açısından leptospirosis şüphesi varsa,
leptozpiroz aşısı yapılması gerekir (Leptoshield 5).
Şap ve diğer bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için temizlik ve dezenfeksiyon
işlemlerine dikkat edilmelidir.
5.3.2. Beside Görülen Önemli Hastalıklar
5.3.2.1. Şap
Çok bilinen ve yaygın bir hastalıktır. Ağızda ve ayaklarda yaralarla kendini gösterir.
Büyük ekonomik kayıplara yol açar. Düzenli aşılama yapmaki temizlik ve dezenfeksiyona
dikkat etmek, besi yerine yeni gelen hayvanları diğerlerinden uzak bir yerde en az 10 gün
karantinaya almak hastalıktan korunmayı sağlayabilir. Hastalığın görüldüğü yerlerde en yakın
veteriner örgütüne haber vermek, başka enfeksiyonların bulaşmasını önlemek için uzun etkili
bir antibiyotik kullanmak gerekir.
5.3.2.2.Solunum sistemi hastalıkları
Solunum sistemi hastalıkları stres faktörleri, vşirüsler ve çeşitli bakterilerin birlikte
oluşturdukları, ekonomik kayıplara sebep olan problemlerdir. Stres faktörleri olarak nakliye,
dengesiz rasyon, kötü barınak koşulları, ani iklim değişiklikleri sayılabilir. Stres faktörlerinin
önlenmesi, aşısı olan virüslere karşı aşılama yapmak, pasteurella aşıları uygulamak önlem
olabilir. Hastalık görüldüğü takdirde uygun antibiyotik tedavisi yapılmalı ve koşullar
düzeltilmelidir.
5.3.2.3. Karın şişkinliği ve mide ekşimesi
Ani ve hızlı kesif yem alımı ile oluşan işkembe ekşimeleri rasyona belli bir alıştırma
devresinden sonra geçilmesi ile önlenebilir. Kaba ve kesif yem oranının iyi ayarlanması, yeme
bazı katkı maddelerinin katılması, şişkinlik halinde uygun ilaçların kullanılması gerekir.
39
Çok ince öğütülmüş yemlerden ve taze baklagil otlarından köpüklü işkembe
şişkinliğini önlemek açısından sakınmak lazımdır.
5.3.2.4. Topallıklar
Yükleme, indirme bindirme esnasında hayvanların çeşitli darbelere maruz kalması
topallıklara sebep olabilir. Taşıma araçlarına gereğinden fazla hayvan yüklemek, yükleme ve
indirme sırasında dikkatli davranmak bu tip problemleri önleyebilir.
Ayak çürüklüğü ise, iyi drene edilmemiş besi yerlerinde görülen, topallıklara sebep
olan, önlenmesi daha zor bir hastalıktır. Yeme iyotlu ve çinkolu bileşiklerinkatılması,
ayakların temiz tutulması için besi yeri tabanının iyi drene edilmesi önlem olabilir. Hastalık
görüldüğü takdirde uzun etkili antibiyotikler, göztaşı veya formollü ayak banyoları tedavide
etkili olur.
5.3.2.5. İdrar taşları
Su tüketimi azlığı, yemdeki Ca-P dngesizliği, vitamin A yetersizliği besi
hayvanlarında idrar taşlarına sebep olabilir. İdrar taşı problemi olduğu zaman yem ve su
analizleri yapmak gerekir. Şamandralı suluklar ile serbest sulama yapmak, yemdeki Ca-P
dengesini ayarlamak, rasyona sodyum klorür (tuz), amonyum klorür katmak idrar taşlarını
önler.
5.3.2.6. Yaralanmalar
Padoksların aşırı kalabalık olması, yemlik mesafesinin uygun olmaması, padokslara
yeni hayvan konulması gibi durumlarda danaların birbirini yalaması söz konusu
olabilir.Birbirine alışmış dana gruplarına dışardan yeni hayvankatmamak, hayvan başına 10
m2 veya daha fazla alan ayırmak, yemliği gün boyunca dolu tutmak, besi yerine sık sık insan
girmesini önlemek yaralanma olaylarını engeller.
5.3.2.7. Küflü gıda zehirlenmeleri
Yüksek oranda nem içeren danelerin stoklanması sonucu küflenmesi ve bunların yeme
konulması, besi danalarında zehirlenmelere veya yemden yararlanma oranının düşmesine
neden olur. Yeme soydun bi karbonat veya mermer tozu katılmış olması hafif olaylarda
problemi kendiliğinden çözer. Yüksek nem içeren dane yemleri stoklamamak, eğer stoklamak
gerekiyorsa, %5 lik propiyonik asit ile işleme tabi tuttuktan sonra depolamak, küflü olduğu
fark edilen yemleri besi hayvanlarına vermemek yerinde olur.
5.3.2. 8. Ani ölümler
Hiçbir belirti görülmeksizin danaların ani ölümü halinde clostridyum ve hemofilus
somnus enfeksiyonları şüphesiyle laboratuar tahlili yaptırmak, şayet bunlardan birisi
saptandıysa uygun aşılar kullanmak gerekir. En uygunu bu aşıların besi başlatma programına
alınmasıdır.
5.3.2. 9. Üre zehirlenmeleri
Dana besisinde üreli rasyon kullanılması halinde, ürenin yanlışlıkla fazla katılması,
ürenin yeme homojen olarak karıştırılmamış olması, rasyonda uygun enerji kaynaklarının
bulunmaması durumlarında üre zehirlenmeleri oluşabilir. Üreli rasyon kullanıldığında
danaların alıştırma periyodu geçirmeleri sağlanmalı, ürenin katılması ve karıştırılması
esnasında dikkatli olunmalıdır. Rasyon formüle edilirken, uygun enerji maddelerinin
bulunmasına, özellikle melas kullanılmasına önem verilmelidir.
40
6. BESİDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ÖNEMLİ KONULAR
Sığır besisinde dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibi sıralanabilir;
1. Besinin verimliliği ırka, yaşa, cinsiyete, sağlığa ve hayvanın kondüsyonuna (genel
görünüşüne) bağlı olarak değişir.
2. Irk, yaş, cinsiyet ve vücut yapısı gibi özellikler hayvan seçiminde dikkate alınmalı, besiye,
genç ve zayıf yapılı hayvanlar ile başlanmalıdır.
Besiye alınacak hayvanların dış yapıları arızasız olmalı, iskelet yapısı hayvan zayıf da
olsa, görkemli olmalı, sırt, bel ve sağrıları geniş olmalıdır.
3. Nakliye esnasında strese neden olan açlık, susuzluk ve sıkışıklıktan kaçınmalı, yeterli yem
ve su verilmelidir.
4. Besi hayvanları dışarıdan getirilmişse, veteriner hekim kontrolünden geçirilmeli, herhangi
bir sağlık problemi olmamasına dikkat edilmelidir. Çünkü, sağlık problemi olan hayvanlar
üretim maliyetini artırır. Besi başlangıcında özellikle şap gibi salgın hastalıklara karşı olmak
üzere bulaşıcı hastalıklara karşı gerekli koruyucu aşılar zamanında yaptırılıp, hastalığa
yakalanma riski azaltılmalı, iç ve dış parazitlere karşı mücadele yapılmalı, parazit
mücadelesine, düzenli olarak devam edilmelidir.
5. Satın alınan hayvanlar 15 gün karantinada tutulduktan sonra besiye katılmalıdır
6. Ahır ortamı uygun olmalı, ahırların temiz, havalandırmanın tam, kuru ve aydınlık olmasına
dikkat edilmelidir. Havalandırma, cereyan oluşturmadan sağlanmalı, ahırlar çok nemli ve
sıcak olmamalıdır. Kapalı ahırlar için en uygun sıcaklık 10-15 Co dir. Ahır zemini ıslak
olmamalı, altlıklar düzenli olarak temizlenmelidir. Yemlik ve suluklar yeterli olmalıdır. Besi
bitiminde ahır temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir
7. Besinin karlılığını artırmak için hayvan ve yem materyali en uygun biçimde
kullanılmalıdır.
8. Besiye alınan hayvanlar dengeli yem karmaları ile beslenmeli ve yem maliyeti
düşürülmeye çalışılmalıdır.
9. Kesif yem hayvanlara ihtiyaçları kadar ve alıştırarak verilmelidir.
10. Yeni bir besi yemine başlarken, hayvanları birkaç gün için önceki yemden, yeni
başlanacak yeme karıştırılarak alıştırmak gerekmektedir. Yeni yemden verilen miktar her gün
azar azar artırılır. Bu durum, bütün yemler için geçerlidir. Aksi halde hayvanlar yeni yemi ilk
birkaç gün iştahsız tüketirler.
11.Yemi kullandıktan sonra kalan yemin korunmasına dikkat edilmelidir (Kapalı, kuru ve
serin yerde saklanmalıdır).
12. Yeterli canlı ağırlık artışı sağlamak ve hastalıklara karşı dayanıklılığı artırmak için
vitamin ve mineral takviyesi yapılmalıdır.
13. Yemler, bozulmayacak ve küflenmeyecek şekilde uygun şartlarda muhafaza edilmelidir.
14. Yemlerin, ızgaralı zemin üzerinde üst üste 5 çuvalı geçmeyecek şekilde istif edilmesine
dikkat edilmelidir.
15-Hayvan barınakları yeterince havalandırmayı sağlayacak pencere ve bacalara sahip
olmalıdır. İklim özelliklerine göre kışları çok sert geçmeyen bölgelerde yarı açık barınaklar
tercih edilmelidir. Yarı açık barınakların kuzey kesimleri kapalı olmalıdır.
16. Hava sirkülasyonu, direkt olarak hayvanlara temas etmeden ortamda birikmiş gazlar ve
karbondioksit yerine oksijen transferi sağlanmalıdır.
17. Kapalı ahırlarda biriken amonyak gazı, hayvanların yemden yararlanmalarını geriletir,
solunum problemi yaratır ve bunun sonucunda beklenen verim alınamaz. Havalandırma
sayesinde aynı zamanda ortamdaki fazla rutubet de alınmış olur.
18.Kapalı ahırların ısı takibi de çok önemlidir. +21 Co nin üzerindeki ısı ortamında bulunan
hayvanlarda aşırı sıcaktan dolayı stres oluşur. Bu nedenle iştahsızlık başlar, yem tüketimi
düşer, beklenen verim alınamaz. Kapalı ahırlarda verimi etkilemeyecek en uygun sıcaklık 10-
15 Co dir.
41
19.Hayvanların tüketeceği su ahır ortamında daima hazır bulundurulmalı ve temiz olmasına
dikkat edilmelidir. Bunun için otomatik suluklar en iyisidir.
20. Açık veya yarı açık ahırlarda besi yapılıyorsa, soğuk havalarda -10 Co ve altındaki
sıcaklıklarda besleme programına ilave enerji verilmelidir. Sürüdeki değişimler dikkate
alınarak %10-12 ilave yeterli olur.
42
7. KABA YEMLER
Mera, biçilmiş yeşil yemler, silaj ve kuru ot gibi yemlere genel olarak “kaba yem”
denir. Kaba yemlerde ham selüloz oranı yüksek, enerji oranı ise düşüktür. Buna karşın “kesif
yem” denen dane yemler ve tohumlar yüksek oranda enerji ve düşük oranda ham selüloz
içerirler.
Fizyolojik ve ekonomik nedenlerle süt sığırı rasyonlarının önemli kısmını kaba yemler
oluşturur. Sığırların toplam kuru madde alımının, yüksek verimli ineklerde %60-65’i, düşük
verimli veya kurudaki ineklerde ve 10-12 aylık yaşın üzerinde olan düvelerde ise, daha fazlası
kaba yem ile karşılanabilir. Süt sığırlarının tükettiği KM’nin, en az %15’i ham selüloz
olmalıdır. Bu yüksek ham selüloz oranı, rumenin normal fonksiyon yapması için gereklidir.
Sığıra verilen rasyonda ham selüloz oranının düşük olması, hem rasyonun hazmedilebilme
derecesini, hem de süt yağını azaltır. Kaba yemden sağlanan her birim besin maddesi, kesif
yemden sağlanandan çok daha ucuza gelir.
Süt sığırı beslenmesinde kullanılabilecek çok çeşitli kaba yem vardır. Baklagil çayır
otları, baklagiller ve mısır bunlar arasında sayılabilir. Bu ürünler kuru ot, silaj, çayır veya
parçalanmış yeşil yem olarak kullanılabilirler.
Kaba yem olarak başlıca 3 alternatif vardır; mera veya biçilmiş yeşil yem, silaj, kuru
ot. Uygulamada, bu 3 esas alternatifin çeşitli kombinasyonlarının kullanılması mümkündür.
Bir işletmede hangi kaba yemlerin yetiştirilip yemlemede kullanılacağı şu şartlara
bağlıdır; İklim şartları, yem bitkileri için ayrılabilecek arazi miktarı, yemin hasat edilip
taşınmasında kullanılabilecek mevcut iş gücü, yem depolama imkanları, rasyonun
dengelenmesinde kullanılacak kesif yem sağlama olanakları ve maliyeti.
Sığırlara yedirilen kaba yemin kalitesi oldukça önemlidir. Kaba yemin yüksek kalitede
olması onun lezzetini, besin maddesi muhtevasını ve hazmedilebilirliğini artırır. Kaba yem
kalitesi üzerine en başta olgunluk derecesi olmak üzere, hasat ve depolama şartları da
etkilidir.
7.1. MERA
Hayvanların üzerinde otladıkları alandaki tüm bitkiler “mera” olarak isimlendirilir.
“Mera” deyimi çok yıllık çayırları, baklagilleri ve çayır-baklagil karışımlarını kapsar. Genç
meralar lezzetli ve besleyici olup, protein, vitaminler ve mineral maddeler bakımından
zengindirler.
Meranın, süt sığırı kaba yem kaynağı olarak bazı avantajları vardır. Mera
beslemesinde yem hasadı hayvanlar tarafından yapıldığından hasat, depolama ve yemleme
gideri yoktur. Mera, özellikle küçük sürüler için uygun bir kaba yem kaynağıdır.
Mera beslemesinin dezavantajları şu şekilde sıralanabilir; .
-Mera kalitesinin değişken olması,
-Birim alandan sağlanan verimin az oluşu,
-Düzensiz otlatma nedeniyle yaprak kaybının olması ve bunun sonucunda besin
maddelerinden maksimum düzeyde yararlanılamaması,
-Meradaki kaba yem analizlerinin doğru bir şekilde yapılamaması nedeniyle modern yemleme
programlarına uymaması
Mera, iş imkanı kısıtlı olan meyilli arazilerde kurulmuş, kaba yem kalitesine az önem
verilen işletmelerde süt vermeyen sığırlar ve düveler için en büyük besin maddesi kaynağı
olarak önemini her zaman korumaktadır. İyi bir mera aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır;
- Genç olmalıdır; En iyi mera, genç olandır. Genç kalabilmesi için ise, büyüme aktif biçimde
sürdürülmelidir. Bu şekilde büyüyen meralar yüksek değerde protein içerirler. Protein düzeyi
genellikle KM esasına göre %15, hatta daha yukarı olabilir. Genç mera bitkileri yumuşak
43
olup, içerdikleri ham selüloz ve lignin miktarları, kart mera bitkilerine oranla daha azdır. Bu
nedenle de hazmedilebilme dereceleri yüksektir. Genç meralar bütün vitaminler veya onların
pro vitaminleri, Ca ve P bakımından zengindir. Bitki büyüyüp kartlaştıkça ihtiva ettiği
vitaminlerin ve minerallerin miktarlarında azalma olur.
- Sıkı bitki örtüsüne sahip olmalıdır: İyi bir mera, sıkı bir bitki örtüsüne sahip olmalıdır.
Meranın genç olması halinde bir süt ineği ortalama olarak %10-30 oranında KM içeren 60-
70 kg/gün mera otu yiyebilir.
- Üzerindeki bitkiler otlamaya uygun boyda olmalıdır: Meradaki otların boyu, yaklaşık 15
cm olduğunda sığırlar çok iyi otlayabilmektedirler. Otlar çok kısa ise sığır bir defada çok az ot
koparabilir. Çok uzun olduğunda ise, hayvan otları 10-12 cm derinlikten kopararak otlar.
Ayrıca, otların çok uzun olduğu meralarda yapraklar ve gövdeler birbirinden çok ayrık olduğu
için her ısırışta çok az ot koparılabilir.
- Lezzetli ve hazmedilebilir olmalıdır: İneğin yiyebileceği yem miktarı ve yediği yemi
çevirebildiği sütün sağlayacağı gelir, kaba yemin lezzetliliği ve hazmedilebilirliği ile ilgilidir.
Olgunlaşma ile bitkilerin bileşimlerinde olan değişme, bitkiden bitkiye belirli oranlarda fark
eder. Bir kısım otlar, mera mevsimi ilerledikçe odunlaşıp, lezzet ve hazmedilebilirliğini kısa
süre içinde kaybederler. Buna karşın, baklagil otlarının çoğu, lezzet ve besleyici değerlerini
ilk söylenenlere oranla daha uzun süre koruyabilirler. Meranın baklagiller ve muhtelif çayır
otlarından oluşması, tüm otlatma mevsimi boyunca lezzetli ve besleyici kalmasını sağlar.
- Tüm mera mevsimi boyunca otlatma imkanı olmalıdır: İyi bir merada erken ilkbahar ve
geç sonbahar da dahil olmak üzere, tüm otlatma mevsimi boyunca farklı büyüme özelliği
gösterirler. Merada tüm mevsim boyunca bol miktarda yem bitkisi bulunmadıkça inek süt
verimini üniform olarak sürdüremez.
- Mera barınağa uzak olmamalıdır:
-Yeterli içme suyu imkanı bulunmalıdır: Kurak ve sıcak aylarda meradaki hayvanlar için
içme suyunun önemi çok büyüktür. Sığırlar, her zaman fazla miktarda suya gereksinmekle
birlikte, sıcak havalarda bu ihtiyaç daha da artar. Eğer merada doğal su kaynağı yoksa, daha
başka yollarla hayvanlara su içme imkanı mutlaka sağlanmalıdır.
- Mera uygun şekilde çitlenmiş olmalıdır: İyi bir meranın etrafı çitle çevrilmiş olmalıdır.
Dönüşümlü otlatma yapabilmek için pahalı olmayan portatif çitler uygundur. Otomatik
kontrollü, bir veya 2 hatlı elektrikli çit bu amaç için idealdir. Dönüşüm için çitlerin yer
değiştirmesinde gereksinilen işgücü ihtiyacı çok azdır.
7.1.1. Mera Çeşitleri:
Mer’alar çok değişik kriterlere göre sınıflandırılırlar. En çok kullanılanlar bitkinin tek
veya çok yıllık olduğuna, veya bitkinin en fazla büyüdüğü mevsime göre yapılan sınıflama
şeklidir.
7.1.1.1. Bitkinin tek veya çok yıllık olduğuna göre sınıflama
a Sürekli meralar: Karşılaştırılması yapılan diğer ürünlere oranla, çok daha az iş ve bakım
gerektirir. İyi bakıldığı takdirde yıllarca kalabilir. Her yıl toprak hazırlama ve iş masrafı
gerektirmez. Sürekli meralar belli aralıklarla gübrelenmelidir. Ancak bitkisel tarım alanlarında
yetiştirilen diğer ürünlerde olduğu gibi fazla miktarda gübreye ihtiyaç yoktur. Mera arazisi
sürekli olarak bitki ile örtülü olduğundan, toprak erezyonu problemi de mevcut değildir.
Çok erken sığır sokmamak, aşırı otlatmamak, belli aralıklarla sistematik olarak
gübrelemek şartıyla meralardan yüksek miktarda besin sağlanabilir.
Sürekli meraların başlıca dezavantajı, meralama mevsiminin sonlarına doğru, gereken
miktarda yem üretememeleridir. Meradaki bitkiler kartlaştıkça protein, vitamin ve mineral
madde içerikleri ile lezzetleri azalır, daha güç hazmedilirler. Bu nedenle otlatma mevsiminin
44
sonlarında bu eksikliği tamamlamak için, geçici meralar ve yaz silajı gibi ilave yemlerin de
sağlanması gerekir.
Sürekli meraların otlatma mevsimi boyunca üniform yem üretebilmeleri için yapılan
araştırmalar olumsuz sonuç vermiştir.
Meranın toplam kuru madde (KM) verimi, bölgeden bölgeye ve meradan meraya
olduğu gibi, aynı merada bile yıldan yıla değişir.
Sürekli meralar çok yıllık bitkilerden oluşur. En uygun şartlar altında yıllarca
kullanılabilmeleri mümkün olup, birkaç yılda bir sökülmeleri gerekmez. Sürekli meralardan
sağlanan yem miktarı, meraya uygulanan bakımla yakından ilgilidir.
“En iyi” denilebilecek mera bitkisi bölgeden bölgeye fark eder. Aslında sürekli mera
olarak baklagil ve muhtelif çayırların karışımı uygundur. Ayrıca merada hem erken gelişen,
hem de geç gelişen bitkilerin bulunması, yemin, otlatma mevsimi boyunca daha eşit bir
şekilde dağılmasını sağlar. Her bölge için sürekli mera bitkisi olarak o bölgeye en iyi adapte
olabilen bitkiler seçilmelidir.
Türkiye’de en fazla ekimi yapılan sürekli mera bitkileri yonca ve korungadır. Ayrıca,
muhtelif üçgül çeşitleri de bu amaç için kullanılmaktadır.
Çok yıllık mera tesisinde ilk yıl, bir buğdaygil ile birlikte ekim yapılması, genel bir
uygulamadır.
Tüm Dünyada meraların gittikçe azalmasının en önemli nedeni, aşırı otlatmadır.
Ancak aşırı otlatmanın etkisi, meradaki bitki çeşidine bağlıdır. Baklagiller ve uzun çayır
otları, kısa çayır otlarına oranla aşırı otlatmaya daha az dayanıklıdırlar. Aşırı otlatma ile
bitkiler yok olduğundan, meradaki bitki örtüsü gittikçe zayıflar. Yağışın az olduğu bölge ve
mevsimlerde aşırı otlatmanın olumsuz etkisi daha fazladır. Normalden az otlatma da bitkiler
lezzetlerini kaybedeceği için mera yararlılığını olumsuz etkiler.
İlkbaharda meralar iyice gelişinceye kadar ve geç sonbaharda hayvanlar meraya
sokulmamalıdır.
Hayvanlar tüm otlatma mevsimi boyunca aynı merada tutulurlarsa, meranın üniform
şekilde otlatılması mümkün olmaz. Çünkü, bu takdirde sığırlar meranın, barınağa yakın olan
kısımlarını tercih ederler. Bu durumda, barınaktan uzak olan kısımlara ise, meradaki bitkiler
iyice kartlaşana kadar gitmemiş olurlar. En iyi otlatma şekli, meranın büyüklüğüne ve
otlayacak hayvan sayısına göre merayı 2 veya daha çok kısma ayırıp, dönüşümlü bir otlatma
sistemi uygulamaktır. Böylece hayvanların sürekli olarak normal gelişmiş, maksimum
düzeyde besin maddesi içeren ve lezzetli olan mera bitkileri ile beslenmeleri mümkün olur.
Gübreleme işleminden meralar önemli derecede yararlanırlar. Meradan sürekli olarak
üniform bir verim sağlayabilmek için, bitkilerin topraktan aldıkları besin maddeleri, muhtelif
gübreler vasıtasıyla, toprağa yeniden döndürülmelidir. Gübre uygulama şekli, toprağın tipine
ve daha önce gördüğü muameleye bağlı olarak meradan meraya büyük ölçüde değişir. Eğer
toprak asit özellikte ise, diğer gübre uygulamalarından önce, toprağa bir miktar kireç
verilmelidir. Kireçleme ve gübreleme işlemleri, toprağın analiz sonuçlarına göre yapılmalıdır.
b) Geçici meralar: Hayvanların 1 yıl süre ile otlatılabildiği yıllık meralardır. Toprak
hazırlanması ve ekim, fazla miktarda işgücü gerektirir. Bu meraların en büyük üstünlükleri,
sürekli meralara oranla daha fazla verim vermeleridir.
Fiğ, Türkiyede en fazla ekilen tek yıllık mera bitkisidir. Ancak, beslemede
kullanılırken, içerdiği siyan asiti dikkate alınmalıdır. Aşırı miktarda yedirilmesi halinde ölüme
neden olabilir.
Sudan otu, yılın her zamanında ekilebildiği ve kurağa dayanıklı olduğu için uygun bir
geçici mera bitkisidir. Ancak Türkiye’de fazla ekim alanı yoktur. Bazen, kuraklık veya don
nedeniyle merada büyüme durduğu zaman, sudan otu meralarında otlayan hayvanlarda prusik
asit zehirlenmesi görülebilir. Yeni büyüyen taze sudan otunda prusik asit miktarı en yüksek
45
düzeyde olduğunda, bitki boyu 40-45 cm olana kadar hayvan otlatılmamalıdır. Donmuş sudan
otu meralarında hayvan otlatılmamalıdır. Buna karşın donmuş sudan otu meralarından alınan
yem kuru ot veya silaj olarak değerlendirilebilir.
Akdarı (sorghum), yeşil biçilen geçici bir mera bitkisi olarak sudan otuna yakın
değerdedir. Her ikisi de otlatılması, ya da biçilmesi gereken zamana göre ekilebilir. Ekimden
6-8 hafta sonra otlatmak mümkündür. Ak darı, sudan otuna oranla daha az lezzetlidir.
Bununla birlikte başka alternatif olmaması halinde sığırlar akdarıyı iyi yerler. Akdarı prusik
asit içermez. Ancak süt yağ oranını düşürür.
Sudan otu ve akdarı’nın her ikisi de dönüşümlü otlatma sistemiyle otlatılmalıdır. Her
ikisinde de otların boyu 40-45 cm olana kadar meraya hayvan sokulmamalıdır.
46
8. KAYNAKLAR
Akman, N.K. Özkütğk, S. Kumlu ve S.M. Yener, 2000. Türkiye’de sığır yetiştiriciliğinin
geleceği. Türkiye Ziraat Mühendisleri V. Teknik Kongresi. 17-21 Ocak 2000. 741-
763.
Alçiçek, A., Tarhan, F., Özkan, K., Adışen, F. 1999. İzmir İli ve civarında bazı süt sığırcılığı
işletmelerinde yapılan silo yemlerinin besin madde içerikleri ve silaj kalitesinin
saptanması üzerine bir araştırma. Hayvansal Üretim, 39-40: 54-63.
Alçiçek, A., Karaayvaz, K. 2003. Sığır besisinde mısır silajı kullanımı. Animalia 203: 68-76.
Allen, D. And B. Kilkeny, 1986. Planned beef production. Collins Professional and
Rechnical Books. Wiliam Collins Sons & Co. Ltd. London.
Alıç, K., 1986. Süt sığırlarının beslenmesi ve bakımı. Yayın no: 9; Tarım, Orman ve Köyişleri
Bakanlığı İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı 1 No lu Merkez İkmal Müdürlüğü
Basımevi, ANKARA.
Anonim, 1984. Nutrient requirement of beef cattle. National Research Council National
Academy Pres. Washington DC.
Anonim, 1999. Hayvancılıkta Genel Bilgiler. Tarım orman ve Köyişleri Bakanlığı. Ziraat
İşleri Genel Müdürlüğü. Merkez İkmal Müdürlüğü Basımevi. Yeni Mahalle-
ANKARA
Anonim, 2002a. www.citcinet.com/urunler/tmmisir.htm.
Anonim. 2002b. www.t.m.m.obzmo.org.tr/docs/8.plan.doc
Çağlar, H.,Şekerden, Ö., 1993. Yerlikara sığırlarda bazı vücut ölçülerinden yararlanarak canlı
ağırlığın tahmini üzerinde bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniv. Zir. Fak. Derg., 8 (1), 45-56,
Samsun.
Çete, N. Ve C. Sarıcan, 1998. Silajlık yem bitkileri üretimi ve silaj yapımı. U.S. Grain
Council.
Dellal, I., H. Ege ve S. Tan, 2001. Türkiye’de mısır aez talep ve dış ticareti. Türk-KOOP
EKİN. 5.16: 64-69
DLGa, 1997. Leistungs-und Qualitatsgerechte Bullenmast. DLG-Information 2/1997.
DLGb, 1997. Futterwerttaabellen. Wiederkauer. DLG-Verlag, Frankfurt.
Karakuş, Ü. 2000. Hayvancılıkta çayır mera ile kaba yem gereksinimi ve yem sanayi, Türkiye
2000, Hayvancılık Kongresi, 31 Mart-2 Nisan 2000. Ankara.
Kılıç, A. 1986. Silo Yemi. Bilgehan Basımevi, Bornova, İzmir.
Koca, Y. 1999. Hayvancılık Kongresi ve Yem Sektörü. Yem Magazin, Mart 7-13.
Kumlu, S. 1999. Damızlık ve kasaplık sığır yetiştirme. Setma matbaası, Ankara. 166 sayfa.
Phipps, R. And M. Wilkinson, 1985. Maize Silage. Chalmcombe, publications, 13. High
Şekerden, Ö., Özkütük, K., 1990. Büyükbaş Hayvan Yetiştirme. MKÜ Lisans Ders Programı
Sayfa. 7, Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 122, ADANA.
Şekerden, Ö., 1990. Jersey sığırlarında canlı ağırlığın muhtelif vücut ölçüleri ile ilişkisi.
Ondokuz Mayıs Üniv. Zir. Fak. Derg. 5(1-2), 177-189, Samsun.
Şekerden, Ö., Kuran, M., Ovalı, A.Y., Şen, O.S., 1992. Siyah Alaca sığırlarda muhtelif vücut
ölçülerinden canlı ağırlığın tahmin imkânları. Doğa Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg.,
16(1), 93-102, Ankara. Anim. Breed. Abst., 1993, 61(8), 529.
Şekerden, Ö., Aydın, N., 1992. İsrail Friesian sığırlarında canlı ağırlığın muhtelif vücut
ölçüleri ile ilişkisi ve göğüs çevresinden yararlanarak canlı ağırlığın tahmini.Doğa Türk Vet.
ve Hay. Derg., 16(2), 341-352, Ankara.
Woods Drive, Marlow Bottom, Morlown Bucks. SL 73PU, September, 48 p.
Yaylak, E., Alçiçek, A. 2003. Sığır besiciliğinde ucuz bir kaba yem kaynağı: Mısır silajı.
Hayvansal Üretim 44(2): 29-36.
Yılmaz, O. 2001. Organize besi bölgeleri projesi. Ziraat Mühendisliği, Ekim-Aralık 2001.
335: 26-29.
47
9. ÖRNEK BESİ SIĞIRI PROJELERİ
9.1. 150 BAŞ KAPASİTELİ BESİ SIĞIRCILIĞI FİZİBİLİTE RAPORU
9.1. PROJENİN ÖZETİ
Projenin adı : Besi sığırcılığı işletmesi
Yatırımcı kuruluş/kişi :
Kuruluş yeri:
Yatırım türü : Besi sığırcılığı tesisi.
Projenin kapasitesi : Besi sığırcılığı, 150 baş
Yatırımın temin planı
Başlama tarihi :
Bitiş tarihi :
Elektrik gücü (Kw) :
İstihdama katkısı : 2 kişi
Yatırım tutarı:
Sabit yatırım tutarı : 847.878 TL
İşletme sermayesi : -
Toplam yatırım : 847.878 TL
Projenin finansmanı
Öz kaynak (%50) : 423.939 TL
IPARD (%50) : 423.939 TL
Toplam finansman : 847.878 TL
Projeni gelir ve giderleri :
9.1.1.Genel Bilgiler
9.1.2. Projenin Gerekçesi
Ekonomik ve toplumsal birçok objektif gerekçe, tarımı Türkiye için vaz geçilmaz
kılmaktadır. Çünkü, satılabilir sanayi ürünleri üretmek durumunda kalan Türkiye, bu oluşumu
büyük ölçüde tarımdan sağlayacağı girdilerle, hammaddelerle sağlamak zorundadır. İmalat
sanayimiz büyük ölçüde tarıma bağlıdır. Bunun yanında özellikle hayvansal besinler
yönünden son yıllarda yetersizlik içinde olan Türk halkının sağlıklı geleceği için, hayvancılık
sektörü üretimine muhtaçtır. Bugün, et ve süt dahil olmak üzere hayvansal besin tüketimi
bakımından çağdaş ölçütlerin çok gerisinde bulunan toplumumuz, Avrupa ülkeleri
tüketiminin 1/3 ü kadardır.
Türkiye arazi büyüklüğü bakımından Rusya’dan sonra Avrupa’da en büyük toprak
büyüklüğüne sahiptir. Bu verimli ve geniş topraklarda çok çeşitli tarımsal üretim yapılabilir.
Ayrıca ülkenin coğrafi ve iklimsel özellikleri büyük bir hayvan varlığının oluşmasına neden
olmaktadır.
Türkiye, gıda maddeleri konusunda kendine yeterli olabilecek Dünyadaki nadir
ülkelerden biridir. Son yıllarda bazı gıda maddelerinin ithal edildiği görülmekte ise de, bunlar
genelde lüks tüketim malzemeleridir. İthal edilen hayvansal gıda maddeleri hatalı politikalara
dayanmakta ve hazırlanan bu projenin ne kadar önemli ve gerçekçi olduğunu açıkça
göstermektedir. Türkiye, hayvan varlığı itibariyle Avrupa birliği ülkelerinde birinci, Dünya
ülkeleri arasında ise 7. sırada yer almaktadır.
Dünya ülkelerini gittikçe ciddileşen ölçüde tehdit etmeye başlayan gıda krizine
rağmen, Türkiye sahip olduğu büyük potansiyelini, henüz tam anlamıyla kullanamamaktadır.
48
9.1.3. Projenin Plan Programlarla İlişkisi
Dokuzuncu kalkınma planı (2007-2013) Hayvancılık özel ihtisas komisyonu
raporunda yer verilen Tarım Stratejisi belgesinde hayvancılık alanında sektörün vizyonunun;
“Ülke kaynaklarını etkin kullanarak; verimli, yüksek katma değer yaratan, kaliteli,
yeterli, rekabetçi, üretici refahını yükselten, çevreye duyarlı, güvenilir, izlenebilir, ürün
çeşitliliği yüksek, sürdürülebilir hayvansal üretim yapan bir hayvancılık sektörü”
ifadesiyle ortaya konması, büyük bir önem arz etmektedir. Yine aynı belgelerin “stratejik
amaçlar” başlığı altında belirtilen tespitler yer almaktadır.
Sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde kaliteye dayalı üretim artışı ile gıda güvenliği ve
gıda güvencesinin sağlanması,
- Üreticilerin gelir düzeyinin yükseltilmesi ve istikrarın sağlanması, üretim maliyetlerini
azaltıcı ve teknolojik gelişimi hızlandırıcı tedbirlerin uygulamaya konulması yoluyla
üreticilerin rekabet düzeylerinin yükseltilmesi,
- Tarımsal pazarlama alt yapısının iyileştirilmesi ve üreticilerin pazara erişim düzeylerinin
artırılması, tarım-sanayi entegrasyonunun geliştirilmesi, işleme sanayinin rekabet
edilebilirliğini artırıcı nitelikte uygun ve kaliteli hammaddelerin temin edilmesiyle tüketici
tercihlerinin karşılanması amacına yönelik tedbirlerin alınması,
-Üreticilerin katılımını ve sorumluluğunu esas alan ve doğrudan üreticilere finansman
sağlayan yaklaşıma dayalı kırsal kalkınma projelerinin oluşturulması ve söz konusu projelerin
kırsal yaşam şartlarını iyileştirecek biçimde uygulanması,
- Kamudan bağımsız bir yapıda üreticilere, üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda
hizmet vermek üzere; kar amacı gütmeyen Tarımsal Üretici Birliklerinin kurulması ve
geliştirilmesi ile tarımsal nitelikli diğer üretici örgütlerinin geliştirilmesi, söz konusu
örgütlerde denetimin özerkleştirilmesi, temel stratejik amaçlardır.
Özet olarak; planlı dönemlerde de gelinen noktada temel besinlerin en önemlileri olan
hayvansal ürünler (özellikle et ve süt) üretimimiz yetersizdir. Bu ürünlerde dışa bağımlılık
giderek artmaktadır. 2010 yılında Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının et ve süt ithalatına izin
vermesi, bunun en çarpıcı örneğidir.
9.1.4. Yatırımcı Hakkında Genel Bilgi
9.1.5. Projeyi Hazırlayan
9.1.6. Piyasa Etüdü
9.1.7.Ürünler
Hazırlanan bu proje ile üretilecek ürünler; kasaplık besi hayvanı, dolayısıyla ettir. Bu
ürünlerden, önemli olmaları dolayısıyla et ve süt üretimi kısaca incelenmiştir.
9.1.7.1. Et üretimi
9.1.7.2. Etin besin değeri
İnsan beslenmesinde etin önemli bir değeri vardır. Ortalama olarak bir kişinin günlük
protein ihtiyacı 70 gr/gün’dür. Bu ihtiyacın en az %40-50 lik kısmının hayvansal proteinlerle
karşılanması gerekmektedir. Birleşmiş Milletler Sağlık Komitesinin yaptığı hesaplamalara
göre yetişkin bireylerin günlük protein ihtiyaçları, ağırlıklarının her kg’ı için 1 gr dır. Bu
miktar, kişinin günde alması gereken protein miktarının minimumu olarak kabul edilmiş olup,
bu oranın en az 1/3 ünün et, süt ve süt ürünleri gibi hayvansal protein bakımından zengin
olan gıdalardan alınması öngörülmektedir.
49
Etin yapısı, proteinden başka diğer bazı önemli elemanları da kapsamaktadır. Muhtelif
etlerin kimyasal bileşimleri Tablo 9.1.1’de verilmiştir.
Tablo 9.1.1. Muhtelif etlerin kimyasal bileşimi (100 gr için) Et türü Protein
(gr)
Yağ
(gr)
Su
(gr)
Kül
(gr)
Vit a
(IU)
VitB1
(mgr)
Vit B2
(mgr)
Niasin
(mgr)
Vit C
(mgr)
Sığır
Çok zayıf 15.6 10.0 69 1 20 0.08 0.17 4.7 0
Zayıf 18.8 14.0 66 1 30 0.08 0.17 4.5 0
Orta 17.5 22.0 60 0.9 40 0.08 0.16 4.2 0
DANA
Zayıf 19.7 8.0 71 1 - 0.14 0.26 6.6 0
Orta 19.1 12.0 68 1 - 0.14 0.25 6.4 0
KOYUN
Zayıf 17.1 14.8 66.3 0.9 - 0.15 0.21 4.9 0
Orta 16.7 27.7 55.8 0.8 - 0.14 0.20 4.5 0
Gelişmiş ülkelerde etin beslemedeki önemi iyi bilinmektedir. Sürdürülen çalışmaların
sonucunda, nişastalı gıdalar yerine, et ve ürünlerinin tüketimi artırılmaya çalışılmaktadır.
Maalesef ülkemizde etin beslenmedeki önemi iyice anlaşılamamıştır. Şöyle ki, 2012 yılında
AB25’te kişi başı et tüketimi için öngörülen değer 89.1 kg ile, neredeyse Türkiye için
öngörülen değerin 3 katı kadardır.
9.1.7.3. Türkiye et üretimi
Tablo 9.1.2’de 1991-2009 periyodunda sığırlarda muhtelif genotiplerde hayvan
sayıları, Tablo 9.1.3a’da 2009 yılı için, Tablo 9.1.3b’de ise 2010 yılı için muhtelif tür ve
çağdaki hayvanlarda kesilen sayı ve üretilen et miktarları verilmiştir.
Tablo 9.1.3d’de 2010 yılında kırmızı et üretimimiz görülmektedir (TÜİK, 2012a).
Tablo 9.1.2. 2008-2009 yıllarında hayvan türlerine göre et üretimi Tür Et üretimi (ton) Değişim
oranı
(%) 2008 2009
Miktar Pay (%) Miktar Pay (%)
Sığır 370 619 76.82 325 286 78.83 -12.2
Koyun 96 738 20.05 74 633 18.09 -22.9
Keçi 13 753 2.85 11 675 2.83 -15.1
Manda 1 334 0.28 1 005 0.24 -24.6
Deve 1 400 0.000 18 0.00 27.4
Domuz 0.00 0.00 3 0.00 -
Et üretimi (Ton) 482 458 100.0 412 621 100.00 -14.5
(x) TÜİK, 2012a
50
Tablo 9.1.3a. 2009 yılında tür ve ırklara göre Türkiye’de kesilen hayvan sayıları
ve elde edilen et miktarları (x) Tür ve çağ Kesilen sayı
(baş)
Üretilen
Et (ton)
Ort. Karkas
ağ. (kg)
Boğa 32 208 8 306.103 258
İnek 293 315 57677.891 197
Dana (0-12 aylık erkek ve dişi) 176 659 34444.926 195
Düve (12 aydan büyük doğurmamış dişi) 146015 26059.527 178
Tosun (12 aydan büyük erkek) 847 015 197336.718 232
Manda (12 aydan büyük) 4449 937545 210
Malak (0-12 ay) 408 67740 166
Kuzu-toklu (0-12 ay) 2532373 41901.492 16.5
Şişek-koyun (12 aylıktan büyük) 1464 975 32731.646 22.3
Oğlak-çebiç (0-12 ay) 148089 2049.251 13.8
Gezdan-keçi (12 aydan büyük 457953 9625.810 21.0
(x) TÜİK, 2010
Tablo 9.1.3b. 2010 yılı kırmızı et üretimi (ton) (x)
Üretim kaynağı Üretilen et (ton) 2009 yılına oranla
Değişim oranı (%)
Sığır eti 51 502 14.9
Koyun eti 6 211 14.4
TOPLAM 59 493 10.5
(x) tüik, 2012b
Tablo 9.1.3d’de ise, 2010 yılı Türkiye süt ve süt ürünleri üretimi gösterilmiştir. (tüik, 2012c).
Tablo 9.1.3d. 2010 yılı süt ve süt ürünleri üretimi (ton)(x)
Üretim çeşiti Üretilen miktar
(ton)
Toplananiİnek sütü 586 867
İçme sütü 116 597
Peynir üretimi 40 624
Yoğurt üretimi 80 093
Ayran üretimi 38 879
(x) tüik, 2012c
9.1.8. Kuruluş Yeri
9.1.8.1. Bölge hakkında genel bilgiler
9.1.8.2. Coğrafi konum
9.1.8.3. Yeryüzü şekilleri
9.1.8.4. İklim durumu
9.1.8.5. Doğal bitki örtüsü
9.1.8.2. Arazi hakkında genel bilgiler
Proje konusu yatırım, Şanlıurfa ili/…………… İlçesinde yapılacaktır. Arazi büyüklüğü
başlangıç itibariyle ……………….. da olarak belirlenmiştir.
9.1.9. Kapasite
9.1.9.1. Kapasite seçimini etkileyen faktörler
Hayvancılık günümüzde AB25 ülkeleri başta olmak üzere hayvancılıkta söz sahibi
olan diğer ülkelerde de ekonomik, rantabl, teknolojik ve sürdürülebilir bir şekilde
yapılmaktadır. Bu tür işletmelerden elde edilen ürünlerin (et, süt) kalite normlarının AB
51
standartlarında olması ve katma değer girdisi bakımından de yüksek gelir getirmesi, kapasite
seçiminde önemli rol oynamaktadır.
9.1.9.1.1. Hammadde temin olanakları
Bölge topraklarının sulu tarıma yüksek derecede uygunluk göstermesinden dolayı
hayvancılık işletmelerinde hayvan beslenmesinde kullanılan yem bitkilerinin (silajlık mısır,
yonca v.b.) bölge topraklarında tarımı gerçekleştirilecektir.
9.1.9.1.2. Talep durumu
Bölgede özellikle et ve süt sığırcılığının, hala geleneksel yöntemler ve küçük
işletmeler bazında yapılıyor olmasından dolayı, bölgede süt ve et işleyen entegre tesisler
hammadde gereksinimlerini çevre illerden karşılamaktadırlar. Bu proje kapsamında üretilecek
olan etin pazarlanmasında herhangi bir sıkıntı yaşanmayacaktır. Benzer durum, et sığırcılığı
için de geçerlidir.
9.1.9.1.2.1. Et ve süt
Tablo 9.1.4’de Avrupa Birliğinde kişi başına et tüketimi, Tablo 9.1.5’de ise
Türkiye’de 2004-2013 yılları arasında kişi başına hayvansal ürünler talebi (kg) verilmiştir.
Her iki çizelge incelendiğinde, kişi başına gerek et,gerekse süt üretimimizin komşu
ülkelerdekinden çok aşağı olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 9.1.4. Avrupa Birliğinde kişi başı et tüketimi projeksiyonu (*) AB
Ülkeleri
Et çeşidi Yıllar
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
AB25 Sığır 18.1 18.0 17.9 17.9 17.9 17.8 17.7 17.66 17.5 17.5
Domuz 44.1 43.5 43.3 43.4 43.5 43.6 43.7 43.9 44.1 44.4
Kanatlı 23 23.0 23.3 23.4 23.5 23.7 24 24.2 24.3 24.5
Koyun ve
keçi
2.9 2.8 2.8 2.8 2.8 2.8 2.8 2.8 2.8 2.8
Toplam 88.1 87.4 87.3 87.6 87.7 88 88.1 88.4 88.8 89.1
AB15 Sığır 20.1 20.1 20 20.1 20 19.9 19.7 19.6 19.5 19.5
Domuz 43.7 43.2 43.5 43.7 43.5 43.6 43.6 43.8 44.1 44.3
Kanatlı 23.1 22.7 22.9 23.1 23.2 23.4 23.6 23.7 23.9 24
Koyun ve
keçi
3.3 3.4 3.3 3.3 3.3 3.3 3.2 3.2 3.2 3.2
Toplam 90.3 89.4 89.7 90.2 90 90.1 90.2 90.4 90.7 90.9
ABSK10
(x)
Sığır 7.7 7.1 6.7 6.7 6.7 6.7 6.7 6.7 6.7 6.7
Domuz 46.3 45 42.5 42 43.5 43.8 43.9 44.1 44.3 45
Kanatlı 22.6 24.4 25 25 25.5 25.8 26.3 26.6 26.9 27.2
Koyun ve
keçi
0.3 0.2 0.3 0.3 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
Toplam 77 76.8 74.6 74.1 76 76.7 77.3 77.7 78.3 79.3
(*) http://europa.eu.int/comm/agriculture/publi/caprep/prospects2005/tabmeat.xls
(x) ABSK!=: AB ye son katılan 10 ülke
52
Tablo 9.1.5. Türkiyede 2004-2013 yılları arasında kişi başına hayvansal ürünler talebi (kg) Tür Yıllar
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Et Sığır 8.06 8.22 8.39 8.55 8.72 8.90 9.07 9.26 9.44 9.63
Manda 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06
Koyun 3.04 3.12 3.19 3.27 3.35 3.43 3.51 3.59 3.68 3.77
Keçi 0.56 0.57 0.58 0.59 0.60 0.61 0.61 0.62 0.63 0.64
Top. Kır. Et 11.72 11.97 12.21 12.47 12.73 12.99 13.26 13.54 13.82 14.10
Tavuk 13.20 13.73 14.28 14.85 15.44 16.05 16.69 17.36 18.05 18.77
Hindi 0.70 0.73 0.76 0.79 0.82 0.85 0.89 0.92 0.96 1.00
Top.kanatlı eti 14.04 14.46 15.04 15.64 16.26 16.91 17.58 18.28 19.01 19.77
Toplam et 25.77 26.42 27.25 28.10 28.98 29.90 30.84 31.82 32.83 33.88
Süt Sığır 134.60 138.36 142.22 146.19 150.27 154.47 158.78 163.21 167.77 172.45
Koyun 10.81 11.07 11.33 11.60 11.88 12.77 12.46 12.76 13.06 13.37
Keçi 3.64 3.73 3.82 3.91 4.00 4.10 4.19 4.30 4.40 4.5
Manda 0.67 0.68 0.70 0.71 0.72 0.73 0.74 0.75 0.77 0.78
Toplam 149.7 153.8 158.1 162.4 166.9 171.5 176.2 181.0 186.0 191.1
Tablo 9.1.6’da Türkiyede 2004-2013 yılları arası yurt içi toplam hayvansal ürünler
talebi verilmiştir.
Tablo 6. Türkiyede 2004-2013 yılları arası yurt içi toplam hayvansal ürünler talebi (1000 ton) Tür Yıllar
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Et Sığır 574.0 592.8 612.2 632.1 652.5 672.7 694.2 715.5 738.3 760.7
Manda 4.1 4.2 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 5.0 5.1
Koyun 216.7 224.7 233.0 241.5 250.3 259.0 268.4 277.7 287.6 297.5
Keçi 39.8 41.0 42.1 43.3 44.6 45.8 47.0 48.3 49.6 50.9
Top. Kır. Et 834.6 862.7 891.6 921.3 951.9 982.1 1014.4 1046.3 1080.5 1114.3
Tavuk 940.0 989.8 1042.2 1097.1 1154.7 1213.6 1277.0 1341.9 1411.7 1483.0
Hindi 50.0 52.7 55.4 58.4 61.4 64.6 67.9 71.4 75.1 78.9
Top.kanatlı
eti
1000.0 1042.5 1097.6 1155.4 1216.1 1278.2 1345.0 1413.3 1486.7 1561.9
Genel top. 1834.6 1905.2 1989.2 2076.8 2168.1 2260.3 2359.4 2459.6 2567.2 2676.1
Süt Sığır 9585 9976 10382 10803 11248 11678 12147 12616 13120 13624
Koyun 769.7 798.0 827.3 857.6 888.8 919.8 953.0 986.0 1021.4 1565
Keçi 259.2 268.7 278.6 288.8 299.3 309.7 320.9 332.0 343.9 355.8
Manda 48.0 49.4 50.8 52.2 53.7 55.2 56.7 58.2 59.8 61.4
Toplam 10660.4 11091.7 11538.7 12001.9 12482.0 12926.3 13477.2 13992.6 14544.7 15097.6
9.1.10. Arazi Büyüklüğü
Planlanan tesis ……….. da arazi üzerinde kurulacak olup, ilerleyen yıllarda tevsi
(genişletme) imkanları da düşünülmüştür.
Seçilen kapasiteye uygun olarak inşaat, tesisat ve makine –ekipman seçimi mümkün
9.1.11. Üretim Teknolojisi
olduğundan, üretim teknolojisi kapasiteyi sınırlamamaktadır.
9.1.12. Finansman İmkanları
Proje kapsamında yatırımcı, toplam yatırım miktarının %40-50 sini karşılayabilecek
maddiimkana sahiptir. Yatırımcı, kendisinin karşılaması gereken öz kaynağı, gerek kendi
maddi imkanları ile, gerekse T.C. Ziraat Bankasının sıfır faizli kredisinden karşılıyacaktır.
Proje toplam tutarının minimum %50 si ise IPART (Independent Pricing and Regulation
Tribunel) projesi kapsamında karşılanmaktadır.
53
9.1.13. Kapasitenin Tespiti
Proje kapasitesinin tespiti; gerek bölge ihtiyacı, gerekse projenin öngördüğü
maksimum kapasite göz önünde bulundurularak, proje 150 baş sığır besiciliği şeklinde
başlayacaktır.
9.1.14. Projenin Teknik Yönü
9.1.14.1. İş Organizasyonu
Başlangıçta yeni doğmuş erkek buzağı şeklinde temini planlanan besi hayvanları 150
baş olarak ithal edilecek veya yerli organizasyonlardan (üretici birlikleri, üretme çiftlikleri
v.b.) sağlanacaktır.
9.1.14.2. Irk seçimi
Angus: İskoçya’dan köken almış etçi bir ırktır. ABD de bugün etçi ırkların %60 ını Anguslar
oluşturmaktadır. Karkas kalitesi ve mermerleşme yönünden tercih edilmekte olup, ticari
melezlemeler için idealdir. Ticari melezlemelerde anne olarak Angus ırkının seçilmesi kolay
doğum açısından önem taşır. Genetik olarak boynuzsuz olan bu ırk kesimde yüksek randıman
verir. Kötü çevre şartlarına dayanıklı, adaptasyon kabiliyeti yüksek, erken gelişen bir ırktır.
Buzağı doğum ağırlığı ortalaması 39 kg, erkek danaların 205 günlük canlı ağırlıkları 315 kg, 1
yaş canlı ağırlıkları ise 545 kg dır. Tipik olarak tamamen siyahtır. Ancak resesif geni taşıyan
hayvanlar kullanılarak Kırmızı Anguslar da elde edilmiştir.
Planlanan bu projede besi sığırlarının seçiminde yukarıdaki açıklamalar
ışığında bölge için uygun ırk olarak tespit edilip, Angus ırkı tercih edilmiştir.
9.1.14.3. Kullanılan rasyonlar
Tablo 9.1.7 ve Tablo 9.1. 8’ de beside, muhtelif canlı ağırlıklarda verilebilecek yem
maddeleri ve miktarları, Tablo 9.1.9’da ise örnek bir sığır besi yemi rasyonu gösterilmiştir.
Tablo 9.1.7. Beside, muhtelif canlı ağırlıklarda
verilebilecek yem maddeleri ve miktarları Canlı ağırlık(kg) Besi yemi Saman Su
250 5 2 Serbest
300 6 2 “
350 7 2.5 “
400 8 3 “
450 9 3 “
500 10 3.5 “
550 11 3.5 “
Tablo 9.1.8. Beside, muhtelif canlı ağırlıklarda verilebilecek
yem maddeleri ve miktarları Canlı ağırlık
(kg)
Tahıl besi
Yemi
Arpa ezmesi Saman Su
200 2.5 3 1 Serbest
250 2.5 4 1 “
300 2 5 1.5 “
350 2 6 1.5 “
400 2 7 2 “
450 2 8 2 “
500 2 9 2.5 “
54
Tablo.9.1.9. Örnek bir sığır besi yemi rasyonu Ham madde Miktar (kg)
Arpa 534.88
ATK 34.06
CaCO3 9.44
Mineral+vitamin karışımı 1
Kepek 185.98
Melas 90
Mermer tozu 89.64
Mısır 50
Tuz 5
TOPLAM 1000 (kg)
9.1.14.4. Sığır Besisinde Beslemede Dikkat Edilecek Noktalar
-Yeni bir besi yemine başlarken, hayvanları birkaç gün için önceki yemden, yeni başlanacak
yeme karıştırılarak alıştırmak gerekmektedir. Yeni yemden verilen miktar her gün azar azar
artırılır. Bu durum, bütün yemler için geçerlidir. Aksi halde hayvanlar yeni yemi ilk birkaç
gün iştahsız tüketirler.
- Ahırların temiz, havalandırmanın tam, kuru ve aydınlık olmasına dikkat edilmelidir.
-Yemi kullandıktan sonra kalan yemin korunmasına dikkat edilmelidir (Kapalı, kuru ve serin
yerde saklanmalıdır).
-Yemlerin, ızgaralı zemin üzerinde üst üste 5 çuvalı geçmeyecek şekilde istif edilmesine
dikkat edilmelidir.
-Besiye alınacak hayvanların dış yapıları arızasız olmalı, iskelet yapısı hayvan zayıf da olsa,
görkemli olmalı, sırt bel ve sağrıları geniş olmalıdır.
-İmkanlar dahilinde besi hayvanları dışarıdan getirilmişse, veteriner hekim kontrolünden
geçirilmeli, herhangi bir sağlık problemi olmamasına dikkat edilmelidir. Böyle hayvanlar
üretim maliyetini artırır. Hastalıklara karşı gerekli koruyucu aşılar yaptırılmalı, hastalığa
yakalanma riski azaltılmalıdır.
-Hayvan barınakları yeterince havalandırmayı sağlayacak pencere ve bacalara sahip olmalıdır.
İklim özelliklerine göre kışları çok sert geçmeyen bölgelerde yarı açık barınaklar tercih
edilmelidir. Yarı açık barınakların kuzey kesimleri kapalı olmalıdır.
- Hava sirkülasyonu, direkt olarak hayvanlara temas etmeden ortamda birikmiş gazlar ve
karbondioksit yerine oksijen transferi sağlanmalıdır.
-Kapalı ahırlarda biriken amonyak gazı, hayvanların yemden yararlanmalarını geriletir,
solunum problemi yaratır ve bunun sonucunda beklenen verim alınamaz. Havalandırma
sayesinde aynı zamanda ortamdaki fazla rutubet de alınmış olur.
-Kapalı ahırlrın ısı takibi de çok önemlidir. +21 Co nin üzerindeki ısı ortamında bulunan
hayvanlarda aşışı sıcaktan dolayı stres oluşur. Bu nedenle yem tüketimleri düşer, iştahsızlık
başlar, beklenen verim alınamaz. Kapalı ahırlarda verimi etkilemeyecek en uygun sıcaklık 10-
15 Co dir.
-Hayvanın tüketeceği su ahır ortamında daima hazır bulundurulmalı ve temiz olmasına dikkat
edilmelidir. Bunun için otomatik suluklar en iyisidir.
- Açık veya yarı açık ahırlarda besi yapılıyorsa, soğuk havalarda -10 Co ve altındaki
sıcaklıklarda besleme programına ilave enerji verilmelidir. Sürüdeki değişimler dikkate
alınarak %10-12 ilave yeterli olur.
55
9.1.14. 5. Fizibilite parametreleri
9.1.14.5.1 Piyasa etüdü ve teknik analiz
Bu fizibilite raporu hazırlanırken, piyasadaki 9.1.10. numaralı Tabloda belirtilen
fiyatlar baz alınmıştır.
Tablo. 9.1.10. Örnek bir rasyon
Birim fiyat (TL)
Kesif yem (kg) 0.5-0.6
Kaba yem (kg) 0.015
Silaj (kg) 0.015
Et karkas (kg) 14.0
Devlet desteği
Karkas (kg)
1.5 /
Besi materyali dana/adet 1300
150 baş kapasiteli besi çiftliğinde ahırlar yarı açık sistem olarak dizayn edilecektir.
Yatırım tablosundaki kurulum fiyatları, anahtar teslimi olarak hesaplanmıştır.
İşletme yem ihtiyacını, kendi arazilerinde üreteceğinden dolayı, işletmenin yıl
sonundaki net karı, bu fizibilitede belirtilenden daha yüksek çıkacaktır.
Besi materyali sütten kesilmiş erkek danalardan oluşacak ve 12 aylık besi
uygulayacaktır. İşletme sahibi mera imkanını kullanarak daha karlı bir üretim yapabilecektir.
Hayvan başına günlük canlı ağırlık artışı 1.150 gr/gün olarak planlanmaktadır. Karkas
randımanı bu beside en az %50 olacağından, besi sonunda ortalama 250 kg karkas et üretilmiş
olacaktır.
Hayvan satışları kurban bayramına denk getirilirse, karlılık %10-20 oranında
artacaktır.
Ülkemizde kırmızı et ihtiyacı açığı çok fazla olduğundan, bu tarz besi işletmelerinin
kurulması, ülke ekonomisine çok fazla katkı sağlayacaktır.
9.1.14.5.2. Sürü projeksiyonu
Tablo 9.1.11a’da 150 baş besi çiftliği sürü projeksiyonu, Tablo 9.1.11b’de ise
reformasyon, Tablo 9.1.11d’de amortisman oranları verilmiştir.
Tablo.9.1.11a. 150 baş besi çiftliği sürü projeksiyonu Çağ Yıllar
1 2 3 4 5 6 7
Erkek dana 150 150 150 150 150 150 150
Toplam sürü 150 150 150 150 150 150 150
Tablo 9.1.11b. Sığır reformasyon oranları (%) Yıllar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
0 0 1.66 1.66 3.33 3.33 3.33 3.33
Tablo 9.1.11d. Amortisman oranları (%) Amortisman oranı
İnşaat 5
Makine 15
Sığır 15
Tablo 9.1.12’de destek pirimleri gösterilmiştir.
56
Tablo 10.5.12. Destek primleri
Yem Yem fiyatı TL (ton)
Kaba yem Kuru yonca 280
Saman 143.11
Fiğ-yulaf otu 220.16
Soya kabuğu 260
Silaj Silajlık mısır 110.08
Fiğ-yulaf silajı 130.1
Kesif yem Süper süt yemi 540.0
Diğer Dane mısır 440.32
Diğer Kuru dönem yemi 781
Diğer Düve yemi 527
Diğer Buzağı büyütme 540
Diğer Buzağı başlangıç 557
Diğer Buzağı maması 3 702.72
Diğer Süt 750
Diğer Glüten 67 1 050
Diğer Premix 944
Diğer NaHCO3 750
Diğer Kuru dönem premix 959
Diğer Trans dönem premix 653
Diğer By-Pass Yağ 2 010
Diğer PTK 400.29
9.1.14.5.3. Hayvanların günlük yem tüketimleri
Tablo 9.1.13’de Muhtelif çağlarda, muhtelif yem çeşitlerinden günde verilebilecek
miktarlar verilmiştir. Yem alımları kaba yem ve silajda yılda 1 defa tüm yıl tüketimini
karşılayacak şekilde yapılmıştır. Kesif yem ve diğer yemler ise, aylık alım şeklinde
hesaplanmıştır.
Tablo 9.1.13. Muhtelif çağlarda, muhtelif yem çeşitlerinden günde verilebilecek miktarlar
Çağ Yem çeşiti Miktar (kg) Tutarı (TL)
0-2 aylık buzağı Kaba yem 0.3 0.08
Silaj - -
Kesif yem - -
Diğer 0.95 1.94
Toplam 1.25 2.03
3-6 aylık erkek buzağı Kaba yem 1.8 0.5
Silaj 2.61 0.29
Kesif yem - -
Diğer 1.3 0.66
Toplam 5.71 1.45
13-15 aylık düve Kaba yem 6.5 1.45
Silaj 17.02 2.01
Kesif yem - -
Diğer 1.24 0.71
Toplam 24.76 4.18
16-18 aylık düve Kaba yem 6.5 1.45
Silaj 17.02 2.01
Kesif yem - -
Diğer 1.24 0.71
Toplam 24.76 4.18
19-24 aylık düve Kaba yem 6.5 1.45
Silaj 17.02 2.01
Kesif yem - -
Diğer 1.24 0.71
Toplam 24.76 4.18
57
Tablo 9.1.14’de besi hayvanlarında yem tüketimi, Tablo 9.1.15’de 150 başlık besi
çiftliğinde 1. ve 2. yıllardaki giderler gösterilmiştir.
Tablo 9.1.14. Besi hayvanlarında yem tüketimi Yem çeşiti Hayvan başına yıllık tüketim (kg)
Kesif yem 1530
Kaba yem 843
Silaj 615
Tablo 9.1.15a. 150 başlık besi çiftliğinde 1. ve 2. yıl giderleri
Gider kalemleri
Adet Birim fiyat
(TL)
Tutar (TL)
Erkek dana alımı 150 1200 180 000
Hayvan nakliyesi 150 66.75 10 000
Silaj tüketimi 150 0.15 13 838
Kuru ot tüketimi 150 0.2 25.290
Kesif yem tüketimi 150 0.5 114 750
İşçilik (1 aile, SSK dahil) işçilik gideri 1 1 800/ay 21 600
Elektrik, yakıt, ısıtma gideri 1 12 000 12 000
Teknik eleman gideri 1 1 800 21 600
Aşı, ilaç gideri 150 20 3 000
Hayvan sigortası gideri 150 1200 10800
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
SABİT YATIRIM GİDERLERİ
150 başlık besi ahırı 1 250 000 250 000
Bakıcı evi 2 27 500 55 000
Hayvan indirme bindirme rampası 1 2 000 2 000
Trafo 1 25 000 25 000
Traktör 1 30 000 30 000
Römork 2 3 500 7 000
Silaj çukuru 2 1 500 3 000
Jeneratör 1 3 000 3 000
Yardımcı malzemeler 1 10 000 10 000
Etüd proje gideri 10 000
Arazi düzenleme gideri 30 000
1. YIL TOPLAM İŞLETME GİDERİ 847 878 TL
2. YIL GİDERLERİ
Erkek dana alımı 150 1200 180 000
Hayvan nakliyesi 150 66.75 10 000
Silaj tüketimi 150 0.15 13 838
Kuru ot tüketimi 150 0.2 25.290
Kesif yem tüketimi 150 0.5 114 750
İşçilik (1 aile, SSK dahil) işçilik gideri 1 1 800/ay 21 600
Elektrik, yakıt, ısıtma gideri 1 12 000 12 000
Teknik eleman gideri 1 1 800 21 600
Aşı, ilaç gideri 150 20 3 000
Hayvan sigortası gideri 150 1200 10800
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
2. YIL TOPLAM İŞLETME GİDERİ 422.878 TL
58
Tablo 9.1.16’da 150 başlık besi çiftliğinde 3. ve 4. yıl giderleri Gider kalemleri Adet Birim fiyat
(TL)
Tutar (TL)
Erkek dana alımı 150 1200 180 000
Hayvan nakliyesi 150 66.75 10 000
Silaj tüketimi 150 0.15 13 838
Kuru ot tüketimi 150 0.25 31 613
Kesif yem tüketimi 150 0.55 126 225
İşçilik (1 aile, SSK dahil) işçilik gideri 1 2000/ay 24 000
Elektrik, yakıt, ısıtma gideri 1 12 000 12 000
Teknik eleman gideri 1 1 800 21 600
Aşı, ilaç gideri 150 20 3 000
Hayvan sigortası gideri 150 1200 10800
Tamir bakım gideri 1 5 000 5 000
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
3. YIL TOPLAM İŞLETME GİDERİ 448.075 TL
DÖRDÜNCÜ YIL GİDER KALEMLERİ
Erkek dana alımı 150 1300 195 000
Hayvan nakliyesi 150 66.75 10 000
Silaj tüketimi 150 0.15 13 838
Kuru ot tüketimi 150 0.25 31 613
Kesif yem tüketimi 150 0.55 126 225
İşçilik (1 aile, SSK dahil) işçilik gideri 1 2000/ay 24 000
Elektrik, yakıt, ısıtma gideri 1 12 000 12 000
Teknik eleman gideri 1 1 800 21 600
Aşı, ilaç gideri 150 20 3 000
Hayvan sigortası gideri 150 1300 11 700
Tamir bakım gideri 1 5 000 5 000
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
Hayvan kaybı gideri 5 1 300 6 500
4. YIL TOPLAM İŞLETME GİDERİ 476.798 TL
Tablo 9.1.17’de 150 başlık besi çiftliğinde 5. 6 ve 7. yıl giderleri, Tablo 9.1.18’de 1-
7 yıllık gelirler tablosu, Tablo 9.1.19’da net kar gösterilmiştir.
59
Tablo 9.1.17. 150 başlık besi çiftliğinde 5.6 ve 6. yıl giderleri Gider kalemleri Adet Birim fiyat
(TL)
Tutar (TL)
Erkek dana alımı 150 1300 195 000
Hayvan nakliyesi 150 66.75 10 000
Silaj tüketimi 150 0.15 13 838
Kuru ot tüketimi 150 0.3 37 935
Kesif yem tüketimi 150 0.6 137 700
İşçilik (1 aile, SSK dahil) işçilik gideri 1 2000/ay 24 000
Elektrik, yakıt, ısıtma gideri 1 12 000 12 000
Teknik eleman gideri 1 1 800 21 600
Aşı, ilaç gideri 150 20 3 000
Hayvan sigortası gideri 150 1300 11 700
Tamir bakım gideri 1 5 000 5 000
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
Hayvan kaybı gideri 5 1 300 6 500
5. YIL TOPLAM İŞLETME GİDERİ 488.273 TL
6. YIL GİDERLERİ
Erkek dana alımı 150 1300 195 000
Hayvan nakliyesi 150 66.75 10 000
Silaj tüketimi 150 0.15 13 838
Kuru ot tüketimi 150 0.3 37 935
Kesif yem tüketimi 150 0.6 137 700
İşçilik (1 aile, SSK dahil) işçilik gideri 1 2000/ay 24 000
Elektrik, yakıt, ısıtma gideri 1 12 000 12 000
Teknik eleman gideri 1 1 800 21 600
Aşı, ilaç gideri 150 20 3 000
Hayvan sigortası gideri 150 1300 11 700
Tamir bakım gideri 1 5 000 5 000
Yönetim gideri 1 15 000 15 000
Hayvan kaybı gideri 10 1 300 13 000
6. YIL TOPLAM İŞLETME GİDERİ 499.773TL
7. YIL GİDERLERİ
Erkek dana alımı 150 1300 195 000
Hayvan nakliyesi 150 66.75 10 000
Silaj tüketimi 150 0.2 18 450
Kuru ot tüketimi 150 0.3 37 935
Kesif yem tüketimi 150 0.6 137 700
İşçilik (1 aile, SSK dahil) işçilik gideri 1 2000/ay 24 000
Elektrik, yakıt, ısıtma gideri 1 12 000 12 000
Teknik eleman gideri 1 1 800 21 600
Aşı, ilaç gideri 150 20 3 000
Hayvan sigortası gideri 150 1300 11 700
Tamir bakım gideri 1 5 000 5 000
Yönetim gideri 1 15 000 15 000
Hayvan kaybı gideri 10 1 300 13 000
7. YIL TOPLAM İŞLETME GİDERİ 504.385TL
Tablo 9.1.18. 150 başlık besi çiftliği gelir tablosu (TL) Gelir Tablosu (1-7 yıllık) Gelir kalemleri Yıllar
1 2 3 4 5 6 7
Dana satış geliri 600 000 600 000 600 000 600 000 600 000 600 000 637 500
Devlet
desteklemeleri
56 250 56 250 56 250 56 250 56 250 56 250 56 250
Sigorta desteği 0 0 0 4 550 4550 9 100 9 100
TOPLAM GELİR 656 250 656 250 656 250 660 800 660 800 665 350 702 350
60
Tablo 9.1.19. Net kar Yıl Giderler Gelir Kar
1 847 878 656 250 -191 628
2 422 878 656 250 233 372
3 448 075 656 250 208 175
4 476 798 660 800 184 002
5 488 273 660 800 172 527
6 499 773 665 350 165 577
7 504 385 702 850 198 465
TOPLAM
9.1.15. Yatırım Tutarı
9.1.15. 1. Etüd, proje ve müşavirlik giderleri
Düzenlenen bu projenin ön etüdlerinin yapılması ile proje ve fizibilite raporlarının
hazırlanması ve yatırım aşamasında müşavirlik hizmetleri için toplam olarak 10 000 TL
harcama öngörülmüştür.
9.1.15. 2. Sabit yatırım tutarı
9.1.15.2.1. Arazi bedeli
Tesisin kurulacağı arazi yatırımcının kendisine ait tapulu arazisi olması nedeniyle
projede arazi bedeli öngörülmemiştir.
9.1.15.2.2. Arazi düzenleme ve içyollar
Arazi düzenlenmesi ve iç yolların yapılması için 30 000 TL harcama öngörülmüştür.
61
9. 2. ELLİ BAŞLIK SIĞIR BESİSİ PROJESİ
9.2. 1. Proje Özeti
Projenin Adı : 50 Başlık Besi Sığırcılığı
Projenin Uygulama Yeri: Antakya-HATAY
Yatırımcının Adı ve Soyadı: SEMA SEZEN ŞİBİROĞLU
Yatırımcının Adresi: Antakya-HATAY
Projenin Yatırım Tutarı: 6 120 000 000 TL
Projenin işletme Sermayesi: 39 373 903 365 TL
Toplam Yatırım Tutarı: 45 493 903 365 TL
Projenin Finansmanı: Özkaynak ile finanse edilecektir.
Projeyi Hazırlayan:
9.2. 2. Giriş
Henüz gelişmemiş ve gelişmekte olan birçok ülkede insanların açlık tehlikesiyle karşı
karşıya bulunduğu, birçok ülkede ise şimdiden, felaketlerin sürmekte olduğunu gören bilim
adamları bu nüfusun nasıl besleneceğini düşünürken, Dünya nüfusunun 6 milyar sınırının
geçildiği basında konu edilmektedir. FAO kaynakları, Dünya nüfusunun %10’undan
fazlasının açlık tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğu, kuraklık ve tabii afetler nedeni ile birçok
Afrika ülkesinde insanların, diğer ülkelerden gelen gıda yardımları ile yaşamlarını
sürdürmeye çalıştıkları, kamplarda yaşadıkları, kitlelerin ölüm felaketleri ile iç içe yaşadıkları
da bilinmektedir (Anonim, 1999).
Bu durumda mevcut besin kaynaklarından daha iyi yararlanmak, kaynakları
geliştirmek ve yeni besin kaynaklarının tespitini yapmak, acil tedbirler olarak görülmektedir.
Birçok ülke beslenme sorunlarıyla karşı karşıya kalmışken, ülkemiz verimli kaynakları ve
yeterli üretimi nedeniyle böyle bir tehlikeden henüz uzak görülmektedir. Sattığımız gıda
maddeleri, aldığımızdan daha fazla olmasına rağmen, bitkisel gıdalara bağlı beslenmemizden
dolayı yetersiz ve dengesiz beslenme problemlerinin olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu sorun
eğitim, ekonomik yetersizlik, hızlı nüfus artışı, kalabalık aile, alışkanlıklar, gelenek ve
görenekler ile bölgesel üretim kaynaklarının yeterince kullanılmamasından meydana
gelmektedir. Kaynakların en iyi şekilde kullanılması, üretim ve kalitenin artırılması, gıda
sanayinin geliştirilmesi, ihracatımızı artıracağı gibi, beslenme seviyemizi de yükseltecektir.
İnsan, hayatında önemli olan gıda ihtiyaçlarını yeteri kadar ve uygun şekillerde
bulmak zorundadır. İnsan, bitkisel ve hayvansal gıdalarla beslenmesi gereken bir canlı
olduğuna göre et, ekmek, sebze ve meyve gibi gıdaları, ihtiyaçları ölçüsünde almak
zorundadır. Bitkisel gıdalar enerji, vitamin, mineral ve kısmen protein ihtiyacını
karşılamasına rağmen et, süt yumurta gibi hayvansal gıdalar fizyolojik değeri yüksek protein,
vitamin, mineral ve enerji verirler. Proteinler vücudun yapı taşını teşkil ederler. Beslenme
uzmanları, ihtiyaç olan proteinin 1/3 ünün hayvansal orijinli olması gerektiğini
belirtmektedirler.
9.2. 3. Projenin Amacı ve Gerekçesi
Dünyanın birçok ülkesinde gıda maddesi üretim eksikliğinden ortaya çıkan açlık, bir
felaket halini almıştır. Ülkemizde de yetersiz ve dengesiz besleme devam etmektedir. Toplam
gıda üretim potansiyelimiz göz önüne alındığında, hiçbir beslenme sorunumuzun olmaması
gerektiği ortaya çıkar.
2000 yılı istatistik rakamları Türkiye’de ortalama 11-12 milyon sığır varlığı
bulunduğunu göstermekle beraber, bu hayvanlarda da yeterince yararlanılmadığı ortaya
çıkmaktadır (Şekerden ve Özkütük, 1990). Bu hayvanların diğer verimleri yanında, en
62
sonunda et olarak değerlendirildiği muhakkaktır. Toplam et üretimimizin düşük olması,
hayvanların ırk özellikleri yanında, bunların da yetersiz besleme ile karşı karşıya olduklarını
ortaya çıkarmaktadır. Entansif bir şekilde yapılan besicilik ile bu hayvanların et verimleri kısa
sürede yükseltilebilmektedir. Öyleyse, yoğun besiye alınmadan kesilen bir hayvandan elde
edilmesi gereken etin israfı da söz konusu olmaktadır.
Bitkisel üretimin çeşitliliği ve miktarı ile gıda sanayimiz göz önüne alındığında,
hayvan beslemede kullanılabilecek her türlü besin maddesi ve sanayi yan ürünlerinin
ülkemizde bol miktarda üretildiği ve hiçbir konuda dışa bağımlı bulunmadığımız
görülmektedir. O halde, mevcut kaynakların birleştirilmesi gerekir.
Son 20 yıldan beri hayvan besiciliği konusunda önemli gelişmeler olmuş, besiye
alınan hayvan ve besicilikle uğraşanların sayısı artmış, artan üretim ve besici sonunda
besicilik ülke ekonomisi bakımından önemli bir uğraş durumuna gelmiştir. Açılan her besi
ahırı, üretim ve istihdam yeri olarak ülke yararına çalışmaktadır.
Kalkınma planlarında bu konuya önem verilmiş, 1981 yılında 242 000 sığır besiye
alınmışken, daha sonra hazırlanan 10 yıllık besicilik ana planına göre 1983 te 300 000, 1993
de 1 200 000 genç sığırın besiye alınması planlanmıştır. Halen, ihracatın yanında, besicilik
konusunda yapılan yatırımlara ve hayvan yemlerine çeşitli fonlardan devletçe prim verilerek
desteklenmektedir (Anonim, 1999).
Ayrıca, işletmeci açısından sermayenin çabuk dönüşümü nedeniyle besicilik karlı
bulunmaktadır.
Yukarıda açıklanan nedenlerle besicilik konusunda yatırım yapılması düşünülmüş ve
bu proje hazırlanmıştır.
9.2. 4. Proje
9.2. 4.1. Teknik Bilgiler
9.2.4.1.1.Besi programı: 150 şer günlük devreler halinde yılda 2 devre besi yağılacak,
devreler arasındaki zamanlarda ahırın yeniden besiye hazırlanması için gerekli tamir-tadilat,
temizlik ve dezenfeksiyon işleri ile yeni hayvan ve yemler satın alınacak ve işletmeye
nakledilecektir. İlk besi kışa girerken, ikinci besi kıştan çıkışta başlayacaktır.
9.2.4.1.2. Hayvan seçimi: İşletmenin karlı olarak çalışabilmesi için, yedirilecek
yemleri en iyi bir şekilde değerlendirebilen ve canlı ağırlık artışı fazla olan hayvanların
seçilmesi büyük önem taşımaktadır. Her şeyden önce, besiye uygun ırklarla besi yapılmalıdır.
Et ırkı sığırlar yavaş gelişmekle beraber, besi sonundaki canlı ağırlıkları düşük olur.
Bölgemizde yetiştiriciliği yapılan Güney Kırmızı x Siyah Alaca melezleri ise, saf Siyah Alaca
hayvanların besisinden yaş ve besi randımanı yönünden daha iyidir. Birim canlı ağırlık artışı
için gerekli yem miktarı hayvanların yaşına bağlı olarak artar. Yani, yaşlı hayvanlar 1 kg canlı
ağırlık artışı sağlayabilmek için genç hayvanlardan daha fazla yem tüketirler. Üstelik yaşlı
hayvanlarda ağırlık artışının büyük bir kısmı yağ depolanması şeklinde oluşur. Yaşlı
hayvanların yaşama payları da yüksek olduğundan, besici açısından pahalıya mal olmaktadır.
Genç hayvanlar aldıkları yemleri kas ve kemik gelişiminde kullanırlar. Bunların gelişmeleri
fazla ve hızlı, verdikleri ette yağ oranı daha düşük ve etleri daha kaliteli olmaktadır. Bu
nedenle, besicilikte karlı buluna hayvanlar 1-3 yaşında olanlardır.
Hayvanların seçiminde diğer önemli bir husus, cinsiyettir. Erkek hayvanlar dişilere
oranla daha hızlı büyür ve gelişir. Besi sonu ağırlıkları daha yüksek olup, daha fazla miktarda
yenilebilir et verirler.
Kastre edilmemiş hayvanlar, kastre edilmiş olanlardan, kastre edilmişler ise dişi
hayvanlardan daha çok besiye elverişlidir. Dişi hayvanların yemden yararlanma kabiliyetleri
düşük, yağlanma eğilimleri fazladır.
Besiye alınacak hayvanların önceden besiye alınmamış olmaları ve sağlıklı olmaları
gerekir.
63
9.2.4.1.3. Rasyon hazırlama: Besicilik işletmelerinde yem katkı maddelerinin ayrı
ayrı temin edilip, rasyonların hazırlanması, maliyeti düşürmesi nedeniyle önemli işlerden
biridir. Kesif yemlerin belli formüllerle işletmelerde hazırlanması oldukça basit bir iştir.
Bölgesel yem hammaddelerini kullanarak hayvanların gelişmeleri için gerekli olan enerji,
protein, vitamin ve mineralleri içeren basit rasyonların işletmede hazırlanması her zaman
mümkündür. Bu iş için geliştirilmiş yem kırma ve karma makineleri kullanılabileceği gibi,
kürekle karıştırılarak da yemler hazırlanabilir. 100 kg kesif yem hazırlamak için gerekli
maddeleri içeren 2 rasyon örneği Tablo 9.2.1’ de verilmiştir.
Tablo 9.2.1. 100 kg yem hazırlamak için kullanılabilecek iki
ayrı rasyon örneği (x) Yem maddesi çeşiti Kullanılan miktar (kg)
1. rasyon 2. rasyon
Arpa kırması 43 40
Buğday kepeği 20 25
Pamuk tohumu küspesi 15 10
Melas 20
Kemik unu 1
Kırılmış yulaf-mısır 23
Mermer tozu-vitamin 1
Tuz 1 1
TOPLAM 100 100
(x) Alıç, 1986
Ot, saman, silaj v.b. kaba yemler rasyon hesaplarının dışında tutulmuştur. Yukarıda
örneği görülen yem karmaları besicilik için, yem fabrikalarında üretilen yemlere,
kombinasyon ve besleme değeri olarak çok yakındır.
9.2.4.1.4. Yemleme usulü: Hayvanlar yedikleri yemleri yaşamlarını sürdürmek ve
verim sağlamakta (et, kemik ve yağ dokularının yapımında kullanarak canlı ağırlıklarını
artırmak) kullanırlar.
Hayvan başına yedirilecek yem miktarı hesaplanırken pratikte uygulama
kolaylığı olan aşağıda açıklanan usul uygun bulunmaktadır;
Bu usulde yedirilecek kesif yem, kuru ot, silaj gibi yemlerin tamamının havada
kurutulduğu farz edilerek hesaplamalar yapılır. Havada kurutulan yemler genellikle %10-12
civarında kuru madde ihtiva ederler. Oysa silajlar, pancar posası, yeşil yemler yedirilirken,
çok daha fazla su içermektedirler. Örneğin;
Kuru ot ve saman: %90 Kuru madde (KM)
Kesif yemler : %90 KM
Silaj yemleri : %30 KM
Yaş pancar posası: %10 KM bulundurur. Yemlenen hayvanların, bu yemlerin sadece
KM kısmından yararlandığı düşünülerek hesaplamalar aşağıdaki şekilde yapılır;
Karışım, besiye alınan hayvanların canlı ağırlıkları ve Tablo 9.2.2’deki öneriler
dikkate alınarak yapılır;
Tablo. 9.2.2. Her 100 kg canlı ağırlık için besinin muhtelif dönemlerinde rasyondaki
miktarı, kaba yem ve kesif yem oranları Besi dönemi KM (kg) Kaba yem oranı
(%)
Kesif yem oranı
(%)
Besi başlangıcı 2.6 65 35
Besi ortası 2.4 50 50
Besi sonuna doğru 2.2 30 70
64
Tabii, besi ilerledikçe kesif yem oranı artırıldığı nispette kaba yem oranı düşürülür.
Günde 3 öğün olarak verilen yemlerin hesabında besi devresi ilerledikçe, hayvanların
kazanacakları canlı ağırlık artışları esas alınarak, verilecek yem miktarı toplam olarak
artırılacaktır. Örnek olarak 1-2 yaşlı sığırların beslenmesinde haftalara göre besleme önerileri
verilmiştir (Tablo 9.2.3.).
Tablo 9.2.3. Haftalara göre 1-2 yaşlı sığırlar için besleme önerileri (x) Besi dönemi Canlı ağırlık
(kg)(*)
Kuru yem
(kg)
Kesif yem
(%)
Kaba yem
(%) Hafta Ay
0-4 0-1 200 5.4-6.0 35 65
4-8 1-2 235 6.1-6.7 40 60
8-12 2-3 270 6.8-7.1 50 50
12-16 3-4 300 7.2-7.3 55 45
16-20 4-5 320 7.4-7.5 60 40
20-24 5-6 335 7.5-7.6 65 35
(x) Alıç, 1986
(*) Günlük ortalama canlı ağırlık arştı 1000 gr olarak alınmıştır.
9.2.4.1.5. Yem ham maddeleri ve besleme şekli
Kaba yem olarak yonca kuru otu kullanılacaktır. (Yoncanın; Hz prot: %16, ME:2100
Kcal/kg, %88 KM)
Günde 3 kg kuru yonca verileceğine göre;
3 kg yonca ile hayvana;
2100 x 3 kg =6300 Kcal/gün ME,
3000 gr x%16=480 gr/gün Hz. Prot.,
3 kg (3000 gr) x %88=2.64 kg KM verilmektedir.
Hayvanın besin madde ihtiyacı ise Tablo 10’da gösterildiği gibidir.
Şimdi Hayvanın ihtiyacından, kaba yem ile karşılanan kısmı çıkaralım ve kesif yem ile
karşılanması gereken kısmı bulalım;
1 hayvan için toplam günlük besin maddesi ihtiyacı =Kaba yem ile karşılanan + Kesif yem ile
karşılanan
Adımlar;
1. Belli formülleri kullanarak hayvanın günlük KM, ME, HP, Ca ve P ihtiyaçlarını hesapla.
2. Önce bileşimi bilinen kaba yemden verilecek miktar ve bu miktarla ne kadar KM, ME, HP
gereksinimi karşılanmış onu buluruz.
3. Her besin maddesi için hayvanın belirlediğin ihtiyacından kaba yemle vereceğin besin
maddelerini çıkararak kesif yem ile her bir besin maddesinden daha ne rasyonla kadar
karşılaman gerektiğini bul
4. Bulduğun kesif yemle karşılaman KM nin günlük kg yem değerini bulabilmek için;
bulduğun bu KM değerini x 1.1 ile çarp=A.
5 . Rasyonda kesif yemle karşılaman gereken ME (enerji) değerini (Kcal/gün),A’ya böl.
6. Rasyonda kesif yemle karşılaman gereken Hz.prot değeri = kaba yemden eksik kalan
miktar’ı yine A ya böl .
Bu 6 adımda bulduğun değerleri ve hesaplayıp Tablo 10 gösterdiğin bizim hayvanın
özelliğine uygun olan besin maddesi ihtiyaçlarını Tablo 11.3.16’daki gibi yerleştir.
65
KM: 8.73 kg günlük ihtiyaç – 2.64 kg yonca ile verilen =6.09 = 6 kg kesif yemle
karşılanması gereken KM
KM: günlük kg yem olarak değeri.: 6x1.1 =6.6 kg/gün
ME: 22 650 – 6300 = 16 350 Kcal/gün
Rasyondan sağlanması gereken ME: 16 350/6.6 kg = 2477 Kcal/kg yem
Hz. Prot.: 898.22 – 480 = 418 gr/gün
Rasyondan sağlanması gereken Hz.prot: 418/6.6kg/gün =6.3 kg
Tablo 11.3.16. Besin
Maddesi
Toplam
İhtiyaç
3 kg kuru yonca
İle sağlanan
Eksik kalan
Miktar
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak
Yem değeri
Kuru madde toplamı
(KMT) (Kg/gün)
8.73 %88 x 3kg=2.64 8.73-2.64=6 6.09=6 kg 6x 1. 1 =6.6 kg/gün
ME (Kcal/gün) 22.650 2100 x3kg=6300 22650-6300=16350 16 350 16350/6.6=
2477Kcal/kg Yem
Hz. Protein (gr/gün) 898.22 %16x3000gr=480 898 -480=418 gr 418 gr 418/6.6=6.3 gr/kg
Ca (gr/gün) 34.5
P (gr/gün) 20.45
Günlük kg yem olarak değeri 6kg KM x 1.1 =6.6 kg/gün
Sonuçta rasyondan sağlanan Hz.prot ve ME: 2608 KcalME ve 13.67 Hz. Prot.
Sonuç olarak 1 hayvana günde 3 kg kuru yonca otu ve 6.6 kg kesif yem verilecektir.
Kesif yem olarak Tablo 11.3.17’de gösterilen yem hammaddeleri rasyon hazırlamada
kullanılmıştır.
Tablo 11.3.17. Kesif yem rasyon hazırlamada kullanılan yem
hammaddeleri Yem
hammaddesi
Oran (%) Hz.Prot (gr) Enerji (Kcal)
Arpa 65 11 2700
Mısır 15 8 2900
PTK 19 28 2200
Premix 1 - -
Hayvan beslenmesinde diğer önemli bir konu da sulamadır. Hayvanların istedikleri
zaman ve miktarda suyu hazır olarak bulabilmeleri, yemden yararlanmayı etkileyen önemli
bir faktördür. Bu nedenle modern besicilik işletmelerinde otomatik sulama istemleri
kurulmaktadır. Bu yolla işçilikten tasarruf sağlandığı gibi, besi randımanı da artmaktadır.
9.2.4.1.6. Sağlık önlemleri: Her besi döneminden sonra ahırların dezenfekte edilmesi,
eksikliklerin giderilip onarılması gereklidir. İşletmeye yeni hayvanlar getirildikçe iç ve dış
parazitlere (kelebek, kıl kurtları, şeritler, bit, kene, uyuz, mantar) karşı ilaçlamalar yapılır.
Hayvan toplama işi bitirildikten 15-21 gün sonra şap ve diğer aşıları yaptırılır. Bu arada
çevrede görülen salgın hastalıklar takip edilerek önlemlerin erkenden alınması sağlanır. Ahır
girişinde sürekli kireçli paspas bulundurularak dışardan gelebilecek salgın hastalıklara karşı
önlem alınır. Besi sırasında işletmeye yeni hayvanlar getirildiği veya işletmede hayvan
hastalandığı takdirde, başka bir bölmede 2-3 haftalık süre ile karantinada tutulmaları gerekir.
9.2.4.1.7. Havalandırma: Hayvanlar, idrarın yanında solunum yoluyla veya terleme
ile hava şartlarına bağlı olarak günde 5-10 kg su buharı yayarlar. Havalandırması düzenli
66
olmayan ahırlarda yüksek rutubetle birlikte amonyak gazı ahırı kaplar. Bu ortamda yaşayan
hayvanların yeme karşı iştahları azaldığı gibi, hastalıklara karşı da daha hassas olurlar.
Böylece hastalıklara daha kolay yakalanırlar. Bu nedenle yeterince havalandırma sağlanacak
şekilde pencereler ve havalandırma düzeni planlanmalıdır.
9.2.4.1.8. Pazarlama: Besi devresi ilerledikçe ve hayvanlar canlı ağırlık kazandıkça,
yedirilen yeme karşın, hayvanların günlük canlı ağırlık kazanma miktarı gittikçe azalmaya
başlar. Yani, daha fazla yem yer, ancak eskisinden daha az ağırlık kazanırlar. Hayvanların
besi dönemi boyunca yeterli kilo alıp almadıklarını takip edebilmek için hayvanlar belirli
periyotlarla işletmede bulunan kantar ile tartılırlar (x). Besi aralarında yapılacak tartımlardan
sonra satışa uygun durumdaki hayvanlar hemen satışa arz edilir.
Türkiye’de üretilen etin gerek iç ve gerekse dış pazarlarda geniş bir alıcı piyasası
bulunmakta, pazarlama ile ilgili herhangi önemli bir sorun görülmemektedir. İç piyasada
mezbahalar, Et Balık Kurumu ve gıda sanayi işletmeleri bol miktarda et talep ettiği gibi, son
yıllarda et, önemli bir ihraç ürünü durumuna da gelmiştir. Hatay’ın ihraç kapıları bulunması
nedeniyle bu konudaki avantajları daha fazla görülmektedir. Besiciler hayvanlarını besi
sonunda daha çok canlı olarak pazarlamaktadırlar.
9.2.5. Projenin Ömrü: Bu proje 10 yıllık olarak hazırlanmıştır.
9.2.6. Projenin Faydaları
Besiciliğin çiftçi ve ülke açısından pek çok yararları vardır;
a) Sermaye dönüşümü hızlıdır.
b) Hayvancılığın diğer kollarına oranla daha az iş ve işgücü gerektirir.
c) Ölüm riski diğer hayvancılık kollarından daha az olduğundan, ölümler nedeni ile olabilecek
sermaye kaybı riski de çok azdır.
d) İşletmelerden yan ürün olarak elde dilen çiftlik gübresinin tarla ziraatinde kullanılması ile
bitkisel üretimde artış sağlandığı gibi, bozulan toprak yapısı da onarılmaktadır.
e) Gıda sanayinden arta kalan ve insan gıdası olarak kullanılmayan düşük değerli yemler
besicilikte kullanılarak değerlendirilmekte ve hayvansal gıdalara dönüşmeleri sağlanmaktadır.
f) Besi almış hayvanların kombina ve mezbahalarda kesilmeleri sonunda elde edilen deri,
kemik v.b. yan ürünler sayesinde deri ve diğer ürünlerle ilgili sanayin gelişmesine yardımcı
olunmaktadır.
g) Aile işgücünü değerlendirerek istihdama yardımcı olur.
h) Çiftçi bütçesine önemli bir gelir sağlar.
i) Yapılan et üretimiyle, ülke ihtiyacını karşıladığı gibi, ihraç ürünü olarak da önemli bir döviz
kaynağı olup, ülke ekonomisine büyük katkılar sağlar.
9.2.7. Proje Faaliyetleri
9.2.7.1. Tesisin tanıtımı: Hatay İlinin merkez ilçesi olan Antakya hudutları içerisinde
kurulmakta olan bu tesiste, tek devrede 50 baş sığır besisi yapılacaktır.
9.2.7.2. Yatırım kalemleri ve giderleri:
a) İnşaat: Yapılan ve ekte verilen mimari projeye uygun olarak 50 baş kapasiteli besi ahırı ve
yem deposu planlanmıştır.
2002 yılı Bayındırlık birim fiyatına göre inşaatla ilgili giderlerin
5 000 TL olacağı planlanmıştır.
b) Beklenmeyen giderler: Yatırımın proje safhasında unutulan kalemlerin karşılanması
amacıyla projeye konulan yatırım tutarının %2 si oranında (120 000 000) TL beklenmeyen
gider konulmuştur.
------------------------------- (x) Kantar bulunmaması durumda uygun özel şerit metre ile göğüs çevreleri ölçülerek canlı ağırlıkları tahmin
edilir. Her seferinde aynı yöntem kullanılacağı için canlı ağırlık artış takibi doğru olur.
67
c) Su tesisatı: Ahır içinde yapılacak su tesisatının global olarak 500 TL olacağı düşünülerek
hesaplamalara katılmıştır. Yatırım Giderleri Tutarı (TL) Tablo 9.2.4’deki gibi şöyle
özetlenebilir;
Tablo 9.2.4. Yatırım giderleri tutarı (TL) Yatırım kalemleri Tutar (TL)
İnşaat işleri 5 000 000 000
Nakliye (%10) 500 000 000
Su tesisatı 500 000 000
Beklenmiyen giderler 120 000 000
TOPLAM 6 120 000 000
9.2.8. İşletme Giderleri
9.2.8.1. Hayvan alımları: Besiye alınmak üzere çevre pazarlarından toplanan hayvanlar 1-2
yaşlarında ve 150-200 kg canlı ağırlıkta olacaktır. Proje hesapları hayvanların ortalama 200
kg canlı ağırlıkta olacakları varsayılarak yapılmıştır. Yapılan piyasa araştırmasında besiye
alınacak canlı hayvanların kg fiyatının 2 500 00 TL (2.5 YTL) olduğu tespit edilmiştir. Buna
göre bir besi döneminde beslenmek üzere 50 baş x 200 kg x 2 500 000 TL = 25 000 000 000
TL tutarında hayvan alınması gerekecektir.
9.2.8.2. Yem giderleri:
Hayvanlara yedirilecek yemler canlı ağırlıklarının %2.5’u göz önüne alınarak
hesaplanmıştır. Yedirilecek yemlerin %70’i kesif, %30’u kaba yem olacaktır. Hayvanların
150 gün süre ile beside kalacağı, günde ortalama 1 kg canlı ağırlık kazanacağı ve böylece 150
günde toplam 150 kg canlı ağırlık artışı sağlanacağı beklenmektedir.
Besi başlangıç ağırlığı 200, besi sonu ağırlığı 350 kg olan hayvanın yem ihtiyacı
ortalama 275 kg canlı ağırlık üzerinden hesaplanmış, kaba ve kesif yem için zayiat oranı %2
olarak alınmıştır. Bu durumda her bir hayvan için;
1 hayvanın yem ihtiyacı: 275 kg x 150 gün x 0.0025 = 1000 kg yem (kaba + kesif) gereklidir
(Aslında bu işlemin sonucu 1003 kg dır. Ancak işlem kolaylığı için 1200 kg olarak
alınmıştır).
Kesif yem ihtiyacı: 1000 kg x %70=700 kg + %2 zayiat (700 x %2=)=715 kg
Kaba yem ihtiyacı: 1000 kg x %30 = 300 kg + %2 zayiat (300 xTablo 9.2.3 ‘deki
hazırlanacaktır. Belirli rasyonlara uyarak kesif yem, işletme içinde hazırlanacaktır.
Hesaplamalar Tablo 9.2.5’deki rasyon ve katkı oranları üzerinden yapılmıştır.
Tablo 9.2.5. Belirli kesif yem rasyonlara uyularak rasyon ve katkı oranları üzerinden
yapılan hesaplamalar Yem çeşiti Kullanılacak
%
Birim (kg)
fiyat (TL)
Tutar (TL)
Arpa 43 178 770 7 687 110
Kepek 20 170 000 3 400 000
P.T.K. 15 194 400 2 916 000
Melas 20 153 400 3 068 000
Kemik unu 1 270 000 270 000
Kireç taşı 0.5 3 000 000 1 500 000
Tuz 0.5 1 250 000 625 000
TOPLAM 100 19 466 110
68
Yem Gideri; Hayvan adedi Yem çeşiti Kg maliyet(TL) Toplam ihtiyaç (kg)
(besi süresince)
Tutar (TL)
1 hayvan Kesif yem 194 661 715 139 182 615
Saman 65 000 306 19 890 000
TOPLAM 159 072 615
50 hayvan 159 072 615 x 50 7 953 630 750
9.2.8.3. İşçilik gideri: İşletmede devamlı sigortalı 1 işçi çalıştırılacaktır.
210 000 000 x 12 ay = 2 520 000 000 TL
9.2.8.4. İlaç veteriner gideri: Hayvan başına ortalama 20 000 000 TL düşünülmüştür.
50 baş x 20 000 000 = 1 000 000 000 TL
9.2.8.5. Elektrik-su gideri: İşletmede her dönemde global olarak elektrik ve su gideri 500
000 000 TL olarak düşünülmüştür.
9.2.8..6. Nakliye gideri: Pazardan toplanan hayvanların ve satın alınan yemlerin işletmeye,
besiden çıkan hayvanların tekrar pazara nakli için 1 dönemde;
50 baş x 2 000 000 TL/baş = 100 000 000 TL
100 ton yem x 2 000 000 TL/ton = 200 000 000 TL
TOPLAM: = 300 000 000 TL
9.2.8.7. Stopaj vergisi: Satılan hayvan bedellerinin %2 si oranında stopaj vergisi verileceği
düşünülerek vergi gideri tutarı;
67 000 000 000 TL x 0.02 = 1 340 000 000 TL olarak hesaplanmıştır.
Tablo 9.2.6’da işletme giderleri, Tablo 9.2.7’de ise amortismanlar gösterilmiştir.
Tablo 9.2.6. İşletme giderleri (x) Gider kalemi Tek devre (TL) 2 devre (TL)
Hayvan alımı 25 000 000 000
Yem gideri 7 953 630 750
İşçilik 2 520 000 000
İlaç-veteriner 1 000 000 000
Elektrik-su 500 000 000
Nakliye 300 000 000
,Stopaj 1 340 000 000
Beklenmiyen giderler 760 272 615
TOPLAM 39 373 903 365 78 747 806 730
(x) Tek devrede işletme giderlerinin tümü işletme sermayesi olarak kabul edilmiştir. Yani
işletme sermayesi 39 373 903 365 TL dir.
Tablo 9.2.7. Amortismanlar (1000 TL) Çeşit Oran (%) Yatırım tutarı (TL) Yıllık
amortisman (TL)
Yapı tesisatı 4 5 875 200 000 235 008 000
Beklenmiyen giderler 10 380 136 308 38 013 631
TOPLAM 273 021 631
9.2.9. İşletme Dönem Gelirleri
9.2.9.1. Hayvan satışları: Ortalama 200 kg canlı ağırlıkta besiye alınan hayvanlar günde
ortalama 1 kg canlı ağırlık kazanarak 150 günlük besi dönemi sonunda 350 kg’a ulaşacağı ve
besiye alınan bu hayvanların canlı ağırlığının 4 000 000 TL den satılacağı düşünüldüğünde;
50 baş x 350 kg x 4 000 000 TL = 70 000 000 000 TL gelir hesaplanmıştır.
9.2.9.2. Gübre satışları: Besi sığırlarının günde yaklaşık 5 kg olmak üzere 150 günde 750 kg
gübre vereceği, gübrenin kg fiyatının 300 000 TL den satılacağı düşünüldüğünde;
69
50 baş x 750 kg x 300 000 TL = 11 250 000 000 TL gelir sağlanacaktır.
Böylece işletme dönem gelirleri şöyle özetlenebilir;
Gelir Kalemleri Tek devre (TL) 2 devre (TL)
Hayvan satışları 70 000 000 000
Gübre satışları 11 250 000 000
TOPLAM 81 250 000 000 162 500 000 000
9.2.10. Kalıntı Değer
Yatırım giderlerinin projenin 10 yıllık süresi sonunda amortidsmanları düşüldükten
sonra kalan değeridir. Bu da 3 389 783 690 TL dir.
9.2.11. Projenin Finansmanı
Sabit yatırımlar tamamen öz sermaye ile yapılacaktır.
FİNANS PLANI
Harcamalar: 6 120 000 000 T.L.
Kaynaklar:
Öz kaynak : 6 120 000 000 T.L.
9.2.12.. Mali Analiz
a) Yatırımın karlılık oranı: 83 479/6120 = 13.64
b) Geri ödeme süresi : 2 yıl
c) Net Bugünkü Değer (NBD): (%43 faizle) Yıllar Net fayda İnd. Fak. Değeri
1 (35 756) 0.699 (24 994) 24 994
2-9 83 479 1.533 127 973
10 125 679 0.028 3 519 131 492
NBD = 131 492 - 24 994 = 106 498
d) İçkarlılık oranı = %85
e) Fayda/masraf = 131 492/24 994 = 5.26
9.2.13. Sonuç
Yetersiz beslenen insanların çoğunluğu, az gelişmiş, ya da gelişmekte olan ülkelrde
yaşamaktadır. Bu ülkelerde sorun, nüfus ve gıda üretimi arasındaki dengesizlikten
kaynaklanmaktadır. Beslenme politikasında hayvansal üretimi artırmaya yönelten temel
etken, hayvansal proteinin yüksek biyolojik değere sahip olması ve dengeli beslenmenin
gerçekleştirilmesinde taşıdığı büyük önemdir.
Bu açıdan, kırmızı et üretimi tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de en önemli bir
kaynak özelliğini taşımaktadır.
Gelişmiş ülkelerde 150-200 kg karkas ağırlığında kesilen sığırların, ülkemizde 94-95
kg gibi düşük bir ağırlıkta kesiliyor olması, bu konuya çok daha fazla önem verilmesi
gerektiğini ortaya çıkarmaktadır.
Projenin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, besicilik, karlı bir faaliyet olarak
görülmektedir.
70
Tablo 9.2.7. Nakit akımı (1000 000) Kalemler
Yıllar
1 2-9 10
İşletme gelirleri 81 250 162 500 162 500
İşletme sermayesi - - 38 800
Kalıntı değer - - 3 400
Destekleme primi - - -
Toplam iç akım 81 250 162 500 204 700
İşletme giderleri 39 374 78 748 78 748
Amortismanlar - 273 273
Yatırım giderleri 6 120 - -
Toplam dış akım 45 494 79 021 79 021
Nt fayda 35 756 83 479 125 679
9.2.14. Kaynaklar
1.Alıç, K., 1986. Süt sığırlarının beslenmesi ve bakımı. Yayın no: 9; Tarım, Orman ve
Köyişleri Bakanlığı İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı 1 No lu Merkez İkmal
Müdürlüğü Basımevi, ANKARA.
2. Anonim, 1999. Hayvancılıkta Genel Bilgiler. Tarım orman ve Köyişleri Bakanlığı. Ziraat
İşleri Genel Müdürlüğü. Merkez İkmal Müdürlüğü Basımevi. Yeni Mahalle-
ANKARA
3.Şekerden, Ö., Özkütük, K., 1990. Büyükbaş Hayvan Yetiştirme. MKÜ Lisans Ders
Programı Sayf. 7, Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 122, ADANA
71
9.3 GAZİANTEP YÖRESİNDE SIĞIRLARDAN ET ÜRETİMİNİN ARTIRILMASI
9.3.1. Proje Özeti
Projenin Adı : Gazi antep Yöresinde Sığırlardan et üretiminin artırılması
Projenin Uygulama Yeri: Gaziantep
Yatırımcının Adı ve Soyadı: M. DENİZ TOPRAK, MELİKE TAZEGÜL
Yatırımcının Adresi: Gaziantep
Projenin Toplam Bütçesi: 216 781.45 YTL
Mal ve hizmet alımları: 34 964.44 YTL
Projenin Finansmanı: Öz kaynak ile finanse edilecektir.
Projeyi Hazırlayan:
9.3.2. Projenin Önemi ve Amacı
Hayvancılık, Türkiye’nin ulusal beslenme ve kalkınmasında, dış satımın
artırılmasında, sanayiye hammadde sağlamada, bölgeler ve sektörler arası dengeli kalkınma
sağlanması ve kalkınmanın istikrar içinde başarılmasında, kırsal alanda gizli işsizliğin
önlenmesinde, sanayi ve hizmetler sektörlerinde yeni istihdam olanaklarının yaratılmasında
ve kalkınma finansmanının öz kaynaklara dayandırılmasında önemli bir potansiyele sahiptir.
Bugün, temel olarak hayvancılığa dayalı; yem sanayi, et ve mamulleri sanayi, süt ve
süt ürünleri sanayi, dericilik ve tekstil sanayileri, veteriner ilaçları ve hayvancılık ekipman
sanayileri yeni istihdam alanları yaratmakta, hayvancılığa girdi sağlamakta ve hayvansal
ürünlerin işlenmesiyle katma değer artışına neden olmaktadır.
Ayrıca, hayvancılık doğayı sömürmeyip, bilinçli olarak ve bitkisel üretimle birlikte
yapıldığında, her türlü gelişme çabalarının bugün en önemli unsurlarından birisi olarak
sürdürülebilir kalkınmanın da; ekolojik, çevresel ve ekonomik boyutlarından dolayı ideal bir
modeldir. Çünkü hayvancılık ekolojik dengeyi bozmaz, doğayı tahrip etmez, uygun şartlar
sağlandığında kırsal kesimdeki dar gelirli üretici için ekonomik bir uğraş olabilir. En önemlisi
de, ülkenin hayvansal protein açığını kapatarak sağlıklı toplum oluşmasına katkıda bulunur.
Protein insan vücudunun temel yapı taşıdır. Ancak bazı proteinler insan vücudunda
oluşturulamadığı için dışarıdan alınması gerekir. Bu proteinler, hayvansal gıda maddelerinde
mevcuttur. Dolayısıyla insanların hayvansal gıda maddelerine ihtiyaçları vardır. Eksiklikleri
halinde muhtelif gelişme gerilikleri meydana gelir. Bu nedenle sağlıklı beslenmede hayvansal
proteinin önemi büyüktür. Ancak hayvansal proteinler, bitkisel olanlara oranla pahalıdırlar.
İnsan beslenmesinde yeterli miktarlarda hayvansal orijinli yiyecek sağlanmadıkça, bir ülkede
kalkınmada öngörülen hedef ve düzeylere ulaşılması mümkün değildir. Bir toplumda
tüketilen hayvansala protein miktarı, o toplumun gelişme düzeyinin göstergelerinden birisi
olarak kabul edilir. Bilindiği üzere 70 kg ağırlığındaki bir insanın günlük protein ihtiyacı 70
gr dır. Bu 70 gr’ın %42 sinin hayvansal kaynaklı protein olması gerekir.
Hayvansal proteinlerin sağlanmasında etin yeri tartışılamaz. Bugünün dünyasında
beslenme esaslarının önemli ölçüde değişmesi, insanları kalite yönünden yüksek olan et ve
etli gıdalarla beslenme mecburiyeti ile karşı karşıya getirmiştir.
Yıllardan beri bitkisel orijinli gıdalarla, boş kalori kaynakları ile beslenen ve yeterli
hayvansal protein tüketemeyerek biyolojik geri kalmışlık içinde olan ülkemiz insanlarının,
hayvansal ve bitkisel ürün tüketim miktarlarını incelediğimizde, ülkemizde niceliksiz bir açlık
olmadığı, hatta normalden fazla bitkisel protein tükettiğimizi görürüz. Ülkemizde kişi başına
yıllık bitkisel ürün tüketimi 300-325 kg iken, Avrupa ortalaması 85 kg dır. Bitkisel ürün
tüketiminde gelişmiş ülkelerin en az olan tüketim, hayvansal ürünler dikkate alındığında 3-5
kat azdır. Yetersiz ve dengesiz beslenmeden dolayı, daha ana karnından başlamak üzere
72
zihinsel gelişmeyi sağlayamayan insanlar, temeldeki bazı ihtiyaçlar tam karşılanamadığından,
kültür ve bilgi yaratamıyor duruma geliyorlar.
Türkiye’de kişi başına günlük protein tüketimi 22 gr., gelişmiş ülkelerde 56 gr.,
gelişmekteki ülkelerde ise 20.5 gr. kadardır. Yaklaşık 30 yıllık bir dönem dikkate alındığında,
Türkiye’de kişi başına hayvansal protein tüketiminin artmak biryana azaldığı görülmektedir.
Kısaca Türkiye’de kişi başına hayvansal protein tüketimi, Dünya ortalamasının altındadır.
Başka bir deyişle ülkemiz yetersiz beslenme sorunuyla karşı karşıyadır.
Dünya et ve süt üretiminde sığır oldukça önemli bir yere sahiptir. Son yıllardaki bazı
olumsuz gelişmelere rağmen, Dünya sığır varlığı önemli ölçüde artmıştır. Öyle ki, 1975
yılında yaklaşık 1 milyar 190 milyon baş civarında olan sığır sayısı 2003 yılında %15.5 lik bir
artışla 1 milyar 371 milyona ulaşmıştır. Bu değişim, bütün kıtalarda aynı hızda olmamış, hatta
bazı kıtalarda azalma meydana gelmiştir. Örneğin, Afrika Asya, Güney Amerika sığır varlığı
artarken, Avrupa ile Orta ve Kuzey Amerika sığır varlığı azalmıştır. Sığır varlığı gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkeler esas alınarak incelendiğinde, gelişmekteki ülkeler sığır varlığının
1975-2003 yılları arasında yaklaşık %40 arttığı, gelişmiş ülkeler sığır varlığının ise, yaklaşık
%30 azaldığı anlaşılmaktadır. Dünya sığır varlığının %50 si ABD (%7) , Hindistan (%17),
Brezilya, Çin ve Arjantin’de yetiştirilmektedir. Bu ülkelerden ABD ve Arjantin’in 1975-2003
yılları arasında Dünya sığır varlığındaki payları azalırken, diğerlerininki artmıştır. Tablo 9.3.1
de, Dünya, kıtalar ve çeşitli gruplarda sığır eti üretimi gösterilmiştir.
Tablo 9.3.1. Dünya, kıtalar ve çeşitli gruplarda sığır eti üretimi (milyon ton) Dünya ve ülkeler 1975
(milyon ton)
1975 yılı üretimi 100 kabul edildiğinde 2003
(milyon
ton) 1980 1985 1990 1995 2000 2003
Dünya 43.7 104.2 112.7 122.0 123.9 130.0 134.8 58.9
Asya 2.8 114.7 140.9 189.2 282.7 358.8 404.0 11.4
Avrupa 10.2 105.2 108.8 110.0 93.1 85.8 85.2 8.7
Afrika 2.5 122.9 133.0 133.0 138.8 161.9 165.3 4.1
Okyanusya 2.1 100.4 87.7 105.1 118.2 124.7 133.1 2.8
Kuzey ve Orta
Amerika
13.5 91.4 100.7 97.5 107.7 115.5 112.5 15.1
Güney Amerika 6.2 120.8 131.6 150.7 171.1 190.2 206.2 12.8
Gelişmiş ülkeler 32.0 98.3 104.8 108.7 97.7 94.1 92.8 29.7
Gelişmekte olan
ülkeler
11.7 120.2 134.2 158.4 195.3 228.0 249.3 29.2
AB(15) 8.1 104.7 109.2 110.1 98.3 91.6 91.9 7.5
AB(25) 8.7 104.7 108.9 109.4 98.4 94.5 93.2 8.1
Dünya ülkelerinin hemen hepsinde kasaplık hayvanların, özellikle sığırların besisi
üzerinde durulmakta, bu alanda birçok yeni araştırmalar yapılmakta, kaliteli ve ucuz et
üretiminin artırılmasına çalışılmaktadır. Konunun Türkiye açısından önemi ise, gelişmekte
olan bir ülke olmasından kaynaklanmaktadır. Türkiye’nin gelişmiş bir ülke olabilmesi ve
ekonomik bakımdan gelişmiş ülkeler düzeyine ulaşabilmesi, mevcut kaynakların verimli bir
şekilde kullanılmasına bağlıdır. Kasaplık hayvanlar birçok ülkede besiye alınmaktadır.
Ülkemizde ise besicilik yeni olup, henüz istenen düzeye ulaşmış değildir. Oysa besiciliğin,
etin kalitesinin iyileştirilmesi, üretim miktarının artırılması ve maliyetinin düşürülmesinde
önemi büyüktür. Besicilik, kasaplık hayvanlardan piyasa isteklerine uygun, kendi ırk
özelliklerine göre azami miktarda et elde edilebilmesi için yapılan teknik ve ekonomik bir
faaliyettir. Türkiye gibi doğal koşullar bakımından çok farklılık gösteren, pazara canlı hayvan
arzının mera mevsimine bağlı belirli kısa süreler içinde cereyan ettiği bir ülkede stoklama
faaliyeti olarak da önem kazanmaktadır. Çünkü besicilik daha iyi değerlendirme imkanı
olmayan bazı sanayi artıklarını en değerli bir insan yiyeceğine dönüştüren bir endüstri olarak
73
nitelendirilebilir. Ayrıca besicilik, istihdam gücü yaratmak suretiyle ekonomiye de katkıda
bulunan bir hayvancılık faaliyetidir.
Tablo 9.3.2’de, Türkiye’de yıllar itibariyle sığır varlığında çeşitli genotip gruplarının
payı (%), Tablo 9.3.3 de ise Türkiye sığır varlığında ve genotip gruplarında bölgelerin payı
(%) gösterilmiştir.
Tablo 9.3.2. Türkiye’de yıllar itibariyle sığır varlığında
çeşitli genotip gruplarının payı (%)(x) Yıl Kültür
ırkı
Kültür ırkı
melezi
Yerli ırk
1990 8.90 32.26 58.84
2000 16.78 44.03 39.19
2003 19.83 43.77 36.40
(x) DIE yayınları
Tablo 9.3.3. Türkiye sığır varlığında ve genotip gruplarında bölgelerin payı (%)(x) Bölge Kültür ırkı Kültür ırkı
Melezi
Yerli ırk Sığır
1995 2003 1995 2003 1995 2003 1995 2003
Orta kuzey 14.8 11.3 14.7 14.0 11.9 11.6 13.5 12.6
Ege 29.0 29.4 14.6 12.6 6.3 5.4 12.9 13.3
Marmara 16.4 16.3 12.5 7.9 2.1 1.1 8.4 7.1
Akdeniz 7.6 4.4 9.3 10.1 5.0 3.1 7.1 6.4
Kuzey doğu 4.8 4.8 9.1 12.5 20.8 27.4 13.7 16.4
Güney doğu 2.4 4.3 3.6 6.0 15.8 20.2 8.9 10.9
Karadeniz 7.4 7.7 18.0 15.6 17.3 15.9 16.2 14.2
Orta doğu 5.6 5.8 8.8 11.0 14.1 11.1 10.7 10.0
Orta güney 12.1 15.9 9.4 10.2 6.7 4.2 8.6 9.1
TOPLAM
(x) DIE yayınları
9.3.3. Gaziantep İli Çevresinde Sığır Eti Üretimi
GAP’ta bulunan yerli ırklar, populasyonun yaklaşık %95 ini oluşturmaktadır. Kültür
ırkı melezi olarak Siyah –Beyaz Alaca, Esmer ve Simental olup, bunlara daha çok Gaziantep
ve Adıyaman’da rastlanmaktadır. Yerli ırk olarak ise Gaziantep ve çevresinde Güney Anadolu
Sarı Kırmızı sığırı ile bunun Kilis varyetesi ve melezleri yarı entansif koşullarda, saf kültür
ırkları ise, entansif olarak yetiştirilmektedir. Gaziantep ve çevresinde ortalama sürü
büyüklüğü 10 dur.
GAP bölgesinde sığır eti üretimi yılda 8380 tondur. Kesilen sığır sayısı ise, 69 280
baştır. GAP Bölgesinde toplam sığır sayısı 736 140 tor.
Besi materyali olarak Gaziantep ve çevresinde melezler tercih edilmekte, besi süresi
ise 4-6 ay tutulmaktadır. Beside günlük canlı ağırlık artışı 800-1000 gr dır. Besi başında
ortalama 180-200 kg olan besi materyali, besi sonunda 350-400 kg canlı ağırlığa
ulaşmaktadır.
Gaziantep’te 7080 kültür ırkı, 23080 melez ve 18540 adet sığır bulunmaktadır.
Tablo 9.3.4 de, yerleşim yerine ve bulunduğu tarımsal faaliyete göre hane halkı sayısı
verilmiştir.
74
Tablo 9.3.4. Türkiye genelinde ve Gaziantep’te yerleşim yerine ve yaptığı tarımsal faaliyete
göre hane halkı sayıları Yapılan faaliyet türü Türkiye Gaziantep
Tarımsal faaliyette bulunan hane halkı sayısı 672 476 6 931
Temel tarımsal faaliyette bulunan hane halkı sayısı 4 091 530 37 502
Bitkisel üretim veya bitkisel ve hayvansal üretim yapan hane
halkı sayısı
3 943 340 36 169
Yalnız hayvancılık yapan hane halkı sayısı 148 190 1 333
Toplam yerleşim yeri sayısı 36 371 410
Toplam hane halkı sayısı 4 764 006 44 473
9.3.4. Proje Alanı Hakkında Genel Bilgiler
9.3.4.1. Proje alanı iklimi ve coğrafik durumu
64 dekar alanda üretim gerçekleştirilecek olup, arazi, işletmenin mülkiyetindedir.
Proje alanı Gaziantep’e 13 km uzaklıkta olup, şehrin batısında, Merkez İlçeye bağlı Sam
Köyündedir.
Bu bölgenin seçilmesinin ana nedenleri işletmenin kendi arazisi olması yanında
ulaşımın çok kolay olması, organize sanayiye yakın olması, otoyol, otoban ve çevre yolları ile
bağlantısının bulunması ve son olarak ihracat serbest bölge içinde yer almasıdır. Ayrıca,
yakınlarında başka besi işletmesi yoktur. Hayvanların işletmeye ulaşımında sorun
yaşanmayacaktır. İşletme alanı içinde su ve elektrik vardır.
Gaziantep’te tüm ilçeler için en yüksek sıcaklık Temmuz, en düşük sıcaklık ise Ocak
ayında gerçekleşmektedir. Tablo 9.3.2’de, Gaziantep İli için çeşitli istasyonlarda yapılan
ölçümler sonunda elde edilen muhtelif meteorolojik veriler 12 ay için verilmiştir.
Tablo 9.3.2. Gaziantep İli genelinde yıllık meteorolojik veriler Meteorolojik
Olay
Aylar Yıllık
Ort. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Sıcaklık (Co) 2.1 3.7 7.3 12.6 18.3 23.7 27.1 26.8 22.4 15.5 9.2 4.4 14.4
Nısbi nem
(%)
79 76 70 64 55 44 41 42 46 57 70 77 60
Güneşlenme
(saat, dak.)
3.36 4.21 5.53 7.39 10.08 12.31 12.51 11.42 10.03 7.50 5.43 3.51 8.01
Rüzgar hızı
(m/sn)
1.9 2.0 2.2 2.2 2.1 2.9 3.1 2.5 1.9 1.4 1.4 1.7 2.1
Günlük ortalama sıcaklığın 10 Co den fazla olduğu gün sayısı 226 dır. Yaz günleri
(ortalama sıcaklığın 25 Co den fazla olduğu günler) en az 153 gündür. Donlu günler
(sıcaklığın -0.1 Co den az olduğu günler) en fazla 56 olarak belirlenmiştir.
Gaziantep ilinde ve ilçelerinde kış aylarında nısbi nem ortalaması %60-80, yaz
aylarında %30-50 dolayındadır. Yıllık ortalama nısbi nem ise %60 dır.
Gaziantep’te aylık ortalama güneşlenme süresi en fazla temmuz ayında 12 saat 51
dakika, en az Ocak ayında 3 saat 36 dakika olmuştur. Yaz aylarında güneşlenme süresi 10
saatten fazla iken, kış aylarında 5 saat dolayında veya daha azdır.
Yılın hakim rüzgarı güney batı (lodos) rüzgarlarıdır. İlkbahar, yaz ve sonbahar
aylarında genellikle batıdan doğuya doğru rüzgarlar güneybatı (lodos), kuzeybatı (karayel)
batı yönünde eserler. Kasım, Aralık, Ocak ve Şubat Aylarında ise daha fazla doğu yönünden
gelen kuzeydoğu rüzgarları (poyraz) hakimdir. Gaziantep’te yıllık ortalama rüzgar hızı 2.1
m/sn dir.
75
9.3.4.2. Ekonomik ve sosyal alt yapı
Gaziantep’e 13 km uzaklıkta olan proje alanının alt yapısı gelişmiştir. Yollar tamamen
asfalttır. Yılın her ayı rahatlıkla ulaşım sağlanabilir. Elektrik, su, PTT ihtiyaçları, sağlık
merkezi v.b. hizmetler bulunmaktadır.
9.3.5. Materyal ve Yöntem
9.3.5.1. Materyal
İşletmede hayvan materyali olarak Esmer ırk melezleri kullanılacaktır. Türkiye’deki
Esmer ırk melezleri kullanıldıkları bölgenin yerli ırklarıyla melezlenmesi sonucunda elde
edilmişlerdir. İşletmeye Sıvas yöresinden getirilecek Esmer melezleri Yerli kara ırkla olan
melezlerdir. Esmer melezleri et üretim yeteneği ve uzun ömürlülük gibi bazı avantajlara
sahiptir. Günde 1000 gr dan fazla canlı ağırlık kazanma yeteneğindedirler. Ayrıca adaptasyon
kabiliyetleri yüksektir.
9.3.5.1.1. Beslemede kullanılacak yem maddeleri;
Kaba yem olarak: Yonca kuru otu,
Kesif yem olarak: Arpa, mısır, PTK karması ve vitamin ve mineral ihtiyacını karşılamak için
Premix karmasından oluşan rasyon kullanılacaktır.
Rasyondan sağlanan Hz. Protein ve ME: 2608 Kcal/gün ME ve 13.67 gr/gün Hz. Protein.
9.3. 3. Tablo 6 da kullanılacak yemler ve rasyondaki miktarları gösterilmiştir. Yem çeşiti (%) HzProt. (gr) ME (Kcal)
Kesif yem
Arpa 65 11 2700
Mısır 15 8 2900
PTK 19 28 2200
Premix 1 - -
Kaba yem
Yonca kuru otu 3 kg/gün %16 2100 ME(Kcal/kg)
Ekimi yapılacak yem bitkileri ve elde edilecek ürünler Tablo 7 de gösterilmiştir.
Tablo 9.3.4.. Ekimi yapılacak yem bitkileri ve elde edilecek ürünler Ekilecek yem çeşiti Ekilecek alan (da) Elde edilecek ürün (ton)
Yonca kuru otu 26 54
Mısır 35 35
9.3.5.2. Yöntem
9.3.5.2.1. Hayvanların besi yerine getirilmesi
Sivas ve Osmaniye olmak üzere 2 pazardan satın alınacak hayvanlar kara yolu ile besi
yerine getirileceklerdir.
Sivas- Gaziantep arası 525 km olup, toplam 25 hayvan 2 kamyona yüklenip besi
yerine ulaştırılacaktır. Besi yerine getirme esnasında 2 defa dinlenme molası verilecektir.
Osmaniye-Gaziantep arası 132 km olup, 25 hayvan 2 kamyon ile besi yerine
getirilecektir. Besi yerine getirilme sırasında 2 şer defa dinlenme molası verilecektir.
9.3.5.2.2. Rasyona alıştırma ve besi dönemi
Bu dönemde, bundan önceki beslenme programları bilinmediğinden, ilk olarak, besi
yerine varıştan birkaç saat sonra su ve biraz ıslatılmış buğday kepeği azar azar saman ile
76
birlikte verilecektir. Müteakip günde hayvanlar besi periyodunda yedirilecek kaba yeme
alıştırılacaktır.
Yeme alıştırma ve tam yemlemeye geçiş dönemi 10 gün içinde gerçekleştirilecektir.
Daha sonra belirlenen besi besleme programına geçilecektir.
Kaba yem olarak verilecek yonca kuru otu miktarı azar azar artırılarak 2-3 gün içinde
10. gün sonunda sabit 3 kg a ulaşacaktır. Bunun gibi 10. güne kadar kesif yem miktarı da
günde 0.7 kg/artırılarak 10. günde hedeflenen ve uygulanacak olan yemleme programına
ulaşılacaktır. Bu süre zarfında sınırsız olarak taze içme suyu sağlanacaktır. 10. günün sonunda
hayvana istenen yemleme programı doğrultusunda;
Günde kaba yem olarak 3 kg kuru yonca otu ile işletmede hazırlanmış olan kesif yemden
hayvan başına 6.6 kg verilecektir.
6 aylık besi süresi içinde 50 hayvan besiden çıkarılacaktır.
Gaziantep yöresinde besi için en uygun barınak şekli, yarı açık bağlı duraklı besi
ahırlarıdır. İlde ortalama nisbi nem %60-70, sıcaklık ise 21 Co dir.
Projede bağlı duraklı ahır sisteminin seçilme nedenleri;
- Hayvanlar beside 6 ay gibi kısa bir süre kalacaktır.
Bu sistemde kontroller daha kolay yapılır ve performans daha doğru izlenebilir.
9.3.5.2.3. Besleme
Tablo. 9.3.5. Her 100 kg canlı ağırlık için besinin muhtelif dönemlerinde rasyondaki
kaba yem ve kesif yem oranları Besi dönemi KM (kg) Kaba yem oranı
(%)
Kesif yem oranı
(%)
Besi başlangıcı 2.6 65 35
Besi ortası 2.4 50 50
Besi sonuna doğru 2.2 30 70
Örnek olarak 1-2 yaşlı sığırların beslenmesinde haftalara göre besleme önerileri Tablo
9.3.6’da verilmiştir
Tablo 9.3.6. Haftalara göre 1-2 yaşlı sığırlar için besleme önerileri (x) Besi dönemi Canlı ağırlık
(kg)(*)
Kuru yem
(kg)
Kesif yem
(%)
Kaba yem
(%) Hafta Ay
0-4 0-1 200 5.4-6.0 35 65
4-8 1-2 235 6.1-6.7 40 60
8-12 2-3 270 6.8-7.1 50 50
12-16 3-4 300 7.2-7.3 55 45
16-20 4-5 320 7.4-7.5 60 40
20-24 5-6 335 7.5-7.6 65 35
(x) Alıç, 1986
(*) Günlük ortalama canlı ağırlık arştı 1000 gr olarak alınmıştır.
BİR HAYVANIN GÜNLÜK YEM İHTİYACI = KM kg/gün x 1.1
ÖRNEK PROBLEM: Günlük ortalama canlı ağırlık kazancı 1200 gr, ortalama canlı ağırlık
400 kg olan hayvanın toplam (kesif ve kaba yemden) besin maddesi ihtiyacı aşağıda
hesaplanmış ve Tablo 9.3.7’de toplu olarak gösterilmiştir.
KMT(kg/gün)=1.09+(0.017 x canlı ağ.) + (0.0007 x günlük can ağ art.)
=1.09+0.017x400 kg x 0.0007 x 1200 gr = 8.73 kg
77
1 hayvanın günlük yem ihtiyacı: 8.73 x 1.1 =9.603 kg ÖNEMLİ
50 “ =50 x 9.603 =480.15 kg
ME (Kcal/gün)= 0.04x can ağ. +0.0069xGünlük can ağ kaz. -1.63
= 0.04x400 kg +0.0069x1200 -1.63= 22.65 Mcal/gün = 22650 KCal/gün
Hz. Prot (gr/gün)= 0.79xCan ağ.+0.298x Gün.can ağ. Kaz. + 224.62
= 0.79 x 400 kg + 0.298+1200 gr +224.62 =898.22 gr/gün
Ca (gr/gün)= - 0.0035 x Can ağ.+0.02 x gün. Can a. Kaz. +11.9
= - 0.0035 x 400 kg+0.02x1200 gr +11.9 =34.5 gr/gün
P (gr/gün) = 0.022 x Can. Ağ. +0.0066x 1200 gr+3.73
= 0.022x400 kg +0.0066x1200 gr +3.73 = 20.45 gr/gün
Sonuç olarak rasyon, 8.73 kg/gün kuru madde, 898 gr Hz Prot ve 22650 Kcal ME
sağlanacak şekilde hazırlanmıştır.
Tablo 9.3.7. Günlük ortalama canlı ağırlık kazancı 1200 gr, ortalama
canlı ağırlık 400 kg olan hayvanın besin maddesi ihtiyacı Besin maddesi Miktar
Kuru madde toplamı (KMT)(Kg/gün) 8.73
ME (Kcal/gün) 22.650
Hz. Protein (gr/gün) 898.22
Ca (gr/gün) 34.5
P (gr/gün) 20.45
9.3.5.2.3.1. Yem ham maddeleri ve besleme şekli
Kaba yem olarak yonca kuru otu kullanılacaktır. (Yoncanın; Hz prot: %16, ME:2100
Kcal/kg, %88 KM)
Günde 3 kg kuru yonca verileceğine göre;
3 kg yonca ile karşılanan günlük besin maddesi ihtiyaçları;
2100 x 3 kg =6300 Kcal/gün ME,
3000 gr x%16=480 gr/gün Hz. Prot.,
3 kg (3000 gr) x %88=2.64 kg KM verilmektedir.
Hayvanın besin madde ihtiyacı ise Tablo 9.3.7’de gösterildiği gibidir.
Şimdi Hayvanın ihtiyacından, kaba yem ile karşılanan kısmı çıkaralım ve kesif yem ile
karşılanması gereken kısmı bulalım;
1 hayvan için toplam günlük besin maddesi ihtiyacı =Kaba yem ile karşılanan + Kesif
yem ile karşılanan
Problem çözümündeki adımlar;
1. Belli formülleri kullanarak hayvanın günlük KM, ME, HP, Ca ve P ihtiyaçlarını hesapla.
Tablo 9.3.8 şeklinde bir çizelge hazırlayıp 2. sütuna hayanın günlük besin maddesi
ihtiyaçlarını (Tablo 9.3.7’den) yaz.
2. Kaba yem olarak ne/neler vereceksin, Bileşimi biliniyor olması gereken bu kaba
yem/yemlerden verilecek miktarları ve bu miktar/miktarlarla hayvanın KM, ME, HP
78
gereksinimlerinin ne kadarını karşıladığını bul ve Tablo 9.8.3’e 3. sütuna yaz. Örneğin 5-7 kg
mısır silajı, 1-2 kg saman, 5-8 kg pancar posası veya yonca kuru otu.
3. Her besin maddesi için hayvanın belirlediğin toplam ihtiyacından (Tablo 9.3.7) kaba yemle
vereceğin besin maddelerini çıkararak kesif yem ile her bir besin maddesinden daha ne
rasyonla kadar karşılaman gerektiğini bul ve Tablo 9.3.8’in 4. sütununa yaz;
KM: 8.73 kg günlük ihtiyaç – 2.64 kg yonca ile verilen =6.09 = 6 kg kesif yemle
karşılanması gereken KM
ME: 22 650 – 6300 = 16 350 Kcal/gün
Hz. Prot.: 898.22 – 480 = 418 gr/gün
4. Bulduğun kesif yemle karşılanan KM nin günlük kg yem değerini bulabilmek için;
bulduğun bu KM değerini x 1.1 ile çarp=A; 86 X 1,106,60A).
KM: günlük kg yem olarak değeri.: 6x1.1 =6.6 kg/gün
Rasyondan sağlanması gereken ME: 16 350/6.6 kg = 2477 Kcal/kg yem
Rasyondan sağlanması gereken Hz.prot: 418/6.6kg/gün =6.3 kg
6 . Rasyonda kesif yemle karşılaman gereken rasyon miktarını bulmak için; ME
(enerji)/A(Kcal/gün),A’ya böl,
7. Rasyonda kesif yemle karşılaman gereken Hz.prot değeri = kaba yemden eksik kalan
miktar’ı yine A ya böl .
Bu 7 adımda bulduğun değerleri hesaplayıp Tablo 9.3.8’e yerleştir.
Tablo 9.3.8. Besin maddesi Top.
İhtiyaç
3 kg kuru yonca
ile sağlanan
Eksik kalan
Miktar
Kesif yem ile
tamamlanaca
k
miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak
Yem değeri
Kuru madde
toplamı (KMT)
(Kg/gün)
8.73 %88 x 3kg=2.64 8.73-2.64=6 6.09=6 kg 6x 1. 1 =6.6 kg/gün
ME (Kcal/gün) 22.650 2100 x3kg=6300 22650-6300=16350 16 350 16350/6.6=2477Kcal/kgYem
Hz. Protein
(gr/gün)
898.22 %16x3000gr=480 898 -480=418 418 418/6.6=6.3 gr/kg
Ca (gr/gün) 34.5
P (gr/gün) 20.45
Günlük kg yem olarak değeri 6kg KM x 1.1 =6.6 kg/gün
Sonuçta rasyondan sağlanan Hz.prot ve ME: 2608 KcalME ve 13.67 Hz. Prot.
Sonuç olarak 1 hayvana günde 3 kg kuru yonca otu ve 6.6 kg kesif yem verilecektir.
Kesif yem olarak Tablo 12’da gösterilen yem hammaddeleri rasyon hazırlamada
kullanılmıştır.
Arpa ve mısır bileşimi;
Tablo 9.3.9. Kesif yem rasyon hazırlamada kullanılan yem hammaddeleri Yem hammaddesi Oran (%) Hz.Prot (gr) Enerji (Kcal)
Arpa 65 11 2700
Mısır 15 8 2900
PTK 19 28 2200
Premix 1 - -
79
9.3.5.2.3.2. Yem ihtiyaç ve giderleri;
Tablo 10’daki rasyonu oluşturacak olan hammadde oranlarından yararlanarak her bir
hammadde için günlük ve 6 aylık ihtiyaç (50 baş hayvan için) aşağıdaki şekilde hesaplanmış
ve sonuçlar Tablo 13’de özetlenmiştir.
Arpa ihtiyacı:
1 hayvan için günlük :6.6 x 0.65 =4.29 kg/gün
50 “ : 50 x 4.29 = 214.5 kg /gün
50 hayvan için 6 aylık a8180 gün) ihtiyaç: 214.5 x 180 gün =38 610 kg
Not: Rasyonda kullanılacak oranlar her madde için Tablo 9 da verilmiştir.
Dane mısır ihtiyacı
1 hayvan için günlük :6.6 x 0.15 =0.99 kg/gün
50 “ : 50 x 0.99 = 49.5 kg /gün
50 hayvan için 6 aylık a8180 gün) ihtiyaç: 49.5 x 180 gün = 8 910 kg
PTK ihtiyacı:
1 hayvan için günlük :6.6 x 0.19 =1.254 kg/gün
50 “ : 50 x 1.254 = 62.5 kg /gün
50 hayvan için 6 aylık a8180 gün) ihtiyaç: 62.5 x 180 gün =11 286 kg
Yonca kuru otu (YKO) ihtiyacı:
1 hayvan için günlük : 3 kg/gün
50 “ : 50 x 3 = 150 kg /gün
50 hayvan için 6 aylık a8180 gün) ihtiyaç: 150 x 180 gün =27 00 kg
Not: Fabrika yemi kullanılırsa;
Günlük işletme ihtiyacı: 50 x 6.6 =330 kg/gün
6 aylık işletme kesif yem ihtiyacı: 180 x 330 kg = 59 400 kg
1 hayvan için masraf: 59 400/50 baş x 17 YTL = 20 196 YTL
50 “ : 20 196 x 50= 1 009 800 YTL
Tablo 9.3.10. 50 baş için yem hammaddeleri ve katkı maddelerinden
günlük ve 6 aylık ihtiyaç Günlük ihtiyaç (kg/gün) 6 aylık ihtiyaç (kg/6 ay)
İşletmede hazırlanırsa
Hammadde
Arpa ezmesi (kg) 214.5 38 610
Dane mısır (kg) 49.5 8910
PTK (kg) 62.7 11 286
YKO (kg) 150 27 000
Premix (kg) 3.3 594
Fabrika yemi kullanılırsa
330 59 400
Yem üretimi için yapılacak masraf:
Yem üretimi ve temini için yapılacak masraf aşağıdaki gibi hesaplanmış ve toplam
yem masrafı ile sağlanacak devlet destekleri Tablo 12’de özetlenmiştir.
Yonca:
Yonca kuru otu ihtiyacını karşılamak için 26 da alan ekilecektir. Yılda 4 biçim
yapılarak dekardan yaklaşık 206 000 kg yeşil (54 000 kg kuru) yonca otu elde edilecektir.
80
Ekimden hasada kadar olan maliyet/yıl= 3120 YTL
Alınacak destek : 48 YTL/dd x 26 da = 1248 YTL
Net yonca gideri/yıl = 3120-1248 = 1872 YTL
“ 6 ay = 1872/2 = 936 YTL
Mısır:
İhtiyaç 1000kg dane mısırdır. İşletme mısır ihtiyacını karşılamak ve arpa alımı için gerekli
geliri sağlamak için 18 ton mısır elde etmek için 35 da mısır ekilecektir.
alınacağı varsayılarak 18 ton/yıl
Ekimden hasada kadar olan maliyet/yıl= 3535 YTL
Alınacak destek : 707 YTL//yıl
Net yonca gideri/yıl = 3535-707 = 2828 YTL
“ 6 ay = 2828/2 = 1414 YTL
Mısır satışından sağlanan gelir: 17 000 x 0.4 YTL= 6800 YTL. Bu gelir arpa alımında
kullanılacaktır.
Arpa ihtiyacı:
6 aylık arpa ihtiyacı (Tablo 11’den) 38 610 kg olup
Maliyeti: 38 610 x 0.275 = 10 617.75 YTL/6 ay
Yıllık arpa masrafı: 10 617.75 x 2 = 21 235.5 YTL/yıl
Not: Mısır satışından gelen katkı ile arpa maliyeti azalmaktadır ;
21 235.5 -6 800=144 435.5 YTL/yıl
14 435.5/2=7217.75 YTL/6 ay
PTK ihtiyacını karşılamak için gerekli masraf
Tablo 10’dan PTK ihtiyacı 11 286 x 0.3 YTL = 3385.8 YTL/6 ay
Yıllık maliyet: 3385.8 x 2 =6771.6 YTL/yıl
Premix ihtiyacını karşılamak için gerekli masraf:
Tablo 11’den premix ihtiyacı 594 kg x 2.5 YTL =1485 YTL/6 ay
Yıllık maliyet= 2970 YTL/yıl
Hayvan başına günde 50 litre su tüketileceği varsayılmıştır.
Tablo 9.3.11’de .yem hammaddeleri, desteklemeler, yem gideri ve net gider
verilmiştir.
Tablo 9.3.11. . Yem hammaddeleri, desteklemeler, yem gideri ve net gider Yem hammaddesi Desteklemeler
(YTL)
Toplam tutar (YTL) Net tutar
(gider– destek)(YTL)
Yonca kuru otu 1248 3120 1872
Mısır 707 3535 2828
Arpa - - 14 435.5
PTK - - 6771.6
Premix - - 2970
Toplam - - 28 877.1
Besi başı ve besi sonu canlı ağırlık hedefleri aşağıdaki gibidir;
Günlük canlı ağırlık kazancı= Basi başı canlı ağ – Basi Başı can ağ/ Besi süresi =
81
500 – 300 /180 gün =1.11 (yaklaşık 1.2 kg alındı)
Canlı ağırlık = Besi başı can. Ağ +Basi başı can. Ağ./2 = 300 + 500 / 2 = 400 kg
Hedeflenen besi başı can. Ağ.: 300 kg.
Hedeflenen besi sonu can. Ağ.: 500 kg
Besi sonu hayvanların satılması;
Besi çıkış ağırlığı: 500 kg
Tahmin edilen besi randımanı: %56
Tahmin edilen karkas ağırlığı: 500 x 0.56 =280 kg
Hayvanlar karkas ağırlığı üzerinden satılacaklardır. Karkas satışı 7 YTL üzerinden
kesim yerinde gerçekleştirilecektir.
Satıştan sağlanan gelir = 280 x 7 =1960 YTL
Toplam satış geliri: 1960 x 50 = 97 500 YTL
9.3.6. Çalışma Programı
Eylül-Şubat
01.09.2007 tarihinden itibaren tüm hayvanlar işletmeye getirilecektir. Bu tarihten
itibaren ilk 10 gün beside yeme alıştırma için bir program uygulanacaktır. 10. gün sonunda ise
şubat ayının sonuna kadar belirlenmiş olan kesif yem-kaba yem yemleme programı
uygulanacaktır.
Hayvanlar 1.9.2007 tarihinde tartılarak besi bölmesine alınmasıyla birlikte her 15
günde bir düzenli olarak ağırlıkları tartılarak kaydedilecektir.
Besi yerine alınmadan aşılama programı uygulanacaktır.
-15.8.2007 de ilk olarak hayvan başına 3 cc deri altı olarak şap aşısı (Affovac oil)
yapılacaktır.
-18.8.2007 de Dektomac hayvan başına canlı ağırlığa 1 cc deri altı veya kas içi uygulanacak
-21.8.2007 ademin. Ayda 1 defa hayvan başına her 50 kg için 1 cc olmak üzere uygulanacak
-30.8.2007 de 2 cc yanıkara (criptovak) deri altı olarak uygulanacak.
-Şubat ayının başında 2. dönem besi için besiye alınacak hayvanlar işletmenin karantina
bölümüne getirilip, sağlık durumları incelenmeye başlanacaktır.
- 28.2.2008 de, hayvanlar besiden çıkartıldıktan 10 gün sonra 2. bir besiye başlanacaktır. Bu
10 günlük süreçte ahırın bakım ve onarımı yapılacaktır.
Mart-Ağustos
1.3.2008 tarihinden itibaren tüm besi materyali işletmeye alınacaktır. Bu tarihi izliyen ilk 10
gün beside yeme alıştırma programı uygulanacaktır. 10 gün’ü üteakip, şubat ayının sonuna
kadar belirlenmiş olan kesif ve kaba yem programı uygulanacaktır.
Hayvanlar ilki 1.3. 2008 de olmak üzere 15 er gün aralıklarla tartılacaklar ve tartımlar
kaydedilecektir.
Besi yerine alınmazdan önce aşağıdaki aşılama programı uygulanacaktır;
-13.2.2008 de ilk olarak hayvan başına 3 cc deri altı olarak şap aşısı (Affovac oil)
yapılacaktır.
-16.2.2008 de Dektomac hayvan başına canlı ağırlığa 1 cc deri altı veya kas içi uygulanacak
-19.2.2008 ademin. Ayda 1 defa hayvan başına her 50 kg için 1 cc olmak üzere uygulanacak
-28.2.2008 de 2 cc yanıkara (criptovak) deri altı olarak uygulanacak.
-Şubat ayının başında 2. dönem besi için besiye alınacak hayvanlar işletmenin karantina
bölümüne getirilip, sağlık durumları incelenmeye başlanacaktır.
-30.8.2008 de, hayvanlar besiden çıkartıldıktan 10 gün sonra 2. bir besiye başlanacaktır. Bu
10 günlük süreçte ahırın bakım ve onarımı yapılacaktır.
82
9.3.7. Bütçe İle İlgili Gerekçeler
Barınak inşaatı için ayrılacak bütçe gerekçesi; 50 baş hayvanın barındırılması için
gerekli durakların, yemliklerin, sulukların yapımı ve barınağın içinde bölmeler halinde yem
depoları, özel bölmeler ve bakıcı odası bulunacaktır. Barınak, 412 m2 alan üzerine
kurulacaktır.
Kırma makinası için ayrılacak bütçe gerekçesi: Tahılların hasadından sonra rasyon
yapımı için kırılmasında kullanılacaktır. Bunun için kullanılacak kırma makinesi traktör
kuyruk miliyle çalışan ve 1700-1800 kg/saat kapasiteye sahip bir kırma makinesidir.
Tımar tarağı, hayvanları rahatlatmak ve temizlik için kullanılacaktır. Su hortumu, el
arabaları ve kürekler ise gübre temizlenmesinde ve uzaklaştırılmasında kullanılacaktır.
1. yıllık yatırım giderleri, gelirler ve net kar Tablo 9.3.12’de, 2. yıl için ise Tablo
9.3.13’de gösterilmiştir.
Tablo 9.3.12. Birinci yıllık yatırım giderleri, gelirler ve net kar
Yatırım giderleri/yıl Gelirler/yıl
Yatırım gider çeşiti Tutar (YTL) Gelir çeşiti Tutar (YTL)
A-SABİT YATIRIMLAR
Barınak inşaatı 50 000 Hayvan satışı 98 000
Kırma makinası 22290 Devlet destekleme geliri 14 000
Kantar 1 500 TOPLAM GELİR 112 000
Kulak pensi 150 YILLIK TOPLAM GELİR 224 000
Tımar tarağı, su hortumu, el arabası, kürek v.b. 150
Beklenmiyen giderler (%3) 1 622
SABİT YATIRIM TOPLAMI 55 712
B-İŞLETME SERMAYESİ
Hayvan alımı +sigorta 126 000
Yem giderleri 28 877
Aşı ve ilaç giderleri 201
Kulak numaraları 50
Elektrik giderleri 50
Nakliye giderleri 1 200
Beklenmiyen giderler (%3) 4691.343
İŞLETME SERMAYESİ TOPLAMI 161 069.4
GENEL YATIRIM TUTARI 216 781.4
YILLIK NET KAR = 224 000 – 216 781.4 = 7218.557 YTL
Tablo 9.3.13. İkinci yıl yatırım giderleri, gelirler ve net kar Yatırım giderleri/yıl Gelirler/yıl
Yatırım gider çeşiti Tutar (YTL) Gelir çeşiti Tutar (YTL)
A-SABİT YATIRIMLAR
B-İŞLETME SERMAYESİ
Hayvan alımı +sigorta 138 600 Hayvan satışı 107 800
Yem giderleri 31 764.8 Devlet destekleme geliri 15 400
Aşı ve ilaç giderleri 211 TOPLAM GELİR 123 200
Kulak numaraları 55 YILLIK TOPLAM GELİR 246 400
Elektrik giderleri 55
Nakliye giderleri 1 320
Beklenmiyen giderler (%3) 4921
İŞLETME SERMAYESİ TOPLAMI 176 936.8
GENEL YATIRIM TUTARI 216 781.4
YILLIK NET KAR = 69 224.1 YTL, 6 AYLIK NET KAR = 34 612.05 YTL
Günlük kg yem olarak değeri 6kg KM x 1.1 =2.2 kg/gün
Sonuç olarak 1 hayvana günde 3 kg kuru yonca otu, 5 kg silaj ve 2.2 kg kesif yem
verilecektir.
83
9.4. ON BAŞLIK ENTANSİF SIĞIR BESİCİLİĞİ GELİR GİDER TABLOLARI
(6 AY SÜRELİ YILDA 2 DÖNEM)(Özel Şekerden)
Problem: Besi başlangıç ağırlığı 200 kg olan bir tosun 180 gün süreli entansif besiye
alınacaktır. Günde ortalama 1000 gr canlı ağırlık kazancı hedeflenmektedir. Besinin
maliyetini hesaplayınız. Kesif yem olarak sığır besi yemi, kaba yem olarak da buğday smanı
kullanılacaktır. Rasyon hazırlamakta kullanılacak olan yem madelerinin besin madde
içerikleri Tablo 9.4.1.’de verilmiştir.
Tablo 9.4.1. Yem hammaddelerinin besin maddesi içerikleri Yem çeşidi KM
(kg/gün)
ME
(M cal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Buğday samanı 89 1,48 3,5 0,17 0,05
Sığır besi yemi 88,35 2,81 14,66 1,2 0,59
ÇÖZÜM AŞAMALARI;
Aşama 1) Besi başlangıcında 200 kg. olduğuna göre ve günde ort. 1000 gr canlı ağırlık
kazanacağına göre 2. dönem başında 260 lk, 3. dönem başında 320 kg , besi bitiminde ise 380
kg olması beklenir.
Besin maddesi ihtiyaçlarının hesaplanması: Hayvanın her besi dönemi için 1 günlük kaba
ve kesif yem ihtiyacını belirlemek için “Yemler ve Yemleme”konusunda sayfa 14 de verilen
3.1, 3.2, 3.3, 3.4, ve 3.5 numaralı formüller kullanılacaktır. Hesaplanan ihtiyaçlar Tablo 9.4.2
a, b ve c de yerine yazılacaktır
1. dönem
Besi başı ağ. 200 kg, günlük canlı ağırlık artışı: 1000 gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x200(kg)] + [0.0007x1000(g/gün)]=4.66 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 x200)] + [0.0069x1000(g/gün)] – 1.63=13.6Mcal/gün (3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62=680.62 g/gün(3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9= 31.2g/gün(31.2)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73=14.73 g/gün (3.5)
2. dönem
Besi başı ağ. 260 kg, günlük canlı ağırlık artışı: 1000 gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x260(kg)] + [0.0007x1000(g/gün)=6.21 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04x260(kg)] + [0.0069x1000gün)] – 1.63=15.67Mcal/gün(3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62=728.02g/gün(3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9=30.99 g/gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73=16.05 g7gün (3.5)
3.. dönem
Besi başı ağ. 320 kg, günlük canlı ağırlık artışı: 1000 gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017 CA(kg)] + [0.0007 CAK (g/gün)]=7.23 kg/gün(3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 CA(kg)] + [0.0069 CAK (g/gün)] – 1.63=18.07Mcal/gün(3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62=775.42 g/gün (3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9=30.78 g/gün(3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73=17.37 g/gün (3.5)
84
Tablo 9.4.2a. Birinci dönem için günlük besin maddesi htiyaçları Besin
maddesi
Top.
İhtiyaç
1.37 kg buğ. Samanı ile
Sağlanan
Eksik kalan 1 kg rasyondan sağlanacak
Yem değeri
Kuru madde
toplamı
(KMT)
(Kg/gün)
4.66 1.37 kg (1370 gr) x
%89=1219.3 g=1.22 kg
4.66-
1.22=3.44kg/gün
3.44 x1.1=3.78
ME
(Kcal/gün)
13600 1.37 kgx1.48= 2.02Mcal =
2020 kcal/gün
13600-
2020=11580 kcal
11580/3.78=3063.5 kcal/kg/yem
Hz. Protein
(gr/gün)
680.62 1.37kgx%3.5=47.9 gr/gün 680-
47.9=632g/gün
632/3.78=167.2g/kg/yem
Ca (gr/gün) 31.2
P (gr/gün) 14.73
Tablo 9.4.2 b. İkinci dönem için günlük besin maddesi ihtiyaçları Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
2.5kg buğ. samanı ile
Sağlanan
Eksik kalan 1 kg rasyondan
sağlanacak
Yem değeri
Kuru madde
toplamı (KMT)
(Kg/gün)
6.21 2.5kg x%88.35=2208.5 g
=2.2 kg
6.21-2.21=4.21kg/gün 4.21x1.1=4.63
ME (Kcal/gün) 15.67 2.5kgx 1.48 =3700 kcal/gün
15670-3700=11970 kcal
11970/4.4=2720kcal/kg/y
em
Hz. Protein
(gr/gün)
728.02 2500 gr x%3.5=87.5gr/gün 728.02-87.5=640.5g/gün 640.5/44=145.5g/kg/yem
Ca (gr/gün) 30.99
P (gr/gün) 16.05
Tablo 9.4.2 c. Üçüncü dönem için günlük besin maddesi ihtiyaçları Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
(3. dönem)
Kaba Yemle (3 kg)
Sağlanan
Eksik kalan 1kg rasyondan
sağlanacak
Yem değeri
Kuru madde
toplamı (KMT)
(Kg/gün)
7.23 3 kgx%88.35=2.65 7.23-2.65=4.58 kg/gün 4.58 x1.1=5.03
ME (Kcal/gün) 18.07 3kgx1.48=4.44Mcal=
4440 kcal/gün
18070-14910=13630
13630/5.03=
2709.7kcal/kg/yem
Hz. Protein
(gr/gün)
775.42 3 kg x %3.5=105
g/gün
775.42-105 g/gün=670.4 g/gün 670.4/5.03=
133.2 g/kg/yem
Ca (gr/gün) 30.78
P (gr/gün) 17.37
Aşama 2; 1.,2. ve 3. dönemler için toplam ihtiyaçtan kaba yemle sağlanandan arta kalan
ihtiyacı karşılamak için hazırlanan besi yemi rasyonları sırasıyla Tablo 9.4.3a, b ve c’de
verilmiştir.
85
Tablo 9.4.3a. Birinci dönem için kesif yem karması 1 günlük rasyon içeriği Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
(1.dönem)
Kaba yemle Sağlanandan
Geriye kalan ihtiyaç
Besi yemi Rasyonla
Sağlanan
KM(gr/kg) 4.66 kg 4.66-1.22=3.44kg/gün 3.9kgx88.35=3445.65g=3.44g/kg 3.44g/kg
ME(kcal/g) 13600 13600-2020=11580 kcal
3.9kgx2.81=10.95Mcal=10950 kcal 10950kcal
HP (gr/kg) 680.62 680-47.9=632g/gün 3.9x14.66=571.74g/gün 571.74g/gün
Ca (g/kg/gün) 31.2
P(g/kg/gün) 14.73
Tablo 9.4.3b. İkinci dönem için besi yemi 1 günlük rasyon içeriği Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
(2.dönem)
Kaba yemle Sağlanandan
Geriye kalan ihtiyaç
Besi yemi Rasyonla
Sağlanan
KM(gr/kg) 4.66 kg 6.21-2.21=4.21kg/gün 4.8kgx88.35=4240.8g=4.2 g/kg 4.2g/kg
ME(kcal/g) 13600 15670-3700=11970 kcal
4.8kgx2.81=13.48Mcal=13480 kcal 13 480 kcal/kg yem
HP (gr/kg) 680.62 728.02-87.5=640.5g/gün 4.8x14.66=703.68 g/gün 703.68 g/kg yem
Ca (g/kg/gün) 31.2
P(g/kg/gün) 14.73
Tablo 9.4.3c. Üçüncü dönem için besi yemi 1 günlük rasyon içeriği Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
(3.dönem)
Kaba yemle Sağlanandan
Geriye kalan ihtiyaç
Besi yemi Rasyonla
Sağlanan
KM(gr/kg) 4.66 kg 7.23-2.65=4.58 kg/gün 5kgx88.35=4417.5g=4.4 g/kg 4.2g/kg
ME(kcal/g) 13600 18070-14910=13630
5.0kgx2.81=14.05Mcal=14050 kcal 14050kcal/kg yem
HP (gr/kg) 680.62 775.42-105 g/gün=670.4
g/gün
5 kgx14.66=733 g/gün 733 g/kg yem
Ca (g/kg/gün) 31.2
P(g/kg/gün) 14.73
Aşama 3. Yem giderlerinin hesaplanması;
Tablo 9.4.2 a, b ve c nin son sütunlarından “1 kg rasyondan sağlanacak yem değeri”KM
satırındaki değerler kullanılarak ve besi yemi için 0.65 TL, saman için 0.3 TL almak sureti ile
Tablo 9.4.4 oluşturulur.
Tablo 9.4.4. Bir hayvan için 180 günlük beside kaba ve kesif yem maliyeti Dönem Saman Besi yemi
1 günlük
(kg)
60 günlük
(kg)
Tutarı
(TL)
1 günlük
(kg)
60 günlük
(kg)
Tutarı
(TL)
1 1.37 1.37x60=82.2 82.2x0.3TL=24.66 3.78 3.78x60=226.8 226.8x0.65TL=147.42
2 2.5 2.5x60=150 150x0.3=45 4.63 4.63x60=277.8 277.8x0.65=180.57
3 3.0 3.0x60=180 180x0.3=54 5.03 5.03x60=301.8 301.8x0.65=196.17
TOPLAM 412.2 123.66 806.4 524.16
86
1. yıllık yatırım giderleri, gelirler ve net kar Tablo 9.4.5’de, 2. yıl için ise Tablo
9.4.6’da gösterilmiştir.
Tablo 9.4.5. Birinci 6 aylık gelir ve giderler
Yatırım giderleri/yıl Gelirler/yıl
Yatırım gider çeşiti Tutar (TL) Gelir çeşiti Tutar (YTL)
A-SABİT YATIRIMLAR
Barınak inşaatı 50 000 Hayvan satışı (380kg/baş)x50 19 000kgx12TL=
228 000
Kırma makinesı 22290 Gübre(50x5kgx180gün)
=4.5ton x500TL
2250
Baskül 1 500 180 günlük Toplam gelir 230 250
Kulak pensi 150
Tımar tarağı, su hortumu, el arabası, kürek v.b. 150
Beklenmiyen giderler (%3) 2221.5
SABİT YATIRIM TOPLAMI 74 050
B-İŞLETME SERMAYESİ
Hayvan alımı (2500x50) 125000
Sigorta (hayvan başına 50 TL) 2500
Ahır dezenfeksiyonu 50
Kaba ve kesif yem giderleri 123.66+524.16x50 hayvan 32 391
Aşı ve ilaç giderleri (şap aşısı, iç ve dış parazit için
ilaçlama), ademin (1 cc/baş/ay)
350
Yataklık (3kg/baş/gün) 50x3kgx180günx 0.2 TL 5400
Kulak numaraları 150
Elektrik ve su giderleri 500
Taşıma giderleri 1 200
Beklenmiyen giderler (%3) 5026.23
İŞLETME SERMAYESİ TOPLAMI 167541
TOPLAM GİDER 248 838.7
İlk 6 aylık Net Gelir = 230 000 – 248 838 = --18838YTL
Tablo 9.4.5. İkinci 6 aylık gelir ve giderler Yatırım giderleri/yıl Gelirler/yıl
Yatırım gider çeşiti Tutar (YTL) Gelir çeşiti Tutar (YTL)
A-SABİT YATIRIMLAR
Hayvan satışı (380kg/baş)x50 19 000kgx12TL=228 000 TL
Gübre(50x5kgx180 gün)=4.5ton
x500TL
2250
180 günlük Toplam gelir 230 250TL
B-İŞLETME SERMAYESİ
Hayvan alımı (2500x50) 125000
Sigorta(hayvan başına 50 TL) 2500
Ahır dezenfeksiyonu 50
Kaba ve kesif yem giderleri
23.66+524.16x50 hayvan
32 391
Aşı ve ilaç giderleri 350
Yataklık (3kg/baş/gün)
50x3kgx180günx 0.2 TL
5400
Kulak numaraları 150
Elektrik ve su giderleri 500
Taşıma giderleri 1 200
Beklenmiyen giderler (%3) 5026.23
İŞLETME SERMAYESİ
TOPLAMI
167541
TOPLAM GİDER 248 838.7
İkinci 6 aylık Net Gelir = 230 000 – 167541 = 62 459 TL
87
10. EKLER
10.1. ÖRNEK BESİ SIĞIRI RASYONLARI
Tablo.10.1.1 Örnek besi sığırı rasyonları Yem çeşiti Kg
1.rasyon 2 3 4 5 (x) 6 (x)
Arpa 300 250 550 460 70.921 567.0
Buğday 200 250 50 100
Mısır 110 80 100 120 75.0
Kepek 100 70 80 100 13.002 225.0
A.Ç.K. 85 110 160 99
P.T.K. 180 195 100
Tuz 7 8 9 10 1.050 7.5
Mermer tozu 17 16 15 10 1.182 28.5
Premix 1 1 1 1
Soy. F. küspesi 30 35 27.186
Buğday sapı/saman 70.921
Kuru yonca 64.893
Kuru melaslı pancar posası 118.203
A.T.K 14.184 96.0
Vitamin tozu 1.5
TOPLAM 1000 1000 1000 1000 1000 1000
(x) 100 baş içindir. Bu miktar sabah yemlemesi için olup, akşam da aynı miktarda yem
verilecektir. Rasyon iyice karıştırılacak ve hayvan başına canlı ağırlığa göre verilecektir;
canlı ağ; 250 kg; 6 kg rasyon
350 kg: 7.5 kg “
450 kg; 8.7 kg rasyon verilecek.
Bu rasyonlara sanayi yemi katılmayacak. Ama kaba yem, küspe, saman, kuru ot ve her
türlü silaj katılacaktır. Kaba yem hayvan başına 6-8 kg/gün verilecektir.
Rasyon 2 Yem hammaddesi Rasyondaki
oran (%)
Hz.Prot (gr) Enerji (Kcal)
Arpa 65 11 2700
Mısır 15 8 2900
PTK 19 28 2200
Premix 1 - -
Rasyon 3 Canlı ağırlık(kg) Besi yemi Saman Su
250 5 2 Serbest
300 6 2 “
350 7 2.5 “
400 8 3 “
450 9 3 “
500 10 3.5 “
550 11 3.5 “
88
Rasyon 4 Canlı ağırlık (kg) Tahıl besi
Yemi
Arpa ezmesi Saman Su
200 2.5 3 1 Serbest
250 2.5 4 1 “
300 2 5 1.5 “
350 2 6 1.5 “
400 2 7 2 “
450 2 8 2 “
500 2 9 2.5 “
Rasyon 5 ve 6
(1 00 kg yem hazırlamak için kullanılabilecek iki
ayrı rasyon örneği ) Yem maddesi çeşiti Kullanılan miktar (kg)
1. rasyon 2. rasyon
Arpa kırması 43 40
Buğday kepeği 20 25
Pamuk tohumu küspesi 15 10
Melas 20
Kemik unu 1
Kırılmış yulaf-mısır 23
Mermer tozu-vitamin 1
Tuz 1 1
TOPLAM 100 100
Rasyon 7 Ham madde Miktar (ton)
Arpa 534.88
ATK 34.06
CaCO3 9.44
Mineral+vitamin karışımı 1
Kepek 185.98
Melas 90
Mermer tozu 89.64
Mısır 50
Tuz 5
TOPLAM 1000
Rasyon 8 ( Mısır silajı (%30 KM) ve dane yem ile sığır besisinde
yemleme planı) Canlı ağırlık
(kg)
Besi
süresi
(hafta)
Canlı ağırlık
Artışı
(gr/gün)
Verilecek yem (kg/gün)
Mısır
silajı
Arpa PTK
175-250 1-10 1100 9 1.1 1.3
250-350 11-22 1150 13.5 1.2 1.3
350-450 23-33 1300 18 1.3 1.3
450-550 34-45 1200 19.5 1.6 1.1
550-600 46-55 1100 21 2.1 1.0
Toplam 55 1170 6230 560 463
89
Rasyon 9 ( Mısır silajı (%30 KM) ve besi yemi ile sığır besisinde
yemleme planı ) Canlı ağırlık
(kg)
Besi süresi
(hafta)
Canlı ağırlık
Artışı
(gr/gün)
Verilecek yem (kg/gün)
Mısır silajı Besi yemi
150-250 1-13 1100 8.5 2.3
250-350 14-25 1200 14 2.5
350-450 26-37 1150 18 2.6
450-550 38-52 1000 20 3.0
Toplam 52 1110 5505 940
Rasyon 10 (Kullanılacak yemler ve rasyondaki miktarları) . Yem çeşiti (%) HzProt. (gr) ME (Kcal)
Kesif yem
Arpa 65 11 2700
Mısır 15 8 2900
PTK 19 28 2200
Premix 1 - -
Kaba yem
Yonca kuru otu 3 kg/gün %16 2100 ME(Kcal/kg)
90
10.2. BESİ SIĞIRLARINI YEMLEMEDE VE RASYON HAZIRLAMADA YARARLI
BAZI PRATİK BİLGİLER
10.2.1. Yem Çeşitlerine, Canlı Ağırlığa ve Besi Dönemine Göre Günde verilebilecek
Yem Miktarları
Tablo 10.2.1. Haftalara göre 1-2 yaşlı sığırlar için besleme
önerileri (x) Hafta Canlı ağırlık
(kg)(*)
Kuru yem
(kg)
Kesif yem
(%)
Kaba yem
(%)
0-4 200 5.4-6.0 35 65
4-8 235 6.1-6.7 40 60
8-12 270 6.8-7.1 50 50
12-16 300 7.2-7.3 55 45
16-20 320 7.4-7.5 60 40
20-24 335 7.5-7.6 65 35
(x) Alıç, 1986
(*) Günlük ortalama canlı ağırlık arştı 1000 gr olarak alınmıştır.
Tablo 10.2.2..Muhtelif çağlarda, muhtelif yem çeşitlerinden günde verilebilecek
miktarlar Çağ Yem çeşiti Miktar (kg) Tutarı (TL)
0-2 aylık buzağı Kaba yem 0.3 0.08
Silaj - -
Kesif yem - -
Diğer 0.95 1.94
Toplam 1.25 2.03
3-6 aylık erkek buzağı Kaba yem 1.8 0.5
Silaj 2.61 0.29
Kesif yem - -
Diğer 1.3 0.66
Toplam 5.71 1.45
13-15 aylık düve Kaba yem 6.5 1.45
Silaj 17.02 2.01
Kesif yem - -
Diğer 1.24 0.71
Toplam 24.76 4.18
16-18 aylık düve Kaba yem 6.5 1.45
Silaj 17.02 2.01
Kesif yem - -
Diğer 1.24 0.71
Toplam 24.76 4.18
19-24 aylık düve Kaba yem 6.5 1.45
Silaj 17.02 2.01
Kesif yem - -
Diğer 1.24 0.71
Toplam 24.76 4.18
Not: Yem alımları kaba yem ve silajda yılda 1 defa tüm yıl tüketimini karşılayacak
şekilde yapılmıştır. Kesif yem ve diğer yemler ise, aylık alım şeklinde hesaplanmıştır.
91
10.2. 2. Besi Sığırlarının Günlük Kuru Madde Tüketim Miktarları
Tablo 11.2.3. Besi sığırlarının günlük kuru madde
tüketim miktarları (DLG, 1997a) Canlı ağırlık
(kg)
Ort. Kuru madde
Tüketimi (kg/gün)
150 3.5
200 4.7
250 5.7
300 6.6
350 7.0
400 7.6
450 8.1
500 8.6
550 9.0
600 9.4
650 9.6
Tablo 10.2.4. Her 100 kg canlı ağırlık için besinin muhtelif dönemlerinde rasyondaki
miktarı, kaba yem ve kesif yem oranları Besi dönemi KM (kg) Kaba yem oranı
(%)
Kesif yem oranı
(%)
Besi başlangıcı 2.6 65 35
Besi ortası 2.4 50 50
Besi sonuna doğru 2.2 30 70
10.2.3. Besi Sığırlarının Besin Madde İhtiyaçları
Tablo 1.2.5. Besi sığırlarında, canlı ağırlık ve günlük ortalama canlı ağırlık kazancına göre
ham protein (HP) ve metabolik enerji (ME) gereksinimleri Canlı
Ağırlık
(kg)
Günlük canlı ağırlık artışı (gr)
800 1000 1200 1400
ME
(kcal/kg)
HP
(gr/gün)
ME
(kcal/kg)
HP
(gr/gün)
ME
(kcal/kg)
HP
(gr/gün)
ME
(kcal/kg)
HP
(gr/gün)
150-200 9400 520 10 600 590 - - - -
200-250 10980 590 12200 650 13600 730 - -
250-300 12500 650 13900 720 15500 800 17300 900
300-350 14200 710 15800 790 17700 880 19800 980
350-400 15900 760 17700 850 20000 960 22600 1080
400-450 17600 810 19800 920 22500 1040 - -
450-500 19300 860 22000 980 25300 1130 - -
500-550 21200 900 24400 1040 - - - -
Tablo 10.2.6. Besi sığırlarında değişik yaş ve canlı ağırlıklar için uygun görülen protein
seviyeleri Yaş
(Ay)
Canlı ağırlık
(kg)
Rasyonda Ham protein
(g/kg/KM)
Rasyonda sindirilebilir
Ham protein (gr/kg/KM)
3-6 100-180 160 95
6-9 180-270 140 85
9-15 270-460 120 70
Tablo 10.2.7 de ve Tablo 10.2.8’de beside, muhtelif canlı ağırlıklarda verilebilecek muhtelif
yem maddeleri ve miktarları verilmiştir.
92
Tablo 10.2.7. Beside, muhtelif canlı ağırlıklarda
verilebilecek yem maddeleri ve miktarları Canlı ağırlık(kg) Besi yemi Saman Su
250 5 2 Serbest
300 6 2 “
350 7 2.5 “
400 8 3 “
450 9 3 “
500 10 3.5 “
550 11 3.5 “
Tablo 10.2.8. Beside, muhtelif canlı ağırlıklarda verilebilecek
yem maddeleri ve miktarları Canlı ağırlık
(kg)
Tahıl besi
Yemi
Arpa ezmesi Saman Su
200 2.5 3 1 Serbest
250 2.5 4 1 “
300 2 5 1.5 “
350 2 6 1.5 “
400 2 7 2 “
450 2 8 2 “
500 2 9 2.5 “
Tablo 10.2.9’da 1000 kg lık örnek bir sığır besi yemi rasyonu
verilmiştir.
Tablo. 10.2.9. Örnek bir sığır besi yemi rasyonu Ham madde Miktar (kg)
Arpa 534.88
ATK 34.06
CaCO3 9.44
Mineral+vitamin karışımı 1
Kepek 185.98
Melas 90
Mermer tozu 89.64
Mısır 50
Tuz 5
TOPLAM 1000 (kg)
10.2. 4. Beside Hayvana Verilmesi Gereken Kesif Yem Miktarı
- Mera besisinden sonra 60-90 gün süreyle her 100 kg canlı ağırlık için 1.5-2 kg dane, ya da
kesif yem verilerek hayvanların semirmeleri sağlanır.
-Besi sığırlarında rasyon kuru maddesinin %12-14’ü ham selülozdan oluşmalıdır.
-Rasyonun, kuru madde esasına göre %85 i kesif yemden oluşturulabilir.
-Besi sığırlarına canlı ağırlıklarının %2-2.5 ine kadar kesif yem verilebilir. Bunun yanı sıra;
Günlük 5-7 kg mısır silajı,
1-2 kg saman,
5-8 kg pancar posası yedirilebilir.
- Kesif yem olarak besi sığırlarına besi yemlerinin yanı sıra, özellikle besi döneminin
sonlarına doğru tahıl ve arpa kırmalarının ilave olarak verilmesi doğru bir uygulamadır.
93
10.2. 5. Rasyondaki Kesif-Kaba Yem Oranı
Besi başında; %70 kaba, %30 kesif yem, daha sonraları; %30 kaba, %70 kesif yem,
semirtme döneminde; %10-15 kaba, %85-90 kesif yem verilmesi gerekir.
-Yaş pancar posası kullanılıyorsa, canlı ağırlığın %5 ini geçmemelidir.
10.2.6. Beside Hayvana Verilmesi Gereken Kuru Madde Miktarı
- BİR HAYVANIN GÜNLÜK YEM İHTİYACI = KM kg/gün x 1.1
- Bir besi hayvanı günde canlı ağırlığının %2.5 kadar kuru madde tüketir. Yani,
200 kg ağırlığındaki hayvan, bir günde 5 kg,
500 kg ağırlığındaki “ 12.5 kg kuru madde tüketmelidir.
-Günde 2 öğün yemleme yapılıyorsa, bir günde verilecek yemin %40’ı sabah, %60’ı akşam
verilmelidir.
10.2.7. Bazı Yemlerin KM İçerikleri
Tablo 10.2.10’da bazı yemlerin kuru madde (KM) içerikleri gösterilmiştir.
Tablo. 10.2.10. Bazı Yemlerin KM İçerikleri Yem çeşiti Kuru madde
içeriği (%)
Yeşil çayır otu 20
Kuru çayır otu 87
Saman 90
Arpa 87
Kuru ot 90
Silaj yemleri 30
Yaş pancar posası 10
10.2.8. Silaj Yemlemesi İle İlgili Rasyon Hazırlamakta Yararlı Bilgiler
Mısır silajı tüketimi sığırın yaşı, kuru madde içeriği ve rasyondaki yoğun yem
düzeyine bağlı olarak her 100 kg canlı ağırlık için 1.5-2.5 kg arasında değişmektedir. Silaj
KM sinin %30 ve üzerinde olması, tüketim açısından daha iyi sonuç vermektedir. Mısır silajı
tüketiminin rasyon KM sinin %80 veya daha fazlasının silajdan kaynaklanması durumunda,
farklı canlı ağırlıklar için KM ve doğal halde tüketilen miktarları Tablo 10.2.11’de verilmiştir
(Phipps ve Wilkinson, 1985).
Tablo 10.2.11. Besi sığırlarında canlı ağırlığa göre
silaj tüketimi Canlı ağırlık
(kg)
Günlük silaj tüketimi (kg)
KM (kg) Doğal halde (%30 KM)
(kg)
100 1.5 5
200 4 13
300 6 20
400 7 23
500 8.5 28
Mısır silajı ile yapılacak yemleme planında rasyonları oluşturabilecek yemlerin KM, HP ve
ME içerikleri Tablo 10.2.12’de verilmiştir (DLG, 1997a).
94
Tablo 10.2.12. Mısır silajı ile yapılacak yemleme planında rasyonları
oluşturabilecek yemlerin KM, HP ve ME içerikleri Yemler KM (g/kg) HP (gr/kg) ME (kcal/kg)
Mısır silajı 300 25 700
Arpa 880 110 2900
Pamuk tohumu küspesi 880 320 2900
Sığır besi yemi 880 220 2600
Ülkemiz koşullarında kolay bulunan arpa pamuk tohumu küspesi (PTK) ve sığır besi
yemi ile 52-55 haftalık bir sığır besisinde yemleme planı Tablo 10.2.13 ve Tablo 10.2.14’de
toplam yem gereksinimleri ile birlikte verilmiştir (DLG, 1997b); Alçiçek ve Karaayvaz,
2003).
Tablo. 10.2.13. Mısır silajı (%30 KM) ve dane yem ile sığır besisinde yemleme planı Canlı ağırlık
(kg)
Besi süresi
(hafta)
Canlı ağırlık
Artışı
(gr/gün)
Verilecek yem (kg/gün)
Mısır silajı Arpa PTK
175-250 1-10 1100 9 1.1 1.3
250-350 11-22 1150 13.5 1.2 1.3
350-450 23-33 1300 18 1.3 1.3
450-550 34-45 1200 19.5 1.6 1.1
550-600 46-55 1100 21 2.1 1.0
Toplam 55 1170 6230 560 463
Tablo 10.2.14. Mısır silajı (%30 KM) ve besi yemi ile sığır besisinde yemleme planı Canlı ağırlık (kg) Besi süresi
(hafta)
Canlı ağırlık
Artışı
(gr/gün)
Verilecek yem (kg/gün)
Mısır silajı Besi yemi
150-250 1-13 1100 8.5 2.3
250-350 14-25 1200 14 2.5
350-450 26-37 1150 18 2.6
450-550 38-52 1000 20 3.0
Toplam 52 1110 5505 940
10.2.9. Entansif Besleme
Bu programda, yüksek oranda kesif yem verilir.
Yoğun besleme programına alınmış sığırları, 6 aylık yaştan itibaren günlük ortalama
1100-1200 gr canlı ağırlık artışı sağlayabilirler. Verilecek rasyon, istenen canlı ağırlık artış
hızına göre düzenlenmelidir. En yüksek canlı ağırlık artışı, kesif yem kullanımının en fazla
olduğu durumlarda alınır.
Buna göre rasyonda enerjice zengin, protein ve diğer besin maddelerince dengeli
olarak hazırlanmış besi yemleri kesif yem olarak tercih edilebilir. Rasyonun, kuru madde
esasına göre %85 i kesif yemden oluşturulabilir. Kaba yem olarak başta mısır silajı olmak
üzere çeşitli silajlar kullanılabilir.
Besi sığırlarına canlı ağırlıklarının %2-2.5 ine kadar kesif yem verilebilir. Bunun
yanı sıra günlük 5-7 kg mısır silajı, 1-2 kg saman, 5-8 kg pancar posası yedirilebilir. Kesif
yem olarak besi sığırlarına besi yemlerinin yanı sıra, özellikle besi döneminin sonlarına doğru
tahıl ve arpa kırmalarının ilave olarak verilmesi doğru bir uygulamadır.
95
10.3. HAZIR PROGRAM KULLANARAK RASYON HAZIRLAMAK
10.3.1. Programın Kullanımı;
Masaüstü
Rasyon progranmları
1) Besi V4 .03 Rasyon programına gir ve tıkla
2) Makroaları etkinleştir tık
3) Hyavan sil Tık
4) Yemleri sil Tık
5) Hayvan seç Tık yaz ve tamam
6)Çoklu yem seç tık
7)Yem grubu: sulu kaba yemler
Kuru kaba yemler
Enerji kaynakları
Protein kaynakları
Karma yemler
Vitamin ve mineral karmaları
Sıra ile ele al. Örneğin önce enerji kaynaklarını işaretle
8) Enerji kaynakları tık
9) çoklu yem seç tık
10. Yem içerikleri tık. Hazırlayacağın rasyonda kullanmak istediğin enerji kaynağı yemlerin
besin maddesi içerikleri ekrana gelir.
11) şimdi protein kaynakları için 4-10 arasını tekrarla
12) karma yemler için 4-10 arasını tekrarla
13) Vitamin ve mineral karmalar için 4-10 arasını tekrarla.
14) Seçtiğin yem kompozisyonlarına bakarak rasyonda kullanacağın her bir yem çeşiti için 1
kg KM bazında rasyonda kullnacağın miktarları ekrandaki miktar sütünuna teker teker gir.
Örneğin silaj için 5 yaz, yukarı çık “miktar” kısmına bas. Daha sonra aynı miktar girişlerini
kullanacağın her yem hammaddesiiçin yap. Eğer özelliklerini belirttiğin hayvanın günlük
besin madde gereksinimine uygun sonuçlar varsa ekranın üst sağ tarafında hayvanın KM,
HP, ME, Ca, P, ve Ca/P içerikleri karşına gelir. Seçtiğin yemlerle eğer bu besin maddesini
karşılamışsan “tamam”, eksikse, “eksik”, fazla ise “fazla” ibareleri çıkar. Buna göre miktarları
eksik ve fazla olana göre ufak ufak oynayarak, ta ki ihtiyaçlar tam karşılanana kadar değiştir.
15) 7. kısımda sonuç kısmı bulunmaktadır. Bu sütun bizim için en önemli sutundur. Çünkü
hazrıladığımız rasyonun yeterliliğini gösterir. Bu kısımdaki değerlerin hepsi de "tamam"
İbaresini göstermelidir. "Eksik" uyarısı, bahsedilen besin maddesinin önemli seviyede yetersiz
olduğunu gösterir. "Fazla" ibaresi ise bir önceki maddede bahsettiğim gibi hem maliyeti
yükselttiği için cebimize zararlıdır, hem, israfa yol açar, hem de rasyonun kalitesini
96
düşürdüğü için dengeli beslenmeyi engeller.
- En en önemli olan eşitlik KM yani kuru maddedir. Kuru maddenin, ihtiyaç olandan en
en fazla %10-20 fazla olmasına izin veriniz.
Ülkemide yapılan geleneksel hayvan besleme biçimlerine baktığımızda, çoğunlukla
protien ve mineral bakımından eksik yada zayıf bir yemleme yapıldığı görülür. Bunun başlıca
sebebi protein kaynaklı yem maddelerinin fiyat bakımından yüksek ve zor temin edilebiliryor
oluşudur. Bunun için özellikle protein kaynaklarını uygun fiyata temin etmemiz gerekiyor.
Oysa hemen her bölgede bulunan yağ fabrikalarından çıkan ayçiçek, kanola vb gibi yem
maddelerinin küspeleri, protein bakımından oldukça zengindir ve biraz emek harcayarak
temin edilebilir.
-Tüm değerlerin "tamam" olduğu ideal bir rasyon hazırlamak çoğu zaman imkansız gibidir.
Bu oldukça hassas miktarlar girmek, oldukçe çeşitli bir yem koleksiyonu bulundurmak ve
üzerinde uzun süren hesaplamalar yapmak gerekir. Ama biraz pratik yaptıktan sonra, hem
maliyet bakımından uygun, hem de besin değerleri ideale yakın rasyonlar hazırlayabiliriz. Bu
programın aslında ilk amacı, hayvanlarımızı beslerken hangi hataları yaptığımızı göstermek,
yemimizdeki besin maddelerinden hangilerinin eksik olduğunu görmemizi sağlamak ve
Gereken önlemleri almak için bizi uyarmaktır.
Örnek: Merada otlamayan, ahırda bakılan 300 kg ağırlığındaki 14 aylık bir danayı, 2 ay 10
gün ( aslında 67 gün) gibi kısa bir sürede 400 kg canlı ağırlığa çıkarmak mümkündür.
Rasyon dikkatli incelendiğinde, satın alınan kesif yem kullanılmadığı ve hayvan başına yem
maliyetinin 331 kuruş (3 lira 31 kuruş) olduğu görülebilir. Bu 10 hayvan için 33 lira eder ki
bugünün şartlarına 1 çuval besi yeminden daha düşük bir rakama olan bu parayla, 10 hayvanı
2 öğün beslemiş oluruz.
Yem maddelerini kendiniz ürettiğiniz taktirde, en az %40 oranında tasarruf edersiniz ki bu da
hayvan başı maliyeti 2 liranın altına düşürür. Bu da 10 hayvan için günlük 20 liradan az bir
Yem maliyeti yapar.
Önemli birkaç hatırlatma aşağıdadır;
a) Rasyonları aylık olarak hazırlayın. Çünkü hayvanların canlı ağırlıkları sürekli olaark
değiştiğinden, ihtiyaç duydukları yem miktarı ve besin maddeleri de sürekli olarak değişir.
Rasyon hazırlama işi bir süre sonra oldukça zevkli hale gelir. Bölgenize gelen yeni yemler ve
yem maddleri oldukça sürekli yeni rasyonlar keşveder ve denemek istarsiniz ama yem
değişimlerini kademeli olarak yapın. Bu rasyon iyimiş diyerek yazırladığınız rasyona
geçişniz, yemin içeriğindeki değişimin büyüklüğü kadar, 1 hafta 10 gün bazen de 1 ay kadar
uzun sürebilir. Sürmelidir de.
b) Hayvanlarınız ihtiyaçları olan kuru maddeyi, dolayısı ile yemi tüketmiyorsa, en kolay ve
ucuz bulunabilecek olan "melas"ı kullanmanızı tavsiye ederim. Şeker üretiminin yan ürünü
97
olan melası, size en yakın şeker fabrikasından, tonu 250 lira civarında temin edebilirsiniz.
Sıvı-akışkan halde bulunan, pekmez rengi ve kıvanımdaki bu ürün, içerdiği %50 şeker oranı
ile mükemmel bir enerji kaynağı ve iştah açıcıdır. İçindeki şekerin alınma maliyeti, elde
edilecek şekerin fiyatından daha pahalı olduğundan hiç uğraşılmadan bu şekilde satılır.
Hazırladığınız rasyonun üzerine az miktarda dökerek hayvanlara verebilirsiniz. Sıvı halde
olduğundan çok miktarda kullanılması, yemi yapışkan ve kötü bir hale soktuğundan az
miktarda kullanılması önerilir.
Az sayıda hayvan için bu rasyonların hazırlanması oldukça zor görünse de artık birçok
işletme tarafından kullanılan yem karma makinaları, istenilen rasyonun homojen (eşit
dağılmış, iyi
Karıştırılmış) şekilde hazırlanmasını çok kolaylaştırır. Yem karma makinası olmayan
işletmelerde ise, rasyonun yamamı tek seferde değil maddeler uygun şekilde bölünerek
verilebilir.
Örneğin; Yonca, mısır silajı, arpa, buğday, melas ve mineral karmadan oluşan bir
rasyonumuz var. Bunu hayvanlara verirken ;
Sabah: Yonca+arpa+mineral karma
Akşam: mısır silajı + buğday + melas
olarak uygun şekilde ikiye bölersek yarcayacağımız iş gücünü de düşürmüş oluruz.
Zaten hayvan sayısı büyükbaş için 50, mera destekli enstansif küçükbaş için ise 400'ü
geçtiğinde yem karma makinelarının kullanılması zorunlu olmaktadır.
c) Unutulmaması gereken en önemli nokta ise, rasyon konusunda uzmanlaşmanın pratik
yaparak iyileşeceğidir. Bu nedenle boş zamanlarınızda, rasyon programı ile, elinizde olan
yada şu an hayvanlara verdiğiniz yemler üzerinden alıştırmalar yapın. Bu hem tecrübenizi,
hem de programa olan hakimiyetinizi artırır.
d) Ayrıca rasyon değişiklikleri yaparken birden bire radikal değişimlerden kaçınınız. Her
zaman için ilk atmanız gereken adım, hayvanlarınızın şu anki beslenme alışkanlığını daha iyi
bir hale getirmek olmalı. Bunun için de birden bire yeni bir rasyon vermek yerine, bu güne
kadar kullandığınız yemlerde yavaş yavaş ve küçük miktarlı değişikler yapınız.
Hayvanlarınızdaki değişim olumlu yönde olursa, doğru yoldasınız.
e) Konu üzerine iyice uzmanlaştıktan sonra, çevrenizde bu işle uğraşanların yaptığı hataları
daha net göreceksiniz. Daha düşük maliyet ile daha sağlıklı ve güzel hayvanlara sahip
olduğunuzu gören diğer hayvan sahiplerinin, sizden bilgi ve yardım isteyemek için geleceğine
emin olun.
Programda besin maddesi ihtiyaç sonuçları şöyle çıkıyor;
Kasif yem miktarı: kg
HP, %KM
98
ME, Mcal/kgKM
Ca, %KM
P, %KM
10.3.2. Örnek Problemler:
Örnek 1) 300 kg ağırlığında 12 aylık bir tosunu besiye alıp, 2 ay 10 gün süreli bir besiye tabi
tutmak istiyoruz. Hedef besi sonunda 472.5 kg’a ulaşmasıdır. Canlı ağırlık kazancı /gün =1.15
kg. İhtiyacı olan besin maddelerini hesaplayıp, programla rasyonu oluşturun. Beside şu yem
hammaddelerini kullanın.
Arpa, ATK, Min+vit karması, kepek, melas, mısır, tuz.
Basin maddesi Bizim
hayvanın
ihtiyacı
Hazırlanan
rasyonla verilen
KM 8,4 8,3
Mprot (g/gün) 567 694
ME, Mcal/gün 17,36 20,2
Ca (g/gün) 30 60
P (g/gün) 17 48
Ca//P 1,8 1,3
Rasyon Yem hammaddesi Verilecek miktar (kg/gün)
Arpa (hafif) 2.0
ATK (%25 HP) 0,1
Yonca Kuru otu 4,4
Buğday kepeği 2,5
Melas 0,2
Tuz 0,05
Vit-Min karması 0,01
TOPLAM 9,26
Örnek 2.
Besiye başlama yaşı: 12 ay, basiye başlama canlı ağırlığı 300 kg, günlük ortalama canlı
ağırlık kazancı 1.2 kg, besi sonu ağırlığı 480 kg olan bir tosun 150 günlük besiye alınacaktır.
Besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplayıp, ihtiyacı karşılayacak gerekli rasyonu hazırlayınız.
Basin maddesi Bizim hayvanın
ihtiyacı
Hazırlanan rasyonla
verilen
KM 8.4 8,5
Mprot (g/gün) 622 631
ME, Mcal/gün 18,69 19,4
Ca (g/gün) 34 42
P (g/gün) 18 25
Ca//P 1,8 1,6
Rasyon Yem hammaddesi Verilecek miktar (kg/gün)
Mısır silajı (%40 dane 14
Buğday samanı 2
Sığır besi yemi 2,3
Tuz 0,05
Vitamin kar. (Kavimix, 803
zengin, süt-besi
0,01
TOPLAM 18,36
99
Örnek 3:
Besiye başlama yaşı: 15 ay, besiye başlama canlı ağırlığı 400 kg, günlük ort. Canlı ağırlık
kazancı 1.15 olacak ve besi sonu canlı ağırlığı 572.5 kg olacak bir hayvan 150 günlük besiye
alınacaktır.
Besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplayıp, ihtiyacı karşılayacak gerekli rasyonu hazırlayınız
Basin maddesi Bizim hayvanın ihtiyacı Hazırlanan rasyonla verilen
KM 10,4 10,2
Mprot (g/gün) 611 74,3
ME, Mcal/gün 22,71 22,8
Ca (g/gün) 31 47
P (g/gün) 18 29
Ca//P 1,7 1,7
Rasyon Yem hammaddesi Verilecek miktar (kg/gün)
Mısır silajı (%40 dane 16
Buğday samanı 3
Sığır besi yemi 2,5
Tuz 0,05
Vitamin kar. (Kavimix, 803 zengin, süt-besi 0,01
TOPLAM 21,56
Örnek 4:
Besiye başlama yaşı: 20 ay, besiye başlama canlı ağırlığı 500 kg, günlük ort. Canlı ağırlık
kazancı 1.2 kg olacak ve besi sonu canlı ağırlığı 680 kg olacak bir hayvan 150 günlük besiye
alınacaktır. .
Besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplayıp, ihtiyacı karşılayacak gerekli rasyonu hazırlayınız
Basin maddesi
Bizim hayvanın ihtiyacı Hazırlanan rasyonla verilen
KM 11 10,2
Mprot (g/gün) 620 710
ME, Mcal/gün 26,31 22,6
Ca (g/gün) 31 32
P (g/gün) 19 24
Ca//P 1,6 1,3
Rasyon Yem hammaddesi Verilecek miktar (kg/gün)
Mısır silajı (%40 dane 20,5
Buğday samanı 2,7
Arpa (ağır) 0,5
Sığır besi yemi 0,6
Tuz 0,05
Vitamin kar. (Kavimix, 803 zengin, süt-besi 0,01
TOPLAM 24,36
100
Örnek 5:
Besiye başlama yaşı: 10 ay, besiye başlama canlı ağırlığı 200 kg, günlük ort. Canlı ağırlık
kazancı 1kg olacak ve besi sonu canlı ağırlığı 350 kg olacak bir hayvan 150 günlük besiye
alınacaktır.
Besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplayıp, ihtiyacı karşılayacak gerekli rasyonu hazırlayınız
Basin maddesi Bizim hayvanın ihtiyacı Hazırlanan rasyonla verilen
KM 6,2 5,0
Mprot (g/gün) 535 429
ME, Mcal/gün 17,45 11,8
Ca (g/gün) 31 33
P (g/gün) 16 20
Ca//P 1,9 1,6
Rasyon Yem hammaddesi Verilecek miktar (kg/gün)
Buğday samanı 1,8
Arpa (hafif) 1,10
Buğday kepeği 0,20
Şeker pancarı, yaş 1
Sığır besi yemi 3,3
Kemik unu 0,01
Vitamin kar. (Kavimix, 803 zengin, süt-besi 0,01
TOPLAM 6,42
10.3.3. Besi Sığırları İçin Programda Verilen Yem Ham maddesi İçerikleri
Tablo 10.3.1. Muhtelif kuru kaba yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Mısır silajı %40 tane 33 2,39 9,2 0,31 0,27
Arpa samanı 91 1,45 4,4 0,3 0,07
Buğday samanı 89 1,48 3,5 0,17 0,05
Fiğ kuru otu 89 2,06 20,8 1,36 0,34
Mısır koçanı (öğütülmüş) 90 1,81 2,8 0,12 0,04
Mısır sapları 50 2,38 6,5 0,62 0,09
Kuru yonca otu (çiçeklenme başı) 91 2,24 19,9 1,63 0,22
Kuru yonca otu (çiçek. Ortası) 91 2,17 17 1,39 0,24
Yulaf kuru otu 91 1,92 9,5 0,32 0,25
Arpa, ağır 88 1,63 13,2 0,05 0,35
Dikalsiyum fosfat 97 3,25 0 22 19,3
Kalsiyum karbonat 100 0 0 39,39 0,04
Kemik unu 97 0 13,2 30,71 12,86
Kireç taşı 100 0 0 34 0,02
Tuz 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 802) 100 0 0 0 0
Vitamin karması 100 0 0 0 0
Yulaf samanı 92.2 1,63 4,4 0,23 0,06
101
Tablo 10.3.2. Muhtelif sulu kaba yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Arpa silajı 39 2,17 11,9 0,52 0,29
Buğdaygil merası 25 2,42 15 0 0
Çayır otu ilkbahar 15 1,62 20,3 0,26 0,15
Çayır silajı olgun 38,7 1,75 12,7 0,6 0,41
Karışık mera, ilkbahar, 21 2,86 26 0 0
Karışık mera, yaz 22 2,42 19,5 0 0
Mısır silajı %25 dane 29 2,46 8,3 0,31 0,27
Mısır silajı %40 dane 33 2,39 9,2 0,31 0,27
Mısır silajı %45 dane 34 2,6 8,65 0,25 0,22
Mısır silajı, koçansız 25 2,35 9 0,52 0,31
Otlak, ağustos 20 2,15 9,7 0,26 0,15
0tlak, eylül 20 2,07 6,9 0,26 0,15
Otlak , haziran 20 2,35 11 0,26 0,15
Otlak, kış 80 1,83 4,7 0,26 0,15
Otlak, temmuz 20 2,25 10,5 0,26 0,15
Sorgum silajı 30 2,17 9,39 0,49 0,22
Sorgum+sudan otu, yaş 18 2,35 16,8 0,49 0,44
Yonca silajı , çiçeklenme başı 35 2,28 19 1,32 0,31
Yonca silajı , çiçeklenme ortası 38 2,6 17 1,74 0,27
Yonca silajı , tam çiçek 40 1,99 16 1,74 0,27
Tablo 10.3.3. Muhtelif enerji kaynağı yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Arpa, ağır 88 3,04 13,2 0,05 0,35
Arpa, hafif 88 2,78 14 0,06 0,39
Buğday 89 3 18,4 0,15 1
Buğday, öğütülmüş 89 3,18 14,2 0,05 0,4
Havan panarı 11 3,12 11 0,87 0,1
Mısır 72 kg/hektolitre, öğütülmüş 88 3,18 9.8 0,03 0,31
Pamuk tohumu (bütün) 92 3,43 23 0,16 0,62
Pamuk tohumu, yüksek lintli 92 3,25 24,4 0,17 0,62
Sorgum 89 2,75 12,4 0,05 0,34
Şeker pancarı 17 2,54 8,8 0,69 0,08
Yulaf 41 kg/hektolitre 91 2,64 13,6 0,07 0,3
Yulaf, 49 kg/hektolitre 89 2,78 13,6 0,009 0,41
102
Tablo 10.3.4. Muhtelif protein kaynağı yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Ayçiçeği küspesi, %25HP 90 2,35 25,9 0,45 1,02
Ayçiçeği küspesi, %28HP 90 2,4 31 0,45 1,02
Ayçiçeği küspesi, %36HP 90 2,6 40 0,45 1,02
Kan unu 90 2,39 93,79 0,4 0,32
Keten tohumu küspesi 90 3,02 38,3 0,43 0,89
Pamuk tohumu küspesi, press 92 2,82 44 0,16 0,76
Pamuk tohumu küspesi, solvent %25 92 2,3 27,6 0,2 1,16
Pamuk tohumu küspesi, solvent %36 92 2,6 39,8 0,2 1,16
Pamuk tohumu küspesi, solvent %43 92 2,71 48,9 0,16 0,76
Soya fasulyesi 90 3,4 40,34 0,27 0,65
Soya fasulyesi, solvent %44 89 3,04 49,9 0,4 0,71
Soya fasulyesi, solvent %49 90 3,15 54 0,29 0,71
Yer fıstığı küspesi 92,4 2,78 52,9 0,32 0,66
Tablo 10.3.5. Muhtelif karma yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşidi KM
(kg/gün)
ME
(M cal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Buzağı başlangıç yemi 87,601 3,153 20,38 1,170 0,568
Buzağı bitirme yemi 88,1475 2,926 19,19 1,239 0,634
Sığır besi yemi 88,35 2,81 14,66 1,2 0,59
Sığır süt yemi 88,35 2,76 18,78 1,34 0,62
Süt ikamesi18HP 20yağ 12,5 4,72 18 1 0,7
Süt ikamesi 20 HP 20 yağ 12,5 4,75 20 1 0,7
Süt ikamesi 22HP 10 yağ 12,5 4,29 22 1 0,7
Yağsız süt 10 4,02 35,5 1,35 1,02
Yağsız süt tozu 94 4,08 37,4 1,29 1,08
Tablo 10.3.6. Muhtelif vitamin-mineral karmalarına aitbesin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Amonyum sülfat 100 0 134,1 0 0
Kalsiyum karbonat 100 0 0 39,39 0,04
Kemik unu 97 0 13,2 30,71 12,86
Kireç taşı 100 0 0 34 0,02
Mg karbonat 98 0 0 0,02 0
Kbikarbonat 99 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 802 ekonomik) 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 803 zengin, süt, besi) 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Rovimix 302 F/30) süt, besi 100 0 0 0 0
Vit- mineral karması (Kavimix VM812 (Buzağı) 100 0 0 0 0
Vit- mineral karması (Kavimix 902-zengin, süt 100 0 0 0 0
Vit- mineral karması (Rovimix 302_FM/30) süt 100 0 0 0 0
Tablo 10.3.7. Muhtelif yan ürünlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Arpa malt çili 93 2,57 28,1 0,19 0,68
Buğday kepeği 89 2,7 17,1 0,13 1,38
Melas (şeker pancarı) 77,9 2,71 8,5 0,15 0,03
Şeker pancarı posası (kurutulmuş) 91 2,68 9,8 0,68 0,1
Şeker pancarı posası (yaş) 19 2,76 11,2 0,87 0,1
103
Tablo 10.3.8’de yukarıdaki tablolarda verilen yem maddeleri içinde rasyon
oluşturmakta en fazla kullandığımız yem madelerine ait besin madde içerikleri verilmiştir.
Tablo 10.3.8. En fazla kullanılan yem hammaddelerinin besin maddesi içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Mısır silajı %40 tane 33 2,39 9,2 0,31 0,27
Arpa samanı 91 1,45 4,4 0,3 0,07
Buğday samanı 89 1,48 3,5 0,17 0,05
Kuru yonca otu (çiçeklenme başı) 91 2,24 19,9 1,63 0,22
Kuru yonca otu (çiçek. Ortası) 91 2,17 17 1,39 0,24
Kalsiyum karbonat 100 0 0 39,39 0,04
Kemik unu 97 0 13,2 30,71 12,86
Kireç taşı 100 0 0 34 0,02
Tuz 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 802) 100 0 0 0 0
Vitamin karması 100 0 0 0 0
Yulaf samanı 92.2 1,63 4,4 0,23 0,06
Karışık mera, yaz 22 2,42 19,5 0 0
Mısır silajı %25 dane 29 2,46 8,3 0,31 0,27
Arpa, hafif 88 2,78 14 0,06 0,39
Buğday 89 3.0 18,4 0,15 1
Hayvan panarı 11 3,12 11 0,87 0,1
Pamuk tohumu (bütün) 92 3,43 23 0,16 0,62
Pamuk tohumu, yüksek lintli 92 3,25 24,4 0,17 0,62
Şeker pancarı 17 2,54 8,8 0,69 0,08
Ayçiçeği küspesi, %25HP 90 2,35 25,9 0,45 1,02
Pamuk tohumu küspesi, solvent %25 92 2,3 27,6 0,2 1,16
Sığır besi yemi 88,35 2,81 14,66 1,2 0,59
Sığır süt yemi 88,35 2,76 18,78 1,34 0,62
Kireç taşı 100 0 0 34 0,02
Vitamin karması (Kavimix 802
ekonomik)
100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 803 zengin,
süt, besi)
100 0 0 0 0
Vit- mineral karması (Rovimix
302_FM/30) süt
100 0 0 0 0
Buğday kepeği 89 2,7 17,1 0,13 1,38
Melas (şeker pancarı) 77,9 2,71 8,5 0,15 0,03
Şeker pancarı posası (kurutulmuş) 91 2,68 9,8 0,68 0,1
Şeker pancarı posası (yaş) 19 2,76 11,2 0,87 0,1
Kemik unu 97 0 13,2 30,71 12,86
Kireç taşı 100 0 0 34 0,02
104
10.4. ÖRNEK YEM GEREKSİNİM VE MALİYET HESAPLARI
10.4.1. Problem 1: Günlük ortalama canlı ağırlık kazancının 1200 gr olamsı planlanan 50
başlık bir sığır besisi programındaki ortalama 400 kg ağırlığındaki hayvanların toplam (kesif
ve kaba yemden) besin maddesi ihtiyaçlarını ve maliyetini hesaplayınız.
ÇÖZÜM ;
İşlem adımları;
1. Belli formülleri kullanarak hayvanın günlük KM, ME, HP, Ca ve P ihtiyaçlarını hesapla ve
Tablo 10.4.1.1’de göster.
2. Önce bileşimi bilinen kaba yemden verilecek miktar ve bu miktarla ne kadar KM, ME, HP
gereksinimi karşılanmış onu buluruz.
3. Her besin maddesi için hayvanın belirlediğin ihtiyacından kaba yemle vereceğin besin
maddelerini çıkararak kesif yem ile her bir besin maddesinden daha ne rasyonla kadar
karşılaman gerektiğini bul
4. Bulduğun kesif yemle karşılaman KM nin günlük kg yem değerini bulabilmek için;
bulduğun bu KM değerini x 1.1 ile çarp=A.
5 . Rasyonda kesif yemle karşılaman gereken ME (enerji) değerini (Kcal/gün),A’ya böl.
6. Rasyonda kesif yemle karşılaman gereken Hz.prot değeri = kaba yemden eksik kalan
miktar’ı yine A ya böl .
Bu 6 adımda bulduğun değerleri ve hesaplayıp Tablo 10.4.1.1’de gösterdiğin bizim
hayvanın özelliğine uygun olan besin maddesi ihtiyaçlarını Tablo 10.4.1.2’deki gibi yerleştir.
ADIM 1: Aşağıdaki formüllerden yararlanarak hayvanın besin maddesi ihtiyaçları hesaplanır
ve Tablo 10.6.1.1.oluşturulur.
Tablo 13.5.1.2.şeklinde bir çizelge hazırlayıp 2. sütuna hayanın günlük besin maddesi
ihtiyaçlarını (Tablo 10.6.1.1’den) yaz.
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017 CA(kg)] + [0.0007 CAK (g/gün)]………………………(3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 CA(kg)] + [0.0069 CAK (g/gün)] – 1.63……………………….(3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62……………………… .(3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9………………………. (3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73…………………. . . . (3.5)
KMT(kg/gün)=1.09+(0.017 x canlı ağ.) + (0.0007 x günlük can ağ art.)
=1.09+0.017x400 kg x 0.0007 x 1200 gr = 8.73 kg
1 hayvanın günlük yem ihtiyacı: 8.73 x 1.1 =9.603 kg ÖNEMLİ
50 “ =50 x 9.603 =480.15 kg
ME (Kcal/gün)= 0.04x can ağ. +0.0069xGünlük can ağ kaz. -1.63
= 0.04x400 kg +0.0069x1200 -1.63= 22.65 Mcal/gün = 22650 KCal/gün
Hz. Prot (gr/gün)= 0.79xCan ağ.+0.298x Gün.can ağ. Kaz. + 224.62
= 0.79 x 400 kg + 0.298+1200 gr +224.62 =898.22 gr/gün
Ca (gr/gün)= - 0.0035 x Can ağ.+0.02 x gün. Can a. Kaz. +11.9
105
= - 0.0035 x 400 kg+0.02x1200 gr +11.9 =34.5 gr/gün
P (gr/gün) = 0.022 x Can. Ağ. +0.0066x 1200 gr+3.73
= 0.022x400 kg +0.0066x1200 gr +3.73 = 20.45 gr/gün
Sonuç olarak rasyon, 8.73 kg/gün kuru madde, 898 gr Hz Prot ve 22650 Kcal ME
sağlanacak şekilde hazırlanacaktır.
Tablo 10.4.1.1. Günlük ortalama canlı ağırlık kazancı 1200 gr, ortalama
canlı ağırlık 400 kg olan hayvanın besin maddesi ihtiyaçları Besin maddesi Miktar
Kuru madde toplamı (KMT)(Kg/gün) 8.73
ME (Kcal/gün) 22.650
Hz. Protein (gr/gün) 898.22
Ca (gr/gün) 34.5
P (gr/gün) 20.45
ADIM 2: Kaba yem olarak ne/neler vereceksin, Bileşimi biliniyor olması gereken bu kaba
yem/yemlerden verilecek miktarları ve bu miktar/miktarlarla hayvanın KM, ME, HP
gereksinimlerinin ne kadarını karşıladığını bul ve Tablo 10.6.1.2’ye 3. sütuna yaz. Örneğin 5-
7 kg mısır silajı, 1-2 kg saman, 5-8 kg pancar posası veya yonca kuru otu.
Kaba yem olarak yonca kuru otu kullanılacaktır. (Yoncanın; Hz prot: %16, ME:2100
Kcal/kg, %88 KM)
Günde 3 kg kuru yonca verileceğine göre;
3 kg yonca ile karşılanan günlük besin maddesi ihtiyaçları;
2100 x 3 kg =6300 Kcal/gün ME,
3000 gr x%16=480 gr/gün Hz. Prot.,
3 kg (3000 gr) x %88=2.64 kg KM verilmektedir.
Hayvanın besin madde ihtiyacı ise Tablo 10.61.1’de gösterildiği gibidir.
Şimdi hayvanın ihtiyacından, kaba yem ile karşılanan kısmı çıkaralım ve kesif yem ile
karşılanması gereken kısmı bulalım;
1 hayvan için toplam günlük besin maddesi ihtiyacı =Kaba yem ile karşılanan + Kesif
yem ile karşılanan
ADIM 3; Her besin maddesi için hayvanın belirlediğin toplam ihtiyacından (Tablo 10.6.1.1)
kaba yemle vereceğin besin maddesi miktarlarını çıkararak kesif yem ile her bir besin
maddesinden daha ne rasyonla kadar karşılaman gerektiğini bul ve Tablo 10.6.1.2’nin 4.
sütununa yaz;
Şimdi Hayvanın ihtiyacından, kaba yem ile karşılanan kısmı çıkaralım ve kesif yem ile
karşılanması gereken kısmı bulalım;
1 hayvan için toplam günlük besin maddesi ihtiyacı =Kaba yem ile karşılanan + Kesif yem ile
karşılanan
KM: 8.73 kg günlük ihtiyaç – 2.64 kg yonca ile verilen =6.09 = 6 kg kesif yemle
karşılanması gereken KM
KM: günlük kg yem olarak değeri.: 6x1.1 =6.6 kg/gün
ME: 22 650 – 6300 = 16 350 Kcal/gün
Rasyondan sağlanması gereken ME: 16 350/6.6 kg = 2477 Kcal/kg yem
106
Hz. Prot.: 898.22 – 480 = 418 gr/gün
Rasyondan sağlanması gereken Hz.prot: 418/6.6kg/gün =6.3 kg
ADIM 4. Bulduğun kesif yemle karşılanan KM nin günlük kg yem değerini bulabilmek için;
bulduğun bu KM değerini x 1.1 ile çarp=A;
KM: günlük kg yem olarak değeri.: 6x1.1 =6.6 kg/gün
Rasyondan sağlanması gereken ME: 16 350/6.6 kg = 2477 Kcal/kg yem
Rasyondan sağlanması gereken Hz.prot: 418/6.6kg/gün =6.3 kg
ADIM 5. Rasyonda kesif yemle karşılaman gereken ME (enerji) değerini (Kcal/gün),A’ya
böl; ME (enerji)/A(Kcal/gün),A’ya böl,
ADIM 6: Rasyonda kesif yemle karşılaman gereken Hz.prot değeri = kaba yemden eksik
kalan miktar’ı yine A ya böl .
ADIM 7: Bu 6 adımda bulduğun değerleri ve hesaplayıp Tablo 10.6.1.1.’de gösterdiğin bizim
hayvanın özelliğine uygun olan besin maddesi ihtiyaçlarını Tablo 10.6.1.2’ye yerleştir.
Tablo 10.4.1.2. Hayvanın besin madde ihtiyacı Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
3 kg kuru yonca
ile sağlanan
Eksik kalan
Miktar
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
1 kg rasyondan
Sağlanacak Yem değeri
Kuru madde toplamı
(KMT) (Kg/gün)
8.73 %88 x 3kg=2.64 8.73-2.64=6 6.09=6 kg 6x 1. 1 =6.6 kg/gün
ME (Kcal/gün) 22.650 2100 x3kg=6300 22650-6300=16350 16 350 16350/6.6=2477Kcal/kg
Yem
Hz. Protein (gr/gün) 898.22 %16x3000gr=480 898 -480=418 418 gr 418/6.6=6.3 gr/kg
Ca (gr/gün) 34.5
P (gr/gün) 20.45
Günlük kg yem olarak değeri 6kg KM x 1.1 =6.6 kg/gün
Sonuçta rasyondan sağlanan Hz.prot ve ME: 2608 KcalME ve 13.67 Hz. Prot.
Sonuç olarak 1 hayvana günde 3 kg kuru yonca otu ve 6.6 kg kesif yem verilecektir.
Kesif yem olarak Tablo 10.4.1.3’de gösterilen yem hammaddeleri rasyon hazırlamada
kullanılmıştır.
Arpa ve mısır bileşimi;
Tablo 10.4.1.3. Kesif yem rasyon hazırlamada kullanılan yem hammaddeleri Yem hammaddesi Oran (%) Hz.Prot (gr) Enerji (Kcal)
Arpa 65 11 2700
Mısır 15 8 2900
PTK 19 28 2200
Premix 1 - -
ADIM 8. Sürünün yem ihtiyaç ve giderlerinin hesaplanması;
Tablo 10.4.1.3’deki rasyonu oluşturacak olan hammadde oranlarından yararlanarak
her bir hammadde için günlük ve 6 aylık ihtiyaç (50 baş hayvan için) aşağıdaki şekilde
hesaplanmış ve sonuçlar Tablo 10.6.1.4’de özetlenmiştir.
Arpa ihtiyacı:
1 hayvan için günlük :6.6 x %65 =4.29 kg/gün
50 “ : 50 x 4.29 = 214.5 kg /gün
107
50 hayvan için 6 aylık (180 gün) ihtiyaç: 214.5 x 180 gün =38 610 kg
Not: Rasyonda kullanılacak oranlar her madde için Tablo 10.4.1.3’ de verilmiştir.
Dane mısır ihtiyacı
1 hayvan için günlük :6.6 x %15 =0.99 kg/gün
50 “ : 50 x 0.99 = 49.5 kg /gün
50 hayvan için 6 aylık a8180 gün) ihtiyaç: 49.5 x 180 gün = 8 910 kg
PTK ihtiyacı:
1 hayvan için günlük :6.6 x %19 =1.254 kg/gün
50 “ : 50 x 1.254 = 62.5 kg /gün
50 hayvan için 6 aylık a8180 gün) ihtiyaç: 62.5 x 180 gün =11 286 kg
Yonca kuru otu (YKO) ihtiyacı:
1 hayvan için günlük : 3 kg/gün
50 “ : 50 x 3 = 150 kg /gün
50 hayvan için 6 aylık (180 gün) ihtiyaç: 150 x 180 gün =27 000 kg
Not: Fabrika yemi kullanılırsa;
Günlük işletme ihtiyacı: 50 x 6.6 =330 kg/gün
6 aylık işletme kesif yem ihtiyacı: 180 x 330 kg = 59 400 kg
1 hayvan için masraf: 59 400/50 baş x 17 YTL = 20 196 YTL
50 “ : 20 196 x 50= 1 009 800 YTL
Kesif yem rasyonunu oluşturacak ham maddelerden yukarda hesaplanan ihtiyaç olan
miktarları Tablo 10.4.1.4’de gösterilmiştir.
Tablo 10.4.1.4. 50 baş için yem hammaddeleri ve katkı maddelerinden günlük ve 6 aylık
ihtiyaç Günlük ihtiyaç (kg/gün) 6 aylık ihtiyaç (kg/6 ay)
İşletmede hazırlanırsa
Hammadde
Arpa ezmesi (kg) 214.5 38 610
Dane mısır (kg) 49.5 8910
PTK (kg) 62.7 11 286
YKO (kg) 150 27 000
Premix (kg) 3.3 594
Fabrika yemi kullanılırsa
330 59 400
Sonuç olarak 1 hayvana günde 3 kg kuru yonca otu ve 6.6 kg kesif yem verilecektir.
Kesif yem olarak Tablo 10.4.1.3’de gösterilen yem hammaddeleri rasyon hazırlamada
kullanılmıştır.
ADIM 9: Yem üretimi için yapılacak masraf:
Yem üretimi ve temini için yapılacak masraf aşağıdaki gibi hesaplanmış ve toplam
yem masrafı ile sağlanacak devlet destekleri Tablo 10.6.1.5’de özetlenmiştir.
Yonca:
6 aylık dönemde 27 000 kg yoncaya ihtiyaç vardır (50 x 3 kg x180 gün) Yonca kuru
otu ihtiyacını karşılamak için 26 da alan ekilecektir. Her biçimde yaklaşık 2000kg yeşil (500
kg kuru) yonca alınacağı ve yılda 4 biçim yapılacağı varsayılmıştır. Böylece yılda 4 biçim
yapılarak dekardan yaklaşık 206 000 kg yeşil (54 000 kg kuru) yonca otu elde edilecektir.
Ekimden hasada kadar olan maliyet/yıl= 3120 YTL
Alınacak destek : 48 YTL/dd x 26 da = 1248 YTL
108
Net yonca gideri/yıl = 3120-1248 = 1872 YTL/yıl
“ 6 ay = 1872/2 = 936 YTL /6 ay
Dane mısır ihtiyacı
İhtiyaç 1000kg dane mısırdır. İşletme mısır ihtiyacını karşılamak ve arpa alımı için gerekli
geliri sağlamak için 18 ton mısır elde etmek için 35 da mısır ekilecektir.
varsayılarak 18 ton/yıl
Ekimden hasada kadar olan maliyet/yıl= 3535 YTL
Alınacak destek : 707 YTL//yıl
Net yonca gideri/yıl = 3535-707 = 2828 YTL
“ 6 ay = 2828/2 = 1414 YTL
Mısır satışından sağlanan gelir: 17 000 x 0.4 YTL= 6800 YTL. Bu gelir arpa alımında
kullanılacaktır.
Arpa ihtiyacı:
6 aylık arpa ihtiyacı (Tablo 11’den) 38 610 kg olup
Maliyeti: 38 610 x 0.275 = 10 617.75 YTL/6 ay
Yıllık arpa masrafı: 10 617.75 x 2 = 21 235.5 YTL/yıl
Not: Mısır satışından gelen katkı ile arpa maliyeti azalmaktadır ;
21 235.5 -6 800=144 435.5 YTL/yıl
14 435.5/2=7217.75 YTL/6 ay
PTK ihtiyacını karşılamak için gerekli masraf
Tablo 10’dan PTK ihtiyacı 11 286 x 0.3 YTL = 3385.8 YTL/6 ay
Yıllık maliyet: 3385.8 x 2 =6771.6 YTL/yıl
Premix ihtiyacını karşılamak için gerekli masraf:
Tablo 11’den premix ihtiyacı 594 kg x 2.5 YTL =1485 YTL/6 ay
Yıllık maliyet= 2970 YTL/yıl
Hayvan başına günde 50 litre su tüketileceği varsayılmıştır.
Tablo 10.4.1.5’de .yem hammaddeleri, desteklemeler, yem gideri ve net gider
verilmiştir.
Tablo 10.4.1.5. Yem hammaddeleri, desteklemeler, yem gideri ve net gider Yem hammaddesi Desteklemeler
(YTL)
Toplam tutar (YTL) Net tutar
(gider– destek)(YTL)
Yonca kuru otu 1248 3120 1872
Mısır 707 3535 2828
Arpa - - 14 435.5
PTK - - 6771.6
Premix - - 2970
Toplam - - 28 877.1
Besi başı ve besi sonu canlı ağırlık hedefleri aşağıdaki gibidir;
Günlük canlı ağırlık kazancı= Besi sonu canlı ağ – Besi başı can ağ/ Besi süresi =
500 – 300 /180 gün =1.11 (yaklaşık 1.2 kg alındı)
Canlı ağırlık = Besi başı can. Ağ +Basi sonu can. Ağ./2 = 300 + 500 / 2 = 400 kg
Hedeflenen besi başı can. Ağ.: 300 kg.
Hedeflenen besi sonu can. Ağ.: 500 kg
Besi çıkış ağırlığı: 500 kg
Tahmin edilen besi randımanı: %56
Tahmin edilen karkas ağırlığı: 500 x 0.56 =280 kg
Hayvanlar karkas ağırlığı üzerinden satılacaklardır. Karkas satışı 7 YTL üzerinden
kesim yerinde gerçekleştirilecektir. Satıştan sağlanan gelir = 280 x 7 =1960 YTL
Toplam satış geliri: 1960 x 50 = 97 500 YTL
109
10.4.2. Problem 2
Problem: Besi başlangıcında 150 kg ağırlıktaki bir tosuna 6 aylık bir besi süresinde günde
ortalam 1.2 kg canlı ağırlık kazandıracak rasyon hazırlayın ve maliyetini hesaplayın. Kaba
yem olarak kuru yonca otu ve mısır silajı, kesif yem olarak da besi yemi verilecektir.
Çözüm: Günde 1200 gr artacağına göre besi sonu ağırlığının 366 kg olması beklenir. Besiyi 2
şer aylık 3 dönem halinde besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplıyalım;
1. dönem başı: canlı ağırlık 150 kg,
2. dönem başı :222. kg
3. dönem başı: 222 +72=294kg
1. dönem için ihtiyaçlar;
KMT(kg/gün)=1.09+[0.017 x 150]+[0.0007 x1200g/n)=4.48 kg/gün (3.1)
ME(Mcal/gün)=[0.04 x150] + [0.0069 x1200] -1.63= 12.65 Mcal/gün=12650 Kcal/gün
(3.2)
HP(g/gün)=[0.79 x150]+[0.298 x1200] +224.62=700.72 g/gün (3.3)
Ca (g/gün)=[-0.0035 x150]+[0.02 x1200]+11.9=35.37g/gün (3.4)
P (g/gün)=[0.022 x150]+[0.0066 x1200] +3.73= 14.95 g/gün (.5)
2. dönem için ihtiyaçlar
KMT(kg/gün)=1.09+[0.017 x 222]+[0.0007 x1200g/n)=5.704 kg/gün (3.1)
ME(Mcal/gün)=[0.04 x222] + [0.0069 x1200] -1.63= 15.53 Mcal/gün (3.2)
HP(g/gün)=[0.79 x222]+[0.298 x1200] +224.62=757.6 g/gün (3.3)
Ca (g/gün)=[-0.0035 x222]+[0.02 x1200]+11.9=35.12g/gün (3.4)
P (g/gün)=[0.022 x222]+[0.0066 x1200] +3.73= 16.53 g/gün (.5)
3. dönem için ihtiyaçlar
KMT(kg/gün)=1.09+[0.017 x 294]+[0.0007 x1200g/n)=6.92 kg/gün (3.1)
ME(Mcal/gün)=[0.04 x294] + [0.0069 x1200] -1.63= 18.41 Mcal/gün (3.2)
HP(g/gün)=[0.79 x294]+[0.298 x1200] +224.62=814.48 g/gün (3.3)
Ca (g/gün)=[-0.0035 x294]+[0.02 x1200]+11.9=34.87g/gün (3.4)
P (g/gün)=[0.022 x294]+[0.0066 x1200] +3.73= 18.11 g/gün (.5)
1 hayvanın günlük yem ihtiyacı:
İlk 2 ayda: 4.48 x 1.1= 4.92 kg,
İkinci 2 ayda: 5.704 x1.1=6.27 kg
Son iki ayda: 6.92 x1.1= 7.61 kg. Sonuç olarak rasyon;
1. dönemde 4.48 kg/gün kuru madde, 700.72 gr Hz Prot ve 12650 Kcal ME,
2. dönemde: 5.704 kg/gün KM, 757.6 g/gün Hz. Prot ve 15530 Kcal/gün ME,
3. dönemde: . 6.92 kg/gün KM, 814.48 g/gün Hz. Prot. Ve 18410 Kcal/gün ME
sağlanacak şekilde hazırlanacaktır (Tablo 10.4.2.1).
110
Tablo 10.4.2.1. Problemdeki hayvanın besin maddesi ihtiyacı Besin maddesi Miktar
1. dönem 2. dönem 3. dönem
Kuru madde toplamı
(KMT)(Kg/gün)
4.48 5.704 6.92
ME (Kcal/gün) 12650 15 530 18 410
Hz. Protein (gr/gün) 700.72 757.6 814.48
Ca (gr/gün) 35.37 35.12 34.87
P (gr/gün) 14.95 16.53 18.11
ADIM 2: Kaba yem olarak kuru yonca otu ve mısır silajı kullanılacaktır. Bu kaba
yemden verilecek miktarı ve bu miktar/miktarlarla hayvanın KM, ME, HP
gereksinimlerinin ne kadarını karşıladığını her 3 dönem için ayrı ayrı bul ve Tablo 10.4.2.2a,
b ve c’nin 3. sütunlarına yaz.
Hayvanın besin madde ihtiyacı ise Tablo 10.4.2.1’de gösterildiği gibidir.
Şimdi hayvanın ihtiyacından, kaba yem ile karşılanan kısmı çıkaralım ve kesif yem ile
karşılanması gereken kısmı bulup Tablo 10.4.2.2a, b, ve c’ye yerleştirelim.
1 hayvan için toplam günlük besin maddesi ihtiyacı =Kaba yem ile karşılanan + Kesif
yem ile karşılanan
Yem çeşidi KM
(kg/gün)
ME
(M cal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Arpa, hafif 88 2,78 14 0,06 0,39
Buğday 89 3 18,4 0,15 1
Sığır besi yemi 88,35 2,81 14,66 1,2 0,59
Mısır silajı %40 tane 33 2,39 9,2 0,31 0,27
Arpa samanı 91 1,45 4,4 0,3 0,07
Buğday samanı 89 1,48 3,5 0,17 0,05
Kuru yonca otu (çiçek. Ortası) 91 2,17 17 1,39 0,24
Mısır 72 kg/hektolitre, öğütülmüş 88 3,18 9.8 0,03 0,31
Pamuk tohumu (bütün) 92 3,43 23 0,16 0,62
Buğday kepeği 89 2,7 17,1 0,13 1,38
Havan panarı 11 3,12 11 0,87 0,1
Şeker pancarı 17 2,54 8,8 0,69 0,08
Çayır otu ilkbahar 15 1,62 20,3 0,26 0,15
Tuz 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 802) 100 0 0 0 0
Vitamin karması 100 0 0 0 0
Ayçiçeği küspesi, %25HP 90 2,35 25,9 0,45 1,02
Rasyon Yem hammaddesi Verilecek miktar (kg/gün)
Arpa (hafif) 2.0
ATK (%25 HP) 0,1
Yonca Kuru otu 4,4
Buğday kepeği 2,5
Melas 0,2
Tuz 0,05
Vit-Min karması 0,01
TOPLAM 9,26
Bunlarla hazırlamayı dene
111
Buğday samanı 89 1,48 3,5 0,17 0,05
Çayır otu ilkbahar 15 1,62 20,3 0,26 0,15
Arpa, hafif 88 2,78 14 0,06 0,39
Ayçiçeği küspesi, %25HP 90 2,35 25,9 0,45 1,02
Pamuk tohumu küspesi, press 92 2,82 44 0,16 0,76
Tuz 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 802) 100 0 0 0 0
Vitamin karması 100 0 0 0 0
Tablo 10.4.2.2a. Hayvanın 1. dönem besin madde ihtiyacı Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
(1. dönem)
3 kg mısır silajı Eksik kalan
Miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde
toplamı
(Kg/gün)
4.48 3kgx 330=
990g/gün=
0.99kg/gün
4.48-0.99=3.49 3.49x1.1 =3.8
Kg/gün
ME
(Kcal/gün)
12650 3kgx7.17=
7.2Mcal=
7170kcal
12650-7170=5480 5480/3.8 kcal =
1442Kcal/kg Yem
Hz. Protein
(gr/gün)
700.72 3kg x%9.2
=276
700.72-276=424.72 424.7/3.8=
111.7g/gün/1 kg rasyon
ile
Ca (gr/gün) 35.37 3.kg=3000g x
x0.31=9.3g
35.37-9.3=2607=2.6 2.6/3.8=0.680
P (gr/gün) 14.95 3000x0.27=2100g
=2.1 g
14.95 – 2.1=12.85 12.85/3.8=3.38
Tablo 10.4.3.a. Birinci dönem için kesif yem karması 1 günlük rasyon içeriği Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
(1.dönem)
Eksik kalan Arpa ATK Rasyonla
Sağlanan
KM(gr/kg) 4.48 4.48-.99=3.49 2.0kgx880=1760g=
1.76kg
1.6x880=1408g=1.4kg 3.16/kg
ME(kcal/g) 12650 12650-7170
=5480
2.0kgx2.78=5.56Mcal=
5560 kcal
1.6x2.35=3.76Mcal=
3760kcal
9320kcal
HP (gr/kg) 700.72 700.72-
276=424.72
2.0kgx14=280g 1.6x25.9=414g 694g/gün
Ca
(g/kg/gün)
35.37 35.37-
9.3=2607=2.6
2.0 x %0.6=0.01g=10
g
0.45
P(g/kg/gün) 14.95 14.95 –
2.1=12.85
0.39 1.02
Arpa, hafif 88 2,78 14 0,06 0,39
Ayçiçeği küspesi, %25HP 90 2,35 25,9 0,45 1,02
Pamuk tohumu küspesi, press 92 2,82 44 0,16 0,76
112
2. dönem
Tablo 10.4.2.2a. Hayvanın 2. dönem besin madde ihtiyacı Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
(1. dönem)
3 kg mısır silajı Eksik kalan
Miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde
toplamı
(Kg/gün)
4.48 3kgx 330=
990g/gün=
0.99kg/gün
4.48-0.99=3.49 3.49x1.1 =3.8
kg/gün
ME
(Kcal/gün)
12650 3kgx7.17=
7.2Mcal=
7170kcal
12650-7170=5480 5480/3.8 kcal =
1442Kcal/kg Yem
Hz. Protein
(gr/gün)
700.72 3kg x%9.2
=276
700.72-276=424.72 424.7/3.8=
111.7g/gün/1 kg rasyon
ile
Ca (gr/gün) 35.37
P (gr/gün) 14.95
Tablo 10.4.3.a. Birinci dönem için kesif yem karması 1 günlük rasyon içeriği Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
(1.dönem)
Eksik kalan Tuz Arpa ATK Rasyonla
Sağlanan
KM(gr/kg) 4.48 4.48-
.99=3.49
1.2 kgx1200
=1.2 kg
1.1kgx968g
=0.968 kg
1.3kgx880=
1144g=1.14kg
3.3g/kg
ME(kcal/g) 12650 12650-7170
=5480
0 1.1kgx2.78=
3.05Mcal=
3050 kcal
1.3x2.35=3.05Mcal=
3050 kcal
6100 kcal
HP (gr/kg) 700.72 700.72-
276=424.72
0 1.1kgx14=
154g
1.3x25.9=336.7g 490.7g/gün
Ca
(g/kg/gün)
35.37
P(g/kg/gün) 14.95
3. dönem
Tablo 10.4.2.2a. Hayvanın 3. dönem besin madde ihtiyacı Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
(1. dönem)
3 kg mısır silajı Eksik kalan
Miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde
toplamı
(Kg/gün)
4.48 3kgx 330=
990g/gün=
0.99kg/gün
4.48-0.99=3.49 3.49x1.1 =3.8
kg/gün
ME
(Kcal/gün)
12650 3kgx7.17=
7.2Mcal=
7170kcal
12650-7170=5480 5480/3.8 kcal =
1442Kcal/kg Yem
Hz. Protein
(gr/gün)
700.72 3kg x%9.2
=276
700.72-276=424.72 424.7/3.8=
111.7g/gün/1 kg rasyon
ile
Ca (gr/gün) 35.37
P (gr/gün) 14.95
113
Tablo 10.4.3.a. Üçüncü dönem için kesif yem karması 1 günlük rasyon içeriği Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
(1.dönem)
Eksik kalan Arpa ATK Rasyonla
Sağlanan
KM(gr/kg) 4.48 4.48-.99=3.49 2.0kgx880=1760g=
1.76kg
1.6x880=1408g=1.4kg 3.16/kg
ME(kcal/g) 12650 12650-7170
=5480
2.0kgx2.78=5.56Mcal=
5560 kcal
1.6x2.35=3.76Mcal=
3760kcal
9320kcal
HP (gr/kg) 700.72 700.72-
276=424.72
2.0kgx14=280g 1.6x25.9=414g 694g/gün
Ca
(g/kg/gün)
35.37
P(g/kg/gün) 14.95
114
10.4.3. Problem 3
Günlük ortalama canlı ağırlık kazancı 1000 gr, ortalama canlı ağırlık 500 kg olan hayvanın
besin maddesi ihtiyacını hesaplayınız.
Çözüm:
Mısır silajı tüketimi sığırın yaşı, kuru madde içeriği ve rasyondaki yoğun yem
düzeyine bağlı olarak her 100 kg canlı ağırlık için 1.5-2.5 kg arasında değişmektedir. Silaj
KM sinin %30 ve üzerinde olması, tüketim açısından daha iyi sonuç vermektedir. Mısır silajı
tüketiminin rasyon KM sinin %80 veya daha fazlasının silajdan kaynaklanması durumunda,
farklı canlı ağırlıklar için KM ve doğal halde tüketilen miktarları Çizelge 10.4.3.1’ de
verilmiştir (Phipps ve Wilkinson, 1985).
Çizelge 10.4.3.1. Besi sığırlarında canlı ağırlığa göre
silaj tüketimi Canlı ağırlık
(kg)
Günlük silaj tüketimi (kg)
KM (kg) Doğal halde (%30 KM)
(kg)
100 1.5 5
200 4 13
300 6 20
400 7 23
500 8.5 28
Hayvanın ihtiyacı:
KM tüketimi: 8.5 kg/gün (Tablo 3.3’den)
Enerji ihtiyacı/gün: 22 000 MEkcal/kg (Tablo 3.4’den)
HP ihtiyacı: 980 gr/gün (Tablo 3.4 ’den)
Tablo 10.4.3..2’de mısır silajı, arpa ve pamuk tohumu küspesi ve besi yeminin KM,
ME ve HP içeriklerinden yararlanarak hayvanın besin maddesi ihtiyaçları hesaplanmış ve
mısır silajı, arpa ve PTK ile yapılacak besi için ihtiyaçlar Tablo 10.5.3’de, mısır silajı ve besi
yemi ile yapılacak besi için ihtiyaçlar Tablo 5.5. ‘de gösterilmiştir.
Tablo 10.4.3..2. Mısır silajı ile yapılacak yemleme planında rasyonları
oluşturabilecek yemlerin KM, HP ve ME içerikleri Yemler KM (g/kg) HP (gr/kg) ME (kcal/kg)
Mısır silajı 300 25 700
Arpa 880 110 2900
Pamuk tohumu küspesi 880 320 2900
Sığır besi yemi 880 220 2600
Tablo 10.4.3.1’de ise KM ihtiyacına ve canlı ağırlığına göre, gereksindiği silaj miktarı 18
kg/gün olarak düşünülmüştür.
115
Tablo 10.4.3.3. Hayvanın mısır silajı, arpa ve PTK ile yapılan rasyon içeriği Mısır siajı Arpa Pamuk toh küs Bizim
hayvanın
ihtiyacı/gün)
KM (gr/kg) 300
18kgx300=5400 880
2 kg x880=1760 880
1.2 kg x 880=1058 8.5kg=8500 gr
Enerji
(MEkcal/kg)
700 18x700=12 600 2900 1.8x2900=5220 2900 1.2 x 2900=4512 22 000
MEkcal/kg
HP (gr/gün) 25 18x25=450 110 1.8x110=198 320 1.2 x 320=384 980 gr/gün
O halde 18 kg silaj, 2 kg arpa, 1.2 kg pamuk toh küspesinden oluşan bir rasyon vereceğiz.
Mısır silajı (%30 KM) ve besi yemi ile yapılacak sığır besisinde yemleme planı Tablo
10.4.3.4’de gösterilmiştir. Tablo 10.4.3.4’den de yararlanarak besi yemi ile yapılacak beside
günlük silaj tüketimi 20 kg, besi yemi tüketimi 3 kg olarak hayvanımızın ihtiyacına göre
Tablo 10.4.3.5’deki gibi belirlenmiştir.
Tablo 10.4.3.4. Mısır silajı (%30 KM) ve besi yemi ile sığır besisinde
yemleme planı Canlı ağırlık
(kg)
Besi
süresi
(hafta)
Canlı ağırlık
Artışı
(gr/gün)
Verilecek yem (kg/gün)
Mısır silajı Besi yemi
150-250 1-13 1100 8.5 2.3
250-350 14-25 1200 14 2.5
350-450 26-37 1150 18 2.6
450-550 38-52 1000 20 3.0
Toplam 52 1110 5505 940
Tablo 10.4.3.5. Besi yemi ve mısır silajı le yapılacak besi için hayvanın günlük ihtiyaçları Besin
maddesi
Mısır silajı Besi yemi Hayvanın ihtiyacı
(gün)
KM (gr/kg) 300
20 kgx300=6000 880 3.0 kg x 880
=2640 gr/kg)
8.5 kg= 8500 gr
Enerji
(MEkcal/kg)
700 20 x700=14 000 2600 3.0 kg x 2600
=7 800
22 000 MEkcal/kg
HP (gr/gün) 25 20 x25=500 220 3.0 kg x 220
= 660
980 gr/gün
O halde, besi yemi +mısır silajı kullanırsak, 20 kg mısır silajı ve 3.0 kg/gün besi yemi
verilecektir.
116
10.4.4. Problem 4
Örnek problemler: (Bunlar paket programla yapıldı. Biz manuel olarak ihtiyaçları
hesaplayacağız, kontrol amaçlı)
1) 300 kg ağırlığında 12 aylık bir tosunu besiye alıp, 2 ay 10 gün (70 gün) süreli bir besiye
tabi tutmak istiyoruz. Hedef besi sonunda 472.5 kg’a ulaşmasıdır. Canlı ağırlık kazancı /gün
=1.15 kg. İhtiyacı olan besin maddelerini hesaplayıp, programla rasyonu oluşturun. Beside şu
yem hammaddelerini kullanın.
Arpa, ATK, Min+vit karması, kepek, melas, mısır, tuz.
Kaba yem: Yonca kuru otu
Hayvanın 1 günlük besin maddesi ihtiyaçları aşağıdaki şekilde hesaplanır.
KMT (kg/gün) =1.09 +[0.017 x 300 kg)] + [0.0007 x 1150 g/gün]= 6.99 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 x300(kg)] + [0.0069x 1150(g/gün)] – 1.63=18.30 Mcal/gün=18300
kcal/gün (3.2)
HP (g/gün) = [0.79x300(kg)] +[0.298 x 1150( g/gün)] +224.62= 804.32 g/gün (3.3)
Ca (g/gün)= [-0.0035 x 300(kg)] +[0.02 x 1150 (g/gün)]+11.9 = 33.85 g/gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022 x 300 (kg)] + [0.0066 x 1150 (g/gün)] +3.73 = 17.92 g/gün (3.5)
Hayvanın ihtiyacını Tablo 10.4.4.1 de gösterelim
Şimdi hayvanın ihtiyacından, kaba yem ile karşılanan kısmı çıkaralım ve kesif yem ile
karşılanması gereken kısmı bulalım;
1 hayvan için toplam günlük besin maddesi ihtiyacı =Kaba yem ile karşılanan + Kesif
yem ile karşılanan
Tablo 10.4.4.1. Hayvanın 1 günlük besin madde ihtiyacı Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
3 kg kuru yonca
ile sağlanan
Eksik kalan
Miktar
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak yem değeri
Kuru madde toplamı
(KMT) (Kg/gün)
6.99 3kg x %91=2.73 6.99 -2.73=4.2.6 4.26 kg 4.26 x1.1 =4.68 kg yem
/gün
ME (Kcal/gün) 18 300 3.kgx2170=6510 18 300-6510=11790 11 790 11 790/4.68 kg = 2519.23
Kcal/kg Yem
Hz. Protein (gr/gün) 804.32 3kg x %17=510 804.32-510=294.32 294.32 294.32/4.68=62.88 g/gün
=
Ca (gr/gün) 33.85
P (gr/gün) 17.92
Kesif yem rasyonu hazırlarken kullanılacak yemlere ait besin maddesi içerikleri hazır rasyon
programı için verilen tablolardan alınarak Tablo 10.4.4.2’de verilmiştir.
117
Tablo 10.4.4.2. Yem hammaddelerinin bileşmi (x) Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/kg//gün)
Ca
(g/gün)
P
(Gr/gün)
Kuru yonca otu (çiçek. Ortası) 91 2,17 17 1,39 0,24
Arpa, ağır 88 1,63 13,2 0,05 0,35
Arpa, hafif 88 2,78 14 0,06 0,39
Ayçiçeği küspesi, %36HP 90 2,6 40 0,45 1,02
Tuz 100 0 0 0 0
Vit- mineral karması (Kavimix VM812
(Buzağı)
100 0 0 0 0
Buğday kepeği 89 2,7 17,1 0,13 1,38
Melas (şeker pancarı) 77,9 2,71 8,5 0,15 0,03
(x) KM 88 demek, 880 g/kg, ME2.78 Mcal/gün= 2780kcal/kg/gün), HP 14=140 g/kg
Günde 3 kg kuru yonca verilmesi öngörülmüştür.
3 kg yonca ile karşılanan günlük besin maddesi ihtiyaçları;
2.17Mcal/gün) x 3 kg =6510 Kcal/gün ME,
3000 gr x%17=510 gr/gün Hz. Prot.,
3 kg (3000 gr) x %91=2.73 kg KM verilmektedir. Bunları da Tablo 10.4.4.1’in 2. sütununa
geçirelim.
Hayvanın Tablo 10.4.4.1’de verilen günlük ihtiyacından günde verilecek 3 kg kuru yonca
otuile verilecek kısmı çıkaralım ve kesif yem ile karşılanması gereken kısmı bulalım;
1 hayvan için toplam günlük besin maddesi ihtiyacı =Kaba yem ile karşılanan + Kesif
yem ile karşılanan
1 hayvan için toplam günlük besin maddesi ihtiyacı =Kaba yem ile karşılanan + Kesif
yem ile karşılanan
Bulduğun kesif yemle karşılanan KM nin günlük kg yem değerini bulabilmek için; bulduğun
bu KM değerini x 1.1 ile çarp=A
KM: 6.99 kg günlük ihtiyaç - 2.73 kg yonca ile verilen= 4.26 kg kesif yemle karşılanması
gereken miktar KM
KM: günlük kg yem olarak değeri.: 4.26 x1.1 =4.68 kg/gün=A
ME: 18300-6510=11790 Kcal/gün yem
Rasyondan sağlanması gereken ME: 11790/4.68 kg = 2519.23 Kcal/kg yem
Hz. Prot.: 804.32 – 510 =294.32 gr/gün
Rasyondan sağlanması gereken Hz.prot: 294.32/4.68 kg/gün =62.88g/kg yem/gün
Rasyondan sağlanması gereken kg yem /gün miktarlarını da Tablo 10.4.4.1’e geçirelim.
Tablo 10.4.4.3’de arpa, ATK, Min+vit karması, kepek, melas, mısır, tuz ile yapılacak besi için
hayvanın günlük ihtiyaçları verilmiştir. .
118
Tablo 10.4.4.3. Hayvanın KYO, arpa ve ATK, buğday kepeği, melas, tuz ve vitamin-mineral
karması ile yapılan 1 günlük rasyon içeriği Bu
rasyola
sağlanan
İhtiyaç
(bizim
hayvan)
Yem hammaddeleri ve rasyondaki miktarları (kg)
Arpa
(2 kg)
ATK(%25)
0.1 kg
YKO
3 kg
Buğday
Kepeği
2.5 kg
Melas
0.2 kg
Tuz
0.05 kg
Vit+min
karması
0.01 kg
KM
(gr/kg)
6955.8g
(6.96kg
6.99 kg 2x880=
1760
0.1x900=
90
3x910=
2730
2.5x890=
2220
0.2x779
=155.8
0.05x1000
=0.005
0.01x1000
=0.001
ME
(kcal/g)
19 622 18 300 2x2780=
5560
0.1x2600
=260
3x2170
=6510
2.5x2700
=6750
0.2x2710
=542
0 0
HP
(gr/kg)
1274.5 804.32 2x 140=
280
0.1x400=
40
3x170=
510
2.5x171=
427.5
0.2x85=17
0 0
Ca
(g/kg/gün)
33.85 2x0.06=
0.1x0.45 3x1.39 2.5x0.13 0.2x0.15 0 0
P(g/kg/gün) 17.92 2x0.39=
0.1x1.02 3x0.24 2.5x1.38 0.2x0.03 0 0
(x) Yem hammaddelerin besin maddesi içerikleri Tablo 2’den alınmıştır.
Sonuç olarak hayvana günde 2 kg arpa, 0.1 kg ATK, 3 kg YKO, 2.5 kg buğday kepeği, 0.2 kg
melas, 0.05 kg tuz, 0.01 kg vit-min karması verilecektir.
Programla hazırlanan; Basin maddesi Bizim
hayvanın
ihtiyacı
Hazırlanan
rasyonla verilen
KM 8,4 8,3
Mprot (g/gün) 567 694
ME, Mcal/gün 17,36 20,2
Ca (g/gün) 30 60
P (g/gün) 17 48
Ca//P 1,8 1,3
Rasyon Yem hammaddesi Verilecek miktar (kg/gün)
Arpa (hafif) 2.0
ATK (%25 HP) 0,1
Yonca Kuru otu 4,4
Buğday kepeği 2,5
Melas 0,2
Tuz 0,05
Vit-Min karması 0,01
TOPLAM 9,26
119
10.4.5. Problem 5
Besiye başlama yaşı: 12 ay
“ canlı ağırlığı : 300 kg
Besi süresi: 150 gün
Günlük ort. Can ağ. Kaz.: 1,2 kg
Besi sonu ağırlık: 480 kg olan hayvanın besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplayınız.
Rasyonda kesif yem olarak sığır besi yemi kullanılacatır. Kaba yem olarak da silaj verelim.
Canlı ağırlığına göre 12 kg/gün (Tablo 10 5.1’e göre) mısır silajı verelim.
Rasyon hazırlamakta kullanılacak olan yemlerin besin madde içerikleri Tablo 10.4.5.1 de
verilmiştir.
Tablo 10.4.5.1. Mısır silajı ile yapılacak yemleme planında rasyonları oluşturabilecek
yemlerin KM, HP ve ME içerikleri Yemler KM (g/kg) HP (gr/kg) ME (kcal/kg)
Mısır silajı 300 25 700
Sığır besi yemi 880 220 2600
Hayvanın ihtiyaçlarını aşağıdaki formülleri kullanarak hesaplayalım ve Tablo
10.4.5.2’de gösterelim.
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x300(kg)] + [0.0007x1200 (g/gün)]= 7.03 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 x300(kg)] + [0.0069x1200 (g/gün)] – 1.63=18.65 Mcal/gün (3.2)
HP (g/gün) = [0.79x 300(kg)] +[0.298x1200(g/gün)] +224.62= 819.22 g/gün (3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035x300(kg)] +[0.02x1200 (g/gün)]+11.9= 34.85 g/gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022x300(kg)] + [0.0066x 1200 (g/gün)] +3.73=18.25 g7gün (3.5)
Tablo 10.4.5.2. Hayvanın 1 günlük besin madde ihtiyacı Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
Arpa
samanı
3 kg kg mısır
silajı ile sağlanan
Eksik kalan
Miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak yem değeri
Kuru madde
toplamı (KMT)
(Kg/gün)
7.033 2 kgx%91=
1820g=
1.82
3kgx 300=900g
=0.9 kg
7.03 –(1.82+0.9)
=4.31
4.31x1.1 =4.74 kg yem /gün
ME (Kcal/gün) 18 650 2kgx1.45=
2.9Mcal=
2900kcal
3kgx2.39=
7.17Mcal=
7170 kcall
18650-(7.170+2.9)=
8.65Mcal=
8650 kcal
8650//4.74Mkg=
1824.8kcal/kg Yem
Hz. Protein
(gr/gün)
819.2 2kgx%4.4=88
g
3kg x 9.2=276g 819.2-(276+88)=
455.2g
455.2/4.74=96.03g/gün
Ca (gr/gün) 34.85 2kgx%0.3=6 3kgx%0.31=9.3 34.5 –(9.3+6) =19.2 19.2/4.74=4.05
P (gr/gün) 18.25 2KGX%0.07=
1.4 g/gün
3 kgx%0.27=8.1 18.25-
(8.1+1.4)=8.75
8.75/4.74=1.84
Tablo 10.4.5.3’de sığır besi yemi ile yapılacak olan kesif yem gösterilmiştir.
120
Tablo 10.4.5.3. Bir hayvan için 1 günlük kesif yem rasyonu Bizim
hayvanın
ihtiyacı
Arpa
samanı
3 kg kg mısır silajı ile
sağlanan
Eksik
kalan
Miktar
Besi yemi Rasyonile
Sağlanan
KM(gr/kg) 7.033 2 kgx%91=
1820g=
1.82
4.2kgx 300=1260g
=1.26 kg
4.31 4.9kg x880=4312 g
=4.31 kg
4.31 kg yem/gün
ME(kcal/g) 18 650 2kgx1.45=
2.9Mcal=
2900kcal
4.2kgx2.39=10.03Mcal
=10030kcall
8650 4.9x2.81=13.769M
cal=
13769 kcal
13769 kcal
kg/yem
HP (gr/kg) 819.2 2kgx%4.4=
88g
3kg x 9.2=276g 455.2 4.9 kg x%14=686 686 g/gün/yem
Ca (g/kg/gün) 34.85 2kgx%0.3=
6
3kgx%0.31=9.3 19.2 4.9kgx%1.2=58.8 58.8 g/gün/yem
P(g/kg/gün) 18.25 2KGX%0.0
7=
1.4 g/gün
3 kgx%0.27=8.1 8.75 4.9kgx%0.59=28.9 28.9 g/gün/yem
Program sonuçları; Basin maddesi Bizim
hayvanın
ihtiyacı
Hazırlanan
rasyonla verilen
KM 8.4 8,5
Mprot (g/gün) 622 631
ME, Mcal/gün 18,69 19,4
Ca (g/gün) 34 42
P (g/gün) 18 25
Ca//P 1,8 1,6
Rasyon Yem hammaddesi Verilecek miktar
(kg/gün)
Mısır silajı (%40 dane 14
Buğday samanı 2
Sığır besi yemi 2,3
Tuz 0,05
Vitamin kar. (Kavimix, 803
zengin, süt-besi
0,01
TOPLAM 18,36
121
10.4.6. Problem 6
200 kg besi başı canlı ağırlığı olan bir erkek hayvan 30 hafta (210 gün) süreli besiye
alınacaktır. Günlük canlı ağırlık ortalamasının;
1. 10 hafta (70 gün) 1100 gr,
2. 10 hafta (70 gün) 1200 gr,
3. 10 hafta (70 gün) 1300 gr olması öngörülmektedir. Bu hayvanın her dönem için günlük
besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplayınız ve verilecek rasyonu oluşturunuz.
Problem için 2 farklı yem maddeleri kullanarak rasyon oluşturunuz;
A) Kaba yem olarak buğday samanı, kesif yem olarak sığır besi yemi
B) Kaba yem olarak buğday samanı ve mısır silajı, kesif yem olarak ise arpa ve
ayçiçeğitohumu küspesi (ATK) kullanınız.
ÇÖZÜM
İhtiyaçların hesaplanması;
Yukarıda öngörülen günlük ortalama canlı ağırlık kazançlarına göre 2. dönem başında
277 kg, 3. dönem başında 361 kg, 3. dönem sonunda ise 452 kg olması hedeflenmektedir.
- Her 3 dönem başında hayvanın besin maddesi ihtiyaçları aşağıdaki formüller kullanılarak
ayrı ayrı hesaplanıp 1. besin madde ihtiyaçları için Tablo 10.4.6.1a, b ve c de, 2. rasyon çeşiti
için ise Tablo 10.4.6.5a,b,c’de gösterilir.
1. dönem (ilk 70 gün) ihtiyaçları;
Canlı ağırlık 200kg, can ağ art. 1100 gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x200(kg)] + [0.0007x 1100(g/gün)]=5.26 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04x 200kg)] + [0.0069x 1100(g/gün)] – 1.63=13.96 Mcal/gün (3.2)
HP (g/gün) = [0.79 x200(kg)] +[0.298x1100(g/gün)] +224.62=690.62 g/gün(3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035x200(kg)] +[0.02x1100 (g/gün)]+11.9=33.2 g/gün(3.4)
P (g/gün) = [0.022x200(kg)] + [0.0066x1100(g/gün)] +3.73=15.39 g/gün (3.5)
2. dönem (ikinci 70 gün) ihtiyaçları;
Canlı ağırlık 277kg, can ağ art. 1200 gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x277(kg)] + [0.0007x1200(g/gün)]=6.63 kg/gün(3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04x277(kg)] + [0.0069x1200(g/gün)] – 1.63=17.73 Mcal/gün(3.2)
HP (g/gün) = [0.79x277(kg)] +[0.298x1200(g/gün)] +224.62=801.05 g/gün(3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035x277(kg)] +[0.02x1200(g/gün)]+11.9=34.93 g/gün(3.4)
P (g/gün) = [0.022x277(kg)] + [0.0066x1200(g/gün)] +3.73=17.74 g/gün(3.5)
3. dönem (ilk 70 gün) ihtiyaçları;
Canlı ağırlık 361kg, can ağ art. 1300 gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x361(kg)] + [0.0007x1300(g/gün)]=8.13 kg/gün(3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04x361(kg)] + [0.0069x1300(g/gün)] – 1.63=21.78 Mcal/gün(3.2)
HP (g/gün) = [0.79x361(kg)] +[0.298x1300(g/gün)] +224.62=897.21 g/gün(3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035x361(kg)] +[0.02x1300(g/gün)]+11.9=36.63 g/gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022x361kg] + [0.0066x1300(g/gün)] +3.73=20.25g/gün (3.5)
Bazı yem hammaddelerinin besin madde içerikleri Tablo 10.4.6.2’de verilmiştir.
122
Tablo 10.4.6.2. Bazı yem hammaddelerinin besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Mısır silajı %40 tane 33 2,39 9,2 0,31 0,27
Kuru yonca otu (çiçek. Ortası) 91 2,17 17 1,39 0,24
Mısır silajı %25 dane 29 2,46 8,3 0,31 0,27
Buğday samanı 89 1,48 3,5 0,17 0,05
Tuz 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 802) 100 0 0 0 0
Vitamin karması 100 0 0 0 0
Sığır besi yemi 88,35 2,81 14,66 1,2 0,59
Kemik unu 97 0 13,2 30,71 12,86
Kireç taşı 100 0 0 34 0,02
A) Birinci rasyon çeşiti için çözüm
Tablo 10.4.6.1a. Birinci dönemde 1 hayvan için besin maddesi ihtiyaçları Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
3.2kg buğday smanı
ile sağlanan
Eksik kalan
Miktar
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde toplamı
(KMT) (Kg/gün)
5.26 3.2kgx 890=2848g
=2.84 kg
5.26-
2.84=2.42kg
2.42 2.42x1.1 =2.66
kg yem/gün
ME (Kcal/gün) 13.96 3.2 kg x1.48=
4.73Mcal=
4730 kcal
13960-
4730=9230
kcal/gün
9230 9230/2.66kg=
3469.9kcal/kg
Yem
Hz. Protein (gr/gün) 690.62 3.2kg x 35=
112 g
690.6-112=
578.2g/gün
578.2 578.2/2.66=
217.3g/gün
Ca (gr/gün) 33.2 3.2 x%0.17=5.44g
33.2-
5.44=27.76g
27.76 27.76/2.66=10.4 g
P (gr/gün) 15.39 3.2x%0.05=1.6 g 15.39-1.6=13.79 13.79 13.79/2.66=5.3 g
Tablo 10.4.6.1b.İkinci dönemde 1 hayvan için besin maddesi ihtiyaçları Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
4kg buğday smanı ile
sağlanan
Eksik kalan
Miktar
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde toplamı
(KMT) (Kg/gün)
6.63 4kgx 890=3560g
=3.56 kg
6.63-
3.56g=3.07kg
3.07kg 3.07x1.1 =3.37
kg yem/gün
ME (Kcal/gün) 17.73 4 kg x1.48=
5.92Mcal=
5920 kcal
17730- 5920=
11 810 kcal/gün
11 810 11810/3.37kg=
3504.4kcal/kg
Yem
Hz. Protein (gr/gün) 801.05 4kg x 35=140 g
801.05-140=
661.05g/gün
661.05 661.05/3.37=
196.1g/gün
Ca (gr/gün) 34.93 4 kg x%0.17=6.8 g 34.93-6.8=28.13 28.13 g 28.13/3.37=8.34 g
P (gr/gün) 17.74 4kg x%0.05=2 g 17.74-2=15.74 g 15.74 g 15.74/3.37=4.67 g
Tablo 10.4.6.1c. Üçüncü dönemde 1 hayvan için besin maddesi ihtiyaçları Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
5kg buğday smanı ile
sağlanan
Eksik kalan
Miktar
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde toplamı
(KMT) (Kg/gün)
8.13 5kgx 890=4450g
=4.4 kg
8.13 – 4.4 =3.73 3.73 3.73x1.1 =4.1
kg yem/gün
ME (Kcal/gün) 21.78 5 kg x1.48=
7.4Mcal=
7400 kcal
21780-
7400=14380
kcal/gün
14380 14380/4.1kg=
3507.3kcal/kg
Yem
Hz. Protein (gr/gün) 897.21 5 kg x 35=
175 g
897.21-175=
722.2 g/gün
722.2 722.2/4.1=
176.1g/gün
Ca (gr/gün) 36.63 5kgx%
P (gr/gün) 20.25
123
Hayvanın 1., 2. ve 3. dönemlerde tüketeceği kesif yem (besi yemi ) miktarı sırasıyla
Tablo 10.4.6.3a, b ve c’de verilmiştir.
Tablo 10.4.6.3a. Birinci dönemde bir hayvan için 1 günlük kesif yem rasyonu (x) Bizim
hayvanın
ihtiyacı
3.2kg buğday smanı
ile sağlanan
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
Besi yemi Rasyonile
sağlanan
KM(gr/kg) 5.26 3.2kgx 890=2848g
=2.84 kg
2.42 3.4kgx
883=3002.2g/gün
= 3.0 kg/gün
3.0 kg/gün
ME(kcal/g) 13.96 3.2 kg x1.48=
4.73Mcal=4730 kcal
9230 3.4kgx2.81
=9.55Mcal=
9550 Kcal
9550kcal/gün
HP (gr/kg) 690.62 3.2kg x 35=
112 g
578.2 3.4 kg x146.6=
498.44g/kg
498.44g/kg
Ca (g/kg/gün) 33.2 3.2 x%0.17=5.44g 27.76 3.4kgx1.2=4.08g 4.08 g
P(g/kg/gün) 15.39 3.2x%0.05=1.6 g 13.79 3.4 kgx/0.59=20.06 20.06g
(x)Rasyona Ca ihtiyacını tamamlayabilmekiçin 0.7 kg kireç taşı eklenir. Böylece rasyonla alınan Ca miktarı=
4.08g, besi yeminden+23.8 g kireç taşından = 27.88gr olacaktır. (1. dönem için)
Tablo 10.4.6.3b. İkinci dönemde bir hayvan için 1 günlük kesif yem rasyonu (x) Bizim
hayvanın
ihtiyacı
4kg buğday smanı ile
sağlanan
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
Besi yemi Rasyonile
sağlanan
Kuru madde
toplamı
(KMT)
(Kg/gün)
6.63 4kgx 890=3560g
=3.56 kg
3.07kg 4.3kgx 883=3797g/gün
= 3.7 kg/gün
3.7 kg/gün
ME
(Kcal/gün)
17.73 4 kg x1.48=
5.92Mcal=
5920 kcal
11 810 4.3kgx2.81
=12. 083Mcal=
12083 Kcal
12 083 kcal/gün
Hz. Protein
(gr/gün)
801.05 4kg x 35=140 g
661.05 4.3 kg x146.6=
630.38g/kg
630.38g/kg
Ca (gr/gün) 34.93 4 kg x%0.17=6.8 g 28.13 g 4.3 kgx 1.2=5.16 g
P (gr/gün) 17.74 4kg x%0.05=2 g 15.74 g 4.3kgx%0.59= 25.37g
(x)Rasyona Ca ihtiyacını tamamlayabilmekiçin 0.5 kg kireç taşı eklenir. Böylece rasyonla alınan Ca miktarı= 16
gr besi yeminden+17gr kireç taşından = 33 gr olacaktır. (2. dönem için)
Tablo 10.4.6.3c. Üçüncü dönemde bir hayvan için 1 günlük kesif yem rasyonu (x) Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
5kg buğday smanı
ile sağlanan
Kesif yem ile
tamamlanacak
miktar
Besi yemi Rasyonile
sağlanan
Kuru madde
toplamı
(KMT)
(Kg/gün)
8.13 5kgx 890=4450g
=4.4 kg
3.73 5kgx 883=4415g/gün
= 4.5 kg/gün
4.5 kg/gün
ME
(Kcal/gün)
21.78 5 kg x1.48=
7.4Mcal=
7400 kcal
14380 5kgx2.81=14.05Mcal
=14050 Kcal
14 050
kcal/gün
Hz. Protein
(gr/gün)
897.21 5 kg x 35=
175 g
722.2 5 kg x146.6=7338g/kg 733g/kg
Ca (gr/gün) 36.63 5 kgx%0.17=8.5g 36.63-8.5=28.1 5kgx 1.2=6 g
P (gr/gün) 20.25 5.kgx %0.05=2.5g 20.25-2.50=17.75 5kgx%0.59= 29.5g
(x) Rasyona Ca ihtiyacını tamamlayabilmekiçin 0.9 kg kireç taşı eklenir. Böylece rasyonla alınan Ca miktarı= 6
gr besi yeminden+30.6gr kireç taşından = 36.6 gr olacaktır. (3. dönem için)
124
Tablo 10.4.6.4’de hayvanın 210 günlük besi süresince olan yem ihtiyacı gösterilmiştir.
Tablo 10.4.6.4. 1 Hayvanın 210 günlük besi süresince olan ihtiyacı,(x) Dönem Buğday samanı (kg) Sığır besi yemi (kg)
1 günlük 70 günlük 1 günlük 70 günlük
1 3.2 224 3.4 238
2 4 280 4.3 301
3 5 350 5 350
TOPLAM 854 889
(x) Rasyona 1. dönemde 0.7 kg/gün, 2. dönemde 0.5kg/gün, 3. dönemde 0.9 kg/gün kireç taşı katılarak Ca
ihtiyacı tamamlanmıştır. Ayrıca rasyona 0.05kg/gün tuz ilave edilecektir.
Rasyon:
Buğday samanı,
Sığır besi yemi
Kireçtaşı
Tuz’dan oluşturulacaktır.
B) İkinci rasyon çeşiti için çözüm
Bu defa kaba yem olarak buğday samanı ve mısır silajı, kesif yem olarak arpa, ayçiçeği
küspesi, kireç taşı ve tuz kullanarak kullanılsın;
Her 3 dönem için 1 hayvanın besin maddesi ihtiyaçları yukarıda hesaplanmıştı. Şimdi
sadece rasyonu oluşturan yem maddeleri değiştirildi.
Bir hayvanın 1., 2. ve 3. dönemlerde besin maddesiihtiyaçları Tablo 10.4.6. 5a,b, c’de,
her 3 dönemdeki 1 er günlük keif yem kesif yem rasyonu Tablo 10.4.6.6a,b,c’de göterilmiştir.
tüketeceği kesif yem (besi yemi ) miktarı sırasıyla Tablo 10.4.6.3a, b ve c’de verilmiştir.
1. dönem
Tablo 10.4.6.5a. Birinci dönemde 1 hayvan için besin maddesi ihtiyaçları Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
1kg buğday
smanı ile
sağlanan
2 kg silaj
İle sağlanan
Top kaba
Yemle
sağlanan
Eksik kalan
Miktar
(kesif yemle
Karşılanacak)
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde
toplamı
(KMT)
(Kg/gün)
5.26 1kgx 890=
890g =0.89 kg
2kgx290=
580 g=0.58 kg
1.47 kg 5.26-1.47=
3.79kg
3.79x1.1 =4.16
kg yem/gün
ME
(Kcal/gün)
13.96 1 kg x1.48=
1.48Mcal=
1480 kcal
2 kg x 2.46=
4.92
1.48+4.92=
6.4 Mcal =
6400 kcal
13960-6400=
7560 kcal/gün
7560/4.16kg=1817.3
kcal/kg Yem
Hz. Protein
(gr/gün)
690.62 1 kg x 35=
35 g
2 kgx 8.3=
166 g
35+166=
201 g
690.6-201=
489.6 g/gün
489.6/4.16=117.69g/gün
Ca (gr/gün) 33.2 1kg.x
%0.17=1.7 g
2x%0.31=6.2
7.9g 33.2-5.44=
27.76g
27.76/2.66=10.4 g
P (gr/gün) 15.39 1kgx%0.05=
0.5 g
2x%0.27=5.4
5.9g 15.39-
5.9=9.49 g
9.49/4.16=2.281g
125
Tablo 10.4.6.6a. Birinci dönemde bir hayvan için 1 günlük kesif yem rasyonu (x) Bizim
hayvanın
ihtiyacı
Top kaba
Yemle
sağlanan
Kesif yem
ile
tamamlan
acak
miktar
Arpa ATK Rasyonile
sağlanan
KM(gr/kg) 5.26 1.47 kg 3.79 kg 2.2 kgx880=
1936g=1.93
2.0 kgx900=
1800g=1.8kg
3.73 kg
yem/gün
ME(kcal/g) 13.96 1.48+4.92=
6.4 Mcal =
6400 kcal
7560kcal 1.5kgx2.78=
4.17Mcal=4170kcal
2 kg x2.35=
4.7Mcal=4700kcal
8870 kcal
yem/gün
HP (gr/kg) 690.62 35+166= 201 g 489.6 g 2.2 kgx%14=308 g 2 kg x%25.9=518g 826 g
Ca (g/kg/gün) 33.2 7.9g 27.76 g 2.2 x%0.06=1.32 2 kg x%0.45=9 g 30.72g
P(g/kg/gün) 15.39 5.9 g 9.49 g 2.2 kgx%0.39=8.58g 2kg x%1.02=20.4g 28.98g *
(x)Rasyona Ca ihtiyacını tamamlayabilmekiçin 0.6 kg kireç taşı eklenir. Böylece rasyonla
alınan Ca miktarı= 1.32 +9.0=10.32 gr +20.4 g (kireç taşından)=30.72 g olacaktır. (1. dönem
için), * P ihtiyaçtan çok yüksek
2. dönem
Tablo 10.4.6.5b. İkinci dönemde 1 hayvan için besin maddesi ihtiyaçları Bizim
hayvan
ın
ihtiyacı
2kg buğday
samanı ile
sağlanan
4 kg silaj
İle sağlanan
Top kaba
Yemle
sağlanan
Eksik kalan
Miktar
(kesif yemle
Karşılanacak)
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde
toplamı
(KMT)
(Kg/gün)
6.63 2kgx 890=
1780g =1.78 kg
4kgx290=
1160g=1.16 kg
2.94 kg 6.63-2.94=
3.69kg
3.69x1.1 =4.05
Kg yem/gün
ME
(Kcal/gün)
1773 2 kg x1.48=
2.96Mcal=
2960 kcal
4 kg x 2.46=
9.84=9840kcal
12800 17730—12800=
4930 kcal/gün
4930/4.05kg=1217.2
kcal/kg Yem
Hz. Protein
(gr/gün)
801.05 2 kg x 35=
70 g
4 kgx %8.3=
332 g
402 g 801.05-402=
399.05 g/gün
399.05/4.05=98.5g/gün
Ca (gr/gün) 34.93 2kg.x %0.17=3.4 g 4x%0.31=12.4g
15.8g 34.93-15.8=
19.13 g
19.13/4.05=4.72 g
P (gr/gün) 17.74 2kgx%0.05=1g
4x%0.27=10.8g
11.8g 17.74-11.8=5.94g 5.94/4.05=1.46g
126
Tablo 10.4.6.6b. İkinci dönemde bir hayvan için 1 günlük kesif yem rasyonu (x) Bizim
hayvanın
ihtiyacı
Top kaba
Yemle
Sağlanan
Kesif yem
ile
tamamlanac
ak
miktar
Arpa ATK rasyonile
sağlanan
Kuru madde
toplamı
(KMT)
(Kg/gün)
6.63 2.94 kg 3.69kg 2.2kgx880=1936g
=1.93kg
1.8 kgx900=
1620g=1.6kg
3.53kg
yem/gün
ME
(Kcal/gün)
17.73 12800 4930
kcal/gün
2.2kgx2.78=
6.16Mcal=6160kcal
1.8 kg x2.35=
4.23Mcal=4700kcal
7390kcal
yem/gün
Hz. Protein
(gr/gün)
801.05 402 g 399.05
g/gün
2.2 kgx%14=308 g 1.8kg
x%25.9=466.2g
774.2 g
Ca (gr/gün) 34.93 15.8g 19.13 g 2.2 x%0.06=1.32 1.8 kg x%0.45=8.1 g 9.42 g
P (gr/gün) 17.74 11.8g 5.94g 2.2 kgx%0.39=8.58g 1.8kg
x%1.02=18.36g
26.94 *
(x)Rasyona Ca ihtiyacını tamamlayabilmekiçin 0.3 kg kireç taşı eklenir. Böylece rasyonla
alınan Ca miktarı= 1.32 +8.1=9.42gr +10.2 g (kireç taşından)=19.62g olacaktır. (2.. dönem
için)
* P ihtiyaçtan çok yüksek
3. dönem
Tablo 10.4.6.5a. Üçüncü dönemde 1 hayvan için besin maddesi ihtiyaçları Besin maddesi Toplam
İhtiyaç
3kg buğday
smanı ile
sağlanan
5 kg silaj
İle sağlanan
Top kaba
Yemle
sağlanan
Eksik kalan
Miktar
(kesif yemle
Karşılanacak)
1 kg rasyondan
sağlanacak yem
değeri
Kuru madde
toplamı
(KMT)
(Kg/gün)
8.13 3kgx 890=
2670g =2.67kg
2kgx290=
580 g=0.58 kg
3.25 kg 8.13-3.25=
4.88kg
4.88x1.1 =5.36
Kg yem/gün
ME
(Kcal/gün)
21.78 2 kg x1.48=
2.96Mcal=
2960 kcal
2 kg x 2.46=
4.92Mcal=
4920 kcal
2960+4920=
7880 kcal
21780-7880=
13900kcal/gün
13900/5.36kg=2593.2
kcal/kg Yem
Hz. Protein
(gr/gün)
897.21 2 kg x 35=
70 g
2 kgx 8.3=
166 g
70+166=
236 g
690.6-236=
454.6 g/gün
454.6/5.36=84.81g/gün
Ca (gr/gün) 36.63 2kg.x
%0.17=3.4 g
2x%0.31=6.2
9.6g 36.63-9.6=
26.7g
26.7/5.36=4.98 g
P (gr/gün) 20.25 2kgx%0.05=
1g
2x%0.27=5.4
6.4g 20.25-
6.4=13.85 g
13.85/5.36=2.58g
127
Tablo 10.4.6.3c. Üçüncü dönemde bir hayvan için 1 günlük kesif yem rasyonu (x) Besin
maddesi
Toplam
İhtiyaç
Top kaba
Yemle
sağlanan
Kesif yem
ile
tamamlan
acak
miktar
Arpa ATK rasyonile
sağlanan
Kuru madde
toplamı
(KMT)
(Kg/gün)
8.13 3.25 kg 4.88kg 4.75x880=4180
=4.18kg
0.8 kgx900=
720g=0.726kg
4.9kg
yem/gün
ME
(Kcal/gün)
21.78 2960+4920=
7880 kcal
13900
kcal/gün
4.75kgx2.78=
13.20Mcal=13200kcal
0.8 kg x2.35=1.88Mcal=
1880 kcal
15080
Hz. Protein
(gr/gün)
897.21 70+166=
236 g
454.6
g/gün
4.75kgx%14=665 g 0.8kg x%25.9=200g 865 g
Ca (gr/gün) 36.63 9.6g 26.7g 4.75kg x%0.06=2.85 g 0.8 kg x%0.45=3.6 g 6.45 g
P (gr/gün) 20.25 6.4g 13.85 g 4.75kgx%0.39=18.52g 0.8kg x%1.02=8.16g 26.68 *
(x)Rasyona Ca ihtiyacını tamamlayabilmekiçin 0.6 kg kireç taşı eklenir. Böylece rasyonla
alınan Ca miktarı= 2.85 +3.6=6.45gr +20.4 g (kireç taşından)=26.85g olacaktır. (3.dönem
için)
* P ihtiyaçtan çok yüksek
Bir hayvanın 210 günlük besi süresince olan ihtiyacı, Tablo 10.4.6.7’de gösterilmiştir.
Tablo 10.4.6.7. Bir hayvanın 210 günlük besi süresince olan ihtiyacı,(x) Dönem Buğday samanı
(kg)
Mısır silajı
(kg)
Arpa (kg) ATK (kg)
1 gün 70 gün 1 gün 70 gün 1 gün 70 gün 1 gün 70 gün
1 1 70 2 140 2.2 154 2 140
2 2 140 4 280 2.2 154 1.8 126
3 3 210 5 350 4.75 332.5 0.8 56
TOPLAM 420 770 640.5 322
(x) Rasyona 1. dönemde 0.6 kg/gün, 2. dönemde 0.3kg/gün, 3. dönemde 0.6 kg/gün kireç taşı katılarak Ca
ihtiyacı tamamlanmıştır. Ayrıca rasyona 0.05kg/gün tuz eklenecektir.
128
10.4.7. Problem 7
200 kg ağırlıkla 55 hafta süreli besiye alınan, canlı ağırlık artışının aşağıdaki tabloya
göre gelişeceğini planladığımız hayvanın besinin 5 döneminde 1er günlük besin maddesi
ihtiyaçlarını hesaplayın.
Yemleme planı Tablo 10.4.7.1’de verilmiştir.
Tablo 10.4.7.1. Mısır silajı ve dane yem ile
sığır besisinde yemlme planı Canlı
ağırlık
(kg)
Besi süresi Canlı ağırlık
Artışı
(gr/gün) Hafta gün
200 1-10 70 1100
277 11-22 84 1150
374 23-33 77 1300
483 34-45 84 1200
567 46-55 70 1100
Toplam 55 1170
Her dönemdeki besin maddesi ihtiyaçların hesaplanmasında aşağıdaki formüller (sayfa
14) kullanılmış, bulunan değerler her dönem için Tablo 10.4. 7. 2’de gösterilmiştir.
1. dönem (70 gün)
Canlı ağırlık: 200 kg, CAK 1100gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x200(kg)] + [0.0007 x1100(g/gün)]=5.26 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 CA(kg)] + [0.0069 CAK (g/gün)] – 1.63=13.96 Mcal/gün(3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62=710.42 g/gün (3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9=33.2 g/gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73=15.39 g/gün (3.5)
2. dönem 277 (84 gün)
Canlı ağırlık:277 kg, CAK 1150 gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x277(kg)] + [0.0007 1150(g/gün)]=6.60 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 CA(kg)] + [0.0069 CAK (g/gün)] – 1.63=17.38 Mcal/gün (3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62=786.15 g/gün (3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9=33.93 g/gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73=17.41 g/gün (3.5)
3. dönem (77 gün)
Canlı ağırlık: 374 kg, CAK 1300gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017xCA(kg)] + [0.0007 1300(g/gün)]=8.35 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 CA(kg)] + [0.0069 CAK (g/gün)] – 1.63=22.3 Mcal/gün (3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62=907.48 g/gün (3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9=36.59 g/gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73=20.53 g/gün (3.5)
4. dönem (84 gün)
Canlı ağırlık: 483 kg, CAK 1200gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x483(kg)] + [0.0007 1200(g/gün)]=10.14 kg/gün (3.1)
129
ME (Mcal/gün)= [0.04 CA(kg)] + [0.0069 CAK (g/gün)] – 1.63=25.97 Mcal/gün (3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62=963.79 g/gün (3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9=34.20 g/7gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73=22.27 g/gün (3.5)
5. dönem (70 gün)
Canlı ağırlık: 567kg, CAK 1100gr
KMT (kg/gün) = 1.09 +[0.017x567(kg)] + [0.0007 1100(g/gün)]=11.49 kg/gün (3.1)
ME (Mcal/gün)= [0.04 CA(kg)] + [0.0069 CAK (g/gün)] – 1.63=28.64 Mcal/gün (3.2)
HP (g/gün) = [0.79 CA(kg)] +[0.298 CAK(g/gün)] +224.62=1000.35 g/gün (3.3)
Ca (g/gün) = [-0.0035 CA(kg)] +[0.02 CAK (g/gün)]+11.9=31.91 g/gün (3.4)
P (g/gün) = [0.022 CA(kg)] + [0.0066 CAK (g/gün)] +3.73=23.46 g/gün (3.5)
5 dönem ihtiyacını Tablo 10.4.7.2’de gösterelim;
Tablo 10.4.7.2. Dönemlere göre besin maddesi ihtiyacı Besin maddesi 1. dönem 2. dönem 3. dönem 4. dönem 5.dönem
KMT (kg/gün) 5.26 6.60 8.35 10.14 11.49
ME (Mcal/gün) 13.96 17.38 22.3 25.97 28.64
HP (g/gün) 710.42 786.15 907.48 963.79 1000.35
Ca (g/gün) 33.2 33.93 36.59 34.20 31.91
P (g/gün) 15.39 17.41 20.53 22.27 23.46