SPOŁECZNA WYŻSZA SZKOŁAPRZEDSIĘBIORCZOŚCI I ZARZĄDZANIA W ŁODZI

Kierunek studiów: STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

Edyta KozakNumer albumu: 17880 / SM / UM / Z

WPŁYW CZŁONKOSTWA POLSKI W UNII

EUROPEJSKIEJ NA POPRAWĘ KONKURENCYJNOŚCI

MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Praca magisterska napisanaw Katedrze Stosunków Międzynarodowychpod kierunkiemprof. dr hab. Ryszarda Piaseckiego

Łódź 2006

SPIS TREŚCI

WSTĘP............................................................................................................................... 4

Rozdział I. Ogólne zasady konkurencji w Unii Europejskiej............................................. 6

1. Czym jest konkurencja?................................................................................................... 6

2. Polityka konkurencji w Unii Europejskiej....................................................................... 7

2.1 Formy i modele konkurencji.......................................................................................... 8

2.2. Funkcje konkurencji.....................................................................................................11

3. Koncepcje konkurencji....................................................................................................11

3.1. Koncepcja konkurencji efektywnej (zdolnej do działania)..........................................13

4. Strategie konkurencji.......................................................................................................16

5. Źródła przewagi konkurencyjnej.....................................................................................20

6. Rola konkurencji w integracji europejskiej.....................................................................21

7. Konkurencyjność międzynarodowa ...............................................................................25

8. Źródła prawa konkurencji i jej naruszeń.........................................................................29

9. Organy kontrolujące przestrzeganie zasad konkurencji..................................................33

Rozdział II. Rozwój oraz konkurencyjność międzynarodowa małych i średnich

przedsiębiorstw w Unii Europejskiej..................................................................................38

1. Konkurencyjność – zagadnienia ogólne..........................................................................38

2. Pozycja konkurencyjna przedsiębiorstwa na rynku.........................................................39

3. Innowacyjność przedsiębiorstw.......................................................................................42

4. Strategia Lizbońska.........................................................................................................45

4.1. Małe i średnie przedsiębiorstwa w Strategii Lizbońskiej.............................................46

5. Stanowisko Polski wobec Strategii Lizbońskiej..............................................................50

6. Ochrona konkurencji.......................................................................................................56

6.1. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta.................................................................56

6.1.1. Strategia UOKiK.......................................................................................................58

6.2. Działalność Prezesa UOKiK........................................................................................63

6.2.1. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie ochrony konkurencji........................................64

6.2.2. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie kontroli koncentracji........................................65

6.2.3. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie udzielania pomocy publicznej.........................67

2

7. Działania ograniczające konkurencję..............................................................................67

8. Polityka konkurencji Polski w Unii Europejskiej............................................................69

9. Narodowy Plan Rozwoju.................................................................................................78

9.1 Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 – 2006..............................................................80

9.2. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 – 2013.............................................................85

10. Pomoc publiczna – wspieranie rozwoju sektora MSP...................................................86

10.1. Unijne programy pomocowe dla przedsiębiorstw......................................................90

11. Budowanie tożsamości przedsiębiorstwa......................................................................91

12. Finansowanie sektora MSP w Unii Europejskiej..........................................................93

12.1. Fundusze poręczeń kredytowych................................................................................95

12.1.1. Poręczenia kredytowe w Polsce..............................................................................95

13. Wpływ kapitału zagranicznego na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw.............96

14. Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie szansą na międzynarodową przewagę

konkurencyjną.................................................................................................................99

Rozdział III. Ocena wpływu członkostwa Polski w Unii Europejskiej na poprawę

konkurencyjności przedsiębiorstw......................................................................................102

1. Konkurencyjność przedsiębiorstw po wejściu do Unii Europejskiej..............................102

2. Droga Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej...........................................................103

2.1. Wpływ członkostwa w UGW na konkurencyjność przedsiębiorstw............................104

3. Sytuacja polskich firm w drugim roku członkostwa w UE.............................................105

4. Przyszłość Polski w Unii Europejskiej............................................................................106

ZAKOŃCZENIE...............................................................................................................111

BIBLIOGRAFIA...............................................................................................................115

SPIS TABEL I WYKRESÓW..........................................................................................121

ZAŁĄCZNIKI...................................................................................................................122

3

WSTĘP

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wpływu członkostwa naszego kraju w

Unii Europejskiej na poprawę konkurencyjności sektora MSP (małych i średnich

przedsiębiorstw).

W kolejnych rozdziałach opisane zostały zasady konkurencji oraz

konkurencyjność przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, jak też sam wpływ

członkostwa Polski w Unii na poprawę konkurencyjności MSP. Praca została napisana

w oparciu o zgromadzoną literaturę dotyczącą konkurencji, konkurencyjności, Unii

Europejskiej, przedsiębiorstw, jak też w oparciu o ustawy, raporty, dane statystyczne i

inne źródła.

W rozdziale pierwszym opisana została konkurencja, jej funkcje, koncepcje oraz

polityka w Unii Europejskiej. Rozdział ten przedstawia różne formy i strategie

konkurencji, jak też źródła prawa konkurencji i organy stojące na jej straży. Rozdział

ten udziela nam odpowiedzi na pytanie, jaka jest rola konkurencji w przebiegu

integracji europejskiej.

Rozdział drugi poświęcony jest rozwojowi oraz konkurencyjności

międzynarodowej małych i średnich przedsiębiorstw. Początek tego rozdziału jest

poświęcony wyjaśnieniu zagadnienia konkurencyjności. Następnie opisuje małe i

średnie przedsiębiorstwa – co wpływa na ich innowacyjność oraz pozycję

konkurencyjną na rynku. W dalszej części tego rozdziału przedstawiona jest Strategia

Lizbońska, jej znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw, opisane są zadania i

cele strategii oraz polityka konkurencji Polski w Unii Europejskiej, z uwzględnieniem

Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004 – 2013 oraz przewidzianej pomocy

publicznej wspierającej rozwój sektora MSP. Ponieważ bardzo ważnym elementem w

kształtowaniu konkurencyjności przedsiębiorstw jest ochrona konkurencji,

przedstawiona została rola i działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta.

W końcowej części rozdziału możemy dowiedzieć się jak przedsiębiorstwa powinny

dbać o swój wizerunek na arenie międzynarodowej, co powinny robić, żeby być

bardziej konkurencyjne oraz jaki wpływ na to wszystko ma kapitał zagraniczny,

inwestowanie w badania naukowe oraz wiedza.

4

Trzeci rozdział ocenia wpływ członkostwa Polski w Unii Europejskiej na

podstawie dwóch lat członkostwa. Opisuje drogę naszego kraju do Unii Gospodarczej

i Walutowej, oraz jaki wpływ może wywrzeć na konkurencyjność nasza obecność w

strefie euro. Koniec tego rozdziału to wizja przyszłości Polski w Unii Europejskiej.

Przedstawiony w kolejnych rozdziałach wpływ członkostwa Polski w Unii na

konkurencyjność sektora MSP umożliwi udzielenie odpowiedzi na pytanie, w jaki

sposób przedsiębiorstwa mogą uzyskać przewagę konkurencyjną na arenie

międzynarodowej oraz co powinny robić w celu zwiększania tej przewagi względem

przedsiębiorstw z innych krajów – członków Unii.

5

Rozdział I

Ogólne zasady konkurencji w Unii Europejskiej.

1. Czym jest konkurencja?

Konkurencja pochodzi od słowa „konkurować”, które w języku łacińskim brzmi

– „cum petere” , tj. wspólne poszukiwanie i jest ważnym narzędziem i zasadniczym

wymiarem życia gospodarczego. Poza aspektem gospodarczym rozumiana jest jako

rywalizacja i jest jednym z głównych źródeł mobilizacji i kreatywności ludzi.

Konkurowanie wniosło ogromny wkład w poprawę jakości życia oraz

materialnego i niematerialnego poziomu dobrobytu. Konkurencja od niepamiętnych

czasów stymulowała poziom aspiracji ludzkich i prowadziła do wielu osiągnięć.

Wraz z rozwojem handlu i kapitalizmu przemysłowego jak też pod wpływem

myślenia ekonomicznego konkurencję coraz częściej powiązuje się ze

„współzawodnictwem między rywalami”.

Istnieją strukturalne ograniczenia nadmiernej konkurencji, biorące się stąd, że

nie jest ona w stanie rozwiązać takich problemów jak:

społeczno-ekonomiczne różnice wewnątrz krajów i między nimi oraz

marginalizacja życia społecznego w wielu częściach świata;

wyzysk oraz wyniszczenie systemów niezbędnych dla życia naszej planety (m.in.

rosnące pustynnienie, erozja gleb, wyginięcie wielu gatunków roślinnych i

zwierzęcych, zanieczyszczenie mórz i rzek);

koncentracja władzy w wysoce nieodpowiedzialnych jednostkach gospodarczych

(firmy ponadnarodowe, globalne sieci informacyjne i komunikacyjne)1.

Ograniczenia konkurencji występują wówczas, gdy przedsiębiorcy „ex ante” (dla

przyszłości) uzgadniają swoje decyzje lub podejmują wspólne decyzje. Takie

zachowania uznaje się za zakazane. Ustanowienie zaś i przestrzeganie reguł prawnych

1 M. Jarosiński, Granice konkurencji. Grupa Lizbońska, Poltext, Warszawa, 1996, s.19

6

w sposób generalny zakazujących określonych zachowań, ograniczających

konkurencję, ma zapobiegać konkurencji.

Ograniczenia konkurencji mogą być wprowadzone przez samych

przedsiębiorców (przez uzgodnienia formalne, nieformalne porozumienia, zrzeszenia,

państwo).

Inspirowana przez konkurencję pogoń za zyskiem, będącym jedyną troską firmy,

nie może być jednak najważniejszym celem prywatnych i publicznych wyborów coraz

bardziej globalnych procesów, problemów i wzajemnych zależności.

2. Polityka konkurencji w Unii Europejskiej.

Polityka konkurencji jest jedną z pierwszych wspólnych polityk prowadzonych

przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Ochrona i zapewnienie działania

skutecznego systemu konkurencji uznawane były w poszczególnych etapach integracji

za środek do realizacji celów, do jakich Wspólnota została powołana. W integracji

europejskiej uczestniczą kraje, których gospodarki oparte są na mechanizmie

rynkowym, który charakteryzuje się wzajemnym pobudzeniem i zderzeniem się

procesów koncentracji przedsiębiorstw z konkurencją. Zjawiska te również mają

miejsce w utworzonym przez państwa członkowskie ugrupowaniu integracyjnym. Z

uwagi na te zjawiska, polityka konkurencji musi być analizowana w kontekście zmian

wynikających z procesu integracji gospodarczej jak też przy uwzględnieniu zadań

realizowanych w ramach innych polityk Wspólnoty, w szczególności polityki

przemysłowej. Powiązania przedsiębiorstw z państw członkowskich zmierzające do

opanowania rynku lub produkcji wpływają na konkurencję, a niektóre z nich mogą być

uznawane za sprzeczne z regułami konkurencji.

Najczęściej występujące powiązania przedsiębiorstw na poziomie produkcji lub

zbytu w państwach członkowskich to m.in.:

współdziałanie przedsiębiorstw w celu utworzenia nowej jednostki gospodarczej

w drodze fuzji, sprzedaży aktywów lub zawiązania grupy;

7

stowarzyszenie przedsiębiorstw bez tworzenia nowego podmiotu przez

wzajemne przenikanie składu osobowego zarządu spółek czy tworzenie

wspólnych filii oraz wewnętrzny rozwój przedsiębiorstw przez rozszerzanie sieci

dystrybucji czy penetracji nowych części rynku;

współpraca przedsiębiorstw, których przedmiotem jest prowadzenie wspólnych

prac badawczych i rozwojowych ze wspólnym lub oddzielnym wykorzystaniem

osiągniętych rezultatów, specjalizacja produkcji czy dystrybucja towarów w celu

umocnienia i zapewnienia rozwoju współdziałających ze sobą przedsiębiorstw2.

2.1. Formy konkurencji.

Konkurencja jest procesem, w wyniku którego określone zostają warunki

występowania i rozwoju zjawisk gospodarczych. Wolna konkurencja umożliwia

ujawnianie się tendencji właściwych działaniu przedsiębiorców nieskrępowanych

przymusem zewnętrznym. W procesie wolnej konkurencji działalność poszczególnych

przedsiębiorców ulega upodobnieniu i ujednoliceniu w skali masowej, przez co

nabiera cech obiektywnych3.

W warunkach gospodarki rynkowej podmioty gospodarcze funkcjonują w

ramach struktur konkurencyjnych, które są niezbędną podstawą funkcjonowania rynku

będącego narzędziem koordynacji gospodarczej, opierającej się na mechanizmie

konkurencji. Na wolnym rynku każdy może złożyć własną ofertę oraz dokonać

wyboru oferty, która najbardziej mu odpowiada, przy jednoczesnym zachowaniu

warunków wolnej konkurencji. Ceny towarów będących przedmiotem wymiany, są

wypadkową konkurencyjnych zakupów. Ich wysokość zależna jest od nasilenia

konkurencji, czyli im silniejsza konkurencja, tym niższa cena towaru i odwrotnie.

W procesie rywalizacji pod uwagę bierze się cztery parametry:

cenę,

jakość produktu,

2 T. Korbutowicz, Polityka konkurencji Wspólnoty Europejskiej i Unii Europejskiej w latach 1962 – 1997, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2004, s. 83 W. Samecki, Prolegomena do teorii ekonomii, Wrocław, 1998, s. 33

8

koszty sprzedaży,

koszty produkcji.

Formy konkurencji:

Konkurencja cenowa – przy tej formie konkurencji zakres swobody

przedsiębiorcy ograniczają jego koszty produkcji, docelowa stopa zysku, ceny

jego konkurentów, krzyżowa elastyczność popytu konsumentów. Producenci

różnicują podobne towary przez zmianę ich wyglądu, wyposażenia, zwiększenia

trwałości i przez ich techniczne udoskonalenie.

Konkurencja jakościowa – dotyczy zróżnicowania produktów i wprowadzenia

nowości na rynek.

Przedsiębiorcy konkurują ze sobą także za pośrednictwem działalności

handlowej, stosując różne formy reklamy, organizując rozmaite promocje sprzedaży,

bądź też tworząc sieci punktów usługowych.

Modele konkurencji:

Konkurencja doskonała – stan statycznej równowagi. Model ten wymaga

spełnienia określonych warunków – występowanie bardzo dużej liczby

producentów i nabywców, brak elementów monopolistycznych, istnienie

doskonałej przejrzystości rynku, homogeniczność towaru będącego przedmiotem

wymiany – przy założeniu danego poziomu techniki, podaży i popytu oraz

danych czynnikach produkcji. W warunkach tej konkurencji istnieje jednolita

cena równowagi, przy której koszty krańcowe i koszty przeciętne są wyrównane

z utargami krańcowymi i utargami przeciętnymi, zaś podmioty działające na

rynku odznaczają się dużą szybkością przystosowania4.

Konkurencja niedoskonała – ten typ konkurencji występuje w rzeczywistości w

trzech formach ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych działających na

rynku oraz rodzaj podmiotu wymiany z punktu widzenia jego homogeniczności

(heterogeniczności) 5.

4 W. Wilczyński, Poprzednicy współczesnej teorii konkurencji i rynku, Poznań, 19595 W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Warszawa, 2002, s. 285 – 286

9

o Konkurencja polipolistyczna – warunkiem jej występowania jest

istnienie na rynku wielu przedsiębiorców, z których każdy ma niewielki

udział w ogólnej wielkości podaży. Kolejny warunek to swoboda

wejścia przedsiębiorców na rynek i opuszczenia rynku oraz wysoki

stopień homogeniczności towarów i preferencji w stosunkach między

przedsiębiorcami a nabywcami. Przedsiębiorca może wywierać wpływ

na innego przedsiębiorcy, ale nie na ogół i nie na sytuację rynkową.

Działania przedsiębiorców polegają przede wszystkim na zmianach

wielkości podaży przy danych cenach.

o Konkurencja monopolistyczna – jest połączeniem monopolu i

konkurencji. Warunkiem jej występowania jest zjawisko zróżnicowania

produktów przy istnieniu wielu przedsiębiorców oraz istnienie

konkurencji między przedsiębiorcami zajmującymi pozycje

monopolistyczne. Jej podstawą jest różnicowanie produktów, co

powoduje pojawianie się na rynku produktów podobnych lecz nie

identycznych. Podstawowym instrumentem tej konkurencji jest produkt i

jego różnicowanie. Produkty różnią się pod względem technicznym,

fizycznym, chemicznych i jakości. Zróżnicowanie opiera się na takich

cechach jak: znak towarowy, wyłączność patentu, cechy opakowania,

jakość, gatunek, model, kolor, jak też miejsce jego sprzedaży, osoba

sprzedająca, reputacja, reklama oraz wysiłek włożony w

rozpowszechnienie towaru. Przedsiębiorstwa w dużej mierze konkurują

ze sobą za pomocą opakowania danego produktu, oznakowania, gatunku,

czy też reklamy oraz warunków sprzedaży. Producent posiada swoisty

monopol na ten towar, dąży też do wytworzenia luki substytucyjnej

między swoim towarem a produktem innego wytwórcy. Stworzenie

takiej luki pozwala na skupienie uwagi nabywców na danym towarze,

bez względu na jego cenę, którą można wówczas podwyższać bez

wywołania negatywnych reakcji nabywców.

o Konkurencja oligopolistyczna – przedsiębiorca działa w otoczeniu

konkurencyjnym i może wywierać skuteczny wpływ na innych

10

przedsiębiorców. Ten rodzaj konkurencji pojawia się wtedy, gdy istnieje

kilku przedsiębiorców, którzy mają stosunkowo duży udział w ogólnej

wielkości podaży, ograniczając dostęp do rynku dla nowych

przedsiębiorców (rynek ten jest przejrzysty).

2.2. Funkcje konkurencji.

Możemy wyróżnić następujące funkcje konkurencji:

sterowania – ma miejsce, gdy konkurencja określa przyporządkowanie

ograniczonych zasobów ekonomicznych do produkcji różnych towarów; jest

realizowana za pomocą cen kształtujących się na rynku (ceny pełnią funkcję

wskaźnika, selekcji, alokacji i koordynacji); cena wskazuje na intensywność

potrzeby na rynku, przyczynia się również do wyparcia najdrożej i nieefektywnie

działających producentów, koordynuje wielkość produkcji;

bodźcowa – konkurencja prowadzi do upowszechnienia nowej wiedzy

technicznej i do jej rozwoju; wpływa na stworzenie nowych lub jakościowo

lepszych produktów lub metod produkcji bądź dystrybucji towarów, co w efekcie

wpłynie również na koszty produkcji oraz ceny; zapobiega powstawaniu

nadmiernych dochodów, jak też zapewnia kontrolę władzy ekonomicznej;

podziału, zapewnienia swobody działania i decyzji.

3. Koncepcje konkurencji.

Konkurencja uznawana jest za podstawowy mechanizm europejskiej integracji

gospodarczej. Wyróżniamy dwa sposoby utrzymania konkurencji i stworzenia

dodatkowych warunków do powstania korzyści wynikających z dużego rynku. Są to

koncepcje:

strukturalna – przedstawiciele tej koncepcji opowiadają się za maksymalnym

znoszeniem przeszkód i zniekształceń konkurencji. W wyniku zaostrzania

konkurencji mogą ukształtować się monopolistyczne struktury rynkowe na

11

obszarze Wspólnoty. Z uwagi na to należałoby prowadzić ostrą politykę

antymonopolową, likwidować ograniczenia konkurencji ze strony państwa i

przedsiębiorstw. Połączenia przedsiębiorstw mogą mieć miejsce wtedy, gdy

optymalna skala produkcji jest tak duża, że wymaga istnienia monopolu na

danym rynku oraz gdy prowadzi to do wyraźnego postępu ekonomicznego.

Omawiana polityka konkurencji faworyzuje koncentrację przemysłową,

dotyczącą współpracy między małymi lub średnimi przedsiębiorstwami.

Podmioty te zmierzają do stworzenia optymalnego rozmiaru przedsiębiorstwa –

efektywnego na rynku.

dyrektywna – (interwencyjna, ingerencyjna, regulacyjna6) – wg przedstawicieli

tylko duże przedsiębiorstwa mogą odnosić korzyści oraz sprostać wymaganiom

walki konkurencyjnej, tzn. szybkiemu wzrostowi postępu technicznego. Duże

przedsiębiorstwa mają łatwiejszy dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania,

jak też mają większe możliwości samofinansowania. Zwiększenie rozmiarów

przedsiębiorstwa jest priorytetowym źródłem poprawy efektywności jak też

przyspieszenia postępu technicznego. Zachowanie konkurencyjnych struktur

rynkowych na obszarze Wspólnoty jest sprawą drugorzędną. Zmiana sytuacji na

rynkach międzynarodowych, pojawienie się silnych przedsiębiorstw

amerykańskich czy japońskich wzmogły we Wspólnocie tendencje do popierania

połączeń przedsiębiorstw z krajów członkowskich.

Przedstawiciele obu kierunków uznają konkurencję za instrument integracji.

Jednakże zwolennicy podejścia strukturalnego uznają mechanizm konkurencji za

podstawowy, jedyny dla uzyskania pozytywnych zmian w gospodarce państw

członkowskich. Zwolennicy podejścia dyrektywnego uważają za konieczne

uzupełnienie mechanizmu konkurencji polityką interwencyjną. Polityka interwencyjna

rozumiana jest jako pomoc w dokonywaniu pożądanych przekształceń strukturalnych,

zachęcaniu do koncentracji i popieraniu programów modernizacyjnych całych gałęzi

przemysłu.

6 Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja gospodarcza. Rozwój rynków, Warszawa – Łódź, 1999, s. 193

12

Koncepcje polityki konkurencji opierają się na modelu konkurencji doskonałej

lub uznanych za realistyczne i sprawdzonych empirycznie kryteriach konkurencji

zdolnej do działania. Przeważają próby stworzenia modelu uwzględniającego

niedoskonałości rynkowe, a związane z koncepcją drugiego po najlepszym

rozwiązania w ramach ekonomii dobrobytu. Efektem niedoskonałości rynku jest

pomniejszenie dobrobytu, co może być zmniejszone lub złagodzone przez dodanie

innych niedoskonałości. Zadaniem polityki konkurencji jest eliminowanie władzy

rynkowej niszczącej konkurencję, a tym samym pomniejszającej dobrobyt7.

3.1. Koncepcja konkurencji efektywnej (zdolnej do działania).

Koncepcja ta stworzona została przez J.M. Clark’a. Opierał się on na

rozważaniach zawartych w teorii konkurencji monopolistycznej E.H. Chamberlina.

Clark zwraca uwagę na ponoszone przez przedsiębiorcę koszty stałe niezależne od

rozmiarów produkcji, nawet przy ograniczeniu produkcji do minimum. Wymusza to

różnicowanie cen dla różnych odbiorców w różnych porach dnia czy roku, tym samym

podważa dotychczasową teorię jednolitej ceny w warunkach konkurencji doskonałej.

Czynnikiem prawdziwej konkurencji jest zróżnicowanie podaży przez:

różnicowanie cen w zależności od miejsca, kosztów transportu, sprzedaży;

różnice produktów nabywanych przez konsumenta.

Na konkurencję, jako proces dynamiczny składają się niezakończone nigdy fazy

ataku i pościgu konkurencyjnego. Zyski nadzwyczajne są skutkiem i przesłanką

działań konkurencyjnych – zanikają powoli. W warunkach konkurencji doskonałej

zyski nadzwyczajne są natychmiast redukowane.

Aby ocenić intensywność konkurencji, musi ona spełnić wymienione wcześniej

funkcje (patrz podrozdz. 2.2.) jak też dodatkowe szczegółowe kryteria zwane testami

efektywnej konkurencji.

7 B. Majewska – Jurczyk, Dominacja w polityce konkurencji Unii Europejskiej, Wrocław, 1998, s. 10

13

Do kryteriów tych należą:

test struktury rynkowej – są to te cechy rynku, które wywierają decydujący

wpływ na sposób funkcjonowania konkurencji i kształtowanie cen. Do tych cech

należą m.in. liczba i wielkość przedsiębiorstw, dostęp do rynku, fazy rozwoju

rynku, czasowe i przestrzenne rozszerzenie rynku, cechy produkcji i zbytu, stan

wiedzy organizacyjnej i technicznej;

zachowania rynkowe – sposób działania, według którego postępują

przedsiębiorcy przystosowując się do istniejących warunków. Zachowania

rynkowe odnoszą się do takich kwestii jak: kształtowanie cen i warunków

dostaw, przewagi zysku, reakcje na zmienione warunki konkurencji, zachowanie

równoległe, przywództwo cenowe, formy współpracy czy koncentracji,

ograniczanie lub rozszerzanie produkcji lub zbytu, decyzje inwestycyjne,

blokada, bojkot, dyskryminacja, wyzysk, przymus, reklama8;

wyniki rynkowe – całokształt rezultatów, jakie osiągnęły przedsiębiorstwa na

określonych rynkach. W tym przypadku mówimy o takich wielkościach jak:

cena, koszty, stopa zysku, obroty, zdolność konkurencyjna, inwestycje,

wyposażenie kapitałowe i jego struktura, jakość, usługi naprawcze, kombinacje i

alokacja czynników wytwórczych, postęp techniczno-ekonomiczny i

organizacyjny, innowacje, zaspokojenie potrzeb konsumentów, władza rynkowa.

Poziom intensywności konkurencji rośnie wraz ze zwiększaniem się liczby

przedsiębiorców i spadkiem stopnia doskonałości rynku.

Koncepcja konkurencji zdolnej do działania nie jest spójna. Stanowi zbiór zasad

konkurencji , w którego ramach różne elementy są na nowo opracowywane i rozwijane.

Można tu wyróżnić dwie koncepcje:

sprawnościową (J.S. Bain, E. Kantzenbach) – zwolennicy tej koncepcji na

pierwszym miejscu stawiają efektywność ekonomiczną. Konieczne jest badanie

struktury rynkowej, ponieważ wpływa ona na intensywność konkurencji9.

8 J.M. Clark, Competition as a Dynamic Process, Washington, 1961, s. 659 E. Kośmicki, Teoria konkurencji ekonomicznej. Próba oceny stanu badań i koncepcji, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 1998, nr 1

14

Przekroczenie racjonalnego poziomu intensywności konkurencji prowadzi do

wystąpienia negatywnych tendencji zagrażających procesom konkurencyjnym na

rynku. Należy do nich selekcja przedsiębiorców na rynku, jak też narastanie

wśród tych podmiotów skłonności do unikania konkurencji lub jej ograniczania

za pomocą zawierania porozumień monopolistycznych.

neoklasyczną koncepcję efektywnej konkurencji (C.D. Edwards, E.

Hoppmann) – najważniejsze są cele wolności ekonomicznej. Wolność

gospodarcza zapewnia wzrost efektywności ekonomicznej bez sprzeczności z

wolnością konkurencji. W koncepcji tej wiele miejsca poświęca się

funkcjonowaniu przedsiębiorstwa w oligopolu i rozważaniom na temat celów

jego działania. Przedsiębiorstwo w warunkach oligopolu dąży do maksymalizacji

zysku w długim okresie przy jednoczesnym dążeniu do minimalizowania ryzyka

prowadzonej działalności. Takie przedsiębiorstwo zależne jest od zachowania

pozostałych członków oligopolu. Podmioty te konkurują za pomocą:

o ceny (konkurencja cenowa) – możliwe jest tyle potencjalnych

rozwiązań w procesie kształtowania się cen, ile wchodzi w grę

oczekiwań o reakcjach konkurentów. Wyróżniamy dwa typy konkurencji

cenowej: krótkookresowy (zwiększenie udziału w rynku przez obniżenie

ceny) oraz długookresowy (obniżanie cen i kosztów) 10.

o innych narzędzi w ramach konkurencji niecenowej – konkurencja

pozacenowa zmusza przedsiębiorstwa do innowacji, rozwoju i

stosowania nowych metod wytwarzania, wprowadzania nowych

produktów. Działania te służą poprawieniu pozycji rynkowej

przedsiębiorstwa w oligopolu. Stosuje się w tym przypadku reklamę,

różnicowanie produktów oraz różne sposoby sprzedaży11.

Zachowania konkurencyjne w oligopolu możemy podzielić na trzy typy:

kreatywne – obejmują wszystkie środki polityki przedsiębiorstwa, zmierzające

do wprowadzenia nowych elementów konkurencji dla uzyskania przewagi nad

10 L. Abbot, Konkurencja jakościowa, (w:) Teoria konkurencji monopolistycznej. Wybór tekstów, Warszawa, 1962, s. 39311 W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Warszawa, 2002, s. 329

15

konkurentami (np. nowe produkty, nowe metody wytwarzania, dystrybucji i

zbytu, reklama), dążenie do zmiany istniejącej struktury podaży i popytu, zmiany

indywidualnego udziału w rynku.

przystosowawcze (imitatorskie) – naśladowanie i prześcignięcie działań

innowatorów wraz z ulepszeniem produktu i metod produkcji (redukcji ulegają

zyski nadzwyczajne innowatorów, zwiększa się liczba producentów na rynku,

obniża cena, zmieniają udziały rynkowe)

zabezpieczające – ich celem jest utrzymanie i ustabilizowanie osiągniętej

pozycji konkurencyjnej. Zwiększa się znaczenie działań skierowanych na

tworzenie i umocnienie preferencji niecenowych. Stosuje się takie środki jak:

marka, jakość produktu, jak też świadczenia dodatkowe.

4. Strategie konkurencji.

Przez strategię konkurencji rozumie się cele i akcje podejmowane przez

przedsiębiorstwo, które zmierzają do uzyskania przez nie trwałej przewagi

konkurencyjnej12. Istotą formułowania strategii konkurencyjności jest odniesienie

przedsiębiorstwa do jego otoczenia. Kontekstem tworzącym otoczenie firmy jest

gałąź13. Jako gałąź przyjmuje się grupę firm wytwarzających produkty lub usługi,

które są bliskim substytutami z pozycji nabywcy14.

Sytuacja konkurencyjna w gałęzi zależy od następujących pięciu podstawowych

sił konkurencji:

1. groźby wejść nowych konkurentów;

2. intensywności rywalizacji między istniejącymi firmami;

3. nacisków ze strony substytucyjnych produktów lub usług;

4. siły przetargowej nabywców;

12 E. Cyrson, Strategia konkurencji oraz przewaga konkurencyjna przedsiębiorstwa, (w:) Kompendium wiedzy o gospodarce, (red.) E. Cyrson, PWN, Warszawa, 1981 13 E. Cyrson, Nowy paradygmat strategii konkurencji, (w:) Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, (red.) E. Skawińska, PWN, Warszawa – Poznań, 2002, s. 1314 M. E. Porter, Competitive Strategy. Techniques for Analyzing Industries and Competitors, The Free Press, New York, 1980

16

5. siły przetargowej dostawców15.

Wszystko to wyznacza natężenie konkurencji w danej gałęzi oraz jej rentowność.

Podstawę uzyskiwania przez przedsiębiorstwo w dłuższym okresie więcej niż

przeciętnej efektywności działania stanowi trwała przewaga konkurencyjna. Firma

może mieć wiele silnych i słabych stron w odniesieniu do swych konkurentów, istnieją

jednak dwa podstawowe typy przewagi konkurencyjnej, które może posiadać: niski

koszt i zróżnicowanie. Te dwa typy przewagi konkurencyjnej w powiązaniu z

zasięgiem działalności, w której firma zyskuje te przewagi, prowadzą do wyłonienia

trzech ogólnych strategii konkurencji, umożliwiających osiągnięcie ponadprzeciętnej

efektywności w danej gałęzi:

przywództwa kosztowego – oparta na przewagach konkurencyjnych. Strategia

ta wymaga, by firma była liderem w produkcji po niskich kosztach, nie zaś jedną

z firm ubiegających się o tę pozycję;

zróżnicowania – oparta na przewagach konkurencyjnych. Przedsiębiorstwo stara

się w swej gałęzi być unikatowe według pewnych określonych kryteriów, które

są wysoko ocenione przez nabywców;

koncentracji – celem jest uzyskanie przewagi w zakresie kosztów.

Przedsiębiorstwo koncentruje się na koszcie lub zróżnicowaniu, uzyskuje

przewagę konkurencyjną w swym segmencie, mimo że nie posiada ogólnej

przewagi konkurencyjnej w całej gałęzi. Strategia ta opiera się na różnicach

między segmentem docelowy a pozostałymi segmentami w gałęzi.

o na koszcie,

o zróżnicowaniu.

Wybór strategii konkurencji wymaga podjęcia przez przedsiębiorstwo decyzji

dotyczącej typu przewagi, którą zamierza osiągnąć, i zasięgu w ramach którego chce

tę przewagę osiągnąć16.

15 M. E. Porter, Competitive Advantage. Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press, New York, 198516 Z. Pierścionek, Strategie konkurencyjności i rozwoju przedsiębiorstwa, PWN, Wrocław, 2006

17

Wykres 1

Tradycyjna koncepcja strategii konkurencyjnej.

Źródło: E. Skawińska, Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, PWN, Warszawa – Poznań, 2002, s.

33

18

Bariery wejścia

Przewaga zróżnicowana

Przewaga konkurencyjna

Stopa zysku powyżej poziomu

konkurencji Przewaga kosztowa

Potęga integracji pionowej

MonopolAtrakcyjność gałęzi

Udział w rynku

Patenty, MarkiZdolności odwetowe

Wielkość firmyZasoby finansowe

MarkiTechnologia produktu

Umiejętności marketingowe

Technologia procesuWielkość zakładu

Niski koszt nakładów

Wykres 2

Stary paradygmat strategii konkurencji

Gospodarka przemysłowa

Ekonomika organizacji przemysłowej

Niedoskonałości rynku

Asymetria w zakresie informacji

Wysokie koszty transakcyjne Zawłaszczone zasoby i kompetencje

(bariera zasobowa)

Integracja pionowa

Gałąź kontekstem analizy i konkurencji

Pionowo zintegrowany łańcuch wartości

Przewaga konkurencyjna wzdłuż całego łańcucha wartości

Strategie konkurencji

Źródło: E. Skawińska, Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, PWN, Warszawa – Poznań, 2002, s.

34

19

Wykres 3

Nowy paradygmat strategii konkurencji

Gospodarka informacyjna

Obejmujący charakter zmian technologicznych

Rewolucja w zakresie ekonomiki informacji

Zmiana charakteru bariery zasobowej

Topnienie spoiwa ogniw łańcucha wartości

Usamodzielnienie ogniwa

Odśrednienie przewagi konkurencyjnej

Koncentracja przewagi Rozdzielenie zasobów:

Konkurencyjnej w ogniwie informacyjne i fizyczne

Ogniwo kontekstem analizy otoczenia i konkurencji

Płynność i przenikalność granic firm i biznesów

Integracja pozioma

Nowe strategie konkurencji

Źródło: E. Skawińska, Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, PWN, Warszawa – Poznań, 2002, s.

47

5. Źródła przewagi konkurencyjnej.

Aby określić źródła przewagi konkurencyjnej, nie można spoglądać na

przedsiębiorstwo jak na całość. Wynikają one z wielu działań, które firma podejmuje

20

w zakresie projektowania, wytwarzania, marketingu, sprzedaży i wspieranie swego

produktu. Przeprowadzenie analizy źródeł przewagi konkurencyjnej umożliwia

łańcuch wartości.

Na łańcuch wartości składają się fizycznie i technologicznie wydzielone

działania firmy tworzące wartość. W celu realizacji swej funkcji każde z tych działań

(pierwotne, wspierające) używa nabytych czynników produkcji, zasobów ludzkich,

pewnych form technologii oraz informacji.

Działania pierwotne – infrastruktura firmy, zarządzanie zasobami ludzkimi,

rozwój technologii, zaopatrzenie;

Działania wspierające – logistyka do wewnątrz, operacje, logistyka na zewnątrz,

marketing i sprzedaż, serwis.

6. Rola konkurencji w integracji europejskiej.

Procesy integracyjne oprócz na znoszeniu barier celnych w handlu jak i

przeszkód w przepływie produkcji, opierają się na konkurencji. Integrowanie

gospodarek przebiegało etapami (utworzenie unii celnej, wspólnego rynku, unii

gospodarczo-walutowej). Na każdym z nich opierano się na zachowaniu skutecznego

systemu konkurencji. W art. 3f Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę

Gospodarczą (zawarty 25.03.1957 r.), ustanowienie systemu chroniącego od

wypaczenia konkurencję na wspólnym rynku jest jednym ze środków do osiągnięcia

celów, do jakich powołano tę Wspólnotę17. Następne zmiany Traktatu utrzymały

konkurencję jako środek do realizacji celów wspólnotowych, uznając za konieczne

istnienie systemu zapewniającego, że konkurencja w ramach rynku wewnętrznego nie

ulegnie zakłóceniu (art. 3g traktatu o WE)18.

Rozpoczęcie integracji nastąpiło od utworzenia unii celnej – zniesienia cła

względem krajów członkowskich ale zachowania opłat celnych wobec krajów trzecich

17 W. Molle, Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Gdańsk, 1995, s. 154 – 15518 Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, (w: ) Dokumenty Europejskie, tom III, Lublin, 1999

21

(wspólna zewnętrzna taryfa celna). Powoduje to zmianę cen w handlu, ponieważ

następuje względny spadek cen towarów importowanych z krajów unii w porównaniu

z cenami towarów z krajów spoza unii oraz zmianę cen towarów importowanych z

jednego kraju członkowskiego w stosunku do cen towarów produkowanych w danym

kraju. Zmiany takie prowadzą do:

efektu kreacji handlu – w krajach członkowskich unii po zniesieniu taryf

celnych koszty produkcji i ceny tych samych towarów są różne, co w efekcie

prowadzi do przesunięcia produkcji od wytwórcy o wyższych kosztach produkcji

do wytwórców mających niższe koszty.

efektu przesunięcia handlu – zastępowanie istniejącego importu z krajów

trzecich importem z krajów członkowskich unii celnej o wyższych kosztach

produkcji. Efekt odwrotny19.

Występowanie ww. efektów zależy od elastyczności popytu, elastyczności

podaży danych towarów i od jednostkowych kosztów produkcji towarów.

Wyższa efektywność i korzyści z integracji mogą być osiągnięte dzięki

rozszerzeniu rynku zbytu. Wiąże się to z korzyściami wynikającymi z produkcji na

wielką skalę dzięki wprowadzeniu postępu technicznego (czynnik rozstrzygający o

konkurencyjności towaru) i zwiększeniu presji konkurencyjnej20. Konkurencja zmusza

do prowadzenia badań naukowych i do szybkiego ich zastosowania przy produkcji

oraz na rynku.

Powołanie do życia ugrupowania integracyjnego przez rozszerzenie geograficzne

rynku dla wytwórców z krajów członkowskich zwiększa chłonność rynku. Zmiana

popytu może nastąpić przez oddziaływanie na przyspieszenie tempa wzrostu

gospodarczego. Zmiana ta wynika ze względnego obniżenia cen towarów i

wystąpienia „efektu konsumpcyjnego”21. Pełne wykorzystanie możliwości

stwarzanych przez produkcję na dużą skalę zależy od postępowania prywatnych

przedsiębiorstw oraz od polityki gospodarczej państw. Konkurencja jest tu czynnikiem

zmuszającym państwa do zwiększenia efektywności gospodarowania.

19 T. Korbutowicz, Polityka konkurencji Wspólnoty Europejskiej i Unii Europejskie w latach 1962 – 1997, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2004, s. 2920 D. Swann, The Economics of the Common Market, Harmondsworth, Middlesex, 1984, s. 117 – 11821 B. Balassa, The Theory of Economic Integration, Homewood, 1961, s. 26

22

Integracja sprzyja zaostrzeniu konkurencji przy jednoczesnym rozszerzeniu

rynku zbytu. Zmusza to przedsiębiorstwa słabsze ekonomicznie do obniżania kosztów

produkcji. Nacisk wywierany przez konkurentów prowadzi do wzrostu inwestycji i

wydajności pracy.

Połączenie narodowych rynków przez zniesienie barier handlowych i ograniczeń

konkurencji zwiększa liczbę bezpośrednich konkurentów. Zachęca to przedsiębiorstwa

do ekspansji na rynki zagraniczne. Na zaostrzenie konkurencji ma wpływ również

przepływ informacji o rynkach i produktach między gospodarkami narodowymi.

Na małych europejskich rynkach narodowych, stosunki między konkurentami są

bardziej przyjacielskie i osobiste, co skłania do podejmowania ryzyka, czy narażania

rywali na dodatkowe wydatki. Korzyścią płynącą z otwarcia innych rynków

narodowych może być nakłonienie niektórych przedsiębiorstw do podjęcia próby

wtargnięcia na te rynki. Rozszerzenie rynku zmniejsza jednak pewność co do własnej

pozycji na rynku krajowym i rodzi bardziej agresywne zachowania. Stopień wzrostu

tego zachowania zależy od różnic w strategii i stanowiskach przedsiębiorców między

narodowym przemysłami. Kraje o kulturze jednorodnej są mniej konkurencyjne niż

kraje kulturalnie zróżnicowane. Podobieństwa zwiększają możliwość zmowy czy

innych form porozumień. Przy odmiennym sposobie myślenia trudniej zawrzeć

porozumienie, jak też różnią się zachowania konkurencyjne.

Można wyróżnić następujące nastawienia przedsiębiorców do konkurencji:

agresywne nastawienie do konkurencji – (competition of the pioneers)

podejmowanie przez konkurentów prób zwiększenia obrotów firmy i

oddziaływania na klientów;

defensywne nastawienie do konkurencji – (competition of the imitators) próba

naśladowania ofert konkurenta lub redukcja jego przewodnictwa i utrzymanie

udziału rynkowego.

Zaostrzenie konkurencji w ugrupowaniu integracyjnym jest możliwe przez

zniesienie barier ilościowych i ceł oraz barier w postaci zróżnicowanych przepisów

sanitarnych, administracyjnych, norm technicznych czy zamówień rządowych,

23

preferencji dla krajowych dostawców, jak też przez ujednolicenie warunków

konkurencji.

Konkurencja ma przynosić następujące korzyści:

zwiększyć aktywność ekonomiczną i adaptacyjną przedsiębiorców przez

oddziaływanie na psychikę ludzi,

doprowadzić do koncentracji produkcji i kapitału w ramach narodowych i

europejskich gospodarek, tj. do wzrostu skali produkcji,

zwiększyć stopień specjalizacji i rozwinąć produkcję wyspecjalizowaną.

Na konieczność nasilenia konkurencji na obszarze Wspólnoty wyraźnie

zwrócono uwagę przy tworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego, następnie też unii

gospodarczo-walutowej.

Określając znaczenie konkurencji w procesie integracji europejskiej przedstawia

się skutki jakie dzięki konkurencji ujawniają się na rozszerzonym rynku.

Przy powstawaniu unii gospodarczej i walutowej za ważny warunek po raz

kolejny uznano utrzymanie systemu zapewniającego niezakłócone działanie

konkurencji22. Polityka konkurencji prowadzona na szczeblu unii nie może dopuszczać

do ograniczenia dostępu do rynków narodowych oraz do zakłócenia funkcjonowania

rynku wewnętrznego przez działania prywatnych lub publicznych podmiotów

gospodarczych. W celu poprawy pozycji konkurencyjnej należało wprowadzić

wspólną walutę, poprawić sieć transportową i telekomunikacyjną, jak też uelastycznić

rynki pracy23. Polityka konkurencji służy zatem wewnętrznym celom integracyjnym –

budowie jednolitego rynku, rozwojowi technologicznemu i spójności społeczno-

ekonomicznej24.

Liczba konkurencyjnych sytuacji na zintegrowanym rynku rośnie i stanowi

odbicie różnych postaw konkurencyjnych przedsiębiorców i niepewność co do reakcji

konsumentów

22 A. Komar, Europejska Unia Walutowa, Warszawa, 1993, s. 10723 L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska, Warszawa, 1998, s. 26424 Unia Europejska, Integracja Polski z Unią Europejską, E. Kawecka - Wyrzykowska, E. Synowiec (red.), Warszawa, 1997, s. 306

24

Przedsiębiorcy rywalizując powinni brać pod uwagę następujące parametry:

koszty produkcji,

docelowa stopa zysku,

ceny konkurentów,

krzyżowa elastyczność popytu konsumentów.

Zaostrzenie konkurencji na obszarze jednolitego rynku wpływa na pozycję

konkurencyjną przedsiębiorstw krajów członkowskich na zewnątrz.

7. Konkurencyjność międzynarodowa.

Konkurencyjność stanowi zespół istotnych cech podmiotu gospodarczego

rywalizującego z innymi podmiotami.

Termin „konkurencyjność międzynarodowa” używany jest w odniesieniu do

przedsiębiorstw, sektorów, regionów i całych gospodarek narodowych. Jest to

zdolność do przystosowania i rozwoju, wykorzystywania zagrożeń jako wyzwań

rozwojowych. W odniesieniu do kraju konkurencyjność oznacza warunki sprzyjające

lub utrudniające rozwój gospodarczy25.

Konkurencyjność określana jest również jako zdolność do sprostania konkurencji

międzynarodowej i utrzymania dużego tempa krajowego popytu bez pogarszania

bilansu obrotów bieżących. Na rynkach międzynarodowych jest to akceptacja towarów

danego kraju i powiększanie jego udziałów w rynkach eksportowych.

Natomiast konkurencyjność gospodarki krajowej jest to zdolność tej

gospodarki do efektywnego włączenia się w procesy wymiany międzynarodowej przez

zmianę warunków działalności technologicznej, przemysłowej i organizacyjnej.

Rodzaje konkurencyjności 26 :

25 Współczesna gospodarka światowa, A.B. Kisiel-Łowczyc (red.), Gdańsk, 2000, s. 3126 L. Olszewski, Dostosowania zewnętrzne gospodarki narodowej, Wrocław, 1995, s. 87

25

cenowa – jej wyznacznikiem jest kurs walutowy; analizowana przy

uwzględnieniu zmian relacji cen towarów eksportowych do importowanych i

związanej z tym równowagi bilansu płatniczego;

kosztowa – opiera się na porównaniu kosztów absolutnych; jej miarą jest

jednostkowy koszt płac i wpływający na niego poziom płac i obciążeń

socjalnych, kurs walutowy i wydajność pracy;

technologiczna i strukturalna – uwzględnia wiedzę i procesy technologiczne

stosowane przez przedsiębiorstwa; kształtowanie tego typu konkurencyjności

wymaga określenia i zbadania czynników oddziałujących na dynamikę innowacji

technologicznych w przedsiębiorstwie, gałęziach gospodarki i w całej

gospodarce.

Wg OECD w długim okresie zwiększenie konkurencyjności ma prowadzić do

wzrostu produktywności, a następnie poprawy jakości życia i tworzenia nowych

miejsc pracy.

Czynniki konkurencyjności:

wewnętrzna siła gospodarcza

internacjonalizacja gospodarki

działalność rządu

sektor finansowy

infrastruktura i jej wpływ na zaspokajanie potrzeb przedsiębiorstw

sposób zarządzania

nauka i technologia

zasoby ludzkie

instytucje i ich sposób działania

Konkurencyjność często wynika z bogactw kraju, siły roboczej, kształtowania się

kursów wymiany walut oraz stóp procentowych.

Wg Portera konkurencyjność zależy od zdolności przemysłu danego kraju do

innowacji ido podnoszenia jego poziomu. Przedsiębiorstwa odnoszą korzyści z

26

istnienia silnych krajowych konkurentów, agresywnych miejscowych dostawców i

wymagających lokalnych konsumentów. Do powodzenia w konkurencji przyczyniają

się różnice w narodowych wartościach, kulturze, strukturach gospodarczych,

instytucjach i w historii. W koncepcji konkurencyjności narodu Porter za cel narodowy

uznał tworzenie wysokiego i stale rosnącego poziomu życia obywateli, który zależy od

wydajności pracy i kapitału w danym kraju. Aby zapewnić poprawę konkurencyjności,

niezbędny jest ciągły postęp w gospodarce, dlatego też przedsiębiorstwa muszą

nieustannie ulepszać jakość produktów, wyposażać w nowe poszukiwane cechy,

doskonalić technologię lub zwiększać sprawność produkcji. Ważna jest ciągłość

innowacji. Sposobem na utrzymanie przewagi konkurencyjnej jest doskonalenie

produktów i sprzedawanie ich na całym świecie pod własną marką i za pośrednictwem

międzynarodowych kanałów dystrybucji, pozostających pod kontrolą danego

przedsiębiorstwa.

Cztery czynniki wpływające na konkurencyjność wg Portera 27 :

czynniki produkcji – wykwalifikowana siła robocza, infrastruktura, nauka;

warunki popytu dotyczące struktury i charakteru rynku krajowego oraz ich

oddziaływanie na przedsiębiorców i dostarczany produkt;

sektory pokrewne i wspomagające – duże znaczenie w konkurencyjności na skalę

miedzynarodową;

strategia i struktura firmy, konkurencja wewnątrz kraju.

Przedstawiciele Grupy Lizbońskiej (rozdz. II podrozdz. 4.2.) wskazują na

zmniejszenie się znaczenia konkurencji w warunkach globalizacji gospodarki i

różnych dziedzin życia. Wskazują, że konkurencyjność nie jest jedyną wartością dla

krajów, a sama konkurencja napotyka na ograniczenia strukturalne. Konkurencja nie

jest wg nich rozwiązać wszystkich problemów, przeciwdziałać koncentracji władzy w

nieodpowiedzialnych jednostkach gospodarczych, do których zaliczają się firmy

ponadnarodowe, globalne sieci informacyjne i komunikacyjne. Przedsiębiorstwa w

warunkach globalizacji muszą nawiązywać różne formy współpracy między sobą w

27 M. E. Porter, Porter o konkurencji, Warszawa, 2001

27

celu utrzymania się na rynku i stawania się konkurencyjnymi w gospodarce światowej.

Rośnie liczba powiązań kooperacyjnych między przedsiębiorstwami, które wymagają

od państwa wsparcia i dostarczania usług w postaci finansowania np. edukacji i

szkolenia zawodowego, badań, transferu technologii, jak również dostępu do rynków

wewnętrznych i zamówień publicznych, odpowiedniego systemu podatkowego i

politycznego, poparcia lokalnych przedsiębiorstw na rynkach światowych. Według

członków Grupy Lizbońskiej efektywny system konkurencji między

przedsiębiorstwami wymaga stworzenia pewnych ram współpracy między państwami

na poziomie globalnym. Powinien być stworzony system rządów współpracy w celu

realizacji wspólnych zadań, tak aby można było osiągnąć sprawiedliwość społeczną,

wydajność gospodarczą, racjonalne wykorzystanie środowiska naturalnego i

demokrację polityczną, unikając jednocześnie wielu społecznych konfliktów

globalnych – gospodarczych, politycznych, religijnych, etnicznych. Należy również

wypracować nowe globalne kontrakty społeczne (m.in. promocja zasad, mechanizmy

finansowe), których celem jest określenie najlepszych wspólnych rozwiązań w

interesie wielu narodów.

Przewidziane są cztery globalne kontrakty zapewniające:

1. zaspokojenie podstawowych potrzeb społecznych – usunięcie

nierówności;

2. kulturowy – tolerancja i dialog kultur – jego celem jest promowanie

wydarzeń programów działania;

3. demokratyczny – dążenie do rządów globalnych;

4. ziemi – dotyczy rozsądnego rozwoju; ma on zapewnić realizację

zobowiązań podjętych w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych w

sprawie ochrony środowiska i rozwoju, tzw. Agenda 21.

W Unii Europejskiej opracowana została tzw. strategia lizbońska, przyjęta

przez Radę Europejską w czasie obrad w Lizbonie w marcu 2000 r., zajmująca się

problemami konkurencyjności gospodarek krajów członkowskich. (Więcej na temat

Strategii Lizbońskiej w rozdz. II podrozdz. 4).

28

8. Źródła prawa konkurencji i jej naruszeń.

Podstawowe zasady konkurencji zostały określone w Traktacie ustanawiającym

Europejską Wspólnotę Gospodarczą, który zmienił postanowienia Jednolitego Aktu

Europejskiego, traktatu z Maastricht i traktatu amsterdamskiego. Wspólnota ma

umożliwić państwom członkowskim stworzenie warunków dla nieprzerwanego

wzrostu gospodarczego, harmonijnego rozwoju, wyeliminowania regionalnych

dysproporcji zrównoważenia wymiany handlowej. Osiągnięcie tych celów ma nastąpić

za pomocą środków określonych w art. 3 traktatu o EWG (zniesienie ceł, ustanowienie

wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej, zapewnienie swobody przepływu

osób, kapitału i usług, ustanowienie systemu chroniącego i zapewniającego

przestrzeganie konkurencji, koordynacja ogólnej polityki gospodarczej, jak też

prowadzenie wspólnej polityki w rolnictwie, transporcie, energetyce oraz wspólnej

polityki regionalnej28.

Konkurencję określają artykuły Traktatu ustanawiającego Wspólnotę

Europejską, część 3, VI: „Wspólne zasady konkurencji, opodatkowania i zbliżania

ustawodawstw”. (Załącznik nr 1).

Rozdział I: „Zasady dotyczące konkurencji” – podzielony na dwie sekcje:

1. Dotycząca zasad konkurencji stosowanych do przedsiębiorstw (art. 81 – 86;

dawny art. 85 – 90). Zawiera przepisy stanowiące podstawowe prawo

konkurencji odnoszące się do przedsiębiorstw; zasadniczą częścią tych

przepisów są reguły antykartelowe, składające się na system ochrony

konkurencji, który ma nie dopuścić do konkurencji niekontrolowanej, oraz

utrzymać ją na określonym poziomie.

2. Dotycząca pomocy udzielanej przez państwo (art. 87 – 89, dawny art. 92 –

94). Artykuły tej sekcji określają, kiedy pomoc państwa lub ze źródeł

państwowych udzielona poszczególnym przedsiębiorstwom, gałęziom

28 W. Hoff, J. Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, K. Walczak, P. Saganek, Europejskie prawo gospodarcze, WSzPiZ, 2001

29

produkcji lub regionom może być uznana za ograniczającą lub zagrażającą

ograniczeniem konkurencji.

Wymienione zasady konkurencji uzupełniają przepisy aktów wydanych na

podstawie art. 83 i 87 (dawny art. 87 i 94) traktatu – zapewnienie przestrzegania

zakazów naruszania konkurencji, ustalenie trybu stosowania postanowień art. 81 (3)

(dawny art. 85 (1)), stosowanie przepisów art. 81 i 82 (dawne 85 i 86) w różnych

gałęziach gospodarki, jak też stosowanie postanowień o pomocy publicznej. Wydane

zostały przepisy wykonawcze do art. 81 i 82 traktatu, przepisy dotyczące „zwolnień

grupowych” oraz zasad pomocy horyzontalnej i sektorowej, a także trybu

postępowania w sprawach o naruszanie reguł pomocy publicznej.

Źródłem prawa są także orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości, który zapewnia

poszanowanie prawa w interpretacji i stosowaniu traktatu, rozporządzeń, dyrektyw,

decyzji wydanych przez Radę i Komisję (art. 220, dawny art. 164 traktatu). Trybunał

jest ostatnią instancją dla interpretacji prawa wspólnotowego i musi korzystać ze

swojej pozycji w sposób efektywny. Orzeczenia Trybunału, stanowiące wtórne akty

prawne, rozwiązują praktyczne problemy mogące powstać w państwach

członkowskich29.

Trybunał podkreśla, że przez założenie Wspólnoty państwa członkowskie

utworzyły nowy porządek prawny, który nie jest ani międzynarodowym, ani

narodowym prawem, lecz prawem Wspólnoty.

Inne akty prawne odnoszące się do konkurencji, mówiące o:

Nadużyciu dominującej pozycji (jedna z zasad konkurencji) – art. 82 (dawny 86).

Przedsiębiorstwie – art. 43, 48 traktatu.

Przedsiębiorstwie publicznym – art. 86 – jednostka aktywnie uczestnicząca w

gospodarce, na którą decydujący wpływ ma państwo.

Zakazie niektórych porozumień między przedsiębiorstwami (jedna z zasad

konkurencji) – art. 81 (dawny 85).

29 T. Korbutowicz, Prawo konkurencji w orzecznictwie Sądu Wspólnot Europejskich, Wrocław, 1992, s 160 – 162

30

o Dyskryminacji zbiorowej, wynikającej z umów – art. 81 (1) – zakaz

wszelkich porozumień między przedsiębiorstwami, zrzeszeń

przedsiębiorstw, zniekształceń konkurencji

o Niebezpiecznych praktykach dla zachowania konkurencji – art. 81 (1) –

należą do nich: ustalenie cen zakupu lub sprzedaży, bądź też innych

warunków transakcji, ograniczanie lub kontrolowanie produkcji, rynków

lub źródeł zaopatrzenia, rozwoju technicznego lub inwestycji,

uzależnianie zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów

warunków niewiążących się z przedmiotem umów, stosowanie wobec

partnerów handlowych niejednakowych warunków do podobnych

transakcji. Naruszenie tego zakazu powoduje, że tego typu umowy i

decyzje są z mocy prawa nieważne i nie wywołują skutków prawnych.

o Podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia – art. 81 (1) (c) traktatu –

zmierzają one do sztucznego podziału jednolitego wspólnego rynku na

odrębne rynki (narodowe). Są to kartele eksportowe i importowe,

zobowiązania odbiorców do sprzedaży towarów tylko na danym

obszarze, porozumienia o przeprowadzeniu wspólnych kontroli przy

imporcie towarów. Zakaz ten dotyczy również umów o wyłącznej

sprzedaży, gdy przedsiębiorstwo zobowiązuje się do dostarczania

produktu w celu odsprzedaży na danym terytorium wyłącznie jednemu

przedsiębiorstwu, lub umów o wyłącznych zakupach.

o Umowach wiązanych – art. 85 (1) – strony uzależniają zawarcie

kontraktu od wyrażenia zgody na odbiór dodatkowych świadczeń

niezwiązanych z przedmiotem umowy30.

Dopuszczalnych ograniczeniach konkurencji – art. 81 (3):

o Możliwości zawierania porozumień

o Wprowadzeniu znaczących zmian w zakresie stosowania art. 81 (3)

traktatu oraz uprawnień Komisji i krajowych organów zajmujących się

ochroną konkurencji – rozporządzenie Rady nr 1/2003 (obowiązuje od 1

maja 2004 r.) – przyjęto zasadę decentralizacji systemu stosowania

30 W. Hoff, tamże

31

wspólnotowego prawa konkurencji i umożliwiono krajowym organom

ochrony konkurencji bezpośrednie stosowanie art. 81 i 82 traktatu.

Zmiana polega na zniesieniu obowiązku zgłoszenia porozumienia.

Zwolnieniach grupowych dla pewnej kategorii porozumień między

przedsiębiorstwami, tzw. blok wyłączeń – Rozporządzenie weszło w życie 1

stycznia 2001 r. – art. 9 Regulation 2658/2000, OJ 2000, L304/3 i art. 9

Regulation 2659/2000, OJ 2000, L304/7.

Porozumieniach o specjalizacji – porozumienia horyzontalne, mogące uzyskać

indywidualne zwolnienie na podstawie art. 81 (3) traktatu, a także podlegające

zwolnieniom grupowym.

Zakazie dyskryminacji zbiorowej i indywidualnej, wynikającej z nadużycia

dominującej pozycji przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstw na rynku. Niezgodne z

zasadami konkurencji i przynoszące szkodę wymianie towarowej jest

nadużywanie przez jedno lub kilka przedsiębiorstw dominującej pozycji na

obszarze wspólnego rynku lub znacznej jego części – art. 82 chroni

konkurentów, wymienia przykładowe zachowania uważane za nadużywanie

dominującej pozycji.

Nadużycia antykonkurencyjne polegają na osłabieniu przez

przedsiębiorstwo dominującej konkurencji na danym rynku

Bezprawne nadużycia – porozumienia o wyłączności, arbitralna

odmowa dostaw towarów, udzielanie rabatów za lojalność lub

rabatów stałych, stosowanie przez firmę dominującą

zróżnicowanych cen na ten sam produkt – art. 82 zabraniający

nadużywania monopolizacji na obszarze wspólnego rynku.

Kontroli koncentracji – Rozporządzenie Rady nr 1310/97 (OJ 1997, L180).

Koncentracja przedsiębiorstw polega na zwiększeniu ich rozmiarów przez

połączenie w jedno (fuzja, inkorporacja) lub wyłączną bądź wspólną kontrolę

(przejęcie udziałów).

Pomocy publicznej – art. 87 do 89 traktatu (dawne 92 – 94)

o Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw obejmuje środki

przeznaczone na wsparcie materialnych i niematerialnych inwestycji

32

oraz szkoleń, szerzenia wiedzy (np. prace badawcze) i usług w

dziedzinie doradztwa.

Inwestycje materialne rozumiane są jako tworzenie nowego

przedsiębiorstwa lub jego rozbudowa albo dokonanie

zasadniczych zmian w produkcji (racjonalizacja, restrukturyzacja,

modernizacja), jak i przejęcie przedsiębiorstwa, które zostało

zamknięte lub zostałoby zamknięte.

Inwestycje niematerialne są to wydatki związane z transferem

technologii w postaci nabycia praw patentowych, licencji, „how-

know” lub nieopatentowanej wiedzy technicznej

Pomoc „de minimis” – wielkość pomocy nie może przekroczyć

100 000 euro pieniężnego ekwiwalentu subwencji w okresie

trzech lat licząc od daty przyznania po raz pierwszy31.

9. Organy kontrolujące przestrzeganie zasad konkurencji.

Państwa członkowskie w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę

Gospodarczą oraz Konwencji dotyczącej wspólnych organów wspólnot europejskich32

wyznaczyły szeroko rozumiane uprawnienia kontrolne:

Parlamentowi Europejskiemu - kontrola polega na przeprowadzaniu dyskusji

nad przedstawionymi przez Komisję ogólnymi, rocznymi sprawozdaniami z jej

działalności, zadawaniu pytań Komisji i Radzie, ustosunkowywaniu się do

decyzji politycznych tych organów wg art. 189 i 200 traktatu33.

Radzie – zgodnie z art. 83 i 89 traktatu, Rada opierając się na propozycjach

Komisji, po konsultacjach z Parlamentem wydaje przepisy wykonawcze do

dyspozycji zawartych w art. 81, 82, 87, 88 w celu realizacji zasad w nich

określonych.

31 J. Bieliński, Z. Brodecki, K. Domachowska, Konkurencja, a Lexis, 200432 K. Michałowska, Traktat zjednoczeniowy głównych organów wspólnot europejskich, „Państwo i Prawo” 1969, nr 4 – 5, 33 J. Tyranowski, Prawo europejskie. Zagadnienia instytucjonalne z uwzględnieniem traktatu amsterdamskiego, Poznań, 1999, s. 44 – 45

33

Trybunałowi Sprawiedliwości – czuwa nad przestrzeganiem reguł konkurencji.

Trybunał jest specyficznym sądem międzynarodowym, posiadającym funkcje

sądu konstytucyjnego i trybunału administracyjnego.

Zadania Trybunału Sprawiedliwości:

Zapewnienie przestrzegania prawa w interpretacji i stosowaniu postanowień

traktatów i przepisów wydanych na ich podstawie;

Rozległa jurysdykcja nad innymi organami Wspólnoty, państwami

członkowskimi, osobami fizycznymi i prawnymi oraz nad funkcjonariuszami

i innymi pracownikami zatrudnionymi w instytucjach Wspólnoty;

Nakładanie sankcji, kontrola nad karami pieniężnymi wymierzonymi przez

Komisję, uchylanie kar;

Wydawanie opinii zgodnie z art. 300;

Rozstrzyganie sporów: prawno-konstytucyjnych, prawno-administracyjnych,

orzeczeń prejudycjalnych34;

Sądowi I Instancji – instytucja sądowa przy Trybunale Sprawiedliwości, czuwa

nad przestrzeganiem reguł konkurencji. Sąd I Instancji został powołany przez

Radę na wniosek Trybunału (art. 225) – Decyzja Rady nr 88/591 z 1998 r.35

Uprawnienia Sądu I Instancji:

Rozstrzyganie sporów między Wspólnotą a jej funkcjonariuszami (art. 236),

skarg wniesionych przeciwko Komisji przez przedsiębiorstwa lub związki

przedsiębiorstw o naruszenie postanowień traktatu EWWiS, które dotyczą

przepływu pracowników i usług, oraz spory o stosowanie prawa konkurencji.

Orzekanie w sprawach wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne o

naruszenie reguł stosowanych do przedsiębiorstw (art. 81, 82) na podstawie

zarzutu co do legalności aktu prawnego (art. 232) oraz w odniesieniu do

pomocy publicznej.

34 A. Zawidzka, Rynek wewnętrzny wspólnoty europejskiej a interes publiczny, WPiPG, 200535 Council Decision 88/591 Establishing a Court of First Instance of the European Communities, (w:) Selected Instruments Relating to the Organization, Jurisdiction and Procedure of the Court, Luxemburg, 1993, s. 53 – 57

34

Rozpoznawanie powództw odszkodowawczych z art. 235 przeciwko

Wspólnocie, jeśli są związane ze skargami na bezczynność organów lub

nieważność aktów prawnych, w których jest właściwy, a także sprawy z

zakresu prawa antydumpingowego i antysubwencyjnego, z wyłączeniem

spraw wnoszonych przez państwa członkowskie i organy Wspólnoty.

Sprawy wnoszone o odszkodowanie, spory pracownicze, sprawy wnoszone

na podstawie klauzul arbitrażowych.

Sprawy wnoszone przez państwa członkowskie, instytucje Wspólnot i przez

Europejski Bank Centralny.

Komisji – czuwa nad przestrzeganiem reguł konkurencji. Jest to organ

zapewniający funkcjonowanie i rozwój wspólnego rynku.

Zadania komisji:

Nadzór nad przestrzeganiem przez państwa członkowskie oraz osoby

fizyczne i prawne postanowień traktatu i środków podjętych na jego

podstawie (art. 211)

Wydawanie przepisów wykonawczych i interpretacyjnych.

Podejmowanie działań zmierzających do ochrony konkurencji we

Wspólnocie (art. 85 i 86)

Prowadzenie badań w sprawach o naruszenie art. 81 i 82, a w przypadku

stwierdzenia występowania naruszeń podejmowanie środków zmierzających

do ich zaprzestania i przywrócenia stanu poszanowania postanowień prawa

wspólnotowego. Podejmowanie decyzji, wydanie zaleceń, nałożenie kar

pieniężnych.

Wydawanie decyzji w sprawach o naruszenie zasad konkurencji:

o Nakazujące położenia kresu naruszeniom reguł konkurencji, nakładające

kary grzywny czy inne kary pieniężne na winnych takich naruszeń (art. 3

Rozporządzenia);

o Stwierdzające brak podstaw do zastosowania art. 81 (1), bądź

przyznające wyłączenie spod rygorów tego przepisu na podstawie art. 81

(3) (art. 4 – 6 Rozporządzenia);

35

o Rozstrzygające kwestie proceduralne w stosunkach między Komisją a

stronami postępowania.

W sprawach o naruszenie konkurencji Komisja ma za zadanie:

o Wymierzanie kar pieniężnych w odniesieniu do karteli – poważne

naruszenie konkurencji to zarówno tajne (ciche) kartele tworzone w celu

ustalania cen, kontyngentów, podziału rynku, jak też zakazy eksportu i

importu towarów.

o Kontrolować koncentrację między przedsiębiorstwami. Postępowanie

wszczęte przez Komisję w sprawie koncentracji kończy się wydaniem

decyzji, w której się stwierdza, że zamiar połączenia przedsiębiorstwa

jest zgodny ze wspólnym rynkiem, a w przypadku joint venture

wskazanym w art. 2 (4) rozporządzenia, że spełnia warunki określone w

art. 81 (3) albo wydaniem decyzji uznającej koncentrację za niezgodną

ze wspólnym rynkiem (art. 8 (2) i (3) Rozporządzenia). Komisja może

wydawać jak też odwołać decyzje.

o Nakładanie grzywny w wys. od 1000 do 50000 euro w przypadku:

Niezgłoszenia koncentracji, objętej obowiązkiem zgłoszenia,

Udzielenia nieprawdziwych informacji na żądanie Komisji lub

odmówienia dostarczenia informacji w wyznaczonym terminie,

Udzielenia nierzetelnych informacji lub mylących,

Okazania niepełnych ksiąg lub rejestrów handlowych w toku

postępowania wyjaśniającego lub odmówienia poddania się

takiemu postępowaniu

Decyzje Komisji wydane w sprawach o naruszenie konkurencji, nakładające na

osoby prawne lub fizyczne zobowiązania pieniężne, podlegają wykonaniu w trybie

postępowania cywilnego obowiązującego w państwie, na którego obszarze decyzje są

egzekwowane zgodne z art. 256. Wykonanie decyzji może być zawieszone tylko przez

Trybunał36.

36 W. Orłowski, Koszty i korzyści członkowstwa w Unii Europejskiej, Case, 2000

36

Rozdział II

Rozwój oraz konkurencyjność międzynarodowa małych i

średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej

1. Konkurencyjność – zagadnienia ogólne.

Konkurencyjność to potencjał pozwalający na wygrywanie konkurencji, zarówno

na poziomie jednostek, jak i przedsiębiorstw czy całych gospodarek.

Konkurencyjność przedsiębiorstwa można traktować jako zdolność podmiotu

gospodarczego do uzyskiwania lepszych wyników ekonomicznych (zyski, obroty,

wskaźniki ekonomiczne – EVA, udział w rynku) w porównaniu z innymi podmiotami

działającymi w danym sektorze.

Konkurencyjność (tj. bycie konkurencyjnym) jest dominującym credo. Za

najlepszy wybór uważa się utrzymanie i zwiększenie konkurencyjności firm i

gospodarki „narodowej”.

Do pojawienia konkurencyjności przyczyniła się globalizacja. Konkurencyjność

stała się podstawowym celem przemysłowców, bankierów i handlowców. Zwolennicy

credo konkurencyjności są głęboko przekonani, że konkurencyjna gospodarka

rynkowa jest jedynym skutecznym rozwiązaniem problemów i wyzwań, przed którymi

stoją gospodarki i społeczeństwa na świecie.

Im większa jest konkurencyjność firmy, regionu czy kraju, tym większa jest jego

szansa na przetrwanie. Brak konkurencyjności oznacza wykluczenie z rynku, utratę

władzy nad przyszłością i podporządkowanie się dominacji silniejszych. Indywidualny

i zbiorowy społeczno-gospodarczy dobrobyt , autonomia regionu, bezpieczeństwo i

niepodległość kraju czy kontynentu zależą od stopnia jego konkurencyjności.

Pomimo swojej popularności, konkurencyjność daleko jest od tego, aby stać się

skutecznym i dobrym rozwiązaniem obecnych problemów nowego „globalnego

37

świata” i naszych społeczeństw. Przesadne konkurowanie jest nawet źródłem

niepożądanych, przewrotnych efektów37.

2. Pozycja konkurencyjna przedsiębiorstwa na rynku.

Pojęcie konkurencyjności używane jest do oceny efektów działalności różnych

systemów gospodarczych, głównie przedsiębiorstw, produktów, sektorów, regionów

oraz gospodarki narodowej. Pojęcie konkurencyjności odnosi się do czynników

produkcji zgrupowanych w danym przedsiębiorstwie, regionie lub kraju.

W drugim ujęciu konkurencyjność określa potencjalne możliwości osiągnięcia

konkurencyjności wynikowej przy zastosowaniu dostępnych czynników produkcji,

skoncentrowanych w danym miejscu. Trzecie pojęcie konkurencyjności odnosi się do

warunków funkcjonowania gospodarki stwarzanych przez ustrój gospodarczy

poszczególnych krajów. W tym ujęciu mówi się o krajach, o wysokiej

konkurencyjności, czyli o krajach, w których rozwiązania systemowe maksymalnie

ograniczają tendencje monopolistyczne i stymulują konkurencję wewnętrzną i

zewnętrzną. Tak, więc konkurencyjność wynikowa może dotyczyć:

poszczególnych produktów i /lub usług

rynków

jednostek strategicznych

przedsiębiorstw

sektorów

gospodarki regionów

gospodarki narodowej

międzynarodowych bloków gospodarczych

Główną rolę w procesie konkurencji ma konkurencyjność przedsiębiorstw, która

zdeterminowana jest przez konkurencyjność poszczególnych produktów i/lub usług

37 M. J. Radło, Wyzwania konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej, Warszawa, 2003

38

wytwarzanych i sprzedawanych na rynkach, na których operuje, a w sumie poprzez

konkurencyjność strategicznych jednostek biznesu, które posiada. Na konkurencyjność

przedsiębiorstw duży wpływ ma konkurencyjność sektorów, a także konkurencyjność

gospodarki określonych krajów, która jest zbiorem sektorów.

Przedsiębiorstwo zdywersyfikowane może mieć w swoim portfelu produkty

konkurencyjne oraz niekonkurencyjne (np. produkty zdobywające rynek lub

wycofywane z rynku). Ten sam produkt na jednym rynku może być konkurencyjny, na

innych natomiast nie. Dlatego konkurencyjność określa się dla danego produktu, na

danym rynku i w danym okresie.

Z produktami i / lub rynkami związane jest pojęcie jednostek strategicznych

(SJB), stanowiących część oferty przedsiębiorstwa, która jest bezpośrednio powiązana

z rynkiem oraz dysponująca dużą autonomią (np. własnym budżetem). Jednostki

strategiczne wyodrębniane są dla wybranych produktów lub ich grup, określonych

rynków, lub ich grup.

Konkurencyjność produktów i rynków danego przedsiębiorstwa (jednostek

strategicznych) ważona jest ich udziałami w całkowitym przychodzie

przedsiębiorstwa.

Konkurencyjność przedsiębiorstwa oceniana jest z punktu widzenia: odbiorców,

zarządu przedsiębiorstwa, właścicieli przedsiębiorstw, pracowników, potencjalnych

inwestorów, banków, dostawców, centrum gospodarczego38.

Odbiorcy określają konkurencyjność poszczególnych ofert, w celu wyboru takiej,

która reprezentuje dla danego odbiorcy najwyższą wartość. Odniesienie stanowią

oferty innych przedsiębiorstw. Zarząd przedsiębiorstwa ocenia własną

konkurencyjność realną i potencjalną na tle sektora, tendencję jej zmian oraz czynniki

determinujące tą konkurencyjność. Pozycja konkurencyjna określana jest na podstawie

ocen konkurencyjności poszczególnych produktów oraz rynków (Strategicznych

Jednostek Biznesu). Ich celem jest opracowanie skutecznej strategii konkurencji oraz

skutecznej strategii wzrostu.

Konkurencyjność wybranych przedsiębiorstw, sektorów, regionów oraz

czynników produkcji badana jest również z makroekonomicznego punktu widzenia.

38 K. Kokocińska, Źródła konkurencyjności przedsiębiorstw i instytucji w warunkach globalizacji rynków, a AEP, 2003

39

Celem badań przeprowadzonych przez rząd i agendy rządowe jest opracowanie i

realizacja odpowiedniej polityki gospodarczej służącej stymulowaniu wzrostu

gospodarczego, wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, itp.

Metody oceny konkurencyjności z punktu widzenia przedsiębiorstw.

Ze względu na zakres analizy, metody konkurencyjności można podzielić na:

Bazujące na ocenie efektów działalności przedsiębiorstwa – polega na

zastosowaniu dwóch wskaźników: udziału firmy na rynku i poziomu

rentowności. Udział firmy na rynku przedstawia stopień dostosowania firmy do

preferencji odbiorców, w tym także ceny. Im większy udział firmy w danym

segmencie rynku, tym lepsze dostosowanie firmy do systemu wartości

charakterystycznego dla danego segmentu rynku.

Drugim wskaźnikiem oceny jest rentowność. Nie można wysoko oceniać pozycji

konkurencyjnej przedsiębiorstwa w przypadku wysokiego udział w rynku (nawet

pozycji lidera) i jednocześnie ujemnej rentowności w długim okresie czasu.

Wtedy wysoki udział w rynku jest sztucznie podtrzymywany przez dumping.

Ujemna lub niska rentowność świadczy także o niedostosowaniu zasobów firmy

do konkurencji w danym sektorze. Jednak znacząco wyższa rentowność danej

firmy w długim okresie, mimo znacznie niższego udziału w rynku może

oznaczać silniejszą i bardziej stabilną pozycję konkurencyjną tej firmy – w tej

sytuacji firma ma możliwość obniżki cen i wzrostu swego udziału w rynku.

Bazująca na ocenach porównawczych cech najistotniejszych z punktu widzenia

odbiorców – powstała w oparciu o czynniki decydujące o wyborze oferty przez

przedsiębiorstwa przez klientów i ich wagi (znaczenia) w podejmowaniu decyzji.

Jeżeli założymy, ze w danym segmencie rynku, w danym okresie najistotniejsze

dla wyboru ofert są np. jakość, cena oraz serwis – to ocena konkurencyjności

danej jednostki strategicznej (SJB) będzie polegała na porównaniu jakości, cen i

serwisu danego przedsiębiorstwa w porównaniu tych samych czynników oferty

przedsiębiorstw konkurencyjnych. Metoda ta głównie ocenia nie tyle

konkurencyjność samego produktu / usługi lecz przyczyny tej konkurencyjności.

40

Konkurencyjność jest skutkiem odpowiedniego kształtowania czynników

decydujących o wyborze przez odbiorców (segment) określonej oferty, a

rezultatem konkurencyjności jest udział w rynku.

Bazujące na ocenach czynników produkcji przedsiębiorstwa (ocenie zasobów) –

polega na poddaniu oceny czynniki produkcji istniejące w danym

przedsiębiorstwie. Analizy porównawcze dotyczą umiejętności siły roboczej

danego przedsiębiorstwa, jej kosztów, umiejętności technologicznych,

marketingowych, zarządzania, zasobów finansowych, lokalizacji, kontaktów itd.

Jest ona szczególnie właściwa do oceny potencjalnej konkurencyjności

poszczególnych przedsiębiorstw. Określa zdolność firmy do śledzenia zmian

preferencji rynku oraz zdolności dostosowania się do tych zmian czyli:

wprowadzania nowych produktów, promocji, zmian w zarządzaniu, także dla

firm zdywersyfikowanych – firma, która reprezentuje odpowiedni, bardziej

zrównoważony portfel produktów i rynków (w oparciu o analizę portfela

produktów BCG), reprezentuje wyższą konkurencyjność.

Metody mieszane – metody te bazują na ocenie efektów działań

konkurencyjnych przedsiębiorstwa oraz na ocenach porównawczych cech

istotnych dla odbiorców, jak też na ocenach czynników produkcji (zasobów).

Przykładem metod mieszanych są metody portfolio, a także metody kluczowych

czynników sukcesu firmy. W modelu BCG siła konkurencyjna oceniana jest w

porównaniu do pozycji lidera. Jest to stosunkowo ostre kryterium – w

ustabilizowanym oligopolu druga, lub trzecia pozycja na liście zapewnia wysoką

stopę zysku i stabilną, wysoką pozycję konkurencyjną. Metoda kluczowych

czynników sukcesu pozwala na syntetyzowanie wielu parametrów i określenie

ich wagi39.

3. Innowacyjność przedsiębiorstw.

39 M. J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa, a TNOiK, 2005

41

Konkurencyjność przedsiębiorstw jest uwarunkowana wieloma czynnikami o

charakterze zewnętrznym i wewnętrznym. Do pierwszej grupy czynników można

zaliczyć np. politykę państwa oraz innych instytucji ściśle związanych z

funkcjonowaniem przedsiębiorstw, stan infrastruktury materialnej i intelektualnej,

relacje z kontrahentami i konkurentami. Druga grupa czynników obejmuje sposób

zarządzania, posiadany kapitał obrotowy, nowoczesne techniki i technologie, jakość

wytwarzanych produktów40.

Szczególne miejsce wśród czynników warunkujących konkurencyjność

przedsiębiorstw zajmują innowacje. Decydują one nie tylko o tempie i kierunkach

rozwoju gospodarczego, ale też w znacznym stopniu wyznaczają formy i strukturę

międzynarodowej współpracy przedsiębiorstw. Są zatem czynnikiem determinującym

międzynarodową konkurencyjność przedsiębiorstw. Tempo i zakres kreowania oraz

wdrażania innowacji decyduje obecnie o przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstw.

Na znaczenie innowacji jako źródła przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw

wskazują autorzy wielu prac teoretycznych, w tym m.in. J. Kay, G. Hamel, C. K.

Prahalad, M. Porter, H. Simon i inni.

Wśród koncepcji źródeł przewagi konkurencyjnej na szczególną uwagę zasługują

koncepcje J. Kaya i G. Hamela, C. K. Prahalada. Według J. Kaj’a firma osiąga sukces

wtedy, jeżeli prawidłowo rozpoznaje swoje zdolności i wybierze rynek najlepiej do

nich dostosowany. Natomiast do podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej

zaliczył on architekturę, reputację, innowacje i zasoby strategiczne. Innowacje mogą

dotyczyć produktu, technologii lub systemów organizacji i zarządzania. Z punktu

widzenia oryginalności wyróżnił on innowacje oryginalne oraz imitacje. Pierwsze z

nich są źródłem długotrwałej przewagi konkurencyjnej, natomiast imitacje pozwalają

na uzyskanie nietrwałej przewagi. Choć innowacje oryginalne stanowią podstawę

przewagi konkurencyjnej, to należy stwierdzić, że często trudno ją zachować na

własność. Istnieje wiele możliwości naśladownictwa, co sprawia, że w wielu

przypadkach pionier danej innowacji nie osiąga efektów rynkowych, lecz są one

udziałem wielu firm .

40 P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa, 1992

42

Druga koncepcja źródeł przewagi konkurencyjności, opracowana przez G.

Hamela i C. K. Prahalada, zwraca uwagę również na rolę innowacji. Autorzy

koncepcji twierdzą, iż wykreowanie w przedsiębiorstwie kluczowych kompetencji

pozwala mu zdobyć długotrwałą przewagę konkurencyjną. Nowatorskie kompetencje

przedsiębiorstw inicjują rozwój nowych branż oraz nowych rynków zbytu. Tworzenie

kluczowych kompetencji rozpoczyna się z wyprzedzeniem 5-10 lat w stosunku do

obecnych produktów i technologii. Źródłem kluczowych kompetencji są nie tyle nowe

technologie, co nowe koncepcje zaspakajania potrzeb odbiorców. Koncepcja ta została

skierowana ku przyszłości. Zakłada, iż rośnie tempo zmian społecznych

powodujących powstawanie nowych dziedzin, nowych potrzeb oraz głębokie zmiany

w sektorach tradycyjnych. Utrzymanie tradycyjnych reguł gry nie zapewni

przedsiębiorstwu sukcesu. W związku z czym należy dążyć do pozycji lidera poprzez

kreowanie nowych produktów i usług. Należy więc stwierdzić, iż zgodnie z

przedstawioną koncepcją, podstawą kreowania kluczowych kompetencji

przedsiębiorstwa jest innowacyjność, wyrażająca się w budowaniu określonych

dziedzin badań, gromadzeniu projektów dla uzyskania mistrzostwa w produkcji i

sprzedaży produktów, które dają firmie pozycję lidera rynkowego w długim okresie.

Na kluczową rolę innowacyjności wśród źródeł przewagi konkurencyjnej zwrócił

uwagę również M. Porter. Twierdzi on, że firmy osiągają przewagę konkurencyjną

przez działania innowacyjne. Dążą do innowacji w jej najszerszym rozumieniu,

zarówno w znaczeniu nowej techniki, jak i nowych sposobów postępowania.

Dostrzegają nową podstawę konkurowania albo ulepszają istniejące już sposoby

konkurowania41.

Biorąc pod uwagę powyższe koncepcje i wyniki badań, można przyjąć

innowacyjność za podstawę budowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw.

Znalazło to odzwierciedlenie w wielu koncepcjach strategii przedsiębiorstwa. Jedną z

nich jest strategia wzrostu przedsiębiorstwa opisana w macierzy H.I. Ansoffa produkt-

rynek. Zasadniczym warunkiem jej realizacji jest innowacyjność produktowa i

technologiczna. Należy jednak zauważyć, iż obecnie zwraca się coraz większą uwagę

na innowacje nie zaliczane do innowacji technicznych, a więc na innowacje w

41 M. Porter, op cit.

43

systemie zarządzania, w dziedzinie ochrony środowiska, innowacje społeczne. Jak

twierdzi P. Drucker innowacje tego typu wywierają określony wpływ na szeroko

pojętą organizację i mogą stać się integralną czynnością utrzymującą przy życiu nowe

organizacje, gospodarkę i społeczeństwo . Słusznie uważa się, że innowacyjność

powinna stać się dzisiaj główną siłą kreatywną każdej organizacji, wpisaną na trwale

w jej system zarządzania i kulturę . Taki jest wymóg efektywnego funkcjonowania

przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.

Tempo i zakres kreowania oraz wdrażania innowacji decyduje obecnie o

przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstw. Również dla przedsiębiorstw i gospodarki

polskiej, innowacje są warunkiem koniecznym do uzyskania w przyszłości korzystnej

pozycji w gospodarce światowej. Do pozostałych czynników konkurencyjności

zaliczono czynniki o charakterze ekonomiczno-finansowym (koszty, inwestycje, ceny)

oraz konkurencję poprzez kadry menedżerskie, doskonałą organizację i zarządzanie42.

Mimo, iż w świadomości przedsiębiorstw polskich istnieje potrzeba ciągłego

wprowadzania innowacji, to jednak nie znajduje ona bezpośredniego przełożenia na

działania praktyczne.

Porównując bowiem poziom innowacyjności polskiej gospodarki i

przedsiębiorstw, można zauważyć znaczne dysproporcje w porównaniu z krajami

wysoko rozwiniętymi.

Bariery innowacyjności występujące wewnątrz polskich przedsiębiorstw, jak i w

ich otoczeniu wskazują na konieczność prowadzenia odpowiednio ukierunkowanej

polityki gospodarczej, zwłaszcza przemysłowej i proinnowacyjnej, przyjaznej dla

przedsiębiorstw poszukujących i wdrażających innowacje.

4. Strategia Lizbońska.

W UE zaczęto mówić o strategii dla małych i średnich przedsiębiorstw na

początku lat 90. Wówczas po raz pierwszy skoordynowano działania mające na celu

poprawę klimatu ekonomicznego, w którym funkcjonują najmniejsze firmy,

42 G. Hamel, C. H. Prahalad, Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press, Warszawa, 1999

44

przedsięwzięto różnorodne formy wsparcia tego sektora. Przepisy dotyczące małych i

średnich firm ujednolicono i zliberalizowano, uproszczono systemy podatkowe,

wreszcie opracowano formy wsparcia szczególnie w zakresie eksportu i inwestycji.

4.1. Małe i średnie przedsiębiorstwa w Strategii Lizbońskiej.

Polityka wobec małych i średnich przedsiębiorstw jest niewątpliwie jedną z

priorytetowych polityk Unii Europejskiej. Przedsiębiorstwa te stanowią prawie 99%

ogółu firm działających w Unii, Europejskiej, zatrudniają około 65% siły roboczej

oraz wytwarzają blisko 60% produktu krajowego brutto całej Unii.

Ze względu na elastyczność w dostosowywaniu się do zmieniających się

warunków rynkowych małe i średnie przedsiębiorstwa decydująco wpływają na

rozwój ekonomiczny krajów Unii. Uważane są za główną siłę promującą

konkurencyjność przemysłu wspólnotowego oraz jego zdolność do penetrowania

rynków krajów trzecich.

W Unii Europejskiej działa niemal 20 mln małych i średnich przedsiębiorstw, a

w całym Europejskim Obszarze Gospodarczym (państwa członkowskie UE oraz

Norwegia, Liechtenstein i Islandia) oraz w Szwajcarii - 20,5 mln.

MSP mają strategiczne znaczenie dla polityki zatrudnienia UE - generują 2/3 miejsc

pracy. Unia Europejska uznaje sektor MSP za źródło konkurencyjności europejskiej

gospodarki i źródło wzrostu gospodarczego. MSP przyczyniają się do

urzeczywistniania rynku wewnętrznego poprzez rozwój kontaktów

międzynarodowych, poprawę sytuacji konsumentów w UE, powstawania i wdrażania

innowacji technologicznych, a tym samym – do poprawy warunków życia,

zatrudnienia, wydajności i konkurencyjności.

Celem Strategii lizbońskiej jest przekształcenie UE w najbardziej

konkurencyjną opartą na wiedzy gospodarkę w świecie, zdolną do utrzymania

zrównoważonego wzrostu gospodarczego, stworzenia większej liczby lepszych

miejsc pracy oraz zachowania spójności społecznej.

45

W Strategii zawarto wiele działań, których celem jest wzmocnienie zdolności

konkurencyjnej gospodarki europejskiej. Skupia się na czterech podstawowych

kwestiach:

innowacyjność

liberalizacja

przedsiębiorczość

spójność społeczna.

Główne miejsce w Strategii zajęła kwestia zwiększenia dynamiki

przedsiębiorczości w Europie. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw jest podporą

europejskiej gospodarki i najważniejszym źródłem miejsc pracy. Toteż rozwój

przedsiębiorczości musi stać się głównym elementem postulowanych w Lizbonie

reform.

Działania prowadzące do realizacji deklaracji Lizbony zakładają konieczność

kontynuowania wysiłków na rzecz obniżenia kosztów prowadzenia działalności

gospodarczej i wyeliminowania zbędnej biurokracji, która poważnie utrudnia

funkcjonowanie małych średnich przedsiębiorstw. Należy promować

przedsiębiorstwa rozpoczynające działalność gospodarczą. Ponadto na każdym etapie

nauczania powinna być wprowadzana większa liczba zajęć, których celem jest

kształtowanie przedsiębiorczości młodych ludzi, którzy wkrótce wejdą na rynek

pracy. Postuluje się także poprawę dostępu małych i średnich przedsiębiorstw do

instrumentów finansowych, zwłaszcza kapitału początkowego i tzw. mikro-

pożyczek. Aby podnieść poziom innowacyjności środowiska gospodarczego,

przewiduje się ułatwienie dostępu do nowych technologii, promowanie idei

innowacyjności i badań oraz reformę systemu edukacji i systemu szkoleń

zawodowych, aby umożliwić podniesienie kwalifikacji zawodowych młodzieży.

Równie mocno podkreślono potrzebę podjęcia wielu działań stymulujących rozwój

nowych elektronicznych form prowadzenia działalności gospodarczej, jak np.

marketing, rozwój produktu, logistyka, dystrybucja towarów.

Rada Europejska zaapelowała o przyjęcie, na podstawie otwartej metody

koordynacji, uporządkowanych reguł w takich kwestiach, jak:

46

czas, koszty związane z utworzeniem firmy oraz wartość zainwestowanego

kapitału ryzyka,

przedsiębiorcza, innowacyjna i otwarta Europa wraz z Wieloletnim Programem

na rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości na lata 2001-2005,

opracowanie karty małych i średnich przedsiębiorstw, której postanowienia

zobowiązywałyby państwa członkowskie do ukierunkowania instrumentów

ekonomicznych i prywatnych na małe przedsiębiorstwa oraz do odpowiedniego

reagowania na ich potrzeby,

przegląd instrumentów finansowych Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz

Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, tak aby wspierały one tworzenie

małych przedsiębiorstw, przedsiębiorstw działających w sferze zaawansowanej

technologii oraz mikro-przedsiębiorstw, jak również sprzyjały innym

inicjatywom tzw. kapitału ryzyka,

konsultowanie proponowanych regulacji prawnych, ocena ich funkcjonowania

oraz wprowadzenie schematów kodyfikowania i przyswajania ustawodawstwa

wspólnotowego, a także wprowadzenie systemu analiz ex post ustawodawstwa,

ze względu na konieczność zapewnienia przedsiębiorstwom działania w

warunkach jasnych, prostych i skutecznych regulacji prawnych,

poprawienie poziomu, większa terminowość oraz pełniejsza dostępność

informacji statystycznych potrzebnych do dostosowywania w dziedzinach o

fundamentalnym znaczeniu dla polityki przedsiębiorstw.

Dokumenty programowe dotyczące małych i średnich przedsiębiorstw.

Program pracy Komisji Europejskiej na lata 2000-2005 - polityka KE wobec

przedsiębiorstw.

Commsision Staff Working Paper "Towards Enterprise Europe. Work

programme for enterprise policy 2000-2005", SEC(2000)771, Brussels,

08.05.2000

IV Wieloletni Program dla Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości 2001-2005.

Council Decision of 20 December 2000 on a multiannual programme for

47

enterprise and entrepreneurship, and in particular for small and medium-sized

enterprises (SMEs) (2001-2005) (2000/819/EC)

Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw (European Charter for Small

Enterprises)43

Raporty oceniające stan realizacji strategii lizbońskiej w odniesieniu do sektora MSP.

Report from the Commssion "European Charter for Small Enterprises - Annual

Implementation Report", COM(2001)122, Brussels, 07.03.2001

Report from the Commssion to the Council and the European Parliament "Report

on the implementation of the European Charter for Small Enterprises",

COM(2002)68, Brussels, 06.02.2002

Informacja Komisji Europejskiej na temat realizacji strategii lizbońskiej w

odniesieniu do sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Communication from the Commission to the Council and the European

Parliament "Sustaining the commitments, increasing the pace", COM(2001)641,

Brussels, 08.11.2001

Raport Komisji Europejskiej na temat działań podejmowanych przez Unię

Europejską na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw.

Report from the Commission to the Council, the European Parliament, the

Economic and Social Committee and the Committee of Regions "Creating an

entreprenuerial Europe. The activities of the European Union for small and

medium-sized enterprises", COM(2001)98, Brussels, 01.03.2000

Informacja Komisji Europejskiej na temat wyników benchmarkingu w

odniesieniu do sektora MSP. Commission Staff Working Paper "Benchmarking

Enterprise Policy: Results from the 2001 Scoreboard", SEC(2001)1900, Brussels,

21.11.2001

Dostęp przedsiębiorstw do środków finansowych - dokument roboczy Komisji

Europejskiej.

43 "Strategia lizbońska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy", UKIE

48

Commssion Staff Working Paper "Enterprises' access to finance",

SEC(2001)1667, Brussels, 19.10.2001

5. Stanowisko Polski wobec Strategii Lizbońskiej.

W dniu 2 lutego 2005 roku Komisja Europejska opublikowała Komunikat

będący wkładem do przeglądu śródokresowego Strategii Lizbońskiej. Jest to kolejny

dokument zawierający rekomendacje dla zmian Strategii Lizbońskiej, które

odpowiedziałyby na obecne wyzwania oraz pozwoliłyby na odniesienie sukcesu w

perspektywie roku 2010. Komisja Europejska przez kolejnych pięć lat począwszy od

roku 2005 z należytą powagą i zaangażowaniem będzie realizować działania, które

służyć mają wzrostowi konkurencyjności poszczególnych państw członkowskich oraz

całej Unii Europejskiej. Główne przesłanie Komisji Europejskiej powinno zachęcić

państwa członkowskie do wprowadzania reform na poziomie krajowym i tworzenia

ogólnospołecznego partnerstwa dla zmian44.

Polska z zadowoleniem przyjęła podział dokonany w Komunikacie Komisji

Europejskiej w zakresie działań służących realizacji Strategii Lizbońskiej, które

powinny zostać podjęte na poziomie wspólnotowym, narodowym oraz lokalnym

Jednocześnie Polska podkreśla, iż na poziomie wspólnotowym powinny być

realizowane tylko te działania, które pozostają w kompetencji Unii Europejskiej oraz

przynoszą istotną wartość dodaną. Przenoszenie pewnych działań na poziom

wspólnotowy nie może w żadnym stopniu zastępować konieczności przeprowadzania

reform na poziomie narodowym. Traktat Nicejski, Traktat Konstytucyjny oraz zasada

subsydiarności w bardzo konkretny sposób przewidują, jakie działania powinny być

realizowane na poziomie wspólnotowym uzyskując wsparcie z budżetu UE, a które

muszą być realizowane na poziomie narodowym w ramach krajowej polityki.

Oczywistym jest jednak, iż zarówno Komisja Europejska jak i Rada powinny mieć

możliwości pewnego nacisku na państwa członkowskie, tak aby realizowały one na

poziomie narodowym te działania i reformy, do których realizowania zobowiązały się

44 www.funduszestrukturalne.gov.pl

49

wobec pozostałych członków. Konieczne jest zapewnienie większej przejrzystości i

bezpośredniego przełożenia pomiędzy sferą deklaratywną zobowiązań a ich

wcielaniem w życie.

Pierwszoplanowym pakietem działań realizowanych na poziomie wspólnotowym

powinno być dokończenie budowy rynku wewnętrznego.

Polska zwraca uwagę na elementy, które utrudniają lub też uniemożliwiają

efektywne funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Chodzi tu w szczególności o

ograniczenia swobodnego przepływu pracowników, których utrzymywanie nie sprzyja

poprawie konkurencyjności gospodarki europejskiej. Polska opowiada się za jak

najszybszym zniesieniem ograniczeń w zakresie swobodnego przepływu pracowników

przez te państwa członkowskie UE, które stosują je na mocy Traktatu Akcesyjnego. W

związku z dyskusją nad Komunikatem Komisji Europejskiej o migracji zarobkowej z

państw trzecich, Polska podkreśla, iż potrzebę liberalizacji polityki dotyczącej

imigracji z państw trzecich powinno się rozważać dopiero po zniesieniu

wspomnianych ograniczeń. Zgodnie z zasadą “preferencji wspólnotowej” popyt na

pracę w państwach członkowskich powinien być zaspokajany w pierwszym rzędzie z

wykorzystaniem zasobów ludzkich dostępnych w nowych państwach członkowskich.

Imigracja z państw trzecich powinna jedynie uzupełniać unijny rynek pracy.

Ponadto konieczne jest wyeliminowanie barier w zakresie uznawania

kwalifikacji zawodowych, przepływu kapitału oraz towarów. W tym ostatnim

przypadku chodzi przede wszystkim o działania na rzecz rozwoju i promocji transakcji

handlowych, szczególnie międzynarodowych, dokonywanych za pośrednictwem

Internetu. Dodatkowo wspomogłoby to budowę społeczeństwa informacyjnego w UE,

przynosząc wymierne korzyści konsumentom wynikające m.in. ze spadku cen i

poszerzenia oferty45.

Ogromną zaletą priorytetowego potraktowania dokończenia budowy rynku

wewnętrznego jest możliwość realizowania większości działań przy minimalnym

wsparciu finansowym zarówno ze strony budżetu UE jak i budżetów narodowych.

Kwestia ta powinna być brana pod uwagę w dyskusji nad źródłami finansowania

mechanizmów służących realizacji Strategii Lizbońskiej.

45 M. J. Rodło, Wyzwania konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej, Fundacja ISP, Warszawa, 2003

50

Polska opowiada się za zapewnieniem odpowiedniego wsparcia dla działań

mających na celu rozwój projektów infrastrukturalnych na terenie całej Unii

Europejskiej, szczególnie w zakresie polityki spójności.

W związku z dalszym obniżaniem poziomu ochrony rynku unijnego oraz

odchodzeniem od ograniczeń administracyjnych, Polska pragnie podkreślić potrzebę

dokonywania ciągłej analizy sytuacji na rynku unijnym dla zapewnienia możliwości

szybkiego eliminowania zjawisk nieuczciwej konkurencji ze strony dostawców z

krajów spoza UE.

Jednocześnie należy podkreślić, że zagwarantowanie otwartej i konkurencyjnej

gospodarki wewnątrz i na zewnątrz Europy, pod kątem stworzenia bardziej

atrakcyjnych warunków do lokowania inwestycji, musi być powiązane z tworzeniem

właściwych rozwiązań regulacyjnych wspierających wdrożenie stosownych zmian na

rynku unijnym.

Polska dostrzega tendencję do nadawania priorytetowego znaczenia zwiększaniu

inwestycji w badania i rozwój. Polska zgadza się z takim podejściem, zwracając

jednak uwagę na współodpowiedzialność państw członkowskich za wzrost nakładów

na sektor B+R oraz wzrost efektywności tego sektora. Z budżetu wspólnotowego

powinny być natomiast finansowane przede wszystkim te działania, które przyczyniają

się do budowy Europejskiej Przestrzeni Badawczej, czyli koordynacja badań

realizowanych w różnych państwach członkowskich, mobilność naukowców, budowa

ogólnodostępnej infrastruktury badawczej oraz te projekty badawcze, które oprócz

kryterium doskonałości spełniają kryterium równorzędnego dostępu do środków

finansowanych na realizację projektów badawczych. Należy również zauważyć, iż

podmioty z nowych państw członkowskich wymagają swoistej akcji afirmacyjnej,

która pozwoli w większym zakresie niż do tej pory włączyć się im do współpracy, w

której dotychczasowe państwa członkowskie uczestniczą już od szeregu lat46.

Konieczne wydaje się podjęcie natychmiastowych działań, które pozwolą

osiągnąć cele zatrudnienieniowe w poszczególnych krajach oraz wzmocnią

instrumenty prozatrudnieniowe dające efekty w skali ogólnoeuropejskiej. W tym

kontekście wskazanym jest obok wsparcia dla zatrudnienia kobiet, osób starszych czy

46 J. Bieliński, Strategia Lizbońska a konkurencyjność gospodarki, CeDeWu, 2005

51

też młodzieży, prowadzenie działań skierowanych do osób z niskim wykształceniem,

osób niepełnosprawnych oraz innych wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem

społecznym. Działania te nie powinny ograniczać się jedynie do pomocy w

znalezieniu pracy. Równie ważne jest eliminowanie rozwiązań w obrębie systemów

zabezpieczenia społecznego, które mogą sprzyjać nieuzasadnionej dezaktywizacji

osób w wieku produkcyjnym, jak również osób nadal pracujących w wieku

poprodukcyjnym. Instrumentem, który może wspomagać przeprowadzanie

pożądanych zmian na poziomie państw członkowskich jest polityka strukturalna.

Wymaga to jednak zagwarantowania odpowiednich środków zarówno na fundusze

strukturalne, szczególnie na Europejski Fundusz Społeczny jak i politykę spójności.

Modernizacja systemów zabezpieczenia społecznego powinna dotyczyć nie tylko

obszaru zwiększania aktywności zawodowej i usuwania barier w zatrudnieniu, ale

także bardziej trafnego i skutecznego dostarczania usług społecznych. To w

konsekwencji powinno doprowadzić do racjonalizacji wydatków publicznych

ponoszonych na cele społeczne i zmniejszenia obciążeń podatkowych nałożonych na

pracę. Będzie to sprzyjać z kolei tworzeniu przez pracodawców nowych miejsc pracy.

Z drugiej strony, aktywna polityka rynku pracy powinna być sprzężona z polityką

wynagrodzeń, tak aby ich poziom nie powodował powstawania pułapki ubóstwa47.

Poprawa sytuacji na rynku pracy nie będzie możliwa bez intensyfikacji działań

na rzecz rozwoju zasobów ludzkich, w tym poprawy jakości i dostępności edukacji i

szkoleń, również w ramach upowszechniania idei uczenia się przez całe życie.

Jeden z dylematów, który jest stale obecny w dyskusji na temat Strategii

Lizbońskiej dotyczy wspierania przedsiębiorstw. Polska zgadza się z koniecznością

reform w zakresie pomocy publicznej. Kraje członkowskie, jak i ich partnerzy

regionalni, powinny mieć większe możliwości dot. wspierania sektora B+R, w

szczególności dla MSP – głównie dla firm nowopowstałych i innowacyjnych. Polska

podziela pogląd wyrażony w komunikacie KE, że wsparcie dla przedsiębiorstw

powinno koncentrować się na prorozwojowych kierunkach – w szczególności na

wspieraniu innowacji i MSP. Jednakże w niektórych przypadkach powinna zostać

utrzymana możliwość stosowania podejścia sektorowego. Ma to istotne znaczenie dla

47 J. Witkowska, Z. Wysokińska, Integracja europejska. Dostosowania w Polsce w dziedzinie polityk, Warszawa, 2004

52

właściwego planowania i wdrażania działań horyzontalnych, procesów

restrukturyzacyjnych oraz dla prawidłowego diagnozowania zmian strukturalnych w

przemyśle. Podstawowym założeniem powinno być udzielanie wsparcia w taki

sposób, aby nie zakłócać konkurencji w ramach Unii Europejskiej. Źle skierowana

pomoc publiczna nie rozwiązuje żadnych problemów. Odsuwa jedynie w czasie

podejmowanie niezbędnych, lecz niepopularnych działań (np. restrukturyzację

nieefektywnych przedsiębiorstw, które w innym przypadku nie mają perspektyw

rozwojowych), które im później realizowane, tym bardziej okazują się dotkliwe.

Pomoc publiczna nie może służyć utrzymywaniu nieefektywnych miejsc pracy.

Byłoby to sprzeczne z celem Strategii Lizbońskiej, którym jest tworzenie większej

liczby, lepszej jakości miejsc pracy. Z tego punktu widzenia pomoc publiczna

powinna być skierowana do przedsiębiorstw, które stanęły przed koniecznością

restrukturyzacji czy zmiany profilu, ale są zdolne do samodzielnego funkcjonowania

na rynku wewnętrznym. W efekcie udzielona pomoc umożliwi tym przedsiębiorstwom

dostosowanie się do zmian zachodzących na rynku.

Jednocześnie wskazane jest zachowanie możliwości wspierania podmiotów

realizujących zadania istotne społecznie jak np. polityka kulturalna luz zatrudnienie

osób niepełnosprawnych.

Problemem, o którym nie wolno zapominać w kontekście realizacji Strategii

Lizbońskiej jest zapewnienie w najbliższych latach podstaw do trwałego rozwoju

gospodarczego, który będzie zgodny z zasadą zrównoważonego rozwoju. Zdaniem

naszego kraju w kwestiach środowiskowych główny nacisk powinien zostać położony

na działania przynoszące korzyść zarówno gospodarce jak i środowisku. Państwa

członkowskie w najbliższych latach powinny skupiać się na wspieraniu wdrażania

nowych technologii środowiskowych, które często przynoszą redukcję kosztów, dzięki

ograniczeniu zużycia energii i surowców, powodują jednocześnie poprawę

konkurencyjności przedsiębiorstw oraz zmniejszenie jednostkowej emisji

zanieczyszczeń.

Na szczególną uwagę zasługują działania podejmowane w obszarze społecznym

obejmującym sprawy związane z zatrudnieniem, integracją społeczną oraz demografią

młodzieży (włącznie z równoważeniem życia zawodowego, prywatnego i rodzinnego)

53

podkreślając tym samym rolę tych kwestii w kontekście strategii realizowanych w

obszarze integracji społecznej i zatrudnienia oraz nowej Agendy Społecznej (Social

Agenda). Nie mniej ważny jest obszar obejmujący edukację i szkolenia w oparciu o

przyszłe cele systemów edukacji i szkoleń, które są istotnym elementem Strategii

Lizbońskiej, zmierzającym do zapewnienia atrakcyjności i skuteczności edukacji

młodych ludzi, a tym samym ograniczające wypadanie z systemu szkolnego oraz

ułatwiające przejście ze szkoły do życia zawodowego. Ponadto, istotny jest również

aspekt obywatelski obejmujący uczestnictwo młodych ludzi w życiu obywatelskim,

udział młodzieży w pracach wolontarystycznych i działalności stowarzyszeniowej.

Działaniem, które powinno otrzymać wsparcie z budżetu wspólnotowego jest

promowanie mobilności uczniów i studentów. Możliwości zdobywania edukacji w

innym państwie członkowskim, co z kolei umożliwia codzienny kontakt z

obywatelami tych państw jest potwierdzeniem sensowności integracji europejskiej i

przynosi ze sobą olbrzymią wartość dodaną dla przezwyciężania wzajemnych

uprzedzeń czy stereotypów. Jest elementem budowania od podstaw Wspólnej Europy.

Rozszerzenie o kraje, które m.in. w wyniku prawie półwiecznego podziału

kontynentu znajdują się na znacznie niższym poziomie rozwoju niż dotychczasowe

kraje UE-15, spowodowało wzrost różnic między regionami i krajami członkowskimi.

W wyniku rozszerzenia w 2004 r. liczba osób zamieszkujących regiony, których

poziom zamożności nie przekracza 75% średniej PKB per capita UE-25 wzrosła o 69

mln. Jednocześnie nowe kraje plasują się w dolnych przedziałach rankingów

osiągnięcia głównych wskaźników służących do oceny stanu realizacji Strategii

Lizbońskiej. Odnosi się to zwłaszcza do stopy zatrudnienia, która znacząco obniżyła

się w wyniku transformacji ich gospodarek na początku lat 90. Komisja w projekcie

nowego rozporządzenia ramowego dot. przyszłości polityki spójności wskazuje, że

należałoby stworzyć 4 mln nowych miejsc pracy w 10 nowych krajach członkowskich,

aby stopa zatrudnienia osiągnęła tę samą wartość co w krajach UE-15. Jednocześnie

Komisja podkreśla różnice między UE-10 i UE-15 w tym zakresie, jeśli chodzi o płeć i

kategorie wiekowe.

Polska programując wydatki z Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu

Spójności w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2007-2013 postawiła główny akcent

54

na unowocześnienie gospodarki i budowę podstaw do zwiększenia efektywności

polityki badawczej i naukowej.

Likwidowanie różnic w rozwoju gospodarczym przynosi wzrost

konkurencyjności całej Unii Europejskiej.

Głównym problemem w osiąganiu głównego celu Strategii jest zbyt wiele

priorytetów, które wielokrotnie są ze sobą sprzeczne a nie niedoskonałość metody

koordynacji i nadzoru w jej realizacji48.

6. Ochrona konkurencji.

6.1. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów powstał w 1990 roku jako Urząd

Antymonopolowy. Po przełomie politycznym w roku 1989, kiedy gospodarka oparta

została na mechanizmach wolnego rynku, 24 lutego 1990 roku uchwalono ustawę o

przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Stanowiła ona ważny element

programu reformy rynkowej. Struktura gospodarki, odziedziczona po systemie

centralnego planowania, charakteryzowała się bowiem wysokim poziomem

monopolizacji, co mogło w istotny sposób ograniczyć powodzenie transformacji

gospodarczej. W tej sytuacji szczególne znaczenie miało promowanie konkurencji i

przeciwdziałanie antyrynkowym zachowaniom monopolistów. Stąd też na mocy

ustawy powołano Urząd Antymonopolowy (UA), który rozpoczął działanie w maju po

uchwaleniu statutu przez Radę Ministrów. W tym roku również zaczęły funkcjonować

jego pierwsze delegatury.

Jako główne zadanie Urzędu wskazano przeciwdziałanie zawieraniu

antykonkurencyjnych porozumień i nadużywaniu pozycji dominującej na rynku oraz

kontrolę koncentracji przedsiębiorców. Kompetencje te były wielokrotnie zwiększane.

Istotna zmiana miała miejsce w 1996 roku, kiedy po reformie administracji centralnej

UA otrzymał swą obecną nazwę – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

48 M. Radło, Strategia Lizbońska. Konkluzje dla Polski, ISP, Warszawa, 2002

55

(UOKiK). Rozszerzono przy tym zakres jego działań o ochronę interesów

konsumentów. Jednocześnie Prezesowi Urzędu podporządkowano Głównego

Inspektora Inspekcji Handlowej49.

W 2000 roku Urząd rozpoczął monitorowanie pomocy publicznej udzielanej

przedsiębiorcom oraz nadzorowanie ogólnego bezpieczeństwa produktów.

Uchwalona 15 grudnia 2000 roku ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów

(weszła w życie w kwietniu 2001 roku) określiła zasady funkcjonowania całego

systemu ochrony konkurencji i konsumentów, w którym centralne miejsce zajmuje

Prezes UOKiK.

Wstąpienie do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 roku dla UOKiK

oznaczało przede wszystkim zakończenie procesu harmonizacji polskiego prawa

antymonopolowego i konsumenckiego z regulacjami unijnymi. Od dnia akcesji Urząd

działa w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN).

UOKiK definiuje pozycję rynkową przedsiębiorców, ocenia, czy określone

zachowanie jest zgodne z prawem, co wpływa na ich wiarygodność gospodarczą,

czasem giełdową. Postulat o niezależności Urzędu w pełni udało się zrealizować w

2001 roku, od kiedy Prezes UOKiK wybierany jest na pięcioletnią kadencję w drodze

konkursu, według określonych w ustawie kryteriów.

Misją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest podnoszenie

dobrobytu konsumentów poprzez ochronę i tworzenie warunków dla funkcjonowania

konkurencji. Dzięki tym działaniom wzmocniona zostaje konkurencyjność

przedsiębiorstw działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a poprzez to

Urząd przyczynia się do rozwoju gospodarczego Polski.

Wizją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest cieszący się

powszechnym autorytetem i zaufaniem wśród konsumentów i przedsiębiorców organ

ochrony konkurencji i konsumentów, którego praca przyczynia się do sukcesu

gospodarczego Polski oraz Unii Europejskiej.

  Misja i wizja Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów szczegółowo

przedstawiona jest w programie rozwoju Urzędu, określającym nadrzędne cele i

kierunki działania dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej.

49 pl.wikipedia.org/Urząd_Ochrony_Konkurencji_i_Konsumentow

56

6.1.1. Strategia Urzędu Ochrony Konkurencji.

Strategia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest ogólnym,

wieloletnim programem rozwoju Urzędu, określającym nadrzędne cele i kierunki

działania dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej, czyli misję oraz wizję jako oczekiwany

stan i docelowe efekty funkcjonowania Urzędu, a także sposoby realizacji celów i

zadań50.

Strategia przedstawia działania, które są niezbędne dla spełnienia misji i

realizacji wizji oraz osiągnięcia podstawowych celów funkcjonowania UOKiK, z

wykorzystaniem polskich jak i zagranicznych doświadczeń.

Realizacja określonych w Strategii celów i zadań kierunkowych:

doprowadzi do unowocześnienia działalności UOKiK – przy wykorzystaniu

standardów własnych oraz standardów organów ochrony konkurencji i

konsumentów państw Unii Europejskiej,

przyczyni się do lepszego zaspokojenia rosnących oczekiwań społeczeństwa,

przyczyni się do usprawnienia działania środowiska otoczenia biznesu w tym

działania przedsiębiorców na terenie Polski, podnosząc konkurencyjność

gospodarki Polski i UE.

Realizacja Strategii następowała będzie w ramach opracowanych dla wydzielonej i

określonej problematyki:

programów realizacji Strategii,

standardów działania UOKiK,

zasad postępowania w UOKiK.

Misją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest podnoszenie dobrobytu

konsumentów poprzez ochronę i tworzenie warunków dla funkcjonowania

konkurencji. Dzięki tym działaniom wzmocniona zostaje konkurencyjność

50 www.uokik.gov.pl

57

przedsiębiorstw działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a poprzez to

Urząd przyczynia się do rozwoju gospodarczego Polski.

Wypełniając misję UOKiK, poprzez swoją działalność, pozytywnie oddziałuje na

jakość życia obywateli Polski. Mając na uwadze, że wolna konkurencja jest podstawą

gospodarki rynkowej i stymuluje wzrost efektywności działania przedsiębiorców oraz

chroni interesy konsumentów, jej ochrona jest kluczowa dla rozwoju gospodarki

rynkowej.

Z tego też powodu UOKiK:

podejmuje decyzje oraz prowadzi postępowania w sposób umożliwiający

efektywne wypełnianie misji,

propaguje ideę konkurencji zarówno w Polsce jak i zagranicą.

Poprzez rzetelne wykonywanie obowiązków ustawowych UOKiK będzie:

wspierał rząd Rzeczypospolitej Polskiej w realizacji strategii gospodarczych

państwa,

wpływał na władze publiczne w celu uświadamiania zagrożeń wynikających z

antykonkurencyjnych lub antykonsumenckich działań przedsiębiorców oraz

ewentualnych działań państwa.

Wizją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest cieszący się

powszechnym autorytetem i zaufaniem wśród konsumentów i przedsiębiorców organ

ochrony konkurencji i konsumentów, którego praca przyczynia się do sukcesu

gospodarczego Polski oraz Unii Europejskiej.

Cele UOKiK oraz sposoby ich realizacji:

1. Profesjonalizm w działaniu Urzędu.

Cel osiągany poprzez:

stałe doskonalenie prowadzonej działalności UOKiK w zakresie promocji wiedzy

i perfekcjonizmu pracowników, jako najwyższej wartości Urzędu,

dbałość o obiektywizm i zachowanie niezależności politycznej w wydawanych

przez Urząd decyzjach,

58

stosowanie Kodeksu Etyki Służby Cywilnej,

doskonalenie warsztatu pracy w UOKiK,

prowadzenie i wykorzystywanie audytu wewnętrznego, którego zadaniem jest

pomoc Kierownictwu UOKiK w osiąganiu celów Urzędu.

2. Wysoka jakość podejmowanych decyzji oraz prowadzonych postępowań.

Wszelkie działania podejmowane przez pracowników Urzędu cechować musi dążenie

do najwyższej jakości. Skuteczność działalności UOKiK będzie oceniana przede

wszystkim przez pryzmat ilości prawomocnych decyzji zakończonych dla UOKiK

sukcesem.

Cele te muszą być osiągane poprzez:

utrwalanie kultury pracy zespołowej w UOKiK,

harmonijną współpracę i wymianę informacji między komórkami wewnętrznymi

Urzędu,

obiektywizm w prowadzonych postępowaniach i wydawanych decyzjach,

staranny, bezstronny, przejrzysty i zrozumiały dla stron sposób prezentowania

ustaleń będących wynikiem postępowań,

sporządzanie decyzji w terminach umożliwiających skuteczne zablokowanie

negatywnych zachowań przedsiębiorców,

nagłaśnianie decyzji.

3. Efektywna i oszczędna organizacja.

Organizacja UOKiK powinna zapewniać:

optymalne korzystanie z potencjału intelektualnego UOKiK,

efektywne wykorzystanie środków finansowych, stosownie do założonych celów

i wykonywanych zadań.

4. Kształtowanie etosu służby cywilnej, zapewnienie warunków indywidualnego

rozwoju i zadowolenia z pracy przy jednoczesnym zapewnieniu operacyjnej

sprawności UOKiK

5. Umacnianie roli Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w państwie

oraz promocja konkurencji poza granicami Polski.

UOKiK musi aktywnie oddziaływać na instytucje publiczne oraz przedsiębiorców w

Polsce m.in. poprzez:

59

propagowanie poszanowania dla prawa oraz piętnowanie przypadków naruszenia

prawa,

budowę kultury konkurencji w tym poprzez advocacy,

programy edukacyjne i informacyjne skierowane do konsumentów i

przedsiębiorców,

otwartość w informowaniu opinii publicznej o wynikach działań,

rozwijanie współpracy z mediami, centrami szkoleń i edukacji,

prowadzenie, organizowanie szkoleń,

skuteczną działalność publiczną na forum krajowym i międzynarodowym.

Mając na uwadze sukces polskiej transformacji gospodarczej oraz dążenie wielu

państw ukierunkowane na budowę gospodarek rynkowych, UOKiK wspierać

powienien rozwój konkurencji poza granicami Polski. W tym celu:

musi rozwijać współpracę z organami ochrony konkurencji innych państw,

musi służyć jako przykład instytucji wspierającej proces przemian

demokratycznych,

musi uczestniczyć i kreować inicjatywy międzynarodowe ukierunkowane na

promowanie zasad rynkowych i ochrony konkurencji, a także podnoszenie

poziomu wiedzy i świadomości konsumentów.

Programy realizacyjne Strategii obejmują:

politykę kadrową, w tym m.in. określenia zasad zatrudniania, szkolenia i rozwoju

oraz wiązania pracowników z UOKiK (odpowiedzialny wydział kadr),

politykę wynagradzania i premiowania, uwzględniającą efektywność pracy

wyróżniających się pracowników UOKiK (odpowiedzialny wydział kadr),

dalszą informatyzację UOKiK poprzez doskonalenie systemów informatycznych

ukierunkowanych zarówno na wspieranie pracy merytorycznej UOKiK jak pracy

organizacyjnej (odpowiedzialny Departament Środków Pomocowych i Budżetu,

we współpracy z szeroko rozumianym Kierownictwem UOKiK),

systematyczne działania audytowe i kontrolne, wskazujące na potrzebę

wprowadzania zmian podnoszących efektywność działania UOKiK

(odpowiedzialny Audytor Wewnętrzny UOKiK),

60

politykę informacyjno-edukacyjną Urzędu (odpowiedzialny Departament

Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej).

Zasady postępowania w UOKiK obejmują:

doskonalenie organizacji UOKiK, zmierzające do zapewnienia realizacji celów i

zadań oraz współdziałania jednostek organizacyjnych UOKiK (odpowiedzialny

Dyrektor Generalny, Departament Prawny oraz Departament Środków

Pomocowych i Budżetu),

zbieranie i wykorzystanie informacji rynkowych uzyskiwanych z różnych źródeł

(DepartamentOchrony Konkurencji oraz Delegatury),

zwiększenie skuteczności działania UOKiK, poprzez szkolenia w tym: aplikacje,

staże krajowe i zagraniczne, opracowanie wytycznych w zakresie kontroli i

przeszukań (odpowiedzialny Departament Środków Pomocowych, Administracji

i Budżetu, Departament Prawny, Departament Ochrony Konkurencji oraz

Delegatury),

korzystanie z zaplecza naukowego m.in. dla wzmocnienia orzecznictwa Prezesa

UOKiK, (odpowiedzialny Departament Prawny, Departament Analiz Rynku,

Departament Ochrony Konkurencji oraz Delegatury),

korzystanie z biegłych i specjalistów rynkowych (odpowiedzialny Departament

Prawny, Departament Ochrony Konkurencji oraz Delegatury),

podjęcie działań edukacyjnych oraz skierowanych na advocacy (odpowiedzialny

Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej),

opracowanie i wdrożenie standardów audytu wewnętrznego (odpowiedzialny

Audytor Wewnętrzny UOKiK),

rozwój współpracy międzynarodowej (odpowiedzialny Departament Współpracy

z Zagranicą i Komunikacji Społecznej),

politykę informacyjną UOKiK wzmacniającą niezależność UOKiK, a także

podkreślającą znaczenie efektywnej współpracy z mediami (odpowiedzialny

Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej),

kreowanie zainteresowania konkurencją i ochroną konkurencji poprzez system

grantów i stypendiów naukowych dla studentów zajmujących się tematyką

61

pozostającą w zainteresowaniu UOKiK w celu jej wykorzystania w Urzędzie

(Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej, Departament

Środków Pomocowych, Administracji i Budżetu),

wspieranie programów socjalnych, skierowanych dla pracowników UOKiK,

dających poczucie wsparcia ze strony instytucji dla której pracują (Departament

Środków Pomocowych, Administracji i Budżetu),

wspieranie i współpraca z organizacjami konsumenckimi, organizacjami

przedsiębiorców, społecznościami lokalnymi oraz władzami samorządowymi

(Departament Środków Pomocowych, Administracji i Budżetu, Delegatury,

Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej).

6.2. Działalność Prezesa UOKiK.

  Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem

administracji państwowej. Odpowiada bezpośrednio przed Prezesem Rady Ministrów.

Wybierany jest w drodze konkursu na pięcioletnią kadencję przez niezależną komisję

składającą się z autorytetów w dziedzinie prawa i ekonomii. Do kompetencji Prezesa

UOKiK należy kształtowanie polityki antymonopolowej oraz polityki ochrony

konsumentów.

Podstawowym instrumentem Prezesa Urzędu w zakresie ochrony konkurencji

jest prowadzenie postępowań antymonopolowych w sprawach praktyk

ograniczających konkurencję – nadużywania pozycji dominującej na rynku oraz

niedozwolonych porozumień (karteli). Mogą się one zakończyć nakazem zaniechania

kwestionowanych działań oraz nałożeniem kary pieniężnej. Prezesowi UOKiK

przysługuje również prawo kontroli koncentracji, w celu niedopuszczenia do sytuacji,

w której w wyniku łączenia się przedsiębiorców powstanie podmiot dominujący na

rynku.

Od 2004 roku Prezes UOKiK opiniuje projekty pomocy publicznej udzielanej

przedsiębiorcom w ramach programów pomocowych oraz decyzji indywidualnych

przed ich wysłaniem do Komisji Europejskiej, która jest jedynym organem władnym

podejmować decyzje w sprawach zgodności wsparcia ze Wspólnym Rynkiem. Na

62

podstawie sprawozdań podmiotów udzielających pomocy oraz jej beneficjentów

Prezes Urzędu przygotowuje raporty roczne o wsparciu państwa – przede wszystkim

jego skuteczności i efektywności, a także wpływie na konkurencję.

Do kompetencji Prezesa Urzędu należy również prowadzenie postępowań i

wydawanie decyzji w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy

konsumentów. Ochronie słabszych uczestników rynku służą również działania

zmierzające do wyeliminowania z obrotu prawnego niedozwolonych postanowień

umownych – to znaczy kształtujących interesy konsumentów w sposób sprzeczny z

prawem lub dobrymi obyczajami. Podstawowym narzędziem są kontrole wzorców

umownych stosowanych przez przedsiębiorców.

Ochronie zdrowia i życia konsumentów służą postępowania w sprawach

ogólnego bezpieczeństwa. W ich wyniku Prezes UOKiK może nakazać między innymi

wycofanie z rynku wyrobu stwarzającego zagrożenie. Zapewnieniu, że w obrocie

znajdują się wyłącznie produkty bezpieczne i spełniające zasadnicze wymagania –

określone w aktach prawnych wprowadzających do prawa polskiego tzw. dyrektywy

nowego podejścia – służy system nadzoru rynku monitorowany przez Prezesa Urzędu.

UOKiK jest odpowiedzialny również za zarządzanie systemem monitorowania i

kontrolowania jakości paliw ciekłych51.

6.2.1. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie ochrony konkurencji.

Podstawowym zadaniem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

jest dbałość o właściwe funkcjonowanie konkurencji, jako dobra publicznie

pożądanego. Konieczność rywalizacji na rynku sprawia, że przedsiębiorcy redukują

koszty, zwiększają wydajność i rozwijają nowe produkty. Dzięki temu konsumenci

mają dostęp do szerszej gamy lepszych jakościowo oraz tańszych towarów i usług. W

rezultacie, efektywna konkurencja wpływa na wzrost konkurencyjności całej

gospodarki, co nie pozostaje bez znaczenia dla dynamiki wzrostu gospodarczego oraz

zatrudnienia.

51 www.uokik.gov.pl

63

Podstawowym narzędziem Prezesa UOKiK są postępowania administracyjne

(antymonopolowe) przeciw przedsiębiorcom łamiącym zakaz praktyk ograniczających

konkurencję. W ich wyniku Prezes Urzędu może wydać decyzję nakazującą

zaniechanie działań sprzecznych z prawem oraz nałożyć karę w wysokości do 10 proc.

ubiegłorocznego przychodu.

  W celu zachowania efektywnej konkurencji Prezes UOKiK dokonuje również

kontroli koncentracji przedsiębiorców. Uprawnienie to ma na celu uniknięcie sytuacji,

w której w wyniku fuzji powstanie podmiot mający na danym rynku silną

(dominującą) pozycję, pozwalającą mu działać w oderwaniu od konkurentów,

kontrahentów i konsumentów.

  Od dnia akcesji do Unii Europejskiej Prezes UOKiK ma możliwość

bezpośredniego stosowania Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską.

Oznacza to, że może wszczynać postępowania antymonopolowe na podstawie prawa

unijnego oraz nakładać kary pieniężne na przedsiębiorców europejskich naruszających

te przepisy, o ile zabronione przez prawo praktyki mają wpływ na handel między

Państwami Członkowskimi.

6.2.2. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie kontroli koncentracji.

Kontrola koncentracji przedsiębiorców – w drodze połączenia, przejęcia

kontroli, objęcia pakietu udziałów dających ponad 25 proc. głosów na walnym

zgromadzeniu lub fuzji personalnej – ma na celu przeciwdziałanie nadmiernej ich

konsolidacji i uzyskiwania na rynku pozycji dominującej, powodującej istotne

ograniczenie konkurencji52.

Wstępną kontrolą Prezesa UOKiK objęte są jedynie te łączenia, które

wywierają skutki na terytorium Polski. Zamiar koncentracji podlega obowiązkowi

zgłoszenia, jeżeli łączny obrót przedsiębiorców jej dokonujących (oraz ich grup

kapitałowych) w poprzedzającym roku obrotowym przekracza równowartość 50

milionów euro.

52 W. Szpringer, Łączenie przedsiębiorstw a regulacja antymonopolowa. Wpływ państwa na procesy koncentracji i dekoncentracji w gospodarce. Aspekty instytucjonalne, Warszawa, 1993

64

  Ustawa z dnia 15 grudnia 2000r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U.

2005 r. Nr 244, poz. 2080) przewiduje sytuacje, w których – ze względu na

potencjalnie niewielki wpływ planowanej koncentracji na rynek – obowiązek

zgłoszenia jest wyłączony. Dotyczy to między innymi przypadków, gdy obrót

przedsiębiorcy, nad którym przejmowana jest kontrola nie przekroczył na terytorium

Polski w żadnym z dwóch poprzedzających lat obrotowych równowartości 10

milionów euro bądź łączenie dotyczy podmiotów należących do tej samej grupy

kapitałowej.

  Prezes UOKiK wydaje zgodę na dokonanie koncentracji, jeżeli w jej wyniku

konkurencja na rynku nie zostanie istotnie ograniczona (w szczególności przez

powstanie lub umocnienie pozycji dominującej przedsiębiorcy)53, w przeciwnym

wypadku – decyduje o zakazie łączenia. Dopuszczalne jest również zezwolenie na

koncentrację pod pewnymi warunkami (na przykład odsprzedaż części majątku).

Ustawa pozwala ponadto na wydanie zgody na łączenie prowadzące do ograniczenia

konkurencji, jeżeli przyczyni się ono do rozwoju ekonomicznego lub postępu

technicznego albo może wywrzeć pozytywny wpływ na gospodarkę narodową.

 

W przypadku dokonania koncentracji bez zgody Prezesa UOKiK, może on

podjąć działania zmierzające do przywrócenia stanu efektywnej konkurencji – na

przykład przez podział przedsiębiorcy bądź nakazanie odsprzedaży części udziałów, a

także nałożyć na podmioty biorące w niej udział karę finansową w wysokości do

10 proc. ubiegłorocznego przychodu.

6.2.3. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie udzielania pomocy publicznej.

Wsparcie udzielane przedsiębiorstwu jest uznawane za pomoc publiczną w

rozumieniu przepisów Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE), o ile

jednocześnie spełnione są następujące warunki:

jest przyznawane przez Państwo lub pochodzi ze środków państwowych,

udzielane jest na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku,

53 B. Majewska-Jurczyk, Dominacja w polityce konkurencji Unii Europejskiej, Wrocław, 1998

65

ma charakter selektywny (uprzywilejowuje określone przedsiębiorstwo lub

przedsiębiorstwa albo produkcję określonych towarów),

grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową

między Państwami Członkowskimi UE.

 

W przypadku, gdy którykolwiek z powyższych warunków nie jest spełniony, nie

mamy do czynienia z pomocą publiczną w rozumieniu art. 87 ust. 1 TWE.

Organem decydującym o zgodności udzielanego wsparcia z prawem

wspólnotowym jest wyłącznie Komisja Europejska. Zgłoszeniu do niej podlega

wszelki rodzaj wsparcia, jakiego na podstawie wniosków indywidualnych

lub programów pomocowych udzielają przedsiębiorcom organy państwowe i

samorządowe. Dopóki Komisja nie wyda zgody na udzielenie pomocy, nie może być

ona przyznana. Wyjątek stanowi pomoc de minimis – czyli wsparcie do 100 tysięcy

euro, jakie przedsiębiorca otrzymuje w ciągu trzech kolejnych lat oraz pomoc

udzielana na podstawie wyłączeń grupowych.

 

Natomiast Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów  zobowiązany

jest do monitorowania pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom. UOKiK

przygotowuje roczne raporty na temat pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom.

7. Działania ograniczające konkurencję.

Zgodnie z ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i

konsumentów (Dz. U. 2005 r. Nr 244, poz. 2080) zakazane jest podejmowanie działań

ograniczających konkurencję polegających na:

zawieraniu niedozwolonych porozumień ograniczających konkurencję

(Art. 5. 1.), w szczególności polegających na:

o ustalaniu – bezpośrednio lub pośrednio – cen,

o ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu,

66

o podziale rynków zbytu lub zakupu,

o stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub

niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom

zróżnicowane warunki konkurencji,

o uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą

stronę innego świadczenia, nie mającego rzeczowego ani zwyczajowego

związku z przedmiotem umowy,

o ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku

przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem54,

o uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub

przez tych przedsiębiorców i organizatora przetargu warunków

składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny;

nadużywaniu pozycji dominującej na rynku (Art. 8. 1.), w szczególności

polegającym na:

o bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen – nadmiernie

wygórowanych albo rażąco niskich,

o ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego,

o stwarzaniu konsumentom uciążliwych warunków dochodzenia swoich

praw,

o przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do

powstania bądź rozwoju konkurencji,

o narzucaniu uciążliwych warunków umów, przynoszących przedsiębiorcy

nieuzasadnione korzyści.

 

W przypadkach innych niż porozumienia ograniczające konkurencję bądź

nadużywanie pozycji dominującej przedsiębiorcy uważający, że konkurent narusza ich

interesy, mogą dochodzić swoich praw przed sądem cywilnym na podstawie ustawy z

dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 2003 Nr 153,

poz. 1503 ze zm.)55.

54 V. Emmerich, Regulacje wyjątkowe, (w) Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, (red.) M. A. Dauses, Warszawa, 199955 A. Powałowski, S. Karoluk, L. Mering, Prawo ochrony konkurencji, WPiPG, 2004

67

8. Polityka konkurencji Polski w Unii Europejskiej.

Rządowa polityka konkurencji wywiera bezpośredni wpływ na jakość życia obywateli

Polski. Jest ona niezwykle ważna, gdyż to właśnie wolna konkurencja jest podstawą

gospodarki rynkowej i stymuluje wzrost efektywności działania przedsiębiorców oraz

chroni interesy konsumentów. Konieczność konkurowania sprawia, że firmy redukują

koszty produkcji, zwiększają swoją wydajność i rozwijają nowe produkty. Dzięki niej

konsumenci mają dostęp do szerszej gamy lepszych jakościowo oraz tańszych

produktów i usług. W rezultacie konkurencja wpływa na wzrost konkurencyjności

całej gospodarki, co nie pozostaje bez znaczenia dla dynamiki wzrostu gospodarczego

oraz zatrudnienia. Polityka konkurencji stanowi integralną część polityki gospodarczej

Rządu i jest realizowana przez szereg instytucji na poziomie krajowym i regionalnym.

Polityka konkurencji musi uwzględniać priorytety gospodarcze i polityczne kraju. Od

1 maja 2004 r. bezpośredni wpływ ma na nią również polityka konkurencji Wspólnoty

Europejskiej, gdyż z tą datą zaczęło w Polsce bezpośrednio obowiązywać europejskie

prawo konkurencji.

Polityka konkurencji obejmująca lata 2002 – 2003 była realizowana w okresie

negocjacji i przygotowań do członkostwa. Jej celem było wdrożenie i umocnienie

mechanizmów konkurencyjnych w całej gospodarce oraz dostosowanie rozwiązań

regulacyjnych i instytucjonalnych do wymogów wspólnego rynku. Przewidywała ona

również demonopolizację i liberalizację sektorów, które nie były dotychczas poddane

konkurencji rynkowej, wzmocnienie ich zdolności konkurencyjnej i sprostanie

wyzwaniom Wspólnego Rynku. Pierwszy z wymienionych wyżej celów – wdrażanie i

umacnianie konkurencji jest celem uniwersalnym i nadal aktualnym. Również

konieczna jest dalsza demonopolizacja i liberalizacja niektórych sektorów gospodarki,

zwłaszcza monopoli sieciowych.

Najważniejszym celem wynikającym z narastania presji konkurencyjnej będącej

rezultatem postępującej integracji i globalizacji, staje się wykrywanie i eliminowanie

porozumień ograniczających konkurencję oraz przypadków nadużywania pozycji

68

dominującej. Tylko w warunkach uczciwej gry rynkowej możliwe będzie zapewnienie

konsumentom korzyści, które niesie za sobą idea konkurencji. Skuteczna jej ochrona

przyczyniać się będzie do rozwoju gospodarczego Polski a tym samym do

wzmocnienia miejsca Polski we Wspólnotach Europejskich oraz realizacji zadań

zdefiniowanych w Strategii Lizbońskiej.

Polityka konkurencji w Polsce i podobnie w Unii Europejskiej koncentruje się na

czterech podstawowych obszarach działania:

eliminacji antykonkurencyjnych porozumień i nadużywania pozycji dominującej

przez przedsiębiorców i ich związki,

kontroli łączeń między firmami,

kontroli udzielania pomocy publicznej,

liberalizacji sektorów monopolistycznych.

Wraz z wejściem Polski do UE w ramach tych czterech obszarów następują

kompleksowe zmiany o charakterze instytucjonalnym, formalno– i materialno–

prawnym, dlatego warto pokrótce opisać otoczenie regulacyjne z 1 stycznia 2004 r. jak

również wspólnotowe regulacje.

1. Artykuł 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i

konsumentów (zwanej dalej również ustawą antymonopolową) zakazuje

porozumień między przedsiębiorcami, których celem lub skutkiem jest

wyeliminowanie, ograniczenie lub inne naruszenie konkurencji na rynku56.

Porozumienie jest zakazane, jeżeli jego cel jest antykonkurencyjny, choćby

nawet nie rodziło ono w praktyce niekorzystnych skutków na rynku. Z drugiej

strony zakazowi podane są porozumienia rodzące antykonkurencyjne skutki,

choćby nie można było dowieść takiej intencji przedsiębiorców. Przedmiotowy

zakres artykułu 5 ustawy antymonopolowej jest zbieżny z zakresem

odpowiednich przepisów wspólnotowych, czyli art. 81 ust.1 Traktatu

ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE)57. Zakaz obejmuje porozumienia

poziome (między przedsiębiorcami działającymi na tym samym szczeblu obrotu)

56 Tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 z pózn. zm

57 Tekst jednolity Dz. U. WE z 24.12.2002, C 325/33

69

oraz pionowe (między przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach

obrotu). Zakaz porozumień ograniczających konkurencję nie jest jednak zakazem

bezwzględnym – nie obejmuje on tzw. porozumień bagatelnych. W przypadku

porozumień poziomych, tj. porozumień między konkurentami próg bagatelności

określony został na poziomie 5% łącznego udziału w rynku stron porozumienia,

zaś w przypadku porozumień pionowych, tj. porozumień pomiędzy

przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, porozumienia

ograniczające konkurencję dozwolone są, gdy łączny udział stron w rynku nie

przekracza 10%. Zasada ta zwana regułą „de minimis” dopuszcza tego typu

porozumienia antykonkurencyjne ze względu na słabą pozycję rynkową

uczestników porozumienia i brak odczuwalnego ograniczenia konkurencji. Inna

możliwość wyłączenia spod zakazu art. 5 porozumień spełniających określone

warunki przewidziana jest także w art. 7 ust. 1 ustawy antymonopolowej.

Zgodnie z tym przepisem wyłączenie takie następuje w drodze rozporządzenia

Rady Ministrów.

2. Artykuł 8 ustawy antymonopolowej, podobnie jak art. 82 TWE zakazuje

nadużywania pozycji dominującej na rynku przez jednego lub kilku

przedsiębiorców. Przedmiotem zakazu są więc jednostronne praktyki

monopolistyczne, stanowiące manifestację siły rynkowej jednego lub kilku

podmiotów. W Ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów pozycja

dominująca zdefiniowana jest w artykule 4 pkt. 9) jako pozycja przedsiębiorcy,

która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym

przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od

konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów. Taka sama definicja funkcjonuje

w prawie Wspólnoty Europejskiej, na podstawie orzecznictwa Europejskiego

Trybunału Sprawiedliwości (ETS). Na gruncie polskiej ustawy domniemywa się,

że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku przekracza

40%. Zakazowi podlega nadużywanie pozycji dominującej, a nie jej posiadanie.

Zatem nadużycie pozycji dominującej może nastąpić m.in. poprzez bezpośrednie

lub pośrednie narzucanie nieuczciwych cen (np. nadmiernie wygórowanych albo

rażąco niskich), narzucanie uciążliwych warunków umów, ograniczanie

70

produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub

konsumentów, bądź przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych

do powstania lub rozwoju konkurencji.

3. Polska ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów zawiera przepisy

dotyczące kontroli koncentracji między przedsiębiorcami (art. 12-16). Nadmierna

koncentracja może bowiem prowadzić do ukształtowania się niekorzystnej dla

konkurencji struktury rynku, czyli inaczej mówiąc skupienia siły rynkowej w

jednym przedsiębiorstwie, umożliwiając mu tym samym działanie niekorzystne

dla innych uczestników rynku. W Polsce przyjęto model kontroli uprzedniej (ex

ante). Każdy zamiar koncentracji spełniającej wymogi określone w Ustawie,

musi być zgłoszony Prezesowi UOKiK. Koncentracja nie może zostać wcielona

w życie bez uprzedniej decyzji zezwalającej tego organu. W przypadku, gdy

koncentracja została dokonana bez zgody Prezesa UOKiK, a przywrócenie

konkurencji nie jest możliwe w inny sposób, organ antymonopolowy może

nakazać m.in. podział przedsiębiorcy lub zbycie całości albo części jego majątku.

Prezes UOKiK wydaje decyzję zezwalającą na dokonanie koncentracji, jeżeli

koncentracja nie spowoduje powstania lub umocnienia pozycji dominującej, i

wskutek czego konkurencja na rynku nie zostanie istotnie ograniczona.

4. Pomoc publiczna oznacza przysporzenie korzyści finansowych określonemu

przedsiębiorcy w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej,

pochodzące bezpośrednio lub pośrednio ze środków publicznych. Pomoc

publiczna stanowi ważny instrument realizacji polityki społeczno-gospodarczej

państwa; umożliwia oddziaływanie na procesy rynkowe i stymulowanie wzrostu

gospodarczego. W Polsce rola instrumentów pomocowych jest szczególnie

istotna, z uwagi na trwające procesy restrukturyzacji wielu przedsiębiorców a

nawet całych sektorów. Zarazem jednak pomoc publiczna może naruszać lub

grozić naruszeniem konkurencji poprzez uprzywilejowanie pewnych

przedsiębiorców względem innych. Dlatego warunki jej dopuszczalności i zasady

udzielania muszą podlegać ścisłej regulacji prawnej i nadzorowi ze strony

upoważnionego organu państwa. Do 31.05.2004 r. podstawowym aktem

prawnym z powyższego zakresu była ustawa z dnia 27.07.2002 r. o warunkach

71

dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U.

Nr 141 poz. 1177 ze zm.). Ustawa określała ogólne warunki dopuszczalności

pomocy, obowiązki organów udzielających pomocy i jej beneficjentów, a także

ustanawiała organ nadzorujący pomoc, którym jest Prezes Urzędu Ochrony

Konkurencji i Konsumentów. Ustawa, wraz z wydanymi na jej podstawie aktami

wykonawczymi, tworzyła jednolity system regulujący ogólne i szczegółowe

warunki dopuszczalności pomocy, zgodny z przepisami wspólnotowymi. Jej

wdrożenie było ważnym elementem dostosowania polskiego prawa do rozwiązań

obowiązujących w Unii Europejskiej. Ustawa stworzyła też prawne ramy

systematycznego monitorowania udzielanej pomocy, co umożliwiało ocenę skali

zaangażowania środków publicznych, kierunków ich wydatkowania, a także

skuteczności i efektywności wykorzystania środków pomocowych. W grudniu

2003 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o warunkach

dopuszczalności58. Wprowadziła ona pojęcie programów pomocowych jako

aktów normatywnych zawierających podstawę prawną udzielania pomocy oraz

szczegółowe warunki jej udzielania. Tak określone programy pomocowe

podlegają szczególnemu trybowi opiniowania i przekazaniu (notyfikacji) Komisji

Europejskiej. Nowelizacja zawiera też delegację dla Rady Ministrów do

określenia, w drodze rozporządzeń, szczegółowych warunków udzielania

pomocy, których stosowanie zwalnia z obowiązku wystąpienia o wydanie opinii

o projekcie decyzji lub umowy, która będzie stanowić podstawę udzielania

pomocy. Wprowadzone zmiany miały na celu umożliwienie organom

udzielającym pomocy opracowanie projektów zgodnych z wymaganiami Unii

Europejskiej i ich notyfikację w ramach tzw. procedury przejściowej. Zapewni to

ciągłość udzielania pomocy po dniu 1 maja 2004 r., tj. dniu akcesji, bez

konieczności ponownego występowania o zgodę Komisji.

Podział kompetencji dotyczących ochrony konkurencji pomiędzy organy

narodowe krajów członkowskich oraz Komisję Europejską wynika z Rozporządzenia

58 Ustawa z dnia 19 września 2003 r. o zmianie ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy

publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 189, poz. 1850)

72

Nr 1/20037 oraz ECMR (European Community Merger Regulation – Rozporządzenie

w sprawie koncentracji przedsiębiorców), w kwestii pomocy publicznej zaś z

Rozporządzenia Nr 659/1999 r.

W dziedzinie prawa konkurencji skierowanego do przedsiębiorców można

wyróżnić trzy typy kompetencji:

wyłączna kompetencja państw członkowskich,

kompetencja państw członkowskich ograniczona przez kompetencję

wspólnotową

wyłączna kompetencja Wspólnoty.

Prezes UOKiK zachowuje wyłączną kompetencję w dziedzinie praktyk

antykonkurencyjnych, o ile nie będą one mieć wpływu na handel między państwami

członkowskimi. Również kontrola koncentracji pozostaje w wyłącznej właściwości

Prezesa, o ile nie mają one „wymiaru wspólnotowego”. W stosunku do wyżej

określonych praktyk oraz koncentracji Prezes UOKiK stosuje wyłącznie przepisy

prawa polskiego, w szczególności ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Mamy więc do czynienia z wyłączną właściwością prawa i organu krajowego.

W odniesieniu do praktyk antykonkurencyjnych mogących wywierać wpływ na

handel między państwami członkowskimi można mówić o kompetencji ograniczonej

lub równoległej. Komisja i Prezes UOKiK mogą stosować odpowiednio, niezależnie

od siebie, prawo wspólnotowe lub prawo krajowe. Jednak jeśli Komisja nie stosuje w

odniesieniu do danej praktyki prawa wspólnotowego, wtedy Prezes UOKiK

obowiązany jest stosować obok prawa polskiego prawo wspólnotowe. Jednocześnie

zastosowanie prawa polskiego nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z

prawem wspólnotowym. Oznacza to między innymi zakaz stosowania bardziej

restrykcyjnych norm prawa polskiego. Wyjątkiem jest nadużycie pozycji dominującej

– Prezes UOKiK może wówczas stosować surowsze normy krajowe. Jeżeli Komisja

stosuje prawo wspólnotowe, to Prezes UOKiK traci właściwość do jego stosowania w

danej sprawie. Należy zaznaczyć, że chociaż za wyjątkiem przejęcia sprawy przez

Komisję Prezes UOKiK może swobodnie wykonywać swoją kompetencję w granicach

wyznaczonych przez Rozporządzenie 1/2003, to Rozporządzenie przewiduje

73

możliwość umorzenia postępowania w sytuacji, w której Prezes uzna, że organ

antymonopolowy innego państwa posiada większe możliwości skutecznego

załatwienia sprawy. W obwieszczeniu Komisji dotyczącym współpracy w ramach

Europejskiej Sieci Organów Ochrony Konkurencji przyjęto zasadę, iż Komisja

Europejska jest właściwa w danej sprawie jeśli porozumienie lub praktyka ma wpływ

na konkurencję w więcej niż trzech państwach członkowskich. Jednym z nowych

obowiązków UOKiK wynikających z Rozporządzenia 1/2003 jest przeprowadzanie na

terenie Polski kontroli przedsiębiorców wspólnie z Komisją Europejską w sprawach

przez nią prowadzonych (urzędnicy UOKiK będą wspierali i asystowali przy kontroli

prowadzonej przez Komisję). Poza tym Komisja Europejska może zwrócić się do

UOKiK z prośbą o samodzielne przeprowadzenie kontroli przedsiębiorców na terenie

Polski. Współdziałając z innymi organami ochrony konkurencji (członkami Sieci)

Urząd zbiera informacje w imieniu i na rachunek urzędu antymonopolowego innego

państwa członkowskiego.

Jak wynika z powyższego, członkostwo Polski w Unii Europejskiej stawia przed

Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów wiele wyzwań i wiąże się ze

zwiększeniem zakresu obowiązków Prezesa UOKiK. Sprostanie tym wyzwaniom i

wywiązanie się z nowych obowiązków nie będzie możliwe bez zwiększenia nakładów

na ochronę konkurencji w Polsce zarówno w formie środków finansowych jak i

osobowych.

W dziedzinie kontroli koncentracji mających „wymiar wspólnotowy” mamy do

czynienia z wyłączną właściwością Wspólnoty. Koncentracje spełniające warunki

zawarte w art. 1 nowego rozporządzenia Rady59 w sprawie koncentracji

przedsiębiorców oceniane będą wyłącznie na podstawie przepisów tego

Rozporządzenia, które z kolei ustanawia wyłączną właściwość Komisji Europejskiej.

Tym niemniej, Rozporządzenie zawiera „furtki” pozwalające na przekazywanie w

określonych przypadkach spraw o „wymiarze wspólnotowym” do rozpatrzenia

Prezesowi UOKiK na podstawie polskiego prawa oraz na przekazywanie koncentracji

59 Rozporzadzenie Rady z dnia 20 stycznia 2004 r. Nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji

przedsiebiorców, Dz. U. WE z 29.01.2004, L 24

74

mieszczących się w kompetencjach Prezesa UOKiK do rozpatrzenia Komisji na

podstawie prawa wspólnotowego. Takie przekazanie może mieć miejsce na wniosek

zainteresowanych przedsiębiorców (art. 4 ust. 4, art. 4 ust. 5), lub krajowego organu

antymonopolowego, np. Prezesa Urzędu lub Komisji (Komisja może tylko zwrócić się

do państwa członkowskiego o złożenie wniosku, sama nie może go złożyć). Z

systemem przekazań wiążą się nowe obowiązki Prezesa UOKiK. Prezes musi

obserwować zgłoszenia wpływające do Komisji Europejskiej i oceniać, czy

kwalifikują się one do przekazania. Należy sprawdzić, czy w danym przypadku

istnieje rynek w obrębie terytorium Polski, który przejawia wszelkie cechy rynku

odrębnego, sprawdzić, czy taki rynek jest częścią wspólnego rynku, a następnie

ocenić, czy koncentracja wywiera wpływ na ten rynek, albo stwarza

niebezpieczeństwo znacznego wpływu na ten rynek. W przypadku koncentracji nie

posiadającej wymiaru wspólnotowego Prezes będzie miał możliwość przekazania

sprawy do Komisji (za jej zgodą), jeżeli koncentracja wpływa na handel między

państwami członkowskimi i stwarza niebezpieczeństwo znacznego wpływu na

konkurencję na terenie Polski. Należy podkreślić, że wykazanie „wpływu na handel”

nie jest tym samym, co wykazanie „możliwości wpływu na handel” i wymaga

znacznie większego nakładu pracy.

Uzyskanie przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej spowodowało istotne

zmiany w zakresie procedur udzielania i nadzorowania pomocy publicznej. Z dniem

akcesji podlega ona ocenie z punktu widzenia zgodności z regułami wspólnego rynku,

a organem nadzorującym udzielanie pomocy przedsiębiorcom w Polsce, podobnie jak

w innych krajach członkowskich, stanie się Komisja Europejska. Odpowiednie

przepisy wspólnotowe są stosowane bezpośrednio, bez potrzeby ich implementacji do

prawa krajowego. W przeciwieństwie do sytuacji w obszarze ochrony konkurencji,

gdzie występuje – w określonym zakresie – równoległość stosowania regulacji

krajowych i wspólnotowych, warunki dopuszczalności pomocy publicznej, reguły jej

udzielania i nadzorowania stanowią wyłączną domenę prawa wspólnotowego. Kwestie

pomocy publicznej regulowane są przez przepisy art. 36, 73, 86 – 89 i art. 296 TWE

oraz wydane na ich podstawie rozporządzenia:

75

Rozporządzenie Rady Nr 994/98 z dnia 7 maja 1998 r. o zastosowaniu artykułów

92 i 93 Traktatu WE do pewnych kategorii pomocy horyzontalnej; Dz. U. WE z

14.05.1998, L 142.

Rozporządzenie Rady nr 1540/98 z dnia 29 lipca 1998 r. ustanawiającego nowe

zasady pomocy dla przemysłu stoczniowego; Dz. U. WE z 29.06.1998, L 202.

Rozporządzenie Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 roku

ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania art. 93 WE, Dz. U. WE z

27.03.1999, L 83.

Rozporządzenie Komisji nr 68/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie

zastosowania artykułów 87 i 88 Traktatu WE do pomocy państwa na szkolenia,

Dz. U. WE z 13.01.2001, L 10.

Rozporządzenie Komisji nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie

zastosowania artykułów 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w

ramach zasady de minimis, Dz. U. WE z 13.01.2001, L 10.

Rozporządzenie Komisji nr 70/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie

zastosowania artykułów 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa

dla małych i średnich przedsiębiorstw, Dz. U. WE z 13.01.2001, L 10.

Rozporządzenie Komisji nr 2204/2002 z dnia 5 grudnia 2002 roku w sprawie

stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa w

zakresie zatrudnienia, Dz. U. WE z 13.12.2002, L 337.

Z dniem przystąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej organem

nadzorującym udzielanie pomocy przedsiębiorcom w Polsce stała się Komisja

Europejska.

9. Narodowy Plan Rozwoju.

Polska należy do najbiedniejszych państw rozszerzonej Unii Europejskiej, gdyż

polski Produkt Krajowy Brutto liczony na jednego na mieszkańca według parytetu siły

76

nabywczej jest zbliżony do 45%60 średniej Unii Europejskiej (dla 25 krajów). Cechy

strukturalne polskiej gospodarki są generalnie niekorzystne, a położenie geograficzne

ma charakter peryferyjny.

Dla neutralizacji istniejących problemów Polska musi posiadać bardzo staranną i

nowoczesną politykę rozwojową, która pozwoli na zmniejszenie dystansu

rozwojowego do bogatszych państw Unii Europejskiej. Polityka ta powinna

wykorzystywać te cechy polskiej gospodarki i polskiego społeczeństwa, które

stanowić mogą źródło przewagi komparatywnej naszego kraju. Zaliczyć do nich

należy relatywnie młodą i coraz lepiej wykształconą siłę roboczą, dobre perspektywy

dla rozwoju przedsiębiorczości, doceniany w świecie potencjał naukowy i kulturowy

coraz bardziej przyjazną przedsiębiorcom sferę prawną, relatywnie duży i rozwojowy

rynek.

Narodowy Plan Rozwoju (NPR) jest nadrzędnym planem społeczno-

gospodarczym, który uwzględnia strategie rozwoju – strategie regionalne,

najważniejsze strategie sektorowe (rolnictwo, energetyka, mieszkalnictwo,

komunikacja, transport) oraz strategie horyzontalne (jak np. edukacja, B+R,

innowacje, ochrona środowiska). NPR powinien być użytecznym narzędziem zarówno

dla polityki wewnętrznej jak i odpowiadać potrzebie elastycznego odnoszenia się do

propozycji unijnych61.

Jednocześnie musi on uwzględniać konstytucyjną zasadę zrównoważonego

rozwoju, co w szczególności wymaga – w odniesieniu do konkretnych programów i

przedsięwzięć przewidywanych w NPR – ograniczania do niezbędnego minimum

kosztów środowiskowych, a zwłaszcza zapewnienia perspektywicznej ochrony

zasobów środowiska i przyrody, bez ograniczania możliwości rozwoju dla przyszłych

generacji.

Sugestie zawarte w III Raporcie Kohezyjnym pozwalają na stwierdzenie, że

dotychczasowa formuła planowania i uzgadniania działań wspieranych z funduszy UE

nie jest jedyna jaka może być stosowana w kolejnym okresie budżetowania. Prace nad

NPR powinny zmierzać do utworzenia spójnego planu obejmującego istotne dla

rozwoju społeczno-gospodarczego Polski zagadnienia, których rozwiązanie bazować

60 Wskaźnik ten wynosi 41% dla UE-1561 pl.wikipedia.org/Wiki/narodowy_plan_rozwoju

77

będzie głównie na wsparciu z funduszy UE jak i inne obszary a pozostające poza sferą

dotychczasowego zainteresowania polityk wspólnotowych (edukacja, mieszkalnictwo,

gospodarka przestrzenna, służba zdrowia).

Przy takim założeniu NPR, opracowany w oparciu o przyjęte strategie może być

planem kompleksowym, a przy tym stosunkowo łatwym do przełożenia na dokument

lub dokumenty niezbędne do podjęcia negocjacji wsparcia ze strony UE, niezależnie

od rozwoju dyskusji i ustaleń ostatecznego kształtu dokumentów obligatoryjnych w

nowej perspektywie finansowej 2007-201362.

Podkreślenia też wymaga, iż co prawda członkostwo Polski w Unii Europejskiej

stwarza szansę istotnej poprawy pozycji konkurencyjnej polskiej gospodarki i

przyspieszenia rozwoju społeczno-ekonomicznego, jednak niezbędnym tego

warunkiem jest rozwinięcie nowoczesnego programowania tego rozwoju. Pierwszym

dokumentem nowej generacji programowania rozwoju w Polsce był Wstępny

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2000-2003, a kolejnym – Narodowy Plan Rozwoju na

lata 2004-2006. Zawierały one strategię wykorzystania funduszy unijnych i

towarzyszących im środków krajowych. Kolejny plan stanowić będzie całościowy

program rozwoju polskiej gospodarki. Należy także podkreślić, że skala dostępnych

środków rozwojowych na lata 2007-2013 jest nieporównywalnie większa niż tych

dostępnych w okresie 2004-2006, co tym bardziej wymaga przygotowania programu

odpowiedniego ich wykorzystania.

Założenia Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 są efektem prac

Międzyresortowego Zespołu do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju na lata

2007-2013, powołanego przez Prezesa Rady Ministrów w dniu 6 lutego 2004 r.63

Przewodniczącym Zespołu jest Minister Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej, a

wiceprzewodniczącym – Minister – członek Rady Ministrów kierujący Rządowym

Centrum Studiów Strategicznych. W skład zespołu wchodzą członkowie,

przedstawiciele: Ministra Finansów, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministra

Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministra Infrastruktury, Ministra Środowiska,

Ministra Nauki, Ministra Kultury, Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, Ministra

62 www.funduszestrukturalne.gov.pl63 Zarządzenie Nr 11 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 lutego 2004 r. w sprawie powołania Międzyresortowego Zespołu do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013.

78

Spraw Zagranicznych, Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej, Prezesa Głównego

Urzędu Statystycznego. W pracach Zespołu uczestniczyli także przedstawiciele

Marszałków Województw i Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W

pracach nad założeniami wykorzystane zostały także wnioski z prac eksperckich,

przygotowanych dla celu przygotowania NPR na lata 2007-2013.

9.1. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 – 2006.

Narodowy Plan Rozwoju na te lata określa plan działań strukturalnych, które Polska,

będąc członkiem Unii Europejskiej, zamierza realizować w latach 2004 – 2006. Działania

te są finansowane z funduszy strukturalnych UE. Dotyczą one trzech podstawowych

dziedzin wsparcia:

Przedsiębiorstw;

Rozwoju infrastruktury;

Rozwoju zasobów ludzkich.

Głównym celem polityki spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej w

latach 2000-2006 jest wyrównywanie różnic międzyregionalnych w poziomie życia i w

rozwoju gospodarczym pomiędzy najbiedniejszymi a najbogatszymi regionami państw

członkowskich, a przez to zwiększenie społecznej i gospodarczej spójności Unii

Europejskiej. Polityka ta realizowana jest poprzez współfinansowanie za pomocą

funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności określonych programów i

projektów rozwoju społeczno-gospodarczego w skali kraju i regionów. W ramach

polityki spójności największe wsparcie kierowane jest do regionów najuboższych,

dla których poziom PKB na jednego mieszkańca (za ostatnie trzy lata wg parytetu siły

nabywczej) jest mniejszy niż 75% przeciętnej wartości tego wskaźnika w całej UE.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 r. wymagało

dostosowania rozwiązań w sferze polityki spójności do zasad funkcjonowania

instrumentów strukturalnych UE. Polska, spełniając kryteria zakwalifikowania do Celu

1 (promowanie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionów opóźnionych w

79

rozwoju), uzyskała wspólnotowe wsparcie na rozwój społeczno-gospodarczy z

zasobów funduszy strukturalnych64 i Funduszu Spójności.

W celu zaprogramowania pomocy wspólnotowej oraz zapewnienia efektywnego jej

wdrażania, przygotowano Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 (NPR). W toku

prac nad NPR po raz pierwszy tego rodzaju dokument został poddany ocenie wpływu

na środowisko oraz ocenie przed realizacją programu (ewaluacja ex-ante), w tym jego

efektów makroekonomicznych. Opracowanie tego dokumentu poprzedzono szerokimi

konsultacjami z przedstawicielami samorządów wojewódzkich, partnerami społeczno-

gospodarczymi, środowiskami naukowymi oraz z przedstawicielami poszczególnych

resortów, jak również z Komisją Europejską.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 został zatwierdzony przez Radę

Ministrów i przesłany do Komisji Europejskiej w stuczniu 2003r., w celu

wynegocjowania:

Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework) - dokumentu

określającego kierunki i wysokości wsparcia ze strony funduszy strukturalnych

na realizację zamierzeń rozwojowych oraz

Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności - dokumentu określającego kierunki

i wysokość wsparcia ze strony Funduszu Spójności.

Funkcje i cele:

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 (NPR):

jest strategicznym, średniookresowym dokumentem planistycznym, pierwszym,

który scala na poziomie krajowym horyzontalne, sektorowe i regionalne

działania interwencyjne państwa,

określa najważniejsze działania strukturalne, które Polska, będąc członkiem Unii

Europejskiej, uruchomi w latach 2004-2006 przy wykorzystaniu środków

funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych,

64 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), Europejski Fundusz Społeczny (ESF), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja Orientacji (FEOGA-O) oraz Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIFG).

80

wskazuje kierunki rozwoju gospodarczego Polski w pierwszych latach po

akcesji, mające zapewnić warunki sprzyjające długotrwałemu wzrostowi

gospodarczemu i podniesieniu poziomu życia mieszkańców.

Celem strategicznym Narodowego Planu Rozwoju jest rozwijanie

konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do

długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia i poprawę

spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie

regionalnym i krajowym.

Realizacja celu strategicznego NPR odbywa się poprzez osiąganie celów

cząstkowych, zdefiniowanych w odpowiedzi na wyzwanie globalnej konkurencji oraz na

wnioski wynikające z analizy słabych i mocnych stron polskiej gospodarki, a także szans i

zagrożeń przed nią stojących:

wspomaganie osiągnięcia i utrzymania w dłuższym okresie wysokiego wzrostu

PKB,

zwiększanie poziomu zatrudnienia i wykształcenia,

włączenie Polski w europejskie sieci infrastruktury transportowej i

informacyjnej,

intensyfikacja procesu zwiększenia w strukturze gospodarki udziału sektorów

o wysokiej wartości dodanej,

wspomaganie udziału w procesach rozwojowych i modernizacyjnych wszystkich

regionów i grup społecznych w Polsce.

Warunkiem realizacji wyznaczonego celu strategicznego oraz celów

cząstkowych jest, obok działań o charakterze prawnym i fiskalnym, koncentracja

dostępnych środków finansowych na kilku podstawowych osiach rozwoju

(priorytetach). Osie rozwoju wyznaczone dla NPR na lata 2004-2006 nawiązują

bezpośrednio do osi rozwoju wyznaczonych we Wstępnym Narodowym Planie

Rozwoju.

81

Tabela 1.

Podstawowe osie rozwoju dla NPR oraz sposób ich wdrażania

Sposób wdrażania

Podstawy Wsparcia Wspólnoty

Fundusz Spójności

Inicjatywy Wspólnotowe

Programy krajowe

Wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw

Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw

Przede wszystkim przedsiębiorczość; Zwiększanie innowacyjności

gospodarki w Polsce do 2006 roku; Kapitał dla przedsiębiorczych; rządowe programy i strategie

restrukturyzacyjne przemysłów: chemicznego, hutnictwa żelaza i

stali, górnictwa węgla kamiennego, obronnego, lekkiego,

farmaceutycznego), inne programy rządowe

Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia

Sektorowy Program Operacyjny Rozwój zasobów ludzkich

EQUAL

Programy zatrudnienia i restrukturyzacji finansowane z

zasobów Funduszu Pracy, PFRON i budżetu MGPiPS

Program Pierwsza pracaProgramy rozwoju edukacji nadzorowane przez MENiS

1. Zwiększanie poziomu inwestycji

infrastrukturalnych, związanych ze wzrostem gospodarczym i jakością

życia i ochroną środowiska

Sektorowy Program Operacyjny Transport

Część transportowa

Strategia Wykorzystania Funduszu Spójności;

Strategia rozwoju infrastruktury transportowej na lata 2004-2006 i w

dalszych latach;Program Infrastruktura – klucz do

rozwoju (Program budowy autostrad i dróg ekspresowych)

Część ochrony środowiska

Strategia Wykorzystania Funduszu Spójności

Program dla Odry 2006Krajowy Plan Gospodarki Odpadami

Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych

Inne programy ukierunkowane na zapobieganie lub ograniczanie emisji zanieczyszczeń a także przywracanie

środowiska do właściwego stanu

2. Poprawa warunków dla rozwoju regionalnego, w tym rozwoju obszarów wiejskich

Sektorowy Program Operacyjny

Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz

rozwój obszarów wiejskich

Sektorowy Program Operacyjny

Rybołówstwo i przetwórstwo ryb

Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW)

Programy Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP)

Programy Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)

Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i

przeciwdziałanie marginalizacji niektórych

obszarów

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju

RegionalnegoINTERREG

Kontrakty wojewódzkie

Źródło: Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 – 2006

82

Interwencja publiczna w pięciu głównych osiach rozwojowych

zidentyfikowanych w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 ma charakter

kompleksowy i komplementarny w stosunku do działań, które nie są

współfinansowane ze źródeł funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.

Wyznaczone priorytety są realizowane zarówno w ramach dokumentów

programowych uzgodnionych z Komisją Europejską, jak i krajowych środków

publicznych, które będą wydatkowane w ramach realizacji programów rządowych,

działań rozwojowych podejmowanych przez samorządy terytorialne oraz działań

ustawowych dla poszczególnych funduszy celowych.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 realizowany jest poprzez następujące

dokumenty:

Podstawy Wsparcia Wspólnoty (PWW) wdrażane za pomocą pięciu sektorowych

programów operacyjnych (Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Rozwój

Zasobów Ludzkich, Transport, Rybołówstwo i przetwórstwo ryb, Modernizacja i

restrukturyzacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich),

Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz programu

operacyjnego Pomocy Technicznej,

Strategię Wykorzystania Funduszu Spójności,

Program Inicjatywy Wspólnoty INTERREG (współpraca przygraniczna),

Program Inicjatywy Wspólnoty EQUAL.

9.2. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 – 201365.

W odróżnieniu od Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006, który jest

dokumentem programującym wykorzystanie przez Polskę funduszy strukturalnych i

Funduszu Spójności Unii Europejskiej, Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2007-

2013 będzie strategią obejmującą całokształt działań rozwojowych kraju, bez względu

na pochodzenie środków finansowych. Tak więc poza przedsięwzięciami

65 www.mgip.gov.pl

83

współfinansowanymi z budżetu UE, uwzględnione w niej zostaną działania

finansowane wyłącznie z zasobów krajowych.

NPR 2007-2013 uwzględnia cele zawarte w:

narodowej strategii rozwoju regionalnego,

strategiach sektorowych,

strategiach rozwoju województw,

programach wieloletnich,

koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,

założeniach polityki naukowej i naukowo-technicznej państwa oraz założeniach

polityki innowacyjnej państwa.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 będzie określał:

diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, w tym zróżnicowań

regionalnych,

cel główny i cele szczegółowe rozwoju społeczno-gospodarczego kraju,

kierunki rozwoju,

szacunkowy plan finansowy,

kryteria wyboru beneficjentów,

system zarządzania i realizacji.

Do dokumentu ponadto zostaną załączone prognozy i oceny przewidywanego

wpływu NPR 2007-2013 na środowisko, podstawowe wskaźniki makroekonomiczne,

rynek pracy oraz konkurencyjność gospodarki, w tym innowacyjność przedsiębiorstw.

Realizacja NPR 2007-2013 odbywać się będzie głównie na podstawie sektorowych i

regionalnych programów operacyjnych oraz strategii wykorzystania Funduszu

Spójności.

10. Pomoc publiczna – wspieranie rozwoju sektora MSP.

84

Uwzględnienie szczególnej roli sektora MSP w tworzeniu nowoczesnej i bardziej

dynamicznej oraz elastycznej gospodarki, jak też nowych miejsc pracy, doprowadziło

do wprowadzenia wspólnej polityki Unii Europejskiej wobec tego sektora. Dzięki

Strategii Lizbońskiej nastąpiło wzmożenie działań mających na celu wspieranie

sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Władze wspólnoty realizują politykę

strukturalną aby zapobiec nadmiernym różnicom osłabiającym potencjał gospodarczy

Unii Europejskiej66. Zwiększenie spójności gospodarczej i społecznej było jednym z

celów traktatu rzymskiego, ustanawiającego Wspólnotę Europejską w 1957 r. W

ramach polityki strukturalnej Unia wspiera kierowanie rozwojem gospodarczym

państw w taki sposób, aby poszczególne kraje rozwijały się równomiernie, dorównując

poziomowi bardziej rozwiniętych państw.

Wspomaganie przedsiębiorczości jest jednym z ważniejszych elementów polityki

strukturalnej. Kraje UE widzą potrzebę wspierania małych i średnich przedsiębiorstw,

gdyż od ich kondycji zależy stan całej gospodarki Wspólnoty jak też jej

konkurencyjność na rynkach światowych. Władze skupiły się przede wszystkim na:

Dostosowaniu i ujednoliceniu prawa;

Zapewnieniu warunków uczciwej konkurencji;

Uproszczeniu systemu podatkowego;

Wspieraniu inwestycji;

Wspieraniu eksportu.

Już od 1982 r. sektor MSP objęty jest w UE pomocą publiczną. W 1986 r.

powołano w Komisji Europejskiej zespół ds. MSP, przekształcony w 2000 r. w

Dyrekcję Generalną ds. Przedsiębiorstw. W 1994 r. został przyjęty „Zintegrowany

program na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw”. Obecnie realizowany jest

„Wieloletni program na rzecz przedsiębiorstw i przedsiębiorczości” obejmujący lata

2001 – 2005. Wg art. 130 Traktatu z Maastricht, kraje członkowskie powinny dążyć

do stworzenia otoczenia przyjaznego dla rozwoju i funkcjonowania MSP. Należy

zmniejszać różnice między regionami i likwidować zacofanie obszarów wiejskich

66 U. Dubejko, Tworzenie konkurencyjnej gospodarki w krajach Unii Europejskiej poprzez wspieranie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność oraz rozwój w gospodarce, (red.) K. Kłosiński, KUL, Lublin, 2004, s. 115

85

dzięki wspieraniu małej i średniej przedsiębiorczości. Należy wspierać MSP dlatego,

że mają one bardzo istotną rolę w tworzeniu miejsc pracy, są bardziej elastyczne –

pierwsze wprowadzają istotne zmiany, są głównym źródłem konkurencji na rynku –

działają jako siła napędowa zmian strukturalnych i odnowy gospodarki. Biorąc pod

uwagę korzyści wynikające ze szczególnej roli MSP, Komisja podjęła działania

cechujące się wyrównaniem szans, mające na celu wspieranie tego sektora.

Przygotowano specjalne łagodne i elastyczne zasady pomocy dla MSP. Pomoc

okazywana jest zarówno członkom UE – fundusze strukturalne, jak też kandydatom –

fundusze przedakcesyjne, ze względu na zrównoważenie poziomu gospodarczego.

Reguły dopuszczalnej pomocy publicznej udzielanej małym i średnim

przedsiębiorstwom zawarte są w szczególności w rozporządzeniu KE nr 70/2001,

określającym, że pomoc udzielona małym i średnim przedsiębiorstwom jest

dozwolona i nie trzeba jej zgłaszać KE o ile mieści się w ramach nakreślonych przez

to rozporządzenie. Dotyczy to przedsiębiorstw:

Zatrudniających poniżej 250 osób;

Posiadających roczny obrót do 40 mln euro lub sumę bilansową do 27 mln euro;

Spełniających kryterium niezależności67.

Według rozporządzenia dotyczącego pomocy publicznej dopuszczalne są

następujące rodzaje i pułapy pomocy publicznej dla MSP:

Pomoc na inwestycje materialne i niematerialne:

o Inwestycje materialne – wydatki na środki trwałe przy tworzeniu nowej

firmy, jej rozbudowie, zmianach w produkcji (przy modernizacji), jak

też przy przejęciu;

o Inwestycje niematerialne – wydatki na transfer technologii poprzez

nabycie praw patentowych, licencji, how-know, nieopatentowanej

wiedzy technologicznej.

Pomoc na usługi zewnętrznych konsultantów – nie może przekraczać 50%

takich usług; usługi nie mogą być związane ze zwykłymi kosztami operacyjnymi

firmy ponoszonymi na porady prawne, podatkowe, czy reklamowe.

67 W. Starzyńska, Rynek zamówień publicznych w procesie integracji z Unią Europejską. Analiza sektora dostaw, Difin, 2003

86

Pomoc na udział w targach i wystawach – nie może przekraczać 50%

dodatkowych kosztów wynajęcia, utworzenia i prowadzenia ekspozycji firmy na

targach i wystawach. Nie dotyczy ten limit pierwszorazowego uczestnictwa w

tego typu przedsięwzięciach.

Inne regulacje dotyczące pomocy publicznej:

Pomoc „de minimis” – rozporządzenie 69/2001 – pomoc ta zwalnia od

obowiązku zgłaszania do KE pomocy publicznej udzielonej w wysokości nie

większej niż 100 000 euro w okresie trzyletnim dla jednego przedsiębiorstwa

Pomoc na cele szkoleniowe – rozporządzenie 68/2001 – szkolenia dla małych i

średnich firm

Regulacje dotyczące pomocy regionalnej, horyzontalnej, sektorowej.

Wspieranie sektora MSP uważa się za jeden z najlepszych sposobów aktywizacji

regionów. Małe i średnie przedsiębiorstwa wspieranie są dzięki samorządom

lokalnym, które wybierają kierunki działań i instrumentów wspierających, określają

skalę i strukturę interwencji kierowanej do przedsiębiorców w powiązaniu z innymi

działaniami strukturalnymi i rozwojowymi, realizowanymi na terenie regionu68.

Priorytety, na których skoncentrowane są działania prowadzone w ramach

polityki regionu regionalnego:

Rozwój infrastruktury technicznej i informatycznej, jednakże działania władz nie

mogą wspierać inwestycji, realizowanych przez kapitał prywatny;

Wspieranie inwestycji poprzez wsparcie MSP, przyciągnięcie inwestorów

zagranicznych, korporacji międzynarodowych;

Rozwój innowacyjności;

Rozwój zasobów ludzkich dla poprawy efektywności funkcjonowania kapitału

prywatnego w danym regionie.

Rodzaje wsparcia MSP realizowanego w krajach Unii Europejskiej:

Uproszczenie procedur administracyjnych:

68 Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny, praca zbiorowa, PARP, Warszawa, 2001

87

o Wprowadzenie elektronicznego przekazu danych – Internet;

o Dążenie do uproszczenia procedur związanych z rozpoczęciem

działalności gospodarczej;

Podatkowe instrumenty wspierania MSP:

o Preferencyjne stawki podatkowe lub ulgi dla małych firm (odliczenia

podatku na inwestycje, zwolnienia z podatku od nieruchomości, itp.)

Wsparcie innowacyjności MSP:

o Subwencje państwowe – przeznaczone na tworzenie firm o charakterze

innowacyjnym;

o Preferencyjne warunki kredytowania.

Wspieranie działalności eksportowej:

o Działania proeksportowe o charakterze ogólnowspólnotowym –

promocja przedsiębiorstw krajów UE poza terenem Unii, zapewnienie

dostępu przedsiębiorstwom UE do rynków amerykańskich.

Wspieranie wspólnych działań europejskich przedsiębiorstw:

o Program CRAFT – Wspólny Program Badawczy Rozwoju Technologii;

o Bezpłatny dostęp dla przedsiębiorców do danych na temat

prowadzonych badań.

10.1. Unijne programy pomocowe dla przedsiębiorstw.

Programy pomocowe są aktami normatywnymi (ustawami albo

rozporządzeniami), które określają zasady, warunki, formy oraz podstawy prawne

przyznawania konkretnego wsparcia przedsiębiorcom. Zawierają podstawowe

elementy dotyczące udzielania pomocy, m.in. przeznaczenie (np. na szkolenia, badania

i rozwój, ochronę środowiska, zwiększanie zatrudnienia, restrukturyzacje) i formy

(dotacja, rozłożenie na raty płatności podatku, gwarancja, poręczenie, itp.). Wskazują

także organy udzielające wsparcia, warunki dopuszczalności pomocy (m.in. określenie

jej maksymalnej wielkości), czas trwania programu i jego beneficjentów.

88

Programy pomocowe - Załącznik nr 2.

11. Budowanie tożsamości przedsiębiorstwa.

Firmy coraz częściej zaczynają zwracać uwagę na kształtowanie swego

wizerunku, jako ważnego elementu decydującego o ich konkurencyjności. Jest to

spowodowane ograniczaniem barier handlowych i inwestycyjnych. Przedsiębiorstwa,

które chcą efektywnie konkurować z dynamicznie wkraczającymi na nasz rynek

renomowanymi przedsiębiorstwami zagranicznymi, muszą budować swoją tożsamość,

aby stworzyć pozytywny wizerunek w opinii otoczenia.

Wizerunek firmy można określić jako całokształt wyobrażeń, oczekiwań,

przekonań oraz wiedzy z nią związanej69. Wizerunek jest obrazem firmy w

świadomości społecznej, tj. opinii otoczenia, ukształtowany na podstawie

prowadzonych przez nią działań.

Przedsiębiorstwa poprzez swoje cech tożsamości ukierunkowane na pozytywne

kształtowanie swojego wizerunku koncentrują się głównie na wybranych elementach

oferty, takich jak: jakość techniczna oferowanych produktów i usług

posprzedażowych, cena, działania promocyjne, oraz doborze odpowiednich metod jej

zaprezentowania. Coraz częściej decyduje o wizerunku sposób przedstawienia oferty

przez działania promocyjne – sprzedaż bezpośrednia i reklama. Firmy budując swą

tożsamość dostosowują coraz częściej indywidualne rozwiązania zawarte w ofercie do

potrzeb i wymagań klienta, chcąc w ten sposób utrzymać z nim bezpośredni kontakt

zapewniający fachową, indywidualną i kompleksową obsługę. Oferowanie

kompleksowej i indywidualnej obsługi zmierzającej do budowania z klientami

marketingu partnerskiego stanowi bardzo ważny element budowania tożsamości przez

przedsiębiorstwa, które coraz częściej realizują wiele przedsięwzięć związanych ze

ścisłą współpracą w zakresie prac badawczo-rozwojowych nad nowymi produktami,

69 M. Urbaniak, Wizerunek przedsiębiorstw jako wyznacznik ich konkurencyjności, (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, nr 12, SWSPiZ, Łódź, 2005, s. 91

89

rozwojem sieci dystrybucji i prowadzeniu wspólnych działań promocyjnych,

wspólnych inwestycji kapitałowych. Kształtowanie pozytywnych relacji między

oferentem a odbiorcą zmierza do coraz bardziej bezpośrednich form kontaktów

(obsługa klienta „on-line” 24 h/dobę). Utrzymanie klienta jest i będzie największym

wyzwaniem dla przedsiębiorstw. Ścisła współpraca z klientem pozwala na szybkie

diagnozowanie zmieniających się potrzeb. Na pozytywny wizerunek firmy ma również

wpływ pozyskanie przez nią inwestora zagranicznego (o znanej marce, z kraju o

dobrej reputacji). Inwestor wnosi m.in. środki finansowe, markę, nazwę.

Przedsiębiorstwa coraz częściej kreują własną markę. W budowaniu tożsamości firmy

coraz większe znaczenie odgrywają standardy organizacyjne. Posiadanie

certyfikowanego systemu zarządzania na zgodność ze standardami ISO serii 9000

przestaje być wyłącznie aspektem promocyjnym lub koniecznością poddanie

niezależnej ocenie w wyniku nacisków klientów. Coraz więcej firm traktuje taki

system jako narzędzie pozwalające osiągnąć zakładaną sprawność organizacyjną. W

roku 2000 standardy ISO serii 9000 uległy nowelizacji i poddane wymaganiom

doskonalenia organizacji pod kątem TQM. Firmy coraz częściej ubiegają się o różnego

rodzaju wyróżnienia i nagrody jakości dążąc tym samym do wyróżnienia swojej

tożsamości. Coraz więcej firm również jest zainteresowanych stosowaniem norm ISO

serii 14000 w zakresie systemów zarządzania środowiskowego (ISO 14001), analizy

cyklu życia produktów (ISO 14040-43), etykietowania środowiskowego (14020-24),

jak też programu Responsible Care, Cleaner Production. Wraz z rozszerzeniem UE

znaczenie standardów staje się coraz ważniejsze. Procesy związane z transformacją

polskiej gospodarki począwszy od lat 90-tych i związana z tym konieczność

konkurowania, stały się okazją do zwrócenia większej uwagi firm działających na

naszym rynku do wyraźnego podkreślenia ich tożsamości i do podejmowania przez

firmy wysiłku zmierzającego do budowania pozytywnego wizerunku.

12. Finansowanie sektora MSP w Unii Europejskiej.

90

Sektor MSP w Unii Europejskiej stanowi ponad 90% wszystkich przedsiębiorstw

i obejmuje ponad 60% zatrudnionych ogółem.

Przyłączenie 1 maja 2004 r. do UE nowych członków nie spowodowało

istotnych zmian w strukturze przedsiębiorstw. Przypuszcza się, że w krajach, które

przystąpiły do Unii Europejskie, sektor MSP wynosi również ponad 90% wszystkich

przedsiębiorstw, a udział w ogólnym zatrudnieniu wynosi ok. 60%. Nowe kraje

członkowskie UE rozszerzyły liczbę przedsiębiorstw o ok. 20%, z czego największą

liczbę przedsiębiorstw wniosła do Unii Polska70.

Ważnym wyznacznikiem konkurencyjności przedsiębiorstw MSP jest łatwy

dostęp do finansowania, w tym w dużej mierze do finansowania bankowego. Tempo

rozwoju gospodarczego, w tym także poziom konkurencyjności firm i całej

gospodarki, uzależnione jest w dużej mierze od zdolności do finansowania inwestycji

przez przedsiębiorstwa. Dostęp do źródeł finansowania jest dla sektora MSP znacznie

większą barierą, niż dla przedsiębiorstw dużych71.

Finansowanie może być rozpatrywane przez dwa różne systemy finansowe:

bankowy – finansowanie przedsiębiorstw wypełniają pośrednicy finansowi;

kapitałowy (rynkowy) – funkcje systemu finansowego spełnia rynek kapitałowy

w konkurencji z usługami bankowymi.

Bez względu na system, kredyt bankowy stanowi podstawowy instrument

finansowy małych i średnich przedsiębiorstw.

Możliwy wpływ zmian strukturalnych sektora finansowego na finansowanie

MSP:

Pozytywny:

o malejące koszty kredytu bankowego (prowizje, oprocentowanie);

o lepsza obsługa i szersza oferta produktów finansowych;

o decentralizacja decyzji o udzieleniu kredytu w kierunku jednostek

regionalnych, których pracownicy znają faktyczną sytuację ekonomiczną

przedsiębiorcy;70 SMEs In Europe – Candidate countries, Office for Publications of the European Communities, Luxemburg, 2003, s. 1571 J. Próchniak, Fundusze poręczeń kredytowych a bankowe finansowanie przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność przedsiębiorstw W odpowiedzi świetle Strategii Lizbońskiej, (red.) J. Bieliński, CeDeWu, Warszawa, 2005

91

o zwiększenie czasu, jaki mogą poświęcić doradcy bankowi każdemu

kredytobiorcy w rezultacie informatyzacji w bankowości.

Negatywny:

o zmniejszenie dostępności placówek bankowych w dużych regionach;

o redukcja wartości kredytowania dla MSP;

o wydłużony proces decyzyjny w skomplikowanych strukturach

bankowych;

o częste zmiany w kontaktach personalnych z bankiem w efekcie częstych

zmian w organizacji banków72.

W UE małe i średnie przedsiębiorstwa korzystają zazwyczaj z usług bankowych

nie więcej niż jednego banku, a zaciągane kredyty nie przekraczają wartości 100 000

euro. Praktyczne doświadczenia finansowania MSP w poszczególnych krajach

wskazują, że różnice w strukturze finansowania w poszczególnych krajach wynikają

silniej ze specyfiki systemu finansowego oraz przyzwyczajeń przedsiębiorców, niż z

takich parametrów, jak:

wielkość przedsiębiorstwa

sektor

dochodowość

Koszt bankowego finansowania małych istotnych średnich przedsiębiorstw jest

wyższy niż finansowanych dużych przedsiębiorstw.

Poza kredytem bankowym małe i mikro przedsiębiorstwa korzystają również z

kredytów kupieckich, samofinansowania oraz finansowania nieformalnego od

znajomych, rodziny, bądź też tzw. finansowania „business angels”. Większe

przedsiębiorstwa poza kredytem bankowym wykorzystują leasing, factoring, venture

capital.

Według raportu Komisji Europejskiej potrzeby zgłaszane przez przedsiębiorców

odnośnie lepszego dostępu do finansowania sektora MSP, dotyczą głównie:

lepszej dostępności do poręczeń kredytowych;

72 SMEs and Access to Finance, Observatory of European SMEs, No. 2, 2003, s. 13

92

tworzenia lokalnych, regionalnych banków inwestycyjnych;

lepszego dostępu do doradztwa finansowego;

pomocy w wypełnianiu wniosków kredytowych i wniosków o finansowanie .

12.1. Fundusze poręczeń kredytowych.

Głównym przedmiotem działalności funduszy poręczeń kredytowych jest

udzielanie poręczeń (gwarancji) spłaty kredytu zaciągniętego przez przedsiębiorców w

instytucjach finansowych. Najczęściej poręczenia udzielane są przedsiębiorcom

ubiegającym się o finansowanie w bankach, a poręczenia mogą być udzielane do wys.

40 – 80% kwoty kredytu.

Klientami funduszu mogą być wyłącznie przedsiębiorstwa należące do sektora

MSP. Fundusze poręczeń w oparciu o środki publiczne, zazwyczaj tworzone są na

poziomie lokalnym. Fundusze działają zazwyczaj jako odrębne instytucje.

Poza funduszami poręczeń kredytowych, poręczeń mogą udzielać też fundusze

poręczeń wzajemnych. W tym przypadku uczestnicy funduszu wzajemnie i solidarnie

poręczają spłaty kredytów członkom zrzeszonym w funduszu. Taka forma funduszu

nie wymaga zaangażowania znacznych środków publicznych, ale warunkiem

funkcjonowania tego typu poręczeń są dobrze rozwinięte zrzeszenia przedsiębiorców,

czyli Izby gospodarcze, przemysłowe, cechy rzemiosł.

Poręczenia kredytowe mają szczególne znaczenie w odniesieniu do małych firm,

które raczej nie posiadają wymaganych przez bank zabezpieczeń, a inne formy

finansowania są nieosiągalne.

12.1.1. Poręczenia kredytowe w Polsce.

Pierwsze fundusze poręczeń kredytowych w oparciu o środki publiczne powstały

w Polsce w połowie lat 90-tych ze środków Programu Inicjatyw Lokalnych Phare, w

ramach Polsko-Brytyjskiego Programu Wspierania Przedsiębiorczości, ze środków

Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w ramach Banku Gospodarstwa Krajowego

(obecnie Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych BGK).

93

Liczba nowo powstających funduszy od roku 2001 wzrosła, ze względu na

przyjęcie rządowego programu „Kapitał dla przedsiębiorczych”73.

Program „Kapitał dla przedsiębiorczych” zakłada ujednolicenie funduszy

istniejących oraz stworzenie spójnego systemu funduszy poręczeń kredytowych, z

perspektywą dofinansowania funduszy ze środków publicznych i unijnych.

Obecny stan funduszy doręczeniowych wskazuje na mnóstwo niesprawności i

barier funkcjonowania. Fundusze tworzone w oparciu o środki różnego pochodzenia i

w oparciu o różne zasady, nie są widziane jako wiarygodni partnerzy dla banków.

Dlatego też banki niechętnie przyjmują poręczenia jako zabezpieczenie kredytu. W

rezultacie fundusze choć tworzone są bardzo dynamicznie, mają spore problemy z

prowadzeniem swojej działalności.

Fundusze poręczeń kredytowych stanowią instrument korygujący

niedoskonałości rynku w zakresie alokacji kapitału. Kredyt bankowy jest

podstawowym źródłem finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, jak

i w innych krajach UE. Nie jest jednak łatwo, gdyż warunki udzielania kredytów przez

banki są restrykcyjne. Skutki ostrożnych polityk kredytowych odczuwa sektor MSP

(szczególnie firmy nie posiadające wystarczających zabezpieczeń).

Mimo to, UE dąży do wspierania przedsiębiorczości sektora MSP, który stanowi

kluczowy element przewagi konkurencyjnej gospodarek.

13. Wpływ kapitału zagranicznego na wzrost konkurencyjności

przedsiębiorstw.

Kapitał zagraniczny odgrywa ogromną rolę w procesie przemian zachodzących

w polskiej gospodarce, a tym samym w budowaniu wysokiego poziomu sektora MSP.

Ze względu na brak krajowych zasobów kapitałowych, inwestycje zagraniczne

stanowią pożądany strumień zasilania procesów rozwoju gospodarczego74.

73 Kapitał dla przedsiębiorczych, Rządowy program rozbudowy systemu funduszy poręczeniowych i pożyczkowych dla małych i średnich przedsiębiorstw, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 13.08.200274 M. Wypych, Kapitał zagraniczny jako czynnik rozwoju przedsiębiorczości w Polsce (na przykładzie sektora MSP), (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005, s. 289

94

Łatwo można stwierdzić, że bez udziału kapitału zagranicznego nie

uzyskalibyśmy takiego poziomu przeobrażeń strukturalnych naszej gospodarki. Mowa

o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych. Przejawem angażowania się podmiotów

zagranicznych w inwestycje bezpośrednie jest np. tworzenie spółek z udziałem

kapitału zagranicznego.

Napływ inwestycji zagranicznych powiązany jest z poziomem konkurencyjności

gospodarki. Im większa konkurencyjność, tym większa skłonność inwestowania75.

Inwestorów przyciągają silne przedsiębiorstwa. Inwestorzy wzmacniają pozycję

konkurencyjną polskich firm, jak też przyczyniają się do wzrostu aktywności kapitału

ludzkiego. Od inwestorów nabywamy wiedzę, zdobywamy nowe technologie, itp.

Inwestycje zagraniczne wpływają na rozwój nowych gałęzi przemysłu i transformację

struktury eksportu. Jest to efektem globalizacji i włączania się naszej gospodarki w ten

proces76. Zagraniczni inwestorzy zaliczani są do liderów polskiego eksportu. Produkty

firm z kapitałem zagranicznym trafiają na rynki całego świata.

Inwestorzy zagraniczni dostarczają drobnym kooperantom krajowym technologie

i dokumentacje. Dzięki temu wzrasta konkurencyjność wyrobów. Dzięki partnerom

zagranicznym firmy mają większe szanse na uzyskanie kredytów, gdyż stanowią oni

swego rodzaju zabezpieczenie jego spłaty. Dzięki inwestorom zagranicznym firmy

często ratowane są przed bankructwem, a zagraniczne inwestycje stwarzają szansę

rozwoju firm znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Obcy kapitał pomaga

prywatyzowanym firmom w dostosowaniu się do wymogów gospodarki rynkowej77.

Zagraniczne koncerny narzucają polskim firmom wysokie normy jakościowe. Aby je

spełnić, firmy muszą poszukiwać nowych produktów i rozwiązań oraz wprowadzać

zmiany organizacyjne i technologiczne. Dzięki temu nasze firmy mają szansę

przetrwać na rynku. Firmy współpracujące z firmami zagranicznymi, częściej

inwestują w rozwój i tworzenie nowych miejsc pracy. Współpraca ta wywołuje efekt

marketingowy. Polskie firmy są lepiej postrzegane na rynku, dzięki czemu łatwiej jest

im nawiązać kontakty handlowe i zwiększyć konkurencyjność oraz poczucie

75 I. Michałków, Czy inwestorzy zagraniczni podnoszą konkurencyjność polskiej gospodarki?, (w:) Kapitał zagraniczny – wyzwania i szanse, (red.) I. Michałków, DrukTur, Warszawa, 2004, s. 13976 I. Michałków, Polskie przedsiębiorstwa wobec wyzwań globalizacji gospodarki, (w:) Polskie przedsiębiorstwa wobec standardów europejskich, (red.) K. Kuciński, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa, 2003, s. 96 77 S. Kojło, Rola kapitału zagranicznego w handlu zagranicznym w aspekcie małych i średnich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe WSE w Warszawie, nr 3, 2001

95

bezpieczeństwa, gdyż firmy takie stają się przede wszystkim stabilne. W warunkach

zaostrzonej konkurencji przedsiębiorstwa dążą do tego, żeby być globalnym –

współpraca krajowych firm z podmiotami zagranicznymi jest ekonomiczną

koniecznością.

W firmach, w których aktywnie działają zagraniczni inwestorzy pracuje wysoko

wykwalifikowana kadra menadżerska, która przekazuje pewną wiedzę, której nie

posiadają polscy menadżerowie, a którą muszą w szybkim czasie posiąść, aby

przedsiębiorstwa funkcjonowały na jak najwyższym poziomie, co zapewni im

odpowiedni poziom konkurencyjności. Inwestorzy zagraniczni nie tylko inwestują, ale

uczą jak skutecznie działać78. Mimo tylu pozytywnych efektów jakie przynoszą

inwestycje zagraniczne, należy zwrócić uwagę, że wiążą się one również z pewnymi

zagrożeniami, a mianowicie inwestorzy zagraniczni spowodowali, że wiele firm nie

wytrzymało konkurencji i przestało funkcjonować.

Mimo tych negatywnych aspektów wpływu kapitału zagranicznego na polskie

przedsiębiorstwa, integracja Polski z Unią daje szansę na większy napływ inwestycji

zagranicznych, przez co firmy uzyskują większe szanse na pozyskiwanie partnerów

inwestycyjnych i rozszerzenie swej działalności na największym wspólnym rynku

świata.

Dzięki inwestycjom zagranicznym, polska gospodarka stała się bardziej

konkurencyjna i zdolna do trwałego rozwoju. Polskie firmy dzięki współpracy z

koncernami zagranicznymi wdrożyły drastyczne programy redukowania kosztów i

przeprowadziły kompleksowe restrukturyzacje. W efekcie poprawiły swą kondycję

ekonomiczną i zwiększyły potencjał rozwojowy. Należy uznać za wskazane

wprowadzanie programów wspierających rodzime firmy chcące kooperować z

inwestorami zagranicznymi.

14. Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie szansą na międzynarodową

przewagę konkurencyjną.

78 S. Luc, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie a przekształcenia strukturalne w przemyśle polskim, Monografie i Opracowania 475, SGH, Warszawa, 2000, s. 128 – 129

96

Przedsiębiorstwo oparte na wiedzy jest to przedsiębiorstwo wykorzystujące

specyficzne umiejętności i wiedzę pracowników w celu osiągnięcia wydajności pracy.

Wiedza jest podstawowym determinantem rozwoju przedsiębiorstwa, z czym ściśle

związany jest wzrost konkurencyjności i poprawa pozycji konkurencyjnej. W

przedsiębiorstwie „inteligentnym” – w organizacji opartej na wiedzy – wprowadzanie

ciągłych usprawnień zależy od tego, czy posiada ono umiejętności, m.in. w zakresie:

formułowania własnej wizji, misji i strategii oraz mobilizowania pracowników

wokół ich realizacji;

organizowania w istniejących strukturach zarządzania zespołów efektywnej

współpracy;

tworzenia systemu motywacyjnego;

identyfikowania procesów będących słabymi ogniwami79.

Obecność Polski w Unii Europejskiej spowodowała otwarcie granic dla firm

zagranicznych. Polskie firmy poszukują nowych rozwiązań. Jednocześnie era

globalizacji prowadzi do nasilenia przejęć i fuzji, jak i tworzenia konkurencji.

Głównym zadaniem w takiej sytuacji staje się obniżka kosztów, spełnienie

wszelkich norm jakości i ochrony środowiska, podjęcie uczciwej konkurencji,

wdrożenie procesów innowacyjnych, oraz posiadanie takiego kapitału ludzkiego, który

jest kluczem do sukcesu. Kapitał ludzki to wiedza, informacje, doświadczenie jakie

posiadają ludzie, a które to przedsiębiorstwa wykorzystują do budowania przewagi

konkurencyjnej80. Najbardziej efektywne inwestycje wiążą się z kształceniem

pracowników. Bardzo prężnie rozwija się zarządzanie wiedzą81.

Wprowadzenie zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie umożliwia:

poprawę komunikacji;

szybsze reagowanie na zmiany;

wzrost innowacyjności przedsiębiorstwa;

zwiększenie produktywności;

79 H. G. Adamkiewicz-Drwiłło, Znaczenie wiedzy jako czynnika rozwoju przedsiębiorstwa – organizacji inteligentnej w świetle strategii konkurencyjności, (w:) Wiedza jako czynnik międzynarodowej konkurencyjności w gospodarce, (red.) B. Godziszewski, M. Haffer, M. J. Stankiewicz, Dom Organizatora, Toruń, 2005, s. 32980 J. Szaban, Miękkie zarządzanie. Ze współczesnych problemów zarządzania ludźmi, Wydawnictwo Wpisz, Warszawa, 200381 M. Piątkowski, Nowa gospodarka a transformacja, Wyd. Wpisz, Warszawa, 2003, s. 154

97

poprawę procesów decyzyjnych;

szybsze rozwiązywanie problemów;

wzrost efektywności przedsiębiorstwa na rynku;

zwiększenie kompetencji personelu przedsiębiorstwa82.

W nowym modelu przedsiębiorstwo buduje zasady tworzenia kapitału

intelektualnego opartego na przekształcaniu wiedzy posiadanej oraz zdobywanej przez

jednostkę w wiedzę całej organizacji, tj. wiedzę potrzebną w zarządzaniu. To właśnie

ludzie są warunkiem budowania wysokiej pozycji konkurencyjności83. Wymaga to:

nowoczesnego zarządzania zasobami ludzkimi – zdobywanie wysoko

wykwalifikowanych pracowników i ich utrzymanie w firmie;

ciągłych szkoleń – efektem jest poprawa motywacji do pracy, poczucie

bezpieczeństwa.

Aby organizacja była konkurencyjna powinna spełniać nw. warunki:

posiadać odpowiednią wiedzę

potrafić tę wiedzę wykorzystać84.

Przedsiębiorstwo uczące się to organizacja inteligentna, potrafiąca kształtować

poziom konkurencyjności związany z bieżącą działalnością gospodarczą. Jednocześnie

potrafi dostosowywać się do warunków otoczenia, dzięki posiadaniu umiejętności

adaptacyjnych. Posiada również umiejętność antycypowania zmian warunków

rynkowych w przyszłości. Konkurencyjność nowoczesnego przedsiębiorstwa wiąże się

z jego zdolnością do ciągłego kreowania tendencji rozwojowej, wzrostu

produktywności oraz skutecznego rozwijania rynków zbytu w warunkach oferowania

przez konkurentów towarów lub też usług nowych, tańszych a zarazem lepszych.

Można powiedzieć, że konkurencyjność przedsiębiorstw związana jest z

82 A. Budziewicz, Zarządzanie wiedzą elementem poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw, (w:) Wiedza – światłem na drodze do społeczeństwa przyszłości, (red.) A. Szewczyk, HOBEN, Szczecin, 2003, s. 3383 E. Stroińska, B. Glinkowska, Kapitał intelektualny a konkurencyjność przedsiębiorstw, (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005, s. 17384 J. Kisielnicki, System pozyskiwania i zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach, (w:) Zarządzanie wiedzą we współczesnych organizacjach, (red.) J. Kisielnicki, WSHiP, Warszawa, 2003, s. 23

98

dostosowaniem oferowanego produktu do wymogów rynku i konkurencji. Poziom

konkurencyjności zależy od wielu czynników, natomiast sprostanie wymogom

konkurencji i oferowanie produktu lub usługi, które znajdują nabywców jest jednym z

zewnętrznych przejawów konkurencyjności.

(…)Wiedza i zarządzanie wiedzą w warunkach ogromniej zmienności otoczenia stają

się niezastąpioną receptą na sukces rynkowy każdego przedsiębiorstwa(…)85

85 E. Stroińska, B. Glinkowska, Kapitał intelektualny a konkurencyjność przedsiębiorstw, (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005, s. 183

99

Rozdział III

Ocena wpływu członkowstwa Polski w Unii Europejskiej na poprawę

konkurencyjności przedsiębiorstw.

1. Konkurencyjność przedsiębiorstw po wejściu do Unii Europejskiej..

Zasady wolnej konkurencji, jasno określone w Traktacie Rzymskim, należą do

fundamentalnych reguł Unii Europejskiej. Dotyczy to również wymiany handlowej z

Polską.

Według art. 81 Traktatu ustanawiającego WE zakazane są wszelkie

porozumienia między przedsiębiorstwami, których celem jest hamowanie lub

ograniczanie konkurencji na terenie Wspólnoty. Zakazana jest również pomoc

państwa, która narusza zasady konkurencji poprzez subsydiowanie przedsiębiorstw.

Dopuszczalna jest pomoc publiczna na cele socjalne dla indywidualnych

konsumentów, naprawianie szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe, rozwój

gospodarczy regionów, w których poziom życia jest bardzo niski oraz występuje

wysokie bezrobocie.

W pierwszych latach po akcesji skutki gospodarcze i społeczne przyjęcia

dorobku prawnego Unii (acquis communautaire) w obszarze "Polityka konkurencji"

będą zależeć od stopnia przygotowania polskich przedsiębiorstw do konkurowania z

przedsiębiorstwami unijnymi. Otwarcie rynków i równy dostęp wszystkich państw

niewątpliwie spowoduje zaostrzenie konkurencji. Wiele polskich przedsiębiorstw

jeszcze przed akcesją z powodzeniem konkurowało na unijnym rynku, o czym

świadczy wielkość ich eksportu do UE. Dla tych przedsiębiorstw akcesja Polski do UE

będzie niewątpliwie stanowiła silny bodziec rozwojowy. Polityka wspierania

przedsiębiorstw w Polsce realizowana w Polsce od kilku lat wobec małych i średnich

przedsiębiorstw była finansowana m.in. z unijnych środków pomocowych, a po 1 maja

2004 r. zakres tych możliwości zostanie rozszerzony.

Aby sprostać tym zadaniom i silnej konkurencji na rynku unijnym, potrzebna jest

zwiększona pomoc państwa. Do realizacji polityki w zakresie małych i średnich

100

przedsiębiorstw została powołana Państwowa Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

która swoje cele realizuje przy współpracy z Krajowym Systemem Usług. Do jego

głównych zadań należą: wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,

podniesienie ich konkurencyjności poprzez dostarczenie im kompleksowej oferty

wysokiej jakości usług związanych z prowadzeniem firmy oraz przygotowanie ich do

integracji z Unią Europejską i funkcjonowania na zjednoczonym rynku. Odpowiednią

jakość usług ma zapewnić wdrażany system standaryzacji usług i akredytacji

ośrodków.

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw MSP jest w Polsce znacznie

rozdrobniony. Firmy z tego sektora stanowią ponad 99,8% wszystkich

przedsiębiorstw, natomiast 95,2% spośród nich zatrudnia do 9 pracowników.

Charakterystyczne dla MSP w Polsce jest to, że udział tego sektora w

działalności produkcyjnej jest wyższy niż sektora dużych przedsiębiorstw, natomiast w

Unii Europejskiej ta sekcja gospodarki zdominowana jest przez duże firmy. Ponieważ

firmy prowadzące działalność produkcyjną są najbardziej narażone na konkurencję,

dlatego modernizacja i przystosowanie tych firm w Polsce do konkurowania na

jednolitym rynku ma kluczowe znaczenie dla sektora MSP.

Przystąpienie do Unii jest równoznaczne z uruchomieniem wielu funduszy

strukturalnych, z których duża część trafi do sektora MSP. W ten sposób

wyeliminowane zostaną dwie największe bariery – brak środków finansowych i

nieskuteczna polityka wsparcia przedsiębiorczości. Najważniejsze z tych funduszy to:

Wieloletni Program dla Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości, Program Wsparcia i

Unowocześnienia Sektora MSP (Innovation Scoreboard), wymiana najlepszych

praktyk wobec MSP (Best Practice) oraz działania wynikające z rekomendacji

zawartych w dokumencie Komisji "Creating an entrepreneurial Europe"86.

2. Droga Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej.

86 P. Dominiak, N. Daszkiewicz, J. Wasilczuk, Małe i średnie przedsiębiorstwa w obliczu internacjonalizacji i integracji gospodarek europejskich, SPG, Gdańsk, 2005

101

Jak wiemy, warunkiem przystąpienia Polski do UGW jest spełnienie pięciu

formalnych kryteriów tzw. kryteriów z Maastricht:

1. co najmniej dwuletnie uczestnictwo we wspólnym mechanizmie kursowym

(ERM-2) i utrzymanie w tym okresie kursu w normalnym przedziale wahań;

2. inflacja nie wyższa niż 1,5 punktu procentowego ponad średnią dla 3 krajów

Unii o najwyższej inflacji;

3. długookresowa stopa procentowa nie wyższa niż 2,0 punkty procentowe ponad

średnią dla 3 krajów Unii o najwyższych stopach procentowych;

4. deficyt sektora finansów publicznych, nie wyższy niż 60% PKB87.

Oprócz powyższych warunków należy dostosować normy prawne regulujące

działalność banku centralnego do standardów UE. Decyzję o przyjęciu kraju

członkowskiego do UGW podejmuje Rada UE ds. Ekonomiczno-Finansowych

(Ecofin) na podstawie wniosków zawartych w Raportach o Konwergencji,

przygotowywanych przez Komisję i Europejski Bank Centralny co dwa lata lub na

życzenie kraju ubiegającego się o członkostwo w strefie euro88.

2.1. Wpływ członkostwa w UGW na konkurencyjność przedsiębiorstw.

Przyszłe członkostwo Polski w UGW może mieć korzystny wpływ na

międzynarodową konkurencyjność polskich przedsiębiorstw. Wynika to z poprawy

wiarygodności kredytowej wszystkich polskich podmiotów gospodarczych oraz z

łatwiejszego dostępu do źródeł finansowania w ramach strefy euro. Mimo to proces

konwergencji walutowej Polski do UGW niesie ze sobą także poważne zagrożenia dla

konkurencyjności polskiego sektora MSP, gdyby konwersja złotego na euro miała być

dokonana po wyraźnie zawyżonym kursie złotego. Do takiej sytuacji może dojść,

ponieważ w miarę przybliżania się terminu członkostwa w UGW, Polska będzie

atrakcyjna dla inwestorów zagranicznych (bezpośrednich i portfelowych). Nasili się

gra na konwergencję stóp procentowych. Może pojawić się też spekulacja na

87 W. Małecki, Perspektywy członkostwa Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej a konkurencyjność polskich przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność gospodarki Polski, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005, s. 17088 A. Nowak-Far, Unia gospodarcza i walutowa w Europie, CHBeck, Warszawa, 2001

102

aprecjację złotego dodatkowo wzmagająca umacnianie się naszej waluty. Aprecjacja

może niestety również poprzedzać moment „zamrożenia” kursu złotego

przystępowaniu do mechanizmu kursowego ERM-289. Takie zamrożenie

przewartościowanego w stosunku do euro kursu złotego mogłoby przynieść tragiczne

skutki dla konkurencyjności polskiej gospodarki. Optymistyczne jest to, że w

dłuższym okresie czasu nastąpi poprawa konkurencyjności poprzez procesy

deflacyjne, recesję, gdyż do czasu przystąpienia do UGW dewastacja sektora

eksportowego i konkurującego z importem, jak też skutki postępującej recesji i

stagnacji mogłyby zepchnąć nasz kraj do miana peryferyjnego UE. Jest to chyba

najprostszy sposób gwarantujący uniknięcie niebezpieczeństwa. Najlepszym

rozwiązaniem może być maksymalny pragmatyzm w prowadzeniu polityki walutowej.

Zanim będzie wiadomo, kiedy przystąpimy do UGW, należy zmodyfikować w Polsce

politykę kursową. Należy wybrać najbardziej dogodny moment wprowadzenia złotego

do systemu ERM-2, poprzez obserwację kształtowania się kursu rynkowego do „kursu

równowagi” złotego.

3. Sytuacja polskich firm w drugim roku członkostwa w UE.

Pozycję konkurencyjną każdego kraju w decydującym stopniu określa

konkurencyjność przedsiębiorstw – m.in. ich struktura własnościowa, struktura

sektorowa, zdolność inwestycyjna oraz innowacyjność.

Sytuacja polskich firm w 2005 r. wyglądała następująco:

wyższa rentowność dużych firm prywatnych niż państwowych;

najniższa rentowność – przemysł ciężki;

polskie firmy sektora MSP są słabsze od unijnych i osiągają gorsze wyniki;

największe prywatne firmy w Polsce należą do kapitału zagranicznego;

duża grupa przedsiębiorstw państwowych znajduje się w mało rozwojowych

sektorach, gdzie nie obserwuje się wzrostu popytu;

89 Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, NBP, Warszawa, 2004

103

brak środków finansowych na modernizacje – bariera rozwoju firm

mniejszy (17%) niż w UE (80%) udział kredytów bankowych w finansowaniu

rozwoju firm;

bardziej efektywne spółki z udziałem kapitału zagranicznego;

najniższy w Europie wskaźnik nowoczesności polskiego przemysłu;

niska innowacyjność polskich firm, w szczególności małych – gorsza pozycja

konkurencyjna;

brak współpracy przedsiębiorstw ze sferą naukowo-badawczą.

5. Przyszłość Polski w UE.

Akcesja Polski do Unii Europejskiej oznacza, że nasz kraj znajduje się w

obszarze polityki konkurencyjnej UE. Zgodnie z art. 2 traktatu kraje członkowskie

zobowiązane są do budowy i utrzymania wspólnego rynku, unii gospodarczej i

walutowej oraz prowadzenia wspólnej polityki, jak też dążenia w całej Unii do stałego

rozwoju działalności gospodarczej, wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony

socjalnej, równouprawnienia, nieinflacyjnego wzrostu, konkurencyjności na jak

najwyższym poziomie zgodnej z przepisami, ochrony środowiska, podwyższania

jakości życia, itp. Rozpatrując kwestię konkurencyjności w UE należy brać pod uwagę

jednolity rynek europejski, będący rynkiem międzynarodowym i regionalnym.

Europejska Polityka konkurencji dąży do zapewnienia efektywności działalności

firm i konkurencyjnej alokacji zasobów, wspiera konkurencyjność, buduje rynek

jednolity. Nie można też jednoznacznie określić czym jest sama konkurencyjność,

gdyż istnieje wiele koncepcji konkurencyjności. Najczęściej konkurencyjność jest

definiowana jako zdolność do sprostania konkurencji międzynarodowej, utrzymania

wysokiego tempa krajowego popytu, zaś na rynku międzynarodowym określa

akceptację wyrobów danego kraju i powiększanie się jego udziałów w rynkach

eksportowych. Podejście długookresowe obejmuje natomiast zasoby naturalne,

infrastrukturę ekonomiczną, kapitał, technologię, zasoby ludzkie, innowacyjność,

104

reagowanie na zmieniające się warunki krajowe i międzynarodowe, oddziaływanie na

międzynarodowe środowisko ekonomiczne. Konkurencyjność dotyczy uczestników

konkurencji rywalizujących ze sobą i jest rozpatrywana wg określonych kryteriów:

arena konkurencji,

podmioty konkurencji,

przedmiot konkurencji,

zakres konkurencji,

charakter konkurencji,

intensywność konkurencji90.

Jaka będzie przyszłość polskiej polityki konkurencji w UE? Otóż jednostka

prospektywna Komisji Europejskiej opracowała 5 scenariuszy – wizji przyszłości:

1. Triumf rynku – wg niego Europa będzie całością gospodarczą, rozwijającą się

dynamicznie, charakteryzującą się niezwykłym wzrostem wymiany handlowej

i produktywności. Inflacja i bezrobocie będą minimalne. Widoczny jednak

będzie podział społeczny i regionalny – podział na nisko i wysoko

wykwalifikowanych pracowników.

2. Sto kwiatów – przewiduje kryzys dużych systemów biurokratycznych.

Wzrośnie poczucie tożsamości lokalnej, rozwój struktur sąsiedzkich i

stowarzyszeniowych. Jednakże brak efektów samoregulujących gospodarki

będzie powodować większe nierówności ze względu na kryzys polityczny,

który dotknie słabe regiony. Może nastąpić osłabienie rządów, erozja

dotychczasowych struktur, co pociągnie za sobą wzrost zorganizowanej

przestępczości. Europa 100 kwiatów jest mozaiką państw, miast i regionów.

3. Odpowiedzialność podzielona – zapoczątkowanie realizacji tego scenariusza

rozpoczyna się od podjęcia przez Europę reform systemu rządzenia –

opracowanie nowych procedur negocjacyjnych między organami rządowymi a

partnerami społecznymi. Osiągnie się przez to rezultaty w opiece społecznej i

zatrudnieniu. Dzięki reformom politycznym, gospodarka europejska będzie

90 M. J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń, 2005

105

osiągać dobre wyniki. Społeczeństwo europejskie zauważy takie wartości jak:

zaufanie, solidarność, odpowiedzialność. Zostaną wyrównane nierówności

przestrzenne i społeczne, coraz mocniejsze będą zdobycze socjalne, Unia

będzie się rozszerzać, co będzie ogromnym i trudnym wyzwaniem dla krajów

zgłaszających.

4. Tworzące się społeczeństwo – scenariusz zaczynający się od niezwykle trudnej

sytuacji gospodarczej, nastąpi redukcja wydatków socjalnych, ogromny kryzys,

strajki, rozruchy, radykalna reorientacja polityki, nowa elita władzy, reformy

społeczne. Trzeba będzie uznać nowy rodzaj działań poza logiką rynkową:

usługi publiczne, animacja kulturowa, działalność w stowarzyszeniach.

Ograniczona zostanie aktywność zewnętrzna Unii. Jest to największe wyzwanie

przyszłości. Jest to wizja przyszłości jako globalna zmiana. Jest to spojrzenie na

przyszłość idące w parze z megatrendami, w tym przypadku ekologicznymi –

problem dewastacji środowiska.

5. Turbulentne sąsiedztwo – scenariusz akcentujący zagrożenia bezpieczeństwa

globalnego, wpływającego na Europę. Wzrosną napięcia ze względu na niski

wzrost gospodarczy, jak też brak superpotęgi międzynarodowej. Problemem

będą nowi mali aktorzy na scenie międzynarodowej. Sytuacja dookoła Unii

będzie bardzo poważna, a gdy konflikty przeniosą się na teren Unii rządy

zostaną zmuszone do interwencji. Powstanie Europejska Rada Bezpieczeństwa,

która opracuje plan „Eurovigile”. Nastąpi ograniczenie współpracy na zewnątrz

Unii91.

Ze względu na otwieranie się gospodarki UE główną rolę w przyszłości

odgrywać będą ponadnarodowe korporacje. Zmniejszyłoby to rolę państw

narodowych, a zwiększyło rolę instytucji europejskich. Nastąpiłby triumf globalizacji

– zwycięstwo wolnego rynku gospodarki UE.

Polityka konkurencji musi trzymać się zasad:

91 E. Brzuska, Polska w Zjednoczonej Europie – scenariusze przyszłości, (w:)Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005, s. 210 – 213

106

Powszechności – wszystkie podmioty działające na jednolitym rynku objęte są

kontrolą;

Proporcjonalności – ograniczenia wolności zachowań zgodne z utrzymaniem

efektywnej konkurencji;

Przejrzystości – znajomość procedur i przepisów przez podmioty gospodarcze;

Rzetelności – decyzje muszą być podejmowane na bazie rzetelnej analizy

ekonomicznej;

Autonomii narodowej;

Sprawiedliwości ;

Słuszności;

Uczciwości rynkowej.

Nasze członkostwo w Unii niesie za sobą szereg korzyści, do których możemy

zaliczyć m.in.:

Poprawę rentowności polskich firm;

Pomoc unijną dla przedsiębiorstw;

Wzrost eksportu do krajów UE;

Napływ inwestorów zagranicznych;

Wzrost inwestycji w środki trwałe i kapitał ludzki;

Poprawę oraz bezpieczeństwo produktów;

Rozwój polityki regionalnej;

Poprawę jakości środowiska naturalnego;

Możliwość legalnej pracy za granicą;

Poprawę jakości kadr administracji publicznej;

Rozwój sektora rolnego poprzez formy pomocy unijnej

Jak wiadomo, w Polsce nie funkcjonują jeszcze w pełni instytucje rynkowe, m.in.

instytucje tworzące rynek, instytucje sfery regulacyjnej, instytucje stabilizujące rynek,

instytucje osłonowe, a także prawne i społeczne. Również w okresie ostatnich lat

nastąpiło pogorszenie otoczenia prawno-instytucjonalnego. Chodzi tu o wzrost

korupcji wśród elit politycznych oraz biznesowych. Nastąpiło pogorszenie w

107

funkcjonowaniu parlamentu i wymiaru sprawiedliwości, zmniejszyło się poczucie

bezpieczeństwa publicznego, spadło zaufanie do instytucji państwowych.

Jednocześnie znajdujemy się w takiej fazie wzrostu gospodarczego, w której poziom

funkcjonowania ww. instytucji ma wielki wpływ na przemiany zachodzące w naszym

kraju, teraz kiedy jesteśmy członkiem UE. Teraz powinniśmy stopniowo

dostosowywać się do standardów gospodarczych, politycznych czy instytucjonalnych

UE, gdyż jest to ważny czynnik poprawy konkurencyjności naszych przedsiębiorstw.

108

ZAKOŃCZENIE

Celem niniejszej pracy było przedstawienie wpływu członkostwa Polski w Unii

Europejskiej na poprawę konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw oraz

udzielenie odpowiedzi na pytanie w jaki sposób przedsiębiorstwa mogą uzyskać

przewagę konkurencyjną na arenie międzynarodowej oraz co powinny robić w celu

zwiększania tej przewagi względem przedsiębiorstw z innych krajów – członków Unii.

Odpowiedź na postawione pytanie udzielona została w trzech rozdziałach, z których

możemy wywnioskować, że:

członkostwo Polski w Unii wywiera ogromny wpływ na poprawę

konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, daje im szansę rozwoju,

wpływa na zwiększenie eksportu;

w celu poprawy swej pozycji konkurencyjnej polskie przedsiębiorstwa mają

możliwość skorzystania z wielu form pomocy ze strony Unii – pomoc publiczna,

szkolenia personelu (kadry kierowniczej, pracowników), lepsze możliwości

uzyskania kredytu, wzrost napływu inwestycji zagranicznych (dzięki

członkostwu w Unii staliśmy się bardziej atrakcyjni dla zagranicznych

inwestorów, którzy przekazują nam wiedzę na temat wdrażania nowych

produktów, inwestują w badania i nowe technologie wytwarzania produktów).

Przedsiębiorstwa stają się dzięki temu bardziej konkurencyjne, gdyż wytwarzają

produkty coraz lepszej jakości, zarazem zgodnie z wymogami unijnymi.

W pierwszym rozdziale w sposób wyczerpujący opisano zasady konkurencji w

Unii Europejskiej i jej rolę w procesie integracji europejskiej, formy i koncepcje

konkurencji, źródła przewagi jak też źródła prawa i organy zajmujące się kontrolą

przestrzegania jej zasad. Rozdział ten można potraktować jako wprowadzenie do

części, w której celem jest udzielenie odpowiedzi na zadane pytanie.

Drugi rozdział przedstawił możliwości rozwoju oraz zasady konkurencyjności

międzynarodowej małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej. Na wstępie

tego rozdziału przybliżono definicje konkurencyjności (można ją formułować na wiele

109

sposobów). Opisano na czym polega innowacyjność przedsiębiorstwa i zdobywanie

odpowiedniej pozycji konkurencyjnej na rynku. W dalszej części tego rozdziału

dowiedzieliśmy się w jaki sposób Unia wspiera przedsiębiorstwa – założenia Strategii

Lizbońskiej, Narodowy Plan Rozwoju, pomoc publiczna (programy pomocowe

stanowią załącznik nr 2), finansowanie sektora MSP. W rozdziale tym dodatkowo

opisano na czym polega ochrona konkurencji w Polsce będącej członkiem Unii

Europejskiej, przybliżono funkcje i działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i

Konsumenta oraz kompetencje Prezesa ww. Urzędu w zakresie ochrony konkurencji,

kontroli koncentracji i pomocy publicznej. Końcowa część rozdziału wyjaśnia, jak

przedsiębiorstwa powinny budować swoją tożsamość, jaki wpływ wywiera, coraz

większe dzięki wstąpieniu Polski do Unii, zainteresowanie ze strony zagranicznych

inwestorów. Doskonałym podsumowaniem tego rozdziału jest uzasadnienie, dlaczego

zarządzanie wiedzą jest dla przedsiębiorstw szansą na międzynarodową przewagę

konkurencyjną.

W trzecim rozdziale poddany został ocenie wpływ członkostwa Polski w Unii

Europejskiej na poprawę konkurencyjności przedsiębiorstw. Opisana została sytuacja

polskich przedsiębiorstw będących już od dwóch lat w Unii Europejskiej, ich

konkurencyjność oraz co musimy jeszcze zrobić w celu dalszej poprawy pozycji

konkurencyjnej przedsiębiorstw, jak też jaka jest przed nami jeszcze droga do Unii

Gospodarczej i Walutowej. Przedstawiono wizję przyszłości naszego kraju w Unii i

wpływ wejścia Polski w strefę euro.

Przedsiębiorstwa polskie po okresie wieloletnich przemian (transformacja

systemowa) znajdują się w dość trudnej sytuacji i członkostwo daje im szansę na jej

poprawę oraz rozwój. Przede wszystkim otwiera drogę na rynki zachodnie. Zwiększa

się eksport, ale również import. Dzięki temu przedsiębiorstwa muszą włożyć wiele

pracy w to aby móc spokojnie konkurować z firmami zachodnimi. Ponieważ nasze

rodzime przedsiębiorstwa „cierpią” na braki finansowe niezbędne do ich rozwoju i

unowocześnienia, Unia przewiduje wspieranie przedsiębiorczości. Jest to możliwe

dzięki programom pomocowym, z których już przed akcesją mogły skorzystać

110

zarówno firmy jak i rolnictwo. Unia wspiera również osoby otwierające działalność

gospodarczą.

W obecnych czasach utrzymanie się przedsiębiorstw a zarazem „bycie

konkurencyjnym” na rynku wymaga inwestowania w coraz to nowsze technologie. W

wielu przypadkach niezbędna jest obecność zasobnych kapitałowo inwestorów

zagranicznych, których dzięki wejściu Polski do Unii Europejskiej przybyło.

Inwestycje zagraniczne wpływają na rozwój nowych gałęzi przemysłu i transformację

struktury eksportu. Przedsiębiorstwa dzięki temu mogą wytwarzać lepsze jakościowo

produkty, dostosowane do wymogów unijnych, wprowadzają nowoczesne metody

wytwarzania.

Członkostwo w Unii umożliwia rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Od

przedsiębiorstw unijnych uczymy się jak działać, aby być konkurencyjnym.

Zdobywamy nowe technologie, dzięki czemu wzrasta konkurencyjność wyrobów.

Dzięki partnerom zagranicznym firmy mają większe szanse na uzyskanie kredytów,

gdyż stanowią oni swego rodzaju zabezpieczenie jego spłaty. Dzięki inwestorom

zagranicznym firmy często ratowane są przed bankructwem, a zagraniczne inwestycje

stwarzają szansę rozwoju firm znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Łatwiej

jest się wówczas naszym przedsiębiorstwom dostosować do wymogów gospodarki

rynkowej. Firmy aby być konkurencyjne muszą ciągle poszukiwać nowych produktów

i rozwiązań oraz wprowadzać zmiany organizacyjne i technologiczne. Zagraniczne

koncerny narzucają polskim firmom wysokie normy jakościowe. W takich warunkach

należy inwestować w kapitał ludzki – od poziomu wyszkolenia kadry menadżerskiej

zależy w dużym stopniu konkurencyjność firmy. Należy posiadać odpowiednią wiedzę

ale również potrafić tę wiedzę w sposób racjonalny i zgodny z zasadami konkurencji

wykorzystać. Przedsiębiorstwa muszą włożyć duży wysiłek w tworzenie swojej

tożsamości, poprzez m.in. zdobywanie certyfikatów, dyplomów, nagród, itp.

Moim zdaniem właśnie zdobywanie wiedzy, współpraca z firmami

zagranicznymi, inwestycje są źródłem wsparcia w budowaniu pozycji konkurencyjnej

polskich firm w Zjednoczonej Europie.

Przedsiębiorstwa polskie dzięki członkostwu naszego kraju w Unii Europejskiej

mogą wiele skorzystać, mają szansę poprawy swojej pozycji konkurencyjnej, gdyż jak

111

przedstawiono w niniejszej pracy, Unia stwarza warunki dla rozwoju przedsiębiorstw,

udziela wsparcia, jednakże aby czerpać korzyści wynikające z członkostwa w Unii,

przedsiębiorstwa polskie muszą nauczyć się to członkostwo wykorzystywać.

Z satysfakcją mogę stwierdzić, że założony cel pracy został przeze mnie

osiągnięty, tym bardziej że temat nie należy do łatwych i wymaga ogromnego wysiłku,

przeczytania i przeanalizowania sporej ilości pozycji książkowych, oraz skorzystania z

wielu różnorodnych źródeł. Jest to jednak temat tak bardzo interesujący, że właśnie

ten a nie inny wybrałam do napisania mojej pracy magisterskiej.

112

BIBLIOGRAFIA

Pozycje książkowe:

1. H. G. Adamkiewicz-Drwiłło, Znaczenie wiedzy jako czynnika rozwoju

przedsiębiorstwa – organizacji inteligentnej w świetle strategii konkurencyjności,

(w:) Wiedza jako czynnik międzynarodowej konkurencyjności w gospodarce,

(red.) B. Godziszewski, M. Haffer, M. J. Stankiewicz, Dom Organizatora, Toruń,

2005

2. L. Abbot, Konkurencja jakościowa, (w:) Teoria konkurencji monopolistycznej.

Wybór tekstów, Warszawa,

3. B. Balassa, The Theory of Economic Integration, Homewood, 1961

4. J. Bieliński, Z. Brodecki, K. Domachowska, Konkurencja, a Lexis, 2004

5. J. Bieliński, Strategia Lizbońska a konkurencyjność gospodarki, CeDeWu, 2005

6. E. Brzuska, Polska w Zjednoczonej Europie – scenariusze przyszłości,

(w:)Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R.

Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005

7. A. Budziewicz, Zarządzanie wiedzą elementem poprawy konkurencyjności

przedsiębiorstw, (w:) Wiedza – światłem na drodze do społeczeństwa przyszłości,

(red.) A. Szewczyk, HOBEN, Szczecin, 2003

8. L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann,

Unia Europejska, Warszawa, 1998

9. J.M. Clark, Competition as a Dynamic Process, Washington, 1961

10. E. Cyrson, Nowy paradygmat strategii konkurencji, (w:) Konkurencyjność

przedsiębiorstw – nowe podejście, (red.) E. Skawińska, PWN, Warszawa –

Poznań, 2002

11. E. Cyrson, Strategia konkurencji oraz przewaga konkurencyjna

przedsiębiorstwa, (w:) Kompendium wiedzy o gospodarce, (red.) E. Cyrson,

PWN, Warszawa, 1981

113

12. P. Dominiak, N. Daszkiewicz, J. Wasilczuk, Małe i średnie przedsiębiorstwa w

obliczu internacjonalizacji i integracji gospodarek europejskich, SPG, Gdańsk,

2005

13. P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa,

1992

14. U. Dubejko, Tworzenie konkurencyjnej gospodarki w krajach Unii Europejskiej

poprzez wspieranie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw, (w:)

Konkurencyjność oraz rozwój w gospodarce, (red.) K. Kłosiński, KUL, Lublin,

2004

15. V. Emmerich, Regulacje wyjątkowe, (w) Prawo gospodarcze Unii Europejskiej,

(red.) M. A. Dauses, Warszawa, 1999

16. G. Hamel, C. H. Prahalad, Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press,

Warszawa, 1999

17. W. Hoff, J. Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, K. Walczak, P. Saganek,

Europejskie prawo gospodarcze, WSzPiZ, 2001

18. M. Jarosiński, Granice konkurencji. Grupa Lizbońska, Poltext, Warszawa, 1996

19. J. Kisielnicki, System pozyskiwania i zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach,

(w:) Zarządzanie wiedzą we współczesnych organizacjach, (red.) J. Kisielnicki,

WSHiP, Warszawa, 2003

20. S. Kojło, Rola kapitału zagranicznego w handlu zagranicznym w aspekcie

małych i średnich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe WSE w Warszawie, nr 3,

2001

21. K. Kokocińska, Źródła konkurencyjności przedsiębiorstw i instytucji w

warunkach globalizacji rynków, a AEP, 2003

22. A. Komar, Europejska Unia Walutowa, Warszawa, 1993

23. T. Korbutowicz, Polityka konkurencji Wspólnoty Europejskiej i Unii

Europejskiej w latach 1962 – 1997, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2004

24. T. Korbutowicz, Prawo konkurencji w orzecznictwie Sądu Wspólnot

Europejskich, Wrocław, 1992

25. E. Kośmicki, Teoria konkurencji ekonomicznej. Próba oceny stanu badań i

koncepcji, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 1998, nr 1

114

26. S. Luc, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie a przekształcenia strukturalne w

przemyśle polskim, Monografie i Opracowania 475, SGH, Warszawa, 2000

27. B. Majewska-Jurczyk, Dominacja w polityce konkurencji Unii Europejskiej,

Wrocław, 1998

28. Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny, praca zbiorowa, PARP,

Warszawa, 2001

29. W. Małecki, Perspektywy członkostwa Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej

a konkurencyjność polskich przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność gospodarki

Polski, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005

30. I. Michałków, Czy inwestorzy zagraniczni podnoszą konkurencyjność polskiej

gospodarki?, (w:) Kapitał zagraniczny – wyzwania i szanse, (red.) I. Michałków,

DrukTur, Warszawa, 2004

31. I. Michałków, Polskie przedsiębiorstwa wobec wyzwań globalizacji gospodarki,

(w:) Polskie przedsiębiorstwa wobec standardów europejskich, (red.) K.

Kuciński, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa, 2003

32. K. Michałowska, Traktat zjednoczeniowy głównych organów wspólnot

europejskich, „Państwo i Prawo” 1969, nr 4 – 5

33. W. Molle, Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka,

Gdańsk, 1995

34. A. Nowak-Far, Unia gospodarcza i walutowa w Europie, CHBeck, Warszawa,

2001

35. L. Olszewski, Dostosowania zewnętrzne gospodarki narodowej, Wrocław, 1995

36. W. Orłowski, Koszty i korzyści członkowstwa w Unii Europejskiej, Case, 2000

37. M. Piątkowski, Nowa gospodarka a transformacja, Wyd. Wpisz, Warszawa,

2003

38. Z. Pierścionek, Strategie konkurencyjności i rozwoju przedsiębiorstwa, PWN,

Wrocław, 2006

39. M. E. Porter, Competitive Advantage. Creating and Sustaining Superior

Performance, The Free Press, New York, 1985

40. M. E. Porter, Competitive Strategy. Techniques for Analyzing Industries and

Competitors, The Free Press, New York, 1980

115

41. M. E. Porter, Porter o konkurencji, Warszawa, 2001

42. A. Powałowski, S. Karoluk, L. Mering, Prawo ochrony konkurencji, WPiPG,

2004

43. J. Próchniak, Fundusze poręczeń kredytowych a bankowe finansowanie

przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność przedsiębiorstw W odpowiedzi świetle

Strategii Lizbońskiej, (red.) J. Bieliński, CeDeWu, Warszawa, 2005

44. M. J. Rodło, Wyzwania konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej

Unii Europejskiej, Fundacja ISP, Warszawa, 2003

45. M. Radło, Strategia Lizbońska. Konkluzje dla Polski, ISP, Warszawa, 2002

46. W. Samecki, Prolegomena do teorii ekonomii, Wrocław, 1998

47. M. J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Dom

Organizatora, Toruń, 2005

48. W. Starzyńska, Rynek zamówień publicznych w procesie integracji z Unią

Europejską. Analiza sektora dostaw, Difin, 2003

49. E. Stroińska, B. Glinkowska, Kapitał intelektualny a konkurencyjność

przedsiębiorstw, (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii

Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005

50. D. Swann, The Economics of the Common Market, Harmondsworth, Middlesex,

1984

51. J. Szaban, Miękkie zarządzanie. Ze współczesnych problemów zarządzania

ludźmi, Wydawnictwo Wpisz, Warszawa, 2003

52. W. Szpringer, Łączenie przedsiębiorstw a regulacja antymonopolowa. Wpływ

państwa na procesy koncentracji i dekoncentracji w gospodarce. Aspekty

instytucjonalne, Warszawa, 1993

53. J. Tyranowski, Prawo europejskie. Zagadnienia instytucjonalne z

uwzględnieniem traktatu amsterdamskiego, Poznań, 1999

54. Unia Europejska, Integracja Polski z Unią Europejską, E. Kawecka -

Wyrzykowska, E. Synowiec (red.), Warszawa, 1997

55. M. Urbaniak, Wizerunek przedsiębiorstw jako wyznacznik ich konkurencyjności,

(w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R.

Piasecki, Studia i Monografie, nr 12, SWSPiZ, Łódź, 2005

116

56. W. Wilczyński, Poprzednicy współczesnej teorii konkurencji i rynku, Poznań,

1959

57. J. Witkowska, Z. Wysokińska, Integracja europejska. Dostosowania w Polsce w

dziedzinie polityk, Warszawa, 2004

58. W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Warszawa, 2002

59. Współczesna gospodarka światowa, A.B. Kisiel-Łowczyc (red.), Gdańsk, 2000

60. M. Wypych, Kapitał zagraniczny jako czynnik rozwoju przedsiębiorczości w

Polsce (na przykładzie sektora MSP), (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej

Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ,

Łódź, 2005

61. Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja gospodarcza. Rozwój rynków,

Warszawa – Łódź, 1999

62. A. Zawidzka, Rynek wewnętrzny wspólnoty europejskiej a interes publiczny,

WPiPG, 2005

Akty prawne:

1. Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 z pózn. Zm

2. Dz. U. WE z 24.12.2002, C 325/33

3. Dz. U. Nr 189, poz. 1850

4. Dz. U. WE z 29.01.2004, L 24

5. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, (w: ) Dokumenty Europejskie, tom III,

Lublin, 1999

6. Zarządzenie Nr 11 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 lutego 2004 r. w sprawie

powołania Międzyresortowego Zespołu do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju

na lata 2007-2013.

Inne źródła:

1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), Europejski Fundusz

Społeczny (ESF), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja

117

Orientacji (FEOGA-O) oraz Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa

(FIFG).

2. Kapitał dla przedsiębiorczych, Rządowy program rozbudowy systemu funduszy

poręczeniowych i pożyczkowych dla małych i średnich przedsiębiorstw,

Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 13.08.2002

3. Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, NBP,

Warszawa, 2004

4. SMEs In Europe – Candidate countries, Office for Publications of the European

Communities, Luxemburg, 2003, s. 15

5. SMEs and Access to Finance, Observatory of European SMEs, No. 2, 2003

6. Council Decision 88/591 Establishing a Court of First Instance of the European

Communities, (w:) Selected Instruments Relating to the Organization,

Jurisdiction and Procedure of the Court, Luxemburg, 1993

7. Strategia lizbońska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy", UKIE

8. www.funduszestrukturalne.gov.pl

9. www.pl.wikipedia.org/Urząd_Ochrony_Konkurencji_i_Konsumentow

10. www.uokik.gov.pl

11. www.pl.wikipedia.org/Wiki/narodowy_plan_rozwoju

12. www.mgip.gov.pl

118

SPIS TABEL I WYKRESÓW

Spis tabel:

1. Podstawowe osie rozwoju dla NPR oraz sposób ich wdrażania

Spis wykresów:

1. Tradycyjna koncepcja strategii konkurencyjnej.

2. Stary paradygmat strategii konkurencji.

3. Nowy paradygmat strategii konkurencji.

119

ZAŁĄCZNIKI

1. Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską – VI: Wspólne reguły w dziedzinie

konkurencji, podatków i zbliżenia ustawodawstw.

2. Lista obowiązujących programów pomocowych – stan na 16.05.2006 r.

3. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

4. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

120