]ddoSa

ku@kuTpalanaa ivaYayaI laaokaMnaa maaihtI

pTvauna doNao .

P`astavanaa :

Aaja ku@kuTpalanaa ivaYayaI laaokaMcao mat badlalao Aaho tsaoca sarkarnao yaaMcyaakDo laxa koMndIt kolao Aaho.trI saudQaa ha vyavasaaya caagaMlaa Aaho , Asao saMagauna caalaNaar naahI. tr yaa vyaavasaayaa ivaYayaI laaokaMcyaa manaat jyaa caukIcyaa maahItI Aahot. %yaa kaZuna Taklyaa pahIjao.trca ku@kuuTpalana vyavasaayaacao p`saar vaaZola. 30 to 35 vaYaa- puvaI- ha vyavasaaya hlaka samajalaa jaat Asao prMtu saQyaa yaa vyavasaayaat Amaulaaga` badla GaDt caaMlalaa Aaho.AiQak ]%padna doNaa­yaa sauQaarIt jaatI raoga p`itkark AaOYaQao navaIna tM~&ana AaQaunaIk vyavasqaapna pdQat va ]%padna maalaacaI ivaik`` yaa sava- gaaoYTI isqar JaalyaamauLo ha vyavasaaya Aaplyaa doSaat caagaMlyaa p`karo p`saarIt haovau laagalaa.sarkar va ba^ka yaaMnaI saudQaa yaa QaMdyaacyaa vaaZIsaazI AiQak p`maanaat kja- doNyaasa saurvaat kolaI Aaho. yaa vyavasaayaat BaaMDvalaacaI prt foD Sa@ya Asalyaanao t$na yaa vyavasaayaat yaotat.

­ ù kaobaMDyaacyaa jaatI va vagaI-krna

A ¥vaNa-naanausaar kolaolao vagaI-krna

1´ hla@yaa jaatI 2´ BaarI jaatI

A´ vha[-T laogaha^na- A´ vha[-T r^ak

ba ´baa]na laogaha^na ba´­haoD AayalaMD

k´nyau h^mpSaayar

ba¥ ]pyua@tonausaar kolaolao vagaI-krNa

1´ AMDI doNaarI kaobaMDI

: laoga ha^na-cyaa sava- jaatI

2´maaMsa doNaarI pxaI

: baa^`yalar

3´ duhorI ]ddoSaIya jaatI

: ­haoD AayalaMD

1´hla@yaa jaatI

: vajanaaMnaI hlakI Asalyaanao %yaanaaM hla@yaa jaatI mhNatat.AMDyaacao p`maana

230 to 260 naga vaaYaI-k sarasarI Asauna Barpur p`maanaat AMDI dotat. yaa jaatI naajaUk Asalyaanao raogaalaa lavakr baLI pDtat.%yaasaazI %yaanaa vaoLovar lasaIkrna kravao laagato.jaast pavasaacyaa BaagaamaQyao iTkU Sakt naahI. yaa jaatIcyaa kaobaMDyaacaI AMDI paMZrI SauBa` Asalyaanao %yaanaa Barpur maaganaI Aaho.

AMDI doNyaacao p`maana vaYaa-laa 250 naga.

vaOiSaYTyao

• A´ vha^[-T laoga ha^na- :

• 1´ DaOladar ¸ capL.

• 2´nar eoT DaOladar idsatao.

• 3´ maadIcyaa va naracyaa Dao@yaavar laala tura Asatao.

• 4´ payaaMcaa rMga ipvaLa Asatao.

• 5´ AMDI doNyaacao p`maana vaYaa-laa 250 naga.

vha^[-T laoga ha^na-

ba´baa`]na laoga ha^na- :1´ kaobaDI idsaNyaasa AakYa-k .

2´ naracao SaopuT kaLyaa rMgaacao.

3´ ipsaacaa rMga tpkIrI.

4´ sarasarI AMDyaacao p`maana vaYaa-laa 280 to 300 naga

baa`]na laoga ha^na-

ba´BaarI jaatI :

vajanaalaa BaarI maa~ hI kaobaDI ]%padnaalaa kmaI Asato.

yaa kaobaMDyaacao vajana jaast Asalyaanao hI maaMsa ]%padnaasaazI vaaprtat.

A´vha[-T ra^k

1´ paMZrI SauBa` Asauna ipsao AKuD.

2´ tura AKuD va KrbaDIt Asatao.

3´katDIcaa rMga ipvaLa Asatao.

4´ naracao vajana sarasarI 4 iklaao.

5 ´maaidcao vajana sarasarI 2.5 iklaao.

6´ AMDyaacao p`maana sarasarI 80 to 90 naga Aaho.

ba´ ­haoD AayalaMD roD

1´ prdoSaatuna Aayaat.

2´ SarIr BaarI Barpur maaMsa ]%padna Aga`osar sava- ]pyaaogaasaazI caaMgalaI Aaho.

3´ rMga camakdar kaLa ikMvaa laala.

4´ paya ipvaLyaa rMgaacao Asatat.

5´ naracao vajana 3.8 iklaao.

6´ maaidcao vajana 2.9 iklaao.

7´ pMKavar kaLo inaSaana Asato.

­haoD AayalaMD roD

k´ nyau h^mpSaayar :

1´ hI jaat kaoNa%yaahI hvaamaanaat iTkUna rahto.

2´ ipsaaMcaa rMga ipvaLa Asauna %yaavar ek p`karcaI cakakI Asato.

3 ´kana taMbaDyaa rMgaacao Asatat.

4´ AMDyaacaa Aakar maaoza Asatao.

5´ sarasarI ]%padna 90 to 200 naga.

6´ naracao vajana 3 to 4 iklaao.

7´ va maaidcao vajana 3 to 3.5 iklaao Asato.

nyau h^mpSaayar

ù ku@kuT palaNaacyaa pdQatI

1¥maaokaT pdQat

: yaa pdQatIt kaobaMDyaavar baMQana nasato. yaa idvasa

Bar Saotat ikMvaa maaokLyaa jaagaot rahtat.%yaaMnaa raHaI GaramaQyao ikMvaa TaoplaI KaalaI baMQa kolaI jaato.ASaa pdQatIsa maaokaT pdQat Asao mhnatat.

fayado: 1´ kaobaDyaaMnaa Kadyaacaa Kca- kmaI Asatao.

2´ yaa kaobaDMyaa raogaalaa baLI pDt naahI.

3´ laxa doNyaasa ivaSaoYa manauYya baL laagat naahI.

4´ BaaMDvalaI Kca- kmaI yaotao.

taoTo

1´ yaa kaobaMDyaa ifrt AsalyaamauLo SaotatIla ipkaMcao nauksaana

haoNyaacaI Sa@yata Asato.

2´yaa kaobaMDyaanaa [tr janaavara pasauna hanaI haonyaacaI Sa@yata

Asato.

3´ AMDyaacao p`maaNa A%yaMt kmaI Asato.

2¥AQa-mayaa-dIt pdQat :

:yaa koabaMDyaasaazI laakDI GarTo saaQaarna pNao 12 fuT × 12 fuT

evaZyaa maapacyaa Garat sarasarI 50 kaobaMDyaa rahu Saktat. kaobMaDI Garacyaa puZIla jaagao BavatI jaaLIcao kuMPana baaQaMtat. AQa-mayaa-idt pdQat mhnajaoca kaobaMDyaacyaa ihDNyaa ifrNyaavar mayaa-da Asato.

fayado

: 1´ yaa kaobaDyaaMnaa BarpUr sauya- p`kaSa va hvaa ]plabQa haoto.

2´ raogaacao p`maana kmaI rahto.

3´ AMDI ]%padna purosao p`maanaat Asato.

4´ jaMgalaI janaavarapasauna saMvarxana haoto.

taoTo :

1´ Kaadyaacaa Kca- vaaZtao.

2´ saaf safa[-saazI manauYya baL kravao laagato.

3´ saurvaatIlaa BaaMDvalaI Kca- gauMtvaavaa laagatao.

M3´mayaa-idt pdQat :

yaa kaobaMDyaaMnaa satt Garatca rahavao laagat

Asalyaanao %yaacyaaM Kadyaacao va ipNyaacao paNaI %yaacaI saaoya GaramaQyaoca kolaI jaato.yaa GaramaQyao daona to tIna majalao Asatat. P`a%yaok majalyaavar kaobaMDyaa Asatat.kaobaDyaanaaM sauya- p`kaSa va hvaa rahIla yaMacaI dxata GaotlaI Asato.p`%yaok kaobaMDIlaa 4 caaOrsa fuT jaagaa rahIla evaZyaaca kaobaMDyaa zovatat. kaobaMDI Gar Akaranao 25 to 30 fuT $Md va GaracaI laaMbaI 50 to 200 fuT AsaavaI.

fayado :

1´ qaaoDyaa jaagaot Barpur kaobaMDyaa basatat.

2´ AMDI ]%padna Barpur imaLto.

3´ sava- kaobaDMyaavar kmaI p`maanaat laxa dyaavao laagato.

taoTa :

1´ sauya- p`kaSa va KoLtI hvaa na imaLalyaanao kaobaDyaa raogaavar

baLI pDtat.

2´ Kadya va [tr Kca- vaaZt rahtao.

3´ inaYkaLjaIpNaa mauLo raogaacao p`maana vaaZu Sakto.

4´ipjara pdQat : yaa pdQatI maQyao ipMja­yaacao SaoD tyaar kolaolao

Asato.ipMja­yaatIla SaoD 1¸ 2¸ 3 majalaI k$na ipMja­yaamaQyao pxaI zovalaolao Asatat. GaracaI idSaa puva- piScama zovatat. sauya-p`kaSa va KoLtI hvaa rahIla yaaMcaI dxata GaotlaI jaato.qaaoDyaa jaagaot BarpUr pxaI zovalao jaatat. pxaI svatM~ ipMja­yaamaQyao AsalyaamauLo vyavasqaIt laxa dota yaoto.yaaMcao puiZla pdQatInao Gar baaMQaavao.

1´ jaimana Tnak AsaavaI.

2´ Garo baaMQatanaaM puva- piScama baaMQaavaIt.

3´ iBaMtI ]Mca zovaavyaat.

4´gavatacao CPpr ikMvaa isaMmaoTcaI p~o vaapravaI.

5´ kaobaMDyaacyaa Gara maQyao ivajaocaI saaoya AsaavaI.

6´ p`%yaok pxaasa tIna caaOrsa fuT jaagaa zovaavaI.

ipjaMra pdQat

taoTo : 1´ p`%yaok pxaavartI svatHaM laxa dota yaota.

2´ p`%yaok pxaasaazI sarasarI AMDI ]%patna kaZta yaoto.

3´ kmaI jaagaot Barpur pxaI paLta yaotat.

4´ AMDyaacao AiQak ]%padna imaLt

fayado : 1´ BaaMDvalaI Kca- jaast yaotao.

2´ vyavastapnaamaQyao cauk Jaalyaasa taoTa haoNyaacaI Xa@yata Asato.

3´ ihXaaoba va naaoMd vahI vyavasqaIt na zovalyaasa taoTa haotao.

5´pirsaratIla pdQat :

: yaa maQyao Garacyaa pazImaagaIla baajausa saMgaaopna

kolao jaato. ra~I kaoMbaDyaanaa GaramaQyao zovatat va idvasaa Garacyaa maaigala baajausa saaoDlao jaato. yaa pdQatI maQyao Kca- kmaI yaotao. kaobaMDyaaMnaa Takavau pdaqaa-caa ]pyaaoga Kadya mhNuana kolaa jaatao .

6´iDpilaTr pdQat

: yaa pdQatI maQyao Baatacaa Bausaa SaogaacaI Trplao [tr yaaMcao

jaimanaIvar AcCadna kolaolao Asato. tyaar kolaolao AcCadnaasa gaaid pdQat mhNatat. yaa GaramaQyao KadyaacaI va paNyaacaI BaaMDI jaimanaIvar zovalaolaI Asatat. ikMvaa SaoDlaa tar baaMQauna tI Kadya KaNyaasaazI va paNaI ipNyaasaazI ADkvalaolaI Asatat. kaobaDyaacaI ivaYTa gaaidvar pDt Asalyaanao iDpilaTr satt hlavauna kaorDo kravao.ho iDpilaTr qaMDIcyaa idvasaat ]badar va ]nhaLyaat qaMD raht Asalyaanao pxaaMnaa %yaavar Aarama imaLtao. jar ho iDpilaTr Aaolao raht gaolao tr %yaaMnaa raogaacaa p`aduBaa haovau Saktao. yaasaazI dr saha maihnyaanao ikvaa iDpilaTr Aaolao Jaalyaavar badlauna Takavao. iDpilaTr GaracaI idSaa puva- piScama AsaavaI.va hvaa KoLtI rahNyaasaazI ]%tr dixana baajausa jaaLyaa basavaavyaat.

• iDp ilaTr pdQat

fayado

: 1.ek manauYya sava- pxaacao vyaavastapna k$ Xaktao.

2.AMDI ]%padna Barpur p`maanaat imaLto.

3.raogara[-cao p`maana A%yaMt kmaI.

4.vyaavastapna va d`uYTIkaonaatuna hI pQadt caagaMlaI Aahoo.

taoTa

:1 saurvaatIlaa BaaMDvalaI Kca- jaast yaotao.

2 Kadyaacaa Kca- jaast yaotao.

ku@kuTpalana fayadoSaIr haoNyaasaazI Kaliala gaaoYTIcaI maahItI k$na GaNao AavaSa@yata Asato.

1.gaavazI kaobaMDyaa sarasarI AMDI ]%padna 60 to 80 AMDI

2.vhD-T laogaha^na- kaobaMDyaa sarasarI AMDI ]%padna 180 to 210 AMDI

3.­haoD Aayala^D roD sarasarI AMDI ]%padna 170 to 180 AMDI

lasaIkrna krtanaa GyaavayaacaI kaLjaI.1´ lasa inaraogaI pxaaMnaaca dyaavaI.

2´ lasa TaocaNyaaAgaaodr daona idvasa va TaocalyaanaMtr daona idvasa pxaaMnaa jaIvanasa%vao dyaavaI.

3´ lasa AanataMnaa tsaoca vaapr saMpopya-t bafa-t zovaa

4´ lasa yaaogya vayaat yaaogya p`maanaat va yaaogya pdQatInao dyaavaI.

5´ lasa tyaar kolyaanaMtr tI 3 to 4 tasaat saMpavaI.

R kaobaDyaaMcao raoga va %yaaMcaI laxaNao.

1¥ ranaI Kot :

1´ Svaasa GaoNyaasa ~asa haoNao.

2´ qarqar kap haoNao.

3´ ADKLNao.

4´ pMK va paya lauLo pDNao.

5´ halacaalaIt badla haoNao.

2¥ r%kI hgavana :

1´ pxaaMcaa tura kmajaaor haotao.

2´ pxaI poMgaLtat.

3´ pxaaMcao KaNao kmaI haoto.

4´ AMDI ]%padna kmaI haoto.

5´ ASa@tpNaa yaotao.

6´ pxaaMcao marNyaavao p`maana vaaZto .

3¥ dovaI :

1´ipsao nasalaolyaa Baagaavar ipvaLo faoD yaotat.

2´ naMtr daona to tIna idvasaanaI faoDavar KplaI yaoto.

3´ pxaaMcaI Bauk maMdavato

4´ naakatuna d`vya pdaqa- vaahtao.

5´ taMoDat icagaT pdaqa- tyaar haotao.

4¥ maro@sa :1´ ivaYTa patL pDto .

2´ pMK¸ paya¸ maana lauLI pDto.

3´ vajana kmaI haoNao .

4´ Svaasaanaasa ~asa haoNao.

5´ ipsaaMcyaa mauLaSaI sauja yaoNao.

5¥ gaMbaaora :

1´ pxaI pogatat

2´ pxaI ADKLtat

3´ patL paMZrI hgavana haoto.

4´ ipsao ivaYTo mauLo Kraba haotat.

6¥ DaoLyaaMcao ivakar : 1´ naaka DaoLyaatuna paNaI yaoto .

2´ DaoLo saujato.

3´ DaoLyaacaa dah haotao.

4´ DaoLyaat paMZra pdaqa- saacatao.

5´ vaaZ kmaI haoto.

6´ pxaI ASa@t haotat.

AMDI doNaa­yaa kaobaMDyaasaazI p`itbaMQak lasa

A.na. Paxaacao vaya p`itbaMQak lasa lasa TaocaNyaacaI pdQat1 . 1 idvasa ma^ro@sa payaacyaasqaayaumaQyao

2 . 5 to 7 idvasa laasaaoTa naakatuna ikMvaa DaoLyaatuna

3 . 7 idvasaanaMtr caaocaI kapNao caaocaIcaa SaoMDa kapNao.

4 . 4 AazvaDo [-nafoksaIyasa DaoLyaat daona qaMoba .

5. 5 AazvaDo laasaaoTa ipNyaacyaa paNyaatuna doNao.

6. 6 AazvaDo doivacaI lasa pMKacyaa AatIla baajausa

7. 7 AazvaDo raiNa Kot pMKacyaa AatIla baajausa

8 . 10 to 12AazvaDo caaocaI kapNao. vaaZlaolyaa caaocaI kapNao va Daga doNao.

9 . 18 AazvaDo doivacaI lasa pMKaacyaa AatIla baajausa lasa TaocaNao.

10. 20 AazvaDo raiNa Kot pMKaacyaa AatIla baajausa lasa TaocaNao.

kaobaMDyaanaa laagaNaarI jaagaa .

A na. vaya basaNyaacaI jaagaa paNyaacaI BaaMDI

zovaNyaacaI jaagaa

KadyaacaI

BaaMDI

1 . 0 to 6 AazvaDo 0.50 caaOrsa fuT 1À4 [-ca 2 [-ca

2 . 7 to 12 AazvaDo 1.50 caaOrsa fuT 1À2 [-ca 3 [-ca

3 12to 17 AazvaDo 1.50 caaOrsa fuT 1À4 [-ca 4 [-ca

4 17 AazvaDyaacao 1.75 caaOrsa fuT 1 [-ca 5 [-ca

kaobaMDyaanaa Kadya doNyaacao p`maaNa³100´pxaasaazI

A na vaya

AazvaDyaat

AazvaDyaat

laagaNaaro Kadya

vaya

AazvaDyaat

AazvaDyaat

laagaNaaro Kadya

1 . 1 7 iklaao. 10 52 iklaao.

2 . 2 13 iklaao. 11 55 iklaao.

3 . 3 19 iklaao. 12 57 iklaao.

4 . 4 26 iklaao. 13 59 iklaao.

5 . 5 32 iklaao. 14 63 iklaao.

6 . 6 40 iklaao. 15 65 iklaao.

7 . 7 45 iklaao. 16 67 iklaao.

8 . 8 48 iklaao. 17 77 iklaao.

9 . 9 50 iklaao.

AMDI doNyaacao p`maaNa kaobaMDyaacao vajana va vaya

1. eka pxaacao eka vaYaa-cao ]%padna 210 to 220

2. 12 AazvaDyaacao ]%padna imaLvaNyaakrta

laagaNaaro Kadya 1.30 to 1.81 iklaao

3. 20 AazvaDyaacao kaobaMDyaacao vajana 1.13 to 1.30 iklaao

4. 72 AazvaDyaat kaobaMDyaacao vajana 1.80 to 1.95 iklaao

5. pihlao AMDI imaLvaNyaacyaa vaoLI kaobaMDyaacao vaya 130 to140 idvasa

maTnaacyaa kaobaMDyaa

: kaobaMDyaacaI iplao eka idvasaapasauna

8 to 10 AazvaDyaapya-t vaazvauna %yaa kaobaMDyaanaa maTNaasaazI ]pyaaoga krtat.yaa kaobaMDyaanaa ba`a^yalar mhNatat.yaa kaobaMDyaa

Jaaomaanao vaaZtat.va %yaaca p`maana o%yaa jaovaZyaa Aaitla p`maaNaat Kadyaacao $paaMtr maaMsaamaQyao kolao jaato .%yaamauLo ASaa kaobaMDyaacao vajana7 to 8 AazvaDyaat 1200 to 1400ga`ma haoto.

maTnaacyaa kaobaMDyaa vaaZvaNyaasaazI daona p`karcaI Kaadya vaaprlaI jaatat.

1. ba`ayalar sTaT-r ma^Sa Ä1 to 30 idvasaapya -t 1 iklaao.

2. ba`ayalar ifinaSar Ä 31 to 60 idvasaapya-t 2 to 3 iklaao.

maTnaacyaa kaobaMDyaasaazI lasa TaocaNyaacaa kaya-k`ma

A. na. Paxaacao vaya P`aitbaQMak ]paya lasa TaocaNyaacaI pdQat

1. 1 idvasa ma^ro@sa Payaacyaa sqaayaumaQyao doNao.

2. 5to 7 idvasa laasaaoTa naakatuna daona qaoMba.

3. 5 vaa AazvaDa laasaaoTa paNyaatuna doNao.

kaobaMDyaacao mah%vaacao raoga p`saar AaaNI ]pcaarA´ jaIvaanaumauLo haoNaar raogao .ba´ Ait sauxmaivaYaaNaapasauna.k´ ek poSaIya jaMtupasauna..

kaobaMDyaacao mah%vaacao raoga p`saar AaaNI ]pcaar

A´ ijavanaamauLo haonaaro raoga

1´ ka^lara : pxaI Acaanak marnao ikMvaa tap yaoNao.

]paya Ä salamaoT saariK AaOYaQao Kadyaatuna va paNyaatuna doNao.

2´ vaaZtI hgavana : lahana iplaacaa raoga ikMvaa paoT duKNao

]paya Äma^@Tina saarKI AaOYaQao paNyaatuna doNao.

3´ inaLa tura : maaozyaa pxaManaa haotao.tap yaoNao.

]paya Ä sToklaIna AaOYaQa paNyaatuna doNao.

ba´Ait sauxmaivaYaaNaapasauna

1´raiNa Kot : maana vaakDI haonao Svaasaasa ~asa haoNao.

]paya Ä naahI .

2´ doiva : tap yaoNao .

]paya Ä doivacaI lasa TaocaNao.

3´ ma^ro@sa : 1 to 15 idvasaacyaa iplaaMnaa raoga .

]paya Ä iplaaMnaa yaa raogaacaI lasa TaocaNao.

• [-́ AMt-gat baahya kITanaupasauna

• 1´paoTatIla jaMtumauLo pxaaMcaI Bauk madaMvato.

• ]paya Ä maihNyaatuna ekda jaMtunaaSak AaOYaQao paNyaatuna doNao.

• 2´gaaocaID Ê]vaa kaobaMDyaacyaa pMKavar.

• ]paya Ä kaobaMDyaacyaa pMKalaI baI.eca.saI.pavaDr TakavaI.