POSTACIE HISTORYCZNE I HERALDYKA
Transcript of POSTACIE HISTORYCZNE I HERALDYKA
71
POSTACIE HISTORYCZNE I HERALDYKA
1. POSTACIE HISTORYCZNE
Benedykt XIII, Bonifacy IX, Innocenty VII, Grzegorz XII, Aleksander V
W pierwszym tomie Trylogii, pt. „Narrenturm” główny bohater ma okazję
zapoznać się z przepowiednią Malachiasza1 a dokładniej jej wycinkiem dotyczącym lat
1394 – 1406. Przedstawiająca przepowiednię postać stara się interpretować kolejne zdania
mające dotyczyć następnych papieŜy i antypapieŜy. AntypapieŜ Benedykt XIII, właściwie
Pedro de Luna został uznany za Luna Cosmedina – KsięŜyc Kosmedyński poniewaŜ pełnił
funkcję kardynała w Marii w Kosmedynie. Rzeczywiście Pedro de Luna w 1375 roku
został mianowany przez papieŜa Grzegorza XI kardynałem w kościele Santa Maria
w Kosmedynie. Później był legatem antypapieŜa Klemensa VI w Hiszpanii i we Francji.
28 września 1394 roku został wybrany antypapieŜem a 26 lipca 1417 roku, podczas
trzydziestej siódmej sesji soboru w Konstancji został złoŜony z tronu i usunięty z Kościoła.
Osoba Pedro de Luny jest równieŜ wspomniana w początkach powieści, kiedy to
wymieniane są waŜne wydarzenia 1423 roku. Pada wówczas zdanie, Ŝe w dzień Zielonych
Świątek 1423 zmarł w zamku Peniscola koło Walencji Piotr de Luna, papieŜ awinioński,
wyklęty schizmatyk, tytułujący się Benedyktem XIII. W rzeczywistości de Luna zmarł
w zamku Peniscola. Schronił się w nim w 1415 roku w obliczu konfliktu z Zygmuntem
Luksemburczykiem. Zwrot „wyklęty” dotyczy wspomnianego juŜ usunięcia z łona
Kościoła w 1417 roku. De Luna aŜ do śmierci kazał tytułować się Benedyktem, twierdził
równieŜ, Ŝe to w twierdzy Peniscola znajduje się prawdziwa siedziba Kościoła. Następny
w przepowiedni Malachiasza był Tubus de mixtione– sześcian z zespolenia czyli Bonifacy
IX, właściwie Pietro Tomacelli. Sześcian odnosił się do herbu Tomacelliego, w którym to
znajduje się szachownica. Niewiele wiadomo o jego wcześniejszej karierze kościelnej
oprócz tego, Ŝe był kardynałem – diakonem od Św. Jerzego i kardynałem – prezbiterem od
Św. Anastazji. Bonifacy IX został wybrany 2 listopada 1389 roku jako następca papieŜa
rzymskiego Urbana VI, zmarł 1 października 1404 roku2.
1 Przepowiednia Malachiasza błędnie przypisywana św. Malachiaszowi powstała prawdopodobnie ok. 1590 roku. Zawiera listę 112 krótkich zdań, mających charakteryzować poszczególnych papieŜy. Przeciwnicy jej autentyczności zaznaczają, Ŝe zwroty powstałe post factum są o wiele dokładniejsze niŜ te mówiące o papieŜach XVII – wiecznych i późniejszych, def. za Roman Zając, Proroctwo św. Malachiasza, http://www.kosciol.pl/article.php?story=20050414085511917 (dostęp 01.05.2009). 2 Andrzej Sapkowski, Narrenturm, Warszawa 2002, s.7, 515; John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papieŜy, Warszawa 1997, s. 324 – 330; Michał Gryczyński, Benedykt XIII – antypapieŜ [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego, Poznań 2006, s. 181; idem, Bonifacy IX [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego […], s. 180.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Bonifacio_IX.svg
De meliore sydere
właściwie Cosino Gentile de Migliorati
przepowiedni odnosił się
Cosino de Migliorati był arcybiskupem Rawenny, potem Bolonii, legatem Bonifacego IX
w Toskanii i Lombardii. Wybrany papie
tego samego roku3.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Innocenzo_VII.svg
Następny papieŜ u
skojarzony z Angelo Correrem czyli Grzegorzem XII, prawdopodobnie z powodu jego
pochodzenia. Angelo Correr był
to był on kolejno biskupem Castello, łaci
prezbiterem od San Marco i sekretarzem papieskim. Został wybrany nast
IX 30 listopada 1406 roku. Podczas soboru w Konstancji wyraził gotowo
3 Andrzej Sapkowski, Narrenturms. 324 – 330; Michał Gryczyń[…], s. 182.
72
Rys. 43. Herb Bonifacego IX.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Bonifacio_IX.svg (dostęp
De meliore sydere - Z lepszej gwiazdy to według proroctwa Innocenty VII,
ciwie Cosino Gentile de Migliorati. Tak jak w przypadku Bonifacego IX tekst
przepowiedni odnosił się do Herbu Innocentego VII, w którym znajdowała si
iorati był arcybiskupem Rawenny, potem Bolonii, legatem Bonifacego IX
w Toskanii i Lombardii. Wybrany papieŜem 17 października 1406 roku, zmarł 6 listopada
Rys. 44. Herb Innocentego VII. http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Innocenzo_VII.svg
(dostęp 01.05.2009)
pny papieŜ u Malachiasza to Nauta de ponte nigro – Sternik z
skojarzony z Angelo Correrem czyli Grzegorzem XII, prawdopodobnie z powodu jego
pochodzenia. Angelo Correr był bowiem Wenecjaninem. Jeśli chodzi o karier
to był on kolejno biskupem Castello, łacińskim patriarchą Konstantynopola, kardynałem
ezbiterem od San Marco i sekretarzem papieskim. Został wybrany nast
listopada 1406 roku. Podczas soboru w Konstancji wyraził gotowo
Narrenturm […], s. 515; John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papie30; Michał Gryczyński, Innocenty VII [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Ko
01.05.2009)
Z lepszej gwiazdy to według proroctwa Innocenty VII,
. Tak jak w przypadku Bonifacego IX tekst
do Herbu Innocentego VII, w którym znajdowała się kometa.
iorati był arcybiskupem Rawenny, potem Bolonii, legatem Bonifacego IX
406 roku, zmarł 6 listopada
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Innocenzo_VII.svg
Sternik z czarnego mostu
skojarzony z Angelo Correrem czyli Grzegorzem XII, prawdopodobnie z powodu jego
li chodzi o karierę kościelną
Konstantynopola, kardynałem –
ezbiterem od San Marco i sekretarzem papieskim. Został wybrany następcą Bonifacego
listopada 1406 roku. Podczas soboru w Konstancji wyraził gotowość do abdykacji
Encyklopedia papieŜy […], niejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego
w celu zakończenia schizmy. Zrezygnował z urz
w Recanti 18 października 1417 roku, trzy tygodnie przed wyborem Marcina V.
wymienionym przez przepowiedni
Flagellum Solis – Bicz słoneczny uto
antypapieŜem Aleksandrem
noszący.” Rzeczywiście Philargis pochodził z Kandii na Krecie,
Vicenzy, Nawarry i arcybiskupem Mediolanu,
1409 roku podczas soboru w Pizie, a na jego tarczy herbowej widniało sło
V zmarł 3 maja 1410 roku
Sobór w Konstancji po zło
oraz po przyjęciu rezygnacji Grzegorza XII wybrał
Marcina V. Andrzej Sapkowski najcz
papieŜa przy okazji wypowiadania przez jego bohaterów przepowiedni
usłyszał od Reynevana Zygmunt Korybutowicz, we fragmencie dotycz
padło zdanie, Ŝe przyobiecana Wielkiemu Ksi
kolumny.
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:C_o_a_Martino_V.svg&filetimestamp=20080817183307
Chodziło oczywi
przedstawicielem moŜnego rodu Collonów nosił w herbie kolumn
przepowiedni Reynevan wywnioskował,
4 Andrzej Sapkowski, NarrenturmpapieŜy […], s. 324 – 330; Michał GryczyKatolickiego […], s. 183; idem, Katolickiego […], s. 184.
73
czenia schizmy. Zrezygnował z urzędu papieskiego 4 lipca 1415 roku. Zmarł
dziernika 1417 roku, trzy tygodnie przed wyborem Marcina V.
wymienionym przez przepowiednię i wspomnianym podczas rozmowy bohater
Bicz słoneczny utoŜsamiony z Petrosem Philargis
ksandrem V. „Kreteńczyk, papieŜ obediencji pizań
ście Philargis pochodził z Kandii na Krecie, był biskupem Piacenzy,
Vicenzy, Nawarry i arcybiskupem Mediolanu, antypapieŜem wybrany został 26 czerwca
1409 roku podczas soboru w Pizie, a na jego tarczy herbowej widniało sło
V zmarł 3 maja 1410 roku4.
Marcin V, Eugeniusz IV
Sobór w Konstancji po złoŜeniu z urzędu antypapieŜa Jana XXIII i Benedykta XII
ciu rezygnacji Grzegorza XII wybrał na głowę Kościoła Oddo Colonn
Andrzej Sapkowski najczęściej i najbardziej dokładnie nawi
a przy okazji wypowiadania przez jego bohaterów przepowiedni
usłyszał od Reynevana Zygmunt Korybutowicz, we fragmencie dotycz
e przyobiecana Wielkiemu Księciu korona przepadnie za pontyfikatu
Rys. 45. Herb Marcina V. http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:C_o_a_Martino_V.svg&filetimestamp=20080817183307
(dostęp 09.05.2009)
Chodziło oczywiście o pontyfikat papieŜa Marcina V, który b
Ŝnego rodu Collonów nosił w herbie kolumn
przepowiedni Reynevan wywnioskował, Ŝe papieŜ umrze prawdopodobnie w lutym 1431
Narrenturm, Warszawa 2002, s. 7, 515; John Norman Davidson330; Michał Gryczyński, Grzegorz XII [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Ko
[…], s. 183; idem, Aleksander V – antypapieŜ [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Ko
du papieskiego 4 lipca 1415 roku. Zmarł
dziernika 1417 roku, trzy tygodnie przed wyborem Marcina V. Ostatnim
i wspomnianym podczas rozmowy bohaterów był
Philargisem, późniejszym
obediencji pizańskiej, w herbie słońce
był biskupem Piacenzy,
em wybrany został 26 czerwca
1409 roku podczas soboru w Pizie, a na jego tarczy herbowej widniało słońce. Aleksander
Jana XXIII i Benedykta XIII
ścioła Oddo Colonnę czyli
ciej i najbardziej dokładnie nawiązuje do postaci
a przy okazji wypowiadania przez jego bohaterów przepowiedni. We wróŜbie, którą
usłyszał od Reynevana Zygmunt Korybutowicz, we fragmencie dotyczącym ks. Witolda
korona przepadnie za pontyfikatu
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:C_o_a_Martino_V.svg&filetimestamp=20080817183307
a Marcina V, który będąc
nego rodu Collonów nosił w herbie kolumnę. Z dalszej części
umrze prawdopodobnie w lutym 1431
orman Davidson Kelly, Encyklopedia niejsze postaci w dziejach Kościoła niejsze postaci w dziejach Kościoła
74
roku. Padło równieŜ stwierdzenie dotyczące wieku papieŜa, który miał w 1429 roku mieć
dobre sześćdziesiąt lat, a od konklawe mijało dwanaście. Oddo Colonna urodził się w 1368
roku, we wspominanym okresie miał sześćdziesiąt jeden lat. Wybrany na następcę
św. Piotra został zaś podczas soboru w Konstancji w 1417 roku czyli dokładnie dwanaście
lat wcześniej. Marcin V zmarł 20 lutego 1431 roku. Wspominane proroctwo mówiło
równieŜ, Ŝe Kolumna ustąpi miejsca Wilkowi. Znając ten fakt oraz tekst przepowiedni
św. Malachiasza bohaterowie wysnuli wniosek, Ŝe kolejną głową Kościoła zostanie
Gabriel Condulmer, opisany u Malachiasza jako „wilczyca niebiańska”. Skojarzenie
Condulmera z wilczycą oparte było na fakcie, Ŝe sprawował on urząd biskupa Sieny,
a w herbie tego miasta znajduje się wilczyca. Warto zaznaczyć, Ŝe podczas rozmowy
w więzieniu (w narrenturmie) dotyczącej kolejnych papieŜy Condulmer był nazwany
biskupem Sieny, z kontekstu drugiej przepowiedni wynikało, ze był kardynałem.
W praktyce Condulmer został biskupem Sieny w 1407 roku, a rok później otrzymał
godność kardynalską. O dacie wyboru nowego papieŜa dowiedzieć się moŜna było
z dwóch fragmentów Trylogii. Pierwszym była opisywana przepowiednia dla
Korybutowicza. Drugim zaś majaki chorego Reynevana, który przebywając w więzieniu w
1425 roku i biorąc pośredni udział w dywagacjach dotyczących proroctwa św. Malachiasza
powiedział, Ŝe wybór nastąpi dopiero za sześć lat. Gabriel Condulmer został wybrany
następcą św. Piotra 11 marca 1431 roku. Przyjął imię - Eugeniusz IV5.
Konrad Oleśnicki
Jako Ŝe akcja całej Trylogii toczy się w Czechach i na Śląsku oczywistym jest, Ŝe
biskup wrocławski jest jednym z waŜniejszych bohaterów drugiego planu. Na kartach
powieści pojawiają się dokładne i dość dosadne informacje na temat Konrada. Według
jednego z opisów był pierworodnym synem księcia Oleśnicy. Konrad IV Starszy (Senior)
był rzeczywiście najstarszym dzieckiem Konrada III. Świadczy o tym między innymi jego
przydomek oraz fakt, iŜ zawsze był wymieniany na pierwszym miejscu w dokumentach
wystawionych razem z braćmi. Konrad urodził się z pewnością przed 1394 rokiem,
zapewne nawet kilka lat wcześniej. Kiedy w 1417 roku został wyznaczony do objęcia
biskupstwa wrocławskiego, nie było mowy o udzieleniu mu dyspensy z powodu zbyt
niskiego wieku, który dla tego urzędu wynosił wówczas trzydzieści lat. Karierę duchową
5 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 516 – 517; idem, Lux perpetua, Warszawa 2006, s. 166, 213, 230;
John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papieŜy […], s. 333 – 340; Richard P. McBrien, Leksykon papieŜy. Pontyfikaty. Od św. Piotra do Jana Pawła II, Warszawa 2003, s. 177 – 179.
75
rozpoczął Konrad Starszy dość szybko. JuŜ od 1399 – 1400 roku był duchownym w przy
katedrze wrocławskiej, w 1410 roku został członkiem kapituły katedralnej, a 1411 jej
został prepozytem. Ten ostatni fakt znajduje swe odzwierciedlenie w jednym z opisów
w „Lux perpetua”. Konrad Oleśnicki miał równieŜ brać udział w fikcyjnej naradzie
w stodole w Dębowcu w 1425 roku. Wówczas powiedziano o nim, ze jest biskupem od
ośmiu lat. Stwierdzenie to moŜna uznać za nieścisłe bowiem jak juŜ wspomniałem w 1417
roku Oleśnicki został wyznaczony na urząd biskupa wrocławskiego przez Marcina V, za
poparciem Zygmunta Luksemburczyka. Sakrę biskupia przyjął zaś dopiero 22 stycznia
1418 roku. Równolegle z karierą kościelną rozwijała się kariera świecka. W I tomie
pt. „Narrenturm” biskup miał powiedzieć, Ŝe jest namiestnikiem króla Zygmunta, Ŝe
wszyscy ksiąŜęta śląscy uznają jego władzę, Ŝe od 1422 roku to on rządzi na Śląsku.
Rzeczywiście, w kwietniu 1422 roku Luksemburczyk wyznaczył biskupa wrocławskiego
pierwszym w historii namiestnikiem całego Śląska. Konrad IV Starszy jako poplecznik
Zygmunta Luksemburskiego był zaciekłym przeciwnikiem ruchu husyckiego. Andrzej
Sapkowski opisał biskupa mówiącego, Ŝe przejdzie do historii jako obrońca prawdziwej
wiary, pogromca herezji. Nie ukrywał przy tym, Ŝe liczy na docenienie swoich działań
przez Stolicę Apostolską. Konrad Oleśnicki, jako przeciwnik związków Śląska z Polską
ubolewał nad zwierzchnością archidiecezji gnieźnieńskiej nad diecezją wrocławską i liczył
na wydzielenie nowej archidiecezji wrocławskiej. Nie wiemy czy biskup naprawdę stawiał
przed sobą tak ambitne cele ale podczas wspomnianego monologu o obronie wiary miał
powiedzieć, Ŝe upokorzeniem jest podleganie jakiemuś Polaczkowi – Jastrzębcowi.
Jednym z wyraźniejszych przejawów niechęci biskupa do Polski był stworzony wspólnie
z Luksemburczykiem, Zakonem KrzyŜacki oraz ksiąŜętami śląskimi projekt rozbioru
Polski. W „Lux perpetua” Oleśnicki przedstawia ten plan podczas rozmowy z sekretarzem
arcybiskupa mogunckiego. W praktyce zakładał on przyłączenie Rusi, Mołdawii, Podola
i Muszyny do Królestwa Węgier, a ksiąŜętom śląskim miało przypaść to co kiedyś naleŜało
do ich przodków. W 1435 roku biskup Konrad IV wprowadził statut zastrzegający obsadę
beneficjów w diecezji tylko dla Ślązaków, bądź osób posiadających stopnie naukowe.
Znacznie ograniczył w ten sposób dopływ duchowieństwa polskiego na Śląsk. Działania
Konrada przeciw husytom nie ograniczały się jedynie do zapowiedzi i deklaracji. Biskup
był głównym inicjatorem wypowiedzenia Taborowi bitwy pod Nysą, gdzie jednak Czesi
zniszczyli nieomal całkowicie wojska biskupie. Za jego rządów diecezja wrocławska
borykała się z duŜymi problemami finansowymi. Oczywistym powodem kłopotów były
husyckie łupieskie rejzy. Niemały wpływ na stan biskupich finansów miał teŜ sposób Ŝycia
76
Oleśnickiego. Został zapamiętany jako skłonny do pijaństwa rozpustnik, korzystający
z Ŝycia ale przy tym przystępny i lubiący muzykę. Tymczasem Andrzej Sapkowski
tworząc literacką postać biskupa Konrada skupił się wyraźnie na cechach negatywnych.
Według jego opisu Oleśnicki kaŜdy dzień zaczynał od garnca wina, był wyniosły,
niedostępny, interesowny, miał poczucie wyŜszości. Nie omieszkał równieŜ autor Trylogii
opisać swobodnego stosunku biskupa do kobiet, czyli mówiąc wprost posiadania wielu
kochanek. Podczas rozmowy ze Stanisławem Beresiem Andrzej Sapkowski stwierdził, Ŝe
w znacznym stopniu oparł się na opisie Konrada autorstwa Jana Długosza6. Ten ostatni
pisał o biskupie – „zniemczały Piast śląski, mąŜ czarniawy, złośnik, oddany obŜarstwu,
nieumiarkowany względem kobiet, rozrzutny, wina wszelakiego naduŜywał”7. Wprowadził
jawne praktyki łapówkarskie. Sam Sapkowski zaznacza przy tym, Ŝe ten opis jest
z pewnością lekko wypaczony. Jan Długosz był bowiem sekretarzem Zbigniewa
Oleśnickiego, przeciwnego Konradowi. Dla potrzeb fabuły zmieniony został natomiast
wygląd zewnętrzny biskupa. Na kartach Trylogii charakteryzowany jest jako postawny,
przystojny męŜczyzna o młodzieńczym, dźwięcznym głosie. Według Długosza natomiast
był tłusty, niski, miał ropiejące oczy, jąkał się i bełkotał. O stosunku współczesnych do
biskupa Konrada IV Oleśnickiego moŜe świadczyć fakt, iŜ został pochowany
w podziemiach katedry bez nagrobka i skromnej choćby płyty nagrobnej8.
Prokop Wielki (Goły)
Prokop jako dowodzący wojskami Taboru siłą rzeczy dość często pojawia się na
kartach Trylogii. Często jednak opisy dotyczą sytuacji niemoŜliwych do zweryfikowania,
jak na przykład problem z uciąŜliwym bólem pleców, którego pozbyć się pomagał
Reynevan. W „BoŜych bojownikach”, w rozmowie dwóch bohaterów dotyczącej Prokopa
pada stwierdzenie, Ŝe przed rewolucją był księdzem, jednym z wielu taboryckich
6 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 240, 338, 377, 380; idem, BoŜy bojownicy, Warszawa 2004, s. 296;
idem, Lux perpetua […], s. 154, 165, 259; Roman Heck, Konrad IV Starszy, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XIII, Wrocław – Warszawa – Kraków 1967 – 1968, s. 590 – 591; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II: Piastowie świdniccy, ziębiccy, głogowscy, Ŝagańscy i oleśniccy, Wrocław 1975, s. 176 – 178; Józef Pater, Poczet biskupów wrocławskich, Wrocław 2000, s. 55; Geschichtsquellen der Hussitenkriege, wyd. Colmar Grunhagen, Scriptores rerum Silesiacarum, t. VI, nr. 46, Wrocław 1871 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454, oprac. Roman Heck, Ewa Maleczyńska, Wrocław 1953, s. 81 – 82; 7 Jan Długosz, Vitae episcoporum Poloniae, t. I, Kraków 1887, s. 472 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór
tekstów źródłowych. Do r. 1454 […], s. 117 – 118 8 Andrzej Sapkowski, Stanisław Bereś, Historia i fantastyka, Warszawa 2005, s. 120.
77
kaznodziejów. Wcześniej zaś ukończył Karolinum i wiele podróŜował po zagranicznych
uczelniach. Prokop urodził się ok. 1380 roku. Po śmierci ojca został adoptowany przez
swego stryja – Jana z Cach. Ten ostatni umoŜliwił mu zdobycie wykształcenia. Oprócz
uczelni praskiej, jak mówili bohaterowie Prokop odbył kilka podróŜy zagranicznych,
między innymi do Hiszpanii, Francji, Włoch. Po zakończeniu edukacji przyjął święcenia
kapłańskie.
Rys. 46 Prokop Wielki. http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Prokop_Holý.jpeg (dostęp 08.05.2009).
Tak więc te fakty, przytoczone w rozmowie przedstawionej w II tomie nie
odbiegają od prawdy historycznej. W dalszej części tekstu pojawia się prawdziwe
stwierdzenie, jakoby Prokop dołączył do rewolucji po defenestracji. Na początku naleŜał
on do skrzydła radykalnego, dopiero od 1420 roku opowiedział się po stronie bardziej
umiarkowanej. Po śmierci śiŜki awansował do grona najbardziej powaŜanych działaczy
ruchu husyckiego, a po śmierci Bogusława ze Szwamberka został głównodowodzącym
wojsk Taboru. Historiografia zapamiętała Prokopa jako doskonałego wodza. Prowadzone
przez niego wojska rozbiły trzy krucjaty organizowane przeciw Czechom. Zwycięskie
bitwy pod Usti, Tachowem czy DomaŜlicami odbiły się echem w całej Europie.
Największym chyba wyrazem poszanowania dla postaci hetmana Taboru jest nadany mu
przydomek – Wielki. Poza zdolnościami typowo przywódczymi Andrzej Sapkowski
przypisuje równieŜ Prokopowi świetny kontakt ze swoim wojskiem, czego przykładem
mogą być dokładnie opisane, serdecznie prowadzone wizytacje poszczególnych oddziałów
przed bitwami. Warto zaznaczyć, Ŝe hetman wojsk Taboru miał drugi przydomek –
nadany mu juŜ za Ŝycia. Jak kilkakrotnie, w róŜnych sytuacjach wspominali bohaterowie
78
Prokop nie nosił brody, tylko sumiaste wąsy. Była to sytuacja niespotykana wśród
husyckiego duchowieństwa, dlatego Prokopa nazywano równieŜ Gołym9.
Zbigniew Oleśnicki
Postać Zbigniewa Oleśnickiego pełni w ksiąŜkach Andrzeja Sapkowskiego rolę
marginalną. Oleśnicki został kilkakrotnie wspomniany jako biskup krakowski i przeciwnik
husytyzmu. Podczas rozmowy biskupa wrocławskiego Konrada Oleśnickiego z Andrzejem
z Bnina, posłem biskupa krakowskiego pada sugestia jakoby Zbigniew Oleśnicki mierzył
w stanowisko kardynała. Urząd biskupa objął Zbigniew w 1423 roku. Nadanie mu tego
urzędu przez Jagiełłę było poprzedzone wieloma sporami. Król polski zamierzał mianować
Oleśnickiego kanclerzem, a dotychczasowego podkanclerza – Piotra Szafrańca mianować
biskupem krakowskim. PotęŜne rody szlacheckie Tarnowskich i Tęczyńskich obawiały się
jednak zbytniego wzrostu znaczenia Szafrańców. W wyniku ich zabiegów Zbigniew
Oleśnicki 19 grudnia 1423 roku otrzymał sakrę biskupią. Zgodne z prawdą historyczna są
równieŜ poglądy biskupa na sprawy husyckie. Był on zaciekłym przeciwnikiem wszelkich
herezji, postulował zamknięcie wszystkich kościołów w Krakowie gdy w mieście
przebywało husyckie poselstwo, był skonfliktowanym między innymi z Bolkiem V
Wołoszkiem. Swe potwierdzenie w historii znalazły równieŜ ambicje biskupa. 18 grudnia
1439 roku został pierwszym polskim kardynałem10.
Mikołaj Tr ąba
Wspomnienie o Mikołaju Trąbie pojawia się w pierwszym tomie pt. „Narrenturm”.
Narrator wymieniając osoby zmarłe w latach 1421 -1423 nie omieszkał wspomnieć
o arcybiskupie gnieźnieńskim. Mikołaj Trąba urodzony ok. 1358 roku był spowiednikiem
Władysława Jagiełły, podkanclerzym koronnym, arcybiskupem halickim, gnieźnieńskim
i prymasem Polski. Zatwierdzenie ostatniego tytułu uzyskał na soborze w Konstancji gdzie
razem z Pawłem Włodkowicem przewodził polskiej delegacji. Rola Mikołaja Trąby na
soborze jest oceniana pozytywnie. Poza zatwierdzeniem tytułu prymasa, przyczynił się do
jednomyślnego wyboru nowego papieŜa, zawarł polsko – krzyŜacki rozejm w St. Denis
9 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 96 – 99; Primke Robert, Szczerepa Maciej, Szczerepa
Wojciech, Wojny husyckie na Śląsku, ŁuŜycach i Pomorzu, Kraków 2007, s. 120 – 122. 10
Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 288, 498; Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła Katolickiego w Polsce w latach 965 – 1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 319; Maria Koczerska, Oleśnicki Zbigniew, [w:] PSB, t. XXIII, Warszawa – Wrocław – Kraków – Gdańsk 1978, s. 776 – 784.
79
pod ParyŜem. W 1420 roku, we Wrocławiu przewodził polskiej delegacji podczas
ogłoszenia wyniku w sprawie konfliktu z krzyŜakami. Brał udział w naradzie
w Niepołomicach dotyczącej sprawy korony czeskiej dla Jagiełły. Mikołaj Trąba zmarł 4
grudnia 1422 roku w Lubicy. Ciało pochowano 22 grudnia, w głównej nawie Katedry
Gnieźnieńskiej11.
Jan Kropidło
Pośród wymienionych znanych osób zmarłych w latach 1421 – 1423 swe miejsce
znalazł równieŜ Jan Kropidło. Andrzej Sapkowski napisał, Ŝe w 1421 roku zmarł w wieku
sześdziesięciu lat, w Opolu Jan Kropidło, ksiąŜę krwi piastowskiej, episcopus
wloclaviensis. Jan był najstarszym synem księcia opolskiego Bolesława III i Anny.
Dokładna data jego urodzin nie jest znana. Najbardziej prawdopodobnym jest okres
między 1360, a 1364. Bardziej właściwa wydaje się pierwsza data. Wskazuje na to
przebieg kariery Jana Kropidły. W 1379 roku otrzymał probostwo Św. Marcina
w Podgrodziu Spiskim. Zanim został biskupem poznańskim, w 1382 roku miał za sobą,
bądź był w trakcie studiów w Bolonii. Mało prawdopodobnym jest aby prepozyt, student
boloński i biskup poznański miał mniej niŜ 20 lat. Wspomniane biskupstwo kujawskie
objął po raz pierwszy w 1384 roku i sprawował je do roku 1389 kiedy to otrzymał prowizję
na arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Do objęcia arcybiskupstwa nie dopuścił Władysław
Jagiełło bowiem Kropidło był w wyśmienitych stosunkach z Władysławem Opolczykiem,
wrogo usposobionym wobec Jagiełły. Od 1394 roku Jan sprawował kolejno urzędy
biskupa poznańskiego, kamieńskiego i chełmińskiego. W 1402 roku powrócił na
biskupstwo kujawskie, gdzie urzędował do końca Ŝycia. Zmarł 3 marca 1421 roku
w Opolu. Jeśli wi ęc przyjmiemy, Ŝe Kropidło urodził się w 1362 roku, to Sapkowski
pisząc, Ŝe w dniu śmierci miał sześćdziesiąt lat, błędnie określił wiek księcia12.
Zawisza z Kurozwęk
Postać biskupa krakowskiego Zawiszy z Kurozwęk pojawiła się na kartach
„BoŜych bojowników” tylko raz. Biskup został opisany jako słynący z zamiłowania do
11 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7; Stefan Maria Kuczyński, Mikołaj Trąba [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXI, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 19, s. 97 – 99; John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papieŜy […], s. 334. 12 Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. III: Piastowie opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, Wrocław 1977, s. 96 – 97; Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7; Antoni Liedtke, Jan zwany „Kropidło”, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. X, Wrocław – Warszawa – Kraków 1962 – 1964, s. 436 – 438; Zygmunt Boras, KsiąŜęta piastowscy Śląska, Katowice 1974, s. 271 – 288.
80
rozrywek hulaka. Pojawiał się równieŜ opis śmierci Zawiszy, który to miał być
poturbowany przez ojca dziewczyny, którą chciał zhańbić. W rzeczywistości biskup miał
jakoby spaść z drabiny podczas nocnej wycieczki 12 stycznia 1382 roku w Dobrowodzie.
Niespotykane okoliczności śmierci pozwalają snuć przypuszczenia jak było naprawdę.
Reynevan wspominając Zawiszę powiedział równieŜ, Ŝe od razu po pogrzebie „czarci
zanieśli [go – tj. Zawiszę] wprost do piekła, co słyszało wielu”. Według relacji Janka
z Czarnkowa dotyczącej uroczystości pochówku biskupa, następnej nocy po pogrzebie „złe
duchy” miały hałasować w Katedrze Wawelskiej13. Sposób śmierci biskupa Zawiszy jest
na tyle niejasny i zagadkowy, Ŝe teza Sapkowskiego, mimo duŜej dozy dystansu i poczucia
humoru, wydaje się być prawdopodobną.
Andrzej Bniński
Andrzej z Bnina został opisany w trzecim tomie Trylogii. Sapkowski przedstawił
go jako niespełna 30 – letniego męŜczyznę, magistra Akademii Krakowskiej, sekretarza
królewskiego, prezbitera pobiedziskiego, kanonika łęczyckiego i poznańskiego. Bniński
miał być ponad miarę ambitny, jego celem było osiągnięcie biskupstwa. Poznajemy go w
trakcie rozmowy z biskupem Konradem Oleśnickim, która miała mieć miejsce w okolicach
Wielkanocy 1429 roku. Jako, Ŝe Bniński urodził się ok. 1396 roku stwierdzenie, Ŝe miał
wówczas mniej niŜ 30 lat jest nieprawdziwe. Część pozostałych informacji zgadza się
z rzeczywistością. W 1422 roku Andrzej z Bnina uzyskał tytuł bakałarza nauk
wyzwolonych, był sekretarzem Władysława Jagiełły, od niego właśnie otrzymał probostwo
w Międzyrzeczu i Pobiedziskach. Jednak zarówno wspomniane probostwa jak i tytuł
kanonika poznańskiego otrzymał w latach 1431 – 1432, tak więc opis Sapkowskiego
sugerujący, Ŝe sprawował te urzędy juŜ w 1429 roku jest nieścisły. Występują równieŜ
wątpliwości czy Bniński sprawował urząd kanonika łęczyckiego. Fakt ten pojawia się
jedynie u Długosza. Zgodne z prawdą historyczną okazały się natomiast zamiary objęcia
urzędu biskupa. W 1438 roku Andrzej z Bnina został wybrany następcą biskupa
poznańskiego Stanisława Ciołka, a sakrę biskupią przyjął 15 lutego roku następnego14.
13 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy, Warszawa 2004, s. 327 – 328; Anna Strzelecka, Kurozwęcki Zawisza, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVI, Wrocław – Warszawa – Kraków 1971, s. 277 – 278. 14 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 261; Józef Nowacki, Bniński Andrzej, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. II, Warszawa – Zakopane 1936, s. 143 – 145.
81
Henryk z Wierzbna
Podczas jednej z rozmów bohaterów trzeciego tomu pt. „Lux perpetua” padło
zdanie, Ŝe po soborze w Vienne, który ogłosił begardów heretykami, biskup Henryk
z Wierzbna zarządził na nich polowanie. Tępienie innowierców, którego miał być sprawcą,
zostało zapamiętane przez historiografię jako jeden z głównych przejawów działalności
biskupa. Obecność na soborze Henryk z Wierzbna zawdzięcza swojemu czteroletniemu
pobytowi w Awinionie. Biskup wrocławski otwarcie popierał Przemyślidów, którzy byli
wówczas skonfliktowani z papieŜem. Z tego powodu został ekskomunikowany
i pozbawiony godności biskupiej. Swoich praw próbował dochodzić właśnie w Awinionie
w latach 1310 – 1314. W czasie sprawowania urzędu biskupa w latach 1302 – 1319 dał się
poznać jako człowiek gwałtowny, porywczy, jawny przeciwnik polskości skonfliktowany
z arcybiskupem Jakubem Świnką. Pozytywnym aspektem jego rządów w diecezji
wrocławskiej było zlecenie sporządzenia Liber fundationis episcopatus Vratislaviensic,
czyli inwentarz całej własności biskupiej oraz ukończenie budowy katedry wrocławskiej15.
Władysław z Oporowa
Pojawiający się w III tomie Trylogii Władysław z Oporowa został opisany przez
Reynevana jako prepozyt łęczycki i podkanclerzy koronny. Główny bohater powieści miał
okazje spotkać Oporowskiego w 1429 roku, a wówczas nie był on jeszcze prepozytem
łęczyckim, godność tę otrzymał rok później, to znaczy w roku 1430. Tytułu
podkanclerzego natomiast uŜywał juŜ w 1428 roku, więc ta informacja jest prawidłowo
umiejscowiona w chronologii. Oporowski był zwolennikiem antyluksemburskiego
i antykrzyŜackiego przymierza z husytami16.
Giordano (Jordan) Orsini, Mikołaj z Kuzy, Henryk B eaufort, Branda Castiglione
Giordano Orsini został przedstawiony w pierwszym tomie Trylogii jako członek
kolegium kardynalskiego i legat papieŜa Marcina V. Wraz ze swym sekretarzem,
Mikołajem z Kuzy miał brać udział w fikcyjnej naradzie w Dębowcu w 1425 roku. Orsini
został mianowany do kolegium kardynalskiego juŜ w 1405 roku przez papieŜa Innocentego 15 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 153 – 154; Krystyna Pieradzka, Henryk z Wierzbna, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, Wrocław – Warszawa – Kraków 1960 - 1961, s. 424 – 425; Michał Kaczmarek, Henryk z Wierzbna i Wacław z Pogorzeli – biskupi ordynariusze czasu przełomu [w:] Ludzie śląskiego Kościoła Katolickiego, red. Krystyn Matwijowski, Wrocław 1992, s. 15 – 17; Józef Pater, Poczet biskupów wrocławskich, Wrocław 2000, s. 47. 16
Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 289, 512; Antoni Gąsiorowski, Oporowski Władysław, [w:] PSB, t. XXIV, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979, s. 142 – 143.
82
VII. Jednak legatem papieskim w Czechach został dopiero na początku roku 1426.
Wcześniej pełnił tę funkcję we Francji i Anglii, wspólnie z kardynałem Filastre. To
właśnie udając się do Czech zatrudnił jako swego sekretarza Mikołaja z Kuzy. Z relacji
Reynevana, pośrednio uczestniczącego w owym zjeździe dowiadujemy się, Ŝe sekretarz
Orsiniego, któremu sam legat wróŜył wielką karierę w Kościele ma nieprzeciętną
umiejętność obalania heretyckich tez. Mikołaj został wówczas poproszony o wygłoszenie
mowy i nazwany wielebnym. Tymczasem święcenia kapłańskie przyjął ok. 1432 roku,
więc co najmniej siedem lat później. Zgodne z rzeczywistością jest natomiast twierdzenie
jakoby Mikołaj miał zrobić karierę w Kościele. Po współpracy z Orsinim został
sekretarzem arcybiskupa Trewiru Ottona von Ziegenheima, w 1431 roku został dziekanem
kościoła św. Floriana w Koblencji, uczestniczył w obradach Soboru Bazylejskiego (1431 –
1437), w 1449 roku został wyniesiony przez papieŜa Mikołaja V do godności kardynała.
Tymczasem jak napisał Andrzej Sapkowski w II tomie pt. „BoŜy bojownicy” wiosną 1427
roku w miejsce leciwego Orsiniego legatem papieskim na teren Niemiec, Węgier i Czech
został Henryk Beaufort, biskup Winchesteru i przyrodni brat króla Anglii. W 1427 roku
Orsini miał co najmniej sześćdziesiąt dwa lata, podczas gdy zastępujący go Anglik –
pięćdziesiąt. Beaufort był biskupem Winchesteru od 1404 roku, w 1426 roku przed
objęciem urzędu legata został mianowany przez Marcina V kardynałem. Poprzednikiem
Orsiniego i Beauforta na stanowisku legata papieskiego w Niemczech był tylko
wspomniany w Trylogii Branda Castiglione. Godność kardynalską otrzymał w 1411 roku,
w tym samym czasie został teŜ mianowany legatem. W 1429 roku otrzymał prowizję
papieską na archidiakonat gnieźnieński17.
Władysław Jagiełło i Sońka Holszańska, Kazimierz Jagiellończyk
Pierwsza wzmianka o królu Polski pojawia się w Narrenturm w kontekście jego
odmowy przyjęcia przez niego korony czeskiej 1420 roku. W celu uniknięcia konfliktu
z papieŜem lub Luksemburczyka miano postanowić, Ŝe koronę przyjmie Witold. W tym
samym, 1420 roku Zygmunt Luksemburski wydał niekorzystny dla Polski wyrok na sejmie
17 Johann Peter Kirsch, Orsini, The Catholic Encyclopedia, t. XI, Nowy Jork 1911 [za:] http://www.newadvent.org/cathen/11325b.htm (dostęp 05.05.2009); John Hagen, Nicholas of Cusa, The Catholic Encyclopedia […] [za:] http://www.newadvent.org/cathen/11060b.htm (dostęp 05.05.2009); Agnieszka Kijewska, Mikołaj z Kuzy [w:] Encyklopedia Katolicka, t. VII, red. Stanisław Wilk, Lublin 2008, s. 1001 – 1006; Edwin Burton Henry Beaufort Plantagenet, The Catholic Encyclopedia, t. XII, Nowy Jork 1911 [za:] http://www.newadvent.org/cathen/12148a.htm (dostęp 05.05.2009); Janusz Bazydło, Branda z Castiglione, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. II, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Lublin 1985, s. 1035.
83
Rzeszy we Wrocławiu18. Spowodowało to wyraźne ochłodzenie stosunków
Luksemburczyka z Jagiełłą, a Witold jasno sformułował zerwanie kontaktów
z Zygmuntem. Taka sytuacja w polityce międzynarodowej sprawiła, Ŝe w Polsce
postanowiono, ze koronę czeską przyjmie nie Jagiełło, a Wielki KsiąŜę Witold, będący
nieomal w otwartym konflikcie z Luksemburczykiem. Poza tym opowiedzenie się po
stronie heretyków i zaprzysięŜenie „Czterech artykułów praskich” przez króla – neofitę
zostałoby potępione przez całą chrześcijańską Europę. Ustalenia te miały miejsce jednak
juŜ w 1421 roku, a nie jak pisze Andrzej Sapkowski w 1420. Drugie wspomnienie
dotyczące Jagiełły dotyczy jego ślubu z Sońką (Zofią) Holszańską w 1422 roku. Sońka
miała mieć wówczas siedemnaście lat i być o ponad pół wieku młodsza od Władysława II.
Rzeczywiście w dniu ślubu Zofia, średnia córka księcia Aleksandra Iwanowicza
Holszańskiego i księŜniczki Aleksandry Dymitriewy Druckiej urodzona w 1405 roku była
młodsza o pięćdziesiąt trzy – pięćdziesiąt cztery lata od urodzonego ok. 1351 – 1352 roku
króla Władysława. W powieści pojawia się jeszcze jedna informacja dotycząca królowej.
Ustami jednego z bohaterów Andrzej Sapkowski poddaje w wątpliwość wierność Sońki
królowi. Rzeczywiście w historiografii przyjęła się taka opinia na temat królowej.
Pierwsze plotki, rozsiane przez Długosza, Witolda lub otoczenie Zbigniewa Oleśnickiego
zrodziły się podczas pobytu pary królewskiej na Rusi Czerwonej. Jagiełło zareagował
wówczas bardzo porywczo, nakazał uwięzić zaufane damy dworu Sońki, które wymieniły
imiona siedmiu rzekomych kochanków. Królowa oczywiście zaprzeczyła jednak
niepochlebna opinia rozpowszechniła się. Warto zaznaczyć równieŜ, Ŝe bohaterowie
powieści nie mówią o królu inaczej niŜ Jogaiła. Było to prawdziwe, litewskie imię
późniejszego Władysława II, oznaczające „mocniejszy”, „bardziej męŜny”.
W dokumentach litewskich sprzed 1386 roku występują teŜ formy Jagel i Jagalo. Kolejna
wzmianka mówiąca o Jagielle mówi o wydanym przez niego, pod naciskiem Zbigniewa
Oleśnickiego, Edykcie Wieluńskim. Edykt ten według bohaterów II tomu pt. „BoŜy
bojownicy” miał zabraniać Polakom handlu z Czechami oraz wyjazdów do tego kraju,
poza tym zmieniał kwalifikację herezji na wystąpienie przeciw królowi i zdradę stanu, co
miało być karane śmiercią19. Edykt Wieluński mówił „ Władysław […] postanawiamy […]
18 Wyrok wrocławski dotyczył konfliktu polsko – krzyŜackiego. Luksemburczyk zajął stanowisko przychylne Zakonowi. Zatwierdził postanowienia pokoju toruńskiego i wyroku budzińskiego, przyznał Zakonowi Murzynno, Orłowo i Nową Wieś, wytyczył granicę prusko – mazowiecką zgodnie z wytycznymi z 1343 roku, nakazał obu stronom przywrócić wolność handlu, def. za Jadwiga KrzyŜaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło, Warszawa – Łódź 1990, s. 249. 19 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 8 – 9; idem, BoŜy bojownicy […], s. 106; Jadwiga KrzyŜaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło […], s. 271; Magdalena Duczmal, Jagiellonowie.
84
iŜ ktokolwiek w królestwie naszym polskim i ziemiach nam poddanych okaŜe się
heretykiem […] winien być chwytany […] i karany. Gdyby zaś któryś z mieszkańców
królestwa naszego […] zaniedbał powrócić [z Czech] powinien być uwaŜany za heretyka
i podlec karom. […] Zabraniamy teŜ […] kupcom i innym ludziom, aby Ŝadnych
towarów, a zwłaszcza ołowiu, broni i Ŝywności nie waŜyli się wywozić do Czech.”20.
RównieŜ w „BoŜych bojownikach” bohaterowie mówią o narodzinach trzeciego syna
Jagiełły. W Krakowie, na św. Andrzeja 1429 roku Sonka urodziła syna – Kazimierza.
Radość z narodzin syna królewskiego psuł horoskop, mówiący Ŝe za jego rządów na
Królestwo Polskie spadnie wiele nieszczęść. Kazimierz Jagiellończyk rzeczywiście urodził
się 30 listopada 1429 roku w Krakowie. Na okres jego rządów przypadła Wojna
Trzynastoletnia z Zakonem KrzyŜackim, znaczny wzrost znaczenia Księstwa
Moskiewskiego. U schyłku panowania Kazimierza wzrosło równieŜ znacznie zagroŜenie
ekspansją turecką. W latach 1476 – 1486 Turcy zajęli będącą pod protektoratem
Jagiellończyka Kaffę na Krymie oraz Kilię i Białogród. W polityce wewnętrznej król
spotykał się z problemami finansowymi i liczną opozycją szlachty. Najpierw
moŜnowładców pod przywództwem Oleśnickiego, a po śmierci biskupa średniej szlachty.
Ostatnim fragmentem w Trylogii dotyczącym Jagiełły jest przepowiednia mówiąca o nim,
Witoldzie i Zygmuncie Korybutowiczu. Część poświęcona królowi mówi, Ŝe w czwartym
roku pontyfikatu Wilka (tj. Eugeniusza IV – przyp. autor) będą miały miejsce ogromne
burze. Gdy od tych wydarzeń minie sto dziesięć dni umrze syn ojca swego siódmy, król
i mocarz, Rzymem chrzczony a poganin w duszy. Wabiony śpiewem słowika wyzionie
ducha w małym zamku. Wiadomo, Ŝe ojciec Jagiełły Olgierd miał 5 synów z pierwszego
małŜeństwa z księŜniczką witebską Marią Anną. Władysław był zaś drugim synem
z kolejnego małŜeństwa Olgierda, z Juliana Twerską. Był więc Jagiełło siódmym synem
swego ojca. Fragment „Rzymem chrzczony” odnosi się oczywiście do przyjętego 15 lutego
1386 roku. Jeśli chodzi o śmierć króla to historiografia przyjęła, Ŝe Władysław przeziębił
się słuchając śpiewu słowików i zmarł 1 czerwca 1434 roku w Gródku21.
Leksykon biograficzny, Poznań 1996, s. 421, 461; Marek Urbański, Poczet królowych i Ŝon władców polskich, Warszawa 2006, s. 194 – 195. 20 Edykt Wieluński, Volumina legum, t. I, s. 38, wyd. Jozafat Ohryzko, Petersburg 1859 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454 […], s. 92. 21 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 380; idem, Lux perpetua […], s. 213 – 215, 230; Juliusz Bardach, Kazimierz Jagiellończyk [w:] Poczet królów i ksiąŜąt polskich, red. Andrzej Garlicki, Warszawa 1978, s. 295 – 304; Jadwiga KrzyŜaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło[…], s. 42; Magdalena Duczmal, Jagiellonowie. Leksykon biograficzny […], s. 461, 474.
85
Zygmunt Korybutowicz
W związku z dość istotną rolą księcia Korybuta w stosunkach husycko – polsko -
litewskich jest on postacią dość często pojawiającą się na kartach Trylogii. W „Lux
perpetua” moŜemy nawet znaleźć uproszczoną genealogię Zygmunta. Napisano, Ŝe był
kniaziem litewskim z plemienia Mendoga, prawnukiem Giedymina, zrodzonym był
Korybutowicz z kniaziówny riazańskiej Anastazji, był synem Dymitra
Korybuta, młodszego brata Jagiełły. Jest to opis zupełnie poprawny. W ramach
uzupełnienia moŜna dodać, ze matka księcia, Anastazja była córką księcia riazańskiego
Olega Iwanowicza, natomiast ojciec był synem wielkiego księcia Olgierda z drugiego
małŜeństwa z księŜniczką twerską, Julianną. Opis pochodzenia księcia zamieszczony
został w powieści w kontekście spotkania Zygmunta z Reynevanem. Podczas tegoŜ
spotkania, które miało miejsce w 1429 roku główny bohater Trylogii określił wiek
Korybutowicza na niewiele ponad 30 lat. Jest to bardzo prawdopodobne, choć trudne do
jednoznacznego zweryfikowania, poniewaŜ znana jest jedynie przybliŜona data narodzin
księcia tj. przed 1404 rokiem. JednakŜe wiadomo, Ŝe Zygmunt brał udział w bitwie pod
Grunwaldem, co pozwala przypuszczać, ze urodził się ok. 1394 – 1396 roku. W 1421 roku
złoŜono Jagielle, a potem Witoldowi propozycję przyjęcia korony czeskiej. Z powodu
skomplikowanej sytuacji politycznej, napiętych stosunków z Zakonem KrzyŜackim Witold
postanowił wysłać do Czech właśnie Zygmunta Korybutowicza jako swego namiestnika.
Decyzja ta została ostatecznie podjęta na początku 1422 roku. Przybycie bratanka Witolda
wywoływało róŜne reakcje. Szlachta czeska liczyła na uspokojenie sytuacji w kraju,
natomiast radykałowie podchodzili do tego faktu z duŜą rezerwą. Zygmunt Korybutowicz
według relacji kilku bohaterów Trylogii wkroczył do Pragi na św. Stanisława 1422 roku,
tj. 8 maja na czele oddziałów polsko – litewskich liczących ok. 5 tys. W rzeczywistości
armia jego liczyła od 5 do 7 tys. ludzi, natomiast wjazd do miasta nastąpił według róŜnych
relacji 16 lub 17 maja 1422 roku. Po kilkumiesięcznym pobycie w Pradze Korybut musiał
opuścić Czechy. 30 marca 1423 roku w Kiezmarku Jagiełło odnowił przymierze
z Zygmuntem Luksemburskim. Luksemburczyk uznał postanowienia polsko –
krzyŜackiego pokoju melneńskiego w zamian za co król Polski odstąpił od popierania
husytów. Co więcej Jagiełło nakazał powrót wszystkim Polakom przebywającym
w Czechach i zabronił jakichkolwiek podróŜy w tamtym kierunku. Prawdziwym jest więc
stwierdzenie padające w „Lux perpetua”, Ŝe po pół roku Jagiełło nakazał księciu powrót.
W marcu 1424 roku do Polski przybyło poselstwo husyckie z prośbą o zezwolenie na
86
ponowne przybycie Korybutowicza do Czech. Jagiełło zdecydowanie odmówił. Poselstwo
ponowiło swą prośbę na dworze Witolda i po raz kolejny spotkało się z odmową. W celu
realizacji własnych planów politycznych, sprzecznych z polityką króla i wielkiego księcia
postanowił Korybut ponownie wyruszyć do Czech. Na czele 400 jezdnych stanął w Pradze
29 czerwca 1424 roku. Według relacji Szarleja i Reynevana Korybutowicz wrócił do Pragi
z 500 ludźmi, a nastąpiło to w wigilię Nawiedzenia Maryi Panny. Po sukcesach
militarnych z 1425 roku (wyprawy do Austrii i na Morawy) oraz po śmierci największych
antagonistów Jana Hvezdy i Bogusława ze Szwamberka Korybut liczył na rychłe
ogłoszenie go królem. Wskutek oporu radykałów nie otrzymał jednak korony. Pragnąc
usankcjonowanej władzy ksiąŜę Korybutowicz rozpoczął realizację planu zbliŜenia Czech
do papiestwa za pośrednictwem Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kiedy zawiodły
pertraktacje Korybut postanowił uŜyć argumentu siły i przemocą zająć Pragę. Andrzej
Sapkowski napisał w „Lux perpetua”, Ŝe spisek księcia wykrył Jan Rokycana. Było tak
w rzeczywistości. Rokycana przechwycił listy do Hynka z Kolsztajnu i Jana Smirickiego,
dowódców związku praskiego. 17 kwietnia 1427 roku Zygmunt Korybutowicz został
uwięziony, najpierw na zamku praskim a potem na zamku Waldstejn, nieopodal Turnowa.
KsiąŜę odzyskał wolność w październiku 1428 roku. Podczas wspomnianego wcześniej
spotkania Korybuta z Reynevanem, ksiąŜę usłyszał niekorzystną dla siebie wróŜbę.
Według niej miał zginąć od drewna i Ŝelaza gdy nad świętą rzeką z wilkiem się zmierzy.
Wówczas Zygmunt błędnie zinterpretował tę przepowiednię. Za świętą rzekę uznał Jordan
a za wilka następcę papieŜa Marcina V. W rzeczywistości zginął o wiele bliŜej rodzinnych
stron. Zygmunt Korybutowicz zmarł od ran głowy i szyi poniesionych podczas bitwy nad
rzeką Świętą nieopodal Wiłkomierza22.
Henryk „ śeglarz”
W II tomie pt. „BoŜy bojownicy” w kontekście nowych odkryć i „zmniejszania się”
świata pojawia się wspomnienie infanta Henryka i zainspirowanych przez niego wypraw.
Jak napisał Andrzej Sapkowski Henryk był trzecim z kolei synem króla Jana I.
Pierworodny - Edward dopuszczony do rządów w 1411 roku został królem Portugalii
22 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 9; idem, BoŜy bojownicy […], s. 16 – 17; idem, Lux perpetua […], s. 18, 204 – 207, 213; Jerzy Grygiel, śycie i działalność Zygmunta Korybutowicza. Studium z dziejów stosunków polsko – czeskich w pierwszej połowie XV wieku, Wrocław – Łódź 1988, s. 32, 35, 42 – 43, 53, 59 – 62, 73 – 74, 83 – 84, 89, 97, 101 – 102, 105, 111; Liber cancellariae Stanislai Ciołek. Ein Formelbuch d. polnischen Konigskanzlei aus d. Zeit d. hussitischen Bewegung, wyd. Jakub Caro, ,,Archiv für österreichische Geschichte”, t. XLV, nr 16 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454 […], s. 99 - 100; Jan Długosz, Dziejów polskich ksiąg dwanaście, Kraków 1869, t. IV, s. 302 – 303.
87
w 1433 roku. Drugi w kolejności - Piotr, regent w latach 1441 - 1448 otrzymał od ojca
księstwo Coimbry, a Henryk księstwo Viseu. Młodsi bracia infanta Viseu stanęli na czele
bogatych zakonów rycerskich: Jan został mistrzem Zakonu Santiago, Ferdynand zaś
Zakonu Avis. Główną motywacją dla podejmowania wypraw morskich przez Henryka
były korzyści finansowe. Choć infant władał księstwem Viseu, od 1420 roku był mistrzem
Zakonu Chrystusowego, nie posiadał satysfakcjonujących go dochodów, stąd zwrócenie
się w stronę morza. W dalszej części tekstu powieści padają daty odkryć i nazwiska ich
autorów. I tak w 1418 roku Joao Goncalves Zarco dotarł do Wysp Kanaryjskich, w 1420
roku Zarco wraz Teixterą dopłynęli do Madery, w 1427 roku Diego de Silves dotarł do
wysp nazwanych Azorami, a w 1434 roku Gil Eanes opłynął Przylądek Boiador.
Informacjom tym naleŜy się komentarz. Jeśli chodzi o Wyspy Kanaryjskie to zwrot
„dotarł” nastręcza pewnych wątpliwości bowiem wyspy zostały odkryte znacznie
wcześniej. Prawdopodobnie pierwsza wyprawa dotarła do Wysp Kanaryjskich juŜ w 1336
roku, a istnienie większości odnotowano w portolanie katalońskim Dulcert z 1339 roku.
Jeśli chodzi o pozostałe informacje to są one zgodne z rzeczywistością historyczną.
W 1420 roku Joao Goncalves Zarco oraz Tristao Vaz Texteira zajęli Maderę, w 1427 roku
pilot Diego de Silves zboczywszy z wcześniej obranego kursu dostrzegł wyspę Santa
Maria – jedną z archipelagu Azorów. Tak jak wspomina narrator „BoŜych bojowników”
występuje problem z etymologią nazwy archipelagu, która po portugalsku (Acores)
oznacza jastrzębie. W 1434 roku Gil Eanes opłynął Przylądek Boiador. Jeśli przekazy
z tamtego okresu nie kłamią udało mu się za 15 razem23.
Eryk Pomorski
We wstępie do „Lux perpetua” znajduje miejsce opis sytuacji panującej nieomal w
całej Europie. Zdaniem wspomniany jest król Danii, Eryk Pomorski, który to walczył
z Hanzą oraz z ksiąŜętami Szlezwiku i Holsztynu. Eryk był przyrodnim synem królowej
Małgorzaty. Został koronowany na władcę Unii Kalmarskiej w 1397, a praktyczną władzę
objął w 1412 roku, po śmierci Małgorzaty. Wojna z Holsztynem zaczęła się juŜ w 1413
roku. Konflikt o podłoŜu prawnym doprowadził do interwencji cesarza Zygmunta
Luksemburczyka - brata ciotecznego Eryka. Cesarz nakazał zwrot Szlezwiku królowi
Danii. Po zakończonym w 1416 roku rozejmie Eryk zdobył Szlezwik, który był zmuszony
zwrócić juŜ w 1421 roku. Eskalacja konfliktu nastąpiła roku później gdy Hanza zabroniła
23 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 7; Antonio Henrique de Oliveira Marques, Historia Portugalii, t. I: do XVII w., Warszawa 1987, s. 116 – 119, 130 – 136.
88
handlu z krajami Północy. W toku działań wojennych Eryk utracił nieomal wszystkie
posiadłości w Szlezwiku. W 1424 roku, w wyniku kolejnej interwencji Zygmunta
Luksemburskiego wszystkie pretensje holsztyńskie zostały umorzone. Eryk, przy pomocy
Hanzy postanowił zbrojnie upomnieć się o tereny Południowej Jutlandii. Wyprawa z 1426
roku zakończyła sie poraŜką, a w kwietniu roku następnego Hanza przeszła na stronę
wroga. W czasie walk morskich 8 czerwca 1428 roku pod Kopenhagą doszło do
pierwszego artyleryjskiego pojedynku na Bałtyku. Dania uzyskała chwilową przewagę.
Król wprowadził cło w Sundzie, pokonane na morzu miasta wedyjskie miały przestać
wysyłać flotę przeciw Danii, poparły jednak Holsztyńczykow. Ci ostatni w 1431 roku
zajęli Flensburg i Duborg. Wówczas do konfliktu, po raz kolejny wmieszał się cesarz. Za
jego pośrednictwem zawarto w 1432 roku rozejm, który w ciągu następnych trzech lat
zamienił się w trwały pokój24.
Henryk V, Karol VI
Na pierwszych stronach kaŜdej z części Trylogii występują krótkie opisy bieŜącej
sytuacji na świecie. W początkach „Narrenturm” omówiona jest konflikt o władzę we
Francji. Andrzej Sapkowski, ustami narratora mówi, Ŝe w lipcu 1422 roku zmarł król
Anglii Henryk V, a dwa miesiące później umarł Karol VI – od sześciu juŜ lat pomylony.
Korony zaŜądał delfin Karol, wówczas jego matka Izabela obwołała go bękartem. W tej
sytuacji królem został dziewięciomiesięczny syn króla Anglii Henryka V – Henryk VI.
Regentem zaś został wuj niemowlęcia – John Lancaster, ksiąŜę Bedford. Opis ten jest
nieomal w zupełności zgodny z rzeczywistością. Uściślając naleŜy dodać, Ŝe od śmierci
Henryka V do śmierci Karola VI minęło nie osiem lecz siedem tygodni, początki obłędu
Karola VI datuje się juŜ na 1392 rok a nie rok 1416 jak sugeruje narrator powieści. Poza
tym matką delfina była Izabela Bawarska z rodu Wittelsbachów, a wątpliwości dotyczące
nieślubnego pochodzenia Karola VII zaczęto zgłaszać w 1417 roku. KsiąŜę Bedford był
natomiast stryjem Henryka VI, a nie wujem25.
Bolesław V Wołoszek
Opisy bądź wspomnienia dotyczące Bolesława V zwanego Bolkiem Wołoszkiem
w Trylogii są o tyle częste co skąpe. Wymieniony z imienia jako syn księcia opolskiego
24 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 8; Władysław Czapliński, Karol Górski, Historia Danii, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965, s. 128 – 131. 25
Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7; Jan Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1978, s. 159, 163 – 165.
89
Bolesława IV, był dziedzicem Prudnika, panem na Głogówku. Bolko był najstarszym
synem Bolesława IV opolskiego i Małgorzaty. Pochodzenie matki nie jest znane. Urodził
się prawdopodobnie pod koniec XVI wieku, najwcześniej jednak ok. roku 1394. Podczas
gdy toczyła się akcja Trylogii Bolko był Ŝonaty z ElŜbietą Granowską, córką Wincentego
Granowskiego i ElŜbiety z Pilczy. Ta ostatnia została w 1417 roku Ŝoną króla Władysława
Jagiełły. Więcej uwagi księciu Bolesławowi V poświęcone jest dopiero w kontekście
układów z husytami. Przed bitwą pod Nysą do księcia Wołoszka husyci wysłali poselstwo
w skład którego wchodził Reynevan jako jego znajomy z czasów studenckich, z Pragi.
Bolko rzeczywiście studiował w Pradze. Uczelnię tę wybrał jego ojciec głównie ze
względów finansowych. DuŜy wpływ na wybór Uniwersytetu Praskiego miała równieŜ
ciotka Jadwiga, Ŝona księcia Bernarda niemodlińskiego, wspomnianego na kartach I tomu
pt. „Narrenturm”, która była córką gorliwego polskiego husyty, Spytka z Melsztyna. Choć
wpływy husyckie musiały wywrzeć istotny wpływ na młodego księcia to przez długi czas
opierał się religijnej zawierusze. W 1425 roku potwierdził nawet fundację na rzecz
kościoła kolegiackiego w Głogówku, którą uczynił jego ojciec Bolko IV. W 1428 roku,
wobec zmieniającej się sytuacji polityczno – militarnej zdecydował się jednak Wołoszek
przyjąć wspomniane wcześniej poselstwo. Faktem istotnym dla fabuły lecz oczywiście
nieprawdziwym jest, Ŝe to Reynevan przekonał księcia do przejścia na stronę husytów.
Bolesław V Wołoszek, jedyny husyta spośród ksiąŜąt śląskich zmarł 29 maja 146026.
Ludwik Oławski
W początkach 1429 roku wojska husyckie dotarły pod Oławę. Jak napisano na
kartach „Lux perpetua” miasto nie zostało zniszczone. Było wynikiem umowy zawartej
przez husytów z księciem Ludwikiem Oławskim. Urodzony ok. 1399 roku ksiąŜę miał
rządzić Oławą i Niemczą wspólnie ze swym bratem Wacławem. Po śmierci brata w 1423
roku Ludwik dołączył do sojuszu ksiąŜąt dolnośląskich z Zygmuntem Luksemburczykiem
skierowanego przeciw Polsce. W czasie wojen husyckich równieŜ znajdował się w obozie
Luksemburczyka, tylko jednak do momentu wystąpienia realnego zagroŜenia. W celu
ratowania swoich włości przed zniszczeniem przez husytów, Ludwik III zawarł z nimi
26Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 324, 330, 340; idem, BoŜy bojownicy […], s. 399 – 400, 405; idem, Lux perpetua […], s. 234 – 237; Zygmunt Boras, KsiąŜęta Piastowscy Śląska, Katowice 1974, s. 289 – 302; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. III: Piastowie opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, Wrocław 1977, s. 100 – 102.
90
układ pod koniec 1428 roku. To właśnie na mocy tej umowy Oława nie została zniszczona
w styczniu 1429 roku27.
Helena z Pszczyny, Mikołaj Raciborski
Helena z Pszczyny została wymieniona w trzecim tomie Trylogii jako postać
wybitnie niesprzyjająca ludziom, którzy próbowali prowadzić handel z husytami. Helena
była wdową po księciu raciborskim Janie oraz rodzoną siostrą Zygmunta Korybutowicza,
bratanicą Jagiełły. W celu uzupełnienia tych informacji moŜna dodać, Ŝe była córką
Dymitra Korybuta Olgierdowicza, kniazia na Brańsku i Nowogrodzie Siewierskim oraz
Anastazji – córki kniazia riazańskiego. Nie występują wyraźne przekazy mówiące
o stosunku Heleny do ruchu husyckiego. Jej mąŜ - Jan Raciborski otwarcie stanął po
stronie Zygmunta Luksemburczyka, jej brat, jak wiadomo był wysuwany do przyjęcia
korony czeskiej. Bardziej prawdopodobne jest, Ŝe trawiącym wówczas Śląsk konflikcie
opowiedziała się po stronie husytów. Podczas oblęŜenia Pszczyny w 1428 roku zawarła
układ z taborytami. Razem z Heleną wymieniony został jej syn – Mikołaj Raciborski.
Oprócz niego wdowa po ks. Janie miała jeszcze jednego syna – Wacława. Synowie
podzielili się władzą w księstwie raciborskim w 1437 roku. Wcześniej, w 1433 roku
Helena wyszła ponownie za mąŜ, za Przemka Opawskiego. Zmarła po 1449 roku28.
Ludwik Brzeski
Osoba Ludwika Brzeskiego pojawiła się w Trylogii kilkakrotnie choć za kaŜdym
razem była jedynie wspominana. Po raz pierwszy podczas fikcyjnej narady w 1425 roku.
Według opisu Reynevana ksiąŜę na Brzegu i Legnicy miał ok. czterdzieści lat.
W literaturze historycznej przyjmuje się, Ŝe Ludwik urodził się przed 1374 rokiem jednak
Kazimierz Jasiński szacuje jego urodzenie na rok 1385, bowiem juŜ od 1400 roku
występują dokumenty wystawione osobiście przez księcia. Tak więc, powołując się na
Jasińskiego moŜna stwierdzić, Ŝe w 1425 roku Ludwik Brzeski miał dokładnie czterdzieści
lat, co doskonale zgadza się z podanymi informacjami. Jak wynika z rozmowy Prokopa
Wielkiego z Reynevanem w „BoŜych bojownikach”, Ludwik Brzeski nie wziął udziału
w bitwie pod Nysą. Fakt ten oraz odwrót księcia spod Brzegu bez stawiania oporu husytom
27 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 37; Andrzej Wędzki, Ludwik III, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973, s. 102; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. I: Piastowie wrocławscy i legnicko – brzescy, Wrocław 1973, s. 209 – 210. 28 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 81, 244 – 245; Wanda Maciejewska, Helena, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, Wrocław – Warszawa – Kraków 1960 – 1961, s. 359.
91
spowodowały duŜe ochłodzenie dobrych dotąd stosunków z Luksemburczykiem. Podczas
wspomnianej wyŜej rozmowy pojawia się wspomnienie Ŝony Ludwika. Była nią ElŜbieta,
córka kurfirsta (elektora) brandenburskiego Fryderyka. ElŜbieta była drugą Ŝoną Ludwika.
Ślub odbył się 9 IV 1418 roku w Konstancji29.
Konrad V K ącki (Kantner), Agnieszka, Kaspar Schlick, Konrad IX Czarny, Konrad
VII Biały
KsiąŜę Konrad V swe miejsce w Trylogii znalazł z dwóch powodów. Pierwszym –
były wymagania fabuły czyli pomoc jakiej Kantner udzielił Reynevanovi. Drugim –
pokrewieństwo księcia z biskupem Konradem Oleśnickim. Konrad V był drugim z kolei
synem Konrada III. Urodził się między 1381 – 1387 rokiem. Począwszy od 1403 roku
występuje juŜ na dokumentach ojca jako współrządzący. Od śmierci Konrada III, która
nastąpiła ok. 1412 – 1413 roku, wraz z bratem Konradem IV sprawowali opiekę nad
młodszymi braćmi. Podczas wspomnianego spotkania z głównym bohaterem Trylogii
Kącki został opisany jako pan na Oleśnicy, Trzebnicy, Miliczu, Ścinawie, Wołowie,
Smogorzewie a pospołu z bratem Konradem Białym takŜe na Koźlu. W praktyce pierwsze
trzy miasta posiadał na zasadzie współwłasności Konradem VI, w 1421 roku połączył swe
ziemie z ziemiami Konrada VII, dzięki czemu wszedł w częściowe posiadanie Koźla.
Ścinawę, Smogorzew, Oławę dzierŜył na zasadzie współwłasności z młodszymi braćmi.
Opis posiadłości Konrada Kąckiego zawarty w Narrenturmie jest więc w ogólnych
zarysach prawidłowy, choć nieścisły. W konflikcie z husytami Kantner opowiedział się po
stronie Zygmunta Luksemburskiego. W trzecim tomie pt. „Lux perpetua” ksiąŜę rozmawia
z bratem – biskupem Konradem Oleśnickim na temat planowanych mariaŜy swoich dzieci.
Najstarsza – Agnieszka, mająca niespełna piętnaście lat, miała poślubić wspomnianego
kilkakrotnie w Trylogii Kaspara Schlicka. Przypuszcza się, Ŝe w dniu ślubu, który miał
miejsce w 1437 roku Agnieszka nie miała jeszcze trzydziestu lat. Jako Ŝe małŜeństwo jej
rodziców poświadczono na 1411 rok, najbardziej prawdopodobnym jest, Ŝe Agnieszka
urodziła się pomiędzy 1410 a 1420 rokiem. Rozmowa Konrada V z bratem miała miejsce
w 1429 roku, więc Agnieszka mogła mieć wówczas ok. piętnastu lat. Nie jest jednak
moŜliwe precyzyjne określenie jej wieku. Kaspar Schlick brał udział w fikcyjnej naradzie
mającej miejsce w 1425 roku. Został wówczas opisany przez Reynevana jako sekretarz
29 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 366; idem, BoŜy bojownicy […], s. 414; Andrzej Wędzki, Ludwik II, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII […], s. 101 – 102; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. I […], s. 204 – 205.
92
Zygmunta Luksemburskiego, młodzieniec mający szanse na szybką karierę. Schlick
urodził się w 1396 roku, więc podczas zjazdu miałby dwadzieścia dziewięć lat. Nie był
jednak jeszcze sekretarzem Zygmunta, został nim rok później. W 1429 roku był juŜ
wicekanclerzem, a w 1433 roku kanclerzem cesarza Zygmunta Luksemburskiego. Spełnił
więc pokładane w nim nadzieje na błyskotliwą karierę. MałŜeństwo Agnieszki z Kasparem
Schlickiem doczekało się licznego potomstwa. Agnieszka zmarła podczas porodu w 1448
roku w Wiedniu, Schlick zaś rok później. Drugim planowanym przez Konrada V mariaŜem
miało być małŜeństwo jego syna, równieŜ Konrada z Barbarą – córką Jana Hohenzollerna,
margrafa brandenburskiego. Z tych planów jednak nic nie wyszło. Konrad Czarny zawarł
małŜeństwo ok. 1453 – 1454 roku z Małgorzatą, córką księcia mazowieckiego, Siemowita
V. Konrad IX Czarny zmarł 14 sierpnia 1471 roku, został pochowany w Trzebnicy.
Konrad VII Biały, pan na Koźlu został wspomniany w kontekście działań wojennych
husytów na Śląsku. Ziemie jego miały być spustoszone w rewanŜu za udział Konrada
w krucjatach antyczeskich. Pan na Koźlu nigdy nie uczestniczył w tych wyprawach i został
prawdopodobnie mylnie skojarzony z którymś ze swoich braci, Konradem IV Starszym
bądź Konradem V Kąckim30.
Piotr i Jan Szafrańcowie
Bracia Szafrańcowie mieli przewodzić polskiemu poselstwu, które spotkało się
z Prokopem w 1429 roku. Piotr został opisany przez Reynevana jako podkomorzy
krakowski, pan na Pieskowej Skale. Jan natomiast miał od niedawna być biskupem
kujawskim. Zamek w Pieskowej Skale Piotr otrzymał juŜ od Ludwika Węgierskiego, zaś
pełne prawo własności nadane mu zostało w 1422 roku przez króla Władysława Jagiełłę za
wierną słuŜbę i bohaterstwo. W 1410 roku pod Grunwaldem podkomorzy krakowski
dowodził wystawioną przez siebie chorągwią, a w bitwie pod Tucholą stał na czele wojska
składającego się z dwunastu chorągwi. Jan szafraniec natomiast we wrześniu 1428 roku
czyli niespełna rok przed opisywanymi rozmowami posłów, otrzymał prowizję papieską na
biskupstwo kujawskie31.
30 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 48 – 50; idem, BoŜy bojownicy […], s. 414; idem, Lux perpetua […], s. 259 – 260; Bogumił Grott, Konrad V zwany Kantnerem, [w:] PSB, t. XIII, Wrocław – Warszawa – Kraków 1967 – 1968, s. 591 – 592; Roman Heck, Konrad VII Biały, [w:] PSB, t. XIII […], s. 593 – 594; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II: Piastowie świdniccy, ziębiccy, głogowscy, Ŝagańscy i oleśniccy, Wrocław 1975, s. 180 – 191; http://de.wikipedia.org/wiki/Kaspar_Schlick (dostęp 03.05.2009). 31
Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 288; Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła Katolickiego w Polsce w latach 965 – 1999 […], s. 423; http://www.pieskowaskala.pl/historia.htm (dostęp 11.05.2009); Bartosz
93
Jan, Henryk Ziębiccy, Eufemia
Z racji pomysłu na fabułę ksiąŜek naleŜących do cyklu husyckiego Jan Ziębicki jest
postacią dość istotną. Według licentia poetica Sapkowskiego ksiąŜę Jan miał być
w związku z ukochaną Reynevana – Adelą. Ten fakt powoduje dość częste przywoływanie
osoby księcia ziębickiego. Opisy dotyczące tej postaci są dokładne ale przedstawiają
najczęściej bardzo istotny dla fabuły wygląd zewnętrzny księcia, którego prawdziwości nie
sposób zweryfikować. Poza tym Andrzej Sapkowski opisywał Ziębickiego jako osobę
rozrzutną, lubiącą wystawny styl Ŝycia. Od ruiny spowodowanej Ŝyciem ponad stan miało
uratować księcia małŜeństwo z ElŜbietą, wdową po wojewodzie krakowskim Spytku
z Melsztyna. Rzeczywiście związek ten został zawarty pomiędzy 8 maja 1406 a 19 marca
1408 roku. ElŜbieta zmarła prawdopodobnie w lutym 1424 roku. W powieści ksiąŜę Jan,
spotykając się ze wspomnianą Adelą, był wdowcem. ZwaŜywszy, Ŝe właściwa akcja
„Narrenturm” rozpoczyna się w 1425 roku prawdą jest, Ŝe Ziębicki wówczas nie był juŜ
Ŝonaty. KsiąŜę Jan był przeciwnikiem ruchu husyckiego. W grudniu 1428 roku
zmobilizował wojsko i wziął udział w bitwie pod Starym Wielisławiem. Jan Ziębicki
zdecydował się zaatakować ustawiony w szyku obronnym tabor co skończyło się klęską
dowodzonej przez niego armii. 27 grudnia 1428 roku, jak napisał Andrzej Sapkowski
zginął ksiąŜę Jan Ziębicki, ostatni męski potomek ziębickiej linii Piastów. Warto dodać, Ŝe
ksiąŜę nosił imię niespotykane pośród wszystkich Piastów świdnickich, jaworskich
i ziębickich. Henryk został wspomniany w powieści tylko raz, w kontekście swojej
śmierci, mającej mieć miejsce w latach 1421 – 1423. W rzeczywistości Henryk Ziębicki,
prawdopodobnie starszy od Jana, zmarł 11 marca 1420 roku. O Eufemii zaś dowiadujemy
się, Ŝe była starszą siostrą Jana i Ŝe była wdową po Fryderyku hrabim Oettingen. Eufemia
urodziła się między 1383 a 1385 rokiem, ksiąŜę Ziębicki zaś między 1380 a 1390 rokiem.
MoŜliwym jest więc, Ŝe była starsza choć nie jest to pewne. Eufemia rzeczywiście była
Ŝoną Fryderyka IV z Oettingen. MałŜeństwo zostało zawarte w 1397 roku, a Fryderyk
zmarł w 1423 roku, więc w czasie trwania akcji powieści Eufemia była juŜ wdową32.
Paprocki, Herby rycerstwa polskiego na pięć ksiąg podzielone, Kraków 1854, wyd. Kazimierz Józef Turowski, Kraków 1858, s. 107. 32
Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7, 321, 324, 326; idem, BoŜy bojownicy […], s. 574; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II […], s. 68 – 73.
94
Jan, Ulryk Bibersteinowie
Jan von Biberstein jest postacią dość istotną dla fabuły całej powieści był bowiem
przez długi czas mylnie uwaŜany za ojca wielkiej miłości Reynevana – Jutty. I w tym
kontekście był najczęściej wymieniany. Bazując na polskiej literaturze niemoŜliwe jest
zweryfikowanie czy Jan posiadał córkę, o której pisze Andrzej Sapkowski. Pewnym jest,
Ŝe przedstawiciele tego niemieckiego rodu przybyli na Śląsk w XIII wieku,
prawdopodobnie z Miśni. Początek pobytu tej rodziny na datuje się na 1243 rok, kiedy
Gunter Biberstein został kasztelanem Głogowa. W 1278 roku Bolko Biberstein kupił
zamek Frydlant. W 1345 roku Henryk Jaworski nadał im w lenno śary wraz z okręgiem,
które przeszły w posiadanie rodu w 1355 roku. W 1366 roku nastąpił podział księstwa
Bibersteinów pomiędzy dwóch braci – Jana i Ulryka. Występujący w powieści Ulryk jest
więc słusznie opisywany jako pan na Frydlancie i śarach. Zamek Stolz równieŜ naleŜał do
rodu Bibersteinów, więc najprawdopodobniej Jan był rzeczywistym panem zamku33.
Dowódcy husyccy
Sytuacja z weryfikacją prawdziwości opisów dotyczących dowódców husyckich
nastręcza wątpliwości podobnych jak w przypadku Prokopa Wielkiego. Są oni wymieniani
bardzo często i w bardzo wielu róŜnych sytuacjach. Większość relacji mówi jednak
o wyglądzie zewnętrznym, cechach charakteru czy podobnych rzeczach, których
prawdziwości nie sposób potwierdzić. Dlatego przy omawianiu tychŜe postaci skupię się
na informacjach pewnych, takich jak na przykład potwierdzenie ich udziału w działaniach
wojennych czy data śmierci.
O Janie Hviezdzie z Vicemilic, Andrzej Sapkowski pisał tylko w kontekście jego
śmierci, bowiem sposób w jaki umarł hetman miał wpływ na fabułę Trylogii. Hviezdzie,
jako waŜnej postać w ruchu husyckim miała zostać poddana trucizna. Hetman hradecki,
głównodowodzący Taboru miał umrzeć w wyniku działania tej trucizny. Uaktywnić ją
miały rany zadane Ŝelazem. Głównodowodzący taboru w latach 1424 – 1425 został ranny,
tak jak napisał Sapkowski w bitwie pod Mladą Vozicą. Według autora powieści zmarł
ostatniego dnia października. Naprawdę zaś zmarł 17 października 1425 roku. Następcy
Hviezdy na stanowisku hetmana taboru – Bohuslawowi ze Szwamberka równieŜ miano
podać wspomnianą truciznę. Zmarł w listopadzie tego samego roku. W przypadku Jana
33
Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 324, 409; idem, Lux perpetua […], s. 272; Tomasz Jaworski, Marcin Łukaszewski, Ród Bibersteinów w śarach, Zielona Góra 2004 [za:] http://www.interklasa.pl/ (dostęp 10.05.2009).
95
Capka z San zdecydowana większość wzmianek tylko wymienia go z nazwiska lub
dotyczy dialogów między bohaterami. Jedyny dłuŜszy fragment mówi o wyprawie
dowodzonych przez Capka Sierotek na Pomorze. Na mocy umowy zawartej w Pabianicach
w 1432 roku ośmiotysięczny oddział czeski wziął udział w wyprawie pomorskiej.
W wyniku tej akcji Zakon poprosił o rozejm, a Jan Capek otrzymał od Jagiełły w ramach
podziękowania niezwykły prezent - wielbłąda. W czasie bitwy pod Lipanami Jan Capek
popełnił brzemienny w skutkach błąd. Podczas gdy wojska Kalikstynów wykonywały
pozorowany odwrót Capek pozwolił połowie taboryckiej piechoty na pościg. Radykałowie,
którzy natknęli się na gotową do walki piechotę wzmocnioną o oddział, który do tej pory
nie brał udziału w bitwie zostali rozgromieni. Inaczej opisał tę sytuacje Andrzej
Sapkowski. Według relacji w epilogu do trzeciego tomu Jan Capek zdawał sobie sprawę,
Ŝe odwrót jest pozorowany i Kalikstyni próbują wciągnąć współdowodzone przez niego
wojska w pułapkę. Nie był jednak w stanie powstrzymać piechoty przed atakiem. Inaczej
niŜ historiografia Sapkowski zinterpretował teŜ oddalenie się Capka z pola bitwy. Czesi
uznali go za zdrajcę, który opuścił towarzyszy. Sapkowski zaś włoŜył mu w usta słowa, Ŝe
teraz wycofuje się by móc walczyć później. Jednak skala poraŜki Taborytów pod
Lipanami, śmierć Prokopa doprowadziły praktycznie do końca wojsk taborycko –
sierocych. Najbardziej obszerny i najciekawszy opis dotyczący Jana Koldy mówi o zajęciu
przez niego zamku na ŚlęŜy. Doszło do niego w 1428 roku. Po obsadzeniu twierdzy, Kolda
i jego ludzie rabowali i plądrowali okoliczne tereny. Jak napisał Sapkowski zbytnio dawali
się Ślązakom we znaki, co spowodowało w końcu wystawienie przez wrocławian
i świdniczan wspólnego kontyngentu. Po tygodniowym oblęŜeniu Kolda zgodził się na
rozejm ale na honorowych warunkach. Zapewniono mu i jego ludziom bezpieczną
przeprawę do Czech. Rzeczywistość okazała się nawet bardziej powieściowa, bowiem pan
ŚlęŜy bronił się nie tydzień, a dwa. Po kapitulacji Kolda wraz z oddziałem przejął miasto i
zamek Nachod oraz zamek Homole, gdzie kontynuował działalność rabunkową. Wziął
równieŜ udział w bitwie pod Lipanami, ale podobnie jak Jan Capek opuścił pole bitwy
w trakcie trwania walk. Bardzo istotne i moŜliwe do zweryfikowania fragmenty Trylogii
husyckiej opisują Hynka z Kolsztejna w dwóch, dość róŜnych sytuacjach. Jako
bohaterskiego uczestnika zwycięskiej bitwy pod Usti i podczas próby zajęcia Pragi przez
oddziały popierające Korybutowicza. Hynek rzeczywiście brał udział w bitwie pod Usti,
a we wrześniu 1427 roku na czele ok. 500 jezdnych wjechał do Pragi. Hetman
litomierzycki, jako jeden z najwierniejszych zwolenników Zygmunta Korybuta próbował
dokonać zbrojnego przewrotu w mieście, mającego na celu uwolnienie Korybutowicza.
96
Mieszkańcy Starego Miasta odpowiedzieli ogniem. Sapkowski opisał sytuację, gdy Hynek
otoczony przez wrogów schronił się w domu „Pod słoniem”. Mieszczanie wdarli się do
budynku, a po chwili zwłoki bohatera spod Usti zostały wyrzucone przez okno.
Rzeczywiście Hynek z Kolsztejna zginął w taki właśnie sposób, w budynku „Pod
słoniem”, na praskim Starym Mieście 6 września 1427 roku. Jan Rohac z Dube to kolejny
z dowódców husyckich, który brał udział w bitwie pod Usti. Podczas opisu przebiegu tej
bitwy Sapkowski określił Rohaca, jako hetmana czasławskiego. Nie jest pewne czy Jan z
Dube juŜ w 1426 roku sprawował to stanowisko. Prawdopodobnie został hetmanem
czasławski rok później. Podczas innego z opisów Rohaca autor Trylogii napisał, Ŝe
hetmana czeka okrutna śmierć. Miał zostać pojmany po oblęŜeniu zamku Sion. Po
uwięzieniu miał zostać zmaltretowany i z rozkazu Luksemburczyka powieszony w 1437
roku. Zamek Sion został zdobyty 6 września 1437 roku przez Hynka Ptacka z Prikstejna.
Trzy dni później, 9 września na rozkaz Zygmunta Luksemburskiego, Jan Rohac z Dube
został powieszony. Fedko z Ostroga został zaś przedstawiony jako porywczy, lubiący
działanie starosta łucki. Starostwo łuckie Fedko otrzymał od Jagiełły w 1387 roku. Do
Czech wyruszył po raz pierwszy w 1422 roku, w wyprawie z Zygmunta Korybuta.
Walczył w bitwie pod Usti i DomaŜlicami. Sapkowski opisał równieŜ epizod podczas,
którego Fedko wraz z Polakami – Janem Kuropatwą i Jakubem Nadobnym napadli na
Jasną Górę. Podczas ataku na klasztor zniszczono i ograbiono ikonę Matki Boskiej ze
złotych ozdób i kamieni szlachetnych. O ile Sapkowski napisał, Ŝe rabunku dokonał Fedko
z towarzyszami to zniszczenia obrazu miał dokonać biskup Zbigniew Oleśnicki. Według
niego zbeszczeszczenie ikony oraz przypisanie tego czynu husytom stałoby się symbolem
motywującym do większego oporu społeczeństwa polskiego przeciw ruchowi husyckiemu.
Rzeczywiście napad ten miał miejsce w Wielkanoc 1430 roku ale dokonano go wyłącznie
dla celów rabunkowych. Fedko Ostrogski zmarł w 1446 roku. Jeden z dwóch Polaków
w tym gronie – Dobiesław Puchała z Węgier (Wangri), został opisany jako weteran
Grunwaldu, pogromca KrzyŜaków spod Radzynia. Faktycznie w 1410 roku, na wieść
o wojnie polsko – krzyŜackiej Dobko powrócił do Polski z Węgier. Wziął udział w bitwie
pod Grunwaldem, gdzie wykazał się bohaterstwem, za co otrzymał od Jagiełły miasto
Świecie. Uczestniczył w bitwie pod Koronowem, uniemoŜliwił zacięŜnym zakonu
zdobycie zamku radzyńskiego. W 1414 roku brał udział w kolejnej wojnie z Zakonem. Od
czerwca 1424 roku wspierał wyprawę Korybutowicza do Czech. Dowodził częścią wojska
taboryckiego w bitwie pod Nysą. Sapkowski pisząc o Puchale wspomniał, Ŝe pochodził
z Węgrowa, który to jest prawdopodobnie toŜsamy z Węgrami pod Kaliszem, poza tym
97
miał dzierŜyć Uniczów i od 1428 roku Odry. Zniczów wszedł w posiadanie Dobka juŜ
w 1424 roku, Odry zaś zajął rzeczywiście w 1428 roku. Rok później otrzymał nakaz
opuszczenia Odry jednak nie przekazał ich Luksemburczykowi, jak zostało ustalone, ale
pozostawił je Korybutowiczowi. Jako przyjaciel Puchały, prowadzący wspólnie z nim
działania wojenne, uczestnik bitwy pod Nysą i oblęŜenia Strzegomia, panujący w Niemczy
wymieniany jest Piotr Polak. W rzeczywistości Piotr zwany Polakiem pochodził
z Lichwina, był starostą podolskim. Od 1428 roku brał udział w wyprawie husyckiej na
Śląsk, zajmował przez pewien czas w Niemczy. W 1433 roku został pojmany przez
wrocławian. Więzienie opuścił, jak napisał Sapkowski po uiszczeniu okupu i złoŜeniu
obietnicy oddania Niemczy. Po uwolnieniu osiadł w Wielkopolsce34.
Joanna d’Arc
Postać Joanny d’Arc została przywołana na kartach III tomu kilkakrotnie. Była
podawana, jako przykład, ze w walkach o podłoŜu religijnym potrzebny jest symbol, coś
co pomoŜe prowadzić ludzi do walki. Pierwsza wzmianka dotyczy samych początków jej
działalności. Ks. BoŜyczko, będący przedstawicielem Inkwizycji na Śląsku mówi, Ŝe
w Domremy, w Szampanii dziewczyna o imieniu Jehanne usłyszała głosy. Joanna urodziła
się w 1412 roku, jako córka zamoŜnego chłopa – Jakuba Tarc, w Domremy (w hrabstwie
Vaucoulers, na pograniczu Baru i Lotaryngii). „głosy z Nieba” zaczęła słyszeć mając
trzynaście lat, to jest w 1425 roku. Dalsze działania Joanny były przedmiotem rozmowy
biskupa Konrada Oleśnickiego z margrabią Miśni, mającej mieć miejsce w marcu 1429
roku. Biskup powiedział wówczas, Ŝe opętała i zauroczyła króla i lud, który pod jej
sztandarem ruszył na Orlean. W odpowiedzi margrabia stwierdził, Ŝe takie rzeczy nie
przystoją dziewce, Ŝe ubieranie męskiego stroju jest bluźnierstwem. Fakt noszenia
męskiego stroju przez Joannę posłuŜył dwa lata później jako dowód jej konszachtów
z diabłem. W maju 1429 roku wojsko dowodzone przez La Pucelle - Dziewicę przełamało
34 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 375, 383, 567; idem, BoŜy bojownicy […], s. 20 – 22, 45 – 48, 112, 215, 410 – 411, 459, 484; idem, Lux perpetua […], s. 144 - 145, 195, 295, 492 – 508, 513, 525, 533, 560; Robert Primke, Maciej Szczerepa, Wojciech Szczerepa, Wojny husyckie […] , s. 120 – 131; Robert Primke, Maciej Szczerepa, Rycerze – rabusie ze Śląska i ŁuŜyc. Raubritterzy. Zamki. Skarby, Kraków 2006, s. 69 – 71; http://www.husitstvi.cz/rejstrik-osob.php (dostęp 10.05.2009); Zenon Hubert Nowak, Puchała Dobiesław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXIX, Wrocław – Łódź 1986, s. 323 – 325; Jerzy Grygiel, śycie i działalność Zygmunta Korybutowicza […], s. 101 – 103; Magdalena Duczmal, Jagiellonowie […], s. 474; Wacław Urban, Piotr Polak, [w:] Słownik biograficzny historii Polski, t.2, Wrocław – Warszawa – Kraków 2005, s. 1168; http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp? AddButton=pages \O\S\ Ostrozky.htm (dostęp 11.05.2009); Robert Maniura, Pilgrimage to Images in Fifteenth Century. The Origins of the Cult of Our Lady of Częstochowa, Melton 2004, s. 73 – 74.
98
oblęŜenie Orleanu. W rozmowie biskupa wrocławskiego z biskupem krakowskim –
Zbigniewem Oleśnickim padły zdania, Ŝe Joanna pokonała Anglików pad Patay
i doprowadziła do koronacji Karola VII w Reims. Bitwa pod Patay miała miejsce 18
czerwca 1429 roku, a koronacja Karola VII 17 lipca. Bohaterowie Trylogii nie wspomnieli
natomiast w ogóle o końcu Joanny d’Arc. Dziewica Orleańska w maju 1430 roku dostała
się do angielskiej niewoli, gdzie oskarŜona o herezję, czary i konszachty z diabłem została
spalona na stosie 30 maja 1431 roku35.
Jan Gutenberg
Jan Gutenberg został wspomniany w I tomie Trylogii pt. „Narrenturm”. Przedstawił
się wówczas głównym bohaterom, tj. Reynevanovi i Szarlejowi jako Jan Gensfleisch von
Sulgeloch zum Gutenberg i zaraz wyjaśnił, Ŝe z powodów praktycznych skraca nazwisko
do samego Gutenberg. Warto zaznaczyć, iŜ patrycjat moguncki, którego był
przedstawicielem przyjmował nazwiska pochodzące od nazw posiadanych domów. Tak
więc człon Gensfleisch był nazwiskiem jego ojca – Friele, natomiast człon zum Gutenberg
wziął się od nazwy dwupiętrowego domu stojącego w Moguncji. Podczas powitania Jan
powiedział równieŜ, Ŝe jest bakałarzem akademii w Erfurcie. W rzeczywistości nie ma
pewności czy ukończył tę właśnie uczelnię. Jednak fakt, iŜ Erfurt naleŜał terytorialnie do
arcybiskupstwa mogunckiego oraz Ŝe studiowali tam kuzyni Gutenberga, Frilo
i Rulemandus zu der Ladem zdaje się tę tezę potwierdzać. Kolejnym dowodem moŜe być
wpis na liście absolwentów „Johanessa de Alta Villa” (z Eltville), który uzyskał tytuł
bakałarza w semestrze 1419/1420. Eltville bowiem jest uznawane za prawdopodobne
miejsce urodzenia Jana Gutenberga. Podczas dalszej rozmowy wynalazca zaprezentował
zgromadzonym swoje dzieło. Pokazał odlane juŜ czcionki, które ułoŜył w niewielkiej
ramce, ścisnął ramkę obejmą, posmarował tuszem, umieścił pod tłoczydłem, połoŜył kartę
papieru i wydrukował fragment tekstu. Sapkowski opis czynności drukarza skrócił i bardzo
uprościł, naleŜy jednak zaznaczyć iŜ w zarysie nie odbiegał on od rzeczywistości.
Technika ta upowszechniła się jednak dopiero ok. 1450 roku, tymczasem rozmowa
bohaterów miała miejsce w Świdnicy, w roku 1424. Jest wątpliwe aby w tym czasie
35
Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 36, 254 – 255, 269, 499; Jan Baszkiewicz, Historia Francji […], s. 169 – 171; Maria Backmann, Św. Joanna d’Arc, [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego[…], s. 186.
99
Gutenberg przebywał na Śląsku. Czas od 1420 do 1428 roku spędził najprawdopodobniej
w Moguncji36.
Michał Küchmeister, Paweł Russdorf
Michał Küchmeister został w Trylogii wymieniony tylko raz, pośród znanych ludzi
zmarłych w latach 1421 – 1423. Küchmeister – Wielki Mistrz Zakonu KrzyŜackiego zmarł
15 grudnia 1423 roku, prawdopodobnie na kamienicę nerkową. Wzmianka o Pawle
Russdorfie mówi zaś, Ŝe zaraz po objęciu urzędu miał walczyć z Jagiełłą. Russdorf został
Wielkim Mistrzem 10 marca 1422 roku. Tymczasem w lipcu rozpoczął się kolejny etap
wojny polsko – krzyŜackiej, zakończony pokojem melneńskim 27 października tego
roku37.
Zawisza Czarny z Grabowa
Postać Zawiszy pojawia się juŜ na początku I tomu, podczas spotkania w karczmie
m.in. z Konradem V. Został wówczas Zawisza opisany jako czarnowłosy, smagłolicy
rycerz. Podczas karczemnej dysputy zainteresowanie rozmówców przeniosło się z czasem
ku tematyce ruchu husyckiego. Wówczas to Zawisza zasugerował, Ŝe moŜna było uniknąć
rozruchów, wystarczyło nie palić Jana Husa. Ta teza spotkała się z zajadłym sprzeciwem
współrozmówców, wśród których byli równieŜ księŜa katoliccy. Jeden z nich wysunął pod
adresem rycerza oskarŜenie, Ŝe ten juŜ w Konstancji bronił kacerza i heretyka.
W odpowiedzi Zawisza stwierdził, Ŝe miał wówczas rację, poniewaŜ Luksemburczyk
królewskim słowem gwarantował Husowi bezpieczeństwo na soborze. W rzeczywistości
pan z Grabowa wraz z Mikołajem Trąbą, biskupami płockim i poznańskim, Pawłem
Włodkowicem, Janem z Tuliszkowa i Andrzejem Balickim był członkiem polskiego
poselstwa w Konstancji, a jego podpis znalazł się pod listem protestacyjnym w sprawie
uwięzienia Husa. W toku rozmowy Zawisza podaje swoją definicję słowa honoru. Mówi,
Ŝe nie waŜne komu jest dane, winno zostać dotrzymane. W dalszej części tekstu, juŜ
podczas podróŜy w towarzystwie Reynevana podjęty został temat bitwy pod Grunwaldem,
w której to Zawisza uczestniczył, walcząc po stronie polskiej. Był członkiem tzw. hufca
przedchorągiewnego tj. kilkunastu rycerzy zgrupowanych wokół chorągwi królewskiej.
Reynevan pytał o swego ojca, który wówczas zginął ale rycerz uciął dyskusję mówiąc, Ŝe
36 Andrzej Sapkowski, Narrenturm, Warszawa 2002, s. 257 – 259; Jan PiroŜyński, Johannes Gutenberg i początki ery druku, Warszawa 2002, s. 35 – 39, 51. 37 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7; Paweł Pizuński, Poczet Wielkich Mistrzów KrzyŜackich, Gdańsk 2003, s. 137, 140; Magdalena Duczmal, Jagiellonowie […], s. 472.
100
nie pamięta herbów. Podczas podróŜy Zawisza opowiedział równieŜ głównemu bohaterowi
o swoich losach z kilku ostatnich lat. W 1421 roku został wysłany przez Władysława
Jagiełłę w poselskiej misji do Zygmunta Luksemburskiego. Miał negocjować mariaŜ króla
polskiego z Eufemią – wdową po Wacławie Czeskim, bratową Luksemburczyka. Poseł
dotarł na Morawy na św. Marcina ale nie uzyskał wiąŜącej odpowiedzi od Zygmunta,
zajętego organizowaniem krucjaty przeciw husyckim Czechom. W celu prowadzenia
dalszych negocjacji wziął więc udział w wyprawie. Towarzyszył wojskom niemieckim
podczas bitwy pod Kutną Horą. Rzeczywiście Zawisza, wysłany przez Jagiełłę dotarł do
Luksemburczyka w listopadzie 1421 roku. Jak wynikło z przebiegu dalszej rozmowy
rycerz miał właśnie zamiar dołączyć do wojsk Zygmunta planującego zdobyć twierdzę
Gołubiec. Była to twierdza nad Dunajem, umoŜliwiająca kontrolę nad znacznym
odcinkiem rzeki. Od 1389 roku Gołubiec naleŜał do Serbów, uznających zwierzchność
turecką. Podczas oblęŜenia twierdzy, wiosną 1428 roku Zawisza Czarny z Garbowa, bądź
został wzięty do niewoli z której nie powrócił, bądź zginął na polu bitwy. Według relacji
jednego z bohaterów, Urbana Horna Zawisza zginął 28 maja. Istnieją roŜne przekazy
dotyczące śmierci Zawiszy. Długosz pisał, Ŝe zginął w niewoli, w wyniki sporu Turków
dotyczącego okupu za rycerza, zaś Adam Świnka w epitafium poświeconemu panu
z Grabowa napisał, Ŝe zginął w walce. Co ciekawe w czasie wspólnej podróŜy Reynevan,
znający się na medycynie pomaga Zawiszy rozwiązać kłopoty, zgrabnie nazwane przez
Stanisława Beresia „wentylacyjnymi”. Andrzej Sapkowski przyznał potem, iŜ była to
Ŝartobliwa próba odbrązowienia postaci rycerza38.
Trylogia husycka jest cyklem ksiąŜek bardzo mocno osadzonych w realiach
historycznych. Akcja powieści dzieje się na Śląsku i w Czechach w czasach obfitujących w
waŜne wydarzenia. Ruch husycki był ruchem, który zaangaŜował bardzo wiele osób. Taki,
a nie inny pomysł na akcję Trylogii spowodował włączenie wielu postaci historycznych
w poczet bohaterów powieści. Andrzej Sapkowski stworzył historię, którą zaliczyć naleŜy
do gatunku fantasy historycznej. Choć nie brakuje w niej elementów stricte
fantastycznych, czy magicznych to jednak autor bardzo zadbał o realizm otoczenia. W tym
miejscu naleŜy mu się uznanie. Zebranie tak wielu informacji na temat tylu osób musiało 38 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 55, 57 – 58, 63 – 64, 70 – 74; idem, Lux perpetua […], s. 531; Dariusz Piwowarczyk, Poczet rycerzy polskich XIV i XV wieku, Warszawa 2004, s. 127 – 130; Anna Klubówna, Zawisza Czarny w historii i legendzie, Warszawa 1974, s. 149; Geschichtsschreiber d. hussitischen Bewegung, wyd. Carl Hofler, t. I – III, Wiedeń 1856 – 1866 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych […], s. 37 – 38; Andrzej Sapkowski, Stanisław Bereś, Historia i fantastyka […], s. 94 – 95; Jadwiga KrzyŜaniakowa, Koncyliaryści, heretycy i schizmatycy: W państwie pierwszych Jagiellonów, Kraków 1989, s. 60.
101
wiązać się z ogromną wręcz pracą badawczą. Andrzej Sapkowski zwykł mówić, Ŝe
bohaterowie jego ksiąŜek nigdy nie Ŝyją własnym Ŝyciem. Są stworzeni tylko i wyłącznie
pod dyktando fabuły. W przypadku jednak Trylogii musiało być inaczej. Choć kilka
faktów zostało zmienionych, pełnienie przez postacie kilku urzędów przesunięte w czasie,
to jednak fabułę naleŜało w duŜej części dopasować do nich. Poza osobami historycznymi
biorącymi bezpośrednio udział w wydarzeniach husyckich Sapkowski wzmiankował
równieŜ o innych. Królowie Danii, Francji, Anglii, Portugalii, wielcy odkrywcy, Jan
Gutenberg czy Joanna d’Arc - oni wszyscy znaleźli się na kartach powieści. Wspomnienia
o nich pozwoliły autorowi na nakreślenie sytuacji panującej nieomal w całej Europie.
NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe poza celową zmianą chronologii niezbędną dla fabuły
Andrzej Sapkowski nie ustrzegł się błędów. Co jednak w Ŝaden sposób nie powinno
wpłynąć na pozytywną ocenę jego pracy.
2. HERALDYKA
Pisząc powieść, której akcja dzieje się w średniowieczu Andrzej Sapkowski musiał
zwrócić uwagę na kwestię heraldyki. Zazwyczaj jeśli któryś z bohaterów posługiwał się
herbem to na kartach Trylogii pojawiał się jego opis bądź wspomnienie. Kluczem
omówienia przeze mnie herbów jest kolejność pojawiania się ich w powieści. Na początku
pierwszego tomu, gdy narrator zaczyna swą opowieść, mówi Ŝe nie godzi mu się
opowiadać o wojnie poniewaŜ w towarzystwie znajdują się Polacy, Czesi i Ślązacy.
Wspomniani Polacy mieli mieć na tarczach Nałęcze i Habdanki. Herb Habdank (Abdank)
to w polu czerwonym oraz w klejnocie srebrna litera „W”. Herb Nałęcz natomiast to w
polu czerwonym biała opaska, związana u dołu. W klejnocie zaś dziewica znajdująca się
pomiędzy jelenimi rogami. Oba herby były bardzo popularne, posługiwało się nimi
kilkadziesiąt rodzin, więc niemoŜliwe jest zidentyfikowanie rycerzy, o których mówił
narrator. Ślązakiem, który został rozpoznany po Ŝubrzej głowie w herbie był Zettriz.
Rzeczywiście herb tej rodziny miał w polu głowę Ŝubra39.
39
Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 8; Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej. Faksymile pierwodruku, Wrocław – Warszawa – Kraków 1995, s. 6, 233; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 60 [za:] http://www.wappenbuch.com/frontspiece.htm (dostęp 11.05.2009).
Adam Boniecki,
Kolejnym pojawiaj
Czarnego. Tarcza tego herbu była przedzielona na pół. W górnej, złotej cz
się połowa czarnego orła z dziobem zwróconym w praw
części były trzy kamienie szlachetne.
w górnej części tarczy.
poprzednich, a Zawisza czarny z Grabowa był z pewno
uŜytkownikiem40.
Adam Boniecki,
Zawisza podczas podró
wspiętego lwa. Główny bohater
Herb tej rodziny miał w polu wspi
Riedeburg, starosta strzeli
40
Andrzej Sapkowski, Narrenturm Jerzy Wisłocki, Kurnik 1988, s. 898.
102
Rys. 47 Herby Abdank i Nałęcz.
Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 17, 41
pojawiającym się w „Narrenturm” był słynny herb Sulima Zawiszy
Czarnego. Tarcza tego herbu była przedzielona na pół. W górnej, złotej cz
orła z dziobem zwróconym w prawą stronę. W dolnej, czerwonej
ci były trzy kamienie szlachetne. W klejnocie zaś znajdował
ci tarczy. Herbu Sulima uŜywało znacznie mniej rodzin ni
Zawisza czarny z Grabowa był z pewnością najbar
Rys. 48. Herb Sulima.
Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. III, Warszawa 1900, s. 84.
Zawisza podczas podróŜy z Reynevanem spotkał rycerza
tego lwa. Główny bohater Trylogii rozpoznał w nim przedstawiciela rodu Unruh.
Herb tej rodziny miał w polu wspiętego w lewą stronę, dwuogoniastego lwa. Henryk von
Riedeburg, starosta strzeliński, którego Reynevan spotkał, gdy wspólnie z wojskiem
Narrenturm […], s. 62; Herby rycerstwa polskiego na Zamku w KurnikuJerzy Wisłocki, Kurnik 1988, s. 898.
, Warszawa 1899, s. 17, 41.
w „Narrenturm” był słynny herb Sulima Zawiszy
Czarnego. Tarcza tego herbu była przedzielona na pół. W górnej, złotej części znajdowała
ę. W dolnej, czerwonej
się ten sam orzeł co
ywało znacznie mniej rodzin niŜ dwu
najbardziej znanym jego
, t. III, Warszawa 1900, s. 84.
a mającego na tarczy
rozpoznał w nim przedstawiciela rodu Unruh.
dwuogoniastego lwa. Henryk von
, którego Reynevan spotkał, gdy wspólnie z wojskiem
Herby rycerstwa polskiego na Zamku w Kurniku, t. IV, oprac.
biskupim prowadził jeń
szachownicę 41.
Johann Siebmacher,
Podczas kolejnych przygód Reynevan miał styczno
rycerzami. Jednym z nich, nosz
karpiem na tarczy był von Glaubitz.
był to Kottwitz (Kotwitz).
Glaubitzów zaś karpia, a Kottwitzów pas. Podczas odbywaj
rycerskiego Reynevan miał problem z zakwalifikowaniem pochodzenia jednego z rycerzy.
Miał on bowiem na tarcz
herb naleŜy do Seidlitzów czy Kurzbachów. Otó
posługiwała się rodzina Kurzbachów
Rys. 50
Johann Siebmacher,
41
Andrzej Sapkowski, Narrenturm 42
Ibidem, s. 272, 282, 323, 324; Johann Siebmacher,
103
biskupim prowadził jeńców podejrzanych o sprzyjanie husytom nosił na tarczy
Rys. 49. Herby rodzin Unruh i von Riedeburg
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 55
Podczas kolejnych przygód Reynevan miał styczność z
z nich, noszącym w herbie trzy ryby był Seidlitz. Drugim, ze złotym
karpiem na tarczy był von Glaubitz. Trzecim zaś, mający czerwony
Kottwitz (Kotwitz). Herb rodziny Seidlitzów rzeczywiście przedstawia trzy ryby,
, a Kottwitzów pas. Podczas odbywającego się
rycerskiego Reynevan miał problem z zakwalifikowaniem pochodzenia jednego z rycerzy.
Miał on bowiem na tarczy trzy ryby w polu czerwonym. Bohater nie był pewien czy ten
y do Seidlitzów czy Kurzbachów. OtóŜ trzema rybami w polu czerwonym
rodzina Kurzbachów 42.
. 50. Herby Seidlitzów, Glaubitzów i Kottwitzów
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 55
Narrenturm […], s. 66. Ibidem, s. 272, 282, 323, 324; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605 […], s. 60.
rzyjanie husytom nosił na tarczy
Herby rodzin Unruh i von Riedeburg.
, Norynberga 1701, s. 55, 61.
ść z trzema herbownymi
cym w herbie trzy ryby był Seidlitz. Drugim, ze złotym
cy czerwony pas w srebrnym polu
cie przedstawia trzy ryby,
cego się w Ziębicach turnieju
rycerskiego Reynevan miał problem z zakwalifikowaniem pochodzenia jednego z rycerzy.
y trzy ryby w polu czerwonym. Bohater nie był pewien czy ten
trzema rybami w polu czerwonym
i Kottwitzów.
, Norynberga 1701, s. 55, 60, 61.
[…], s. 60.
BłaŜej Jakubowski herbu Poraj był towarzyszem
Glaubitza. Polacy o nazwisku Jakubowski posługiwali si
Jednym, rzeczywiście był
polu. Drugim herbem uŜ
uŜywał wspomniany w „Lux perpetua”
czerwonym, pionowo poło
ten sam topór, lecz umieszczony pod k
pod Krakowem. Wieś ta le
Adam Boniecki,
Kolejnymi wspomnianym
z rodu Hobergów. Herb Bo
(Lossaw) rzeczywiście widnieje wspi
dzielona, jedno pole jest koloru białego, drugie czerwonego. Herb Hobergów miał
wyobraŜać szczyt góry nad srebrno
opisany prawidłowo44
43 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 262, 314. 44 Andrzej Sapkowski, Narre174.
104
ej Jakubowski herbu Poraj był towarzyszem wyŜej wymienionego
Polacy o nazwisku Jakubowski posługiwali się co najmniej dwoma herbami.
cie był Poraj – srebrna, pięciolistna róŜa umieszczona w czerwonym
polu. Drugim herbem uŜywanym przez tę rodzinę był zaś Topór. Tego
wspomniany w „Lux perpetua” Andrzej Balicki. Herb ten przedstawia w polu
czerwonym, pionowo połoŜony topór, zwrócony w lewą stronę. W klejnocie za
lecz umieszczony pod kątem. Ród Balickich, wziął nazw
ś ta leŜy na gruntach stanowiących gniazdo rodowe Toporczyków
Rys. 51. Herby Poraj i Topór.
Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 76, 82.
wspomnianymi herbowymi rycerzami byli BoŜywoj de Lossow
rodu Hobergów. Herb BoŜywoja przedstawiać miał złotego rysia. W herbie rodu Lossow
ście widnieje wspięty na dwie łapy, złoty ryś. Tarcza jest w skos
dzielona, jedno pole jest koloru białego, drugie czerwonego. Herb Hobergów miał
szczyt góry nad srebrno – czerwoną szachownicą. Ten herb równie
Narrenturm […], s. 283, 289, 291 – 292; Zbigniew Leszczyc,
Narrenturm […], s. 283, 323; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605
ej wymienionego rycerza –
co najmniej dwoma herbami.
a umieszczona w czerwonym
Topór. Tego właśnie herbu
Herb ten przedstawia w polu
. W klejnocie zaś występuje
Ród Balickich, wziął nazwę od wsi Balice
gniazdo rodowe Toporczyków43.
, t. I, Warszawa 1899, s. 76, 82.
Ŝywoj de Lossow i ktoś
W herbie rodu Lossow
ty na dwie łapy, złoty ryś. Tarcza jest w skos
dzielona, jedno pole jest koloru białego, drugie czerwonego. Herb Hobergów miał
. Ten herb równieŜ został
292; Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej
Wappenbuch von 1605 […], s. 166,
Rys. 52
Johann Siebmacher,
Hoberg był jednym z uczestnik
rycerskiego. Pozostali to mi
Bibersteinów z jelenim poro
baranie głowy Haugwitzów, turze łby Zettritzów, ryby Seidlitzów.
Polaków. Widać było herby Staryko
przedstawiał trzy złote kopie uło
wyobraŜenie połowy kozła, zwróconego w prawa stron
jeleni róg. Herb rodziny Haugwitz przedstawiał barani
polu, Zettritz i Seidlitz
Starykoń to herb przedstawiaj
czarnym pasem, w czerwonym polu. W
Jan i Piotr Szafrańcowie wymienieni
z Abdankiem. Doliwa to w polu bł
Jastrzębiec to złota podkowa z krzy
natomiast jastrząb zwrócony w prawa stron
W polu herbu Łodzia widniała złota łód
opisany w „Lux perpetua” Andrzej z
45
Ibidem, s. 323; idem, Lux perpetua Herby rycerstwa polskiego[…], t. II, s. 476; Boniecki, Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 293.
105
Rys. 52. Herby rodzin de Lossow (Lossaw) i Hoberg
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 166, 174.
Hoberg był jednym z uczestników organizowanego przez Jana Zi
rycerskiego. Pozostali to między innymi Polak herbu Jelita, przedstawiciel rodu
Bibersteinów z jelenim poroŜem na tarczy. Pośród pozostałych spotka
baranie głowy Haugwitzów, turze łby Zettritzów, ryby Seidlitzów. Nie brakowało równie
było herby Starykoń, Awdaniec, Doliwa, Jastrzębiec i Łodzia. Herb Jelita
przedstawiał trzy złote kopie ułoŜone na kształt gwiazdy, w klejnocie za
enie połowy kozła, zwróconego w prawa stronę. Biberstenowie mieli w herbie
ny Haugwitz przedstawiał baranią głowę umieszczon
i Seidlitz, jak juŜ wspomniałem, mieli w herbach
rzedstawiający białego konia, ze złotymi kopytami przepasanego
pasem, w czerwonym polu. W klejnocie znajdował się topór.
cowie wymienieni kilkakrotnie w III tomie. Awd
Abdankiem. Doliwa to w polu błękitnym srebrny pas, a na nim trzy czerwone ró
ec to złota podkowa z krzyŜem, umieszczona w błękitnym polu, w klejnocie
b zwrócony w prawa stronę, w prawym szponie trzymaj
Łodzia widniała złota łódź bez Ŝagli i masztu. UŜywał
perpetua” Andrzej z Bnina45.
Lux perpetua […], s. 261, 288; Herby rycerstwa polskiego[…], t. II, s. 476; Herby rycerstwa polskiego[…], t. IV, s. 866
, t. I, Warszawa 1899, s. 293.
Herby rodzin de Lossow (Lossaw) i Hoberg.
, Norynberga 1701, s. 166, 174.
ów organizowanego przez Jana Ziębickiego turnieju
dzy innymi Polak herbu Jelita, przedstawiciel rodu
ród pozostałych spotkać moŜna było
Nie brakowało równieŜ
ębiec i Łodzia. Herb Jelita
one na kształt gwiazdy, w klejnocie zaś znajdowało się
. Biberstenowie mieli w herbie
umieszczoną w czerwonym
w herbach turzą głowę i ryby.
cy białego konia, ze złotymi kopytami przepasanego
topór. Posługiwali się nim
Awdaniec to herb toŜsamy
kitnym srebrny pas, a na nim trzy czerwone róŜe.
kitnym polu, w klejnocie
, w prawym szponie trzymający podkowę.
Ŝywał go między innymi
Herby rycerstwa polskiego[…], t. I, s. 291, 306; […], t. IV, s. 866 – 867; Adam
Adam Boniecki, Herbarz Polski
Johann Siebmacher,
Rys. 55
Adam Boniecki, Herbarz Polski
106
Rys. 53. Herby Jelita i Biberstein.
Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 333, Johann Siebmacher,
1605, Norynberga 1701, s. 32.
Rys. 54. Herby Haugwitzów i Zettritzów.
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 60, 153.
55. Herby Starykoń, Doliwa, Jastrzębiec, Łodzia
Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 200, 309, 332; idem,
Warszawa 1904, s. 82.
Johann Siebmacher, Wappenbuch von
, Norynberga 1701, s. 60, 153.
biec, Łodzia.
, t. I, Warszawa 1899, s. 200, 309, 332; idem, Herbarz Polski, t. VII,
Podczas trwania turnieju w Zi
herbowymi postaciami.
skojarzył z rodziną von Baruth, towarzyszył mu
von Baruth (Barut) rzeczywi
jak i w klejnocie. Rawicz natomiast to herb przedstawiaj
dłońmi, w koronie siedzą
równieŜ znajduje się niedź
Rys. 56
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605
Kolejna postacią
Ogończyk. W rzeczywisto
Przedstawiał on połow
z półpierścieniem. W klejnocie
Towarzystwa Krzychowi dotrzymywał rycerz maj
czerwonym pień drzewa, w który wbity jest krzy
46
Andrzej Sapkowski, Narrenturm 47
Ibidem, s. 339;idem, Lux perpetua […], s. 226; Bartosz Paprocki, Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej
107
Podczas trwania turnieju w Ziębicach Reynevan miał styc
. Dwie z nich ich rozpoznał. Młodzieńca z turem na wamsie
von Baruth, towarzyszył mu naomiast jakiś polski Rawicz. Rodzina
zeczywiście ma w herbie zwróconego w lewo tura. Zarówno na tarczy
jak i w klejnocie. Rawicz natomiast to herb przedstawiający kobiet
mi, w koronie siedzącą na czarnym niedźwiedziu, kroczącym w prawo. W klejnocie
edźwiedź46.
Rys. 56. Herby rodziny von Baruth (Barut) i Rawicz
Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 67; Adam Boniecki,
Warszawa 1899, s. 38.
Kolejna postacią w I tomie legitymującą się herbem był Krzych Ko
czyk. W rzeczywistości rodzina Kościelskich posługiwała si
Przedstawiał on połowę strzały, skierowaną ku górze, u dołu za
cieniem. W klejnocie były dwie, dziewicze ręce wyci
Towarzystwa Krzychowi dotrzymywał rycerz mający na tarczy Nieczuj
drzewa, w który wbity jest krzyŜ, bądź miecz 47.
Narrenturm […], s. 325, Herby rycerstwa polskiego[…], t. III, s. 818 Ibidem, s. 339;idem, Lux perpetua […], s. 226; Bartosz Paprocki, Herby rycerstwa polskiego
Herby szlachty polskiej […], s. 244 – 245, Herby rycerstwa polskiego
bicach Reynevan miał styczność z kolejnymi
ńca z turem na wamsie
ś polski Rawicz. Rodzina
cie ma w herbie zwróconego w lewo tura. Zarówno na tarczy
kobietę z podniesionymi
cym w prawo. W klejnocie
Herby rodziny von Baruth (Barut) i Rawicz.
Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. I,
herbem był Krzych Kościelski herbu
cielskich posługiwała się tym herbem.
u górze, u dołu zaś połączoną
ce wyciągnięte ku górze.
cy na tarczy Nieczuję – w polu
[…], t. III, s. 818 – 819. rycerstwa polskiego […], s. 522,
Herby rycerstwa polskiego[…], t. II, s. 595.
Adam Boniecki, Herbarz Polski
Szerzej omówiony w poprzednim podrozdziale Dobieslaw Puchała miał posługiwa
się herbem Wieniawa. Dobko został herbow
polu znajdowała się czarna głowa
pierścieniem w nosie. W klejnocie herbu umieszczon
Adam Boniecki,
W końcowej częś
rycerzy ślaskich. Są to herby von Rungh
czerwnonym polu, von Oppeln
polu. Choć opisy sa uproszczone to nie mo
prawdziwości49.
48
Andrzej Sapkowski, Narrenturm325, Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej 49
Andrzej Sapkowski, Narrenturm
108
Rys. 57. Herby Ogończyk i Nieczuja.
Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 57; idem, Herbarz Polski
193.
Szerzej omówiony w poprzednim podrozdziale Dobieslaw Puchała miał posługiwa
Dobko został herbownym Wieniawy w 1400 roku. W czerwonym
ę czarna głowa Ŝubra z dwoma małymi, czerwonymi
cieniem w nosie. W klejnocie herbu umieszczony jest ukoronowany lew z mieczem
Rys. 58. Herb Wieniawa.
Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. II, Warszawa 1900, s. 125
cowej części I tomu wystepują wspomnienia kilku kolejnych herbórw
ą to herby von Rungh – dwie srebrne, skrzyrzowane kłonice na
czerwnonym polu, von Oppeln – srebrny osęk, Kauffung – czerwony stopie
opisy sa uproszczone to nie moŜna mieć zadnych wą
Narrenturm […], s. 347; Zenon Hubert Nowak, Puchała DobiesławHerby szlachty polskiej […], s. 326 – 327.
Narrenturm […], s. 405, 474, 476.
Herbarz Polski, t. IV, Warszawa 1901, s.
Szerzej omówiony w poprzednim podrozdziale Dobieslaw Puchała miał posługiwać
w 1400 roku. W czerwonym
z dwoma małymi, czerwonymi rogami oraz
y jest ukoronowany lew z mieczem48.
arszawa 1900, s. 125
wspomnienia kilku kolejnych herbórw
dwie srebrne, skrzyrzowane kłonice na
czerwony stopień w srebrnym
zadnych wątpliwości co do ich
Puchała Dobiesław […], s. 323 –
Johann Siebmacher,
Johann Siebmacher,
Akcję drugiego tomu
znajomymi Polakami. Byli to Adam Wejdar herbu Rawicz, Mikołaj
Czewoja, wspomniany przeze mnie
Szreniawa i Jerzy Skirmut herbu Odrow
podszywał się pod Rawicza, bowiem nikt o takim nazwisku
herbowy. Rodzina śyrowski
przedstawia w polu bł
Kuropatwowie osiedli
Wcześniej zamieszkiwali we wsi Grodziny. Piecz
prawdopodobnie w końcu XIV wieku.
kształt litery „S” w polu czerwonym. W klejnocie, pomi
znajduje się lew. W niektórych wersjach herbu ów lew nie wys
nie występuje na liście herbowych herbu Odrow
109
Rys. 59. Herby von Rungh, von Oppeln.
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 55, 153.
Rys. 60. Herb rodziny Kauffung.
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 162
drugiego tomu Trylogii rozpoczyna między innymi spotkanie Reynevana ze
Byli to Adam Wejdar herbu Rawicz, Mikołaj
Czewoja, wspomniany przeze mnie wcześniej Jan Kuropatwa z Ła
i Jerzy Skirmut herbu OdrowąŜ. Adam Wejdnar bądź był
pod Rawicza, bowiem nikt o takim nazwisku nie jest wymieniany jako
śyrowskich zaś naleŜała do grona herbowych Czewoi. Herb
przedstawia w polu błękitnym miecz, a po jego bokach dwie zł
w Łańcuchowie prawdopodobnie w pocz
niej zamieszkiwali we wsi Grodziny. Pieczętować się herbem
prawdopodobnie w końcu XIV wieku. Na herbie Jana widnieje biała rzeka płyn
w polu czerwonym. W klejnocie, pomiędzy tr
lew. W niektórych wersjach herbu ów lew nie występuje. Nazwisko Skirmut
herbowych herbu OdrowąŜ. Sam herb natomiast przedstawiał biał
, Norynberga 1701, s. 55, 153.
, Norynberga 1701, s. 162
dzy innymi spotkanie Reynevana ze
Byli to Adam Wejdar herbu Rawicz, Mikołaj śyrowski herbu
z Łańcuchowa herbu
był postacią fikcyjną bądź
nie jest wymieniany jako
ych Czewoi. Herb ten
miecz, a po jego bokach dwie złote podkowy.
cuchowie prawdopodobnie w początkach XV wieku.
herbem Szreniawa zaczęli
Na herbie Jana widnieje biała rzeka płynąca na
dzy trąbami myśliwskimi
ępuje. Nazwisko Skirmut
. Sam herb natomiast przedstawiał białą
strzałę z rozdzielonym na dwa ko
pawie pióra50.
Adam Boniecki, Herbarz Polski
Dwa herby wymienione s
dotyczącej ewentualnego okupu
winiarskie w polu w skos dzielonym
blankowany, srebrny bal w czarnym polu
opisy herbów tych dwóch rodów
Johann Siebmacher,
We fragmencie II tomu, opisuj
biskupiego, znajdującego si
50 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 16, rycerstwa polskiego […], t. IV, s. 946 s. 233. 51 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy
110
z rozdzielonym na dwa końcem, skierowaną ku górze. W klejnocie znajdowały si
Rys. 61. Herby Szreniawa i OdrowąŜ.
rz Polski, t. III, Warszawa 1900, s. 84; idem, Herbarz Polski
s. 233.
Dwa herby wymienione są równieŜ w czasie rozmowy Prokopa z podwładnymi
cej ewentualnego okupu za poległych juŜ rycerzy. Były to mianowicie no
w skos dzielonym mające być herbem Dietriechsteinów oraz
blankowany, srebrny bal w czarnym polu – herb hrabiego Nesselrode. S
opisy herbów tych dwóch rodów51.
Rys. 62. Herby Dietrichsteinów i Nosselrode.
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 6, 125.
We fragmencie II tomu, opisującym bitwę pod Nysą znalazł si
ącego się na chorągwi. Miały to być czarne orły i czerwone lilie.
Ŝy bojownicy […], s. 16, Herby rycerstwa polskiego […], t. II, s. 610 […], t. IV, s. 946 – 947; Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. XIII, Warszawa
y bojownicy […], s. 30 – 31; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605
ku górze. W klejnocie znajdowały się
Herbarz Polski, t. XIII, Warszawa 1909,
w czasie rozmowy Prokopa z podwładnymi
. Były to mianowicie noŜe
herbem Dietriechsteinów oraz
herb hrabiego Nesselrode. Są to prawdziwe
Herby Dietrichsteinów i Nosselrode.
, Norynberga 1701, s. 6, 125.
znalazł się równieŜ opis herbu
czarne orły i czerwone lilie.
[…], t. II, s. 610 – 611; Herby , t. XIII, Warszawa 1909,
Wappenbuch von 1605 […], s. 6.
Rzeczywiście w herbie biskupa
herbowej widnieją dwa czarne orły w polu złotym i lilie w polu czerwonym
Johann Siebmacher,
Kwestia heraldyki w pow
się jednak wraŜenie, Ŝe
początku Trylogii. Nie jest to jednak zarzut powa
częstotliwości występowania opisów s
tym prawdopodobnie zostało
Aby przygotować tak dokła
literatury tematycznej. Po pierwsze wyobra
z rzeczywistością. Poza tym narrator oraz bohaterowie Trylogii mówi
fachowej terminologii.
przedstawione w sposób nie odbie
informacjami są przypadki
Wejdnarów oraz herbu Odrow
opracowanie herbów ryce
Śląsku” ukazały się dopiero w 2001 roku, a wi
W tej kwestii musiał wi
Podsumowując naleŜy stwierdzi
bardzo dobrze, a autorowi udało ustrzec si
52 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy
111
cie w herbie biskupa wrocławskiego, na podzielonej na cztery cz
dwa czarne orły w polu złotym i lilie w polu czerwonym
Rys. 63. Herb biskupa wrocławskiego.
Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 11.
Kwestia heraldyki w powieści stoi na wysokim poziomie. Z czasem
Ŝe herby przestają być uwaŜane przez autora za tak istotne jak na
. Nie jest to jednak zarzut powaŜny, bowiem mimo mniejszej
ępowania opisów są one tak samo rzetelnie i dokładnie wykonane. Poza
zostało to podyktowane załoŜoną przez autora struktur
tak dokładny opis herbów autor musiał zapoznać
literatury tematycznej. Po pierwsze wyobraŜenia herbowe w zasadzie zawsze s
. Poza tym narrator oraz bohaterowie Trylogii mówią
fachowej terminologii. Zarówno herby rycerstwa polskiego jak i
przedstawione w sposób nie odbiegający od rzeczywistości. Jedynymi nieprawdziwymi
przypadki uŜywania herbu Rawicz przez przedstawiciela rodziny
Wejdnarów oraz herbu OdrowąŜ przez Skirmuta. Uznanie natomiast nale
opracowanie herbów rycerzy śląskich. Pierwsze tomy ksiąŜki „Herby szlacheckie na
dopiero w 2001 roku, a więc po ukończeniu pierwszego tomu
W tej kwestii musiał więc Sapkowski oprzeć się na herbarz
Ŝy stwierdzić, Ŝe ogólny obraz tej części powie
bardzo dobrze, a autorowi udało ustrzec się powaŜniejszych pomyłek.
y bojownicy […], s. 413; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605
wrocławskiego, na podzielonej na cztery części tarczy
dwa czarne orły w polu złotym i lilie w polu czerwonym52.
, Norynberga 1701, s. 11.
wysokim poziomie. Z czasem jednak odnosi
ane przez autora za tak istotne jak na
ny, bowiem mimo mniejszej
one tak samo rzetelnie i dokładnie wykonane. Poza
przez autora strukturą powieści.
herbów autor musiał zapoznać się z szeroką gamą
e w zasadzie zawsze są zgodne
. Poza tym narrator oraz bohaterowie Trylogii mówiąc o herbach uŜywają
wno herby rycerstwa polskiego jak i śląskiego są
ci. Jedynymi nieprawdziwymi
zedstawiciela rodziny
nanie natomiast naleŜy się za
ki „Herby szlacheckie na
czeniu pierwszego tomu Trylogii.
na herbarzach niemieckich.
ci powieści przestawia się
niejszych pomyłek.
Wappenbuch von 1605 […], s. 125.
112
PODSUMOWANIE
Akcja powieści Andrzeja Sapkowskiego toczy się w ciekawych, obfitujących
w waŜne wydarzenia czasach historycznych. Taki, a nie inny dobór miejsca akcji oraz
bohaterów musiał spowodować częste goszczenie postaci historycznych na kartach
Trylogii. Jeśli wi ęc chodzi o prawdziwość opisów tych osób to ogólny efekt pracy
Sapkowskiego jest zadowalający. Choć wkradło się kilka błędów i nieścisłości, to były
one celowym zabiegiem, bądź nie miały wpływu na fabułę. Opis papieŜy i antypapieŜy
opierający się na przepowiedni św. Malachiasza oraz fragmenty poświęcone urzędującym
w czasie trwania powieści są wolne od jakichkolwiek pomyłek. Daty wyboru na urząd,
prawdziwe nazwiska, herby, daty śmierci doskonale zgadzają się z rzeczywistością. Biskup
Konrad Oleśnicki jako postać istotna dla fabuły wspominany jest dość często i co za tym
idzie dość dokładnie opisany. Daty osiągania przez niego kolejnych etapów kariery
kościelnej zgadzają się co do dnia. Za pewien rodzaj odstępstwa moŜna uznać stwierdzenie
jednego z bohaterów, które miało paść w 1425 roku, Ŝe Oleśnicki został biskupem
Wrocławia osiem lat wcześniej. W zaleŜności od sposobu liczenia wynika, Ŝe Konrad
został biskupem w 1417 lub 1418 roku. Faktycznie pod koniec 1417 roku został
wyznaczony do objęcia diecezji wrocławskiej, sam urząd objął na początku roku
następnego. Inna niezgodność z rzeczywistością dotyczyła wyglądu zewnętrznego biskupa.
Te sprawę wyjaśnił sam autor podczas rozmowy ze Stanisławem Beresiem, kiedy to
stwierdził, atrakcyjny wygląd Oleśnickiego był bardzo istotny dla fabuły. Jeśli chodzi
o Prokopa Wielkiego to wszystkie informacje moŜliwe do sprawdzenia okazały się
prawdziwe, a rzeczy takie jak problemy zdrowotne hetmana czy jego zachowanie prywatne
to juŜ czysta licentia poetica autora Trylogii. Fakty dotyczące polskich dostojników
kościelnych, takich jak Zbigniew Oleśnicki, Mikołaj Trąba, Jan Kropidło, Zawisza
z Kurozwęk, Andrzej Bniński, Henryk z Wierzbna czy Władysław z Oporowa zasadniczo
nie odbiegają od rzeczywistości historycznej. Nie zgadzają się jedynie prawdopodobny
wiek biskupa Kropidły w dniu śmierci, daty objęcia przez Bnińskiego probostwa
w Międzyrzeczu i kanonii poznańskiej, daty objęcia przez Władysława z Oporowa urzędu
prepozyta łęczyckiego. Inne niŜ w rzeczywistości są równieŜ daty objęcia przez Orsiniego
funkcji legata papieskiego w Niemczech, Czechach i na Węgrzech. Mikołaj z Kuzy,
nazywany w 1425 roku wielebnym przyjął świecenia kilka lat później, to jest w 1432 roku.
Jeśli zaś chodzi o Jagiełłę i Sońkę Holszańską to jedyną nieścisłością jest data
postanowień, Ŝe to Witold przyjmie koronę czeską. W rzeczywistości miały one miejsce
113
kilka miesięcy wcześniej niŜ napisał Sapkowski. Zygmuntowi Korybutowiczowi autor
poświęcił nawet krótki wywód genealogiczny, a błąd w informacjach o księciu dotyczył
terminu jego wjazdu do Pragi. ZwaŜywszy na dokładne opisanie takich rzeczy jak
pochodzenie, motywy działania księcia, kilkudniowa niezgodność dat traci na znaczeniu,
a dodatkowo nie wpływa w Ŝaden sposób na fabułę. Fakty przytoczone w kontekście
omówienia sytuacji w Europie, informacje dotyczące zachodnich władców – Henryka
śeglarza i Eryka Pomorskiego choć zdawkowe to bardzo trafne i prawdziwe. Jeśli zaś
sprawa tyczy się królów angielskiego i francuskiego to źle zdefiniowany został stopień
pokrewieństwa regenta z małoletnim królem oraz przesunięte w czasie wykrycie choroby
psychicznej Karola VI. Fakty dotyczące Bolesława V Wołoszka, Ludwika Oławskiego,
Ludwika Brzeskiego w Ŝadnym stopniu nie odbiegają od prawdy historycznej. Niewielkie
wątpliwości dotyczą stosunku Heleny raciborskiej do husytów, ale w tym konkretnym
przypadku nie istnieją dane umoŜliwiające zdecydowane określenie jej sympatii
politycznych. Konrad Kantner w rzeczywistości był tylko współwłaścicielem części ziem,
które Sapkowski w powieści nadał mu w całkowite władanie. Nie spełniły się teŜ plany
mariaŜu jego syna z córką Jana Hohenzollerna. Kaspar Schlick natomiast został
sekretarzem Luksemburczyka rok później niŜ napisał autor Trylogii. MoŜliwe do
zweryfikowania informacje dotyczące Jana, Henryka i Eufemii Ziębickich oraz Jana
i Ulryka von Bibestein są prawdziwe. Lekkie wątpliwości moŜna mieć tylko co do wieku
Eufemii, ale literatura biograficzna nie pozwala wyjaśnić ich do końca. Fragmenty
powieści poświęcone dowódcom husyckim w ogólnych ramach są równieŜ prawdziwe.
Historiografia uznała Jana Capka z San za jednego z głównych winowajców poraŜki wojsk
taborycko – sierocych pod Lipanami. Andrzej Sapkowski zaś potraktował tę postać
łagodniej przypisując mu dobre intencje. Jan Kolda przez tydzień dłuŜej niŜ zostało podane
bronił się na ŚlęŜy. Pozostali hetmani zostali opisani w zgodzie z historią. śyciorysy
Joanny d’Arc oraz Jana Gutenberga, choć krótkie zostały napisane z ogromna dbałością
o szczegóły. Zawisza Czarny z Grabowa zaś opowiada o swoim Ŝyciu w sposób bardzo
dokładny, nie pomijając istotnych fragmentów. Na kartach powieści znajduje równieŜ
odzwierciedlenie jego przysłowiowe wręcz poczucie honoru. Tak jak wspomniałem
wcześniej autor nie ustrzegł się drobnych błędów, jednak Ŝadnej z pomyłek nie moŜna
uznać za karygodną. Część przeinaczeń została podyktowana wymaganiami fabuły.
Umieszczenie akcji powieści fantastycznej w prawdziwych realiach było nowością
zarówno dla autora jak i czytelnika. Dotychczasową twórczość Sapkowskiego, z małymi
wyjątkami naleŜy uznać za stricte fantastyczną. Dlatego więc naleŜy docenić wkład
114
piszącego w poznanie okoliczności, zasady funkcjonowania średniowiecznego Śląska,
Czech i Polski. Autor musiał wykonać ogrom pracy badawczej by poznać tak dokładne
informacje dotyczące postaci historycznych tamtego okresu, jak daty urodzenia,
panowania, koneksje rodzinne na bardzo skomplikowanej mapie politycznej Śląska. Poza
tym swoboda twórcza musiała w jakiś sposób zostać ograniczona przez pewne ramy
historyczne. Dla czytelnika, zwłaszcza polskiego nowością jest gatunek w jaki ta powieść
się wpisuje. Na polskim rynku wydawniczym nie było jeszcze tak dobrze opracowanej
i napisanej ksiąŜki zaliczanej do fantasy historycznej.
Kwestie heraldyczne zostały potraktowane przez autora Trylogii w sposób
nierówny. Wiadomo, Ŝe nie sposób napisać powieści, której akcja toczy się
w średniowieczu, bez choćby wspomnień dotyczących herbów. Tego Sapkowskiemu
oczywiście zarzucić nie moŜna, ale odnosi się wraŜenie, Ŝe jego zapał do opisywania
herbów stopniowo gasł. Nigdy jednak poziom opisów, informacji dotyczących herbów nie
spadł poniŜej pewnego, wysokiego poziomu. Nie mam na myśli celowych zabiegów, jak
na przykład tworzenie postaci fikcyjnych legitymujących się rzeczywistymi herbami.
Wiadomo równieŜ, Ŝe poświecenie zbytniej uwagi herbom mogłoby czytelnika znudzić.
Tym niemniej pierwszy tom powieści obfituje wręcz w bohaterów herbowych, w drugim
jest ich znacznie mniej, w trzecim natomiast pojawia się dosłownie kilka wspomnień.
MoŜliwe, Ŝe podyktowane jest to fabułą ksiąŜki. „Narrenturm” jako część pierwsza miał
być moŜe wprowadzić czytelnika w realia epoki, w „BoŜych wojownikach” autor skupił
się na opisach działań wojennych, a najistotniejszym wątkiem „Lux perpetua” był wątek
miłości Reynevana do Jutty. W Ŝaden sposób nie zmienia to faktu, Ŝe kwestie heraldyczne,
choć coraz uboŜsze, stoją na wysokim poziomie. WyobraŜenia herbowe w powieści nie
odbiegają w Ŝaden sposób od faktycznych. Zdarzają się nawet sytuacje, gdzie bohaterowie
opisując herby uŜywają fachowej terminologii. Szczególnie godne podziwu jest doskonałe
opracowanie herbów rycerstwa śląskiego.
115