Uvod

Tema ovoga seminarskog rada jeste poredbena frazeologija u romanu „Talhe ili šedrvanski vrt“, autora Irfana Horozovića. Kako bismo razumjeli temu, prvo ćemo se prisjetiti osnovnih termina vezanih za leksikologiju te poredbene frazeme. Da bi postala frazem, postoje četiri uvjeta koja neka veza leksema mora ispuniti, a to su:

1. Da se ta veza leksema reproducira u govornom činu kao postojana veza čije članove nije

moguće zamijeniti niti ispustiti,

2. Da se ta veza sastoji od najmanje dvije punoznačne riječi,

3. Semantički uvjet: da bar jedna punoznačna riječ “žrtvuje“ glavninu svog leksičkog

značenja da bi se moglo oblikovati novo, posebno značenje frazema,

4. Da se frazemi kao leksičke jedinice mogu u kontekstu aktualizirati u svim sintaksičkim

funkcijama u kojima se pojavljuju leksemi.

Ustalivši se u govoru mnoge su poredbe prešle u frazeološki fond jezika i time ga

obogatile. Postoje dva najčešća strukturna oblika poredbenih frazema: dvodijelni i

trodijelni.Trodijelna struktura (A+B+C npr. prljav kao svinja, pljušti kao iz kabla) ukazuje da

frazem ima sastavnicu koja se upoređuje (A), poredbeni veznik (B) i sastavnicu s kojom se

upoređuje (C). U dvodijelnoj je strukturi je sastavnica koja se upoređuje izostala (B+C, npr.

kao grom iz vedra neba). U trodijelnih frazema sastavnica A drži svoje leksičko značenje.

Kao zajednička poveznica cijelog strukturnog tipa, sastavnica C najviše utječe na formiranje

frazeološkog značenja. Pri tom ovaj strukturni tip karakterizira slikovitost, snažno

ekspresivno i konotativno značenje.

U poredbenom odnosu dviju frazeoloških komponenti njedna komponenta datu

osobinu posjeduje u izrazito većoj mjeri.U takvoj semantičkoj strukturi obično jedna

komponenta zadržava denotativno značenje, a druga ima zgusnutu semantičku konotaciju,

npr. ljut kao ris, lukav kao lisica, jak kao zemlja, čist ko sunce, jak ko bik, učen ko hafiz...

Pojedine poredbene frazeme nastaju transpozicijom bazne komponente asocijativno-

semantičkim putem: jede kao mećava, hoda kao po jajima, pije kao zemlja, radi kao sahat...

Poređenje se pojačava hiperboličnim, nerealnim značenjem poredbene komponente, koja je

nerijetko metaforizirana. Naprimjer, među komponenta frazeme jede kao mećava nema

poredbenog odnosa na liniji njihovih denotativnih značenja (jede-mećava), ali leksema

mećava u ovom leksičko-frazeološkom spoju dobija preneseno, hiperbolizirano značenje:

pomesti, zamesti, pojesti. Upravo ovo neočekivano semantičko i poredbeno povezivanje

stimulira snažnu značenjsku konotaciju: jede bez mjere, bez ostatka;pojede kao da pomete.

Poređenjem je nastala većina frazeoloških jedinica koje u svom sastavu imaju riječi zoonime: gladan ko pas, prljav ko svinja, lukav ko lisica...

Poredbeni frazemi u romanu „Talhe ili Šedrvanski vrt“

„...podigao kapke, teške kao da su od olova...“Str. 33.

„...krajolik će se srušiti kao što se ruši kula od karata...“Str.34.

„...staračkim razrokim očima, kao sova...“Str.39.

„...a on se zaskakivao i skakutao po onom drveću kao nestašno majmunče...“Str.42.

„...tijelo u snu kao lađa koju sanjaju mornari...“Str.43.

„Stajao sam kao fenjer...“Str.46.

„ ...sve moje znanje...raspalo se kao pjena od sapunice...“Str.54.

„Benjamin je tada bio vrlo malen, skoro kao biberovo zrno...“Str.68.

„...oči su mu bile duboko u dupljama kao u majmuna...“Str.79.

„ ...umilna muzika, kao dženetska...“Str.84.

„ Oči mu bijahu kao dva dijamanta što isijavaju vatru.“Str.101.

„...a samoća se sve više okamenjivala oko nje, kao kula.“

Str.103.

.“..na konju, crnom kao gar...“Str. 108.

„...nestanu u toj povijesti kao tinta koja je potrošena na pisanje ljetopisa.“(porodica Abada)

Str.115.

„ Posao je velik i težak kao mora...“

Str. 115.

„Vijest je brzo procurila, nabujala kao rijeka...“

Str.117.

„Ilmiharove oči bile su kao dva dijamanta...“

Str.132.

„...žene su naricale kao da je neko umro...“

Str.134.

„...raspletene kose...kao teško zlato...“

Str.135.

„Stražari su šutjeli kao zaliveni...“

Str.136.

6.

„ ...bol...kao da mu je zvijezda upala u oko...“

Str. 140.

„...svijet kao golemi čador...“

Str.145.

„...prenu ga glas kao udar biča...“

Str. 150.

„Protrt će se ko brav kad upadne u bunar...“

Str.152.

„...blijed ko krpa...“

Str. 155.

„...žice debele ko prag na kući...“

Str.157.

„...kutija ko kuća...“

Str. 157.

„...u voline oči ko fenjeri...“

Str. 157.

„Oči su mu ko fildžani...“

Str. 168.

7.

„Tresao se ko prut...“

Str. 168.

„...usahnuh ko suncokret u sumrak...“

Str.169.

8.

Zaključak

Roman „Talhe ili šedrvanski vrt“ autora Irfana Horozovića, ne obiluje znatnim brojem frazema. Tu je prisutno tek trideset i jedan poredbeni frazem. Međutim, to nisu samo poredbeni frazemi ustaljeni u našem govoru, nego autor navodi i svoje poredbene frazeme, autorske freazeme: npr. protrt će se k'o brav kad padne u bunar.

9.

Literatura

Melvinger, Jasna: Leksikologija, Pedagoški fakultet, Osijek, 1984.

Tanović, Ilijas: Frazeologija bosanskog jezika, Dom štampe, Zenica, 2000.

Horozović, Irfan: Talhe ili šedrvanski vrt