1

P O R A D N I KPOCZĄTKUJĄCEGOW I K L I N I A R Z A

2 3

3

P O R A D N I KPOCZĄTKUJĄCEGOW I K L I N I A R Z A

To m a s z K o w a l

Miejski Klub „Maczki”

Sosnowiec 2014

4 5

Copyright by Tomasz KowalCopyright by Miejski Klub „Maczki”

All rights reserved.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka, ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie,

fotograficznie, elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Wydawcy.

Sosnowiec 2014Wydanie 1

ISBN: 978-83-939291-0-8

Korekta: Sławomir WiśniowskiProjekt graficzny okładki: Tomasz Kowal

Ilustracje i zdjęcia: Tomasz KowalSkład: Tomasz Kowal

Miejski Klub „Maczki”

ul. Krakowska 2641-217 Sosnowiec

www.klubmaczki.plwww.tomaszkowal.pl

5

Spis treści

Podstawowe informacje 9Denko okrągłe 15Denko owalne 23Wbijanie osnów 31Wałeczek 35Gima 41Warstwa 45Obręb prosty 51Obręb warkoczowy 57Pałąk 65Porady praktyczne 71Ciekawostki 75

6 7

7

Wikliniarstwo to trudna dziedzina. Aby zrobić najprostszy koszyk trzeba poznać pięć różnych splotów. Aby wykonać bardziej skomplikowany koszyk splotów tych trzeba opanować kilkanaście. Do tego dochodzą przeróżne zagadnienia warsztatowe, np. moczenie wikliny czy przestrzeń potrzebna do pracy, co czyni tę dziedzinę dość skomplikowaną i trudną, zwłaszcza w dzi-siejszych czasach nastawionych na szybki efekt i mały wkład pracy. Ale jednocześnie wikliniarstwo wykracza poza ramy rzemiosła. Techniki wikliniarskie stają się coraz częściej narzędziem działań artystycznych. Wyplatanie koszyków nie jest już tylko ginącym zawodem, jest również ciekawym i wciągającym hobby, którym zajmuje się coraz więcej osób i które staje sie coraz modniejsze.

„Poradnik Początkującego Wikliniarza” został wydany z myślą o osobach, które odbyły już kurs wyplatania z wikliny, ale mają jeszcze problem z niektórymi podstawowymi splotami. Nie-zwykle trudno nauczyć się technik wikliniarskich wyłącznie przy pomocy tego czy innego porad-nika, gdyż najlepsza jest nauka u boku kogoś, kto już umie wyplatać. Gdy poznamy podstawy, a później zechcemy samodzielnie działać przychodzi z pomocą ten oto poradnik. Jego zadaniem jest przypomnienie podstawowych splotów początkującym plecionkarzom- hobbystom.

Największą zaletą niniejszego poradnika są rysunki, trudno bowiem opisać słowem skom-plikowane sploty. W takich sytuacjach rysunek jest nieocenioną pomocą. Można pokolorować po-szczególne elementy, aby lepiej było widać przebieg splotu, i który pręt przechodzi pod którym. Każdy spot został rozrysowany krok po kroku. Trudniejsze miejsca są opisane dokładniej, zaś te łatwiejsze pobieżnie.

Mam nadzieję, że poradnik będzie pomocą w stawianiu pierwszych kroków oraz przyczyni się do popularyzacji tego niesamowitego zajęcia.

Wstęp

8 9

9

Podstawowe informacje

10 11

Budowa kosza okrągłego:

1. Splot denka - gima podwójna, zwana też splotem prostym.2. Wałeczek - splot brzegowy na styku denka ze ściankami kosza.3. Gima potrójna - splot wzmac-niający, ułatwia zapanowanie nad osnowami w początkowej i końcowej fazie plecenia ścianek kosza.4. Warstwa - splot budujący.5. Obręb - splot kończący.

Budowa koszyka

11

Gima - splot wzmacniająco - formujący, stosowany w celu ukształtowania i ustabilizowania kosza. Najczęsciej wykonuje się gimę potrójną (wyplatanie 3 prętami), jednakże można robić gimę po-dwójną lub poczwórną.

Krzyżak - stelaż, na którym wyplatamy denko okrągłe.

Spałki - konstrukcyjne elementy denka, stanowiące dla niego stelaż, na którym się wyplata.

Obręb - splot kończący kosz (zakończenie), wykonywany z osnów. Najczęściej spotykany jest ob-ręb prosty (zwyczajny) oraz oręb warkoczowy.

Odziomek - grubsza, dolna część pręta wiklinowego.

Pałąk - górny uchwyt koszyka, tzw. rączka, ucho.

Szydło (szpikulec) - narzędzie stosowane w wikliniarstwie do torowania drogi prętom pomiędzy splotami.

Wałeczek - splot brzegowy (łączy denko ze ściankami), stanowiący ozdobne wykończenie dolne-go brzegu kosza i jednocześnie umożliwiający ustawienie osnów w pionie.

Warstwa - splot budujący, nadający wygląd koszowi. Ilość prętów potrzebnych do jego wykona-nia jest zawsze taka sama jak ilość osnów, na których powstaje.

Wiklina gonna - pręty wierzby jednorocznej, które charakteryzują się tym, że są cienkie, długie i pozbawione gałązek bocznych. Jest to najlepsza wiklina do wyplatania.

Wiklina rosochata - pręty wierzby kilkuletniej, które puściły już gałązki boczne. Rosochate pręty są krótsze i grubsze, a więc niezbyt nadające się do wyplatania.

Zacinanie (zacięcie) - ucinanie pręta od strony odziomkowej pod kątem („na ostro”), jednym cię-ciem sekatora lub noża.

Zrzezy - patyki wierzbowe odcięte od strony odziomkowej, długości od 10 do 30 cm. Zrzezy robi się przy rozsadzaniu wierzby, aby posłużyły jako sadzonki.

Słownik warsztatowy

12 13

Przed rozpoczęciem pracy należy przygoto-wać odpowiednią ilość prętów potrzebnych do wykonania planowanego wyrobu, trzeba więc wyliczyć ile potrzebujemy prętów. Dla podstawowego jednowarstwowego koszyka jest to zwykle ok. 80 prętów. Poniżej widać ile prętów zużywa się na poszczególne sploty:

12p - denko24p - osnowy6p - pierwsza gima24p - warstwa6p -druga gima6p - zapas W SUMIE: 78pKażda kolejna warstwa to 24p i gima 6p.

Mając jednak na uwadze, że poczatkującym oso-bom trudno jest policzyć “w głowie” ilość po-trzebnego materiału, sugeruję zastosować prosty wzór, za pomocą którego każdy szybko policzy ile potrzeba materiału. Jedyne co trzeba wiedzieć to z ilu spałek będzie wykonane denko i ile warstw będzie zawierać koszyk. Wzór uwzględnia pierw-szą gimę, kolejne gimy po każdej warstwie oraz kilka prętów zapasu:

S7+S4W+9Wgdzie:S- ilość planowanych spałekW- ilość planowanych warstw

Jeśli planujemy wykonać kosz wysoki na 3 war-stwy, którego denko składa się z 5 spałek to W=3, S=5. Liczymy podstwiając do wzoru:

5x7+3x4x3+9x3=35+36+27=98

Do wykonania takiego kosza musimy przygoto-wać ok. 98 prętów. Pamiętajmy jednak o tym, że jeśli chcemy zrobić potem jakieś dodatki (np. pa-łąk), to musimy przygotować więcej prętów, do-liczając do wyniku ilość prętów przewidzianą na dodatkowe sploty.

Niekorowana (zwana też zieloną, naturalną)To świeżo ścięte pręty wierzbowe, nie podda-ne żadnej obróbce. Taka wiklina zawiera na-turalne soki i nie wymaga moczenia. Można jej używać dopóki nie wyschnie. Aby jak naj-dłużej zachować jej giętkość należy przecho-wywać ją w zacienionym i wilgotnym miejscu.

Korowana (zwana też suchą, brązową)To wiklina okorowana, poddawana obróbce termicznej, w skutek której nabiera charakte-rystycznego brązowego koloru. Przechowy-wana jest sucha i wymaga moczenia przed wyplataniam. W zależności od rodzaju, gru-bości oraz jakości wikliny moczenie trwa od 30 do 60 minut. Podczas wyplatania należy cały kosz utrzymywać w wilgoci.

Gatunki wierzbyNajbardziej nadające się do wyrobów ple-cionkarskich i ogólnie dostępne to:

Gatunki wierzby dziko rosnące-purpurowa (salix purpurea)-migdałowa (salix triandra)

Gatunki wierzby uprawne-amerykanka (salix eriocephala) - najczęściej wykorzystywany gatunek w plecionkarstwie. Z niej robi się również wiklinę brązową.-konopianka zwana też wiciową (salix vimi-nalis). Uprawiana jest najczęściej do pozyski-wana materiału opałowego (wierzba energe-tyczna). Osiąga do 8 metrów wysokości, a w pierwszym roku potrafi urosnąć na 3-4 metry. Nadaje się także do zastosowań plecionkar-skich, zwłaszcza do wyplatania form ogrodo-wych.

Rodzaje wikliny Matematyka koszyka

13

Narzędzia:Do wyplatania koszy oprócz chę-ci i własnych rąk potrzebne są trzy podstawowe narzędzia: sekator, nóż i szydło (szpikulec). Przyda się również ciężarek (lub coś ciężkie-go) do dociskania kosza, aby był on bardziej stabilny podczas wyplata-nia, oraz ubijak (płaska deska lub podobny przedmiot) do ubijania zbyt luźnych splotów.

Miejsce pracy i narzędzia

Wiklina korowanaOprócz narzędzi potrzebne są jesz-cze: - stół któremu nie zaszkodzi woda,- miejsce, w którym można praco-wać na mokro,- dostęp do wody,- pojemnik do moczenia wikliny(duży kalfas, wanna, głęboki bro-dzik, basen, staw, strumyk).

Wiklina niekorowanaNie wymaga szczególnych warun-ków warsztatowych ze względu na to, że nie trzeba jej moczyć. Aby nią wyplatać potrzebujemy jedynie na-rzędzi oraz miejsca ze stołem, który nie musi być odporny na wilgoć.

Do wyplatania wikliny potrzebne są oczywiście narzędzia oraz stół, na którym będziemy mogli wyplatać i trochę przestrzeni wokół niego. Przy organizacji miejsca pracy musimy wziąć pod uwa-gę czy będziemy używać wikliny wymagającej moczenia. Nie zawsze w warunkach domowych znajdziemy taką przestrzeń, ale piwnica, garaż, czy warsztat przydomowy świetnie się do tego nadadzą. Można również wykorzystać ogródek, sad lub działkę, gdyż wiklina idealnie nadaje się do pracy na wolnym powietrzu.

14 15

Wiklina korowana i niekorowana

Denko okrągłe

15

16 17

Denko okrągłe, krzyżak

Ilość spałek użytych do zrobienia denka jest różna w zależności od pożądanej wielkości denka, więc także i kosza (za-gadnienie dokładnej omówione zostało na stronie następnej). Dla przykładu po-służymy się ilością standardową czyli sze-ścioma spałkami.

W trzech spałkach robimy rozcięcie wzdłużne za pomocą noża. Wbijamy ko-niec ostrza w połowie pręta i kręcimy nim tak, aby ostrze spowodowało rozłupanie spałki (rys. 1).

Przez powstałe w ten sposób rozcię-cia przepychamy pozostałe trzy spałki (rys. 2). Aby łatwiej przeszły dobrze jest uprzednio je zaciąć. Powstaje w ten spo-sób krzyżak, który będzie stelażem dla splotu denka.

UWAGA! Zawsze trzymamy nóż tak, aby ostrze nie było skierowane w stronę dło-ni, którą trzymamy spałkę.

rys. 1

rys. 2

17

Denko okrągłe, liczba spałek a wielkość kosza

Ilość potrzebnych spałek do-bieramy uwzględniając wiel-kość kosza jaką chcemy uzy-skać. Im większą średnicę denka chcemy osiągnąć tym więcej spałek należy użyć (rys. 3). Na koszyczek o średnicy 10 cm lub mniejszy wystarczą 4 spał-ki. Kosze o średnicy denka od 10 do 30 cm zaczniemy 5 lub 6 spałkami, natomiast na wiel-ki kosz będziemy potrzebować od 8 do 10 spałek.

Zwiększając liczbę spałek zwiększamy średnicę denka, ale także ilość osnów na któ-rych będziemy w późniejszym etapie wyplatać ścianki kosza (rys. 4). Występuje bowiem pro-sta zależność pomiędzy licz-bą spałek, a liczbą osnów. Na każdy z dwóch końców spałki przypadają dwie osnowy. Czy-li w przypadku 4 spałek mamy 8 końców, co daje nam 16 osnów.

Długość prętów również po-winna być dobrana do roz-miaru koszyka. Do małych koszyczków użyjemy prętów o długości 100 - 120 cm. Do większych 140 - 160 cm. Nato-miast do wielkich koszy zasto-sujemy wiklinę wysoką na 180 cm lub więcej.

rys. 3

rys. 4

18 19

Denko okrągłe, rozpoczęcie

Denko okrągłe wyplata się dwoma prętami splotem prostym. Splot ten nazywany jest gimą podwójną.

Splot będzie się kierował spiral-nie wokół środka krzyżaka. Cienkie końce prętów zatykamy w rozcięciu spałek. Oba pręty kierujemy w pra-wo, ale fioletowy wypuszczamy na wierzch spałek, a różowy pod spód spałek. Następnie różowy wiedziemy na wierzch, przykrywając fioletowy, a fioletowy puszczamy w dół (rys. 1). Ten schemat działania będziemy po-wtarzać. Każdy pręt idzie na zmianę raz wierzchem, raz spodem (rys. 2).

W ten sposób robimy jedno okrążenie (rys. 3). Jeśli splot jest jeszcze niezbyt zbity i słabo przylega wówczas można zrobić drugie okrążenie.

rys. 1

rys. 2

rys. 3

Denko okrągłe pleciemy na stoją-co. Dół denka opieramy na brzu-chu dla lepszej kontroli i stabilno-ści.

19

Denko okrągłe, wyplatanie

Kontynuujemy splot według tego samego schematu, oplatając już nie 3 spałki na raz, lecz każdą z osobna. Aby to zrobić musimy je porozchylać (rys. 4). Kolejne rysunki obrazu-ją przebieg splotu (rys. 5 - 7). Pleciemy w ten sposób, aż skończą się pręty.

Podczas wyplatania denka okrągłego należy nim obracać w miarę postępu pracy tak, aby miejsce splotu zawsze było u góry.

rys. 4

rys. 6

rys 5

rys. 7

20 21

Denko okrągłe, łączenie splotu

Dochodzimy do momentu, kiedy pręty którymi pleciemy kończą się i musimy dodać nowe. Splot zaczynaliśmy cienkimi końcami prętów, więc teraz doszliśmy do ich końców grubych. Zatem dwa nowe pręty też będziemy dodawać końcami gru-bymi.

Końce prętów fioletowego i pomarań-czowego wpuszczamy w dół. Następnie odchylamy w lewo pręt fioletowy (rys. 1). Powstaje szczelina pomiędzy prętem fiole-towym a spałką. W tę szczelinę zasadzamy nowy pręt - niebieski (rys. 1), który będzie przedłużeniem fioletowego. Niebieskim wykonujemy jeden przeplot (rys. 3).

W ten sam sposób wymieniamy drugi pręt, czyli pomarańczowy (rys. 4) i kontynuuje-my splot nowymi prętami.

Podczas zasadzania nowych prętów należy zatknąć je na tyle głęboko, aby nie “wyskoczyły”

podczas dalszego zaplatania. Jeśli na-tomiast będą wetknięte zbyt głęboko, nadmiar bez problemu odetniemy potem sekatorem.

rys. 1

rys. 2

rys. 3

21

Oczywiście dwa nowe pręty, które właśnie dodaliśmy też muszą się skończyć, tyle tyl-ko, że tym razem końcami cienkimi. Wpla-tamy je wtedy (koniuszki prętów) w splot tak, aby się nie wyślizgiwały i dodajemy następne dwa pręty też cienkimi końcami. W przypadku cienkich końców jet to dużo prostsze, albowiem wtykamy je w splot tak, aby się trzymały i kontynuujemy wy-platanie według wcześniejszego schema-tu. Nie ma potrzeby wykonywania łącze-nia, tak jak w przypadku końców grubych.

Denko okrągłe, łączenie splotu

rys. 4

rys. 5