Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
Transcript of Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
1/190
praca zbiorowapod red. Elbiety Kryskiej
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
2/190
P o l s k i e s p e c j a l n e s t r e f y e k o n o m i c z n e
- Z A MI ER Z E NIA I E FE KT Y
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
3/190
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
4/190
Un i w e r s y t e t Wa r s z a w s k i
Eu r o p e j s k i In s t y t u t Ro z w o j u R e g i o n a l n e g o i Lo k a l n e g o
P o l s k i e s p e c j a l n e s t r e f y e k o n o m i c z n e
- Z A M IE R ZE N IA I E F E K T Y
PRACA ZBIOROWA POD RED.
E l b i e t y K r y s k i e j
Wy d a w n i c t w o Na u k o w e
S c h o l a r
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
5/190
Redaktor: Jerzy Godula
Korekta: Iwonna Olszewska-Glowiska
Projekt okadki: Katarzyna Juras
Recenzja naukowa: prof. dr hab. Tadeusz Mrzygd
Badania i publikacja finansowane przez Komitet Bada Naukowychw ramach projektu nr 1 H02C 032 15 Regionalne i lokalne aspektypolityk sektorowych.
Publikacja dofinansowana przez Polsk Agencj Rozwoju Regionalnegoze rodkw pomocowych Unii Europejskiej.
Copyright by Authors, Warszawa 2000
ISBN 83-87367-95-8
Wydawnictwo Naukowe Scholar,ul. Krakowskie Przedmiecie 62, 00-322 Warszawa,
tel./fax 828 93 91, 635 74 04 w. 218;dzia handlowy: 635 74 04 w. 219;e-mail: [email protected]; www.scholar.com.pl
Wydanie pierwsze
Skad i amanie: WN Scholar (Stanisaw Beczek).
Druk i oprawa: Paper & Tinta, Warszawa
mailto:[email protected]://www.scholar.com.pl/http://www.scholar.com.pl/mailto:[email protected] -
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
6/190
SPIS TRECI
Gr z e g o r z
Go r z e l a k
P R Z E D M O W A ............................................................................................................. 9
E l bie t a Kr y s k a
W P R O W A D Z E N IE ..................................................................................................... 13
ROZDZIA I
Ag n i e s z k a Ba z y d o , Ma c i e j S m t k o w s k i
SP EC JA LN E STR EF Y EK ON OM IC ZN E
- W IAT O W E ZR N ICO W AN IE IN S T R U M E N T U ............................ 17
1. Specjalne strefy ekonomiczne - wieloznaczno p o j ci a ......................... 17
2. Specjalne strefy ekonom iczne na w ie c ie ........................................................ 21
3. Specjalne strefy ekonomiczne a poziom rozwoju gospodarczego . . . . 23
3.1. Kraje rozwijajce s i ....................................................................................... 24
3.1.1. C e le .......................................................................................................... 24
3.1.2. Model...........................................................................
243.1.3. Rodzaje d z ia a ln o c i......................................................................... 25
3.1.4. Warunki waciwego funkcjonowania ....................................... 25
3.1.5 . Ocena fu nkcjo now ania ...................................................................... 26
3.1.6. Przykady funkcjonowania stref
w krajach rozwijajcych s i ......................................................... 26
3.1.7. Gwne saboci ........... ..................................................................... 28
3.2. Kraje wysoko rozwinite .............................................................................. 28
3.2.1. C e le .......................................................................................................... 283.2.2. Model ..................................................................................................... 29
3.2 .3. Rodzaje d z ia a ln o c i......................................................................... 29
3.2.4. Przykady funkcjonowania stref
w krajach wysoko rozwinitych .................................................. 30
3.3. Zarzuty przeciwko strefo m ............................................................................ 33
4. Specjalne strefy ekonom iczne w P o ls c e ........................................................... 34
4.1. Uwarunkowania p ra w n e ............................................................................ 35
4.1.1. Krajowe uwarunkowania prawne .............................. 35
4.1.2. Midzynarodowe uwarunkowania prawne ................................. 39
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
7/190
4.2. Funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce. . . . 43
4.2.1. Informacje o g ln e .............................................................................. 43
4.2 .2. K la sy fik a cja ......................................................................................... 44
4.2 .3. Przewidywane efekty funkcjonow ania s t r e f ............................ 454.2.4. Zrnicowanie efektw dziaalnoci stref
- ocena atrakcyjn oci......................................................................... 47
4.2 .5. Ocena kosztw funkcjonowania s tr e f .......................................... 48
Bibliografia ..................................................................................................................... 54
ROZDZ IA II
Ag n i e s z k a Ba z y d o
SPECJALNA STREFA EKO NOM ICZNA EURO-PARK MIELEC . 56
1. Koncepcja i zaoenia funkcjonowania s tr e fy ............................................... 56
2. Czynniki powoan ia strefy - sytuacja na lokalnym rynku p r a cy........... 57
3. Uwarunkowania prawne funkcjonow ania s t r e fy .......................................... 61
4. Strategia funkcjonowania strefy ........................................................................ 64
5. Efekty funkcjonowania s tre fy .............................................................................. 66
5.1. Charakterystyka firm prow adzcych dziaalno gospodarcz
na obszarze s tre fy ............................................................................................ 68
5.2 . Bezporednie efekty funkcjonowania s tr e fy .......................................... 71
6. Wyniki bada a nk ieto w y ch ................................................................................. 77
7. W n io sk i........................................................................................................................ 82
Bibliografia ..................................................................................................................... 83
Wykaz aktw praw nych........................................................................................... 84
ROZD ZIA III
Ma c i e j Sm t k o w s k i
S U W A L S K A S P E C J A L N A S T R E F A E K O N O M I C Z N A ..................... 86
1. Przyczyny utworzenia s t r e fy .......................................................................... 86
1.1. Niekorzystne p o o e n ie ................................................................................. 86
1.2. N iski poziom rozwoju g osp odarczeg o ..................................................... 87
1.3. Niekorzystna struktura zatr udnie nia ........................................................ 89
1.4. Sabo rozwinity p rz em y s................................. 89
1.5. Wysoka stopa bezrobocia........................................................................... 91
1.6. Potencjalny wpyw specjalnej strefy ekonomicznej
na rozwj reg io n u ............................................................................................ 93
2. Warunki dziaania strefy .................................................................................. 93
2.1. Informacja o g ln a ............................................................................................ 93
2.2. Wydawanie zezwole i preferowane rodzaje dziaalnoci.............. 96
2.3. Oferowane zachty inwestycyjne............................................................. 98
2.4. Plan rozwoju s tr e fy ......................................................................................... 983. Podstaw ow e wskaniki rozwoju str e fy ......................................................... 99
6 3.1. Infrastruktura i zagospodarow anie powierzchni s tr e fy...................... 99
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
8/190
3.2 . Z ezw ole n ia ............................................................................................................ 101
3.3. Deklarowane zatrudnienie i in w esty cje .....................................................103
4. Suwalska Specjalna Strefa Ekonom iczna w wietle wynikw bada . . 104
4.1. Podstawowe informacje o badanych podm iotach gospodarczych . . 1044.2. Niekorzystne aspekty funkcjonowania strefy ........................................... 106
4.3. Funkcjonowanie strefy w otoczen iu regionalnym
- aspekt ek on om ic zny ...................................................................................... 107
4.4. Funkcjonowanie strefy w otoczeniu regionalnym
- aspekt s p o ec zn y ............................................................................................114
4.5. Funkcjonowanie strefy w otoczeniu regionalnym
- aspekt rodo w iskow y ................................................................................... 119
4.6. Strefa w ocenie przedsibiorcw...................................................................1204.7. Suw alska Specjalna Strefa Ekonomiczna
a system finansw publicznych...................................................................121
Bibliografia ........................................................................... 123
ROZDZIA IV
Ha n n a Ko s a r c z y n
K A T O W I C K A S P E C J A L N A S T R E F A E K O N O M I C Z N A ......................1241. Pow stanie s tr e fy ..........................................................................................................124
2. Umocowanie prawne i plan rozwoju .................................................................. 126
3. Dziaanie s tre fy ............................................................................................................ 127
4. Charakterystyka czterech podstref iefekty d zia a ln oc i..............................130
4.1. Podstrefa g l iw ic k a ............................................................................................130
4.2 . Podstrefa ja strzbsk o-orsk a...........................................................................133
4.3. Podstrefa ty sk a ....................................................................................................137
4.4. Podstrefa sosnowiecko-dbrowska................................................................1385. Wyniki bada ankietowych -- prba oceny funkcjonowania KSSE . . . 141
Bibliografia .............................. 146
ROZDZIA V
Wo j c i e c h Pi t k o w s k i
D Z K A S P E C J A L N A S T R E F A E K O N O M I C Z N A ................................. 148
1. Charakterystyka dzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej ......................1482. Lokalizacja przedsibiorstwa w strefie.............................................................150
3. Przyczyny i cele powstania S S E ........................................................................ 152
3.1. Sytuacja na lokalnym rynku pracy. . . .. .......................................................152
3.2. Cel p o w sta n ia .................................................................................................... 154
4. Struktura przestrzenna s tr e fy .................................................................................157
5. Efekty d z ia a ln oc i.................................................................................................... 160
6. Przedsibiorstwa dziaajce w strefie - wyniki bada ankietowych . . . 164Bibliografia .................................................................................................. 168
Wykaz aktw praw nych..................................................................................................169 7
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
9/190
ROZDZIA VI
E l bie t a Kr y s k a
SPEC J ALN E STR EFY EK ON OM IC ZN E W P OLSC E
- TERANIE JS ZO I P R Z Y S Z O ..................................................... 1701. Syntetyczne wyniki bada w specjalnych strefach ekonom icznych . . . 170
2. Podstaw ow e w n io sk i................................................................................................. 174
3. Skuteczno fu nkcjo now ania ................................................................ 177
4. Polskie specjalne strefy ekonomiczne a integracja z Uni Europejsk . 182
Bibliografia ........................................................................................................................186
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
10/190
PRZEDMOWA
Ksika, ktr oddajemy krytycznemu Czytelnikowi, jest pierwsz
empiryczn, pogbion analiz specjalnych stref ekonomicznychfunkcjonujcych w Polsce. Jak wiadomo - co jest szeroko przed
stawione w pracy - ten instrument polityki regionalnej, w Polsce
uruchomiony niedawno, ju od wielu lat w zasadzie zosta zaniechany
w krajach wyej rozwinitych, jako stosunkowo nieskuteczny i za
kcajcy woln konkurencj. To nasze opnienie wzgldem prak
tyki innych krajw prowadzi do kontrowersji midzy Polsk a Uni
Europejsk, ktra naszym specjalnym strefom przyglda si niezwykle uwanie i jednoczenie do krytycznie.
Niezalenie jednak od zagadnie formalnych, na specjalne strefy
ekonomiczne naley spojrze take od strony ich rzeczywistego
znaczenia dla gospodarki w ogle, w tym dla gospodarki regionalnej
w szczeglnoci. Na ile nakady ponoszone na ich uruchomienie
i funkcjonowanie faktycznie przyczyniaj si do trwaej dynamizacji
rozwoju regionw, w ktrych s one ulokowane, i na ile prowadzdo zmian strukturalnych w tych regionach? Czy znaczenie stref
wykracza poza dorane poprawianie sytuacji na regionalnych rynkach
pracy (jeeli rzeczywicie ma miejsce), czy zwikszaj one kon
kurencyjno polskiej gospodarki na rynkach wiatowych?
Zwrmy uwag, e specjalne strefy ekonomiczne zostay wyna
lezione w odmiennych od obecnych warunkach gospodarowania.
Byy one instrumentem stosowanym w gospodarce zasobochonnej,
w ktrej inwestycje przemysowe stanowiy podstawowy czynnik
rozwoju gospodarczego, a ilociowe czynniki lokalizacji (dostpno
surowcw, energii, siy roboczej, masowego transportu itp.) odgry
way znacznie wiksz rol ni czynniki jakociowe (a wic jako
zasobw pracy, niezawodno infrastruktury, zaplecze naukowo-ba
dawcze, atrakcyjne warunki ycia dla pracownikw o najwyszych
kwalifikacjach). Pamitajmy rwnie, e gospodarka wiedzochonna,
ktra dominuje obecnie w globalnym ukadzie konkurencyjnym,
opiera si na zupenie innych kierunkach produkcji, ni miao to
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
11/190
PRZEDMOWA
miejsce poprzednio; zaciera si rnica midzy produktem material-
nym a usug, maleje rola wyrobw prostych, a konkurencj trwale
wygrywa si innowacj, nie za niskim kosztem produkcji.
Literatura dotyczca rozwoju regionalnego i lokalnego jednoznacz-
nie wskazuje na fundamentaln zmian, jaka zasza w zwizku ze
zmian modelu gospodarki wiatowej w sposobach stymulowania
gospodarki regionalnej i lokalnej przez wadze publiczne. Miasto,
region, a nawet pastwo przestaj by jednostkami subsydiujcymi,
a staj si podmiotami przedsibiorczymi. Dzieje si tak dlatego, e
uzyskanie dotacji, grantu inwestycyjnego lub otrzymywanie sub-
sydiw nie zwiksza na trwae konkurencyjnoci danego przedsi-biorstwa, a czasem prowadzi do pogbiania si jego trudnoci w kon-
kurencyjnym otoczeniu (wrcz klasycznym przykadem na potwier-
dzenie tej tezy s zakady Rovera w Longbridge, pod grob zwik-
szenia bezrobocia uzyskujce stae subsydia od rzdu brytyjskiego,
a wskutek tego nie restrukturyzujce si wystarczajco intensywnie,
a wic chronicznie nieefektywne). Przedsibiorczo wadz pub-
licznych przejawia si w deniach do stworzenia atrakcyjnych wa-runkw dla mobilnego kapitau oraz dla przedsibiorstw ju ist-
niejcych na danym terenie oraz takich, ktre przycign nowy
kapita, a firmom ju zlokalizowanym uatwi szybki rozwj. Sub-
sydia przestaj by atrakcyjne, szczeglnie dla firm o wysokim
poziomie innowacyjnoci, dla nich bowiem najwaniejszym czyn-
nikiem rozwoju jest klimat dla przedsibiorczoci oraz bogata
tkanka gospodarcza i instytucjonalna, nie za dotacja uzyskiwanaw miejscu oglnie nieatrakcyjnym.
Jeeli spojrzymy na specjalne strefy ekonomiczne z tego punktu
widzenia, to musimy uzna, e s one reliktem przeszoci. Jeeli
jeszcze zauwaymy, e polskie strefy ekonomiczne s strefami le-
pymi, nie stawiajcymi adnych jakociowych wymaga przedsi-
biorstwom dcym do wejcia do strefy, nie starajcymi si uzyska
ich wysokiego zaawansowania technologicznego, nie stymulujcymipowstawania kompleksw gospodarczych wewntrznie powizanych
wizami kooperacyjnymi i uruchamiajcych efekty synergiczne, to
do celowoci ich tworzenia i przydatnoci dla polskiej gospodarki
musimy odnie si bardzo krytycznie.
Jedynie kilka z utworzonych w Polsce stref funkcjonuje na wiksz
skal. Samo w sobie nie jest to niepokojce, wskazuje jedynie na
fakt, i tylko zwolnienia podatkowe nie wystarczaj do przycigniciakapitau do miejsc dla niego nieatrakcyjnych (dugotrwae dowiad-
czenie wiatowe pokazuje, e nawet najwiksze nakady publiczne
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
12/190
PRZEDMOWA
nie zaszczepiaj rozwoju tam, gdzie on sam nie ma ochoty si
pojawi). Znacznie bardziej niepokojcy jest fakt, i w ramach re
gulacji dotyczcych specjalnych stref ekonomicznych nie udao si
utworzy w Polsce adnego parku technologicznego, nawet w takzdawaoby si korzystnych lokalizacjach, jak w pobliu Krakowa
i Warszawy. Zamiast tego wadze gospodarcze wyraaj wielkie
uznanie dla budowy wok strefy katowickiej kompleksu motoryza
cyjnego, zapominajc niestety, i przemys motoryzacyjny nie wy
twarza, a tylko konsumuje innowacje powstae gdzie indziej, przy
tym Polsce przypadaj do produkcji modele do przestarzae, w do
datku kompleks ten konkuruje w regionie katowickim o dobra coraztam rzadsze - wykwalifikowan si robocz i czyste, lecz uzbrojone
tereny, oraz e przyszo tego kompleksu po ustaniu zacht podat
kowych stworzonych dziki strefie nie jest oczywista.
Wnioski pynce z pogbionej analizy materiau empirycznego,
sformuowane przez Autorw z niezwyk ostronoci, nie prowadz
do tezy, i specjalne strefy ekonomiczne naley w Polsce rozwija.
Przeciwnie, wnioski te skaniaj do znacznej powcigliwoci w przyznawaniu kolejnych zwolnie podatkowych i skaniaj raczej dopostulatu zahamowania uruchamiania stref istniejcych dotychczas
gwnie na papierze. Tym samym wnioski te potwierdzaj wtpliwo
ci zgaszane pod adresem polskich specjalnych stref ekonomicznych
przez Komisj Europejsk.
Warszawa, 9 maja 2000 r. Grzegorz Gorzelak
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
13/190
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
14/190
WPROWADZENIE
Specjalne strefy ekonomiczne s jednym z elementw polityki
regionalnej prowadzonej w Polsce. Podstawowym celem ich tworze-nia byo przycignicie kapitau dla aktywizacji gospodarczej wy-
branych obszarw. Jest to moliwe przede wszystkim ze wzgldu na
rozwizania instytucjonalne obejmujce ulgi i zwolnienia podatkowe,
stymulujce zagospodarowanie wybranych regionw kraju, a zwasz-
cza tworzenie nowych miejsc pracy na lokalnych rynkach pracy, na
ktrych wystpuj nadwyki siy roboczej.
Celem nadrzdnym powoania specjalnej strefy ekonomicznej jestprzyspieszenie rozwoju gospodarczego danego obszaru. Cele pod-
porzdkowane wi si praktycznie zawsze ze zwikszaniem za-
trudnienia, czyli popraw sytuacji na rynku pracy.
Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce funkcjonuj ju od kilku
lat, co pozwala na podjcie prb dokonania analizy realizacji zao-
onych celw z punktu widzenia kryteriw ekonomicznych, spoecz-
nych i przestrzennych.Przedmiotem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyni-
kw bada, ktrych gwnym celem bya analiza porwnawcza za-
mierze i rzeczywistych efektw funkcjonowania specjalnych stref
ekonomicznych w Polsce. Chodzio o odpowied na pytanie, czy
strefy te s efektywnym instrumentem polityki regionalnej, istotnie
wpywajcym na popraw zarwno systemu gospodarczego danego
obszaru kraju, jak i sytuacji na lokalnym rynku pracy. W analizieobok aspektw o charakterze mezoekonomicznym uwzgldniony
zosta rwnie kontekst makroekonomiczny, obejmujcy wpyw spec-
jalnych stref ekonomicznych na system finansw publicznych oraz
ich implikacje dla krajowego rynku pracy.
Celowi gwnemu badania podporzdkowane zostay nastpujce
analizy szczegowe:
wpywu specjalnych stref ekonomicznych na lokalny i regionalnypopyt na prac i sytuacj na rynku pracy, z uwzgldnieniem efektu
tzw. biegu jaowego, efektu wypierania i efektu substytucji;
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
15/190
WPROWADZENIE
powiza z gospodarkami lokalnymi pod ktem rozpoznania za-
kresu i moliwoci stymulacji lokalnych podmiotw gospodarczych
przez firmy dziaajce w specjalnych strefach ekonomicznych;
zyskw i strat ponoszonych przez system finansw publicznychz tytuu istnienia specjalnych stref ekonomicznych.
Przedmiotem szczeglnego zainteresowania staa si kwestia analiz
rnych skutkw funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych
dla rozmiarw lokalnej aktywnoci gospodarczej i zatrudnienia. Przez
analogi do wpywu programw rynku pracy na rozmiary zatrudnienia
mona mwi w tym przypadku o trzech rnych, moliwych w prak-
tyce skutkach. Skutki te mog mie charakter neutralny, tzw. biegujaowego, majcego miejsce wtedy, gdy podane zmiany (wzrost)
nastpiyby niezalenie od istnienia strefy. Wwczas jej powoanie
oceni naleaoby jako zbdne. Powoanie strefy moe rwnie wy-
woa niezamierzone skutki negatywne. Dzieje si tak w przypadku
wystpienia efektw substytucji i wypierania. Efekt substytucji
wystpuje wtedy, gdy w rezultacie podjcia dziaalnoci przez dany
podmiot w strefie nastpuje likwidacja (lub znaczne ograniczenie)jego dziaalnoci na innym obszarze, a wic dziaalno w strefie
zastpuje dotychczasow aktywno w innym regionie, wpywajc
tam na obnienie aktywnoci gospodarczej i popytu na prac. Efekt
substytucji pojawia si, gdy koszty dziaalnoci w strefach s dla
podmiotw gospodarczych nisze od kosztw ponoszonych w innych
miejscach kraju. Efekt wypierania wystpuje za wtedy, gdy pomoc
udzielona podmiotom w strefach, pozwalajca zmniejszy kosztydziaalnoci gospodarczej, daje im tak przewag konkurencyjn, e
nastpuje wyparcie z rynku przedsibiorstw zajmujcych si dziaal-
noci o podobnym charakterze, a tym samym pozbawienie miejsc
pracy zaangaowanych tam pracownikw. Jak wykazuj dowiad-
czenia krajw wysoko rozwinitych, z tych wanie powodw nigdy
dokadnie nie da si ani przewidzie, ani precyzyjnie oszacowa
rzeczywistych efektw funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych.
Analiza porwnawcza zamierze i rzeczywistych efektw funk-
cjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce wymagaa
korzystania z rnych rde wiedzy. Dla autorw niniejszego opra-
cowania w pierwszym rzdzie by to dorobek naukowy w tej dzie-
dzinie, zwaszcza zawarty w pimiennictwie naukowym krajw doj-
rzaej gospodarki rynkowej, oraz wyniki dotychczasowych badao zblionej tematyce. Potrzebne byo rwnie przestudiowanie roz-
woju specjalnych stref ekonomicznych w Polsce, ze szczeglnym
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
16/190
WPROWADZENIE
uwzgldnieniem obiektw objtych odrbnym badaniem. W tym
celu wykorzystane zostay informacje udostpnione w strefach oraz
uzyskane w urzdach centralnych. Dla scharakteryzowania zjawisk
warunkujcych utworzenie i funkcjonowanie stref wykorzystano dodatkowo materiay statystyczne Gwnego Urzdu Statystycznego,
Krajowego Urzdu Pracy, urzdw pracy i innych instytucji.
Podstawowym rdem wiedzy o zamierzeniach i rzeczywistych
efektach funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych byy wy
niki badania ankietowego przeprowadzonego w przedsibiorstwach
dziaajcych w strefach.
Z 17 specjalnych stref ekonomicznych ustanowionych w Polscedo 1999 r. badaniem objte zostay: Euro-Park Mielec, Suwalska
SSE, Katowicka SSE oraz dzka SSE.
W toku bada weryfikacji poddano trzy podstawowe hipotezy
badawcze:
1. Korzystny wpyw specjalnych stref ekonomicznych na popraw
sytuacji na lokalnych i regionalnych rynkach pracy jest ograniczo
ny ze wzgldu na efekty tzw. biegu jaowego, wypierania i substytucji, powodujce, e efekt zatrudnieniowy netto jest mniejszy ni
przyjmowany w zamierzeniach; nakada si na to moe rwnie
negatywny efekt na innych lokalnych i regionalnych rynkach pracy.
2. Powizania midzy podmiotami dziaajcymi w specjalnych strefach
ekonomicznych a zlokalizowanymi w ich najbliszym otoczeniu s
w istocie niewielkie i nie sprzyjaj rozwojowi wizi kooperacyjnych,
co w konsekwencji nie stymuluje rozwoju gospodarczego regionw.3. Saldo rachunku zyskw i strat systemu finansw publicznych jest
ujemne.
Kwestionariusz ankietowy, wykorzystany w badaniach, dotyczy
m.in. nastpujcych zagadnie:
przyczyn podjcia dziaalnoci w strefie,
miejsca i zakresu oraz zaprzestania (lub nie) dziaalnoci dotych
czasowej, charakterystyk dziaania w strefie (wielko zatrudnienia, wielko
inwestycji, warto produkcji i ich zmiany),
zakresu kooperacji z firmami lokalnymi i regionalnymi,
rde rekrutacji kadr i sposobw powiza z lokalnym rynkiem
pracy,
oceny jakoci kadry,
wsppracy z instytucjami naukowo-badawczymi, wykorzystywania rodkw automatyzacji procesw produkcyjnych
i mediw elektronicznych, 15
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
17/190
WPROWADZENIE
planw na najblisze lata dotyczcych m.in. produkcji, zatrud
nienia, inwestycji i eksportu,
ewentualnych trudnoci dziaania w strefie.
Skonno do udzielania odpowiedzi na pytania w kwestionariuszuankietowym w firmach, do ktrych zgaszali si ankieterzy, bya
rna - cz przedsibiorstw odmwia udziau w badaniach. Rna
rwnie bya liczebno zbiorowoci potencjalnych respondentw,
zalena przede wszystkim od stopnia zagospodarowania strefy. Std
odmienny jest (ilociowo) materia badawczy uzyskany w poszczegl
nych strefach. Pomimo tych niedostatkw wydaje si, i wyniki
bada s wiarygodne, umoliwiajce sformuowanie wnioskw o charakterze uoglniajcym.
Opracowanie skada si z szeciu rozdziaw.
W rozdziale pierwszym omwiono pojcie specjalnej strefy eko
nomicznej oraz przedstawiono dotychczasowy rozwj stref na wi
cie, a take charakterystyk ich funkcjonowania w krajach rozwija
jcych si, w krajach wysoko rozwinitych i w Polsce. Dokonano
rwnie wstpnej oceny kosztw funkcjonowania specjalnych strefekonomicznych w Polsce na podstawie bilansu strat i zyskw w zwiz
ku z ich istnieniem dla systemu finansw publicznych w latach
1996-1998.
Kolejne rozdziay powicone zostay badanym specjalnym strefom
ekonomicznym. Podejmuj one m.in. kwestie czynnikw ich powo
ania, koncepcji funkcjonowania, przesanek lokalizacyjnych oraz
dajcych si zidentyfikowa efektw funkcjonowania. We wszystkichtych rozdziaach omwiono wyniki bada ankietowych przeprowa
dzonych w przedsibiorstwach dziaajcych w specjalnych strefach
ekonomicznych oraz sformuowano wnioski z nich pynce, skon
frontowane z dotychczasow wiedz istniejc w zakresie podejmo
wanych zagadnie.
Wnioski o charakterze syntetycznym znajduj si w rozdziale
szstym.Realizatorami bada byli modzi adepci nauki, doktoranci Uniwer
sytetu Warszawskiego (Agnieszka Bazydo) i Uniwersytetu dz
kiego (Wojciech Pitkowski) oraz magistranci Uniwersytetu War
szawskiego (Hanna Kosarczyn i Maciej Smtkowski).
Elbieta Kryska
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
18/190
R O Z D Z I A I
AGNIESZKA BAZYDO
MACIEJ SMTKOWSKI
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZR NICOW ANIE INSTRUMENTU
1. SPECJALNE STREFY EKO NOM ICZNE
- WIELOZNACZNO POJCIA
Pojcie specjalnej strefy ekonomicznej nie jest jednoznaczne.W ujciu prawnym specjalna strefa ekonomiczna jest enklaw na
terytorium pastwa, gdzie nie maj zastosowania przepisy regulujce
krajow dziaalno gospodarcz. Jest to specyficzna konstrukcja pra-
wno-polityczna, ktra tworzona jest punktowo na podstawie przyj
tych regulacji prawnych, stwarzajca dla rozwoju firm atrakcyjniejsze
warunki ni panujce na zewntrz strefy. W ujciu ekonomicznym
strefy stanowi instrument nieaktywnej polityki przemysowej pastwa. W sposb regulowany ustaw pastwo ustanawia szczeglne
udogodnienia dla prowadzenia dziaalnoci handlowej lub/i produkcyj
nej dla firm krajowych i zagranicznych w wybranej lokalizacji. Jest to
wic forma poredniej pomocy pastwa dla przedsibiorstw, a zarazem
regionw. Jej istnienie, poprzez oddziaywanie na rozwj i racjonalne
gospodarowanie na danym obszarze, wpywa na kondycj danego
ukadu lokalnego i regionalnego. W szerszym ujciu, strefa stanowielement gospodarki wiatowej, ktrego celem jest budowanie mecha
nizmw powiza na rynku midzynarodowym poprzez system spec
jalnych bodcw ekonomicznych i finansowych (Korenik 1998).
W zalenoci od rodzaju zacht inwestycyjnych stosowanych
w strefach uprzywilejowanych, ustawodawstwa pastw, wykorzys
tujcych ten instrument polityki gospodarczej, rnie okrelaj ich
nazw, funkcj oraz zasig terytorialny, co prowadzi do duegozamieszania terminologicznego. Publikacja The challenge o f free
economic zones in Central and Eastern Europe (UNCTC 1991)
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
19/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSKI
podaje list 23 terminw okrelajcych rnego typu strefy uprzywi
lejowane. Do grupy tej nale m.in.: bezcowe strefy handlowe
(customsfree zon),eksportowe strefy przetwrcze (exportprocessing
zon), specjalne strefy ekonomiczne (special economic zon), wolne
strefy produkcyjne (free production zon), strefy handlu zagranicz
nego (foreign trade zon).
Tworzenie uprzywilejowanych stref ma dug histori. Jako pier
wsze specjalny status, polegajcy na zwolnieniu z opat (gwnie ce
i podatkw) oraz przepisw obowizujcych poza ich terenem, ofi
cjalnie uzyskay niektre porty morskie (np. woski port Reggio
w 1547 r. oraz porty hanzeatyckie, m.in. Hamburg). W portach tychwyznaczone byy obszary, gdzie towary mogy by przechowywane
bez pacenia ca. Mogy by tam przepakowywane i nastpnie eks
portowane. Dziaalno produkcyjna bya zazwyczaj zabroniona.
Gwny nacisk kadziono na handel, przechowywanie towarw i dys
trybucj (Durski 1991).
Pierwsz bezcow stref o charakterze produkcyjnym bya strefa na
Puerto Rico utworzona w 1951 r ale bardziej znanym przykadem jestprzemysowa strefa wolnocowa, powszechniej znana jako eksportowa
strefa przetwrcza (export-processing zon), w Shannon w Irlandii,
ktra powstaa w 1959 r. Strefy tego typu zyskay du popularno
w latach 70., szczeglnie w krajach rozwijajcych si, rozprzestrzenia
jc si od Tajwanu (Kaoshiung,1965 r.), poprzez Kore (Masan,
1971 r.), Malezj (Penang, 1971 r.), Filipiny (Bataan, 1971 r.) do
innych krajw w Azji, Afryce rodkowej, Ameryce Poudnioweji Europie. Strefy te charakteryzoway si nastpujcymi cechami:
obejmoway cile okrelony, zazwyczaj niewielki teren,
wytwarzane w nich produkty byy przeznaczone wycznie na
eksport,
materiay potrzebne do produkcji byy zwalniane z opat celnych,
dziaalno gospodarcza moga by prowadzona wycznie przez
inwestorw zagranicznych, dziaalno gospodarcza miaa wycznie charakter produkcyjny,
inwestorzy mogli korzysta z rnego typu udogodnie fiskalno-
-finansowych, tj. niskich czynszw dzierawnych, cakowitego
lub czciowego zwolnienia z podatku dochodowego i innych.
Dalsza ewolucja tego typu stref doprowadzia do przeobraenia
tych cech i uksztatowania caego spektrum nowych instrumentw
polityki gospodarczej, odbiegajcych od przedstawionego modelu(UNCTC 1991). Przeobraenia tradycyjnego modelu strefy mona
zaszeregowa do odpowiednich grup przedstawionych niej.
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
20/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
TERYTORIUM - SYSTEMW niektrych krajach (np. Wgry) zrezygnowano ze cisego
wyznaczania obszaru, na ktrym przysugiwayby okrelone przywi
leje, decydujc si na przyznanie tych samych przywilejw inwestorom speniajcym okrelone wymogi - niezalenie od miejscalokalizacji dziaalnoci. Takie podejcie charakterystyczne jest takedla meksykaskich obszarw uprzywilejowanych (maquiladora)'.
EKSPORT - IMPORTZniesiono rwnie wymg eksportu wytworzonych w strefie
towarw i umoliwiono ich sprzeda na rynku wewntrznym danego
kraju. Zadecydoway o tym trzy czynniki: techniczne trudnociw zapobieganiu przemytowi towarw ze strefy, presja wywieranazarwno przez miejscowych konsumentw, jak i inwestorw prowadzcych dziaalno w strefach chccych sprzedawa towary narynku wewntrznym oraz polityka rzdw zachcajca do wytworzenia wizw midzy rodzimymi producentami a stref. Dowiadczenia chiskie wykazay ponadto, e dla inwestorw bardzo du
zacht jest moliwo sprzeday wyrobw na chonnym rynkukrajowym.
INWESTORZY ZAGRANICZNI - KRAJOWIKolejn zmian byo umoliwienie prowadzenia dziaalnoci na
terenie stref przez podmioty krajowe. W niektrych krajach, np.w Indiach, wymagany jest udzia kapitau krajowego w przedsiwziciach prowadzonych na terenie strefy, co zmuszao przedsi
biorcw do tworzenia spek joint-venture. Obecnie 2/3 wszystkichinwestorw dziaajcych na terenie stref to podmioty krajowe. Jestto rwnie wynik presji wywieranej przez firmy krajowe, zarzucajcerzdom nadmierne uprzywilejowanie inwestorw zagranicznych.
ENKLAWA - REGIONInnowacj stanowia rwnie moliwo stosowania zacht inwes
tycyjnych nie na cile okrelonych obszarach, ale na terenie caych
regionw lub prowincji. Postpiy tak m.in. Chiny, a take innemniejsze kraje, np. Sri Lanka i Mauritius, stosujc preferencyjnpolityk gospodarcz na terenie caego kraju.
PRODUKCJA - USUGIUmoliwiono rwnie prowadzenie na terenie stref nie tylko dzia
alnoci produkcyjnej, ale take usugowej. Po pierwsze, odzwier-1
1 Niejmiej jednak fumy najchtniej lokuj dziaalno na terenie parkw przemys
owych. W Meksyku istnieje okoo 90 takich prywatnych przedsiwzi, ktreprzycigny okoo 60% zainwestowanego kapitau, a ich udzia w zatrudnieniuprzekroczy 80%. 19
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
21/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSKJ
ciedlao to rosnc rol sektora usug w gospodarce wiatowej, a po
drugie - byo powrotem do pocztkw stref uprzywilejowanych,
czyli stref wolnocowych penicych przede wszystkim funkcje han
dlowe. W strefach lokowane s usugi zwizane z bankowoci,
ubezpieczeniami, a take telekomunikacj i informatyk. Przewiduje
si, e w przyszoci do usug wiadczonych na terenie stref mog
doczy: turystyka, edukacja, a nawet rolnictwo - w postaci pewnych
form agrobiznesu.
Rnorodno stosowanych na wiecie instrumentw polityki gos
podarczej zwizanych ze specjalnymi strefami ekonomicznymi, a tak
e ciga ewolucja tych stref sprawia due trudnoci przy prbach
przeprowadzenia ich klasyfikacji. Stosunkowo pen typologi wiato
wych stref uprzywilejowanych zaproponowa A. Durski (1991). Po
przeprowadzeniu oglnego podziau na strefy usugowe, produkcyjne
i o charakterze mieszanym wyrnia on nastpujce typy stref:
bezcowe/bezpodatkowe porty, skady i tereny przyportowe, tzw.
wolne porty lub wolne obszary celne (na terenie ktrych zwalnia
si z ce, opat, podatkw importowych i porednich wszystkietowary wwoone i wywoone)2,
bezcowe/bezpodatkowe strefy handlowe, tzw. sklepy wolnocowe
(na terenie ktrych z ca i podatkw porednich zwalniane s
towary wywoone za granic)3,
wolne strefy bankowe (na terenie ktrych podmioty gospodarcze
zwolnione s z kontroli dewizowej, koniecznoci utrzymywania
okrelonej wysokoci rezerw, a take maj swobod w ustalaniustopy procentowej i kursw walut),
wolne strefy ubezpieczeniowe (na terenie ktrych nie obowizuj
krajowe przepisy ubezpieczeniowe),
bezcowe, proeksportowe strefy produkcyjne, tzw. wolne strefy
eksportowe lub eksportowe strefy przetwrcze (w ktrych stosowa
ny jest szereg zwolnie dla firm produkujcych na eksport, jak np.
zwolnienie z ce, podatkw bezporednich i porednich oraz uproszczenie procedur formalnoprawnych dla inwestorw zagranicznych),
specjalne strefy ekonomiczne (na terenie ktrych stosuje si zwol
nienia z ce, ulgi podatkowe, niskie czynsze dzierawne oraz
udogodnienia dla zagranicznych inwestorw).
2 Przykadem tego rodzaju instrumentw s polskie wolne obszary celne (WOC)
powoane ustaw z 28 grudnia 1989 r. (Prawo celne). Obecnie w Polsce istnieje8 takich obszarw.
3 W Unii Europejskiej, w celu zapewnienia rwnej konkurencji midzy pod
miotami gospodarczymi, od 1 lipca 1999 r. tego typu strefy ulegy likwidacji.
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
22/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
Do powyszej klasyfikacji naley doda osobny rodzaj stref uprzywilejowanych, jaki stanowi parki technologiczne, nazywane te
parkami nauki lub technoparkami. Ich powstawanie jest cile zwi
zane ze wzrostem roli informacji i wiedzy we wspczesnej gospodarce wiatowej. Na terenie parkw technologicznych inwestujfirmy, ktre wykorzystuj zaawansowane technologie oraz wsp
pracuj z laboratoriami badawczymi i instytutami naukowymi. Zacht dla przedsibiorcw do dziaania w technoparkach s zwolnienia
podatkowe, moliwo korzystania z nowoczesnej infrastrukturyprzemysowej i naukowo-badawczej oraz uatwiony dostp do gran
tw i dotacji rzdowych. Ostatnie lata pokazuj, e jest to szczeglnieobiecujcy kierunek rozwoju stref uprzywilejowanych gospodarczo.
2. SPECJALNE STREFY EKO NOM ICZNE NA WIECIE
Wedug szacunkw Midzynarodowej Organizacji Pracy (ILO),w 1997 r. na wiecie dziaao 850 specjalnych stref ekonomicznych4,
a firmy zlokalizowane na terenie tych stref daway zatrudnienie blisko27 min pracownikw. W porwnaniu z danymi Banku wiatowegoz 1990 r. (wedug tych danych na wiecie istniao 86 stref, na tereniektrych pracowao okoo 530 tys. osb) oznacza to niezwykle dynamiczny wzrost zarwno liczby stref, jak i liczby zatrudnionych w nich
pracownikw5. wiadczy to o duym wzrocie popularnoci tegoinstrumentu polityki gospodarczej w ostatnich latach, co mona wiza
ze wzrostem tendencji globalizacyjnych w gospodarce wiatowej.Najwicej specjalnych stref ekonomicznych funkcjonuje w krajachAmeryki Pnocnej (412) (tab. 1). Zdecydowanym liderem s Stany
4 Wedug definicji ILO, specjalna strefa ekonomiczna (export processing zon)to strefa przemysowa, na terenie ktrej stosuje si specjalne zachty dla zagranicznych inwestorw, a produkcja polega na przetwarzaniu importowanych materiawi ich pniejszym eksporcie. W definicji tej podjto prb okrelenia warunkw
koniecznych do uznania strefy uprzywilejowanej za specjaln stref ekonomiczn.Niestety, w statystyce ILO zdarzaj si niekonsekwencje, np. ILO uznaje dziaajcena terenie Chin specjalne strefy ekonomiczne, w ktrych produkcja czsto nastawiona
jest na rynek wewntrzny, za speniajce powysz definicj. Ponadto w klasyfikacjach ILO nie odnotowuje si parkw technologicznych oraz specjalnych stref o charakterze usugowym.
5 Mona ten fakt w pewnej mierze wytumaczy od strony statystycznej. Bank wiatowy w swoich obliczeniach nie uwzgldnia stref dziaajcych w krajachwysoko rozwinitych, np. w USA. Oznacza to, e nie sklasyfikowano co najmniej
230 stref dziaajcych w samych tylko Stanach Zjednoczonych. Jednak nawet przyuwzgldnieniu tej poprawki przedstawiona teza o duym wzrocie popularnoci tego instrumentu polityki gospodarczej pozostaje w mocy. 21
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
23/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSKI
Zjednoczone, gdzie istnieje 230 wolnych stref ekonomicznych (Free
Trade Zon).W strefach tych zlokalizowane s gwnie przedsibiors
twa z brany samochodowej oraz producenci komponentw dla prze
mysu samochodowego. Gwn zacht do lokalizacji dziaalnoci naich terenie jest zwolnienie importowanych surowcw i pfabrykatw
z opat celnych. Kolejnym krajem, w ktrym znajduje si bardzo duo
(107) specjalnych stref ekonomicznych, jest Meksyk. Meksykaskie
strefy nosz nazw maquiladorai w wikszoci s ulokowane w po
bliu granicy z USA - wok miast Tijuana, Ciudad Juarez i Matamo-
res. Strefy te stanowi wany instrument polityki przeciwdziaania
bezrobociu oraz polityki proeksportowej. Zlokalizowane w nichprzedsibiorstwa zatrudniaj ponad 550 tys. pracownikw i eksportuj
towary o wartoci 5 mld USD, co stanowi 30% eksportu tego kraju.
Liczba stref szybko ronie take w pozostaych krajach Ameryki
rodkowej (41) i Wysp Karaibskich (51). Towary wytworzone w stre
fach zlokalizowanych na obszarach tych pastw przeznaczone s
gwnie na rynek amerykaski. Przykadowo, na Dominikanie dziaa
35 stref, w Hondurasie 15, a w Kostaryce 9. W tym ostatnim krajuprzedsibiorstwa dziaajce w strefach zatrudniaj ponad 50 tys.
osb (30% krajowego zatrudnienia w przemyle), co przyczynio si
do zmniejszenia stopy bezrobocia o 5%. Poza tym strefy doprowa
dziy do dywersyfikacji struktury gospodarczej krajw tego regionu.
Na skutek inwestycji w przemyle odzieowym i elektronicznym
przeksztaceniu ulega rwnie struktura eksportu (zmniejszenie
udziau produktw rolnych, gwnie kawy i bananw, na rzecz tekstyliw i elektroniki).
Kolejnym kontynentem, na ktrym upowszechniy si specjalne
strefy ekonomiczne, jest Azja, gdzie w samych Chinach dziaa ich
ponad 100. Szybko ronie liczba stref m.in. na Filipinach oraz w Ban
gladeszu i Pakistanie. Rozwj azjatyckich tygrysw - Tajwanu,
Korei Poudniowej, Malezji i Singapuru - rwnie wspomagany by
tym instrumentem polityki gospodarczej. Produkty wytwarzanew strefach azjatyckich przeznaczane s gwnie na eksport. W ostat
nich latach zauwaalne s pozytywne tendencje polegajce na wzro
cie liczby przedsibiorstw wykorzystujcych zaawansowane techno
logie oraz powstawaniu coraz liczniejszych powiza midzy firmami
zlokalizowanymi w strefie i poza ni, co przyczynia si do oywienia
gospodarki krajw stosujcych ten instrument polityki gospodarczej.
W pozostaych regionach wiata strefy nie zdobyy jeszcze takduej popularnoci jak w Ameryce Pnocnej i Azji, ale rwnie
zauwaalny jest stay wzrost ich liczby (ILO 1997).
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
24/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
Tabela 1. Rozmieszczenie specjalnych stref ekonomicznych na wieciew 1997 r.
RegionLiczbastref Gwne kraje
Ameryka Pnocna 412 Stany Zjednoczone - 230a, Meksyk- 107, Dominikana ~ 35, Honduras- 15, Kostaryka - 9
Azja 264 Chiny - 124, Filipiny - 35, Indonezja- 26, Turcja - 11, Jordania - 7
Europa 81b Bugaria - 8, Sowenia - 8
Afryka 47 Kenia - 14, Egipt - 6
Ameryka Poudniowa 41 Kolumbia -1 1, Brazylia - 8
Australia i Oceania 2 Australia - 1, Fidi - 1
OGEM 847'
a Uwzgldniono wycznie wolne strefy ekonomiczne (bez wolnych stref przedsibiorczoci).
b W klasyfikacji ILO nie zostay uwzgldnione m.in. polskie SSE.c Nie uwzgldniono m.in. technoparkw i stref o charakterze handlowym i usugo-
wym.rdo: Midzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) i wiatowe StowarzyszenieEksportowych Stref Przetwrczych (WEPZA).
3. SPECJALNE STREFY EKONO MICZNE
A POZIOM ROZWOJU GOSPODARCZEGO
Poziom rozwoju gospodarczego kraju, ustanawiajcego specjalnstref ekonomiczn, ma zasadnicze znaczenie przy okrelaniu celw,
jakim ma suy ten instrument polityki gospodarczej, prognozowaniukorzyci pyncych z powstania strefy, a take wyborze modelu
specjalnej strefy ekonomicznej.Gwnym podziaem, rnicujcym ten instrument polityki gospodarczej, jest podzia na kraje rozwijajce si oraz wysoko rozwinite. W przypadku krajw rozwijajcych si najwaniejszy jestaspekt oglnokrajowy (makroekonomiczny) funkcjonowania spec
jalnych stref ekonomicznych. Strefy maj za zadanie suy rozwojowi gospodarczemu caego kraju. Inne aspekty, w tym zwizaneze wspieraniem rozwoju regionalnego, maj najczciej drugorzdneznaczenie. W przypadku krajw wysoko rozwinitych strefy majsuy cile okrelonym celom (np. wspieranie rozwoju okrelonych
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
25/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSKI
regionw kraju lub rozwj zaawansowanych technologicznie gaziprzemysu).
3.1. Kraje rozwijajce si
3.1.1. Cele
W przypadku krajw rozwijajcych si za gwny makroekono
miczny motyw tworzenia specjalnych stref ekonomicznych naley
uzna denie do przyspieszenia rozwoju gospodarczego kraju po
przez wzrost zatrudnienia i zaangaowanie kapitaw zagranicznych.
Kraj ustanawiajcy stref dy do osignicia celw, ktre monapodzieli na bezporednie i porednie. Do celw bezporednich
mona zaliczy: wzrost zatrudnienia, zdobycie nowych rde do
chodu w walutach obcych, przycignicie kapitau i inwestorw
zagranicznych. Natomiast jako cele porednie mona wskaza: trans
fer nowoczesnej technologii, wzrost umiejtnoci techniczno-tech
nologicznych wrd pracownikw strefy, wdraanie nowoczesnych
metod zarzdzania, stworzenie powiza midzy sektorem eksportowym a gospodark krajow oraz zwikszenie dostpu do rynkw
zagranicznych (Boro 1998).
3.1.2. Model
W przypadku krajw rozwijajcych si najczciej stosowany jest
model specjalnej strefy ekonomicznej dziaajcej na zasadzie ogrodzonej enklawy. Zazwyczaj powierzchnia takiej strefy wynosi od 10
do 300 hektarw. Firmy dziaajce na jej terenie rzadko nawizuj
wizi kooperacyjne z przedsibiorstwami dziaajcymi poza stref.
Rwnie rzadko nastpuje transfer nowoczesnych technologii. Sytuacja
wyglda lepiej w zakresie transferu technik zarzdzania oraz szkolenia
miejscowych pracownikw. W celu uniknicia zagroenia konkuren
cyjnego ze strony przedsibiorstw dziaajcych w strefie dla firmkrajowych zazwyczaj przyjmuje si rozwizania nakazujce eksport
wytworzonych w strefie towarw. Jednak nawet tego typu regulacje
nie likwiduj w peni zagroenia konkurencyjnego ze strony strefy
dla firm krajowych dziaajcych poza ni, gdy ograniczaj ich
moliwoci eksportowe. Dla firm zagranicznych inwestujcych na
terenie stref due znaczenie maj stosowane regulacje ograniczajce
formalnoci prawne, usprawniajce administracj, uatwiajce transferzyskw, a take dostp do niezbdnej infrastruktury technicznej
i usug. Takie rozwizania zmniejszaj ryzyko inwestycyjne, co
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
26/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
w poczeniu z niszymi kosztami produkcji zachca do lokowaniaw strefach nowych zakadw przemysowych (World Bank 1992).
3.1.3. Rodzaje dziaalnoci
Dziaalno gospodarcza prowadzona w specjalnych strefach ekonomicznych jest bardzo zrnicowana. W niektrych krajach strefystaj si nowoczesnymi kompleksami przemysowymi, podczas gdyw innych stanowi enklawy tradycyjnych monokultur przemysowych. Dominujcym rodzajem dziaalnoci w wikszoci stref zlo
kalizowanych w krajach rozwijajcych si jest produkcja tekstylna(przykadowo na Sri Lance 80% wartoci produkcji wytworzonejw strefach przypada na wyroby tekstylne, a w Gwatemali i Salwadorze odpowiednio 90% i 60% przedsibiorstw dziaa w tej brany). Znaczenie tej brany przemysu odzwierciedla rwnie strukturazatrudnienia. Wedug danych ILO 90% zatrudnionych we wszystkich(figurujcych w statystykach tej organizacji) specjalnych strefach
ekonomicznych stanowi kobiety. W wikszoci krajw rozwijajcych si w strefach wytwarzane s towary o maej wartoci dodanej,do ktrych produkcji wykorzystuje si krajowe lub importowanesurowce i pprodukty. I tak na przykad w krajach afrykaskichdominuje przetwrstwo surowcw, gwnie podw rolnych i drewna.Tylko w nielicznych pastwach (Tajwan, Malezja, Singapur, Korea,Mauritius) produkuje si towary o wikszej wartoci dodanej i bar
dziej zaawansowane technologicznie, gwnie elektronik i komponenty do przemysu komputerowego (ILO 1998).
3.1.4. Warunki waciwego funkcjonowania
Istnieje kilka klasycznych czynnikw, ktre decyduj o waciwymlub niewaciwym funkcjonowaniu specjalnej strefy ekonomicznej.
Najwaniejszym z nich jest wybr lokalizacji. Umieszczenie strefyw sabo rozwinitym regionie ze z infrastruktur transportow,zwaszcza drogow i lotnicz, jest czsto przyczyn niepowodzenia
przedsiwzicia. Innym wanym, czsto decydujcym o sukcesieczynnikiem jest zapewnienie inwestorom dostpu do odpowiedniejinfrastruktury technicznej (zwaszcza telekomunikacyjnej) w samejstrefie. Kolejn spraw jest waciwe ustalenie powiza i zalenoci
midzy zarzdzajcym stref a administracj rzdow, ktra przezcay czas powinna wspiera i koordynowa rozwj danej strefy(UNCTC 1991). 25
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
27/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSKI
3.1.5. Ocena funkcjonowania
Wedug raportu Banku wiatowego z 1992 r., oceniajcego sku
teczno specjalnych stref ekonomicznych, 40-50% stref funkcjonuje
bardzo dobrze. Kolejne 25% stref czciowo osigno cele, dla
ktrych zostay powoane, natomiast okoo 30% nie funkcjonuje
w ogle lub funkcjonuje le. Przy czym wikszo ze le dziaajcych
stref zostaa utworzona w latach siedemdziesitych, kiedy ten in
strument polityki gospodarczej nie by jeszcze dobrze znany (WorldBank 1992).
3.1.6. Przykady funkcjonowania stref w krajach rozwijajcych si
Korea Pd.
Jednym z najbardziej znanych przykadw pozytywnego oddzia
ywania strefy na otoczenie jest poudniowokoreaska strefa w Masan.
Ze wzgldu na przyjcie przez rzd poudniowokoreaski proekspor
towych zasad polityki gospodarczej wskazane stao si powoaniebezcowej strefy produkcyjno-eksportowej. Lokalizacja w ssiedztwie
portu morskiego, majcego dogodne poczenia promowe z Japoni,
przy jednoczesnym rozbudowanym infrastrukturalnie zapleczu miej
skim, znacznie ograniczyo wydatki poniesione na budow strefy
(Durski 1988, UNCTC 1991). Niewielkie koszty prowadzenia dziaal
noci, przycigajca inwestycje zagraniczne polityka gospodarcza
i blisko Japonii (dominacja inwestycji japoskich) przyczyniy sido znaczcego sukcesu strefy.
Chiny
Szczeglny model specjalnych stref ekonomicznych stanowi strefy
chiskie. W ich przypadku naley raczej mwi o politycznych ni
0 gospodarczych podstawach powoywania. Strefy stay si wyrazem
stopniowego otwierania si Chin na wpywy z zewntrz. Wyznaczono
im rol swego rodzaju inkubatorw gospodarki rynkowej, w ktrychchiscy przedsibiorcy mieliby uatwiony dostp do nowoczesnych
technologii i form zarzdzania (Khan 1991). Zacht dla zagranicz
nych inwestorw miayby by rnego typu uproszczenia fiskalno-
-finansowe. W efekcie powoano cztery strefy (Shenzen, Zhuhai,
Shantou, Xiamen), ktre jednak ze wzgldu na znaczne ograniczenia
kontaktw z otoczeniem nie speniy pokadanych w nich nadziei.
Pierwotne zaoenie, traktujce strefy jako prb wprowadzenia innego systemu gospodarczego, ograniczyo znacznie ich oddziaywanie
1 przyczynio si do stworzenia swego rodzaju enklaw. Ponadto
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
28/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
wieloletnia separacja polityczna Chin spowodowaa, e pomimo ogromnych nakadw inwestycyjnych strefy nie speniy wymaga inwestorw, szczeglnie ze wzgldu na niski poziom wyksztacenia zatrud
nianych pracownikw (saba znajomo jzykw obcych) i zacofanietechnologiczne firm chiskich, co w znacznym stopniu ograniczaokontakty regionalne, doprowadzajc do wystpienia zjawiska enklawy.
Indie
Pierwsza indyjska specjalna strefa ekonomiczna powstaa w 1965 r.Strefy stworzono z myl o inwestorach zagranicznych, ktrzy w zamian za lokalizacj zakadu produkcyjnego na ich terenie otrzymywali
prawo do zwolnie z ce, ulgi w podatku dochodowym oraz moliwo korzystania z rozwinitej infrastruktury technicznej. Tylko25% wytwarzanych w strefie towarw mogo by sprzedawane narynku wewntrznym (wyjtek dotyczy m.in. sprztu elektronicznego), reszta musiaa by eksportowana (World Bank 1992).
Prawdziwy boom nastpi w latach 90. w jednej ze stref, nazwanejpniej Elektronie City, w miecie Bangalore. W klimatyzowanych,
wyposaonych w ca potrzebn infrastruktur laboratoriach zagocilinajwaniejsi wiatowi potentaci brany komputerowej: Siemens,Compaq, Texas Instruments, Toshiba, Microsoft i Lotus. Stao si to
podstaw do rozwoju przemysu softwareowego w Indiach.W 1995 r. pracowao w nim 120 tys. osb zapewniajcych swoimprzedsibiorstwom 1,2 mld USD obrotu, w 2/3 pochodzcego z eksportu ich usug (Martin, Schumann 1996).
Sri LankaPo okresie prosperity w latach 50. Sri Lanka, jak wiele innych
krajw rozwijajcych si, zastosowaa elementy systemu socjalistycznego z dominacj sektora pastwowego i ochron wasnego rynku.Doprowadzio to do spadku eksportu i obnienia poziomu ycia ludnoci. Podjte pod koniec lat 70. reformy, wzorowane na innych krajachAzji Poudniowo-Wschodniej, objy rwnie utworzenie specjalnej
strefy ekonomicznej Katunayake w 1978 r. Strefa szybko osignasukces, przycigajc zagraniczne firmy z brany odzieowej. Niemniejjednak dziaalno firm ze strefy przyczynia si, na skutek odpywuwykwalifikowanych pracownikw, do pogorszenia sytuacji przedsi
biorstw dziaajcych poza stref. W efekcie rzd obj przywilejamioferowanymi w strefach cae terytorium kraju (World Bank 1992).
Analizujc przykady dziaania stref w krajach rozwijajcych si,
mona doj do wniosku, e w wielu przypadkach strefy nie speniyw ogle - bd speniy jedynie w niewielkim stopniu - pokadanew nich nadzieje. Na podstawie licznych opracowa mona przeledzi
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
29/190
AGNIESZKA BAZYDLO, MACIEJ SMTKOWSKI
podstawowe zastrzeenia co do funkcjonowania stref w krajach
rozwijajcych si. Niemniej jednak w niektrych z tych pastw
mona znale przykady bardzo dobrze funkcjonujcych stref.
3.1.7. Gwne saboci
Do gwnych zarzutw stawianych specjalnym strefom ekonomicz
nym, funkcjonujcym w krajach rozwijajcych si, naley generowa
nie problemw spoecznych i ekonomicznych. Problemy spoeczne
zwizane s z niewaciwym traktowaniem pracownikw (niskie
zarobki, ze warunki i dugi czas pracy, brak oson socjalnych).Problemy ekonomiczne wynikaj z braku powiza midzy stref
a gospodark krajow, co prowadzi do powstania efektu enklawy.
W szczeglnoci zwraca si uwag na nastpujce aspekty (ILO 1998):
W strefach przewaaj przemysy pracochonne, wykorzystujce
stosunkowo proste technologie i nie wymagajce wykwalifikowanej
siy roboczej, takie jak odzieowy i obuwniczy, oraz monta czci
elektronicznych. Atrakcyjne zachty inwestycyjne i niskie koszty pracy przycigaj
firmy ze schykowych bran przemysu. Przedsibiorstwa te nie
maj profesjonalnej kadry menederskiej, co odbija si na jakoci
zarzdzania. Poza tym brakuje im odpowiednich rodkw finan
sowych umoliwiajcych prowadzenie szkole dla pracownikw,
stosowanie nowoczesnych technologii i prowadzenie dziaalnoci
badawczo-rozwojowej. Przemysy pracochonne w celu zwikszenia swojej konkurencyjnoci
d do obnienia kosztw pracy, ktre maj gwny udzia w struk
turze kosztowej, a nie do zwikszenia nakadw na rodki trwae.
Tylko niektre pastwa rozwijajce si maj odpowiednie ustawo
dawstwo zapewniajce transfer technologii i know-how oraz na
wizywanie wsppracy z krajowymi przedsibiorstwami.
3.2. Kraje wysoko rozwinite
3.2.1. Cele
W krajach wysoko rozwinitych cele stawiane specjalnym strefom
ekonomicznym dotycz przede wszystkim rozwizywania okrelo
nych problemw regionalnych lub lokalnych. W niektrych przypadkach realizacja tych celw moe mie rwnie znaczny wpyw na
przyspieszenie rozwoju gospodarczego caego pastwa. W przeci-
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
30/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
wiestwie do krajw rozwijajcych si, z uwagi na wysok podakapitaw zagranicznych, nie istnieje konieczno stymulowaniadodatkowego napywu bezporednich inwestycji zagranicznych za
pomoc specjalnych stref ekonomicznych, chyba e wie si toz rozwojem zaawansowanych technologicznie gazi przemysu bdrozwojem regionw zacofanych lub wymagajcych restrukturyzacji.
3.2.2. Model
W krajach wysoko rozwinitych przy wyborze modelu specjalnej
strefy ekonomicznej du uwag zwraca si na to, eby zminimalizowa ryzyko wystpienia efektu enklawy. Dy si do zintegrowaniafirm dziaajcych w strefie z gospodark krajow. W otoczeniustrefy bardzo czsto prowadzi si szereg dziaa uzupeniajcych,takich jak programy rozwoju infrastruktury regionalnej oraz poprawystanu rodowiska naturalnego, programy szkoleniowe skierowane do
bezrobotnych, tworzy si wsppracujce ze stref inkubatory przed
sibiorczoci i parki technologiczne, a take promuje rozwj turystyki.Poza tym na skutek powstania nowych firm w strefie rozwija sisektor usug w zakresie handlu, obsugi nieruchomoci, porednictwafinansowego itp. Wszystko to moe prowadzi do znacznego przyspieszenia rozwoju danego regionu.
3.2.3. Rodzaje dziaalnoci
Z uwagi na wysokie koszty pracy w krajach wysoko rozwinitychw specjalnych strefach ekonomicznych lokuj si zazwyczaj przemysy kapitao- i wiedzochonne. Jednym z najdynamiczniej rozwijajcych si rodzajw specjalnych stref ekonomicznych s parkitechnologiczne6. Rzecz w tym, e gospodarka w krajach wysokorozwinitych staje si w coraz wikszym zakresie gospodark in
formacyjn. Dowiadczenia wiatowe wskazuj, e w okresie przejcia od fordowskiego do postfordowskiego modelu produkcji parkitechnologiczne mog mie istotne znaczenie dla rozwoju obszarw
6 Przez pojcie parku technologicznego lub naukowego rozumie si najczciejzorganizowany zespl szk wyszych (typu uniwersyteckiego i/lub politechnicz
nego), placwek badawczych, przedsibiorstw reprezentujcych zaawansowane
technologie (high-tech) i rnorakich firm usugowych (gwnie w zakresie doradztwa finansowego, marketingowego i technicznego), ktre to jednostki s skoncent
rowane przestrzennie w celu stworzenia warunkw dla rozwoju szeroko pojtejdziaalnoci innowacyjnej (Kasperkiewicz 1997). 29
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
31/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSKI
wielkomiejskich, restrukturyzacji starych regionw przemysowych
oraz powstawania nowych przestrzeni przemysowych. Do najbar
dziej znanych przedsiwzi tego typu nale: w USA - Silicon
Valley, Droga 128: Boston, we Francji - poudniowa cz ile-de--France, Sophia Antipolis, Grenoble, Tuluza oraz Montpellier, a tak
e technopolie japoskie i brytyjskie parki naukowe7. Na ich terenie
dziaaj firmy z najnowoczeniejszych bran przemysowych, takich
jak przemys kosmiczny i lotniczy, komputerowy, elektroniczny itp.
3.2.4. Przykady funkcjonowania stref w krajach wysoko rozwinitych
Irlandia
Strefa moe by ustanowiona w celu realizacji okrelonych zada
0 charakterze regionalnym, ktre wynikaj na og z potrzeb restruk
turyzacyjnych regionu. Najlepszym takim przykadem jest strefa
Shannon w Irlandii, ktra jednoczenie staa si pierwowzorem dla
polskiego programu specjalnych stref ekonomicznych.
Lotnisko w Shannon suyo do koca lat 40. jako gwny punktzaopatrzenia w paliwo samolotw migowych pokonujcych Atlan
tyk. Wraz z wprowadzeniem odrzutowcw, mogcych obsugiwa
transatlantyckie linie bez midzyldowa, nadzwyczaj rozronite
lotnisko w Shannon zaczo przeywa kryzys. Szczeglnie duy
problem stanowia perspektywa utraty pracy przez kilka tysicy
pracownikw oraz zaprzepaszczenie wieloletnich wydatkw inwes
tycyjnych na rozwj infrastruktury lotniska. Narodzi si wtedy pomys rozszerzenia sieci sklepw wolnocowych, a take umoliwienia
dziaalnoci produkcyjnej firmom prywatnym. W celu przycignicia
zagranicznych inwestorw do powoanej w 1959 r. wolnej strefy
ekonomicznej uproszczono przepisy, zniesiono podatki i zwolniono
z opat celnych wszystkie wwoone i wywoone towary, pprodukty
1 materiay potrzebne do produkcji eksportowej. Efekty przyszy
szybko i ju w 1962 r. liczba nowych miejsc pracy przekroczyaliczb wczeniej utraconych stanowisk, a w poowie lat 60. ze strefy
pochodzio 30% irlandzkiego eksportu8 (Durski 1991).
7 Szerzej na ten temat pisze Benko, 1993.
8 W 1998 r. w strefie funkcjonowao 120 firm, ktre zatrudniay ponad 7 tys.
pracownikw. Przedsibiorstwa reprezentoway nowoczesne brane, takie jak: tele
komunikacja, ubezpieczenia, produkcja sprztu komputerowego i elektronicznego
oraz medycznego. Znaczna cz produkcji bya sprzedawana za granic, tak enadwyka eksportu nad importem w 1998 roku wyniosa okoo 1 mld USD. Ponadto
rzd Irlandii, dysponujc duymi rezerwami dobrze wykwalifikowanych kadr i wy
korzystujc atwy dostp do rynku europejskiego, ale gwnie przez rozwj strefy,
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
32/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
W przypadku Irlandii specjalna strefa ekonomiczna w poczeniuz towarzyszcymi jej projektami skutecznie przyczynia si nie tylkodo restrukturyzacji zagroonego recesj regionu, ale te przyniosa
wymierne korzyci caemu krajowi. Ze wzgldu na tak due powodzenie projektu irlandzk stref w Shannon uznaje si za swegorodzaju wzorzec nowoczesnego obszaru uprzywilejowanego9.
Wielka Brytania
Przykadem programu, ktrego gwnym celem bya rewitalizacjastarych terenw przemysowych i stworzenie nowych miejsc pracyw regionach zagroonych strukturalnym bezrobociem, by brytyjski
program powoujcy strefy przedsibiorczoci. W 1981 r. w WielkiejBrytanii utworzono 11 stref przedsibiorczoci, a dwa lata pniejkolejnych 13 stref. Powierzchnia pojedynczej strefy bya niewielkai wynosia od 1 do 9 ha. Strefy zlokalizowano gwnie na zdegradowanych, starych terenach przemysowych, w miejscowociach,w ktrych upadek tradycyjnych gazi przemysu doprowadzi dozaamania gospodarki lokalnej.
Dla inwestorw przygotowano cay pakiet zacht inwestycyjnych,poczynajc od zwolnienia z podatku od nieruchomoci, podatku odspek zarobkowych (Corporation tax) i podatku dochodowego w wysokoci wydatkw na inwestycje w rodki trwae, a koczc nauatwieniach administracyjnych dotyczcych pozwole na budow,rezygnacji z wymogu przedstawienia programu szkole oraz ograniczenia koniecznoci przekazywania szczegowych danych do celw
statystycznych.Program stref przedsibiorczoci by od pocztku monitorowany.W kolejnych latach powstaway raporty opisujce dziaalno stref.Wnioski z nich pynce wykazay, e utworzenie stref przedsibiorczoci nie przynioso zakadanych rezultatw. Co wicej, w raportachsformuowano szereg zarzutw ukazujcych wady programu. Jedenz najwaniejszych zarzutw dotyczy relokacji dziaalnoci przez
przedsibiorstwa. W cigu pierwszych trzech lat dziaania programua 86% firm rozpoczynajcych dziaalno w strefach pochodzia
uruchomi kompleksowy program proinwestycyjny. W jego ramach powstay trzyinstytucje majce spenia funkcj filarw: Industria! Development Authority (IDAIreland), Udaras na Gaeltachta oraz spka zarzdzajca stref w Shannon - ShannonFree Airport Development Company Limited (SFADCO).
9 Strefa w Shannon stanowia m.in. wzr dla pierwszej polskiej specjalnej strefyekonomicznej, utworzonej w 1996 r. - Euro-Park Mielec SSE. Oparcie planu rozwojustrefy na irlandzkich dowiadczeniach wynikao gwnie z tego, e zaoenia jejrozwoju opracowywali irlandzcy specjalici z Shannon Development (wicej natemat tej wsppracy - w rozdziale II). 31
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
33/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSKI
z tego samego hrabstwa. Pniejsze badania dowiody, e 50% firm
przenioso swoj dziaalno na teren strefy, likwidujc jednoczenie
wczeniejsz dziaalno poza stref. Poza tym tylko pewna cz
nowych miejsc pracy (okoo 25%) powstaa dziki stworzeniu stref.
Badania wykazay, e przedsibiorcy zamierzali stworzy nowe miej
sca pracy nawet bez wsparcia ze strony rzdu. Niekorzystna bya
rwnie struktura prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. Nowe miej
sca pracy powstay gwnie w handlu, zwaszcza w sprzeday deta
licznej, a nie w przemyle. Takie miejsca pracy mogy powsta
w dowolnym miejscu danego regionu. Ponadto okazao si, e dla
firm - przy wyborze miejsca lokalizacji - waniejsze byy czynnikinie zwizane z programem. Byy nimi przede wszystkim dostpno
terenu i budynkw oraz chonno lokalnego rynku zbytu. Z zacht
przewidzianych w programie stref przedsibiorczoci jedynie zwol
nienie z podatku od nieruchomoci byo podawane jako przyczyna
podjcia dziaalnoci.
W efekcie poruszono spraw nieefektywnoci programu, wykazu
jc, e te same rodki zainwestowane w inne dziaania przyniosybylepsze rezultaty. Obliczono, e na jedno nowe miejsce pracy, stwo
rzone z publicznych rodkw, wydano okoo 65 tys. USD w cenach
z 1986 r. (Barry, Craig 1992).
USA
W latach 1981-1984 w USA 18 stanw rozpoczo programy
tworzenia stref ekonomicznych. W 1988 r. kolejnych 19 stanw
utworzyo na swoim terenie tego typu uprzywilejowane obszary.Chocia w USA brak jest federalnego programu stref, a poszczeglne
programy stanowe rni si od siebie, przeprowadzone badania
dowiody, i mona dokona pewnych uoglnie i pokusi si o ocen
funkcjonowania stref amerykaskich. Jak wynikao z pocztkowych
analiz, nastpi pewien wzrost inwestycji i zatrudnienia, aczkolwiek
rola ulg i zacht w podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych bya
marginalna. Zaobserwowano mniejszy ni w Wielkiej Brytanii efektrelokacji; dotyczy on 30% nowych firm i 15% miejsc pracy.
rde wikszego w porwnaniu ze strefami brytyjskimi sukcesu
w USA upatrywa naley gwnie w tym, i strefy amerykaskie
powstaway na terenach, ktre ju posiaday pewien potencja rozwoju
sektora prywatnego, z koncentracj dziaalnoci handlowej i przemys
owej. Rwnie rodowiska lokalne w USA byy bardziej otwarte na
wspprac z zarzdzajcymi strefami, podczas gdy w Wielkiej Brytanii brakowao powiza prywatno-publicznych wok stref. Kolej
nym czynnikiem powodzenia stref amerykaskich jest lepsza jako
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
34/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
zarzdzania strefami (aktywne, profesjonalne spki zarzdzajce).Bdw programu brytyjskiego naleaoby rwnie szuka w oglnym
podejciu do idei stref - rzd Wielkiej Brytanii nadmiern wag
przywizywa do czynnikw ekonomicznych (ulg), nie doceniajcjednoczenie innych czynnikw lokalizacyjnych (dostpnoci rynku,infrastruktury i usug, moliwoci kooperacji, niskich kosztw pracyitp.).
3.3. Zarzuty przeciwko strefom
Koncepcja specjalnych stref ekonomicznych jest przedmiotem licznych sporw. Tworzenie obszarw uprzywilejowanych ma szerokiegrono zwolennikw i zaartych przeciwnikw. Pierwsi z nich argumentuj suszno idei tworzenia tego typu obszarw, powoujc si na
przykady lokalnych sukcesw gospodarczych, zwizanych z dziaaniemstref (Shannon, strefy koreaskie, meksykaskie, amerykaskie itd.).Przeciwnicy za zwracaj szczegln uwag na przykady nieskuteczno
ci rzdowych regulacji i interwencji zwizanych z tym instrumentempolityki regionalnej. Przedstawiaj argumenty, wiadczce o tym, e: Strefy nie s efektywnym instrumentem pobudzania nowego roz
woju. Literatura wiatowa sugeruje, e zwolnienia podatkowe nies najistotniejszym czynnikiem wpywajcym na decyzje lokalizacyjne firm. Waniejszymi czynnikami s m.in. rynek zbytu, kwalifikacje pracownikw, rozwinita infrastruktura komunikacyjna,
instytucje otoczenia biznesu. Zachty oferowane przez specjalnestrefy ekonomiczne wpywaj zatem na decyzje tylko niewielkiejczci niezdecydowanych firm. Pozostae i tak wybrayby na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej dany region, nawet przy brakuzacht inwestycyjnych w postaci zwolnie podatkowych.
Powstanie specjalnych stref ekonomicznych moe prowadzi dorelokacji dziaalnoci przez firmy ju dziaajce, a nie do tworzenia
nowych podmiotw gospodarczych. Poza tym w przypadku firm,ktre nie prowadziy wczeniej dziaalnoci gospodarczej w danymregionie, moe to prowadzi nawet do ograniczania lub likwidacji
produkcji w innych regionach, tak e efekt dla gospodarki krajowejbdzie zerowy.
Strefy przycigaj raczej due firmy prowadzce dziaalno kapitaochonn, poniewa zwolnienia podatkowe s najatrakcyjniej
sze wanie dla nich. Z uwagi na wpyw na rynek pracy korzystniejsze jest zatem adresowanie programu specjalnych stref ekonomicznych do maych i rednich przedsibiorstw. 33
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
35/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSK1
Liczne udogodnienia fmansowo-fiskalne nie sprzyjaj liberalizmowi
gospodarczemu. Zdaniem wielu specjalistw udogodnienia te zak
caj warunki wolnej konkurencji, tym samym ograniczajc moli
wo konkurowania przedsibiorstw nie znajdujcych si w strefachz firmami korzystajcymi z rnego rodzaju ulg i udogodnie.
W efekcie nierwna konkurencja w wielu przypadkach przyczynia
si do upadku przedsibiorstw nie korzystajcych ze zwolnie.
Ze wzgldu na zoono problematyki i ogromny indywidualizm
dziaajcych stref trudno jest jednoznacznie ocenia suszno idei
powoywania specjalnych stref ekonomicznych. Nie zawsze trafne
dopasowanie strefy do specyfiki regionu i zbyt pytkie przeanalizowanie projektu wielokrotnie doprowadzio do niepowodzenia pod
jtych dziaa - jednoczenie jednak istniej przykady pozytywnego
wpywu dziaania strefy. Tak wic ocena opacalnoci stref pozostaje
problemem otwartym, uzalenionym od indywidualnych cech regio
nu, w jakim funkcjonuje, i trafnoci przygotowanego projektu.
4. SPECJALNE STREFY EKO NOM ICZNE W POLSCE
Przemiany ustrojowe, zapocztkowane w Polsce w 1989 r., zmie
niy nie tylko polityczne, ale i gospodarcze oblicze kraju. Podjto
wyzwanie dopasowania struktur spoeczno-gospodarczych do zasad
polityki rynkowej. Efektywno zmian charakteryzowaa si duym
zrnicowaniem przestrzennym. Wiele regionw bez wikszych prze
szkd przystosowao si do nowych warunkw ekonomicznych, jednak w wielu z pozostaych nastpia koncentracja negatywnych skut
kw reform. Spadek produkcji, rosnce bezrobocie oraz wzrost nie
wykorzystanych zasobw produkcyjnych spowodoway znaczne za
chwianie struktury gospodarczej licznych regionw Polski.
Skala problemw wykluczya samodzielne ich rozwizanie przez
wadze lokalne. Koniecznoci staa si pomoc pastwa, ktrej jed
nym z wyrazw bya ustawa z 20 padziernika 1994 r. o specjalnychstrefach ekonomicznych (SSE)10. Wraz z jej uchwaleniem powoano
do ycia cakowicie nowy i obcy polskim realiom twr. Wedug
ustawy pastwo tworzy specjaln stref ekonomiczn w celu ak
tywizacji gospodarczej regionu, gwnie poprzez zaangaowanie
zewntrznych inwestorw strategicznych. Podstawow metod przy
cignicia ich kapitaw i technologii jest preferencyjna polityka
podatkowa dla okrelonych dziedzin dziaalnoci gospodarczej,
34 10 Dz.U. z 1994 r., nr 123, poz. 600 z pn. zm.
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
36/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
w szczeglnoci tych, ktre gwarantuj optymalne warunki rozwojulokalnego. Pod tym oglnikowym sformuowaniem kryje si podstawowy cel tworzenia polskich stref: walka z pogbiajcym si
strukturalnym bezrobociem i ch zagospodarowania ju istniejcej infrastruktury przemysowej.
Inne przesanki leay u podstaw stworzenia SSE Krakowski ParkTechnologiczny i Mazowieckiej SSE Technopark-Modlin. Przyczynich powoania bya ch wykorzystania zaplecza badawczo-naukowego dwch najwikszych w Polsce miast akademickich w celustworzenia nowoczesnych orodkw przemysowych.
4.1. Uwarunkowania prawne
4.1.1. Krajowe uwarunkowania prawne
Zasady funkcjonowania oraz tryb tworzenia specjalnych stref ekonomicznych w Polsce reguluje ustawa z 20 padziernika 1994 r.
o specjalnych strefach ekonomicznych. W wietle zapisw ustawowych specjalna strefa ekonomiczna to wyodrbniona i niezamieszkanacz terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, na ktrym podmioty gos
podarcze - po uzyskaniu zezwolenia - mog prowadzi dziaalnogospodarcz, a po spenieniu okrelonych wymogw uzyskuj prawodo czciowego lub penego zwolnienia z podatku dochodowego.Powoanie specjalnej strefy ekonomicznej ma suy przyspieszeniu
rozwoju gospodarczego czci terytorium kraju, w szczeglnociprzez realizacj jednego z nastpujcych celw: rozwj okrelonych dziedzin dziaalnoci gospodarczej, rozwj nowych rozwiza technicznych i technologicznych oraz
ich wykorzystanie w gospodarce narodowej, rozwj eksportu, zwikszenie konkurencyjnoci wytwarzanych wyrobw i wiad
czonych usug, zagospodarowanie istniejcego majtku przemysowego i infra
struktury gospodarczej, tworzenie nowych miejsc pracy, zagospodarowanie nie wykorzystanych zasobw naturalnych z za
chowaniem zasad rwnowagi ekologicznej.Takie sformuowanie celw stawianych przed specjalnymi stre
fami ekonomicznymi sugeruje, e powinny one z jednej stronyby instrumentem realizacji polityki przemysowej w zakresie rozwoju okrelonych bran przemysowych, transferu nowoczesnych
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
37/190
AGNIESZKA BAZYDLO, MACIEJ SMTKOWSKI
technologii oraz wspierania produkcji proeksportowej, z drugiej zaistotnym instrumentem polityki regionalnej.
Organem administracji rzdowej uprawnionym do tworzenia spec
jalnych stref ekonomicznych jest Rada Ministrw. Na wniosek Mini
stra Gospodarki (sformuowany po konsultacji z wadzami samorzdo
wymi) Rada Ministrw wydaje rozporzdzenie, w ktrym okrela si:
nazw, teren i granice strefy,
zakres przedmiotowy dziaalnoci gospodarczej, ktra moe by
prowadzona na terenie strefy, albo dziedziny dziaalnoci gos
podarczej, ktrych prowadzenie na terenie strefy jest wyczone,
zarzdzajcego stref, okres, na jaki ustanawia si stref,
zwolnienia i preferencje dla podmiotw prowadzcych dziaalno
gospodarcz na terenie strefy.
Do funkcjonowania strefy potrzebne s jeszcze inne akty wykonaw
cze i regulaminy. Nale do nich:
regulamin strefy opracowany przez zarzdzajcego, a zatwierdzany
przez Ministra Gospodarki, zarzdzenie Ministra Gospodarki w sprawie sposobu przeprowa
dzania, zasad i warunkw przetargw lub rokowa oraz kryteriw
oceny zamierze co do przedsiwzi gospodarczych, ktre maj
by podjte na terenie strefy,
zarzdzenie Ministra Gospodarki w sprawie powierzenia zarz
dzajcemu udzielania zezwole na prowadzenie dziaalnoci gos
podarczej na terenie strefy11, rozporzdzenie Ministra Gospodarki w sprawie ustanowienia planu
rozwoju strefy.Dla prawidowego funkcjonowania strefy szczeglnie wana jest
rola zarzdzajcego. Zarzdzajcym moe by wycznie spka
akcyjna lub spka z ograniczon odpowiedzialnoci, w ktrej Skarb
Pastwa posiada wikszo gosw oraz jest uprawniony do powo
ywania i odwoywania wikszoci czonkw jej zarzdu i radynadzorczej. Oznacza to, e nawet po przekazaniu zarzdzajcemu
prawa do udzielania zezwole istnieje moliwo ich kontroli - przy
czym konsultacje z Ministerstwem Gospodarki s obligatoryjne
w przypadku inwestycji przekraczajcych 10 min ecu (obecnie: euro).
Ustalanie podmiotw gospodarczych, ktre uzyskaj zezwolenie
na prowadzenie dziaalnoci w specjalnej strefie ekonomicznej, na-11
11 Zarzdzenie o powierzeniu zarzdzajcemu prawa do udzielania zezwole nie
jest obligatoryjne.
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
38/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
stpuje w drodze przetargu lub rokowa podjtych na podstawiepublicznego zaproszenia. Ponadto inwestor musi speni nastpujcewarunki:
wybrany przez niego przedmiot dziaalnoci gospodarczej musi byzgodny z zapisanym w rozporzdzeniu ustanawiajcym dan stref,
zakres dziaalnoci musi by zgodny z planem rozwoju strefyi musi przyczynia si do realizacji zawartych w nim celw;
ponadto musz istnie odpowiednie warunki do rozpoczcia przezinwestora dziaalnoci12.W praktyce zdarzaj si odmowy udzielenia zezwolenia. Najczs
tszym powodem odrzucenia oferty inwestora jest zagroenie konkurencyjne, jakie dana inwestycja stanowiaby dla przedsibiorstwdziaajcych poza stref.
Gwn zacht do prowadzenia dziaalnoci na terenie strefy szwolnienia podatkowe. Dochody uzyskane z dziaalnoci gospodarczej
prowadzonej na terenie strefy na podstawie zezwolenia s cakowiciezwolnione z podatku dochodowego przez poow okresu, na jaki
zostaa ustanowiona strefa, a w pozostaym okresie - zwolnionew czci nie przekraczajcej 50% tych dochodw. Warunkiem nabycia tego prawa do preferencji podatkowych jest albo zatrudnienieokrelonej liczby pracownikw, albo poniesienie okrelonych nakadw inwestycyjnych (obie wartoci s zapisane w rozporzdzeniuustanawiajcym dan stref). W przypadku podmiotw gospodarczychnie posiadajcych prawa do zwolnie z podatku dochodowego prefe
rencje obejmuj: moliwo zaliczenia wydatkw inwestycyjnych (niedotyczy rodkw trwaych) do kosztw uzyskania przychodu orazmoliwo podwyszenia stawki amortyzacji rodkw trwaych sucych prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej na terenie strefy.
Strefy w Polsce powoano zazwyczaj na okres 20 lat13, przyczym okres cakowitego zwolnienia z podatku dochodowego wynosi10 lat, a przez kolejne 10 przedsibiorca paci jedynie 50% nalenej
Skarbowi Pastwa kwoty. Wyjtek stanowi technoparki, ktrychokres dziaania zosta skrcony do 12 lat i - odpowiednio - okrescakowitego zwolnienia podatkowego wynosi 6 lat. Przy czym
12 Szerzej na temat prawnych aspektw funkcjonowania polskich specjalnychstref ekonomicznych pisze Owczarski 1997.
13 Ju od pocztku powoanie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce wzbu
dzao wiele emocji. Szczeglne niezadowolenie z ich utworzenia wyraa UniaEuropejska, ktra w ich funkcjonowaniu widzi podstawy nierwnej konkurencji,tym samym jawnie informujc, e zasady dziaania polskich stref s jedn z pod
stawowych barier przystpienia Polski do struktur europejskich. 37
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
39/190
wszelkie zwolnienia podatkowe uzalenione s od wielkoci za
inwestowanego kapitau lub liczby nowo utworzonych miejsc pracy.
Progi te ustalane s indywidualnie dla kadej ze stref (w rozpo
rzdzeniach Rady Ministrw o ich ustanowieniu). Wymagania tepreferuj w szczeglnoci due podmioty gospodarcze. Pozostae,
mniejsze firmy, nie speniajce tych wymogw, mog skorzysta
z innego typu preferencji - moliwoci zaliczenia wydatkw inwes
tycyjnych do kosztw uzyskania przychodw, zwolnie z podatkw
lokalnych itp. Ponadto istniej w strefach znaczne uproszczenia
dotyczce otrzymywania zezwole budowlanych (decyzje w tym
Tabela 2. Warunki udzielenia zwolnie podatkowych
w strefach ekonomicznych
AGNIESZKA BAZYDLO, MACIEJ SMTKOWSKI
i-;-'.-/ '-.::;-:-: i ' - / i V Zwolnienie za inwestycje .4
zatrudnienie (sby)
Mielecka 20 00 100
Katowicka 2000 100
dzka 2 00 0 100
Tarnobrzeska 2 0 0 0 100
Krakowska 20 00 -
Mazowiecka 2 0 0 0 -
Czstochowska 1500 100
Starachowicka 1000 100
Tczewska 1000 100
arnowiecka 1000 100
Kostrzysko-Subicka 1000 50
Legnicka 850 100
Supska 70 0 50
W abrzyska 5 0 0 50
Kam iennogrska 4 0 0 4 0
W armisko-M azurska 350 50
Suwalska 350 40
rdo: Ministerstwo Gospodarki.
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
40/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
zakresie podejmuje zarzdzajcy stref, a nie kierownik urzdurejonowego) oraz szybsze procedury nabywania nieruchomoci
przez obcokrajowcw.
W wikszoci stref zwolnienia z podatku dochodowego otrzymujesi po zainwestowaniu 2 min euro (6 stref) lub zatrudnieniu 100 osb(9 stref) (tab. 2).
Znaczne obnienie tych progw ma miejsce w przypadku stref:suwalskiej (350 tys. euro lub 40 osb), wabrzyskiej (500 tys. eurolub 50 osb), kostrzysko-subickiej (1 min euro lub 50 osb), supskiej (700 tys. euro i 50 osb) i warmisko-mazurskiej (350 tys. euro
i 50 osb). Spowodowane to byo ich niekorzystn lokalizacj i chciwzbudzenia wikszego zainteresowania nimi wrd maych i rednich
przedsibiorstw.
4.1.2. Midzynarodowe uwarunkowania prawne
Powoywanie specjalnych stref ekonomicznych przez Polsk jest
w pewnym stopniu uwarunkowane umowami midzynarodowymi.Do najwaniejszych aktw prawnych, ktre zobowizuj Polsk dookrelonych dziaa w tym zakresie, nale: Porozumienie ustanawiajce wiatow Organizacj Handlu sporzdzone w Marakeszudnia 15 kwietnia 1994 r. oraz Ukad Europejski ustanawiajcystowarzyszenie midzy Rzeczpospolit Polsk, z jednej strony,a Wsplnotami Europejskimi i ich Pastwami Czonkowskimi z dru
giej strony14.
Uwarunkowania wynikajce z uzgodnieze wiatow Organizacj Handlu (WTO)
W ramach porozumienia ustanawiajcego WTO15 Polska zobowizaa si do przestrzegania przepisw dotyczcych subsydiwi rodkw wyrwnawczych. Specjalne strefy ekonomiczne naley tu
14 Europe Agreement Establishing an Association Between the European Com-munities and Their Member States, Of the One Part, and The Republic of Poland,o f The Other Part. Ukad ten, podpisany 16 grudnia 1991 r. w Brukseli, wszedw ycie 1 lutego 1994 r. po ratyfikowaniu przez Parlament Europejski, parlamentpolski i parlamenty wszystkich krajw czonkowskich Wsplnoty oraz przez Prezydenta Polski (Dz.U. z 1992 r., nr 60, poz. 302; Dz.U. z 1994 r., nr 11, poz. 38 i 39; Dz.U. z 1995r., nr 63, poz. 324 i 326; Dz.U. z 1997 r., nr 104, poz. 662; Dz.U.z 1999 r., nr 30, poz. 288).
15 Porozumienie ustanawiajce wiatow Organizacj Handlu (WTO) -Marakesz,15.04. 1994 r. (Dz.U. z 1995 r., nr 98, poz. 483 i 484; Dz.U. z 1996 r., nr 9, poz. 54, nr 32, poz. 143; Dz.U. z 1998 r., nr 34, poz. 195). 39
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
41/190
AGNIESZKA BAZYDO, MACIEJ SMTKOWSKI
potraktowa przede wszystkim jako subsydia polegajce na zwol
nieniu z podatku dochodowego. W wietle ustale WTO zachodzi
wic konieczno notyfikowania ustanawianych specjalnych stref
ekonomicznych. Istnieje kilka warunkw koniecznych, jakie musispeni dana specjalna strefa ekonomiczna, eby nie zosta uznana
za subsydium podlegajce sankcjom. Warunki te przedstawiaj si
nastpujco (art. 8.2.b.):
1) strefa musi stanowi spjny geograficznie i dokadnie zdefinio
wany obszar (oznacza to, e musi zajmowa zwarty, a nie rozproszony obszar),
2) w ustawie, przepisie lub innym dokumencie oficjalnym muszby wymienione obiektywne i naturalne przyczyny jej powoania
majce charakter trway,
3) spenione musi by ponadto przynajmniej jedno z dwch kryte
riw, tj.:
- produkt krajowy brutto (PKB) per capita na danym obszarze
nie moe przekracza 85% redniej krajowej lub
- stopa bezrobocia musi wynosi co najmniej 110% redniejkrajowej.
Wiele polskich specjalnych stref ekonomicznych nie spenia warun
ku pierwszego (np. katowicka, suwalska, legnicka, dzka, wabrzys
ka, tarnobrzeska), gdy skadaj si z kilku rozproszonych podstref.
Problem ten mona rozwiza przez osobn notyfikacj kadej pod
strefy lub notyfikacj tych podstref jako podmiotw podlegajcych
sankcjom subsydiw specyficznych. Takie subsydia nie s tosamez zakazanymi i mog by przedmiotem postpowania antysubwen-
cyjnego jedynie w przypadku zaistnienia okrelonych warunkw
(Ministerstwo Gospodarki 1997).
Warunki Ukadu Europejskiego
Ukad Europejski w art. 63.1(111) uznaje za niezgodn z nimwszelk pomoc publiczn, ktra znieksztaca lub grozi zniekszta
ceniem konkurencji poprzez faworyzowanie niektrych przedsi
biorstw lub produkcji niektrych wyrobw, o ile pomoc ta moe
mie negatywny wpyw na handel midzy Polsk a Wsplnotami.
Postpowanie sprzeczne z powyszym artykuem oceniane bdzie na
podstawie kryteriw Traktatu Rzymskiego (art. 85, 86 i 92) z 25
marca 1957 r. ustanawiajcego Europejsk Wsplnot Gospodarcz.Zgodnie z jego postanowieniami moliwe s derogacje, ktre
obejmuj:
-
7/24/2019 Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne Zamierzenia i Efekty
42/190
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE - WIATOWE ZRNICOWANIE...
pomoc przeznaczon na rozwj gospodarczy tych regionw, w ktrych poziom ycia jest niski lub w ktrych istnieje due bezrobocie;
pomoc przeznaczon na wspieranie okrelonych rodzajw dziaal
noci lub okrelonych regionw, jeeli nie zmieni ona warunkwwymiany.Ponadto od 3 grudnia 1997 r. obowizuje w Unii Europejskiej (na
razie dobrowolny) Kodeks Postpowania Podatkowego. Nieprzestrzeganie go nie powoduje jeszcze sankcji, chocia w najbliszym czasieKomisja Europejska zamierza wprowadzi dyrektyw, ktra wymuszaaby na krajach czonkowskich stosowanie Kodeksu. Pierwsza
klauzula Kodeksu - tzw. klauzula zamroenia - zobowizuje krajeczonkowskie Unii do niewprowadzania nowych regu podatkowych,ktre dawayby specjalne przywileje regionom lub przedsibiorcom.Druga cz Kodeksu - tzw. klauzula powrotu - zobowizuje krajeczonkowskie do odebrania w cigu 5 lat przywilejw, ktre zostay
ju przyznane. Rada Unii Europejskiej w szczeglnie wyjtkowychsytuacjach moe jednak, na uzasadniony wniosek ktrego z krajw
czonkowskich, ktry w cigu 5 lat nie jest w stanie wyc