politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5...

23
Namba 1918 Me 26 - Jun 1, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Kokopo projek brukim loa - NRI Tok Pisin- Tok Inglis- Em tasol pasin politiks long Papua Niugini - P5 Such is politics in Papua Niugini - P6 James Kila i raitim DISPELA K125 MILIEN dinau mani aninit long Soverin Komyuniti Infra- straksa Treseri Bil we gavman i tok orait long en long kamapim ol komyu- niti projek long Kokopo distrik long Is Nu Briten provins i no bihainim lo bi- long palamen na i brukim Pablik Fainens Menesmen Ekt. Daireka bilong Nesenel Risets Institiut (NRI), Dokta Thomas Webster i tokaut long dispela long las wik na i tokaut long asua gavman i mekim long tok-orait long dispela dinau mani insait long soverin komyuniti infrastrakta treseri. Insait long tok-bek so wantaim FM-100 long dispela wik, Dokta Webster stap strong long toktok em i mekim , na i tok olsem dispela rot long kisim dispela K125 milien dinau mani em gavman bai peim intares bihain i no bihainim lo bi- long palamen na tu Pablik Fainens Menesman Ekt. Olsem na Dokta Webster i tok dispela dinau bilong Kokopo komyuniti komyuniti infrastraksa projek i brukim lo (illegal), na moa long en tu i ken kirapim tingting long ol arapela MP long kisim wan kain dinau na Gavman bai peim wantaim intares bi- hain. Moa stori long pes 2 Helpim ol PNG sikman- meri FRANS Nevi imejensi man Leftenen Komanda Christophe Bombert i yusim masin bilong sekim bros bilong wan- pela yangpela mangi long ples Wampar long Morobe provins. Bombert em i wanpela long ol ami man i kam long PNG aninit long Pasifik Patnasip Pro- grem we i save ron 5-pela mun i go long ol kantri olsem Tonga, Vanuatu, Papua Niugini, Timor-Leste na Federetet Stets bilong Maikronesia. Poto: US AirForce Tech. Sgt. Tony Tolley

Transcript of politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5...

Page 1: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

Namba 1918 Me 26 - Jun 1, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Kokopo projekbrukim loa - NRI

Tok Pisin- Tok Inglis-Em tasol pasinpolitiks long PapuaNiugini - P5

Such is politics inPapua Niugini - P6

James Kila i raitim

DISPELA K125 MILIEN dinau manianinit long Soverin Komyuniti Infra-straksa Treseri Bil we gavman i tokorait long en long kamapim ol komyu-niti projek long Kokopo distrik long IsNu Briten provins i no bihainim lo bi-long palamen na i brukim PablikFainens Menesmen Ekt.

Daireka bilong Nesenel Risets Institiut(NRI), Dokta Thomas Webster i tokautlong dispela long las wik na i tokaut longasua gavman i mekim long tok-orait longdispela dinau mani insait long soverinkomyuniti infrastrakta treseri.

Insait long tok-bek so wantaim FM-100long dispela wik, Dokta Webster stapstrong long toktok em i mekim , na i tokolsem dispela rot long kisim dispelaK125 milien dinau mani em gavman baipeim intares bihain i no bihainim lo bi-long palamen na tu Pablik FainensMenesman Ekt.

Olsem na Dokta Webster i tok dispeladinau bilong Kokopo komyuniti komyunitiinfrastraksa projek i brukim lo (illegal), namoa long en tu i ken kirapim tingting longol arapela MP long kisim wan kain dinauna Gavman bai peim wantaim intares bi-hain.

Moa stori long pes 2

Helpim olPNGsikman-meriFRANS Nevi imejensiman Leftenen KomandaChristophe Bombert iyusim masin bilongsekim bros bilong wan-pela yangpela mangilong ples Wamparlong Morobe provins.Bombert em i wanpelalong ol ami man i kamlong PNG aninit longPasifik Patnasip Pro-grem we i save ron 5-pelamun i go long ol kantriolsem Tonga, Vanuatu,Papua Niugini, Timor-Lestena Federetet Stets bilongMaikronesia. Poto: US AirForceTech. Sgt. Tony Tolley

Page 2: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

P2 Wantok Me 26 - Jun 1, 2011 nius

I kam long pes 1Tasol Dokta Webster i tokaut

strong olsem dispela bikpelaK125 milien dinau em gavmanbai kisim long NASFAN em olliklik manmeri bai bekim long bi-hain wantaim intares na dispelai no gutpela.Em i tok sapos kain invesmen

i kamap em bai lukim Stet okantri i lusim bikpela mani longpeim bek intares, na mani longpeim intares em bai kam longtakis ol pipel bilong PNG i peim.Dispela ol mani em gavman iken yusim long gutpela rot longkamapim divelopmen, tasol olbai yusim long bekim bek dinaugavman i kamapim long kisimdinau long NASFAN.

Insait long pepa bilong emDokta Webster i tok klia olsemtaim gavman i kisim dinau nayusim aninit long SoverenKomyuniti Infrastraksa Bils em iasua na na i mekim autsait longlo bilong palamen. Moa long entu dispela samting i brukimdemokresi lo na i brukim lo tuinsait long Pablik FainensMenesmen Ekt.Long stat bilong mun Februari

2011, ol midia o niuspela ripot ibin kamap taim Gavana bilongIs Nu Briten, i tokaut olsemKokopo distrik edministresin iredi long kisim K125 milien ikam long NASFAN aninit longSoverin Komuniniti InfrastraktaTreseri Bils. Gavana i tingting

planti bikos rot long kisim olsamting long wokim wok na rotlong yusim mani em i go stretna i kamap autsait long wanemrot long bihainim olsem Is NuBriten Provinsal Tendas Komiti.Bihain long dispela Fainens

Minista na Tresera i bin tokolsem dispela Projek i bihain lona em orait bikos Gavman ikamapim Soverin Treseri Bilsolsem rot long kamapim moamani bilong ol komyuniti divel-opmen projek.Tasol Dokta Webster i tokaut

olsem moa toktok na miting imas kamap long lukim olsemwanem rot dispela projek i bi-hain long kisim mani i stret onogat.

Kokopo projek brukim loa - NRI

Ol namba wanPNG sisenalwoka go longAustralia

NAMBA wan grup bilong PNGhusat bai go wok olsem Pasi-fik Sisinel Woka Pailot Skim(PSWPS) i go long Australialong Mande dispela wok.Dispela 10-pela woka bai stap

long Robinvale, Victoria insaitlong 4-pela mun we ol bai woklong katim na stretim ol almondiwai.Hai Komisina bilong Australia,

Ian Kemish, i givim tok amamaslong ol dispela lain wokas bihainlong ol i kisim trening pastaimlong ol i kalap long balus. Em itok em i amamas olsem PNGnau i insait long dispela skim webai lukim ol i traim pastaim.“Bikpela samting em yupela

bai stap olsem ol gutpela sitizenbilong Robinvale em ples yupelabai stap long en. Gutpela samt-ing em PNG i gat strongpelapasin long stap wantaim longkomyuniti na mi laik lukim olsemyupela i stap gut na wok bungwantaim na amamas,” em i tok.Mista Kemish i tok dispela 10-

pela lain mas amamas olsem olnamba wan lain tru we ol i

makim ol namel long tausen olarapela lain husat i aplai. Em itokim ol long wok hat na kisimgutpela helpim we dispela skimbai i givim.Em i tokim ol wok lain ya

olsem ol i mas lainim gut wok,na hamas mani ol i kisim longAustralia em ol mas yusim gutlong kamapim sampela gutpelawok bilong ol yet bihain wantaimfemili na komyuniti bilong ol.Mista Kemish i tok tu olsem

sapos ol dispela wok lain bilongPNG i mekim gutpela wok, ol iken opim dua long ol arapelalain bilong PNG long go daun nawok long bihain.Dispela skim em long

kamapim ekonomik divelopmenlong sait long givim wok nagivim mani na givim save longmekim wok long lain i kam longol kantri olsem PNG, Vanuatu,Kiribati na Tonga. Wok progremya bai pinis long namel bilong2012.Gavman bilong Australia long

nau yet i tingting long mekimolsem dispela skim i ken stapoltaim.

PNGSDP na ol patna helpimSen Peter’s SekonderiSUMATIN bilong Pater Peter Fa-tima Sekonderi skul long Banz, Ji-waka provins inap mekim gut wokbilongol yusimol nupela teknoloji natok tenkyu i go long PNG Sas-tenebol Divelopmen (PNGSDP),Hagen Katolik Asdaiosis, skul yet,Gren Sif na Praim Minista, SeMichael Somare na IT kompani,Daltron.Wantaim sapot bilong ol patna

antap, projek bilong bildim tupelakompyuta leb na putim 80 nupelakompyuta long ol bilong ol sumatinna ol tisa long yusim i bin kamap nalong laswikFraide, ol binwokim lon-sing long em.

Nem bilong tupela kompyuta lebem ol i givim long nau i dai siniastetsmannapastaimdairekta bilongPNGSDP, Se Ebia Olewale husat ibin mekim bikpela kontribusen i golong Edukesen sekta long kantri.Em bin kostim K250,000 long

sanapim dispela projek na putim 80nupela kompyuta i go insait long emwe PNGSD, Katolik Asdaiosis, skulna ol narapela projek patna i binbungimmani long kamapim.Long sotpela seremoni bilong lon-

simprojek, PaterClementPapa, emsiaman bilong skul i bin autim toktenkyu i go longol projek patna longsapotim na mekim kamap samting

bai helpim ol sumatin gut tru.“Long yu PNGSDP, mipela i luk-

save long gutpela komitmen bilongyu long ol pipel bilong dispela kantrina moa yet, long kamapim gut laipbilong ol. Long yupela ol sumatin,dispela em i bikpela samting baikamapim bikpela divelopmen,”Pater Clement i bin tok.Lawrece Stephens em Progrem

Menesa bilong Komyuniti na SoselInvesmen Progrem i bin tokPNGDP i bin harim askim bilongpastaim IT tisa, John Kantz na As-bisopDouglasYoung husat i bin tokstrong olsem skul i mas gat olkompyuta long IT klas bilong em.

KISIM BIKPELA HELPIM: Ol laki sumatin long wanpela long ol kompyuta leb. Poto: Richard Kelebi

Planti Palamen memba no kamap long Fraide bungHAUS Palamen long las wikFraide i no bin gat planti membana long namba wan taim, olsinia minista i no bin stap longsia bilong ol long fran hap.Olsem na ol lain long Opo-

sisen na sampela long gavmansait i no bin amamas na ol i

autim wari billong ol long watpona planti ol sinia gavman min-ista i no bin stap long sindaunbilong Palamen long dispelabung na harim ol wari bilong olPalamen memba na wokim di-sisen long ol samting we pipelna kantri i laikim long en.

Abau memba Se Puka Temuna Lae memba, Bart Philemon ibin tok em i bikpela sem long13-pela gavman minista tasol ikam long palamen bung taim 33minista olgeta i sapos long stap.Na ol fron sia i no bin gat lainlong ol.

Aigiru egensim kasino long PNGSAUTEN Hailans Gavana Ander-son Aigiru i egensim kasino obikpela hotel we ol save wokim olkain kain pilai amamas long enlong kantri na em i singaut long ol

sios lida na ol narapela lida longwokim strongpela toktok egens i golong gavman long dispela samting.Nau yet, ol i wok long bildim bikpelakasino long 4 mail, Boroko i stap.

Mista Aigiru i tok nesenel gav-man i rong lo g tok oraitim kasinolong PNG bikos em bai kamapimmoa sosel na famili hevi longkantri.

Page 3: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

Mei 26 - Jun 1, 2011 Wantok P3nius

Soim NADP mani ripot long palamen – MPJames Kila i raitim

PLANTI askim na tok-pait i binkamap long palamen longwanem rot mani aninit longNesenel Agrikalsa DivelopmenPlen (NADP) i bin go aut.Memba bilong Finsafen,Theodore Zurenuoc, long taimpalamen I sindaun long las wikFraide i askim Minista bilong Ne-senel Plening, PaulTiensteinolsem moabeta wanpela autsaitlain i mas kamapim wok paini-maut i go insait long mani we ibin go long NADP na wanem rot

tru mani ol lain i yusim.Mista Zurenuoc i tok wanpelawanpela ekstenal odita (odita aut-sait) i mas mekim ripot na givimlong palamen long glasim saposmani i bihainim stretpela rot onogat.Mista Zurenuoc i tok planti kainkain toktok na tingting nogut istap long wanem rot dispelaNADP mani gavman i putim igo olsem wanem tru.Mista Tiensten long bekimaskim bilong Mista Zurenuoc i tokolsem Ministri bilongAgrikalsa naLaipstok o DAL i mas bekim dis-

pela ol askim long wanem rot trudispela ol mani bilong NADP igoaut. Dispela em bikos long yia2008 taim gavman i bin tok oraitlong givim mani long dispela, olmani ya em K100 milien I bin golong NADP. Na DAL i givim tokorait long wanem rot dispela olmani i go aut.Em i tok klia tu olsem longnamba wan yia taim gavman igivim tok orait long NADP, olgetamani i go long DAL long men-esim.Bihain long dispela namba wanyia gavman i givim wok i go long

Nesenel Plening Dipatmen, tasolsampela mani bilong dispela emK20 milien i go long Nesenel Di-velopmen Benk na arapela hapmani em K89 milien i stap longhan Nesenel Plening we ol i tilimi go long olgeta MP long yusimlong kamapim ol agriksala divel-opmen wok long ilektoret bilongol.Mista Tiensten i tok wanem rotmani Nesenel Plening i yusim emi redi long putim long ripot na-givim long palamen.Memba bilong Mosbi Not Is,Andrew Mald i bin askim kwesten

tu long Mista Tiensten longwanem wok I kamap long K100milien bilong NADP mani we i golong helpim ol bikpela kakao nakopi plentesin long kantri we ipundaun long pastaim.Mista Tiensten i tok em i bin goraun long Westen Hailans na iluksave olsem sampela long olbikpela plentesin we mani i golong karimaut wok divelopmen ikamap orait.Mista Mald i tok moabata i masgat ripot long wanem rot NADPmani i go long helpim ol dispelaplentesin em ol i mas putim longpalamen na olgeta lain i massave.

NRI wok-painimaut sapotim gavman long stopim SABLWOK painimaut bilong Nesenel Risets In-stitiut (NRI) i sapotim posisen bilong gav-man long stopim Spesel Agrikalsa BisnisLis (SABL) long go het.Dispela stop em long givim taim longwok painimaut i go wanem kain gutpela roti stap long stretim ol hevi insait long rotlong givim SABL.NRI i bin tokaut long dispela long aste(Trinde) long Mosbi olsem bihain long gav-man i tokaut long wok painimaut bilong en,NRI bai karimaut wanpela kain kes stadi, oglasim wanpela SABL projek na glasimwanem ol rot ol lain i bihainim na sapos oldispela rot i bihainim stret lo o nogat. Dis-pela bai helpim ol lain long PNG long savegut long wanem samting i ken kamap bi-hain.NRI i tokaut olsem em i ples klia olsem igat hevi i stap long sampela ol bikpela eriainsait long ripot. Namba wan long en emlong sait long luksave olsem husat em olpapagraun, na wanem olsem wanem tru oli mekim disisen, na husat ol i makim ollong holim ofis wok na toktok na makim ol,na olsem wanem tru ol bai yusim mani ol i

kisim long sait bilong lisim graun bilong ol.Namba tu hevi i stap long wanem rot olgraun ol i makim long SABL em ol i kisim,mak ol i putim kamap na i rejiista long en.Na namba tri em taim long givim lis i golong ol divelopa bihainim mak bilong graunem divelopmen bai kamap long en.NRI i laik tokaut olsem Gavman i tok-orait long tupela bikpela lo o lejislesin long2009 em long Inkoporeted Len Grup Ektna Len Rejistresin Ekt. Dispela tupelalejislesin em ol i kamapim insait long LenDivelopmen Progrem bilong gavman nawok bilong en em long glasim ol hevi we istap i stap long ripot antap.NRI i tok dispela tupelo Ekt o lo i no inapwok bikos ILG Ekt i no kisim kisim tok-oraityet long Spika na kuskus (clerk) bilongPalamen.Olsem na NRI i askim olsem wok bilongsainim ILG Ekt i mas kamap hariap na woki mas kamap long givim sans long ol papa-graun long divelopim graun bilong ol, tasolol i mas luksave tu long wane mol hevi istap na abrusim long lukim gutpela edmin-istresin bilong SABL bilong ol.

Friwe tambu long ol bikpela kar – Yakasa…Polis bai rausim ol bikpela kar inap tambu i kamap loaOLTREFIK loa enfosmen opisa bai rausimol bikpela kar long Poreporena friwe rot wei ron go daun long bikpela maunten ol ikolim Bens Pik (Burns Peak).Ekting Deputi Polis Komisina na Sif ovOperesens, Fred Yakasa, i tok olsem dis-pela disisen i kamap bihain long narapelabikpela kar i bungim birua na kapsait long

Tunde nait, klostu tru long het opis bilongpolis.I nogat wanpela man i lusim laip bilongen long dispela rot birua, tasol sampela dei go pinis, tupela man i dai taim wanpelabikpela kar i bin bungim birua i go daunlong dispela sap maunten.I gat planti arapela rot birua i kamap longol bikpela kar long dispela maunten, na

kona i stap daunbilo i kisim nem “Dead-man’s Corner” o kona bilong ol daiman.Mista Yakasa i tok dispela maunten i saptumas, na ol bikpela kar i noken karimbikpela kago i go kam long en.Em i tok klia olsem ol trefik opisa bai gowok long Konedobu raunabaut na Hoholaraunabaut long stiaim ol bikpela kar inoken ron i go long friwe, inap narapela rot

i op long ol i bihainim.I gat luksave tu i stap long ol i masanapim wanpela bris long Hohola friwesait bihainim planti manmeri i lusim laip blong ol long dispela hap.Em i tok dispela senis bai givim hevi longsampela ol bikpela kar kampani, tasol olaip bilong ol manmeri i bikpela samtingmoa long tingim.

Page 4: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

P4 Wantok Me 26 - Jun 1, 2011 nius

Wanpela femili bilong diwai sikauem ol I kolim Grey Dorkopsis.Poto: Steven Gimbo (WWF)

Airlines PNG statim ron bilong balus igo long Madang na hailansAIRLINES PNG balus kampanibai statim ron bilong en i go longMadang na hailens rijon stat longJun 14 long dispela yia.Insait long wanpela ripot i kam

long kampani, ol i tok AirlinesPNG i mekim gutpela mani longyia 2020 na gutpela invesmenlong ol balus bilong en i givim emgutpela posisen nau longkaramapim ron bilong en i golong Madang na ol ples insaitlong hailens rijon.

Madang bai lukim balus bilongAirlines PNG i bringim sevis i golong hap olgeta de wantaimkoneksin long Lae i go olsemlong Mosbi. Dispela ron bilongbalus i kamap bihain long rikweso askim i kam long ol lokal bisnisna ol bisnisman long sapotimkomesal wok bilong ol.Dispela ol sevis long wan wan

de bai givim gutpela sans tru longol lain manmeri bilong Madangdaun long raun i go long ol ara-

pela senta long PNG.Sif Eksekutiv Ofisa bilong Air-

lines PNG, Gary Toomey i tok dis-pela komyuniti olsem Madang iwok long gro na i nidim moabalus sevis long strongim wokbisnis na ekonomi bilong en.Em i tok ol senta long Hailans

rijon bai kisim tu ol gutpela sevisi kam long Airlines PNg longhelpim ol lain husat i save laikimbalus sevis.Ol ron bilong balus sevis bai i

go olsem: Sevis bilong hailansrijon bai go long Mt Hagen longMosti inap olsem 12-pela wik.Balus bai go olgeta de long Darulong Mosbi, na bai i lukim gobalus sevis i go het yet long Ki-unga na Tabubil insait long 6-pelataim long wanpela wik. Bai i gatbalus sevis tu i kamap namel longLae na Tabubil na go olsem longMt Hagen long 6 taim long wan-pela wik. Bai i gat koneksin longron bilong balus tu long Madang i

go long Goroka na Mt Hagen.Mista Toomey i tok bai gat 34-

pesen go antap long mak bilongol sit long balus long go wantaimdispela ol nupela sevis i kamap.Em i tok olsem dispela em

bikpela invesmen emAirline PNGi kamapim. Dispela invesmen emol i amamas tru long en na ol ikamapim long laik bilong ol lainbilong PNG husat i save raunlong balus long mekim wok binisolsem na ol i kamapim moa sevis.

Nationwide Microbanklonsim nupela websait

James Kila i raitim

NATIONWIDE Microbank longTunde i lonsim nupela websait bi-long en na tu i tokaut long AnnualRipot bilong en bilong yia 2010.Insait long wanpela seremoni

long Mosbi, Menesing Dairekta bi-long Nationwide Microbank, TonyWesterway i tokaut olsem dispela2010 annual ripot bilong ol i staplong ilektronik kopi na i stap longfles draiv we ol i givim long ol lainpatna bilong ollong lukim.Em i tokaut

tu olsem divel-opmen bilongwebsait bilongole m wanpelamaketing pat-ner bilong ol‘More thanMarketing’ nayu ken lusim olpes na stori istap long web-sait longwanem olprobak Nation-wide Mi-crobank igivim .Mista West-

erway i tok2010 i binwanpela yiawe benk ilukim sampelabikpela salensbikos long dispela yia ol i pinisimol wok bilong benking aplikesinwe i liklik na muv i go long bikepaloperesen wantaim moa wok longredim gut ol akaun bilong ol nawok ol i mekim wantaim netwokbilong het ofis long Mosbi.Em i tok dispela senis long wok

bilong maigresin i bin stat long2009 na i pinis long 2010 na i gatplanti hatwok i kamap tu wantaim.Bihain long dispela ol i stretim ol-geta liklik hevi na nau wok i go hetgut tru long ol akaun bilong olMista Westerway i tok long nau

yet Nationwide Microbank i saveopim samting olsem 500 akaun bi-long ol kastoma long wan wanmun. Na i luk olsem dispelanamba bai i go bikpela mia wan-taim sevis bilong ol em MobailMani o Mobail Fon Benking.

Mobail Mani bai mekim wok bilongfainensal akaun i go isi tru long olkastoma na ol manmeri i ken staptasol long wok ples o gaden namekim bisnis wantaim benk. Dis-pela em long stopim ol kastomalong sanap longpela taim long lainlong benk.Em i tok i tokaut tu olsem benk

i stat long givim aut ol Mobail Fonlong ol ejen netwok bilong en. Bi-hain long olgeta komesal tok-oraiti kamap ol bai tokaut long Mobail

Moni wok bilong ol.Narapela gutpela sevis bilong

Nationwide Microbank em ol lon odinau ol kastoma bilong en i kenkisim long baim kar.“Mipela i wok wantaim ol lain bi-

long salim kar insait long kantri namipela i givim sevis i go long ol naol kastoma bilong ol long gutpelawok bung long ofis bilong mipelalong Konedobu. Yu ken lukim olpiksa long ol posta nau i stap,”Mista Westerway i tok.Em i tok dispela prodak em

mipela i surik i go aut long wokwantaim ol wokman meri o midelklas na dispela em long strongimna mekim i go bikpela ol lon bukbilong mipela, Mista Westerway itok.Nationwide Microbank i tok

wantaim ol patna bilong en insait

long insurens indastri olsem Pa-cific MMI long maketim insurensaninit long nem Microbank Insur-ance. Aninit long wanpela ejensiagriment ol bai stat long lukluklong sampela kain rot long promo-tim maikro insurens i go long ol lik-lik manmeri o gras ruts pipel.Dispela maikro insurens em ol ikamapim long givim fainensalsekuriti i go long lain husat i savemekim liklik mani. Bikpela tingting

em long givimprodak we kosbilong em i lik-lik na ol i blipdispela MobailMani em wan-pela rot we baihelpim dispelalong kamap.Mister West-

erway i tok bi-hain long ol ibin statim wokbilong ol sam-pela yia i gpinis olsem WauM i c r o b a n k ,long nau yetNationwide Mi-crobank i givimaut long longK70 milien i golong moa long60,000 ol lainborowa o lainhusat i kisimmani.

Em i tokaut tu olsem long nauyet ol i stat lukautim mani bilong ollain husat i diposit em mani makolsem K63 milien.Mista Westerway i tok olsem ol

i painimaut olsem insait long PNGsamting olsem 92-pesen ol man-meri i no save yusim ol sevis bi-long benk. i gat moa maket i staplong helpim ol manmeri long kisimsevis.Em i tokaut tu olsem bihain long

bod miting bilong ol long Tunde, oli amamas long tokaut olsem benki ron gut tru na i stap strong wan-taim gutpela bod na menesmenna ol wokman meri.Em i givim bikpela tok tenkyu i

go long ol patna bilong benk husati laikim wok bilong ol na go hetlong helpim ol.

WEBSAIT: Menesing Dairekta bilong Nationwide Microbank, Tony Westaway(lephan) wantaim bod siaman bilong Nationwide Microbank, Ray Clark i lukluklong nupela websait bilong kampani. Poto: Nicky Bernard.

Ekspo em taimbilong opim bisnis

TAIM bilong ekspo so i kamap, em i taim bilong ol bisnis long soim trutru wok bilong ol.Las wik i lukim wanpela bikpela ekspo so i kamap we ISAS Limited, i

kamapim.ISAS Limited em i wanpela grup kampani save wok long sait bilong

sefti. Ol han kampani bilong en em Sika Fire, Green Fresh, PNG T-Shirts na sampela liklik bisnis we olgeta i kam aninit tasol long mamanem ISAS.Sefti ekspo bilong ISAS i pulim planti arapela kampani olsem Brian

Bell, Conexions, Colgate Palmolive, Century 21 na ol arapela.Wanpela kampani i stap long soim ol sevis bilong en, em SPECTRA

Limited. Sales Menesa Kevin wantaim wanwok bilong em i sanap longfran bilong olgeta sefti wok samting.

Poto: Nicky Bernard.

Kopi bilong maunten paia i swit moaROBASTA kopi ol i planim antap

long wesan bilong maunten paia longIs Nu Briten i kamap gut tru.Teis bilong em i kamap gut na

abrusim mak bilong ol arapela kopi oli planim long Papua Niugini, na i gatstrong long apim prais bilong kopilong wol maket.Bosmeri bilong kopi kwaliti kontrol

long Lae, Rose Romalus, i tokautlong ol kopi fama long Toma ENBKopi Asosiesen olsem kopi ol i planimlong Is Nu Briten i gat teis, na praisbilong em long wol bai go antap.Long wankain taim, Bosman bilong

Kopi Growas Asosiesen long Is NuBriten, Chris Malaibe, na Siaman bi-long ENB Liklik Blok Kopi Holda,John Kapia Wartovo i tokaut olsem

planti growa long Is Nu Briten i nosave gut long rot bilong groim nalukautim kopi.Tupela man ya i tok ol fama i nidim

trening long lukautim kopi bilong olbai ol i ken lukautim sindaun bilongol. Moa yet, tupela man ya i tok kopii ken kisim gutpela mani i kam long olfama, we mak bilong en i winimkakao na kopra.Malaibe i tokaut olsem i mobeta ol

liklik fama i mas kisim trening longlukautim kopi na sindaun bilong ol.Em i tok planti growa i paul na

planim Robasta na arabika kopi wan-taim long wanpela gaden, na dispelabai daunim kwaliti bilong kopi.

- Michael Novingu i raitim

Page 5: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

Me 26 - Jun 1, 2011 Wantok P5sabina

Sapos yu gat laik long ridim dispela kolum, nau yu ken salim tok amamas, komplen, o toksave long ol arapelahait wok i kam long Sabina long email: [email protected]

Em tasol pasin politikslong Papua Niugini Olgeta Provinsal Sensus Kodineta (PCC) i

kisim tok strongim long pinisim Woklot Fomesenna Operesenal Baset estimet na givim kwik i golong Nesenel Statistikal Opis (National StatisticalOffice o NSO) pastaim long narapela bikpela haptrening i go het.Gutpela trening bilong olgeta level wokman,

long operesens, supavaisari na intaviu level emi bikpela samting long kamapim gut wok sensus.Namba wan hap bilong trening bai bungim ol

provinsal mausman long Pot Mosbi inap longwanpela wik, stat long Me 30.Bihain, bai ol i go bek long o provins bilong ol

na givim trening bilong sensus wokman long LLGlevel, na long laspela hap bai trening bilong ol in-taviua na supavaisa, ol fran lain wokman husatkamap pesmanmeri bilong wok sensus i go longol hauslain na pipel long kantri.Ol PCC i kisim strongpela toktok long “rikrutim

ol savemanmeri” olsem ol lain intaviua o lainhusat bai askim, bai wok sensus i pinis long taimstret, na kaikai bilong dispela wok bai hai kwalitiwok.Ol baset bilong olgeta provinsal level trening i

karamapim tupela nupela provins bilong Hela naJiwaka, na wanwan ol PCC bai givim.Ol i kisim tok luksave tu long tupela kain PCC

woksop, namba wan long Goroka na narapelalong Pot Mosbi, long toktok long wok i go hetlong Sensus.Deputi Sensus Dairekta, Boe Douna i tok

strong long wok long Wok Lot Fomesen na Op-eresenal baset i pinis gut long redio long MilenBe provins long Fraide.“Olgeta samting bai bihainim baset, olsem na

wanem mani i kam insait, bai bihainim baset olyet (ol PCC) i makim long ol kostim bilong wok,”Mista Douna i tokaut long Yumi FM.Mista Douna i bin stap longAlotau wantaim sia-

man bilong Sensus Pablisiti Komiti, Paulias Kornina Hetman bilong Sensus Midia Yunit, PeterMaime.Tim i bin go long hap olsem hap bilong wan-

pela redio Rot So long kamapim moa awenes,apdetim pablik long wok redi bilong sensus, natoktok tu long ol wok administresen wantaimMilen Be Provinsal Sensus Stiaring Komiti(MCSC).Siaman bilong PCSC, na Deputi Provinsal Ad-

ministreta, George Kila, i tok kwik taim tilim bi-long ol operesenal mani i go long ol provins embikpela samting long lukim Sensus i kamap gut.“Em i bikpela samting bikos las yia we ol tok

promis i kamap, tasol i nogat mani i bihainim, nadispela i daunim bilip bilong ol pipel bilong yumilong kamapim dispela (sensus long dispela yia),”Mista Kila i tok.Em i tok moa, “Askim bilong mi long NSO em

long harim na salim ol mani i kam long SensusKodineta bai em i ken muv long wok, na peim olsevis em i nidim long mekim wok.”Mista Douna i tokim Milen Be na planti arapela

provins olsem em i mekim wankain askim i golong Fainens na Tresari, na ol bai stretim kwikbai olgeta PCC i ken salim ol Wok Lot Fomesenna Operesenal Baset bilong ol i go long NSO.Bipo tok orait long sapot i kam long Nesenel

Gavman i kam long Minista bilong Nesenel Plen-ing na Distrik Divelopmen, Paul Tiensten.Taim em i pasim namba tu PCC woksop long

Pot Mosbi long Me 10, Mista Tiensen i tok, “So-mare Abal gavman bai givim olgeta mani longdispela sensus, na mipela i bilip long mekim dis-pela bikpela nesenel projek i kamap gut.”Mista Tiensten i tokim ol PCC olsem, “Nesenel

gavman i save tok strong pinis olsem em baisanap wantaim yu taim yu kirapim dispela woklong go pas long sensus insait long wan wan plesbilong yupela. Olgeta provinsal administresen imas givim yu olgeta sapot yu nidim.”Nesenel Gavman i skelim K66 milian bilong

2011 Nesenel Populesen na Hausing Sensus.Em bai kamap long 11 i go inap 17 Julai.

“Kaunim mi na Wokim plen bilong mi”

PASIN bilong gridi long samting, igat arere bilong en. Dispela arere bi-long en i stap long samting yu gridilong en, bikos em i ken pinis. Nataim em i pinis, dispela pasin bilonggridi i ken senis i go kamap pasin bi-long mangal, na taim pasin bilongmangal i nogat samting bilong in-apim, em i ken kamap pasin kro-spait. Olsem na pasin gridi, mangalna krospait, em ol wan wan level bi-long wanpela samting tasol, pasinbilong laikim samting inap yu kisim.Lukluk i go long Nesenel Alaiens

Pati, na ol dispela joki man mipela binglasim las wik.Yu bai ting olsem long bihainim gut

ron bilong wok pati, bikpela luksave baisindaun bilong pati, na sans bilong eminsait long nesenel ileksen we baikamap neks yia.Tasol bikpela askim nau i olsem: Dis-

pela luksave i stap tu insait long bikpelaresis bilong kisim dispela bikpela sia bi-long praim minista, o nogat?Ol i save tok olsem strong bilong

wanpela bikpela samting, i stap insaitlong strong bilong wan wan liklik samt-ing i kamapim dispela bikpela samting.Olsem na sapos wan wan long ol dis-

pela liklik samting i nogat strong, embai kamap ples klia long mak bilongbikpela samting long karim hevi.Em nau, mipela i askim: Mak bilong

Nesenel Alaiens pati long sanap agen-sim presa o hevi long insait na ausaitwantaim inap olsem wanem tru?Laspela taim Oposisen i traim long

rausim Sir Michael, Nesenel AlaiensPati i bruk olsem dispela kiau HamtiDamti i pundaun long wol na bruk ol-geta.Oposisen i no mekim wanpela

bikpela samting long pulim NA i go in-sait long trep bilong en. Kaikai bilongdispela pait i lukim Dokta Puka Temu,dispela lida bilong Papua, i lusimbikpela posisen bilong em olsemDeputi Praim Minista na, wantaim sempasin, em i risain olsem memba bilongNesenel Alaiens.Na narapela bikpela lus bilong pati

em pundaun bilong Belden Namah,husat i bin holim wok minista i bosim oldiwai. Na bihain, olgeta arapela insaitlong ol gavman bek bens i lus i go nahait long tudak.Ol lain olsem Timothy Bonga, Arnold

Amet, na Ano Pala i stonpes tasololsem nogat wanpela samting i kamap.Tasol long buk bilong Namah, ol dis-pela lain em ol laspela lain tru, olsem olsotpela lain i save tanim skin klostuklostu.Traim bilong Oposisen em i bikpela

tes tru long sekim sapos NA i kenstrongim sanap bilong em olsem wan-pela bikpela fos insait long gavman.Tasol kain pasin bilong pati, nau i

soim klia olsem NA em i wanpela patiwe em i wanpela bung bilong kain kainlaikim, wankain olsem ol kain kain pesi pulap insait long pati. Dispela i mekimmipela i askim: I gat wanpela astingtingi stap we i ken holim strong pati?Sore tumas, bekim long dispela

askim em i “NOGATTRU”. I nogat wan-pela bikpela astingting i holim pati wan-taim. Taim ol i bungim wanpela kainsalens, na taim pati i mas soim strongbilong en, em i no bin sanap strong.Bikpela bekim, em olsem laik bilongwan wan politisen long pati na laik bi-long stretim ol yet i wok bikpela moa

long laik na sindaun bilong pati.Wanpela as tasol i wok strongim NA

i stap yet olsem pati, na i wok soimpiksa olsem em i wanpela strongpelapolitikal ogenaisesen, em i gridi pasinbilong wan wan pati memba husat iwok yusim pati olsem wanpela step bi-long kalap i go antap long mobetasamting bilong ol yet, na long sait bi-long politiks, na ekonomik sindaun tu.Bikpela het tok i wok kamap olsem:

“Mi pastaim, na pati bihain”. Olsem naol kain kain man i stap insait long pati ino inap long painim wanpela astingtinglong sanap na bekim salens bilongOposisen, husat i wok long isi isi nadaunim strong bilong NA.Long fran, em Sir Michael Somare,

husat i yusim pati olsem wanpela karlong kisim em i kam bek long pawa bi-hain long taim em i stap long PanguPati.Bipo, het tok bilong pati i olsem:

“Pangu Save Rot”.Na taim Chief yet i bin ronawe, het

tok i senis go long: “Pangu Painim Rot”.Na nau, i mas kamap pinis olsem:

“Pangu Faul Long Rot”.Nau i gat bikpela tokwin i raun olsem

Chris Haiveta i wok long mas gen longkisim bek “Nem” bilong en, tasol longwankain taim, Chief i wok tingting longmekim bikpela politikal kalapkalap naapimArthur Somare i go antap na pun-daun long sia bilong Pangu stret, olsemtru taim Moses i bin pundaun long tu-pela han bilong pikinni meri bilong fero,husat i karim em i go antap olsem nu-pela praim minister.Turangu Pangu! Ating nau em i mas

olsem wanpela pamuk meri husat igivim sevis, tasol i no kisim pe long en.I olsem olgeta kastoma bilong en i wokkam na kisim sevis long dinau tasol.Chief i save olsem Arthur, olsem

pikinini hos, donki o poni, o wanem kainnem yu laik givim em, i no inap gatsans wantaim ol lain NA i stap nau yet.Yu save harim wanpela kain tok

olsem: “I nogat bilip namel long ol stil-man”?Ating yu mas lukim i kamap pinislong ol kain muvi piksa olsem “TreasureIsland”.Turangu lapun Long John Silva i

nogat man moa long stap wantaim. Empisin i save toktok na kebin boi, JimHawkins tasol i stap. Olgeta gutpelaporoman bilong em i tanim na lusim empinis.Yu bai ting olsem i gat inap tresa i

stap long inapim olgeta lain tenpelataim olgeta. Tasol nogat. I no samtingbilong mak bilong hamas yu kisim.Long pasin gridi, pasin bilong bungimbungim samting na amamas ol i pilimtaim ol i mekim olsem.Em i pasin bilong kisim na holim

samting bai yu pilim orait. Narapela saitbilong en em long gat na holim samtingtasol i no bilong yu. Tasol long dispelawol we yumi save laik holim strongsamting, dispela bilip i no bihainim

pasin bilong mipela long kisim nabungim samting bai mipela i ken ama-mas olsemmipela i gat biknem long en.Olsem tasol, insait long dispela laip

sekas, i no pani man o man i save plaina kalap i go kam antap long graun iwok pilai i stap. Luksave we i abrus istap long spid sekas i wok mekim woktaim mipela i wok opim bel bilongmipela yet long painim olgeta samtingmipela i ken painim insait long laip bi-long yumi wan wan, tasol yumi no inaplong kisim.Em i wankain olsem dispela buk bi-

long olgeta save yumi save hatwoklong painim long wan wan laip bilongyumi. Tasol taim yumi painim dispelabuk, na yumi opim, yumi painim olsembuk i emti na insait em wanpela bikpelamira o glas. Em nau, bai yumi pasimbuk na painim yet dispela buk bikosyumi ting yumi asua long dispela bukyumi painim pinis.Tasol yumi go bek long dispela pilai

politiks bilong NA. Yumi mas lukluk longwanem samting Chris i laikim, nawanem samting Arthur i laikim.Chris i laik amamasim Chief wantaim

save bilong em long kirapim hevi longol lain i save sapotim em, naArthur, emi no wari wanem rot em mas bihainim.Sapos em i ken pundaun klostu tru longsia bilong praim minista, em bai orait.Long Chris yet, em i no wari long

lusim wanpela samting. Sapos em ipundaun long baksait bilong em longstrongpela graun o graun malumalu,em bai kirap na wokabaut tasol.Wankain olsem Oposisen i mekim taimTemu i pundaun. Arthur bai lus tru.Tasol nau i gat tok olsem Arthur i woklong soim nem bilong en we ating baiem i pulim sapot liklik. Nau i stap yetolsem 50-50 long tupela, tasol em i woklaik pundaun i go long sait bilongArthur.Sapos dispela i kamap, bai NA i

kamap olsem wanpela lapun hos bilongwok, we olgeta liklik parasait i wok longkaikai long dispela enimal i kalappainim ples, tasol i nogat gutpela graunbilong ol long pundaun long en.Patrick Pruaitch, em nau ol i wok

tokim em stret olsem Momase blok bi-long NA i wok rereim em long makimrijen long dispela namba wan sia. Tasolem i karim hevi long pait wantaim olsatan bilong Ombudsman Komisen,nogat? Yes, i tru olsem lek bilong em ibagarap, tasol em i no wanpela samt-ing?Sapos em i ken wokabaut long bel i

go long hom bes, em i fitman long pilaipolitiks.Noken wari long rot wanpela i bi-

hainim long kamap long dispela sia;samting tru em sapos yu mekim samt-ing long olgeta kain save bilong yu nakamap long dispela mak.Na yu mas smail wantaim na mekim!Em tasol politisen bilong yu wantaim

ol bikbel pablik sevan bilong em.Politiks long PNG i gat ol gutpela bi-

long en, maski em bilong sotpela taimtasol, na i no tru tru samting.Bikpela samting em pasin gridi, pasin

mangal, na pasin krospait. Olgeta dis-pela pasin i kisim strong na kamap plesklia long pasin bilong dring spak, pilaipokis na pasin pamuk.Inap bikpela i sevim mipela olgeta

long ol lida bilong yumi.

Operesens Baset

Page 6: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

P6 Wantok Me 26 - Jun 1, 2011 sabina

GREED has its limits. It is limited byits subject matter in the sense thatit may be exhausted. Upon exhaus-tion greed may be transformed tolust and where lust remains unful-filled, it may turn into aggression.Thus, greed, lust and aggressionare phases of one and the samephenomenon, namely, a perversionof the senses.Take a look at the National Alliance

Party and the jockeys we spoke aboutin this column last week.One would think that in the normal

course of events, the determining fac-tor should be the interest of the partyas a whole and how it should fare inthe coming national elections. But thebig question is: Does this considera-tion matter in the latest scramble forthe leading jockey’s job?It is said that the strength of the

whole lies in the capacity of the indi-vidual units that make up the whole.Thus, where the units are weak andfeeble, it will show in the capacity ofthe whole to stand up against pres-sure.So that leads us to ask: What is the

capacity of the National Alliance tostand up against pressure from bothwithin and without?In the last attempt from the Opposi-

tion to topple Sir Michael, the NationalAlliance Party crumbled like HumptyDumpty who fell off the Wall. The Op-position did nothing ingenious to getthe NA falling into their trap. The after-math of that scuffle was that Dr PukaTemu, the Papuan Leader of NA losthis high position of the Deputy PrimeMinister and, in shame, resigned as amember of the National Alliance. Andthe other significant loss was the de-mise of Belden Nemah, the then Min-ister for Forests. And then others inthe government back benches movedaway into oblivion. And people likeTimothy Bonga, Arnold Amet and AnoPala kept a straight face like nothinghappened except that in Namah’sBook, they are a bunch of low castemidget hypos.That attack by the Opposition was

the test to determine if NAwould standits ground as the main force in govern-ment. From the way the party con-ducted itself, it is now obvious that theNA is a party of conglomerate of di-verse interests, as diverse as the indi-vidual members that make up theparty. This leads us to ask: Is there acommon ground that has the unifyingforce to hold the party together?Unfortunately, our response to the

above question is “NIL”. There is nocommon denominator to hold the partytogether. When faced with an occa-sion whereby the party should show asense of solidarity, it does not standup. The obvious answer is that individ-

ual political and personal interests faroutweigh the impersonal party inter-ests.The only reason why the NA exists,

and appears to give the impressionthat it is a solid political organization,is the greed by the individual partymembers using the party as a step-ping stone to further personal, politicaland economic interests.The governingmotto appears to be: “Me first andparty behind”. Thus, the diverse per-sonalities cannot find common groundto fight off the Opposition chippingaway the NA at its core.At the forefront is Sir Michael So-

mare, who has used the party as a ve-hicle to chart his personal advanceback to power from the days of thePangu Party.The motto then was: “Pangu Save

Rot”.And by the time the Chief fled, the

motto was: “Pangu Painin Rot”.And now it must be something like,

“Pangu Faul Long Rot”.But the rumour now is that with

Chris Haiveta on the march back to re-take “Rome” as it were, The Chief wasthinking about doing another politicalsomersault to catapult Arthur Somareinto mid air to land in Pangu’s lap,more like the biblical Moses falling intothe Paraoh’s daughter’s arms, to riseto stardom as the next Prime Minister.Poor, Pangu! It must now feel like a

whore who does not get paid for theservices rendered. It is as if every cus-tomer is doing it on credit. The sneakyold Chief knows that Arthur the calf,mule or pony, whatever you want tocall him, does not stand a chance withthe current make up of the NA. Everheard of the saying: “There is no loy-alty among thieves”? You must haveseen it enacted in adventure movieslike “Treasure Island”. The only soulspoor old Long John Silver had for“company” was his talking parrot andthe cabin boy, Jim Hawkins, whilst hislong trusted mates turned on him.You would think that there was

enough treasure to go around and lastat least 10 servings, but did that mat-ter? No, it is not the quantity that mat-ters where greed and lust may turninto aggression. What matters is theact of “hording” and the sensation de-rived from that. It is ownership chained

with attachment and gratification of thesenses associated with that. The op-posite virtue is ownership without at-tachment, but in this world ofmaterialism, the soul quality of detach-ment runs counter to our life longquest for wealth creation and buildingof false symbols based on our acquisi-tions.Thus, the catch in this life long cir-

cus is not the comedian or the acrobatdoing his rounds. The farce is in the in-tensity with which the circus winds it-self as we lay bare our very souls insearch of that which diminishes uponour reach or grasp. It is rather like thatbook of knowledge that we search forin our individual lifetimes and when wefinally come face to face with it, weopen it only to find out that it is anempty book with a life sized mirror in it.We then close it and continue thesearch as if we have stumbled uponthe wrong book.But getting back to this cat and

mouse game is what Chris wants forhimself compared to what the Chiefwants for Arthur. Whilst Chris wants totap in on the Chief’s personal charmand genius for making mischief forthose who support him, Arthur doesnot care how he gets there, providedthat he lands within feet from the posi-tion of the Prime Minister.For Chris, he has nothing to lose. If

he lands on his backside on hard orsoft soil, he will walk away unscathedlike the Opposition did in the Temu fi-asco. It is Arthur who may lose, butagain, Arthur is taking a gamble whichmay work out in his favour, with theodds being even at 50/50 but slightlytilting in his favour.If the above case scenario unfolds,

then the NA will be abandoned like anold work horse and all the parasitescurrently feeding off the animal maybe leaping for safety, except that thereare no safer grounds within sight.Patrick Pruaitch is now being told

openly that he is being groomed bythe Momase Block to take the reignsfor the region as their favourite jockey.But is he not limping from the tussle

with the devils in the OmbudsmanCommission? Yes, he may be limping,but what does that matter? If he cancrawl to home base on his backside,that is considered political success inthis jurisdiction.What matters is not how one gets

there; what in fact matters is that onegets there either by hook or by crook.And of course, with a straight face!And that is your politician and his

pot-bellied bureaucrats.Politics in PNG has its rewards,

however, temporary, fleeting or delu-sional. It is all about greed, lust andaggression, characterized by alcohol,pokies and poking.May God have mercy on us.

Such is politics inPapua Niugini

If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss.

Operational BudgetAl l the Provincial Census Coordinators (PCC) have

been urged to complete their Workload Formation and Op-erational Budget estimates and submit them quickly to theNational Statistical Office (NSO) before the next importantphase of training begins.Proper training for all levels of workers, from the oper-

ational, supervisory and interviewer level is crucial to thesuccess of the census.The first phase of training will involve Provincial repre-

sentatives in Port Moresby for about a week starting May30th.They will then return to their Provinces and conduct

training for census personnel at the LLG level through finalphase will be the training of interviewers and supervisors,the front line workers who will be actual point with house-holds and the people.PCCs have been reminded to “recruit knowledgeable

personal” as interviewers to ensure that the Census iscompleted on time and that the final outcome is of highquality.Budgets for all the Provincial level training including the

two newly created Provinces of Hela and Jiwaka are ex-pected to be submitted by respective PCCs.They were reminded of this task at two different PCC

work-shops, the first in Goroka and the other in PortMoresby, to discuss progress work on the Census.Deputy Census Director, Mr. Boe Douna re-emphasized

the importance of the speedy completion of the Work LoadFormation and Operational budgets on radio in the MilneBay Province on Friday.“Everything will be budgeted based so any money that

will come, will depend on how they (PCCs) have cost theiractivities,” Mr. Douna told listeners of Yumi FM.Mr. Douna was in Alotau with the chairman of the Cen-

sus Publicity Committee, Paulias Korni and Head of theCensus Media Unit, Peter Maime.The team went there to be part of a radio Road Show to

create more awareness, update the public on the censuspreparation work and also discuss administrative matterswith the Milne Bay Provincial Census Steering Committee(MCSC).Also speaking on the radio, the Chairman of the PCSC

and deputy Provincial Administration, Mr. George Kila,said quick release of operational funds to the Provinceswill be a key factor in the success of the Census.“It’s very crucial because of last year’s experience

where we made commitments without funding and thathas placed our people in a situation where they may nothave confidence (in the Census this year),” Mr. Kila said.He added, “My appeal to NSO is to ensure that funding

is available to the Census Coordinator so when he moves,he can pay for services rendered.Mr. Douna assured Milne Bay and many other

provinces which he had made similar calls that Financeand Treasury will facilitate this requirement as soon as theWork-Load Formation and Operational Budget proposalsare submitted by all the PCCs to NSO.An earlier assurance of the National Government’s sup-

port came from the Minister for National Planning and Dis-trict Development, Mr. Paul Tiensten.While closing the 2nd PCCsWork-shop in Port Moresby

on May 10th, Mr. Tiensten said “the Somare/Abal Govern-ment is fully funding this Census and we are committed toensure this important National Project is conducted suc-cessfully.”Mr. Tiensten further informed the PCCs, “The National

Government maintains its stance to stand by you as youtake up your positions in the forefront of the census in yourrespective locations. All Provincial Administrations mustprovide you all the support you need.”The National Government has appropriated K66 million

for the 2011 National Population and Housing Census. Itwill be conducted from the 11th – 17th of July.

“Count Me In and Plan For Me”

Page 7: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

merinius Me 26 - Jun 1, 2011 Wantok P9

Yut, Meri naFamiliwantaim

LorraineSiraba

Famili Yunitwok long bagarapPLANTI ripot i kamap long ol niuspepa longsalim ol bebi i wok long go bikpela na tu, olpikinini i stap long praimeri skul yet na ol iwokim pamuk pasin.Dispela i kamapim askim long planti lain

olsem ol papamama bilong ol dispela pikinini istap we na tu, tingting bilong planti PNG man-meri i wok long paul.Famili yunit em i as bilong sekyuriti bilong

pipel we God yet i kamapim. Baibel i toktok longfamili i groa na kamapim wanpisin na bihain,kantri i go long olgeta hap bilong wol we pikininii kisim lainim pastaim bipo em i go aut long so-saiti. Tasol nau, famili i wok long go bagarap.Famili i lusim rot we em i go long em o samt-

ing em i sapos long wokim na i sanap long en?Pastaim, famili yunit em namba wan ples weman na meri i groap na lainim ol pasin, velyu,rot bilong mekim ol samting na ol narapelasamting long stiaim man na meri long laip bi-long divelop na groa long bihain taim long ren.Taim pipel bilong PNG i mekim ol samting i no

stret, olsem salim bebi, em no gutpela bikosdispela i min olsem yumi lusim rispek o luksavebilong yumi olsem ol manmeri i gat tingting.Taim famili i lusim velyu na gutpela pasin dis-pela i min olsem ol man i putim bikpela tingtinglong ol samting bilong graun na pipel i nogatluksave long humen laip na sosaiti tu i bagarap.Dispela i no gutpela rot na em kain kain kalsa

we yumi noken larim i groa na go insait long olnupela jeneresen pikinini bilong tude, moa yet,taim ol i skelim kantri long strong bilong besikfaundesen, em famili.Planti hevi i kamap long ol eben senta olsem

ol taun na siti em bikos man na meri i no woklong plenim sais long famili bilong ol. Ol pikininiwe papa na mama i no tingting long karim tasolol i kamap olsem ol “eksiden pikinini”, em ol itromoim ol nabaut long lukautim ol yet bikos oli nogat plen o mani long lukautim ol.Tasol yumi noken givap long famili, nogat.

Yumi mas wok wantaim long strongim famili naskulim ol gutpela samting olsemepasin bilongluksave long ol yet, wanpela narapela na atoriti.Dispela i singautim yumi long go bek longBaibel na glasim wokabaut bilong yumi wantaimGod.Bikman i putim stendet o level na ol velyu

long ol famili na sapos yumi laikim kantri bilongyumi i wanpela gutpela kantri bai givim gutpelapiksa long ol narapela, yumi mas bihainim gut-pela Kristen pasin long sevim famili i wok longbagarap nau. Strongpela kantri i mas sanaplong gutpela strongpela faundesen o as na dis-pela em long ol trupela samting i stap long bukBaibel.

TOKSAVE: Wantok i tok sori longasua em i mekim long putim rong

stori aninit long Yut, Meri naFamili kolom las wik.

Edita

Holiwut raita helpim ol PNG raitaVeronica Hatutasi i raitim

PNG LONG las wik i bin laki long gatwanpela raita na eksekyutiv produsa bi-long tupela televisen pilai drama i savekamap tu long EM TV i kam long kantri.Dokta Zoanne Clark em dispela meri

raita na eksekyutiv produsa bilongGreysAnatomy na ER, tupela televisen pilaidrama, i save kamap long EM TV pro-grem long PNG.Dokta Clark i wanpela dokta long haus

sik na i wanpela blekpela meriAmerika isave wok long Holiwut (Holywood) embiknem ples bilong ol ekta longAmerikawe ol i save mekim ol muvi piksa longen.Dokta Clark i bin stap long Mosbi long

wanpela wik long strongim raiting na ek-ting bilong ol PNG raita na ekta longraitim na ektim tupela pilai drama i woklong promotim ol Milenium DivelopmenGol (MDG) bilongYunaitet Nesens (UN).Yunaitet Nesens (UN) na Populesen

Midia Intanesenel (PMI) i bin kisimDoktaClark i kam long PNG long helpim Pop-ulesen Midia Senta (PMC) long PNGlong autim gut ol toktok long ol pilaidrama we pipel i ken kisim gut na bi-hainim long kamapim ol gutpela senislong laip na sindaun bilong ol. Na tu, gohetim ol MDG long inapim taget bilongyia 2015.Dokta Clark i yusim save bilong em

olsemwanpela top Holiwut skrip raita nadokta long helpim trenim ol PNG raita,produsa na ekta husat i wok long tupelaredio drama ol i kolim long Echoes ofChange na Nau em Taim. Tupela pilaidrama i save kamap long FM100 longTunde na Fonde nait bihain long 8 kiloknius.Planti ol skrip raita we i sindaun long

wanpela wik woksp i bin pinis long lasFraide em ol yangpela meri.Dokta Clark i wok long skulim ol raita

long putim sampela ol samting we i kenmekim pablik i lap na tu, ol stori lain baikisim gut tingting na holim intres bilongpablik. Na long wankain taim tu, putim olpositive o gutpela velyu bai helpimeduketim ol komyuniti long kantri long

muv fowet na inapim ol gol bilong MDG.Dokta Clark i amamas long kam long

PNG na em i tok em bai yusim sampelaol samting em i lukim long hia na putim igo longwok bilong em, sapos em i raitimnarapela TV seris.“Mi lainim planti samting long sotpela

stap bilong mi long PNG, moa yet longsait bilong kalsa. Mi amamas olsem pab-lik long PNG i save lukim ol TV siris bi-long mi.“Pawa bilong TV na midia i ken

kamapim senis na mi olsem wanpeladokta i bin kisim skul long marasin, miraitim na kamapim dispela TV pilai,Greys Anatomy na ER. Na mi amamaslong lukim olsem mi helpim longkamapim senis long tingting bilong pipelna ol arapela gutpela samting long laipna sindaun bilong pipel long dispela rot,”Dokta Clark i tok.Yangpela raita, Nadia Parascos, i wok

raitim ol skrip long eria bilong domestikvailens, wimen empawamen na familyplening.Nadia i tok em i save yusim ol aidia o

tingting long ekspiriens bilong em yet,kisim long ol risets na lukluk na toktokwantaim ol narapela pipel.Na em i toke m i bikpela samting long

meri olsem Dokta Clark i kam olgeta long Holiwut na helpim ol long kamapim gut

skrip raiting bilong ol.“Zoanne i helpimmipela long yusim ol

“phrases” o ol toktok bai kamapim gutstori lain na tu, longmedikel sait. Mipelai laki long gat bikmeri olsem Zoanne ikam helpim mipela gut long skrip raitingbilongmipela na long sait bilongmipela,mipela i ken wokim gutpela samting longpipel na kantri,” Nadia i tok.Nadia i bin pinisim skul bilong em long

Fakalti bilong Krietiv Ats long UPNG,tasol em i tok i nogat luksave tumas longdispela eria long jenerel pablik.Dairekta bilong PMC, Betty Oala, i tok

PMC i save yusim entateinmen midialong senisim sampela tingting long saitbilong pasin bilong wan wan manmerina ol tumbuna pasin we i birua long laipna stap bilongmanmeri tude long sait bi-long helt na sosel isu.Long makim maus bilong Yunaited

Nesen long PNG, David MacLachlan-Karr, i tok UN i go insait long redi dramapilai projek we PMC i kamapim longPNG bikos em i laikim bai kantri i likimwok go het long ol MDG gol bipo longtaget deit long 2015. Na UN i laikstrongim wok awenes long helt bilong olmeri na pikinini, bagarapim na mekimnogut ol meri na luksave olsem olmeri tui gat ol rait na luksave i wankain tasololsem ol man.

Lorraine’s Commentary:Famili Yunit wok long bagarap(PLANTI ripot i kamap long olniuspepa — Still to complete)

KISIM TRENING LONG HOLIWUT: Pes bilong sampela ol yangpela skrip raitalong PMC drama pilai, Echoes of Change na Em i Taim Nau.

HOLIWUT RAITA NAPRODUSA KAM LONG

PNG: Dokta ZoanneClark long bung wan-taim ol niuslain, PMC,UN na ol raitia na ektalong Mosbi las Fraide.

Poto: Nicky Bernard

Page 8: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

heltedukesenP10 Wantok Me 26 - Jun 1, 2011

LONG wik i go pinis, planti ol sios lida i bung long ki-bung wantaim Nesenel AIDS Kaunsel (NAC), na sam-pela arapela lain bilong kantri Fiji. Ol lain i traim longskulim ol sios lain long rot ol i mas bihainim bilong mekimwok insait long HIVna AIDS ministri . Ol dispela toktokmi harim pinis planti taim. Ating ol NAC-lain i ting ol i Jonbilong Baptais na ol i singautim mipela long “tanim bel”na bihainim tok bilong ol. Yu save, tok bilong ol ihangamap long kondom tasol. Wok na ministri bilong olsios i hangamap long bilip na Tok bilong God. I luk olsemmi westim taim bilong mi long dispela kibung. Ok! Larimdispela samting i stap!Wanpela lain, “Family Health International” (FHI) i bin

wokim wanpela stadi long mun Novemba na Disemba2010, long we ol lain i save kisim HIV long NCD. Ol tok-tok i kamaut em namba wan toktok tasol; ful ripot bai ka-maut bihain. Tasol, nambawan ripot bilong ol i tok longtupela lain i save kisim HIV. Em ol man i save pren wan-taim ol man (MSM = homosexual) na ol seks woka.Dairekta bilong NAC i kirap nogut taim em i harim ol dis-pela tok i stap insait long dispela stadi. Mi no save olsemwanem em i kirap nogut tru bikos mipela ol sios lain itokim em pinis long dispela samting long yia i go pinis.Long 2010 taim NAC i wok long redim 5-Yia Plen for

HIVna AIDS, tripela taim mipela i traim long tokimdairekta long sampela lain na eria yumi mas wok insaitlong en sapos yumi laik kontrolim HIV insait long kantri.Pastaim mipela i redim 30 pes samting ripot na givimstret long han bilong dairekta. Bihain, sampela lain wan-taim Asbisop bilong Pot Mosbi, John Ribat, i bung wan-taim dairekta long opis bilong em. Na, namba tri taim, miyet mi go long Bod Miting bilong NAC, na traim gen longtokaut long ol lain na eria wok i mas kamap bilong kon-trolim HIV. Tasol, yau bilong ol i pas na ol i no laik harimtingting na save bilong ol sios. Nau dairekta i tok longwanpela niuspepa, em i no save dispela samting i gobikpela hevi tru.Man i prenim man (MSM) i bikpela wari tru. Long 2010

ripot bilong mipela ol sios lain, mipela i bin tok olsem:em i mas i gat spesel progrem long helpim ol MSM longtripela eria: Prevention, Treatment na Care. MSM i savegivim sik HIV planti taim long poroman bilong ol, nakomyuniti i mas kontrolim dispela. Australia tu i gat dis-pela wari. Long 2009 ripot ol i tok MSM lain i namba wanrot long kisim sik HIV. Sios lain i bin ask long spesel min-istri bilong wok wantaim ol MSM. Tasol, NAC i yau pasna dispela tok i no bin go insait long 5-Yia Plen. Na, noken haitim dispela tok o ranawe long en. i gat planti MSMi stap long Pot Mosbi na nabaut long kantri tu. Wanpelai save long narapela na ol i save miks wantaim.

Long las 10-pela yia mi lukim wanpela i givim longnarapela i go i go. Bai yu painim MSM insait long olexpat-lain o lain i kam long ol narapela kantri na long ol-geta dipatmen bilong gavman. Mi harim tok long grupMSM i stap insait long wanpela praimeri skul na ol Gret6 lain tasol! NEC i ting kondom bai was long olgeta samt-ing. Tasol lukim ripot nau. Planti (11%) i no save yusimkondom olsem na HIV i save kamap bikpela namel longol. Na tu, planti ol MSM i gat meri bilong ol yet o i saveprenim meri wantaim. Maski komplen o toktok nating.Yumi mas i gat ol gutpela progrem bilong was long oldispela lain. Planti tumas long lain bilong ol i save kisimbagarap na indai!Long seks woka, i nogat isi rot. I gat planti sait long

dispela wari.Wanpela sait long wari em ol lain bilongPNG stret. Narapela wari em long ol lain seks woka ikam long Esia em namba bilong ol i bikpela tru. Plantiwari tru i stap!Ripot i tok olsem, sampela bilong ol i hap taim seks

woka na ol i mekim dispela wok wanwan taim bikos ol inidim toea long skul-fi o narapela samting. Ol dispela iwok mani tasol bikos long hevi ol i karim olsem mani Isot. I mas i gat rot bilong helpim ol! Na olsem wanemlong ol skul lain yet i mekim seks wok?Tasol, planti ol ful taim seks woka i HIV pinis. Tingting

bilong ol long kondom em i olsem: “Mipela i save tokimman long yusim kondom. Sapos man i les, em wari bi-long em. Mipela i tokim ol pinis!” Ol seks woka i tok, longdispela ripot, 14% i no save yusim kondom. Mi save,planti ol ful-taim seks woka i save raun long ol naitklabna kisim ol wok long hap. Ol man i ting ol i smat na winimwanpela meri na grisim em long sampela mani. Tasolnogat. Meri i winim man na planti taim, givim em fri HIV!Sios lain i stap klostu long komyuniti lain. Na planti ol

sios i gat kainkain wok marimari. Sios i save wok wan-taim ol “grasrut” na harim ol wari na tok bilong ol. Sentabilong mipela ol Katolik, long Hohola i gat ministri wan-taim ol MSM na seks-woka long yia 2000 i go inap longnau. Mipela i save, wari i stap na planti nupela lain isave kisim HIV. Mipela i traim bes bilong mipela longkontrolim dispela. Inap NAC na ol sios lain i wok wan-taim?

Yau bilong ol i Pas

Ol US Patnasip doktagivim fri medikel sevis…Moa long 2,000 pipel long Morobe kisim helpim

MOROBE provins long dispelawik i laki long kisim fri medikeltritmen long ol dokta bilong nevisip bilong Amerika, USS Cleve-land , i kam pas long Lae sip brislong las wiken.Aninit long Pasifik Patnasip

2001 progrem (PPP), USSCleveland i wokim raun bilongem long ol Pasifik kantri olsemTonga, Vanuatu we em i go pinislong ol, PNG, Timor Leste naMaikronesia.I gat ol jenerel medikal dokta,

ol dentis o dokta bilong tit na oldokta bilong ol enimal i kam longAustralia, Nu Silan, Kanada, Sin-gapo na Amerika na wok bungwantaim aninit long PPP longgivim fri sevis i go long ol pipelhusat i gat ol kain sik.Ol bin kam kamap long Lae

long las wik Sarere, Me 19. Dis-pela em namba 6 yia long ol nevisip bilong Amerika i bin kirapimPPP progrem long strongim wokpren long ol kantri long SautisEsia na Pasifik rijen na ol i kenhelpim tut aim ol naturel disastao birua i kamap long tupela rijen.Antap long medikel na dentel

sevis ol i givim i gat ol enjinia ikarimaut ol wok long stretim olhelt na edukesen bilding long olples ol i makim long wok long en.I kam inap aste, ol dokta na

nes long nevi sip ya i givimmedikel tritmen na kea i go longmoa long 2,000 pipel i gat ol kainlong Wampar helt senta long

Huon Galp, Morobe provins.Ol sik we ol dokta i givim trit-

men long em ol jenerel helt kea,ol sik pikinini, sik TB, malariamkus, kensa, sik long tit na ai.Ol ripot i tok ol siklain i wok

long kam long ol longwe plesolsem Huon Galp kos, Makam,Nawaeb, Bulolo, Lae, na sam-

pela long Madang na Hailans.Bipo ol i lukim dokta, ol siklain

na ol lain i gat bagarap long aina tit i mas rejistaim nem bilongol na ol i wokim sekap long ol.Taim sip i pinis long hap, em

bai kam olsem long Mosbi bipoem i go olsem long Timor Lestena Maikronesia.

RAUSIM TIT: Tupela PPP dokta i sekim na pulimaut tit bilong wanpela manlong Wampar Helt senta, Huon Galp long Morobe provins. Poto USSCleveland Midia

Lonsim nupela nesenel heltpolisi long sik bilong het

LONG TUDE, planti yangpela nabikpela pipel i wok long kisim mentelsik o sik we tingting bilong man i paulna em i no tingting na mekim gutsamting.Dispela i stap long ples klia taim

yumi lukluk long sosaiti bilong yumi,komyuniti na ol lain i gat dispela sik iraun nabaut long rot. Planti long ol emol yangpela pipel na ol skul sumatin.Ol yangpela i go olsem bikos long

hevi insait long famili, ol i laik bihainimol narapela poroman bilong ol na ol ikisim ol smok brus na yusim krangistrongpela dring.Tasol planti lain i no save long

mekim wanem taim wanpela membalong famili bilong ol i kisim sik longtingting long kru i paul.Nupela nesenel mentel helt polisi ol

bin lonsim long dispela wik bai helpimkamapim gut ol mentel helt sevis i go

long pipel na tu, pablik i ken gat gut-pela save long dispela sik na helpimol lain bilong ol i gat dispela sik.Hetman bilong Katolik Sios long

Mosbi Asdaiosis, Asbisop John Ribati bin go pas long lonsing bilong ne-senel mentel helt polisi long SenJoseph’s Katolik Sios long Borokolong dispela wik Tunde.Wanpela long ol samting we nupela

polisi i gat bikpela tingting long en emlong daunim mak bilong pipel i kisimsik long kru bilong het na dai long en.Ol i laik mekim dispela wantaim olprogrem bai lukautim na promotimgutpela stap bilong ol.Long toktok bilong en, Sif saikolojis

o dokta bilong ol lain i gat sik longtingting long Pot Mosbi Jenerel haussik, Dokta Goiba Tienang, i tok i masgat moa awenes long skulim pablik naol politisen tu olsem mentel helt o

tingting i stap gut em i bikpela samt-ing.Em bin tok gavman i mas sanapim

rihabilitesen senta we ol lain i kisim siklong het na tingting i no stret i kenkisim helpim long en bikos long tude,PNG i nogat dispela kain senta.Em i tok bikpela samting em, tingt-

ing bilong man i mas stap gut olgetataim na em i ken mekim ol gutpela di-sisen long sindaun na laip bilong em.Ol as tingting bilong kamapim dis-

pela polisi em long kamapim gut kwal-iti bilong mentel helt sevis i go longpipel, kamapim ol sevis we ol lain i gatdispela sik i ken kisim helpim na ol inoken bagarap, Putim mentel najenerel helt kea wantaim i karampimpraimeri helt kea na promotim humenrait bilong pipel i gat sik long tingtingna ol sekta i kamapim ol progrem longpromotim gutpela mentel helt.

Page 9: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

sios Me 26 - Jun 1, 2011 Wantok P11

Proverbs 29:2 – TAIM stretpela man i bosim kantri, olgeta manmeri i save amamas.Taim man nogut i bosim kantri, manmeri belhevi tumas na krai nogut.Ol manmeri i tok olsem mama i no karim lida, tasol manmeri i save kamap iida taim ol

i lainim na bihainim ol samting ol i luksave long ai, harim long yau na putim long tingt-ing. Tru, sampela manmeri i kamap wantaim sampela kain pasin toktok, na we bihain iken mekim ol i kamap lida long dispela stadi, mi laik kamapim sampela kain pasin, prin-sipol bilong gutpela lida. Taim mi toktok long gutpela lida, mi gat bikpela tingting long kris-ten lida husat i gat kristen wei na pasin bilong stap lida.Yumi kolim dispela kristen lidasip o lida husat i bihainim kristen prinsipal na pasin long

laip bilong em. Na em i tru olsem Jisas Krais tasol em i lida tru na long laip bilong em natoktok bilong em, yumi ken luksave long ki tru bilong kamap gutpela lida.Long Baibel, yumi lukim klia gutpela piksa na pasin bilong stap o kamap gutpela lida.

Baibel i pulap long ol lida manmer i olsem king, profet, pris, pasta, tisa, komanda,menesa, pablik sevan, loya, misinari na ol nem i ken go moa. Baibel em i olsem mastaki bilong opim dua bilog tingting na olsem lait bilong helpim yumi lida long luksave longlaip na wok bilong lida. Mi prea olsem dispela stadi bai ken helpim yu long laip nawokbilong yu olsem wanpela trupela lida.Luk 2:10 - Mi bringim Gutnius kam long yupela, em nius bilong mekim olgeta manmeri

i amamas tru.1 Korin 2: 13- Mipela i save tokaut long ol dispela presen. Husat i tok bilong mipela i

no kam long save bilong man, Nogat! Holi Spirit yet i bin skulim mipela, na mipela imekim dispela tok. Mipela i save autim tok bilong Holi Spirit long ol man, Hol i Spirit i staplong ol.

GutpelaLidasip

Ol Siassi Kristen amamaslong Bingsu Klein

Paulus Tal i i raitim

TAGOP Evanjelikel Luteran Sios Perislong Lae las wik i bin tok gutbai longwanpela misinari bilong Australia husat ibin wok long Siassi long ol yia long 1950.Misinari em long Bingsu Jim Klein bi-

long Australia Luteran Misin.Bingsu Klein wantaim sampela ol

narapela Luteran misinari husat i bin wokbipo long Morobe provins i bin kam beklong PNG na Siassi Ailan bilong selebre-tim 100 yia taim Luteran Sios i bin gokamap na kirapim sios wok long hap.Bihain long ol selebresen long Siassi,

Bingsu Klein i bin sindaun wantaim olmanmeri bilong Tagop Peris long Lae nawokim wanpela bung kaikai long tok gut-bai long em.Meri i go pas long bung kaikai, Martha

Amos, i bin singautim olgeta pikinini bi-long Tagop Peris i go bungim BingsuKlein long amamas kaika i wantaim embipo em i go bek long Australia.Ol kaikai ol i redim em ol i kukim long

stail bilong ol Siassi yet na taim misinari

Klein i kaikaim, em i tingting bek genlong Siassi taim em bin wok misinari longhap planti yia i go pinis.Bingsu Klein i tok nau em i lapun tasol

taim em i kam bek long selebretim 100yias bilong Luteran Sios long Siassi, emi lukim olsem ol Kristen manmer i istrongim yet bilip bilong ol. Na em binautim tok tenkyu i go long ol pasto n aEvanjelis na ol arapela sios lida husat istrongim wok Gutnius long Siassi yet.Em i tok tu olsem sid bilong Luteran

Sios bilip ol i planim i no go nating,nogat. Em i karim kaikai na i go olsemlong Menyamya wok misinari na Wabaglong Enga provins.Sampela long ol sios memba olsem

Martha Amos, Jeffrey Kaut na RitaSaule, i bin tokaut long gutpela misinarihusat i gat gutpela pasin we i save lukau-tim na mekim gut long ol taim ol i liklikmeri na mangi long Awelkon skul.Long wankain taim, Bingsu Klein i bin

tokim ol perisina bilong Tagop olsempasin bilong ol Siassi long lukautim manem i namba wan stret.

Ol Angliken mama kisim salensVeronica Hatutas i i raitim

OL Mothers Union” o Madas Yunien (MU)memba i gat pawa long holim, bildim obagarapim famili na sios wantaim.Cathy Guise, em wanpela bikmeri long

Angliken Sios long Mosb i Daiosis, i tokimsamting olsem 22 MU memba bilong olperis insait long Mosbi long bung bilongpasimwanpela wik skils trening woksop bi-long ol i bin kamap long Holi Famili An-gliken Sios long Hohola, Nesenel KapitelDistrik long las wik Fraide.“Mi laikim bai yupela ol mama i mas save

long yupela em husat tru. Ol meri i gatpawa, tasol yupela i mas skruim lainimsave bilong yupela.“Tude, ol kain hevi i wok long kamap na

dispela i no abrusim ol Kristen haus nafamili. Ol pikinini bilong yum i i wok longsalim bodi bilong ol yet.“Tasol Madas Yunien (MU) i holim siois

wantaim tude.“Ol mama, yupela i holim pawa i stap.

Dispela pawa i ken bildim ap o kamapimbagarap na olsem, yupela i mas daunimyupela. Planti taim yumi ol mama i opimmaus, yumi save kamapim planti bagarap.“Mi singautim yupela long skelim gut tru

jenda ikwaliti o man na meri i sanap longwankain level. Nambawan palamen bilongyupela em famili na sapos yupela i ranimgut dispela pastaim, orait, yupela i ken goaut long ol narapela,” Misis Guise i bintokim ol MU memba.Em bin strongim tu ol mama long gat bel

isi pasin na somapim ol klos na kuk bilongol yet na famili.Long wankain taim, Mosbi Daiosisen

Presiden bilong Mosbi, Jane Werner, i binstrongim ol mama long skruim wok ol i gatlong en na tu, prektisim ol samting ol binlainim long en.Em i tok Angliken Daiosis long Mosb i

bai holim wanpela “fete” o so longmunOk-

toba long dispela yia na ol MUmama i masredi long mekim ol samting ol i lainim longputim kamap long dispela so.“Yupela i mas mekim ol kwaliti samting

olsem ol keik, skon na biskot samting longdispela so,” Misis Werner i tok.Em i tokim ol mama olsem Jisas i bin

kam long dispela graun long givim laip webai stap oltaim na dispela i min long sait bi-long fisikel, spirituel na tingting.MisisWerner i autim tok amamas long ol

mama i bin sindaun long kos long skruimsave bilong ol long kuk na somap bikos dis-pela ba i helpim ol gut long wanem, laip ihat moa yet tude.Betty Dalla bilong sen John’s Peris na

kos trena i bin sapotim tu toktok bilongMisisWerner na tok,”serim samting yupelai lainim wantaim ol narapela.”

Em bin tok em na grup bilong em baisanap sambai tasol sapos daiosis i laikim ollong serim save bilong ol wantaim ol mamabilong ol narapela peris.Taim em i makim maus bilong ol mama

longwoksop, Misis Dalla i bin autim bikpelatok tenkyu long daiosis i mekim kamap dis-pela woksop, tasol em bin tromoim salenslong daiosis long mekim dispela progrem ihap long sios wok progrem bilong daiosis.Em bin tok woksopwik i bin wanpela gut-

pela wik long lainim ol nupela samting,soim laik na lukaut pasin na sea wantaim.Mada Leila Koieba husat i bin go pas

longMosb i MU long sampela yia i go pinisi tok em i amamas tru olsem nupela samt-ing i wok long kamap na planti MUmembai sindaun long woksop em i tok i nambawan samting i kamap nau we i no bin

kamap long pastaim. Na em i amamaslongMada Betty na lain bilong em long SenJohn’s peris i serim save bilong ol wantaimol narapela susa bilong ol long dispelawoksop.

AMAMAS : Sampela long ol MU mama i soim amamas bilong ol long pinisim dis-pela woksop i givim ol save long somap na kuk. Nau ol i ken mekim ol klos, keik,bisko na skon samting bilong famili yusim na long salim tu. Poto: Veronica Hatutasi

SALENSIM OL MAMA: Cathy Guise emsiameri bilong Holi Famil i peris i givimstrongpela toktok i go long ol mama.Poto: Veronica Hatutasi

Page 10: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

P12 Wantok Me 26 - Jun 1, 2011 abcnapasifiknius

Das bilong volkeno pasimol balus long flai

OL das i kam long volkeno i wok longpairap nau long Aislen (Iceland), i stat naulong pasim ol balus long flai long Briten, tulong narapela sait long antap long sol-wara Atlantik.Britis Mitiorolojikal Opis i tok long nau

em i hat long tok bai win i karim das i golong wanem sait long wanem sindaunbilong san na ren i wok long senis olgetataim.Sampela balus kampani i staopim pinis

ol balus bilong ol long flai i kam na go longSkotlen (Scotland).Sivil Eviesen Atoriti i wok long tok em

bai pasim planti balus long flai tasol em itok em i hop bai em i noken olsem em ibin kamap long yia i go pinis long ol balusi no wok, taim narapela volkeno i binpairap na ol i bin graunim planti tausenbalus long wok.

Gavana laikim infrastraksadivelopmen

GAVANA bilong Manus Ailan longPapua Niugini i laik lukim bikpela infra-straksa divelopmen o wok bilong wokimgut ol rot na bris, skul haus sik na kainolsem bai ol i ken larim ditensen sentabilong ol asailum sika i op long manus.PNG gavman i wok long lukluk na ske-

lim plen bilong Australia gavman longopim gen rijenal prosesing senta bilong olasailum sika.I luk olsem long opim gen dispela

Manus Ailan ditensen senta em ol i binpasim, em wanpela plen na dispela tingt-ing i stap.Gavana Michael Sapau, em yet wan-

pela, i no stap insait long ol toktok bilongopim gen Manus Ditensen Senta, tasolplanti taim em i wok long askim long opimsenta.Sapos ol i go het long opim gen, em i

laikim bai ol i apgredim infrastraksa longailan bilong promotim divelopmen.Gavana Sapau i laik lukim tu ol i senisim

na wokim gut ol skul, wokim gut ol rot, natu apgredim haus sik bilong ailan.

Imigresen Dipatmen i nowanbel wantaim UNHCHRAUSTRALIA Imigresen Dipatmen i tok

em i no wanbel wantaim Yunaitet NesensHai Komisina bilong Humen Raits i binaskim sapos asailum sika agrimen bilongAustralia wantaim Malesia em i stretbihainim Humen Raits konvensen.Navi Pillay i bin tokim forum long Sidni

(Sydney) olsem em i gat wari long plenbilong Australia long salim samting olsem800 asailum sika i go long Malesia, bikoskantri i no sainim yet ol konvensen long olrefuji, o ol pasin nogut long bagarapim olman.Tasol bosman bilong Imigresen

Dipatmen, Andrew Metcalfe, i tokim wan-pela Senet hiaring, olsem plen bilong gav-man em i bihainim loa.

Australia Komando paitmandai long bom pairap long

AfganistanWANPELA top Australia komando o sol-

dia husat i gat namba, i bin dai long bompairap long Afganistan.Dispela soldia, Sajen Brett Wood, i bin

dai long bom em ol i no wokim long fek-tori, tasol sampela lain i mekim.Narapela tupela komando tu i kisimbagarap long dispela bom pairap na nauol i sik nogut tru.Sajen Wood bin wok duti long Bogenvil,

Is Timor, na Irak, na em i bin stap duti longAfganistan long namba tri taim.Difens Fos Sif, Angus Houston, i toktupela taim Sajen Wood i bin kisim nambao luksave.Em i bin winim dekoresen olsem em i

bin man i no pret na i go pas long ol sol-dia bilong em long 2006 long Chora Veli,ol birua i bin wok long paia long em, tasolem i bin go insait long pait na halivim wanlain soldia bilong em olsem em i bin soimstrong olsem paitman.

Praim Minista Julia Gillard i mekim gut-pela toktok long em olsem tribiut na salimol tok sore i go long misis bilong SajenWood, long dai bilong em.Em i tok ol fos bilong Australia i wok gut

long halivim Afganistan.I gat tupela ten foa Australia soldia i dai

pinis long pait long Afganistan.

Australia strongim wok-bung long skul wantaim

SainaOL Australia na Saina Yunivesiti bai

strongim wokbung bilong ol long wanpelaskolasip progrem em Australia gavman igivim mani long en.Australia gavman i tok em i namba wan

yunivesiti skolasip program em federalgavman i givim mani long en wantaimSaina.Long dispela tupela yia i kam, 100 yuni-

vesiti sumatin bilong Australia long wanwan yia bai ol i givim ol skolasip long goskul long Saina na 100 Saina sumatinlong wan wan yia bai kisim mani long kam

skul long Australia.Minista bilong Teseri Edukesen, Seneta

Chris Evans, i tok dispela bai givim sanslong Australia long save gut moa longSaina.

Labour Pati askim longnupela ileksen

LIDA bilong Fiji Labour Pat ii askim longholim gen ol nupela ileksen bilong em iken kisim ples bilong ami gavman em mil-itary insait long namba eitin mun.Dispela interim gavman i tok bai ol i

holim ol ileksen long 2014, tasol Leba lidaMahendra Chaudhry i tok i gutpela longPresiden i statim ol toktok hariap bai kwiktaim ol i putim bek demokrasi long Fiji.Em i tok gavman long nau i wok long go

pas long wanpela ekonomi em i bagarapolgeta, we pasin turangu oa poveti i stapantap na tru tru, i nogat ol toktok i kamaplong wanem samting bai kamap longbihain taim.Mista Chaudhry i tok em i bin sapotim

militari ku i kamap long 2006, tasol tingt-ing i senis olgeta nau long en.

Ol wokman i save pulimposin ges, naitrus oksaitLONG CNMI, wanpela lokol yunin opisa

i tok ol wokman long Guam MemorialHaus sik i save woklong pulim kain posinges, olsem naitrus oksait o ges bilongmekim man i lap, tasol dispela mak i wokgo aut na ol i pulim, i ken kamapimbikpela bagarap long ol.Bosman bilong yunion, Matt Rector, i

sutim tok long ol haus sik menesmenatoriti long ol i abrus tru long banisim olwokmanmeri long dispela win nogut em oli tok i wok long lus i go aut long ol olpelapaip we em i save ron bihainim.Mista Rector i tok long ol woka i stap

wok longpela taim na pulim dispela ges, oli ken kamapim l kain sik olsem het i penna tu, kensa bilong susu long ol meri omama.Em i tok haus sik i wok long abrus tru

long wok bilong en long lukautim ol wok-manmeri bilong haus sik, na ol sik man-meri.

Federal Oposisen i tok em ibilip long ol Greens

FEDERAL Oposisen bilong Australia itok em i bilip strong olsem ol Greens naIndipenden memba bai sapotim plen longkirapim wanpela palamen wok painimaut igo long ol hevi i wok long kamap long imi-gresen ditensen sistem.Long ol dispela mun i go pinis, planti

samting i no stret long ditensen senta weem i bin gat ol trabel na protes pipel imekim, na kos bilong wok o lukautim olasailum sika i kalap i go antap moa moayet.Oposisen mausman bilong Imigresen,

Scott Morrison, i tok ol i mas holim wan-pela palamen wok painimaut i go longwanem ol travel na protes samting i woklong kamap.

MITIM KWIN: I no oltaim bai yu inap sanap stori wantaim Kwin Elizabethnamba 2. Presiden bilong Amerika, Barack Obama i mekim raun i go olsemlong Yurop, na em i bungim Kwin long haus bilong em long BuckinghamPalace.

Page 11: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

KOMENTRII nogat moa tingting

long wok sevis?

PLANTI taim, i gat kain kain kros i save kamap long olmanmeri long pablik long kain wok bilong pablik sevan.Ol i save tok olsem ol pablik sevan i nogat tingting moa

long givim sevis long pablik. Dispela hap wok, em ol ipasim pinis wantaim sampela sait mani bilong ol yet.Dispela kain tingting i mas pinis, sapos yumi laikim

kantri bilong yumi i wok gut.Yumi ken lukim pasin bilong mekim wok, tasol wok ol i

mekim, oltaim i save gat liklik hap hait tingting i stap longtraim mekim sait mani bilong ol.Sapos pablik i no laik sanap long longpela lain long

kisim paspot, o visa, i gat ol ‘save’ lain i stap long hari-apim wantu tasol.Sapos man i laikim laisens, tasol i no laik go skul stret

long kisim, i gat ol ‘save’ lain i stap long opis i save givimlaisens long liklik toea tasol.Dispela kain pasin bilong kisim ‘komisin’, em i kirap

long we tru?Husat tru dispela namba wan pablik sevan i tingting

long givim sevis olsem?Gavman i mekim bikpela pairap long dispela kain

pasin, na ol i kamapim kain kain ol bikpela kibung, na wokskul o trening, long skulim ol lain pablik sevan, longabrusim dispela kain pasin. Tasol em i stap yet.Wankain tasol olsem ol solwara abus olsem trausel i

stap, na ol birua bilong en we i wok long pinisim ol.I gat ol lain konsavesen i save wok strong long banisim

ol trausel long ol mani kilim, o kisim kiau bilong ol longsalim.Astingting long banisim ol trausel, em long larim ol i

karim inap kiau long kamapim moa trausel.Tasol laik bilong ol manmeri long kaikai mit na kiau bi-

long trausel i stap pinis, olsem na ol man i wok holimpasim na kilim ol yet. Na namba bilong ol i wok long godaun tru.Sapos yumi ol manmeri yet i tok nogat long baim kiau

na mit bilong trausel, ating bai tingting bilong ol man longpainim na kilim, bai go daun isi isi.Yumi ken mekim wankain long ol sevis we yumi pablik

i mas kisim long ol gavman opis.Sapos yumi wok yusim yet dispela kain ‘wantok sistem’

bilong kisim sevis, bai em i no inap pinis.Pasin bilong laikim samting, em i namba wan birua na

banis yumi wan wan i mas daunim, bai tingting i ken klialong bihainim stretpela rot na i no bilong ‘givim liklik toea’long kisim sevis.

Lidasip bilong NA baibrukim HailansOL HAILANS lida insait longNesenel Alaiens (NA) pati igat bikpela bruk namel longol yet nau bikos husat truem NA lida bilong Hailans?Sam Abal o Don Polye?NA i bin makim Don Polye

olsem Deputi lida bilong NAmakim Hailans rijen, na eminap kamap lida bilong patisapos nau lida Sir MichaelSomare i lusim pati o luslong ileksen samting.Em gat bikpela sans long

holim dispela lida bilong patibikos strongpela lida husatinap kamap pati lida emmemba bilong Abau SirPuka Temu, husat bin bruklusim NA pinis na go stapwantaim Oposisen.Long Momase em Patrick

Pruaich tasol em nogat dis-pela lukluk bilong winimwanbel na tingting na rispekbilong ol arapela lida longPapua Niugini long go paslong pati.Olsem na Don Polye tasol

i sanap ples klia nau longkisim ples bilong pati lidasapos Sir Michael Somare ilusim dispela sia.Tasol krangi nau em

Praim Minista yet i go het namakim Sam Abal, membabilong Wabeg long kamapnamb tu Praim Minista longkisim ples bilong Don Polyehusat tu em memba bilongKendep long Enga provinswantaim Sam Abal. TupelaEnga yet.Dispela brukim tru wanbel

na sanap wantaim bilong olEnga lida na ol Hailans lidahusat bin makim Don Polyeolsem lida bilong ol.Tru tumas sapos ol

Hailans NA lida i bruk, NA tubai bruk bikos ol arapelarijon ol nogat strongpela li-dasip bilong holim strongpati.Ating yumi wanwan gat

tingting bilong yumi longaskim wanem as tru naPraim Minista i makim SamAbal long kamap namba tuPraim Minista na daunimDon Polye? Tingim, tupela

wantaim bilong Hailans grupya.Dispela kain pasin ya i

ken givim gutpela sans trulong ol arapela pati longredim ol yet long pulim ol NAlain go joinim ol sapos pati igat kain bruk olsem.Wanpela bikpela pati nau

long palamen em YunaitetRisos Pati (URP) we Ga-vana bilong Sauten HailansAnderson Agiru na membabilong Hagen Open WilliamDuma i go pas long en. Tu-pela gat sapot bilong sam-pela hailans lida na sapos ollokim tingting long kisimPraim Minista bilong kantri,tru tumas ol Hailans lida baisapot stret.Yumi harim na ritim ol

Oposisen tu i redim ol yetnau long winim planti sitlong taim bilong 2012 ne-senel ileksen. Ol laik fomimnupela Gavman bihain long2012 bikos ol i statim pinis olplen na toktok bilong karimbihain long dispela.Ating ol lida olsem Opo-

sisen lida Belden Namah naDeputi Oposisen lida SamBasil i winim pinis planti luk-

save long Papua Niugini naol pipel i klia gut tru long tu-pela olsem tupela lida bilongpait long hevi na wari bilongol pipel.Kain luksave olsem em

gutpela bikos sapot bilong olpipel bai stap wantaim tu-pela na pati bilong tupelataim ol raun long sanapim olkendidet bilong ol long2012.Toktok long wok bilong

kisim lidasip bilong pati em ino isipela samting bikossapos yu lida husat kenwinim wanbel na sapot bi-long ol pipel na ol membabilong palamen yet orait yuken holim dispela wok. Atingolpela Oposisen lida namemba bilong Mosbi WesSir Mekere Morauta i luk-save long dispela na emmas givim dispela spes longlarim ol yangpela lida olsemBelden Namah na SamBasil i kam antap na winimsampela kain luksave nawanbel bilong ol pipel na ollida long palamen yet. Em olsave tok, redim lida.

Me 26 - Jun 1 2011 Wantok P13komentri

Jada2011

Page 12: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

laipstailP16 Wantok Mei 26 - Jun 1, 2011

Veronica Hatutasi i raitim

LONG TUDE, ol mama insaitlong ol kain grup olsem sios,viles na komyuniti, i wok long

mekim samting long helpim ol yetlong kisim moa save.Bikpela astingting em long kamapim

gut laip na sindaun bilong ol, famili nakomyuniti.Planti i no inap larim wanpela samt-

ing i stopim ol long lainim o kisimsamting ol i laikim. Maski mani i sot owanem kain hevi moa i laik stopim ol,ol bai painim yet rot long mekim samt-ing long inapim dispela samting ol ilaik kisim long em.Wanpela gutpela samting tu em sam-

pela long ol mama grup i no askim owetim long kisim helpim mani, tasol oli mekim samting long helpim ol yet.Wanpela grup olsem em ol Madas

Yunien (Mother’s Union- MU) membainsait long Pot Mosbi Angliken SiosDaiosis.Long las wik Fraide, samting olsem

22 MU memba i kam long ol AnglikenSios peris insait long Mosbi i bin holimwanpela bung long pinisim wanpelawik “skills” trening woksop o woksop olbin sindaun long em long lainim olsamting bai helpim ol long laip na sin-daun bilong ol.Dispela woksop i bin kamap long

Holi Famili Peris long Hohola, NCD weol mama i bin lainim long somapim olkain stail sket, bek long karim kaikai(food carrier) na bek we bilong karimol samting long en.Long sait bilong kuk, ol mama i bin

bruk long tripela grup na lainim longbeik o mekim ol keik, skon na ol kukibisket.Namba wan grup i lainim long

mekim kokonas slais, namba tu grup ilain long wokim kukis na laspela grup ilain long mekim ol jem drop.Ol i beikim long bikpela dram aven

we daiosis i baim long Hohola Yut Di-velopmen Senta long K350.Mada Grace Meakoro em meri bilong

peris pris bilong Holi Famili Peris we ibin lukautim Skils Trening woksop i tokdispela em i namba wan kain woksopAngliken daiosis long Mosbi tok oraitimlong ranim na i yusim ol save mamalong daiosis yet long ol skil o save ol igat long en long skulim ol narapelamama long en. Na long wankain taimtu, ol i no tromoim mani long kisim olausait lain i kam long givim treninglong ol meri.Betty Dolla bilong Sen John’s An-

gliken Peris long taun em dispela merii bin givim trening long somap na kukwantaim helpim bilong 6-pela nara-pela ol mama long peris Madas grupbilong em.

Mada Meakoro i tok ol mama i nokisim wanpela helpim long ausait longranim dispela woksop, nogat. Tasol ol ibungim mani ol yet na tu, salim olsamting ol i kukim long woksop nasalim long ol yet i helpim ol.Em i tok Mada Dolla wantaim lain bi-

long em i kisim masin bilong somap bi-long ol yet i kam long yusim longtrening woksop.Mada Dolla i tok em na lain bilong

em i amamas serim save bilong olwantaim ol narapela wanlotu mama bi-long ol na ol i no tromoim wanpelamani long ranim na pulim ol i kam.“Mipela i ting olsem em i gutpela

moa long serim save bilong mipelawantaim ol narapela na mipela i putimhan long kam serim save long dispelatrening kos.Dispela em i wanpela rot long helpim

ol mama long lainim na kisim save naol i ken yusim dispela save long mekimol kain samting na salim long mekimmani na helpim ol yet. Na long mekimol i lukim olsem rot bilong kisim maniem i no long salim buai tasol, i gat olnarapela rot i stap.Husat peris i laikim mipela long go

pas long woksop na serim save wan-taim ol, mipela i amamas sambai redi istap,” Mada Dolla i tok.Mada Mary Ute bilong Sen Martin’s

Peris long Boroko, i tok em i amamaslong lainim save long beik na somapbikos Mada Dolla i mekim klia gut olsamting na em i isi long bihainim nalainim.“Dispela kos bai helpim mipela gut

tru na mipela tu bai lainim ol narapelamama long save mipela i kisim longen.“Tru, sampela long mipela i save

long somap tasol mipela i lainim ol nu-pela samting gen na mipela i amamaslong woksop weol bikman long daiosisi tok oraitim long plen bilong ol longdispela yia na yumi sindaun long em.“Ol mama bai yusim dispela save

long mekim ol samting long yusim nasalim long ples na ol hap we ol i staplong en. Mipela i amams tru longlainim na mekim ol bek na sket bikospeten bilong ol em i isi long mekim. Naol kain keik we i isi long mekim, tasol inaispela na isi long pulim mani longen,” Mada Ute i tok.Bikpela amamas i bin kamap long de

bilong pasim woksop long las Fraidewe ges spika Cathy Guise na perispris, Pater Daniel Meakoro, i binwokim ol toktok long enkarijim ostrongim ol meri long en. I gat plenlong holim wankain woksop longMoreguina peris long Keip Rodneylong neks yia.

Moa stori long woksop long Pes 11.

Ol mama wokim samtinglong helpim ol yet

JAM DROPS: Betty Dolla (long fran) i lainim ol mama long wokim jem drops, em ol liklikskon o bisket.

SOMAP: Mada ya i soim ol mama long somapim ol kain stail fasen sket we ol meri o werimtude. Ol mama baim ol metiriel bilong ol yet long yusim long woksop.

BEIKING TAIM: Victoria Bun na Jean Tanu bilong Sen John’s Peris long taun i soim dramaven na naispela paia we ol i yusim long beikim ol keik, biskit na skon insait long en.Ol Poto: Veronica Hatutasi

Page 13: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

- Me 26 - Jun 1, 2011 Wantok P17kanagelaiplain

Dia LaiplainMI GAT wanpela rol modol o man o

meri i soim gutpela pasin long laip miken bihainim. Na dispela rol modol bi-long mi i bin lusim skul long Gret 6planti yia i go pinis long wanpelalongwe praimeri skul long wanpelaprovins long dispela kantri.Dispela man i no bin laik bai ol i

kolim em longwanpela Gret 6 dropauthusat i no inap long kamap wanpelagutpela man mekim wanpela gutpelasamting long laip bilong em.OlsemnaLaiplain, dispela man i bin lusim plesbilong em na go stap long taun napainim wanem samting em i laikimlong en.Em go long taun na stap wantaim

wanpela famili we i bin lukautim em.Taim em i stap wantaim ol, em i nostap nating, nogat. Em i stat longbungim ol sof dring botol na ken olman i dring pinis na tromoim long en,na ol narapela liklik wok long kisimmani long en.Taim em i bungim inap mani, em i

stat long peim skul fi bilong em yetstat long Gret 7 inap long Gret 12. Bi-hain long dispela, em i go long Yuni-vesiti bilong PNGna stadi long lo skul.Nau em i kamap wanpela loya na naui wok wantaim wanpela lo kampanilong kantri.Hevi bilong mi em, mi wanpela skul

dropout tu ya. Na planti taim, mi laikbihainim pasin bilong dispela mantasol ol samting i no wok gut long mi.Nau mi kros i stap na pilim olsemnogat wanpela gutpela samting baikamap long laip bilong mi. Bai mimekim wanem samting long helpimmi yet?Plis Laiplain, inap yu painim sam-

pela rot long helpim mi?Role Models Peace Seeker

Dia Pren,Mipela i amamas olsem yu tokim

mipela long win stori bilong rol modol bi-long yu na man we ol hatwok bilong em

yu amamas long en na yu laik bihainimlong en. Dispela rol modol i bilong yutasol mipela i pilim olsem em i rol modollong planti tausen narapela pipel longPNG husat i stap long wankain wari nalaip olsem long yu.

Pren, mipela i laikim yu long saveolsem long wokabaut long laip, yu maswokim ol plen, baset i makim taim nafokas long ol driman na gol bilong yu.Mipela i bilip olsem dispela bai kamapimgutpela samting long laip bilong wanpelataim ol i laik wokim ol samting bai bagara-pim sindaun na laip bilong ol.

Taim wanpela man i laik wokim wan-pela samting, mipela i bilip olsem i moa-beta long gat bilip long em yet bikos nogat narapela bai gat strongpela tingtinglong mekim samting, tasol yu yet. Pren,mipela i bilip olsem rol modol bilong yu igo pas pinis long soim rot long yu i bi-hainim sapos yu laik mekim gutpelasamting long laip bilong yu. Yu ken tokimyu olsem sapos em i ken mekim, mi kenmekim tu.

Mipela i luksave olsem rol modol bilongyu i bin lusim skul long Gret 6 tasolmiperla i bilip tu olsem sampela samtingi bin mas mekim em i lusim ples longpainim samting i ken givim em gutpelasans long laip.

Em bin kisim planti yia long kamap longmak em i stap long em tude. Em bin maslukim tu olsem em i no laik sindaun natingna lukim ol wanskul bilong em i skruimskul long apa level na kisim gutpela laip,tasol em bin laik kamap olsem wanpelalong ol.

Pren, yu wanpela skul dropaut pinis nayu bin laik bihainim rol modol bilong yutasol yu wok long pundaun. Nau yu krosi stap na askim watpo dispela i kamap

long yu? Em i gutpela long kros na tok mino inap wokim wanpela gutpela samtinglong mi yet. Mipela i bilip olsem i ken gut-pela long yu i kros na bai mekim yu i wokhat moa long inapim gol bilong yu. Pren,noken ting olsem yu no inap long wanemsamting yu wokim. I moabeta yu kisimsampela luksave na lusim ol poroman yugat nau bikos ol i ken mekim yu bagara-pim tingting bilong yu. Mipela i bilip olsemol bai no inap helpim yu long mekim gutlong skul na laip bilong yu.

Pren, mipela i laik strongim yu longtokim ol long laik bilong yu long skruimskul na sapos ol i gat wankain wari olsemyu, yu ken toktok tu long ol. Laiplain i bilipolsem long dispela kantri, PNG, i go hetgut, em i wok bilong ol manmeri i kisimskul long mekim dispela.

Mipela i bilip olsem em i taim ol yang-pela pipel olsem yu long tingting gut longwanem samting yu ken mekim sapos yukisim gutpela edukesen. Pren, mipela iaskim yu long save olsem yu wanpelaskul drop aut, tasol ol samting i no pinishia, nogat. Yu ken go het na traim na inapim ol driman bilong yu.

Sapos yu tok olsem yu lus, bai yu stapolsem wanpela dropaut oltaim. Na dis-pela bai givim yu wari na hetpen, longfamili bilong yu na kantri tu. Tasol yum asmuv i go fowet, wok hat na mekim gut. Yuken kamap olsem gutpela rol modol longol narapela pikinini na ol yangpela.

Pren, God i save totkok long manmerii stap long ol kain wari na hevi na em i laiktoktok long yu tude sapos yu opim lewabilong yu long em.Ritim buk bilong ol Proveb 4:10-13.

Laiplain

Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nemna etres bilong yu na bai mipela i kensalim bekim long pas bilong yu. Baimipela i no inap putim trupela nem bi-long yu long stori.Laiplain

Raun wantaim Kanage olgeta wik

NEM: Ludwig HesaiKRISMAS: 21 (man)ADRES: Kilipau village, P.O. Box 96, Vanimo,Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Senisim Presen, pilai soka,harim musik na raitim pas.

NEM: Benjamin A. WepKRISMAS: 20 (man)ADRES: Kilipau Village, P.O Box 96, Vanimo,Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai soka, voli bol, senisimpresen na painim wanpela meri long maritim.

NEM: Patrick GisiyeKRISMAS: 20 (man)ADRES: New Century Wholesale, P.O.Box 218,Kiunga Western ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai soka, mekim pren, raitimpas, go lotu na senisim presen.

NEM: Benuel KapamaiKRISMAS: 18 (man)ADRES: P.O. Box 2901, LaeSAVE LAIKIM: Pilai soka, volibol, pilai gita,harim musik, ritim buk na go lotu

NEM: Bainy WouKRISMAS: 20 (man)ADRES: Kilipau Village, PO Box 96, VanimoSandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim pas, senisim presen,pilai soka, volibol na painim wanpela meri longmaritim.

NEM: Benny WaguKRISMAS: 18 (man)ADRES: Kilipau Village, P.O.Box 96 VanimoSandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Senisim presen, raitim pas,pilai soka,volibol na harim musik

NEM: Terence MathewKRISMAS: 16 (man)ADRES: Ohu Primary School, PO Box 169,Madang511, Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Go skul, harim musik, go Lotu,raitim pas na mekim pren

NEM: Tenny PaulKRISMAS: 19 (man)ADRES: Komabea Primary school, PO Box 220,Kerema, Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai spot olsem volibol, sokana basketbol, harim musik, ritim niuspepa nawok

NEM: Jamie AweKRISMAS: 29 (man)ADRES: C/Hargy Oil Palms, PO Box 21 Bialla,West New Britain ProvinsSAVE LAIKIM: Lukim rugbi, mekim poromanwantaim ol arapela na painim wanpela lotu meribilong maritim

NEM: Atasing BafikeKRISMAS: 27 (man)ADRES: Bumbum Primary School, PO Box4588, Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, wat-sim TV na pilai kompyuta gem

Fokas long driman na gol bilong yu...

Ol narapela pleslain i peim kompensesen long ol lain bilong Kanage. Kanage emlida bilong ples na em tokim ol yanpela long kaunim moni. Em tokim ol yangpelalong kaunim moni gut na noken giamanim em bikos em tu save long kaunimmoni na ritim ol figa bilong balens. Nau ol i kanim moni pinis na givim totol figa igo long Kanage long tokaut long ol pipel hamas moni stap long kompensesenbilong ol.

Nau Kanageem ritimauttotol figa bi-long moni ol ikisim...EmK11,800....

Ol gutpela pipel bilong mi.. Tude em peide bilongyumi na mi amamas long tokim yupela stret. Totolfiga bilong kompensesen em 100, 100 na 8 tausen!!

Sori tru.. Kan-age em ritimfiga krangi naklostu bikpelatraibol pait ikirap gen...

Page 14: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am –Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo.6:30am – Nius Hetlains6:45am – Bonde gritins7:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta7:05am –YUTOK – komiuniti awenes program7:15am –WAN 4 DAROAD – Hit Prediction

– niupela singsing7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta8:05am –YUTOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm –Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta10:05am –YUTOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu.10:45am –YUMI PAINIMWOKSegment11:00am – Nius – YUMIFMNius Senta11:05am –YUTOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta12:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen12:15pm – Komiuniti Notis Bod12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen1:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta1:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius2:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program2:45pm –YUMI PAINIMWOKSegment3pm – 7pm –Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta3:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program3:10pm –Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELAKAMGUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm –YUMI PANIMWOKSegment5:00pm –Major Nius Hetlains – YUMIFMNius Senta5:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm– NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm –MAJORNIUS BULLETIN

– YUMIFMNIUS Senta6:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pmMon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT

– Host:Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFMNIUS SENTA7:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIMTULAIT SHOW–Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am –Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz6:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am –Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik10am – 12noon –Monin Treks12noon NIUS –YUMIFMNius Senta12 – 2pm – Sandei Belo TaimMusic2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFMNius Senta6pm – 8pm –GOSPELREKWESAUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

FONDE, ME 26 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious Program

5.30AM G TODAYDEPARTMENT OF EDUCATION CLASS-ROOM BROADCAST9.20 - 10AM Grade 7 Mathematics9.10 – 10.50AMGrade 7 Science11 – 11.40AM Grade 8 Mathematics11.50 – 12.30PMGrade 8 Science12.40 – 1.20PMGrade 6 Mathematics1.30 – 2.10PMGrade 6 Science2.59PM STATION OPENKIDS KONA3.00PM G MAGICAL TALES3.30PM G HI-54.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK5.00PM G KITCHEN WHIZ5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G MILLIONAIRE

HOT SEAT6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G A CURRENT AFFAIR7.00PM G SPORTS SCENE

(2011 Return)7.30PM PG RAIT MUSIK

7.27PM G EMTV TOK SAVE8.00PM G RAIT MUSIK

special time)9.00PM PG ELITE MUSIC ZONE

(special time)9.30PM M FOOTY SHOW10.30PM G NEWS REPLAY11.00PM AUSTRALIA NETWORK

FRAIDE, ME 27 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious Program

5.30AM G TODAYDEPARTMENT OF EDUCATION CLASS-ROOM BROADCAST9.20 - 10AM Grade 7 Mathematics9.10 – 10.50AMGrade 7 Science11 – 11.40AM Grade 8 Mathematics11.50 – 12.30PMGrade 8 Science12.40 – 1.20PMGrade 6 Mathematics1.30 – 2.10PMGrade 6 Science2.59PM STATION OPENKIDS KONA3.00PM HI-53.30PM PYRAMID4.00PM THE SHAK

4.30PM KITCHEN WHIZ5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G MILLIONAIRE

HOT SEAT5.55PM G CRIME STOPPERS6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G A CURRENT AFFAIR7.00PM G IN MORESBY TONIGHT7.27PM EMTV TOK SAVE7.30PM G FRIDAY NIGHT FOOT-BALL: SEAEAGLES v BRONCOS @Suncorp Stadium9.30PM G FRIDAY NIGHT MOVIE:BULLDOGS v TITANS @ SuncorpStadium10.40PM G EMTV NEWS REPLAY12.20PM AUSTRALIA NETWORK

SARERE, ME 28 2010

2.00PM G MOBIL 1 THE GRIDMobil 1 The Grid offers exclusive, in-depthfeatures, personality profiles and the lat-est news from leading motor sports cir-cuits around the globe.2.30PM G ENGLISH CHALLENGECUP - BRADFORD BULLS v WIGAN

WARRIORS3.30PM G NATIONAL GAME

FISHING 20114.00PM G SUPER RUGBYHURRICANES v WESTERN FORCE,@ Palmerston North6.00PM G EMTV NATIONAL NEWS6.30PM PG AUSTRALIA’S FUNNIEST

HOME VIDEO SHOW7.30PM G IN MORESBY TONIGHT8.05PM G SUPER RUGBY (LIVE)BRUMBIES v STOMERS,@ Canberra10.00PM G SUPER RUGBYHIGHLANDERS v LIONS,@ Dunedin11.00PM PG ELITE MUSIC ZONE11.30PM G NATIONAL EMTV NEWS

REPLAY12.00AM AUSTRALIAN NETWORK

SANDE, ME 29 2011

6.29AM STATION OPEN6.30AM G IT IS WRITTEN7.00AM G HILLSONG7.30AM G SUPER RUGBYSHARKS v WARATAHS ,

@ Durban, South Africa.9.30AM G ENGLISH CHALLENGECUP - WAKEFIELD v CASTLEFORDEMTV brings you all the action of the ofthe English Super League.1.00PM G WWORLD OF SPORTS2.00PM PG SUNDAY ROAST2.30PM G MOBIL 1 THE GRID4.00PM G SUNDAY FOOTBALLDRAGONS v TIGERS, @ WIN Ju-bilee Oval, Kogarah.6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM PG IN THEIR FOOTSTEPS(SERIES PREMIERE)In each episode an everyday Australianwill embark on a powerful journey retrac-ing a close ancestor’s intense wartime ex-perience. Tommy Johnson was an ordinaryman who had an extraordinary war. Fornearly 70 years, his family never reallyknew what happen to Tommy – a remark-able story of endurance and mateship, ofcourage and cruelty. Now, his great niece,Julie Bryce, will discover the truth.7.30PM G 60 MINUTES

EMTV Television Guide

6AM StesenOp -NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM MamaGraun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM MamaGraun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE -Moning - Nait6AM StesenOp - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE -Moning - Nait6AM StesenOp-NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PMWantok8PM Lokal Ben8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

SANDE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei)8PM Lukluk Bek LongWik8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P18 Wantok Me 26 - Jun 1, 2011 entatenmenProgram bilongWanwan De

Musik Instramen bilong bipoNicky Bernard i raitim

OLMUSIK intramen bilong biposave mekim bikpela wok longtaim bilong ol tumbuna na tu istap strong long sampela haplong ol provins bilong yumi in-sait long Papua Niugini.Long taim bilong ol tumbuna,

dispela ol instramen olsem kundu,garamut, hon sel, mambu na

sampela moa i save givim musik,o saun we save kam aut long ol.

Dispela ol musik o saun emsave gat mining bilong em. Sam-pela taim ol tumbuna save paitimkundu o garamut long toksavelong haus lain olsem i gat hauskrai o taim bilong bikpela bung.Dispela ol instramen o ol samt-

ing bilong mekim musik i wok lusliklik sampela provins bilong yumi

insait long Papua Niugini.Long dispela mun Me stat long

18 na bai go pinis bilong mun, Ne-senel Musium na Art Galerikamapim wanpela Eksibisen weol i soim ol samting bilong bipo oltumbuna bilong yumi save usimlong singsing o long salim toksavei go kam.Planti long ol dispela instramen,

wanwan ol musik manmeri na ben

bilong yumi PNG i wok usim wan-taim ol instramen bilong ol waitman long kamapim ol miks musik.Nau yet planti long ol wait man-

meri save laikim tru ol instramenbilong yumi taim yumi miksimwantaim musik bilong ol, holimstrong ol samting bilong tumbunabai musik bilong yumi bai gat min-ing bilong em.

Hia em ol sampela tumbuna musik instramen bilong bipo. Poto: Nicky Bernard

Page 15: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

8.30PM PG SUNDAY MOVIE:ANGER MANAGEMENT(2003) Comedy/Drama/Romance - San-dler plays a businessman who is wronglysentenced to an anger-management pro-gram, where he meets an aggressive in-structor. Stars: Adam Sandler, JackNicholson.10.30PM G HILLSONG11.00PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30PM AUSTRALIA NETWORK

MANDE, ME 30 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious Program

5.30AM G TODAY9.00AM EASMART2.59PM STATION OPENKIDS KONA3.00PM G MAGICAL TALES3.30PM G HI-54.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK5.00PM G KITCHEN WHIZ (NEW5.29PM G EMTV NEWS UPDATE

5.30PM G MILLIONAIREHOT SEAT

6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS7.00PM G TOK PIKSA7.27PM EMTV TOK SAVE7.30PM G MONDAY NIGHT FOOT-BALL: Panthers v Rabbitohs @Centrebet Stadium, Penrith9.30PM G SUPER RUGBYREDS v CRUSADERS, from Brisbane10.00PM G A CURRENT AFFAIR11.00PM PG ADVOCATE OF CHANGE11.30PM AUSTRALIA NETWORK

TUNDE , ME 31 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious program

5.30AM G TODAY9.00AM11.00AM G AUSTRALIA NETWORKKIDS KONA3.00PM G MAGICAL TALES3.30PM G HI-54.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK

5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G MILLIONAIRE

HOT SEAT6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G A CURRENT AFFAIR7.00PM G HAUS & HOME7.57PM EMTV TOK SAVE8.00PM PG MILLION DOLLAR DROP

(final)9.00PM G A CURRENT AFFAIR9.30PM G SUPER LEAGUEHighlights of all the action of the EnglishSuper League direct from the UK.11.30PM G EMTV NEWS REPLAY12.30PM AUSTRALIA NETWORKTRINDE, JUN 1, 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious Program

5.30AM G TODAY9.00AM EMTV PRIME TIME LINE UP9.20AM G DEPARTMENT OFEDUCATION CLASSROOMBROADCAST

2.59PM STATION OPENKIDS KONA4.57PM EMTV TOK SAVE5.00PM G MILLIONAIRE HOT SEAT5.55PM G CRIME STOPPERS6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS7.00PM PG CURRENT AFFAIRS7.30PM G WORLD AROUND US:IN THEIR FOOTSTEPS (SERIES PRE-MIERE) - In each episode an everydayAustralian will embark on a powerful jour-ney retracing a close ancestor’s intensewartime experience. Tommy Johnson wasan ordinary man who had an extraordinarywar. For nearly 70 years, his family neverreally knew what happen to Tommy – a re-markable story of endurance and mate-ship, of courage and cruelty. Now, hisgreat niece, Julie Bryce, will discover thetruth.9.40PM EMTV TOK SAVE9.45PM M WEDNESDAY NIGHT

MOVIE: : JINDABYNEWinner of 10 awards and from Australiandirector Ray Lawrence.Stewart Kane, an Irishman living in theAustralian town of Jindabynefinds a corpse while on a fishing trip withfriends. Rather than return to town im-mediately, they continue fishing and re-port their gruesome find days later.When his wife Claire learns about this,their relationship begins to crumble asshe attempts to atone for her husband’sactions. Stars Gabriel Byrne, Laura Lin-ney and Deborra-Lee Furness.

11.45PM G NATIONAL EMTVNEWS REPLAY1.00AM AUSTRALIA NETWORK

Pilai long hap nainjuris long hia...Steit ov Orijin gem ol i pilai longAustralia tasol injuris yumikisim long hia. Samting yumilukim na harim pinis. Steit ovorijin i no gem bilong yumi tasolplanti long hia i kisim bagarappinis long dispela gem. Teteyumi sambai tasol long emejensieria we planti bai kam insait.Man blus bai kirap na kilim dailam bilong meri maruns. Kainkain

samting i kamap long steit ovorijin gem tasol. Tingim toktokbilong chif tu? Sapos yu mekimnabaut long dispela gem, em baipasim dispela gem long PNGstret.

Lukaut long kon meriTolaiOl pablik long Mosbi bai putimwas nau bikos wanpela meriTolai nem bilong em Janet i woklong giaman raun na kisimbikpela mani tru long ol arapelamanmeri. Las wik i go pinis em igiaman na kisim moa long

K1,000 long wanpela meri. Meriya save mekim planti giamanstori na grisim ol lain long givimem mani. Lukaut gut na stap.

Kopi prais go antap namanmeri spakPrais bilong kopi i go antap na ollain long hailans i amamas tru namekim save long spak na mekimkain kain stail. Em taim bilongStet ov Orijin tu ya, olsem naating woa bai kamap namel longol sapotas bilong Blus na Ma-roons. Yumi wet na lukim.

Tokwin Tasol...

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Me 26 - Jun 1 , 2011 Wantok P19komik

KANAGE

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

Page 16: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

bisnisnius Me 26 - Jun 1, 2011 Wantok P21

James Kila i raitim

MENESING Dairekta bilong NationwideMaikro Benk, Tony Westerway, long Tunde itokaut olsem maikro benk bilong ol ikamapim histori bilong en long lukim wan-pela mama bilong rurel viles long Bena erialong Isten Hailans provins i kamap olsem100,000 kastoma bilong ol.

Dispela meri em Tommy Seriate, husat i gat 49krismas na em bilong Koropa viles long apa-

Bena eria insait long Unggai-Bena distrik.Misis Seriate, husat man bilong em i dai pinis i

bin opim akaun bilong em wantaim Goroka brensbilong Nationwide Maikro Benk. Em i mekim dis-pela bihain long wanpela tim bilong brens i binmekim wanpela aweanes i go long Kusaromaket, we i stap samting olsem tupelo aua longrot we i stap not long Goroka. Long dispelamaket ol tim bilong Nationwide maikro benk i bingivim toktok long ol grasruts manmeri long ol se-vises benk i save givim na wanem kain rot olmanmeri bilong rurel eria i ken sevim mani bilongol long dispela benk.

Mista Westerway i bin tokaut long dispela100,000 kastoma bilong ol long taim em i tokautlong anuel ripot bilong 2010 bilong NationwideMaikro benk na long taim ol lonsim nupela web-sait bilong ol long het-ofis bilong ol long Mosbi.

Long pastaim tru, Misis Seriate i bin traim longopim akaunt bilong en wantaim tupela komesalbenk long Goroka tasol ol lain long bekim i nogivim tok orait long em.

Misis Seriate i tokaut olsem em i amamas truna i mekim rait disisen stret long opim nupelaakaun bilong em long sevim mani wantaim Na-tionwide Maikro Benk.

“Mi amamas tru long Nationwide Maikro Benk.Nau bai mi go na tokim ol arapela pipel olsem emisi long opim pasbuk akaun na sevim mani longdispela gutpela benk we i save tingting gut longol liklik manmeri bilong ples,” Misis Seriate i tok.

Mista Westerway i tok dispela stori bilongTommy Seriate i go moa yet long kain sevis benki givim na namba bilong ol kastoma em i gat nau.Em stori we i givim bilip long ol pipel long lukimdriman bilong ol i karim kaikai.

Em i tok Nationwide Maikro Benk i gat bikpelatingting long wok wantaim na helpim ol liklik man-meri bilong PNG husat i save painim hat longkisim ol fainensal sevis. Benk ya i gat bilip longwok bung wantaim ol gras ruts pipel na i gat biliplong lukim olsem ol meri i gat wan kain rait longkisim ol fainensal sevis olsem ol man.

NationwideMicrobanktokaut long100,000kastomabilong en

MisisTommy Seriatei kisim tok amamaslong ol Gorokabrens wokman meribilong NationwideMaikro Benk.

Page 17: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

P22 Wantok Me 26 - Jun 1, 2011 ramunico

Ramu NiCo bringim senis longRaikos na Usino-Bundi komyunitiPLANTI ol lokal pipel insait

long Raikos distrik na tuUsino-Bundi i wok long

luksave nau olsem kamap bilongRamu nikel projek long eria bi-long ol i wok long bringim gut-pela sosel na ekonomik sevis nasenis long helpim ol.Insait long ol komyuniti we dis-

pela bikpela kampani bilong China,em Ramu NiCo i wok long en em ollokal pipel i kisim wok na tu i kisimhelpim long sait long rot na bris,edukesin, helt na tu arapela liklikbisnis long ples. i gat helpim tu longsait bilong agrikalsa trening longkes-krop olsem kakao na tu helpimi go long ol liklik famas long pleslong salim ol fres kaikai long kam-pani mes.“Sapos ol China i no kam long

hia long Basamuk, ating mipela baistap long tudak yet na planti divel-opmen bai i no inap kamap. Atingplanti long ol yangpela man na meribai nogat wok na bai stap natinglong ples,”Dispela em toktok bilong Mou Bi-

lang, bilong ples Danglau, wanpelaviles we i stap arere tasol longbikpela Basamuk rifaineri plen nabris long Raikos distrik longMadang provins. Dispela ples embikpela divelopa Ramu NiCo(MCC) bai yusim long redim ol nikelprodak na salim long ol bikpela sipi go long intanesenel maket longwol.Mou Bilang i amamas long tokaut

kain ol nupela senis i kamap longples bilong ol i gutpela. Long bipotaim kantri i kisim indipendens na ikam, planti ol gavman sevis i pun-daun tru na ol pipel i save painimhat tru. Tasol bihain taim RamuNiCo i go insait ol pipel i lukim laitna gutpela ol senis i kamap namellong sindaun bilong ol manmeri bi-long ples.Dispela ples em planti long ol lain

em papagraun bilong eria embikpela bris we Ramu NiCo baisalim ol nikel prodak bilong em i golong ovasis.Dispela papa ya i tok olsem long

taim nogut na gutpela taim em

save pas strong yet wantaim RamuNiCo Menesmen (MCC), kampaniwe i go het long wok long bikpelaRamu Nikel projek insait longMadang provins.Mou i tok i bin go pas long oge-

naisim 69-pela yangpela man longples Danglau long klinim ples longlarim wok i kamap long Basamuklong taim projek i laik Mou i lusimwok.Em i tok olsem em i sapotim wok

bilong MCC na i lukim intanesenelbris (wharf) i kirap long hap.“Mi stap long tupela pati wan-

taim, em long sait bilong menes-men na sait bilong ol kontrakta longlukim olsem wok i go het gut longwokim bris long Basamuk,” Mou itok.Mou em wanpela long planti ol

rurel manmeri insait long Raikos naUsino-Bundi Distrik long Madangprovins i tokaut olsem nau ol i lukimstret lait na sevis i wok long o longhelpim ol manmeri.Sampela gutpela helpim Ramu

NiCo projek i mekim long Basamukem long wokim wara saplai bilongol manmeri bilong ples arere longrifaineri. Ramu NiCo i bringim warasaplai yusim wara long wanpelabikpela riva i stap klostu na baibringim i go long ol viles klostuolsem Mindre.Ol i tokaut stret olsem planti ol

sevises na wok i bringim mani narot na sevises olsem pawa na warasaplai long eria bilong ol bikosRamu NiCo i go insait long eria bi-long ol.Wanpela mama bilong Pagazi

klen long Kurumbukari i tok tuolsem em i amamas long RamuNiCo long wokim kamap 30-pelanupela haus bilong ol lain papa-graun bilong Kurumbukari.Em i tok long bipo taim ol tum-

buna bilong em i no lukim kainsenis olsem, tasol taim Ramu NiCoi go insait long eria bilong ol long di-velopim nikel main, planti gutpelasenis i wok long kamap.Dispela ples Enekuai we ol lain

bilong Pagazi papagraun i staplong en tu bai lukim sampela gut-pela divelopmen i kamap. Wok ikirap pinis long nupela polis stesini stap long hap na wanpela heltsenta na tu skul long helpim olpikinini.Pasin bilong wok klostu wantaim

ol lokal komyuniti em bikpela samt-ing tru sapos wanpela projek di-velopa laik lukim moa gutpela woki kamap namel long kampani na ollokal papa graun na komyuniti istap klostu long projek.Dispela em bikpela toktok

Komyuniti Afes menesa bilongRamu NiCo Menesmen Limited(MCC), Martin Paining i tok.Mista Paining i tok olsem Ramu

NiCo Menesmen (MCC) we i passtrong wantaim dispela het-tok em:“Wanpela Ramu NiCo, WanpelaKomyuniti”. Na em i tok klia gutolsem Ramu NiCo i bilip strongolsem ol gutpela wok em i laikkamapim we i pas wantaim divelop-men i mas pas moa wantaim ollokal komyuniti we Ramu NiCo imekim wok long en.Dispela gutpela toktok Mista

Paining i mekim bikos insait longPNG, 97% bilong graun em ol lokalpipel i papa long en. Olsem na gut-pela wok bung na pasin long savegut long wanpela arapela i masoltaim stap long sevim nid bilong ollokal pipel na tu komyuniti kampanii wok insait long en.

Ol skul mangi bilong Inlen paiplain givim ol skul samting long Ramu NiCo.

Ol pipel bilong Pagazi long Kurumbukari stap long nupela ol hausRamu NiCo i wokim na givim ol.

Ramu NiCo helpim long givim wara tenk na saplai i go long ples Min-dre.

Page 18: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

Me 26 - Jun 1, 2011 Wantok P23ruralindastriColbran Coffeelands helpimol rurel Tairora pikinini

Augustine Dominici raitim

WANPELA kopi plente-sen na kopi ekspot bis-nis long Tairora eria longObura-Wonenara dis-trik, Isten Hailansprovins i go het longgivim gutpela helpim igo long ol skul pikininiinsait long ol komyunitiklostu long en.Baroida Plentesin,

nau i stap aninit longlukaut bilong namba trilain tumbuna bilongColbran famili aninitlong bisnis nem ColbranCoffeelands Ltd i woklong kisim gutpela luk-save long ol gutpelakomyuniti sevis em isave givim.Dispela kopi bisnis

em Ben Colbran i binstatim long 1960s, nanau dispela plentesin igro aninit long pikininina tumbuna bilong emna i kisim laisens pinislong Kopi IndastriKoporesen (CIC) long2011. Ol dispela divel-opmen i kamap aninitlong menesmen bilongNichol na pikinini bilongem Chris Colbran.Taim ol i go het long

ronim kopi bisnis opere-sen bilong ol, ol i luk-save olsem gavmansevis olsem edukesen,helt, wara saplai na gut-pela rot sevis i no goinsait long ol komyunitiarere long ples ol i staplong en. Olsem na

maski olsem ol i bisilong wok bilong ol, ol iputim mani long stretimseksin bilong Aiyura rot igo long Tairora longhelpim ol arapela kopiestet o plentesin longeria olsem Clarence naKorona plentesin insaitlong Obura-Wonenaradistrik na hap bilongOkapa.Dispela rot invesmen

bilong ol em CIC i luk-save long en na i givimem wanpela awot longsevis i go long kopiindastri long 2008 taimCIC i lonsim PNG KopiIndastri Stratejik Plen2008 i go 2018.Long soim gutpela

sapot ol i mekim kamap,ol Colbran femili i statimwanpela elementaryskul bilong ol pikininibilong ol wokman meribilong en na tu longhelpim ol arapelakomyuniti i stap arerelong plentesin bilong ol.Chris Colbran i tok

taim gutpela sapot i kamlong komyuniti longkarim kopi plentesin iron gut bai gutpelahelpim i ken go longhelpim olgeta lain longkomyuniti na tu ol rurelples na divelopimen wegavman i no givim enkopi plentesin i kenhelpim.“Dispela em bikpela

eksampel olsem “lukau-tim kopi na kopi bailukautim yu”, ChrisColbran i tok.

Nau i gat skul i stapnem bilong em BaroidaPlentesin Skul, na ol iwokim moa klasrum na igro stat long gret 1 na 2na nau i gat gret 3. Ol igat bikpela bilip long gohet long divelopim skul igo kamap long gret 6long ol yia i kam bihain.“Dispela skul i bin

traim long kisim sapotlong gavman stat long2006 tasol long nau yetnogat gavman ofisal i notraim long rejistarim dis-pela skul, olsem namipela i go het longwokim skul wantaimbilip olsem wanpela degavman bai mekimsamting,” Chris i tok.Em i tok Digicel

Faundesen na LaeBisket Kampani i sapo-tim pinis skul wantaimDigicel skul beg na wan-pela konteina wantaimsait windo long kisimwin na Lae Bisket i givimol eksesais buk bilong olskul pikinini.Dispela kontena we

Digicel i givim em ol iyusim olsem komyuninilening senta (CLC) longsait bilong heltmedukesin na arapela olsevisesHusat lain i laik sapo-

tim dispela skul i kenringim Colbran ofis longtelefon 71575985 osalim email long colbranc o f f e e [email protected]

Ol Baroida Plentesin skul sumatin soim ol nupela skul beg em Digicel PNG igivim.

Baroida Plentesen skul sumatin soim ol nupela eksesais buk Lae Bisket igivim.

Page 19: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

P24 Wantok Mei 26 - Jun 1, 2011 olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

PAS: Wanpela Miokspilaia i no i nap longabrusim takol bilongwanpela Vipers pilaialong raun tri Digicelkap gem bilong ollas wik Sande longMosbi. POTO:Andrew Molen.

MAKIM: Lok fowet bilongPort Moresby Vipers,

Sebastian Panda i putimbal redi long kik long gollong raun tri Digicel kap

gem bilong ol las wikSande agesim ToyotaEnga Mioks. POTO:

Andrew Molen.

ANTAP TRU: Wanpela Vailima pilaia i go antaplong paitim bal ci go hapsait lng net long gembilong ol agensim U-Mi Yet long NCD volibolresis las wik Sarere long Mosbi.

PAOLIM EM:Wanpela Lakowalaipilaia i traim longabrusim biruabilong em bilongANZ long kopret tasresis gem bilong ollas wik Sande longMosbi long SiniaMiks divesen bilongMosbi Kopret tasresis. POTO: AndrewMolen.

Page 20: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

Me 26 - Jun 1, 2011 Wantok P25spotlaipstail

Ol arapela spots insait longOlimpik gems

Andrew Molen i raitim

I GAT planti kain spots tru longwol tasol i no olgeta i savekamap long Olimpik Gems naol arapela tonamen olsem, wei gat luksave bilong en.Sampela bilong dispela ol

spot olsem boksing, soka,swiming, na etletiks em yumilukluk long ol pinis long hia.Tasol i gat planti moa i stap

we yumi bai toktok long ol longol wik i kam.Dispela wik bai yumi lukluk

long dispela olgeta spot, nembilong ol na wanem kain samt-ing i save kamap insait long ol.Bipo long yumi toktok long

dispela, yu mas tingim olsem isave gat tupela kain Olimpikgems i save kamap.Wanpela em Sama (Sum-

mer) Olimpiks na narapela emWinta (Winter) Olimpiks.Sama Olimpiks em we olgeta

kantri save pilai insait long enna Winta Olimpiks em bilong olkantri we i save gat bikpela aisna kol olgeta taim.Ol spots bilong Sama gems i

no olsem bilong Winta gems,bilong wanem ol spot bilongWinta gems i save kamap in-sait o antap long ais.

Histri bilong ol spotsSama Olimpiks i stat long

1896 long Atens (Athens) longkantri Gris (Greece), na WintaOlimpiks i stat long 1924 longSamoni (Chamonix) long kantriFrens.Long dispela taim inap long

nau, planti senis i kamap longtupela gem wantaim.Ol i rausim sampela spot na

sampela nupela i go insait.Tasol planti ol spot we i stap

long Sama gems em dispela olspot we i bin stap namba wantaim tru long ol bipo stori bi-long Gris.Sampela bilong ol dispela

gem em mi stori long ol pinislong hia, olsem etletiks, boks-ing na swiming na i gat plantimoa i stap we yumi bai toktokmoa long ol bihain.Ol Winta gems i kamap bi-

hain long givim sans long olarapela kantri husat i no inaplong pilai long ol Sama gems,long stap insait long dispelabikpela tonamen tu.

Ol Sama Olimpik gemsOl spots we i save kamap

long Sama Olimpik Gems nauem; Diving, Swimming, Syn-chronized swimming, Water

polo, Canoe/kayak (sprint),Canoe/kayak, (slalom), BMX,Mountain biking, Road cycling,Track cycling, Artistic, Rhyth-mic Trampoline,Volleyball (beach), Volleyball

(indoor), Dressage, Eventing,Jumping, Freestyle, Greco-Roman, Archery, Athletics,Badminton, Basketball, Box-ing, Fencing, Field hockey,Football, Handball, Judo, Mod-ern pentathlon, Rowing, Sail-ing, Shooting, Table tennis,Taekwondo, Tennis, Triathlon,Weightlifting.Planti bilong ol dispela spot

bai kamap long 2012 OlimpikGems long Landen (London)long Inglen na Papua Niuginibai salim wanpela tim i go longdispela tonamen tu.

Ol Winta Olimpik GemsFigure skating, Speed skat-

ing, Short track speed skat-

ing, Ice hockey, Curling, Crosscountry skiing, Alpine skiing,Ski jumping, Nordic combined,Freestyle skiing, Snowboard-ing, Biathlon,Luge, Bobsleigh, Skeleton.Bipo long Winta Olimpiks i

kamap olsem wanpela Olimpiktonamen, ol spot olsem Figureskating na Ice Hockey, i savekamap long Sama Olimpiks tu.Dispela tupela spot i bin

kamap namba wan aim trulong 1908 na 1920 Sama

Olimpik Gems tasol bihain ol igo bek long Winta OlimpikGems taim em i kamap.Papua Niugini em wanpela

bilong ol kantri we i no savestap insait long WInta OlimpikGems bilong wanem dispelakantri nogat ais o kol we olmanmeri bai nap lng lainim napilai ol spots we i save kamapinsait long Winta Olimpiks.Laspela taim Winata

Olimpiks i bin kamap em long2010 long Venkuva (Vancou-

ver) siti long Kanada(Canada).Luksave bilong GemOlimpik Gem wantaim i gat

luksave olsem Olimpik Gemtasol.Dispela ol pilaia insait long

Sama gems i save gat luksaveolsem ol Olimpik pilaiawankain olsem ol pilaia bilongWinta gems.PNG, olsem wanpela kantri

husat i save stap insait long olOlimpik Gems i gat wankain

luksave na ol pilaia bilong entu.Nogat wanpela kantri save

salim ol pilaia i go long olgetasapot we i kamap long wan-pela Olimpik Gems tasol i savegat gem yet.Em i bikpela mani tu long

salim wanpela bikpela tim i gona tu ol pilaia i no inap go nat-ing inap ol i winim sampelamak long ol arapela tonamenlong kwalifai long go longOlimpik Gems.Olgeta yia, i save i gat askim

long putim ol nupela spot i goinsait long Olimpik Gems tasoli no olgeta i save go insait.Wanwan tasol we i kisim tok

orait bilong InternationalOlympic Committee (IOC), isave go insait.

WESAN:Nambisvolibol

emwanpela

gembilongSama

Olimpiks.

RON LONG AIS: Skiing em wanpela spot bilong Winta Olimpiks.

WILWIL: Resis bilong wilwil isave kamap long SamaOlimpiks tasol.

ANTAP LONG AIS: Ais hoki em wan-pela tim spot bilong Winta Olimpiks.

WantaimANDREW MOLEN

Gem Bilong Yu

Page 21: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

Eagles Vs Broncos

Bulldogs Vs Titans

Knights Vs Eels

Cowboys Vs Roosters

Storm Vs Sharks

Dragons Vs Tigers

Panthers Vs Rabbitohs

NRL Poins leda bihain long Raun 11

P26 Wantok Me 26 - Jun 1, 2011 nrlspot

RRAAUUNN 1122 DDRROOMMEE 2277 -- 3300,, 22001111

FFrraaiiddee,, MMee 2277

SSaarraarree,, MMee 2288

SSaannddee,, MMee 2299

MMaannddee,, MMee 3300

Suncorp Stadium

Suncorp Stadium

Ausgrid Stadium

Dairy Farmers

AAMI Park

WIN Jubilee Oval

Centrebet Stadium

Pos Club P Pts W D L B F A +/-

1 Dragons 10 20 9 0 1 1 212 96 116 2 Storm 10 16 7 0 3 1 254 150 104 3 Sea Eagles 10 16 7 0 3 1 206 151 55 4 Cowboys 10 16 7 0 3 1 240 186 54 5 Broncos 10 16 7 0 3 1 190 142 48 6 Warriors 11 14 7 0 4 0 217 187 30 7 W/Tigers 10 12 5 0 5 1 221 200 21 8 Bulldogs 9 12 5 0 4 1 192 186 6 9 Knights 10 10 4 0 6 1 196 204 -8 10 Rabbitohs 10 10 4 0 6 1 208 240 -32 11 Eels 10 10 4 0 6 1 172 256 -84 12 Panthers 10 8 3 0 7 1 181 223 -42 13 Roosters 10 8 3 0 7 1 157 210 -53 14 Titans 10 8 3 0 7 1 159 122 37 15 Sharks 10 8 3 0 7 1 171 236 -65 16 Raiders 11 6 3 0 8 0 182 266 -84

Hayne i mas stap fulbekKOSA bilong NSW Blues, Ricky Stu-art i no kisim Parramatta fulbek, Jar-ryd Hayne, long tim bilong em longgem namba wan long Trinde dispelawik tasol em i kamap narapela toktoktu long stail bilong Hayne long pilai.Stuart i tok Hayne bai gutpela moa

sapos em i pilai faiv eit na i no longfulbek.Tasol i no as tru long toktok bilong

Stuart.Stuart i tok em i kisim Raiders ful-

bek, Josh Dugan bilong wanemDugan i pilai kain stail we em i laikiminsait long tim bilong em.Em i tok gem bilong Hayne i olsem

ol faiv eit we ol i save sanap redi longkisim bal na ron na painim spes.Stuart i tok skwad bilong em i gat

Mitchell Pearce na Jamie Soward istap pinis na em i no laikim wanpelamoa pilai long ronim bal olsem ol.Em i laik bai wanwan pilaia i ron bi-

hainim posisen bilong ol stret na longdispela em i kisim Dugan.Long wankain taim, fom bilong

Hayne i stap aninit liklik long Duganwe i lukim em i winim namba wan jesibilong ol Blues.Bipo Blues na Kangaroo hap bek,

Peter Sterling, i tok, Hayne i no ama-mas tumas long ol i no kisim em tasoltoktok bilong Stuart i em i no krangkitumas.Dispela ol toktok tu i kamapim planti

luksave long wanem kain stail bilongpilai tru em bai gutpela long Hayne.Sampela toktok bilong sapota i go

long Parramatta, i tok olsem ol i masputim em long faiv eit sapos ol i laikwinim ol gem dispela yia.Na sampela i tok ol bai no inap

kisim moa long Stet ov Orijin na Kan-garoo tim sapos em i no lusim nambawan posisen.“Mi no bilip long dispela ol toktok,

tasol mi ken tok olsem, sapos ol i laikmekim senis orait ol i ken toktok wan-taim wanpela man tasol.“Dispela man em Jarryd Hayne yet

na tu kosa bilong em Steven Kear-ney,” Sterling i tok insait long web saitbilong NRL.“Wanpela samting we yumi mas

save gut em olsem, dispela tupela po-sisen (faiv eit na fulbek) ol i toktoklong en, em i no wankain,” Sterling itok.Em i tok bipo kosa bilong Eels,

Daniel Anderson i bin putim Haynelong senta na faiv eit long namba wanhap bilong 2009 sisen tasol i no binkisim gutpela gem tumas long em.Long wankain taim, Broncos

kepten, Darren Lockyer, i bin painimhat liklik taim em i bin senis long ful-bek i go long faiv eit long 2004.“Brisbane i bin gat Karmichael Hunt

long dispela taim, husat i kisim gutples bilong Lockyer taim em i no pilaifulbek moa,” Sterling i tok.“Darren (Lockyer) i bin wanpela

nambawan fulbek na i go kamapnambawan faiv eit nau tasol em i nokamap hariap,” Sterling i tok.Em i tok Hayne i gat gutpela ai

bilong lukluk long ples bilong ron taim em i holim bal tasol ol i no save

yusim em gut.Sterling i makim gem bilong ol ara-

pela faiv eit na hap bek na tu wantaimol lain husat i bin pilai fulbek bipo ol itraim long senis.Em i tok em i no isi na bai givim

bikpela taim i go pastaim bipo longHayne i ken pilai tru olsem wanpelafaiv eit.Tasol long nau yet em i gutpela ful-

bek na ol i mas save gut long yusimem long ron i go insait long spes bi-long ol difens wantaim dispela gutpelaspit em i gat long en.Sterling i tok Hayne i mas stap long

fulbek yet tasol ol i noken yusim emlong givim bal i go long ol arapela pi-laia long ron tasol ol i mas yusim emyet long ron i go insait long ol dispelaspes wantaim bal na traim long putimtrai.Parramatta i kamapim namba wan

gem bilong ol bihain long longpelataim tru, long Mande nait agensimSharks na dispela Sarere bai ol i pi-laim Newcastle Knights.Eels tim em; Jarryd Hayne, Luke

Burt , Chris Walker, Jacob Loko, Jor-dan Atkins, Casey McGuire, Jeff Rob-son, Tim Mannah, Matt Keating, FuifuiMoimoi, Nathan Hindmarsh (C),Taniela Lasalo, Ben Smith. Intasenis:Anthony Mitchell, Shane Shackleton,Mitchell Allgood, Justin Horo. Knights tim em: Shannon McDon-

nell, James McManus, Junior Sa’u,Wes Naiqama, Akuila Uate, BeauHenry, Jarrod Mullen (c), RichieFa’aoso, Matt Hilder, Evarn Tu-imavave, Chris Houston, NevilleCostigan, Joel Edwards. Intasenis:Isaac De Gois, Mark Taufua,Cameron Ciraldo, Dan Tolar, AntonioKaufusi.

GEM BILONG EM: Sterling i tok Hayne i mas pilai fulbek.

Tim i stap long Bai:

Raiders na Warriors

Page 22: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

Me 26 - Jun 1, 2011 Wantok P27spotnius

Menesmen bilongol etlit long olovasis gem

TAIM ol i makim ol etlit na ol ofisol long go ovasis longpilai long ol bikpela intanesenel kompetisen, i save gatol loa bilong gem na tim i karamapim ol.Dispela ol loa em bilong lukautim laip na stap bilong

ol na tu nem bilong ol olsem ol spotsmanmeri bilongwanpela spot na kantri.Ol lain husat i kisim wok olsem ol ofisol bilong tim em

ol lain husat i gat save bilong mekim menesmen wok.Dispela save na ekspiriens bilong ol i mekim na ol i

kisim dispela wok bilong wanem i gat bilip olsem ol bailukautim na ronim gut tim taim ol i go stap long dispelatonamen.Bikpela mani na risos bai lus nating sapos ol i no

makim wanpela gutpela save man o meri long kisim namekim dispela wok.Olgeta save na bilip bilong ol otoriti bilong dispela

spot i stap antap long dispela man o meri long lukau-tim na ronim gut tim.Em bai luksave na lukautim gut tu gutpela nem na

sefti bilong tim na tu wanwan pilaia.Dispela bai helpim ol pilaia long stap gut na luksave

gut tru long save na strong bilong ol long spot bilong ol.I save gat ol ripot long ol niuspepa long sampela ol

etlit i bikhet na mekim nabaut taim ol ofisol bilong ol i nostap.Dispela kain ol hevi bin kamap tu long Arafura Gems

we i kamap tupela wik i go pinis.Yumi noken putim olgeta hevi antap long ol tim

menesa tasol yumi ken tok olsem i mas i gat man i waslong ol olgeta taim long dispela kain ol bikpela tona-men.Ol niusmanmeri long ol arapela kantri save was gut

tru long ol etlit bilong olgeta kantri taim ol i stap insaitlong pilai graun na tu taim ol i stap autsait tu.Na ol bai no inap westim taim long putim wanpela

stori go insait long nius sapos ol i lukim o harim wan-pela bikhet pasin i kamap.Mi save olsem i save gat ol bung bilong ol wanwan

tim olgeta de na ol tim menesa i save toktok strong longstrongim pasin bilong harim tim o disiplin taim ol i raunnabaut long pilai o malolo.Em i gutpela long tokim ol tasol dispela em i no inap,

yu mas kirap na wokabaut i go sanap na was tru wan-taim ai bilong yu yet.Yu mas raun na bihainim ol olgeta hap i go inap ol i

go slip, sapos nogat ai na yau bilong yu mas op long oli stap.Ol tim ofisol i mas save olsem ol i kamap wasman o

meri bilong ol pilaia taim ol i stap ovasis long ol kainpilai olsem.Dispela i min olsem ol etlit i noken stap insait long

wanpela bikhet pasin o hevi bilong loa na oda longwanem hap ol i go long en.Planti taim, dispela ol bikhet pasin i save kamap bi-

hain long ol pilai pinis na ol etlit i nogat samting longmekim.Toktok mi laik givim long ol tim ofisol em olsem, ol i

mas i gat sampela kain save na ekspiriens long wokmenesmen we ol i kisim long ol arapela kan wok longovasis bipo.Yu mas mekim ol etlit i save olsem yu stap na was

long ol long olgeta hap ol i go na olgeta samting ol imekim.Noken lusim ol i mekim wanpela samting long laik na

save bilong ol.I save gat planti kain gutpela na nogut samting i save

kamap na dispela i ken paolim na pulim ol i go long saitliklik sapos yu i no was gut.Mi raun wantaim ol tim i go long planti ol intanesenel

tonamen na ol ekspiriens na seve bilong mi ken helpimmi long givim sampela stia long ol tim menesa husatbai kisim ol tim i go raun ovasis.Tingim, yu nogat taim long malolo inap yuk am bek

long ples na olgeta etlit na tim i tu i go bek pinis longwanwan ples bilong ol.

Biknem spotsman bilongAustralia bai kamap longspots awods

NOGAT planti manmeri long Papua Ni-ugini harim na save gut long spot ol ikolim jimnastiks (gymnastics).Em i wanpela bikpela Olimpik spot

na ol pilaia bilong dispela gem i savemekim kain kain stail samting wantaimbodi bilong ol.Ol i ken kalap na tanim antap long

diwai, rop, pos na diwai hos tu.Wanpela biknem man bilong jimnas-

tiks long Australia, em BrennonDowrick husat i gat komonwelt golmedol long dispela spot.Dowrick bai kamap long Mosbi long

dispela Sarere we em bai bung wan-taim ol spotsmanmeri na ol arapelahusat bai kamap long SP SpotsAwods.Dowrick i makim Australia long tu-

pela Olimpik Gems, tripela KomonweltGems na 7-pela wol sempionsip.Em i kamap namba wan jimnastiks pilaia

bilong Australia long winim gol medol taimem winim long 1990.Dowrick i bin winim dispela medol gen

long 1994.Em i namba wan jimnastik pilaia bilong

Australia tu long go insait long fainol bilongOlimpik Gems long Atlanta siti long 1996.I gat bikpela luksave long em olsem nam-

bawan man jimnastik pilaia bilong Australia.Taim em i gat 7 krismas yet, Dowrick i

kamapim tingting olsem em i laik makimkantri bilong em long Olimpik Gems.Em i go insait long Australia Institute of

Sports taim em i gat 12 krismas na i stapaninit long wanpela skolasip program inap16 yia.Dowrick i pinis pilai long 2000 tasol em i

save raun na givim toktok yet long laip,spots na ol arapela samting.Em i no nupela long mekim dispela kain

ol toktok bilong wanem em i stat taim em igat 12-pela krismas yet.Dowrick bai kamap olsem mausman

(guest speaker) long dispela bung we embai toktok long ol kain kain samting olsemspots, laip stori bilong em na tu long ol wokem i mekim, na arapela samting.Sekreteri Jenerel bilong PNG Sports Fed-

eration and Olympic Committee (PNGS-FOC), Auvita Rapilla, i tok olgeta yia ol isave kisim ol kain biknem spotsmanmerikam long toktok na givim sampela kain stia na toksavelong strongim ol spotsmanmeri na tu ol arapela.Dowrick bai kamap long PNG long tumora (Fraide,

Mas 27, 2011) na long Sarere moning bai bung wan-

taim ol Tim PNG etlit na ol lain husat i stap insait longfainol bilong Spots Awods.Bihain long Sarere nait bai em i kamap long Spots

Awods.

MAUSMAN:Dowrick baikamap longtoktok longSP awods.

Mak nogut bilong Bluesi kamlong pes 28

NSW i no bin inap long skoa inaplong 64 minit bilong gem taim hap bekMitchell Pearce i kisim wanpela gut-pela bal long Greg Bird na ronawelong Lockyer.

Senta Michael Jennings i soim gut-pela spit long putim wanpela moa traibilong ol klostu long ful taim tasol olMaroons i soim olsem ol i nambawanyet taim Slater i putim laspela trai bi-long ol long 73 minit bilong gem.Blues kepten, Paul Gallen, i tok ol i

lainim sampela samting long dispelatasol em i amamas long difens bilongol.Lockyer i amamas tasol long

namba wan win bilong ol na i tok olbai lukluk nau long namba tu gemlong Sidni.

HANGAMAP: Dowrick i mekim wanpela pilai bilong em long jim-nastiks antap long rop.

Page 23: politiks long Papua Papua Niugini - P6 Niugini - P5 ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2011/Wantok_namba_1918.pdfNamba1918 Me26- Jun1,2011 NiuspepaBilongYumiOlPNGStret! K1

Wan wik: Fonde, Me 26 - Jun 1, 2011.Isu 1918

Publisher of the newspaper operates at Section 58, Allotment 3, Office 2, Waigani Drive

TINGTING bilong ol Blues longstatim dispela yia wantaim wan-pela win i bagarap taim ol Ma-roons i win 16-12.Ol Blues i bin gat wanpela tingting

tasol, dispela em long stopim winbilong Maroons we i stat 5-pela yia igo pinis.Tasol ol Maroons i gat tingting tu

long winim gem wanpela moa yiagen.Long wankain taim, ol i tingting

kepten bilong ol, Darren Lockyer,husat i pilaim laspela Orijin bilongem dispela yia.Na ol i soim dispela long namba

wan hap bilong gem taim ol putim tra5-pela minit bihain long kik of.Dispela trai kamap long namba 5

minit bihain long kik of taim Maroonshap bek, Johnathan Thurston i ronim

kik bilong huka Cameron Smith i gona putim dispela trai.Ol Maroons i traim strong long

putim sampela trai na i kamplanti taim insait long hap bi-long ol Blues tasol ol i nobin inap.Banis bilong ol Blues i

sanap strong bihainlong dispela trai we ilukim ol i pasim gut olbikpela bilong Ma-roons olsem DarrenLockyer, CameronSmith, Billy Slater,Thurston na Darius Boyd.Ol Maroons i skoa pas tu long

namba tu hap bilong gem wan-taim winga, Jharal Yow Yehbipo long ol Blues i strongimbanis bilong ol gen.

Andrew Molen i raitim

Moa long Pes 27.

AMAMAS: Ol Maroonspilaia i amamasim Thurstonbihain long em i nambawan trai bilong ol.