UNIVERZITET ZA POSLOVNI INENJERING I MENADMENTBANJA LUKA

POJAM I RAZVOJ AUTORSKOG PRAVA I PRAVA INTELEKTUALNE SVOJINE

Mentor: Student:Ana Komljnovi, asistent Duan Srdi br. indeksa P004/10SADRAJ

UVOD..31. POJAM AUTORSKOG PRAVA..41.1. Pojam autorskog djela42. POJAM INTELEKTUALNE SVOJINE...52.1. Znaaj intelektualne svojine..52.2. Intelektualna svojina kao set praktinih pravnih instrumenata................7 2.3. Osnovni principi zatite intelektualne svojine............................................102.4. Racio zatite intelektualne svojine...............................................................112.5. Organizacija intelektualne svojine u svijetu...............................................12ZAKLJUAK..............................................................................................................................15LITERATURA.............................................................................................................................16

UVODU ovom seminarskom radu bie rijri o pojmu i razvoju autorskih prava i prava intelektualne svojine. Sam pojam autorkog prava vezan je prvenstveno za ovjeka, odnosno autor djela je fizika osoba koja je djelo stvorila. Autorom se smatra osoba ije je ime, pseudonim ili znak na uobiajen nain oznaen na primjercima djela dok se ne dokae suprotno.U prvom dijelu rada e se obraditi pojam autorskog prava, koji je danas sve prisutniji kako u svakodnevnom govoru, tako i u tampanim i pisanim medijima. Skoro da se na svakom koraku moe uti kako je neko nekom neto ukrao, tj. uzeo ili preuzeo, ideju, stvaralatvo, djelo ma iz koje oblasti ljudskog egzistiranja ili stvaralake moi ono bilo.Prije svega, osim samog pojma u radu e biti obraeno i ta se sve podrazumijeva pod autorskim djelom. Autorsko pravo i srodna prava kljuni su za ljudsko stvaralatvo, jer pruaju autorima podsticaj u obliku priznanja i novanih naknada, a s druge strane pruaju im odreenu sigurnost da se njihova djela mogu da distribuiraju bez straha od neovlaenog kopiranja ili piraterije, a ukoliko do toga doe, osigurana im je odreena zatita autorskog prava.Meutim, kod nas se nekada javljaju problemi kada je u pitanju, ali to nije sluaj samo kod nas, ve i svuda u svijetu.Dalje, bie rijei o intelektualnoj svojini, naravno samom pojmu, razvoju i znaaju intelektualne svojine. Intelektualna svojina kao privatno pravo je dostupna samo pod odreenim uslovima, za nova, originalna, neoigledna ili distinktivna djela intelektualne kreacije, koja prevazilaze javni domen i intelektualnu svojinu drugih. Praktina posledica ove situacije je da trino pravo slobodne upotrebe informacija u javnom domenu i nezatienih tehnikih (funkcionalnih, utilitarnih) karakteristika u oblasti javno dostupnih generinih proizvoda koji nisu podobni za zatitu, ili za koje je zatita istekla, je obino prihvaeno i ohrabreno, pod uslovom da ne postoji vjerovatnoa zabune vezana za izvor proizvoda, i da prisvajanje ne moe biti kvalifikovano kao potpuno kopiranje ili ropska imitacija dostignua koja ima distinktivne karakteristike.Cilj rada je da se ukase na znaaj autorskih prava, kao iprava intelektualne svojine u svim domenima do kojih ovjek dosee.1. POJAM AUTORSKOG PRAVAAutorsko pravo je pravo koje uivaju stvaraoci (autori) knjievnih, naunih i umetnikih djela (autorska djela), a koje im daje iskljuivo pravo korienja ili odobravanja drugima korienja svog djela, a ukljuuje i sistem zatite tih prava. U objektivnom smislu, ono je sistem pravnih pravila i naela koje reguliu prava koje zakon daje autoru djela.Autoru pripada autorsko pravo na njegovu autorskom djelu inom samog ostvarenja djela i, za razliku od veine drugih oblika intelektualnog vlasnitva, ne podlijee nikakvom administrativnom ili registracionom postupku. Njime se ne titi ideja nego djelo koje je izraaj ideje ljudskog uma, bez obzira na vrstu ili kvalitet izraaja.Autorsko pravo i srodna prava kljuni su za ljudsko stvaralatvo, jer pruaju autorima podsticaj u obliku priznanja i novanih naknada, a s druge strane pruaju im odreenu sigurnost da se njihova djela mogu da distribuiraju bez straha od neovlaenog kopiranja ili piraterije, a ukoliko do toga doe, osigurana im je odreena zatita autorskog prava.Autorsko pravo karakteristino je za evropski pravni krug (prvenstveno se razvilo u francuskom pravu). U anglosaksonskom pravu koristi se pojam kopirajt. Temeljna razlika izmeu autorskog prava i kopirajt je ta, to je prvo bazirano na ideji sopstvenog prava autora kod kojeg postoji veza izmeu autora i njegove tvorevine, dok se kopirajt ograniava striktno na djelo kao takvo.[footnoteRef:1] [1: https://sr.wikipedia.org/sr-el/Autorsko_pravo]

1.1. Pojam autorskog djelaAutorskim djelom smatra se individualna duhovna tvorevina iz oblasti knjievnosti, nauke i umjetnosti bez obzira na vrstu, nain i oblik izraavanja, ako ovim zakonom nije drugaije odreeno. [footnoteRef:2] [2: Zakon o autorskim i srodnim pravima BiH, 2010., Slubeni glasnik broj 63.]

Autorsko djelo je originalna tvorevina autora, bez obzira na formu u kojoj je izraena, kao i namjenu, veliinu, sadraj i nain iskazivanja. U autorska djela spadaju: pisana djela (knjige, broure, lanci, prevodi, raunarski programi itd.); govorna djela (govori, besjede, predavanja itd.); dramska, koreografska i djela pozorine reije, pantomimska djela i djela koja potiu iz folklora, muzika djela; filmska djela (kinematografija i televizija); djela likovne umjetnosti (skice, crtei, slike, grafike, skulpture itd.) djela arhitekture i primenjene umjetnosti i industrijskog dizajna geografske i topografske karte, planovi, skice, makete i fotografije itd.

1.2. Sadraj autorskog prava Autorsko pravo sadri: moralna prava autora - tite osobne i duhovne veze autora s njegovim djelom, imovinska prava autora - tite imovinske interese autora u pogledu koritenja njegovih djela, druga prava autora - tite ostale interese autora u pogledu njegovog djela.Autorsko pravo ne titi ideje, znanstvena otkria, postupke, metode rada i matematike koncepte, slubene tekstove iz podruja zakonodavstva, uprave i sudstva (npr. pravne propise, upravne akte, sudske presude), kao i njihove zbirke koje su objavljene radi slubenog informisanjaa javnosti, dnevne novosti i druge vijesti koje imaju karakter obine medijske informacije.

2. POJAM INTELEKTUALNE SVOJINE Izraz intelektualna svojina u iru upotrebu poeo je da ulazi tek od sedamdesetih godina prolog vijeka, od trenutka stupanja na snagu Konvencije o ustanovljenju Sijvetske organizacijeza intelektualnu svojinu. U lanu dva te konvencije data je definicija intelektualne svojine: izraz intelektualna svojina oznaava prava koja se odnose na: knjievna, umetnika i nauna djela, interpretacije umetnika i interpretatora i izvoenja umetnika izvoaa, fonograme i radio-emisije, pronalaske u svim oblastima ljudske aktivnosti, nauna otkria, -industrijske uzorke i modele, fabrike, trgovake i uslune igove, kao i trgovaka imena i trgovake nazive, zatitu od nelojalne utakmice i sva druga prava vezana za intelektualnu aktivnost u industrijskoj, naunoj, knjievnoj i umetnikoj oblasti. [footnoteRef:3] [3: Markovi, S. M.: Opti uvod u pravo intelektualne svojine, Beograd, 2007, str. 4.]

Intelektualna svojina je opti, pravno - tehniki pojam za odredjene kreacije ljudskog uma i komercijalne simbole koji predstavljaju bestelesna dobra. Ova nematerijalna dobra mogu da uivaju zatitu na osnovu razliitih nivoa iskljuivih prava koja su slina svojinskim, to omoguuje komercijalizaciju i eksploataciju tih dobara na tritu. Na primer, u runom satu sutinski kvalitet, tehnoloki, funkcionalni sadraj zasnovan je na pronalasku, vizuelni izgled sata, ukrasni kvalitet na industrijskom dizajnu, a njegov komercijalni simbol kao ig, kao znak razlikovanja, odredjuje njegov trini kvalitet. U pravnoj teoriji uobiajeno je shvatanje da se prava intelektualne svojine dele na dve velike grupe: autorsko pravo i prava srodna autorskom pravu, sa jedne strane, i prava industrijske svojine sa druge strane. Dalje, prava industrijske svojine se obino dele na tzv. pronalazako pravo (patenti, korisni modeli, topografije integrisanih kola, nove biljne sorte, know-how), tzv. pravo znakova razlikovanja (igovi, imena porekla i geografske oznake, industrijski dizajn, poslovno ime) i tzv. pravo konkurencije (suzbijanje nelojalne konkurencije). Veina kreacija uma, kao to su pronalasci, korisni modeli, topografije integrisanih kola, biljne sorte, know-how kao praktina primjena ideja (znanje, informacija), igraju bitnu ulogu u stvaranju novog, dodatog sutinskog kvaliteta roba, odredjenih njihovim tehnolokim (funkcionalnim, utilitarnim) karakteristikama. Druge intelektualne kreacije, kao industrijski dizajn i dela primenjene umetnosti, slue kao osnova za nadogradnju formalnog kvaliteta nekog proizvoda, odredjenog putem njegovog novog vizuelnog, estetskog izgleda. Komercijalni simboli kao igovi, poslovna imena ili oznake geografskog porekla (imena porekla i geografske oznake), koriste se za razvijanje trinog i marketinkog kvaliteta roba i usluga, tako to ih medjusobno razlikuju, ili razlikujum kompanije ili geografske regione iz kojih oni potiu, ili odakle potie njihova reputacija, dobar glas (goodwill) ili trgovaka vrednost.

2.1. Znaaj intelektualne svojine Sutina prava intelektualne svojine nije u tome da ona daju pozitivna vlasnika prava na kreacije uma. Sutina je da je to jedna vrsta preventivnog prava koje se odnosi na odredjene trine aktivnosti drugih lica radi spreavanja neovlaene komercijalizacije kreacija uma ("proizvoditi, koristiti, prodavati") bez saglasnosti vlasnika prava, u okviru razliitih ogranienja: vremenskih, teritorijalnih, izuzetaka fer upotrebe (npr. slobodna upotreba u svrhe nastave) i javnog interesa (npr. antitrustovska pravila, zatita potroaa). Osim toga intelektualna svojina ne daje pravo na iskoriavanje kreacija uma; to pravo reguliu druga prava vezana za regulisanje trita. [footnoteRef:4] [4: Markovi, S. M.: Opti uvod u pravo intelektualne svojine, Beograd, 2007, str. 5.]

Zatita intelektualne svojine je po svojoj prirodi privremena i usmerena je na kanalisanje intelektualnih kreacijau javni domen jednom kada iskljuiva prava prestanu.To je opti, zavrni i nepovratni status intelektualnih kreacija i komercijalnih simbola koji nisu zatieni odredjenim oblikom intelektualne svojine. Stvari u javnom domenu ne mogu biti prisvojene u privatne svrhe i dostupne su svakome za slobodno kopiranje i korienje. Jedan od ciljeva patentnog sistema je da stavi nove tehnologije u javni domen, kroz svoje informativne funkcije. Na primer priznanje patenta zavisi od otkrivanja pronalaska, tj. odavanja tajnosti pronalaska. Objavljivanje pronalaska od strane zavoda za patente ini ga dostupnim javnosti i omoguuje drugima da shvate pronalazak, da budu njime inspirisani i da ga koriste za istraivanje ili eksperimente (zavisno od patentnog zakona koji se primenjuje) kao oslonca za dalji razvoj tehnologije. Takoe jednom kada patent istekne, javnosti ne samo da je je doputeno vese i ohrabruje da koristi pronalazak koji pripada javnom domenu. Patenti za pronalaske obezbedjuju krai period zatite, ali jae pravo kojim se spreava neovlaeno iskoriavanje. Autorsko pravo daje dui period zatite za oblike izraavanja, ali slabije iskljuivo pravo kojim se samo omoguava spreavanje kopiranja, dok se zatita komercijalnih simbola, koji predstavljaju identitet proizvoda pod promenljivim trinim okolnostima, moe produiti bez ogranienja. Za nadgradnju sutinskih, formalnih i marketinkih kvaliteta proizvoda dostupni su sledei naini: Razvoj, zatita, iskoriavanje i sprovodjenje vlastitih kreacija uma i komercijalnih simbola; Prodaja ili kupovina licenci prava intelektualne svojine od nosilaca prava ili osnivanje zajednikih preduzea, ili drugih oblika transfera tehnologija; Pronalaenje ili dizajniranje oko zatienih intelektualnih kreacija koristei ih kao oslonac za izvedena poboljanja na osnovu izuzetaka vezane za eksperimente na osnovu domaih propisa (gde je primjenljivo); Dobijanje tehnikih informacija korienjem metoda reverzibilnog ininjerstva iz javno dostupnih, nezatienih proizvoda i stvaranje poboljanih ili ekvivalentnih, ali razliitih konkurentnih verzija proizvoda, izbegavajui akte zabune ili ropske imitacije. Treba ponovo podvui da, iako je reverzibilno ininjerstvo generalno prihvaeno kao lojalna konkurencija i zakonita praksa, stalno se mora voditi rauna da se izbjegne povreda prava intelektualne svojine. Kao pravilo, svako neovlaeno korienje ili proizvodnja patentiranog pronalaska pre isteka patenta predstavlja povredu prava ; Slobodno korienje informacija u javnom domenu. S tim u vezi vano je da se potuju prava intelektualne svojine drugih tako to e se pretraivati odgovarajue baze podataka i provjeravati pravni status pre poetka proizvodnje proizvoda ili korienja komercijalnog simbola, kako bi se izbjegla povreda, krivotvorenje ili piratstvo prava intelektualne svojine treih lica; Nadgledanje, pretraivanje i pribavljanje patentnih informacija sa ciljem da se poveu gore pomenuti resursi. Patentna informacija, kao izvor tehnike, pravne i poslovne informacije, sadri se u vie od 60 miliona patentnih dokumenata, a taj broj se svake godine poveava za oko 1 milion. Vie od 70% najaktuelnijih tehnikih informacija pojavljuje se samo u patentnim dokumentima. Patentne informacije se objavljuju od strane zavoda za patente u svetu u medjunarodno standardizovanom i klasifikovanom obliku i sve ee u elektronskom obliku. Tako sistem patentnih informacija omoguuje praenje tehnolokog razvoja i konkurencije. Provjera statusa patenta i igova, praena i analizirana na dnevnoj osnovi je potrebna ve prije poetka istraivakog rada kako se ne bi troio novac. Ona takodje moe da igra katalitiku ulogu davanjem inspiracije i intelektualnog impulse pronalazaima. Dodatno, te informacije mogu biti korisne za identifikovanje moguih partnera za dobijanje licenci, zajednika preduzea ili kooperaciju. Patentna informacija je dostupna uglavnom u patentnim informacionim centrima, nacionalnim patentnim bibliotekama, na papiru, CD-ROM-u a u mnogim zemljama i na Internetu. [footnoteRef:5] [5: Markovi, S. M.: Opti uvod u pravo intelektualne svojine, Beograd, 2007, str. 6.]

Danas se dominacija na svjetskom nivou ostvaruje ee legalnim nainom nego ratom. Svjesne toga, najrazvijenije zemlje svijeta sve vie ulau u intelektualni resurs, ime se borba za globalni presti u svijetu prenosi na teren nauno-tehnolokog razvoja. Ko u tom domenu ostvari prednost, imae ansu da obezbjedi za sebe ekonomsku, vojnu i politiku dominaciju. U takvoj situaciji i zemlje u razvoju mogu da trae ansu za popravljanje vlastitih pozicija, jer su im intelektualni resursi ipak jai nego finansijski! Velike kompanije su oduvijek u istraivanje i razvoj ulagale dosta svojih resursa. Te investicije su im omoguavale da stvore nove proizvode, da se razviju i postanu vodee firme u oblasti u kojoj deluju. Zahvaljujui patentiranim inovacijama svojih osnivaa, neke japanske firme poput Tojote, Micubiija, Sonija i Honde postale su industrijski giganti i stubovi japanske privrede. Slina je bila i situacija sa korejskim kompanijama, od kojih su neke postale globalni lideri na tritu i doveli do transformacije Koreje od siromane poljoprivredne zemlje ezdesetih godina XX vijeka sa dohotkom po glavi stanovnika manjim od 100 US dolara u, danas, visoko industrijalizovanu zemlju sa dohotkom po glavi stanovnika od 12.000 US dolara. Dobar je primjer i doajen u razvoju informaciono-komunikacionih tehnologija (ICT) IBM zato to je on jedan od rijetkih koji je sve vrijeme bio u centru dogaaja, uprkos ogromnim promjenama koje su se desile u ICT oblasti poslednjih 40 godina. Po njegovim potezima uvijek se mogao naslutiti trend razvoja u informatici, ak i onda kada proda svoju PC tehnologiju Kinezima i odrekne se dijela trita koje se nekad po njemu prepoznavalo kao PC IBM kompatibilan. U periodu 19932004. godine IBM-u je priznat 29021 U. S. patent! Od 1996. godine IBM je investirao oko 5 milijardi dolara godinje u istraivanja, razvoj i inenjering. On danas ima u vlasnitvu oko 40.000 patenata irom svijeta. Za bolje shvatanje veliine cifara moe da poslui podatak da Zavod za intelektualnu svojinu Srbije sada godinje primi oko 600 patentnih prijava od kojih u principu jedna treina, dakle oko 200, postanu patenti. Slina je situacija i sa igovima. Na svom sajtu IBM dri spisak preko 1.000 svojih (samo najznaajnijih) vaeih igova. Spisak se aurira svakog prvog u mjesecu! Sve je to rezultat navedenih investicija. U savremenoj privredi postoji tendencija poveavanje nematerijalnih investicija. Izvetaj Svjetskog ekonomskog foruma o globalnoj konkurentnosti ukazuje na korelaciju izmeu zatite prava na intelektualnu svojinu i nacionalne konkurentnosti. U 2004. godini dvadeset zemalja za koje se smatra da imaju najstrou zatitu intelektualne svojine svrstane su meu prvih 27 zemalja prema indeksu rasta konkurentnosti Svjetskog ekonomskog foruma. [footnoteRef:6] [6: Tomi, D.: Preduzetnitvo, Alfa-Graf NS, Novi Sad 2008, str. 168.]

U privredi SAD u 2000. godini nematerijalna dobra su predstavljala 70% korporativnih dobara. Kreativne grane privrede, kao to je izdavatvo, muzika, film, softver i umjetnost su moan generator ekonomskog razvoja i zaposlenosti, kako u razvijenim zemljama, tako i u zemljama u razvoju. Ove grane privrede, koje se mnogo oslanjaju na autorska prava doprinjele su sa preko 1,2 triliona evra ekonomiji EU, proizvele dodatnu vrednost od 450 milijardi evra, to ini 5,3% BND-a EU, i zaposlile 5,2 miliona ljudi u 2000. Ovakve ocjene potvruju i dva citata koji slijede, prvi iz, danas ekonomski najrazvijenije zemlje svijeta SAD-a, i drugi iz, vjerovatno u bliskoj budunosti, ekonomski najjae zemlje svijeta Kine. U poslednjim dekadama, u porastu je dio ukupne proizvodnje privrede (SAD-a) koji je u sutini nematerijalni.[footnoteRef:7] [7: http://www.izdavackicentar.ds.org.rs]

Taj trend je, nuno, premestio akcenat u proceni dobara sa materijalne svojine na intelektualnu svojinu i zakonska prava koja pripadaju intelektualnoj svojini.2.2. Intelektualna svojina kao set praktinih pravnih instrumenata Intelektualna svojina sastoji se od razliitih elemenata koje se mogu kombinovati da bi se osigurala efikasna zatita. Osnovni specifini oblici zatite obezbjejuju se: Putem prava industrijske svojine (patenti za pronalske, korisni modeli, industrijski dizajn, igovi, itd.) koja se odnose na otelovljene kreacije uma u korisnom proizvodu, ili stavljanje komercijalnog simbola na korisni proizvod, ili na medijum izraavanja; Putem autorskog prava koje se odnosi na otelovljenje umetnikih ili korisnih kreacija uma na telesni medijum izraavanja. Dopunski oblici zatite - kao opta vrsta i druga linija odbrane u odsustvu specifine zatite - predvieni su na osnovu zakona protiv nelojalne konkurencije, posebno odredbi koje se odnose na zatitu neotkrivene informacije putem poslovne tajne, zatitu protiv uzimanja neopravdaneprednosti (npr. ropska imitacija), ili prouzrokovanja zabune na tritu u toku konkurencije. Konano odreeni nespecifini komplementarni oblici zatite mogu biti zasnovani na optim principima i institucijama pravnog sistema, posebno privrednog ili graanskog (obligacionog) prava, radnog prava (vezano za kreacije zaposlenih, zatitu poslovne tajne itd.) i upravnog i krivinog prava (koje se odnosi na krivotvorenje i piratstvo, itd.) Najuoptenije govorei, svaka zemlja na osnovu svog zakonodavnog suvereniteta i teritorijalnog principa ima svoje zakone o intelektualnoj svojini i svoj nacionalni sistem organizacija koje funkcioniu u oblasti zatite intelektualne svojine. Nacionalni zakoni o intelektualnoj svojini i praksa se razlikuju od zemlje do zemlje, iako su prihvaeni neki globalni minimalni standardi i postignut odredjeni stepen harmonizacije kroz medjunarodne ugovore, posebno Parisku konvenciju o zatiti industrijske svojine, Bernsku konvenciju o zatiti knjievnih i umetnikih djela, Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS sporazum), Ugovor o igovnom pravu i Ugovor o patentnom pravu. Harmonizacija je u stalnom progresu. Osim toga odredjeni globalni i regionalni sistemi za podnoenje prijava i priznanje patenata, igova, industrijskog dizajna i imena porekla, omoguavaju sticanje zatite za odredjena prava intelektualne svojine, posebno kroz Ugovor o saradnji u oblasti patenata (PCT), Madridski aranman o medjunarodnom registrovanju igova, Haki aranman o medjunarodnom prijavljivanju i registrovanju modela i uzoraka i Lisabonski aranman za zatitu imena porekla i njihovo medjunarodno registrovanje. 2.3. Osnovni principi zatite intelektualne svojine Zatita intelektualne svojine zasnovana je na jednom broju principa usmerenih na osiguranje poeljnog balansa izmedju privatnih i javnih interesa, iskljuivih prava i slobodne konkurencije. Osnovni princip u trinoj ekonomiji je sloboda konkurencije, odakle sledi da je slobodno korien javni domen pravilo, a intelektualna svojina izuzetak. Intelektualna svojina kao privatno pravo je dostupna samo pod odredjenim uslovima, za nova, originalna, neoigledna ili distinktivna djela intelektualne kreacije, koja prevazilaze javni domen i intelektualnu svojinu drugih. Praktina posledica ove situacije je datrino pravo slobodne upotrebe informacija u javnom domenu i nezatienih tehnikih (funkcionalnih, utilitarnih) karakteristika u oblasti javno dostupnih generinih proizvoda koji nisu podobni za zatitu, ili za koje je zatita istekla, je obino prihvaeno i ohrabreno, pod uslovom da ne postoji verovatnoa zabune vezana za izvor proizvoda, i da prisvajanje ne moe biti kvalifikovano kao potpuno kopiranje ili ropska imitacija dostignua koja ima distinktivne karakteristike. Sa tim u vezi reverzibilno ininjerstvo je uobiajeno praktikovano u industriji za javno dostupne, nezatiene proizvode konkurenata, sa ciljem da se proui tehnologija otelovljena u prozvodu i eventualno prozvede konkurentni proizvod bez naruavanja pravila protiv nelojalne konkurencije. Drugi vaan princip je ogranienje zatite kreacija uma i komercijalnih simbola. Na primjer, intelektualna svojina ne titi ideju kao takvu, u apsolutnom smislu, ve samo specifini izraz te ideje (putem autorskog prava) ili praktinu primenu ideje (znanja, informacije, u korisnom proizvodu). Sa druge strane smatra se zakonitim konkurentnim ponaanjem, a i ohrabruje se, dalje razvijanje patentiranog pronalaska za derivativni novi proizvod ili proces koji ne vredja patent veproizvodi iste ili bolje rezultate od patentiranog pronalaska (tzv."pronalaenje ili dizajniranje oko"). 2.4. Racio zatite intelektualne svojine Duhovne kreacije zatiene intelektualnom svojinom, kao beztjelesna dobra mogu da, za komercijalne svrhe, posjeduju dvije vrste otelovljenja marketinkih vrijednosti: mogu biti inkorporisane u korisne proizvode (npr. automobil, avion, fotoaparat, lijek, itd); mogu biti inkorporisane u tjelesni medijum izraavanja (npr. putem opisa, crte, film, CD-ROM). [footnoteRef:8] [8: Markovi, S. M.: Opti uvod u pravo intelektualne svojine, Beograd, 2007, str. 10.]

Komercijalni simboli mogu biti stavljeni i na korisne predmete i na medije izraavanja. Kao posledica beztjelesne prirode intelektualnih vrijednosti, ne postoje prirodna ogranienja ili vremenska i prostorna ogranienja, iskoriavanja njihovog ojtelovljenja, simultano ili sukcesivno od strane vie lica bilo gde u svetu. I dok s jedne strane stvaranje i iskoriavanje intelektualnih vrednosti kao bestelesnih stvari zahteva znatno poveane investicione trokove, vreme, znaajan napor i rizik u toku faze istraivanja razvoja i proizvodnje, sa druge strane te stvari je relativno lako i jednostavno imitirati. Ako se imitacija ne spreava, stvaralac ili inovator takvih intelektualnih vrijednosti ne moe da povrati sa odgovarajuim profitom svoje kapitalne investicije na tritu i izgubie svoju ekonomsku motivaciju i sredstva za dalje inoviranje. Cilj zatite je da se stvori trini mehanizam putem pravnog spreavanja mogunosti slobodnog korienja tih bestjelesnih stvari od strane treih lica u komercijalne svrhe. Omoguujui vraanje investicije sa odgovarajuim profitom na tritu zatita prava intelektualne svojine promovie: Progres tehnologije, ekonomije, kulture, diverzifikaciju i nadgradnju kvaliteta proizvoda zasnovanih na kreacijama ljudskog uma; Materijalnu i moralnu nadoknadu stvaraocima; Otkrivanje kreacija uma sa ciljem da ih uini postupno dostupnim javnosti za eksperimentalne svrhe, a kad istekne zatita i za svrhe proizvodnje; Transfer tehnologije, uglavnom kroz davanje licenci. [footnoteRef:9] [9: Isto, str. ]

Cilj zatite koji se daje komercijalnim simbolima je razvoj trita putem dozvoljavanja da se robe ili usluge obiljeene igom razlikuju vezano za njihovo porijeklo, njihov kvalitet i kroz njihovo reklamiranje meu potroaima. Komercijalni simboli predstavljaju goodwill (dobar glas) za robe i usluge u vezi kojih se ig koristi. Goodwill predstavlja vrednost preduzea koje reflektuje svoju komercijalnu reputaciju i na tritu moe biti kapitalizovan u vii profit. 2.5. Organizacija intelektualne svojine u svijetuIntelektualna svojina ima solidnu tradiciju od preko sto godina, budui da su prve organizacione forme pojedinih segmenata intelektualne svojine nastale krajem XIX vijeka. U drugoj polovini XX vijeka dolazi do ekspanzije organizacija intelektualne svojine na globalnom svjetskom nivou. [footnoteRef:10] [10: Henneberg I.: Autorsko pravo, Informator, Zagreb, 2001. str. 56.]

Pri UN deluje Svjetska organizacija za intelektualnu svojinu WIPO koja danas ima 183 zemlje lanice i ije su glavne aktivnosti uspostavljanje meunarodnih normi i standarda na polju u oblasti intelektualne svojine. Svaka meunarodno priznata zemlja mnogobrojne funkcije intelektualne svojine koordinira, u principu, preko nacionalnog zavoda kome zakonima definie djelatnost. [footnoteRef:11] [11: http://www.izdavackicentar.ds.org.rs]

Pored WIPO-a i nacionalnih organizacija za intelektualnu svojinu postoji dosta regionalnih organizacija (RIPO) kao to su, na primer, Evropska patentna organizacija (EPO), Evroazijska organizacija za patente (EAPO), ili Trilaterala koju ine EPO, USPTO (Patentna organizacija Sjedinjenih Amerikih Drava) i JPO (Japanska patentna organizacija). Ove sloene organizacije nisu organizovane u strogom smislu nadreeni/podreeni, ve se lanstvo u takvim organizacijama ostvaruje dobrovoljnim ukljuivanjem uz ispunjenje odreenih uslova i prihvatanjem meunarodnih sporazuma. Za nau zemlju najznaajnije su Svetska organizacija za intelektualnu svojinu WIPO i Evropska patentna organizacija EPO.

ZAKLJUAKIz ovog rada se moe donijeti vie zakljuaka koji se odnose na pojam i razvoj autorskih prava, kao i prava intelektualne svojine. Ova oblast prava se sve ee zloupotrebljava, da li iz materijalnih ili iz nekih drugih razloga postavlja se pitanje? Ovaj rad je samo jedan mali doprinos i korak ka boljem i temeljnijem sagledavanju ove i sline problematike.Autorsko pravo se titi u sluaju umnih ostvarenja sa individualnim karakterom, kao sto su literatura, muzika ili kompjuterski programi. Vlasnik zadrava pravo o prodaji i podeli njegovog djela. Zatita autorskih prava znai isto sto i zatita prava stvaraoca. Ukoliko stvaralac svoja prava preda nekoj drugoj osobi, time ne prestaje zatita autorskih prava, ve se samo mijenja osoba koja ima prava na autorstvo.Autorsko djelo pripada autoru koji ga je stvorio, a to po prirodi stvari moe biti samo naravna (zika) osoba. Tua autorska djela smiju se koristiti samo na temelju posebne pravne osnove, bilo suglasnosti autora djela ili zakonske odredbe koja neposredno doputa koritenje tueg autorskog djela. To vrijedi i za autorska djela nastala u radnom odnosu kao i ona nastala po narudbi.Intelektualna svojina podstie ljudsko stvaralatvo, pomjerajui granice nauke i tehnologije i obogaujuci svijet knjievnosti i umjetnosti.Nedovoljna upuenost u vanost uloge intelektualne svojine je razumljiva, jer je u prolosti ova oblast prava bila ezoterina i preputena tehnikim strunjacima i pravnicima u korporacijama. Meutim, vremena su se promjenila, revolucija informatike tehnologije i sve bri rast broja pronalazaka, uticaj i znaaj pronalazatva u sprezi sa ubrzanom globalizacijom doveli su intelektualnu svojinu u sredite panje. Nekada sporedan i nezanimljiv predmet, danas je kljuni inilac u osmiljavanju dravne politike, kao i u stratekom planiranju korporacija.

LITERATURA Henneberg, I.: Autorsko pravo, Informator, Zagreb, 2001.; Markovi, S. M.: Opti uvod u pravo intelektualne svojine, Beograd, 2007.; Tomi, D.: Preduzetnitvo, Alfa-Graf NS, Novi Sad, 2008.; Zakon o autorskim i srodnim pravima BiH, 2010., Slubeni glasnik broj 63.

Banja Luka, april 2013. godine2