Podstawy turystyki Pojęcie turystyki
Transcript of Podstawy turystyki Pojęcie turystyki
Ewolucja turystyki na obszarach wiejskich
Andrzej Matczak
Instytut Geografii Miast i TuryzmuKopcińskiego 31, 90-418 Łódź
Forum Turystyki Wiejskiej i Agroturystyki.Program rozwoju obszarów wiejskich dla rozwoju turystyki wiejskiej w Polsce.
Kielce 9-10 kwietnia 2015 r.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Plan referatu
1. Wstęp 2. Cel referatu,3. Literatura4. Zmiany w obszarach wiejskich5. Zmiany w turystyce6. Zmiany w podejściu do definicji turystyki wiejskiej7. Zmiany w podaży turystyki wiejskiej8. Zmiany w popycie na turystykę wiejską9. Zmiany w oddziaływaniu turystyki na środowisko
wiejskie10. Wnioski (pytania oczekujące odpowiedzi)
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Wstęp
Wypoczynek na wsi jest starym zjawiskiem. Wieś
dostarczała wypoczynku i rozrywki elitom i do końca pierwszej
połowy XX wieku była słabo spopularyzowana. Dopiero po II
wojnie światowej nastąpił jej rozwój obejmujący wszystkie
warstwy społeczne. Współcześnie w krajach europejskich, w tym
również w Polsce, tereny wiejskie przyjmują około ¼ krajowego
ruchu turystycznego. Turystyka postrzegana jest jako czysty i
ekonomiczny sposób generowania przychodów na wsi.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Cel referatu
Celem referatu jest identyfikacja procesu ewolucji
turystyki na obszarach wiejskich. Tłem do zrozumienia tego
procesu są zmiany zachodzące na wsi oraz w samej turystyce.
Identyfikację procesu ewolucji opisano zmianami w:
- w podejściu do rozumienia pojęcia turystyki wiejskiej,
- w wielkości i strukturze podaży turystyki wiejskiej,
- w wielkości i strukturze popytu na turystykę wiejską,
- w wpływie turystyki na środowisko wiejskie.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Literatura
W ostatnim półwieczu turystyce wiejskiej poświęcono
wiele uwagi. Za granicą, a także w Polsce podjęto szerokie badania
naukowe. Efektem są liczne publikacje: kilkaset
reprezentatywnych artykułów w czasopismach rolniczych,
ekonomicznych, socjologicznych, geograficznych, a zwłaszcza
turystycznych i in. oraz kilkadziesiąt opracowań monograficznych,
a także wiele poradników, materiałów szkoleniowych itp.
Publikacje te skupiają uwagę na specyficznych problemach. Często
są to studia przypadków. Pomimo, tego obszernego dorobku, w
analizach turystyki wiejskiej odczuwa się brak teorii i modeli
konceptualistycznych.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w obszarach wiejskich
Po II wojnie światowej, pod wpływem rewolucji
technicznej w rolnictwie i procesów modernizacyjnych na wsi,
przekształceniom ulega środowisko i krajobraz wiejski. Natężenie
tych procesów jest silnie zróżnicowane przestrzennie. Na skutek
tego obok tradycyjnych wsi występują zupełnie przekształcone ich
formy, często w postaci wyspecjalizowanych osiedli nierolniczych.
Turystyka występuje w każdym typie wsi, sama będąc jednym z
czynników modernizujących i urbanizujących wieś.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w turystyce
Rozwijająca się po II wojnie światowej turystyka stała się
zjawiskiem masowym, przekształcając wiele wsi w osiedla
turystyczne (kurorty, ośrodki (resorty) wypoczynkowe itp.) na
całym świecie. Rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństw
ujawniła refleksję kwestionującą dalszy rozwój turystyki masowej.
Chociaż turystyka masowa ma się nadal dobrze, to jednak obok
niej następuje stopniowa restytucja alternatywnych do niej form
turystyki nastawionych na bezpośredni kontakt z środowiskiem
naturalnym i lokalną społecznością. To bardziej ekologiczne i
humanistyczne podejście do turystyki stanowi szansę dla rozwoju
turystyki wiejskiej.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podejściu do definicji turystyki wiejskiej.
Wraz z rozwojem badań naukowych zmianom podlegało
pojęcie turystyki wiejskiej. Opierano je na różnych kryteriach.
Skutkiem tego w literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele jej
sformułowań. Ewolucja jej definiowania przebiegała od
sformułowań prostych do coraz bardziej złożonych
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podejściu do definicji turystyki wiejskiej.
Początkowo akcentowano jej umiejscowienie na wsi.
Później zdano sobie sprawę ze złożoności jej form i znaczenia w
różnych krajach. Dlatego po 1990 r. podkreślano jej oparcie na
tradycyjnej kulturze, prostym stylu życia, małym rozmiarze,
krajobrazie wiejskim, kontakcie z środowiskiem naturalnym i
wiejskim itp. (Lane 1994). Akcentowano głównie doświadczanie
wsi, obejmujące szeroki zakres atrakcji i zajęć odbywających się na
terenach wiejskich w otwartych przestrzeniach, zielonych
krajobrazach, o słabym zaludnieniu i rozwoju turystyki
stwarzających możliwość bezpośredniego doświadczania
środowiska naturalnego i lokalnego.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podejściu do definicji turystyki wiejskiej.
Pojęcie turystyki wiejskiej ujmowano w sposób
hierarchiczny (Wojciechowska 2009) wyróżniając turystykę na
terenach wiejskich (rozumienie najszersze), turystykę związaną z
rolnictwem (węższy zakres), pobyty turystyczne w gospodarstwach
wiejskich (najwęższy zakres) oraz w ujęciu kontinuum (Lane 1994).
Przyjmując założenie, że różnym formom osadnictwa wiejskiego
można przyporządkować określone formy turystyki Matczak (2009)
wskazał możliwe relacje występujące między typem osiedli
wiejskich a formą turystyki wiejskiej.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podejściu do definicji turystyki wiejskiej.
Wieś tradycyjna → Wieś wielofunkcyjna → Osiedle nierolnicze
Turystyka (nowa) Turystyka (stara)alternatywna ↓ masowa ↓ ↓agroturystyka → turystyka wiejska → turystyka na obszarach wiejskich
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podejściu do definicji turystyki wiejskiej.
Przedstawione relacje uświadamiają, że rozwój turystyki
wiejskiej może odbywać się w sposób ewolucyjny wg. krzywej S-
kształtnej (tak jak w modelu Butlera 1980) w różnym tempie.
Literatura przedmiotu nasuwa pogląd, że turystyka lokalizując się
w gospodarstwie rolnym może w nim zmarginalizować działalność
rolniczą, a następnie stopniowo rozprzestrzeniając się na jej
obszarze doprowadzić do zmiany jej struktury funkcjonalnej, a w
końcowym stadium zamienić ją w nierolnicze osiedle turystyczne,
co z kolei po wyczerpaniu możliwości rozwoju turystyki może
doprowadzić do jej upadku i przekształceniu osiedla turystycznego
w mieszkaniowe.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podaży turystyki wiejskiej.
Wieś dysponuje szeroką i zróżnicowaną możliwością
podaży turystycznej. Jej rdzeń stanowi środowisko przyrodnicze
oraz dziedzictwo kulturowe, wokół których rozbudowano
zakwaterowanie, transport, kuchnię, imprezy, rozrywki itp.
Początkowo wieś była miejscem turystyki wypoczynkowej z
niewielką ofertą rozrywek. Z czasem zaczęła też oferować
bardziej zróżnicowane i wyspecjalizowane formy turystyki. Wieś
stała się przyjaznym miejscem wypoczynku i zamieszkania. Styl
życia na wsi stał się produktem konsumpcyjnym, umożliwiającym
turystom doświadczanie wsi.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podaży turystyki wiejskiej.
W tym kontekście wieś stała się produktem turystycznym
wystawionym na sprzedaż. Taką podaż oferuje wieś tradycyjna, a
obsługę turysty podejmuje nie tylko rolnik czy mieszkaniec wsi ale
także przybysze nie związani z rolnictwem ani ze wsią, ale
posiadający stosowne zasoby materialne i zmysł
przedsiębiorczości. To one często ożywiają środowisko wiejskie,
oferują nowe miejsca pracy, rozwijają handel i usługi (Barbier
1991).
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podaży turystyki wiejskiej.
Polska wieś w rozwoju podaży turystycznej w
gospodarstwach wiejskich, pomimo wyraźnego wzrostu, nadal
jest na początku drogi. W rozwiniętych krajach Europy Zachodniej
(Francja, Niemcy, W. Brytania) obsługę turysty organizuje 20-30
tys. gospodarstw wiejskich, a w niewielkiej Austrii 16 tys.
W Polsce w 2013 r. notowano nieco ponad 8,2 tys. gospodarstw
agroturystycznych, co stanowiło zaledwie 0,6 % ogółu
gospodarstw rolnych w kraju.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podaży turystyki wiejskiej.
Gospodarstwa małe (do 15 ha włącznie) skupiały 79,9 %
ogółu gospodarstw agroturystycznych, ale spopularyzowanie w tej
grupie gospodarstw świadczenia usług turystycznych było
niewielkie, obejmowało zaledwie około 0,5 % ich liczby.
Działalność agroturystyczna była częściej podejmowana w
gospodarstwach średnich (15-50 ha) - 0,7 % ich ogółu, a zwłaszcza
dużych (powyżej 50 ha) - 1,5 % ich ogółu. Usługi agroturystyczne
były więc częściej oferowane przez większe i silniejsze
ekonomicznie gospodarstwa wiejskie, zwracające większą uwagę
na bardziej efektywne gospodarowanie posiadanymi zasobami
czasu, pracy i kapitału.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w podaży turystyki wiejskiej.
Obok obecności agroturystyki na polskiej wsi istotny jest
duży zasięg zjawiska drugiego domu (Heffner, Czarnecki 2011),
których liczbę można szacować na około 0,5 mln, z lokalizacją we
wsiach podmiejskich wokół dużych miast oraz w regionach o
wysokich walorach turystycznych (pojezierza, wybrzeże, góry itp.).
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w popycie na turystykę wiejską.
W Polsce po II wojnie światowej wzrósł udział ludności
miejskiej z około 30 % do nieco ponad 60 %. Wielka migracja
mieszkańców wsi do miast miała swoje następstwo w czasowych
powrotach urlopowych i wakacyjnych na wieś w celu wypoczynku,
odwiedzenia krewnych, znajomych, pomocy w pracach polowych
itp. oraz wypoczynku na odpłatnych letniskach, zakupionych
działkach i w domach letniskowych i in. Na wsi wypoczywano z
rodziną, zwłaszcza z dziećmi, spędzając czas wolny na kwaterze i w
jej otoczeniu na świeżym powietrzu, w estetycznym krajobrazie, z
dostępem do lasu i/lub wody zapewniających spokój, cisze i relaks
w wiejskim otoczeniu (spacery, zbieractwo itp.).
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w popycie na turystykę wiejską.
Ten model pobytów przyczyniał się do socjalizacji wsi i
dostarczał jej skromnych dochodów. Jest on nadal obecny w wielu
wsiach w kraju (jak również w innych krajach europejskich), a siła
jego oddziaływania ekonomicznego na dochody wiejskie skromna.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w popycie na turystykę wiejską.
Kategoria turystów „powrotnych” (tradycyjnych) nie
przynosi wsi znaczących dochodów i raczej go hamuje, co obserwuje
się w wielu krajach (Perales 2002). Wsi potrzebni są nowi turyści
motywowani jakością środowiska wiejskiego i jego autentycznością,
ale wymagający wysokiego poziomu zakwaterowania, większej
gamy atrakcji turystycznych, m. in. umożliwiających rekreację na
świeżym powietrzu poza obiektami noclegowymi (jeździectwo,
kolarstwo terenowe itp.). Dotyczy to na ogół osób w wieku 25-45 lat
o wysokim statusie społeczno-ekonomicznym, kulturowym, o
dużych możliwościach zakupów, pochodzących z dużych miast. To
one mają odpowiednią zdolność wspierania rozwoju obszarów
wiejskich.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w popycie na turystykę wiejską.
W turystyce wiejskiej uczestniczą na ogół konsumenci
krajowi. Systematycznie przybywa też cudzoziemców. WTO
szacuje ich na około 3 % międzynarodowego ruchu
turystycznego (tj. około 30 mln. rocznie). O tego turystę może i
powinna zabiegać polska wieś.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w popycie na turystykę wiejską.
W Polsce brakuje odpowiednich badań masowych
umożliwiających identyfikację wielkości i charakteru zmian w
popycie na turystykę wiejską. Te które są dostępne pozwalają na
wskazanie ogólnych oszacowań zaznaczających się trendów. A te
są raczej niekorzystne dla krajowej turystyki wiejskiej. Pomimo, że
w turystyce na obszarach wiejskich (brak precyzji w ich
określeniu) w ostatnich latach notowano ponad 2 mln krajowych
turystów rocznie, to były to osoby pochodzące z słabszych
ekonomicznie grup społecznych (z drastycznym spadkiem rodzin z
dziećmi do 6 lat, a niewielkim wzrostem emerytów).
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w popycie na turystykę wiejską.
Osoby o wyższych dochodach częściej wybierały obszary
nadmorskie (wyraźnie rosnący trend), górskie, miejskie na wyjazd
turystyczny.
Generalizując, obserwowane (na podstawie ankietowych
badań masowych) w ostatnich latach trendy wskazują, że obszary
wiejskie w Polsce miały względnie stabilny udział w wypoczynku
wakacyjnym przyjmując średnie i słabsze ekonomicznie grupy
społeczeństwa polskiego, obsługując w większości tradycyjnego
turystę.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w popycie na turystykę wiejską.
Krajowe podróże wakacyjne (min. 5 dni) w %
Obszar Rok
2001 2015 2009 2013
Obszar wiejski 25,3 19,7 18,5 -
Obszary wiejskie
(w tym też nad
jeziorem, rzeką itp.) 33,8 24,8 23,3 30,9
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w oddziaływaniach turystki na obszary wiejskie.
Współcześnie, wieś coraz częściej postrzegana jest jako
miejsce dla nowych aktywności socjoekonomicznych, często
zawierających turystykę, rekreację, produkcję zdrowej żywności itp.
Turystyka jest częścią szerszego procesu dywersyfikacji społeczno-
gospodarczej wsi. Turystyka na obszarach wiejskich ewoluuje od
drobnych działalności gospodarczych do często dominującego
sektora w gospodarce wiejskiej. Roczna stopa wzrostu turystyki
wiejskiej w krajach wysoko rozwiniętych szacowana jest na około 6
% rocznie, np. W. Brytanii turystyka wiejska dostarcza 9,4 mld
funtów dochodu i 380 tys. miejsc pracy, i obecna jest w niemal
połowie gospodarstw rolnych (Bosworth, McElwee 2014).
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w oddziaływaniach turystki na obszary wiejskie.
Początkowo widziano tylko korzystne strony turystyki dla
wsi, która dostarczała korzyści:
1) wsi i rolnictwu poprzez dochody i zatrudnienie pochodzące z
zakwaterowania, gastronomii, handlu itp. obsługujących turystów
oraz ułatwiała restrukturyzację, rewitalizację, ograniczenie
depopulacji, rewaloryzację zasobów gospodarczych wsi,
dostarczając wiele inwestycji poprawiających w niej warunki życia,
2) samym turystom poprawiając stan ich zdrowia (rehabilitacja
fizyczna i psychiczna),
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Zmiany w oddziaływaniach turystki na obszary wiejskie.
3) całemu społeczeństwu w wyniku podejmowanych
działań zabezpieczających ochronę jakości środowiska m. in.
świeżego powietrza, zielonych krajobrazów, otwartych przestrzeni,
zwiększonej możliwości komunikacji między różnymi sektorami
społeczno-gospodarczymi.
Jednak od opublikowania krytycznego artykułu
Oppermanna (1997), w którym na przykładzie Niemiec dowiódł, że
agroturystyka przynosiła drugorzędny dochód rolnikom, zdano
sobie sprawę również z jej ograniczeń w oddziaływaniu
gospodarczym na środowisko wiejskie.
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Wnioski
W literaturze naukowej dotyczącej roli turystyki w
rozwoju społeczno-gospodarczym obszarów słabo rozwiniętych
wskazuje się na turystykę jako na bardzo ważny potencjalnie
czynnik wzmacniający powiązania w gospodarce lokalnej (m. in.
Scheyveus 2011, Mitchel i Ashley 2010). Badacze zadają sobie
pytanie, poprzez jakie powiązania społeczno-gospodarcze można
włączyć wiejskie peryferia w mechanizm rozwojowy metropolii ?
(Chaperon i Bramwell 2013).
Ewol
ucja
tury
styk
i na
obsz
arac
h w
iejsk
ich
Wnioski
Czy w okresie spowolnienia gospodarczego turystyka dla
wsi jest prawdziwą czy fałszywą nadzieją? Czy dla gospodarstwa
rolnego świadczenie usług turystycznych na małą skalę, jak łóżko i
śniadanie, jest tymczasową prowizorką, która może pomóc
rodzinie wiejskiej, gdy ta jest w tarapatach i nie ma możliwości
podjęcia innej pracy zarobkowej ? Odpowiedzi na te i inne pytania
nadal pozostają otwarte.