POWĄSKICHŚCIEŻKACH

WOJCIECHPORAJ

POWĄSKICHŚCIEŻKACH

opowiadania

Projektokładkiiilustracje

KrzysztofA.Górecki

ISBN978-83-7658-480-5

©CopyrightbyWojciechPoraj

Warszawa2014

DrukDziałWydawnictwIERiGŻ-PIB

00-002Warszawa,ul.Świętokrzyska20

Odautora:

Przepisunadobrąksiążkęnieznam,natomiastwiem,

żeistniejeprostaformułananapisaniezłej.

Wedługniej,pisząc,należydokładaćstarań,

byspodobałasięwszystkim.

BIZNESZPOLITYKĄWTLE

Pomarańczowezmiany–tunie

Konieclatosiemdziesiątych.PolociedoDonieckaje-

dziemydalejsamochodemnapolskiebudowyprzechowalni

warzywiowoców.PierwsząmiejscowościąjestMakiejewka.

Sąnaświeciemiejsca,doktórychniedotarławspółcze-

snacywilizacjaikultura.AlewEuropie?Wspomnieniaze

wschodniejUkrainysądruzgocące.Nowe,ajużrozklekotane

żiguliwolnozmierzakubudowomznacznieoddalonymod

metropolii.Jazdaprzypominaslalom–wdrogachznajdująsię

wielkichrozmiarówdziury,pęknięcia,rozpadlinyigarby.By

nieurwaćpodwozia,należyjeomijaćstarannieizniewielką

prędkością.Wokółszaro-czarnepustkowiapozbawionero-

ślinności.Stepbezżycia.Powielugodzinachwyczerpującej

jazdydocieramydocelu.Sąnimniewielkiemiejscowości,

chaotyczniezabudowane.

Gdzieśgłębokopodnami,wnieludzkichwarunkachpra-

cująludzie.Wlabirynciewyrąbanychwwęglukopalnianych

korytarzywrepraca.Znojna,ciężkainiebezpieczna,bozysk

najłatwiejosiągnąć,lekceważącwymogibezpieczeństwa.Te

oszczędnościnijaksięmajądonędznegowynagrodzenia,któ-

reotrzymujegórnik.Wszędziewidaćubóstwoibrud.Bieda

wrejoniedonieckimmaróżneoblicza.Wsklepieodczasudo

czasujestchlebijajka,alewódkazawsze.Warzywwogóle

7

brak,ziemniakisąprawdziwąrzadkością.Jakiinneprodukty

–wydająsięniejadalne.

Ludziewzniszczonychubraniach,wynędzniali,poruszają

sięjakbybezplanu.Ktośzapraszanasdoswojegolokum.Bę-

dziemynocowaćobok,wsłużbowymmieszkaniu.Wielopiętrowy

blok,wrazzkilkomainnymi,kontrastujezotaczającągobez-

kresnąrówniną.Cóż,zbudowanogowedługkomunistycznego,

sprawdzonegoprojektu.Takiesięprodukuje,ażenieodpo-

wiadająwarunkomlokalizacji?Oplanowaniuprzestrzennym

nikttuniesłyszał.Dachnadgłowąjestnajważniejszy.Drzwi

wejściowedobudynkuniezamykająsię,bogórnyzawiasjest

wyrwany.Podczaskilkudniowegopobytuwyłaniasięprzed

namiobrazżyciawwielopiętrowymbloku.

Sąsiadkikrzyczącośdosiebie,choćdzielijekilkapięter.

Przezniedomykającesię,wykonanezcienkiejpłyty,nie-

szczelnedrzwimieszkań,naklatkęschodowąbezprzeszkód

docierajątoczącesiękłótnie,pojękiwania.Małe,umorusane

ipozostawionebezopiekidzieci„bawiąsię”nakrzywejklatceschodowejnasiódmympiętrze.Spuszczająnóżkiwpustą,

szerokąprzestrzeńpomiędzyprzeciwnymibiegamischodów.

Apodnogami–dwudziestokilkumetrowaprzepaść.Wyko-

nawcaplanowo,naczasoddałblok,aleoporęczachnaklatce

schodowej–zapomniał.Amożewogóleniebyłoichwpro-

jekcie?Każdystopieńnierówny.Jakwchodzisz–miejsięna

baczności,równie„bezpieczne”byłobychodzeniepodachu.

Amałedzieci?Ktomiałbysięnimizająć?Wdietskichsa-

dzikachczyliżłobkach,miejscniema.Ichrodzicebudująustrójpowszechnegoszczęściaizgodniezprzesłaniemkomunistów

8

–wszystkimporówno–nieotrzymująnic.Kierownikrobótobwozimniepobudowanychprzezfirmęprzechowalniach.

Znówlawirujemymiędzyniesamowitymidziuramiikamie-

niami.Itowcentrummiasteczek!Chodnikiikrawężniki,jeśliwogólesą,towykoślawioneikrzywe.Smutnykrajobrazziemipozbawionejchoćbykawałkazieleni.Wertepyporośnięte

pożółkłątrawą,krzyżującesiędrogigruntoweprowadzącenie

wiadomodokąd.Pohoryzont–martwystep,pooranykołami

ciężarówek,takgłęboko,żeżiguliwpadawdziuryikoleiny

ażpoosie,tańczy,podskakuje,ajazdacochwilęodbywasię

wniepożądanymkierunku.Iniemakońca.Albotenkoniec

będziezaraz,jakurwiesięzawieszenie.Kierownikmówi:

–Aokontraktyniechsiępanniemartwi.Zapomnieli

owodzie,doprowadząjądonaszychprzechowalniniewcze-

śniejniżzatrzylata.Dotegoczasugwarancjewygasną.

Nastepie,wwypełnionychwodązagłębieniach,widaćpły-

wająceryby.Tohybrydy,opokracznychkształtach.Miejscowi

łowiąje,pomimotego,żesązdegenerowanegenetycznieprzez

chemicznieskażoneśrodowisko.Wiadomo,rejondonieckito

przemysłciężki,huty,zakładyzbrojeniowe,kopalniewęgla

irudmetali.Alecośjeśćtrzeba.

Dokądniepojedziemy–wszystkie,dosłowniewszystkie

budynkisąniewykończone,oddanejakbywstaniesurowym.

Ifunkcjonują,jakbynikomutonieprzeszkadzałoinawettak

miałobyć.Ścianyblokówniespotykająsiępodkątemprostym,

widaćwielkieszczelinymiędzypłytami,ziejącepustką.Przez

zamknięteoknahulawiatr.Drzwidomieszkańmajątakie

szpary,żemożnanietylkoswobodniesłuchaćtreśćtoczących

9

sięrozmów,alei...podglądać.Jakżyjąmieszkańcybloków?

–nieskomplikowanie,bocozesobązrobić,gdywokółnie

manic.Wpracyiwdomu–pijaństwoiokazjonalnyseks,

bezposzanowaniadlakobiety,któraoczywiścieznadanego

jejstatususprawysobieniezdaje.Jejmamęojciectraktował

jeszczegorzej.

Więcmarzysobietaka–powiedzmy–Zina,ojakimś

facecie,któregozapamiętałazfilmu,atucodzieńdopadają

tensamWowaśmierdzącypotemibrudem.Rzucasięnanią

zanimumyjesięicośzje.Wowajednakswojewie,boitak

jeśćprawieniemaco,awodę,którejwobwodziejestjakna

lekarstwo,puszcządorur,jakcodzień,między18.45a19.30.

Więclepiejteraz,już,bopóźniejwodęwyłączą,aiprąd

możeteż.Awełbiesiękręciispaćsięchce,więcpocoprąd.

Wblokach,choćmająsiedempięter–windniezrobili.Na

takiluksuswładzniestać.Zresztąiprądujestzamało,ailegotakawindazżera?!Uhu,hu!Awinda–zpowoduciągłych

wyłączeńprądu,albozpowoduawarii–stawałabyczęsto

międzypiętrami.Ktobyuwięzionychratował?Wieczorem

całemiastoledwiesięnanogachtrzyma,albo...jużnie.

Zinawie,żejaktrafisięjakiśniązainteresowany,który

choćtrochękulturymaiprezentydaje,niemacosięwahać.

Więcejokazjimożeniebyć.Ihulaćznimbędzie,pókiWowa

dodomuniewróci.Będziecowspominać,aiWowanatym

niestraci,domwkońcubędzietrochębogatszy.Idziecia-

komcośsiędostanie.Ażeztegohulaniamożedzieciakbyć

–cozaróżnica,jednowięcej,jednomniej.Wowachlaina

10

oczyprawieniewidzi,skądbędziewiedział,żetoniejego?

Wszystkiesąsiadkibędąjejzazdrościćadoratora.

Acosięstanie,gdyZinawpadniewokoPolakowizpobli-

skiejbudowy?Nietrudnoodgadnąć,copomyśli,gdydostanie

dużybukietkwiatów!Niespotkałojejtoodlat,atuiciuszkizadolaryi..ech…światzawirował!!!APolakpiękniemówi,

czegotoondlaniejniezrobi,dokądniezawiezie.Zinaporazpierwszybędzieszczęśliwa.Światjąwreszciezauważył,aona

takgopragnie.Obwóddonieckimaniewielekościołów,cer-

kwi,niemaniczego,coprzypominałobydziesięćprzykazań.

Corobić,kiedywokółniemanicfajnego?Pustka.CośZina

musirobićzczasemipragnieniemszczęścia.

Azakochanypolskirobotnik?Dobrzemutuiteraz,aco

potem?Jakzwykle,nastąpikoniecumowyiwrócidodomu.

AwPolscedoszefaeksportuzgłaszająsięzdenerwowaneżony

pracowników.Nicsięnieukryje,bowlistachdoswoichżon

koledzypisząo„wyczynach”kolegów,atez„dobregoserca”

informująotymte„poszkodowane”.Prosząościągnięciemęża

dokraju.Odpowiedźjestzawszetakasama.Tomążpodpisał

umowęiwróci,kiedyumowawygaśnie.Niemamyśrodków

nanieplanowaneprzeloty.Iżycietoczysiędalej.

11

Etażowanaetacie

NoclegwhoteluMińsk.DelegacizPolskizmierzalido

pokojówwskazanychprzezrecepcję.Nieśliswojesiermiężne

walizki,którychpostęptechnologiczny,wolnonastępujący

wsocjalizmie,niezdążyłwyposażyćwkółeczka.Ichprzyjazd,

składdelegacjiirangajejuczestnikówbyłyoddawnaznane

hotelowi.Niczegoniezostawionoprzypadkowi.Delegatów

umieszczonoichwhoteluwedługharmonogramusporządzonego

przezoficeraKGB(KomitietGosudarstwiennojBiezopasnosti)–

zgodniezrangą,wapartamentachlubdwuosobowychpokojach.

Oficerotrzymałodpowiedniewytycznezmoskiewskiej

centralinaŁubiance.Apartamentymiałyświetnysystem

„nagłaśnianiazwrotnego”–żadnesłowownimwypowie-

dzianenieulatywałobezpowrotnieweter.Gdzieśwukrytych

pomieszczeniach,niedostępnychnawetdlaobsługihotelowej,

siedzieliznużeniludzienadyżurach.Patrzylibeznamiętnienaszpulezwolnoobracającymisiętaśmami.Niemoglidopuścić

doprzerwywnagraniach,więcgdywskaźnikdługościtaśmy

zbliżałsiędokońca,przełączaliodbieranysygnałnainny

magnetofon.Powyjęciuszpulinależałojąopisać–podać

źródłonagrania–czylinumerpokojulubapartamentu,czas

rozpoczęciaizakończeniazapisu.Opisanąszpulęwkładanodo

plastikowejskrzynki,zawierającejtaśmyzpodsłuchuinnych

pomieszczeńhotelowych.Dowypełnionejskrzynkiwkładano

protokół–wykaztaśmzpodpisempracownikasłużbybezpie-

czeństwawewnętrznego.

12

Codwiegodzinywyruszałzpodziemihoteluniczymniewyróżniającysięsamochóddostawczy.Wśrodkupomieszczeniabagażowegosiedziałuzbrojonyagentistrzegłkolejnej

partiiskrzynek.TrasędoplacuDzierżyńskiegosamochód

pokonywałwkilkanaścieminut.Poprzekroczeniutrzech

kontrolowanychbramautostawałowgarażusiedzibyKGB

przystrzeżonejwindzie.

Skrzynkiwiezionodopokojów,gdzieśledczyumieszczali

jenapółkachoznaczonychnazwąhoteluiwłaściwympiętrem.

Półkibyłyswoistymi„kopiami”każdegomoskiewskiegohotelu.

Oficerowieodsłuchującytaśmyznalibieglejęzykiobce–każdewypowiedzianesłowoczyzdanieniemogłopozostaćniezro-zumiane.Czasemfragmentytaśmodsłuchiwanowielokrotnie.

Treśćrozmówniemogłabudzićżadnychwątpliwości.Oficer

wystukiwałnamaszyniedopisaniaodsłuchiwanerozmowy.

Pisałwdwóchegzemplarzach–przezkalkę.

Oficertłumaczpozakończeniutłumaczeniajednąkopię

maszynopisuzachowywałwtajnymarchiwum,natomiast

podpisaneprzezsiebieoryginałyzanosiłnaczelnikowiwraz

zkolejnymmeldunkiem.Podczasdniaroboczegoskładałkil-

katakichmeldunków.Jeślitreśćtłumaczonychrozmówbyła

niejasnaalbobudziłaniepokój,oficermiałobowiązekzłożyć

natychmiastmelduneknaczelnikowi.

Itonaczelnikdecydował,czyiwjakisposóburuchomić

służbywywiadustaleprzebywającewodizolowanychpo-

mieszczeniachkażdegohotelu.Podejrzanigościeniemogli

bezkarniegoopuścić.Należałozapewnićimniezauważalne,

alestałetowarzystwosłużbbezpieczeństwa.

13

Podsłuchstanowiłważneogniwosystemu.Każdarozmowatelefonicznaprowadzonawpokojuhotelowymuruchamiała

niezależnemechanizmyzapisumagnetofonowegoipodsłuchu

bezpośredniego.Informacjeuzyskanetądrogąrównieżtrafiały

nabiurkonaczelnikaKGB.

Innym,możenawetbardziejistotnymelementeminwi-

gilacjiiobserwacjibyłabardzoważnainstytucjahotelowa,jakąbyłaetażowa.Tak,właśnienastanowiskudyżurunapiętrach(etaż–oznacza„piętro”)iwszystkichkorytarzachhotelipracowaływyłączniekobiety.Zabiegsocjotechniczny

polegałnatym,bystanowiskoobserwatoraiwywiadowcy

powierzyćbudzącejciepłeskojarzeniakobiecie.Jużniemłodej,popięćdziesiątce,takiej,którejagentobcychsłużbniezawróciwgłowie.Oczywiścieświetniewyszkolonejidoświadczonej,

umiejącejwmigrozpoznaćżywezagrożenie.

Budziłasympatię,możnająbyłopoprosićowrzątekalbo

nawetherbatę.Etażowawidziałaiwiedziaławszystko.To

żywysymbolsystemukomunistycznegoiSojuza.Wczasach,gdyniebyłotelewizjiprzemysłowejimonitoringu,oczyiuszywszechwiedzącejetażowejbyłynawagęzłota.

DelegatzPolskizawszetrafiałdohotelu,boinnemiejsca

pobytuwtymsystemieniebyłymożliwe.Delegatwpodróży

służbowejwmieszkaniuobywatelaZSRR?Towykluczone,

tociężkieprzestępstwozarównogościa,jakigospodarza.

Jużsłużbygraniczno-paszportowenalotniskuindagowałygo

wnastępującysposób:

–Aktóryhotelmapanzarezerwowany?

14

Wprzypadkubłędnejodpowiedzidelegatbyłnatychmiastpouczany:

–ToniejestWaszhotel.Macierezerwacjęwhotelu...–

podawanowłaściwąnazwę.–Czyniepoinformowanopana

ozmianie?Ach,ciPolacy,wieczniebałaganwprowadzają.

Zrozumiałpan?Jedziepandohotelu...

System,odczasurewolucji,wprowadzałdalekoposu-

nięty–pozagraniceludzkiejwolności–porządekwżyciu

zawodowymiosobistym.Obywatelewnimurodzeniuważali

skrajneposłuszeństwoikaryzajegobrakzacośnajzupeł-

niejnormalnego.

DelegatzPolskiprzyjeżdżawięcdowłaściwegohote-

lu,dostajemeldunekiklucz,kierujesięnawskazanepiętro

icowidzi?

Siedzisobieobokjegopokojuokrąglutkapaniusia,zwłosa-

miupiętymiwwysokikok,przydużym,eleganckimmahonio-

wymbiurku.Biurkoomasywnych,giętychnogachiwyglądzie

urzędniczego,carskiegomebla,stoidokładnienaśrodkuko-

rytarzahotelowego.Etażowamawpoluwidzeniacałepiętro.

Staromodnalampagabinetowarzucawokółprzyjazne,zielone

światło.Panipopijaherbatkę,nibytoczytadokumentyiprowadzinicnieznaczącąrozmowęzkoleżankązsąsiedniegopiętra.

Alezapozornymspokojemkryjesięczujnośćikoncentracja.

Tamiłapani,powiedzmy,Swieta,mawłaściwiejedno

zadanie–wiedziećwszystkoomieszkańcachtegopiętra.

Iwie!Słyszyiwidzi,żepanzpokojunrtrzystatrzy,delegatzPolski,ogodziniedwudziestejtrzydzieściposzedłdopokojunrtrzystasiedem,wktórymzamieszkałamłodadelegatka

15

zPolskiiwyszedłzniegoogodziniedwudziestejtrzeciejsiedemnaście,mającniecochwiejnykrokizwichrzonewłosy.

Jużzapisane.Azachwilęruchobok–dzwoniwięcpilniedo

koleżankizniższegopiętra:

–Katia,dociebieidziegośćzpokojutrzystaczternaście

–uważaj,dokogowejdzie.

AlejejsłużbowakoleżankazKGB–Katia(którejstopnia

nigdyniepoznamy)widzi,żegośćschodzidalej,więcdzwoni

napiętroniżej,bypowiadomićNadieżdęitd.itd.Naszaetażowanasłuchuje,wypatrujeipisze,pisze,piszeswojesprawozdaniezdyżuru,któremusipilniezdaćnakoniecpracy,przedszóstąrano,swojemuprzełożonemuzurzędubezpieczeństwa.Maon

swójgabinet,ukrytygdzieśwczeluściachhotelu,zktórego

notatkinaszejmiłejetażowejtrafiająkurierembezpośrednio

doKGB.CiężkoizwielkimpoświęceniemMoskwapracuje

wnocy.Niczegoniemożnaprzecieżprzegapić,wiedzaokaż-

dymgościuhotelowymmusibyćdoskonałaitakkompletna,

bymócjąwodpowiednimmomenciewykorzystać.

Kiedyranorozpoczynająsięrozmowyhandlowemiędzy

polskądelegacjąaradzieckącentraląhandluzagranicznego,

moskiewscy„partnerzy”wiedząjużwszystkootym,jakkażdy

zdelegatówspędziłwMoskwiepierwszydzieńinoc.Jakiś

smutnygośćsnułsięzakażdymznichpomieścieiprzekazał,

żewczoraj,pozameldowaniusięwhotelu,chcąckupićcośze

złota,delegatdotarłdosklepujubilerskiegonaulicyGorkiego.

Imimopiętnastostopniowegomrozuodstałwkolejceponad

dwiegodziny,bynieprzyznawszysię,żejestPolakiem,kupić

16

zadelegacyjnedietydwiezłoteobrączkitrzeciejpróbypięćsetosiemdziesiąttrzy.

Kupićzłoto–tobyłprywatnycelpolskiegodelegata.

Właśniepotowartobyłojechaćnadelegacjępociągiem–albo,cozdarzałosięczęściej–leciećsamolotem.Ijegomoskiewskianiołstróżotymwiedział.PrawiekażdyPolaktakrobił.Jeśliktośzdelegatówpomyślałsobie,żechodzipoMoskwiesam,

tomyliłsię.Jegopartnerzyzmoskiewskiejcentralihandlowejwiedzielinawetto,żekupiłrosyjskikoniak,anastępniewsiadł

dometrawkierunku...

Mniejszaoto,wiedzieliwszystkoimielizapisanetrasypol-

skiegodelegata,którychnawetonsamniezapamiętał.Porządekmusibyć!Żebyosłabić,zmęczyćiupokorzyćpolskiegoprzeciwnika,zwanegooficjalniepartnerem,podczaskilkugodzinnych

rozmówradzianiezKrajuRadniepodawalipolskimdelegatom

nawetszklankiwody.Samizaścochwilęznikalinazapleczu,

bywkuluarachcośwypićizakąsić.Abypokazaćpolaczkom,wstylustalinowskiej,psychofizycznejobróbki,gdziejestna-leżneimmiejsce.Wiadomoprzecieżpowszechnie,żePolaków,

wieczniestrajkującychnierobów,toRosjanieutrzymują.

17

Transport,któryzniknął,

czyliciężarówkawidmo

WcentrumRygistoidodziśnajednymzpodwórzy,woto-

czeniuwysokichbloków,niski,zmurszałybudynekzcegły,

zzawilgoconymiścianamiipomalowanąpodłogąwykonaną

zprostychdesek.Zzewnątrzwyglądajakmałyczarnoksięski

pałacykzdwiemawieżyczkami.TotuValdisprowadziłswój

bizneswokresienarodzinwyzwolonejŁotwy.Opowiadaotym

przypiwie,którełagodziniecopowracająceemocje.

Skorzystałzpomocyznajomych,którzyznaliwłaściciela

niemieckiejfirmyzDortmundu.Niemieckafirmabyładostawcą

popularnychwyrobówdojednejzsiecihandlowych:stołów

piwnychzeskładanyminogami,niezbędnychnaOktoberfest,

atakżeregałówmetalowychwykonanychzcienkiejblachy,

przeznaczonychdodomowychpiwnicnaprzetworyinarzę-

dzia.Iposzukiwałataniegoproducenta.ValdispoleciałzRygidoFrankfurtuzabajońskie(ipożyczone)pieniądze–ponad

osiemsetpięćdziesiątmarek.ZawiózłNiemcomdozatwier-

dzeniawzórregałuwykonanywRydze.Znajomiwystąpili

wrolipośredników.

Namiejscuuwagdoregałubyłowiele,więczapewnił,

żenastępnybędziejużbezbłędów,ajegowzórdostarczy

doDortmundudoakceptacjiryskafirmatransportowa.Tak

teżsięstało.Naszczęściekolejnyegzemplarzjużniebudził

zastrzeżeń.Valdiswcześniejprzeżyłistnekatusze,związane

zposzukiwaniemwRydzefirmy,którazdołałabynietylko

18

wykonaćtakiregał,aleprodukowaćgowilościachdopięciutysięcysztuktygodniowo!

Rok1992dlaŁotwy–właśniewyzwolonejzkomunistycz-

nejniewoli–byłbardzotrudny.Upadłyzakładyprodukcyjne.NiemiałyjużrynkuzbytuwRosji,więcisurowcestamtądprzestałydocierać.ŁotewskieproduktyniebyłykupowaneprzezRosjęze

względówpolitycznych.Zakłady,któreprodukowaływyroby

zaawansowanetechnicznienapotrzebyZwiązkuRadzieckiego,

zpowodubrakuzamówień,surowcówikapitałuwstrzymały

produkcjęniemalcałkowicie.ZanimValdiszdołałprzygotować

ofertę,bezpowodzeniaprzemierzałRygęiodwiedzałliczne

firmy.Wszędziewidziałtosamo–wegetującepozostałości

dawnejzałogi,wyłączonelinieprodukcyjne,czekanienato,żezdarzysięcud.Kolejnipotencjalniproducenciregałówokazy-walisięcałkowicienieprzygotowani,niemieliodpowiednich

maszynidostępudosurowca–blachyogrubościpółmilimetra.

KiedyśplanowodostarczanojązradzieckiejrepublikiKazach-

stan.Terazniełatwobyłojązdobyć.

Podpowiedzianomu,byspróbowałulokowaćzlecenie

wryskiejfabryceoprawoświetleniowych.Fabrykabyłanaskrajubankructwa.Zczterystupracownikówpozostaławzakładzie

niepełnasetka.Oprawywniejwyprodukowanerozświetlały

całyKrajRad.Zakładtonąłwdługach,akażdyjegozarobek

zabierałybankinapoczetniespłaconychkredytów.Garstcepra-

cownikówbrakowałopieniędzynajedzenieiubranie.Uparcie

każdegorankazjawialisięwzakładziegotowidopracy.

PorozmowiezdyrektoremzaświtaładlaValdisaiskierka

nadziei.Przynajmniejpadłyjakieśkonkrety.Nanowesztance

19

dotłoczeniablachyzakładpotrzebowałdwieściepięćdziesiąttysięcyrubli.Toniestanowiłoproblemu,miałwłaśnietakąsumę,uzbieranązesprzedaży

importowanychtowarów.Dyrektornie

byłjednakpewien,czyzdołasprowadzićodpowiedniąblachę,

zajakącenęiczybędątodostawyregularne.Wtedykwitłbarter(wymianatowarunatowar)–pieniędzyniemiałnikt.Dyrektor

niemiałczegozaproponowaćKazachomwzamianzablachę,

gdyżwRydzeniczegonieprodukowano–zwyjątkiemsłynnej

nalewkionazwieRyskiBalsam.WkońcupoinformowałValdi-

sa,żewynalazłcośnabarter,alepostawiłmuistotnywarunek.

Umowanaprodukcjęregałówmogłabyćpodpisananadostawy

przezokresconajmniejjednegoroku.Tymczasemzamówienia

zfirmyniemieckiejmiałybyćponawianecomiesiąciValdis

niemiałżadnejpewności,czymimoustnychzapewnieńogwa-

rantowanychcomiesięcznychzamówieniachnaglenienastąpi

wnichprzerwa,albo,cogorsza,rezygnacja.

Niemógłpogodzićsięztym,żemożeupaśćbiznesjego

życia.Wyszedłzzałożenia,żebezryzykanierobisiędobrychinteresówichcącprzełamaćtenimpas,podpisałumowęzryskimzakłademnadostawyprzezcałyrok.Poodliczeniuod

zaproponowanejprzezNiemcacenyregałukosztówzakupu

wfabryce,transportudoNiemiec,wynajmubiura,kosztów

płacdlawspółpracownikówipremiidlakierownikówzmian,

zostawałcałkiemuczciwyzysk.Pouzgodnieniunapiśmie

warunkówumówValdispotwierdziłNiemcomfaksemgoto-

wośćdostaw.

Niemieckafirmapodałaterminpierwszejdostawy–była

topołowawrześnia.Uprzedzonogo,żewprzypadkuopóźnie-

20

niazamówieniestraciważność.Valdisprzekazałzakładowipieniądzenaoprzyrządowanieprodukcjiiczekałnapierwsze

regały.KażdaciężarówkamiałazabieraćdoNiemiecdwa

tysiącepięćsetsztuk,ułożonychwspecjalnysposób.Niemcy

przysłalifaksemrysunekoptymalnegorozmieszczeniaregałów

naskrzyniciężarówki.

Potygodniuzacząłsięhorror.Fabrykapoinformowała,

żemaproblemześciągnięciemdostawblachy.Próbysuszenia

malowanychnatryskoworegałówwykazały,żezakładowidla

tejczynnościbrakujeodpowiedniejprzestrzeni.Niebyłodo

czegoregałówpodwieszać,brakowałotakżenadmuchugorącym

powietrzem.Pakowanieniedosuszonychregałówskutkowałoby

odrzuceniemtowaru.Ostatniawiadomośćzzakładubrzmiała

jakwyrok.Powyprodukowaniupięciusetegzemplarzyskończył

sięstaryzapasblachy.

WobecmnożącychsiętrudnościnaValdisaijegodwóch

współpracownikówpadłbladystrach–terminpierwszej,

pilotażowejdostawy,odsukcesuktórejzależałynastępneza-

mówienia,upływałzadwatygodnie.Jedyne,czegomógłbyć

umiarkowaniepewien,togotowośćryskiejfirmytransportowej

doprzewozudoNiemiec.Byliszczęśliwizpodpisanejumo-

wy,bowożenieczegokolwieknazachódgraniczyłozcudem.

TIR-yjeździłytampustepotowaryimportowane.

Upłynąłkolejnytydzień,któryniczegoniezmienił–zakład

milczał.ZatoValdisodebrałtelefonyzNiemieciodpośred-

nikówzpytaniem,czytransportwyjechał,bozatydzieńmija

termindostawy.Odtegodniacodziennieodbierałalarmujące

telefony.Odpowiadał,żewszystkojestwjaknajlepszym

21

porządku,towarjestgotowyiwkrótcenastąpizaładunek.NadejściesurowejblachyzKazachstanunastąpiłonasiedemdni

przedterminemdostawyregałówdoNiemiec.Stałosięjasne,

żenajprawdopodobniejinteresjegożyciawłaśnieszlagtrafił.

Wakcierozpaczy,bychoćtrochęuspokoićNiemców

podjąłvabanqueblefabsolutny.Wrozmowietelefonicznej

oświadczył,żeTIRzregałamiwłaśniewyjechałinajdalejza

3dnibędzienamiejscu.Domyślającsię,żeNiemcyzapytają

onumerrejestracyjnytegopojazdu,uzgodniłzwłaścicielami

firmytransportowej„podprzysięgą”,żenapewnozRygi

wyjedziezregałamiTIRonumerachrejestracyjnychtakich,

któreNiemcomzarazpotwierdzi.Tensamochódmiałcze-

kaćwgotowościnatowar.Gdypotrzechdniachciężarówki

wDortmundziewciążniebyło–wciążczekaławRydzena

regały–telefondzwoniłjużcogodzinę.Niemcypowiadomili

Valdisa,żewysyłająnaniemiecko-polskieprzejściegraniczne

człowiekanarowerze,by„wyłowił”samochódoczekujący

pewniewdługiejkolejcenaodprawęcelną.Prawdaotym,że

żadenTIRopodanychnumerachniestoinagranicywyszła

najawjużpotrzechgodzinach.

Oddelegowanyprzezniemieckiegopartnerapracownik

poinformował,żepojazdopodanymnumerzedogranicy

niedotarł,boniestoiwdługiej,jakzwykle,kolejce.Idąc

dokońcawzaparte,Valdisblefowałdalej,informując,że

albociężarówkamaawarię,albopojechałanainneprzejście

graniczne,bokierowcysąnieprzewidywalni.Wtymczasie

zakład,zmobilizowanydogranicmożliwości,kończyłwłaśnie

22

produkcjępierwszejpartiiregałów,dosuszałjenawszelkiemożliwesposobyi

pakowałwfolie.

Valdisbyłzałamany,albowiemtermindostawywłaśnie

minął,azakładdopierokończyłprodukcję.Mimotowręczyłkie-rownikowizmianykolejnąpremięmotywacyjnądlapracowników.

Niemieckiklientbyłcałkowiciezdezorientowany.Mimo

solennychzapewnieńValdisatrudnomubyłouwierzyć,że

samochódjedziezRygidoNiemiecjużdziewięćdni!Aten

uparcietwierdził,żewyjechałiwidoczniecośzłegomusiało

sięwydarzyć.Telefonówkomórkowychwtedyniebyło.Blef

przyniósłtenskutek,żezachodniklientwynegocjowałznie-

mieckąsieciąnowy,przesuniętyokilkadni,ostatecznytermindostawy,prawdopodobniegodzącsięnajakąśkaręhandlową.

Valdis,mającnerwyzszarganewielodniowąblagą,nie

byłjużwstaniedłużejkłamać.Przestałodbieraćtelefony.Byłaśroda,godzinasiedemnasta,gdyzakończonozaładunekregałów

naTIR-a,układającjezgodniezniemieckąinstrukcją.Cięża-

rówkamiaławłaściwe,podanewcześniejnumeryrejestracyjne.

Pamiętał,byantydatowaćfakturęzatowar–odziesięćdni.

WłaśnienadeszłazNiemiec,jakpodkreślono,tymrazem

absolutnieostatecznawiadomość,żejeślidostawaniedotrze

doDortmunduwpiątekdogodzinydziesiątejrano,tobieżące

zamówienieiwszystkieprzyszłezostanącałkowicieibezpow-

rotnieanulowane.Dowiedziawszysięotym,Valdiswręczył

kierowcyTIR-aostatniposiadanypięćdziesięciomarkowy

banknotzbłagalnąprośbąojazdębezprzystankówipoinfor-

mował,żepogodziniedziesiątejwpiątekniktwDortmundzie

tejdostawyjużnieprzyjmie.

23

Znówupłynęłokilkabezcennychgodzin,bodoryskiegozakładuprzyjechałzopóźnieniemumundurowanypracownik

łotewskiejsłużbycelnej.Opieczętowałdokumentyprzewozowe

ifakturęorazzałożyłplombycelne.Valdiszapamiętałjego

zdziwionąminę.Niemógłuwierzyć,żezRygiwogólejakiś

towarwyjeżdżadoNiemiec.Kontrabandynieznalazł,zato

zakwestionowałplandekę,któraniecoodstawałaodskrzyni.

Wkońcuztrudemdałosięjąszczelnienaciągnąćicelnik

mógłzałożyćstandardoweplomby,ściągająckusobiedrutami

znajdującesiępoobustronachplandekiotworyobramowane

metalowymikółkami.

Samochódwyruszyłwtrasęogodziniedwudziestejtrze-

ciej.Pozostawałosięmodlić,byzdołałdojechaćnaczas.Do

przejechaniapofatalnychdrogachmiałbliskodwatysiące

kilometrów.Trzydzieścigodzinnieprzerwanejjazdyześrednią

prędkościąsześćdziesiątkm/h.Niestety,nawszystkichgra-

nicachbyłykolejki,czasemjedno-lubdwudniowe.Amusiał

przekroczyćażtrzy.Zprostychwyliczeńwynikało,żeszansa,

abydojechaćnaczas,byławłaściwieżadna.Godzinteoretyczniestarczałonasamprzejazd,jeślijednaksamochódtraciłbyna

granicachwięcejniżpodwiegodziny,przyjechałbynapewno

powyznaczonymterminie.Pozostawałotylkoczekać.

PrzezcałyczwartekurywałysiętelefonyzNiemiec

iodpośredników.Niktniebyłwstanierozmawiać,więc

aparatwkońcuwyłączono.Napięciesięgnęłozenituiwnocy

zczwartkunapiątekospaniutrudnobyłomówić.Wpiątek

wszyscyprzyszlidobiurapunktualnieoósmej.Faksitele-

fonzostaływłączone,aletymrazemmilczałyjakzaklęte.

24

Valdis,tłumaczkaihandlowiecspoglądaliwciążnazegarek.

Nadzieja,żeTIRdojedzienaczaswydawałasięirracjonalna.

Minęładziewiąta,półdodziesiątej–panowaławciążcisza

jakmakiemzasiał.Gdynazegarzebyładziesiąta,azachwilę

wskazówkaminutowaprzekroczyłająokwadrans,wszyscy

opuściligłowy.Zapanowałocholernepoczuciezmarnowanej

szansy.Szczególniezwinyzakładu,którymimotylustarań

ipróśborazprzekazywanychekstrapieniędzyzawaliłter-

minprodukcji.

Gdyjużzaczętorozpamiętywaćprzyczynyklęski,roz-

ległsiędźwięktelefonu.Byłagodzinadziesiątadwadzieścia.

Valdispodniósłsłuchawkę.Dzwonilipośrednicy.Gotowyna

najgorszeusłyszał,żewłaścicielniemieckiejfirmypunktualnieodziesiątejwyszedłnaulicęizobaczyłciężarówkęzŁotwy

stojącąprzedjegofirmą.Numeryrejestracyjnepojazduzga-

dzałysię.Kierowca,poprzyjeździenamiejsce,natychmiast

zasnął,wciążsiedzączakierownicą.

25

Epilog:

Valdisdoswojejblaginigdysięnieprzyznał.Przecież

towarbył,numerysamochoduzgadzałysię,aifakturanosiła

właściwądatę.Historiazregałamipotoczyłasiędalej.Niemiec-kafirmaskładałazamówienianajednąlubdwieciężarówki

tygodniowo,azakładjakośdawałradęteilościwyprodukować.

Pojawiłysięzatoinneproblemy.Oficjalnewpływyzatowar

nietrafiałydozakładu,anakontawierzycieli.Ultimatum

dyrektorabrzmiało:

–Gotówkaalbokonieczprodukcją.Niemamypieniędzy

nazakupblachy.

Niemieckieprzepisyskarboweniepozwalałynawypłatę

gotówkifirmiezagranicznej.Obowiązywałyprzelewybankowe.

NegocjacjezNiemcamiprzyniosłyjednakpozytywnyskutek.

Widaćzwyciężyłachęćosiągnięciazysku.Totrudnezadanie

Valdismusiałwziąćnasiebie.Wożenieprzysobiedużych

sum,oczywiściebezzgłaszanianagranicy,byłozwiązane

zogromnymryzykiem.Ooficjalnymichdeklarowaniunie

mogłobyćmowy.Ewentualnośćkonfiskatyprzezniemieckich

czyłotewskichcelnikówtoniebyłjedynyproblem.Mafia

składającasięgłówniezRosjanimieszkańcówbyłychrepublik

ZSRR,wtympracownikówzwolnionychzesłużbspecjalnych,

łatwomogładowiedziećsięoprzewożonejgotówce.

ŻycieValdisaznalazłosięwpoważnymniebezpieczeństwie.

Niemieczgodziłsięprzekazaćpieniądzewyłączniejemu.Dla

zdobycianawetstudolarówstrzelanowRydzebezskrupułów.

Porachunkimafijneizabójstwabyływtedygwarantowanymi

newsamiwcodziennychmediach.Kiedyszczęśliwiewyleciał

26

zpieniędzmisamolotemLufthansyzFrankfurtu,wiedział,żeooficjalnymzgłoszeniudewiznalotniskuwRydzenawetnie

mamowy.Boskonfiskująjeodrazupodbylepretekstem,albo,

coniemniejprawdopodobne,dadzącynkizostanieostrzelany

przeznieznanychsprawcówwdrodzezlotniskadomiasta.

Zdusząnaramieniułotewskimcelnikomniczegodooclenia

niezgłosiłi..przeszedłgranicę.Gdywszedłnaterendworcalotniczego,dostrzegłnatychmiastwspółpracownika,którybladyjakściana,pytającokiwnąłmugłową:

–Wporządku?!

PrzyjechałpoValdisasamochodemibyłowidać,że

bardzosięboi.Rozglądałsięniepewniedookołaigdyszlido

samochodu,ciągleprzyspieszałkroku.Valdisodniósłwraże-

nie,żewjegooczachwszyscywokółstanowilizagrożenie.

Wkońcuijemuudzieliłsięjegostan.Popędzilidomiastatakszybko,jaksiędało.

Transakcjagotówkowanastąpiłajeszczeraz,aleodbyła

sięwinnychokolicznościachiinnątrasą.Pokilkumiesiącachcioskontynuacji

regałowegobiznesuzostałzadanyznajmniej

spodziewanejstrony–przezniemieckiegoodbiorcę.Najpierw

celowoodwołałtrzykolejnezamówieniaigóraregałówwy-

pełniławszystkiewolneprzestrzeniezakładu.Następniewta-

jemnicyprzyleciałdoRygi,spotkałsięzdyrektoremfabryki

ipodpisałznimkontraktzpominięciemfirmyValdisa.Była

toperfidnazdradaizłamaniezasadygentlemen’sagreement.

Tylestarań,zaangażowanychśrodków,biznesowyblef,ryzyko

iporażka.Takbywawbiznesieiremediumnatoniema.

27

WOBJĘCIACHTEMIDY

Zwokandy

PanZbigniewzdecydowałsięzłożyćnaręceprezesasądu

wniosekoprzyjęciewpoczetbiegłych.Dyplomiudokumen-

towanedoświadczeniezawodoweuznanozawystarczające–

mianowanogobiegłymsądowym.Dziedzina–budownictwo,

specjalność:rozliczanierobótbudowlanych.Naprzestrzeni

wielulatpracydlasąduustanawianogobiegłymwokoło

osiemdziesięciusprawach.

Pierwszerozprawywywoływaływnimniesamowitystres.

Jaknależałozachowaćsięwrolibiegłegonasalisądowej,

znającarkanaprawawmniejszymstopniuniżadwokaci–peł-

nomocnicyzajadlewalczącychzesobąstron?Porokunabrał

doświadczeniainiecopewnościsiebie.Pootrzymaniuaktod

sądunależałodokonaćszybkiejoceny,czywdanejsprawie

jestwstaniesobieporadzić.

Każda,niemilewidzianaprzezsąd,rezygnacjabiegłego

zwykonaniaopiniimusiałabyćsensownieuzasadniona.Od-

mowauzasadnieniamogłaspowodowaćjegoukaranie.Sąd

formułującwswoimpostanowieniuprzedmiotopinii,podawał

treśćpytań,naktórebiegłymiałobowiązekodpowiedzieć.Se-

kretarkiwydziałówróżnychsądówtelefoniczniepytająceojegozgodęnapodjęciesięsporządzeniaopinii,zazwyczajniebyły

wstaniesprecyzować,cowłaściwiemabyćjejprzedmiotem.

28

Goniecsądowylubpocztadostarczałyaktadodomu.Wy-jątkiembyłysytuacje,gdyaktaliczyływieletomówinależałojesamodzielnieodebrać.Przeczytawszywtempieekspresowym

aktaprzysłaneprzezsąd(conajmniejdwukrotnie–ateczki

zawierałyczęstopokilkasetstron)iznająctreśćpytań,któresądzadałbiegłemu,panZbigniewjużbyłzorientowany,czy

będziewstanierzetelnienanieodpowiedzieć.Jeśliuznał,żenawetdodatkoweczynnościbiegłegomogąniepomócwsporządzeniuopinii,musiałniezwłocznieodwieźćaktadosądu

izwrócićjewłaściwemuwydziałowizpisemnymwyjaśnieniem.

Opiniedotyczyłysporówbudowlanych,doktórychdo-

szłonaterenieWarszawyisąsiednichmiejscowości.Przy

dokonywaniuichselekcjizregułyrozsądek,wiedzaiintuicja

goniezawodziły.Największymźródłemzakłóceńpodczas

podejmowaniadecyzjiopodjęciusięwykonaniaopiniibył

towarzyszącypanuZbigniewowichronicznybrakgotówki.

Tenprozaicznyaspektspowodował,żepodjąłsięniepotrzebnie

kilkuskomplikowanychiciągnącychsięlatamispraw.

Bywało,żezpozoruprostezadaniastawałysięgehenną–

najczęściejzczystoludzkichprzyczyn.Chodzituonapastliwezachowanie

stron,iconajgorsze,obojętność,anawetniechęć

sędziówprowadzących.

Szczególniestawanieprzedsądamicywilnymi,wktó-

rychconajmniejjednązestronbyłaosobafizyczna,wiązało

sięzpodwójnymryzykiem.Poszkodowaneosoby–zwykle

nieznającepogmatwanychprzepisówprawa–byłycałkiem

zagubioneizestresowane.Zarównonasali,jakipozanią–np.

nakorytarzusądowym,niemogącsięopanować,próbowały

29

przed(!)iporozprawieudowadniaćsweracjebiegłemu.Toniekonwencjonalnezachowanieirozgardiaszprzenosiłysię

częstonasalęsądową.Imusiałsięznimizmierzyćsędzia.

Wsprawachoprzestępstwo,októrychopowiadaliznajomi

panaZbigniewa,bywałojeszczegorzej.Sędzinawwarszaw-

skimsądziecywilnymporazkolejnyprowadziłasprawętego

samegomenelanotorycznienaruszającegoprawo.Podejrzany,

wchodzącnasalę,najejwidokzawołał:

–Nonie,toznowuty,tystarak...?!Jeszczeżyjesz?

Powstałozamieszanie,asędzinazpomocąprotokolantki

wezwałastrażników.Tymczasemoskarżonywogólenieza-

reagowałnajejuwagiiśmiałokontynuował:

–Odp..sięodniewinnegoczłowieka!Uwzięłaśsięchyba

namnie,zdzirostara!

Ico?Poprostunic.WysokiSądjestbezbronnywobec

tegotypuagresji.Oskarżony–wyrzutekspołeczeństwa,pijak

idrobnyzłodziejaszek,niemarzyłoniczyminnym,jakopo-

wrociedoceli.Kilkamiesięcynawolnościledwoprzetrwał.

Zzimąniemażartów!Jegonajlepszykumpelwłaśniezamarzł

wpiwnicyopuszczonegodomu.

Nakoniecburzliwejrozprawy,pokrótkiejprzerwie,

sędzinaogłosiławyrok:

„..iskazujeoskarżonego..narokpozbawieniawolności.

Karęodbędziew...”

–Chybaztobą!–zawołałoskarżony,przerywającod-

czytywaniewyroku.Alenajegotwarzywcaleniebyłowidać

rozpaczy.Wręczprzeciwnie–ulgę,bowłaśnieskończyłasię

troskaodalszybyt.

30

PodstawowymproblememutrudniającymrzetelnąocenęprzezsądopinipanaZbigniewabyłbrakwiedzyirutynysędziówwrozpatrywaniukwestiiprawno-technicznych.Oilekanony

postępowaniarozwodowego,spadkowego,etc.sędziowiemieli

opanowane,otyleniuanseprawabudowlanegoitechnologie

budownictwastanowiływyzwanie,któremubardzoczęstonie

potrafilisprostać.Wostatnichlatachpojawiłosięwielenowychtypówumów,np.powiernictwainwestycyjnego,formuła„za-projektujizbuduj”,aparagrafówPrawazamówieńpublicznych

przybywałowpostępieniemalgeometrycznym.Źródeł,biblio-

grafiiiwyrokówwwielutematachjeszczeniebyło.

Nicwięcdziwnego,żegdyobiestronyprocesówbezkarnie

ibezpodstawatakowałyopiniepanaZbigniewa,zdezoriento-

wanysądniestawałwjegoobronie.BezbronnypanZbigniew

nierazpadłofiarąnieżyczliwościisamegosądu.

Zachowaniesędziówbywałozaskakujące.Pewnegorazu,

nasali,usłyszałpodswoimadresem,kuucieszezwaśnionych

stron,takątyradęsędzinyM.:

–Rachunekwystawionyprzezbiegłegojestoburzająco

wysoki.Mójmążteżjestbiegłymzdziedzinybudownictwa.

Gdyzobaczyłtenrachunek,powiedziałmi,żetakąopinięmożnanapisaćwdziesięćgodzin,aniesześćdziesiątpięć,jakpodał

wkarcierozliczeniowejbiegły.Ajamężowiwierzę,boonjestfachowcemiznasięnabudownictwie.Cotozagodzinyna

zapoznaniesięzliteraturąfachową?Mążpowiedziałmi,żeto

jestwogóleniepotrzebne,adlasąduchybapracującwaniacy!

–Nanapisanieopinibiegłypotrzebowałtylegodzin?!apo

cobiegływpisałkosztypapieru,oprawy,kopiowania?Coto

31

jest?Tomożnawkażdymbiurzezadarmozrobić,oczywiściejaksięgdzieśpracuje!Apanbiegłygdzieśprzecieżpracuje,

prawda?!

–Byłpannawizjilokalnejczterygodzinyicopantam

oglądałprzeztakdługiczas?!Biednetemojekoleżanki,nie

majątakiegomężajakmój!Któżimdoradzi?!Dająsięoszu-

kiwać,godzącsięnaastronomicznerachunkibiegłych!!!

–Informujębiegłego–kontynuowałasędzina–żeWysoki

Sąd..czypaniprotokolantkaprotokołuje?!Dlaczegopaninie

protokołuje?!Każdemojesłowojestważne!..WysokiSąd

uznajerachunekbiegłegowwysokościpięćdziesięciuprocent

kwotyrachunkuipostanawiazobowiązaćstronydowpłatyna

kontosądupoczterystapięćdziesiątzłotychtytułempokrycia

kosztówsporządzeniaopinii...

Atocholernebabsko,pomyślałpanZbigniew.Jego

rachunekzaopinięsporządzanąprzezponaddwamiesiące

wynosiłzaledwietysiącosiemsetzłotych!

Kiedypóźniejztegosamegowydziałusąduzadzwoniono

doniegowsprawiewzięciadowykonanianastępnychopinii,

mówiłjakautomat:

–Niestety,jestemobecniebardzozajęty,wykonujęaż

trzyopiniedlainnychsądów–(wtedy,zuwaginasłabąin-

formatyzację,byłotoniedosprawdzenia)izarazdodawał:

–Aprzepraszam,którysędziaprowadzitąsprawę?

Nainformację,żepanisędzinaM.,uzupełniałswąwy-

powiedźzszyderczymzadowoleniem:

–Aniemówiłempani,żejestembardzozajęty?

32

Wodpowiedzizdrugiejstronysłuchawkinajczęściejsłyszał

śmiechsekretarkiwydziałusądu.SędzinaM.byłazpewnością

powszechnie„lubiana”–jakwidać,nietylkoprzezniego.

PrzedoczamipanaZbigniewaprzewinęłasięcałamenaże-

riabudowlańcówiprawników–czasemskrajniebezczelnych

cwaniaków.Firmy–rekinyrynkubudowlanego–uzbrojone

byływzastępyradcówprawnych,działającychwedługswoich

utartych„zasad”.Czylischematów,którebyłyślizganiemsię

pokrawędziprawa.

Świetnymprzykładem,zktórymzetknąłsiępanZbigniew,

byłowygrywanieprzezfirmyprzetargówbardzoniskąceną,by

nakoniecrealizacjiwystąpićzcywilnymroszczeniemwobec

inwestoraztytułubezpodstawnegowzbogacenia.

Hm...Taktojestzsądami–nigdyniewiesz,cocię

czeka.Iwszystkojednoczyjesteśwprocesiepowodem,

pozwanymczybiegłym.Wchodzisznasalęrozprawjako

biegły,aczasemwtokurozprawymaszodczucie,żejesteś

głównymoskarżonym.

Ciekaweibardzodziwnezarazemjestto,żepoobronie

swojejopiniinadwóch,czasemtrzechrozprawachrolabie-

głegosiękończy.Jakibyłwyrokwsprawie–nigdysięnie

dowiaduje.Niewie,czyiwjakisposóbjegoopiniazaważyła

nadecyzjisądu.

Ba,niewienawet,czypojegoopinibyłysporządzaneinne

opinieijakdługotrwałcałyproces.Jestcałkowiciepozbawionydostępudoakt–przestałbyćbiegłymwkonkretnejsprawie.

Totrochętak,jakbychirurgapozbawionowszelkiegokontak-

tuzoperowanymiprzezniegopacjentami–przezconiewie,

33

jakimnaprawdęjestlekarzem.Ispekulujewswojejgłowie,ilelatiwjakiejkondycjiprzeżyjejegoklient.Biegływdalszymtokuprocesusądowegostajesiępersonanongrata.Nikogonie

interesujejegoambicjaiwłasnapotrzebadokonaniasamooceny,atakżeobiektywnaweryfikacjajegowieloletniejpracy.

NiemacosiędziwićreakcjipanaZbigniewa,gdynajednej

zrozprawbezlitośnieobrażaligoagresywniprawnicypowoda

ipozwanego,przybiernej,ba,nawetaprobującejpostawiesędziny.

Byłbliskizałamanianerwowego,gdyzadzwoniłjegonie-

wyłączonynaczasrozprawytelefon.Sędzinajuż,już,chciała

goupomnieć,jednakpanZbigniewodebrałpołączenieirzekł:

–Acześć–inajspokojniejwświeciesłuchałdługiejwy-

powiedziswojegorozmówcy,potakującmuochoczoidodając:

–Imiałeśrację!–śmiejącsięprzytymgłośno.Adwokaci

zgodniezgłosiliprotest,asędzina,przekrzykującichgłosy,

nakazałabiegłemutelefonwyłączyć.NiezrażonypanZbigniew

kontynuowałrozmowę:

–Wieszco,tugdziejestem,panujejakiśzgiełk,słabocię

słyszę,poczekaj,przejdęwspokojniejszemiejsce–poczym

wyszedłnakorytarzsądowy,dokładniezamykajączasobądrzwi.

Icobyłodalej?Epilogzdarzeniaprzyniósłniespodzian-

kę.Gdyskończyłrozmowęiniespodziewającsięniczego

przyjemnego,powróciłnasalęrozpraw,dowiedziałsię,że

sędzinawłaśniepostanowiłaonatychmiastowymwyłączeniu

gozesprawyi...rozliczeniunależnościzawykonanąopinię.

Cóżmogłogolepszegospotkać?!Wychodzączsali,usłyszał

przekrzykującychsięprawników.Boże,cozaulga,westchnął,

myślączwdzięcznościąotwórcachtelefonukomórkowego.

34

Prokurator

Warszawskiprokuratormiałkilkasłabości.Lubiłspotkania

zkolegami,zktórymiprzybrydżuspędzałcałenoce,nierzadkoprzyalkoholuiwtowarzystwiemiłychpań.Nawdziękipięknychkobietnigdyniepozostawałobojętny.Przystojny,pełen

humoruienergii,miałwieluprzyjaciół.Przezbliskodziesięćlatpełniłfunkcjępierwszegoprokuratora,nadzorującegoprzestępstwakryminalne.Podczassłużbyniemalniebyłodniabez

ciężkichprzestępstw,zmasakrowanychciałiinnychróżnego

rodzajurodzajunieszczęść.Stolica,jakmagnes,przyciąga

wszystkich,nietylkotychdobrych.Niemasięcodziwić,

żewdniwolne,botakieczasemmiewał,szukałodprężenia

irozrywkiwgronieosób,którelubił.

Naprzeszkodzietemustała,jakzawsze,jegowłasnażona.

Niemogłaznieśćjegowieczornycheskapad.Samaniepracu-

jącadomatorka,spędzałaczasnazakupach,gotowaniu,przed

telewizoremizksiążkąwręku.Bary,restauracjeikawiarnie

byłymiejscami,któreodwiedzałaniechętnie.Prokuratorznałjejzwyczajeiwrogistosunekdotowarzystwa,zktórymzwykłsię

spotykać.Jednakmusiałmiećjakąśrozrywkę.Żonastwarzała

wdomuciężkąatmosferęprzezbardzokrytycznystosunekdo

ludziiświata.

–Comamzrobić?–rozważałprokurator–bynieomi-

nęłymniekartyzprzyjaciółmi,fajnerozmowyprzypiwku

iwódeczce?

35

Składanieżoniepropozycjiwspólnegowyjścianiemia-

łoszanspowodzenia.Wichwynikunajczęściejzostawał

wdomu,aznajomimielidoniegożalzpowoduzmarnowane-

gowieczoru.Zresztą,pocobyłojejcokolwiekproponować,

gdypotrafiłajednymsłowemzabićnawetnajwspanialszą

atmosferę.Samaoficjalnaizasadnicza,zabraktakowych

cechnieustanniegostrofowała.Jegonagłychwyjśćzdomu

nienawidziłainietolerowała.

Prokuratorwziąłsięwięcnasposób.Opracowałbezbłędną

metodę,bymócwieczorembezkarniewyjśćiprzytymnie

daćżonieszansyjakiegokolwieksprzeciwu,unikajączarazem

podejrzeń.Planującpopołudniowąbibkę,jużdzieńwcześniej

sprawdzał,któryspośródpolicjantówpełnidyżurnastępnego

wieczoru.Znałwszystkichi...wszyscyjegoznali.

Zzaprzyjaźnionympolicjantem,dyżurującymnastępnego

dniawradiowoziewrejoniemiejscazamieszkaniaprokuratora,

umawiałsiętak:

–Zadzwoniszdomnie,dodomu,ogodzinieosiemnastej

–tumasznumerdomowegotelefonu.Janiebędęodbierać–

słuchawkępodniesieżona.Pamiętaj,żedzwoniszsłużbowo

wbardzoważnejsprawie–takjejpowiedz,ajeślibędziesię

ociągaćzoddaniemmisłuchawki,możeszdodać,żewprawdzie

proceduraniepozwalainformowaćoprzestępstwie,alemasz

rozkazzabraćmnienatychmiast,gdyżpopełnionozabójstwo

naPradzei–zrozkazukomendanta–niktpozapanemproku-

ratoremniemożepoprowadzićśledztwa.Zrozumiałeś?Aha,

maszoosiemnastejstaćjużpodmoimdomemiczekaćnamnie.

36

–Takjest,panieprokuratorze–mówiłzwyklepolicjant

–zadzwonięzwiadomością,żewydarzyłosięprzestępstwo

iradiowózczekanapanaprokuratoranadole.

Następnegodniaprokurator,będącjużwdomupogodzinie

siedemnastej,przebierałsięwsportowydresisiadałwygodniewfoteluzgazetką,rzucającdożonymimochodem:

–Wiesz,jaktodobrzewreszcieodpocząć,dzieńbyłpar-

szywy,zróbherbatkę,proszę.Niematojakwdomu.

Itak,popijającherbatkę,czekałcierpliwienaumówiony

telefon.Kiedymijałaosiemnasta,atelefonwciążmilczał–

myślał:

–Cholera,nanikimjużniemożnapolegać.

Systemjednakprawienigdyniezawodził.Doczekawszy

siędzwonkatelefonu,prokuratormówił:

–Odbierzkochanie,sprawdź,ktonamzakłócaspokój!

Zirytowanażonapodnosiłasłuchawkęisłyszała:

–TusierżantM.,proszępilniedotelefonupanaproku-

ratora!

–Jestzajęty–mówiłażona–aocochodzi?!

–Komendantpilniewzywapanaprokuratoranamiejsce

zbrodni–mówiłsierżant.

–Chwileczkę–mówiłażonaizwściekłościąoddawała

słuchawkęmężowi.Tennatozestoickimspokojem:

–Żeteżniedająmispokojunawetwdomu–słucham?!

Pochwilirozmowyzpolicjantemwyjaśniłżonie,żemusi

jechaćnamiejsceokrutnegoprzestępstwa.Powoli,zwyraźną

niechęcią,przebierałsięiwzbudzającjejwspółczucie,wy-

chodził.Ajużnadole,przeddomem,ochrzaniałsierżantaza

37

spóźnienie.Kazałsięzawieźćnamiejscespotkaniaustalone

zprzyjaciółmi.Metodaprokuratoradziałałabezzarzutu.Wy-

jeżdżałdozbrodni,pożarów,ofiarnapadówiwojnygangów

–niezawodzącczekającychnaniegoprzyjaciół.

Zdarzałosięczasem,żemusiałwybrnąćzopresji,gdy

żonanastępnegodniastwierdzała:

–Wiesz,wgazetachnicotejzbrodniniebyło?

–Mojadroga,niedziwsię–mówiłprokurator–utajni-

liśmywszystkodladobraśledztwa.

Innymrazem,gdyprzypadkiemznaleźlisięwokolicy

wielkiegopożaru,doktóregoprokuratorbyłwzywanyprzed

miesiącem,żonamówiła:

–Nictuniewidzę,jakbywcaleniebyłożadnegopożaru?

–Ależkochanie,był,alenietakwielkijakpoczątkowo

myśleliśmy,paliłsięlaszatymidomami,stądtegomiejsca

niewidać.

–Aha–mówiłażona,i..miałajeszczespytaćookoliczno-

ścitegopożaru,alezrezygnowała.Jejmyślijużzaprzątnęłalistaważnychzakupów–autowjeżdżałonaparkingprzymarkecie.

38

WDRODZEIUCELU

Magicznaleśniczówka

Gdyprzyjacielemówiąci:znamytakiemiejsce,gdzie

niedość,żejestpięknie,atmosferafantastyczna,superżarcie,niezwykliludzie,słowembajka!–toniezastanawiajsię,tylkotamjedź.Toopowiadanieomagicznejleśniczówcejestnaj-szczersząprawdą.OdczasupierwszegopobytuJacekwraca

tamczęstoodwielu,wielulat.Kochatomiejsce.Jesttamdo

dziśwszystkoto,czegooczekujemyodprzyrody.

PięknyszlakwodnyzPiszuprzezjezioroRośdoŚniardw,

dzikielasy,inatejtrasiedośćdużejezioroKocioł.

Ale–odpoczątku.LeśniczówkęwLisichJamachpiskie

nadleśnictwopowierzyłopanuKazimierzowi.Domostwo

panaleśniczegoznajdowałosięnadjezioremKocioł–ale

odzawszenazywanojeKociołkiem.Jezioroto,oowalnym

kształcieipowierzchnibliskotrzystuhektarów,położone

jestdwanaściekilometrównapółnocodPiszu.Odstrony

północnejznajdujesięwieśKociołekSzlachecki.Odpołudnia

wpływadojeziorarzeczkaWilkus–częśćszlakukajakowe-

goRoś–Śniardwy.OdpółnocyjeziorapłyniekuŚniardwom

rzeczkaBiałoławka.Brzegijeziorasąpłaskie,tylkopostroniezachodniejwysokieistrome.Głębokośćwynosiokołotrzydziestumetrów.Piaszczysteimiejscamimulistednoskrywawiele

tajemnic:pociski,niewybuchyijakgłosilegenda–samolot

myśliwski.Jesttomożliwe,bosąsiedztwojeziorastanowi

39

poligonwojskowywOrzyszuimiejsce,wktórymwokresiedrugiejwojnyświatowejznajdowałosięniemieckielotnisko

wojskoweLuftwaffe.

ZabudowaniagospodarczenadKociołkiemileśniczówkę

rozdzieladrogaPisz–Giżycko.Idystansdwóchkilometrów.

Byłrok1962,gdydwunastoletniJacekprzyjechałzrodzi-

camidoLisichJam.Leśniczówkaprzypominałamałydworek

zkolumnamiigankiem.Obok,poobustronachpodwórza,

były:stajnia,oboraistodoła–murowanezkamieniaicegły.

Takiegomiejscasięniezapomina.Zabudowaniaotaczały

piękne,dzikielasyPuszczyPiskiej,aterenwokółbyłmalow-

niczopofałdowany.Matecznik,pomyślałJacek,wspominając

fragmentPanaTadeusza.Pełneurokuleśnedróżkiprowadziływróżnychkierunkach.

Leśniczy,panKazimierz,pochodziłzEłku.Jegorodzina

–żona,córkaidwóchsynówprzebywalinajczęściejwdomo-

stwienadjeziorem,zaśonsam–wleśniczówce.Gdysiedzieli

zJackiemnaganku,leśniczyopowiadał:

–Chciałem,byktóryśsynprzejąłpomniegospodarstwo

ileśnictwo,ależadenniechciał..Taaaakiesprawy..Domiastaichciągnęło.Córkanajdłużejzostała,aleionauciekła.Lasupilnuję,bozłodziejaszkówwielusiękręci,chętnych,aby

wywieźćgotową,pociętąpryzmędrewna.Ajarobotnikom

leśnympłacęirozliczaćsięmuszę.

..Taaakiesprawy..Jakchcecie,złowimysielawęiusma-

żymynaobiad.Awieszchłopcze,sielawatodobraryba.

Głębokochodzi.AnaszKociołekgłębszyjestniżmówią.

Jestmiejsce,gdzierzuciliśmysiećnagłębię,tona50metrów40

zeszła–dłuższejniemieliśmy.Smacznatasielawa,stadamichodzi.Czasemniewielezłowimy,anierazsporo.Terazjakbymniejjejbyło,choćwodaczysta.Tam,podrugiejstronie,

wKociołkuSzlacheckimpegeerjestilimitynarybęmają.Ico,myślisz,żeichprzestrzegają?Agdzietam,łowiąilewlezie

itowczasietarła.Łobuzerkaityle...

...Taaakiesprawy...AdoLisichJamprzyjeżdżałna

polowaniasamŁowczyIIIRzeszy,marszałekRzeszydo-

wódcahitlerowskiegolotnictwaHermannGöring.Gdzieś

tu,natrasiekolejowejPisz–Orzysz,przystawałjegosłynny

pociągsztabowy„Azja”relacjiSzerokiBór–Gołdap–Romin-

ty..Taaakiesprawy..

PanKazimierzniebyłszczególnierozmowny,nigdynie

zdradzałswoichleśnychtajemnic.Zawszechodziłwzielonym

mundurze,czapcezdaszkiem,gumiakach,zestrzelbąprze-

wieszonąprzezramię.Jednookomiałzamgłą–zpewnością

nanieniewidział.Czasem,ozmierzchu,słychaćbyłowlesie

wystrzałyinastępowałagłuchacisza.Anastępnegodniabyła

dziczyznanakolację.Więcmimochodempytali:

–Topanstrzelałwczoraj?Dwawystrzałybyły!

Aonkręciłgłową:

–...Taaakiesprawy...Nieja,możektośkłusował.Janic

niesłyszałem.Wczorajnadjeziorembyłem.

Szczerbińscy,przyjacielerodziców,przyjechalizsynem.

Jakwszyscygościeleśniczówkizpasjągraliwkartyizdrowo

popijali.Kawałysypałysięjakzrękawa.AniaSzczerbińska

zranaprzedśniadaniemodprawiałaswójrytuał:kawkazpa-

pierosem.Trzebaumiećtaktrzymaćpapierosa,elegancko

41

iznieskrywanąmiłością.Byłasympatycznąbrunetką.Począteklipca,pięknasłonecznapogoda.Zapachlasuwszechotaczają-

cegoleśniczówkęzapadałgdzieśgłęboko.Wieczoremusypiał

jaknarkotyk,poktórymnadranemwciążkręciłosięwgłowie.

SzczerbińscyczekalinaprzyjazdcórkiJulii,któraskoń-

czyłaosiemnaścielatiwłaśniezdawałanaAWF.Częstodzwo-

nilidoWarszawy,pytającoprzebiegegzaminów.Telefonna

korbkęstałnadolewleśniczówceiłączyłnaszeświatemprzeznadleśnictwowPiszu,potemprzezpocztę.Aledodzwonienie

sięgdziekolwiekgraniczyłozcudem.

KiedypoudanychegzaminachJuliaprzyjechaładoLisich

Jam,Jacekwpadłwzachwyt.Brunetka,kręconeczarnewłosy,

zgrabna,zefektownymbiustem,dołeczkamiwpoliczkach

ifantastycznieciepłym,ujmującymuśmiechem.Byławeso-

ła,pogodnaizawszeuśmiechnięta.Sprawiła,żechodziłjak

oszołomiony.Wjednejchwiliprzestałoistniećwokółniego

wszystko,nawetprzyroda.Pragnąłbyćjaknajbliżejniej,słu-

chaćjakmówi,jaksięśmiejeipatrzećjaksięporusza.Ideał.

Ogarnęłogoszaloneuczuciepierwszejmiłości–ipewność,

żedlaniejzrobiłbywszystko.Jeszczeniebyłlicealistą,aonajużstudentką,aleczytomiałojakieśznaczenie?

PokilkudniachskrywanychemocjipostanowiłdaćJulii

jakiśsygnał–pokazać,jakwieledlaniegoznaczy.Zapropono-

wałprzejażdżkępolesie–dwukółkabyłaakuratzaprzężona,

akońzwolnaskubałresztkitrawyrosnącejnapodwórzu.

Zgodziłasię!Omalniezemdlałzeszczęścia,gdyująłlejce,

aJuliausiadłaobokniego.

42

RuszylidrogąleśnąnapółnocwstronęZdor.Wziąłjązarękę,mówiąc,bysięniebała,bopojadąszybciej.Użyłkilka

razybataidwukółkapognałapodukcie.Wgłowiemuszumiało,

takpragnąłjejpowiedziećlubchoćbydaćdozrozumienia,że

jestnajpiękniejszanaświecie.

Jednakzamiastużyćsłów,umiałtylkognaćdwukółką,

corazszybciejiszybciej.Juliachwyciłagozarękęipoprosi-

łabyzwolnił,alekońpędziłjużtakszybko,żenieumiałgo

powstrzymać.Nanierównościachpodskakiwaliwysokona

ławce,pomagającsobie,byniewypaść.Bezrezultatuwciąż

ściągałlejce–końwpadłwdzikiiniekontrolowanygalop.

Jacekmiałjużtylkojednowgłowie–zatrzymaćdwukółkę,

abyJuliinicsięniestało.

Nazakręcieprawekołotrafiłonasterczący,wysokoobcięty

pień.Wylecielizsiedzeńwgórę,tracącrównowagę.Jakoś

udałoimsięniewypaśćnadrogę.Szarpnięciebyłotaksilne,

żekońzwolnił.Zawrócili.Późniejmilczeli,aJacekukrad-

kiemzerkałnaJulię,czyniemadoniegożaluzpowodutej

wariackiejgonitwy.Gdystanęliprzedleśniczówką,spojrzała

muwoczyizlekkimuśmieszkiempowiedziała:

–Jacek,byłofajnie.Dziękuję.

Pomyślał,żedomyśliłasię,cobyłoprzyczynąjegoszalonej

jazdy.Cóżmiałapowiedzieć–dlaniejbyłjeszczedzieckiem.

Aonaświeżoupieczonąstudentkąidziewczyną,którawłaśnie

stawałasiękobietą.Podczasopalaniaczynałódcezdarzałosię,żekładłarękęnajegoramieniu–umierałzeszczęścia!Robiliczęstewypadywpuszczę–czyliwychodzilizaogrodzenie

leśniczówki.Dzikiwyryłyogromneleżawpobliskimmokradle,

43

anapoleprzydomucodzienniepodchodziłyjelenieiłosie.

Wleśnychjarachizagłębieniach,wmokradłach,oglądali

śladyraciclochy,odyńcaiwarchlaków,odciśniętewzrytych

błotniskachitrawie.Wokółleżałypołamanekrzewyigałęzie.

Gęstekrzaki,ogromneliściepaproci,gęstylasmieszany,sta-

nowiłydoskonałemiejscanabarłogialbolegowiskabłotne.

Wieczoremsłyszelirykiizłowróżebne,przeciągłewycia.

StarałsięnieodstępowaćJuliinakrok.Czasupływałna

spacerach,jeździenarowerach,pływaniuwjeziorze,łowie-

niurybnawędkę,zbieraniugrzybówijagód.Rodzicegrali

wbrydża.NiemógłsięnapatrzećnaJulię,aonazpewnością

dostrzegłajegoplatoniczneuwielbienie.

TymczasemojciecJackaniemiałtakichproblemów.Julia

spodobałamusięniemniejniżsynowi.Lekkoszpakowaty,

wysportowany,byłykomandos,lattrzydzieściosiem,bardzo

szarmancki,zrobiłnaJuliiwrażenie.Obojeznikaliniepostrze-

żeniewlesienadłuższechwile,cowkońcuwzbudziłoniepokójjejrodzicówiJacka.Dotarłydoniegostrzępkisłów,gdyojciecJulii–przyjacielirówieśnikjegotaty–wostrychsłowach

wyrażałsweoburzenie.Spostrzegł,żejegomama,któramiała

wówczaszaledwietrzydzieścidwalataiwdziękiemwcalenie

ustępowałaJulii,zaskoczonaniezwykłądlaniejsytuacją,też

prawiłaojcuwymówki.

Wogniuizgiełkuwieczornychkolacji,sutozakrapianych

alkoholem,gdzieśsięsprawarozmyła,alboteżleśnispace-

rowiczestalisięostrożniejsi.MagialeśniczówkiLisieJamy

tkwiławniepowtarzalnejatmosferzetegomiejscaicałejokolicyŚniardw.DobywalcówLisichJamnaweekendyinadłużej

44

dojeżdżaliczłonkowierodziniznajomi.Zbrakuprzestrzeni

miejscadospaniaprzygotowywanowcałejleśniczówce,gdzie

siędało,wbiurze,naklatceschodowej,narozgrzanympod-

daszu,nawetprzyschodach.Naczaspobytuwleśniczówce

wszyscystanowilijednąwielkąrodzinę.

Acozuczuciamiojcaisyna?Prawdziwabombawybuchła

późnąjesienią,gdywyszłonajaw,żeojciecJackaregularnie

spotykasięzJulią.Mieszkałazrodzicaminiedalekodomu

Jacka,niewięcejniżpiętnascieminutpiechotą.Wkońcu

doszłodowielkiejawanturyisprawapoparumiesiącachuci-

chła.JackowiżalbyłoJuliiimamy.Adoojcapoczułniechęć,pomieszanąznutązazdrości.

Skomentujmytewydarzeniasłowamipożyczonymiod

leśniczego–panaKazimierza:

–...Taaakiesprawy...proszępaństwa!

45

Emocjenietylkoartystyczne

W1985roku,podczasrozmowyzeswoimserdecznym

przyjacielem,ryskimarchitektemJanisemPipursemstwierdził,

żechciałbymiećjakąśszczególnąpamiątkęzpobytuwRydze.

Janispokrótkimnamyślezaproponował,byodwiedzilimał-

żeństwowykładowcówŁotewskiejAkademiiSztukPięknych,

zktórymioniLieldaserdeczniesięprzyjaźnią.PaństwoBu-

maniszaprosiliichdosiebie,dopracowninaryskimStarym

Mieście.Podczasmiłegospotkaniadowiedziałsię,żeAija,

panidomu,częstowystawiaswojepracezagranicą.Ostatnio

miaładużywernisażwJaponii.

Umówilisię,żetreśćobrazubędzieniespodziankąinama-

lujegoArvidsBumanis.Niespodziankąbyłarównieżcena,którąustalononapięćsetrubli,niezostawiającpoladonegocjacji.

Byłytodwiedobreryskiepensje,czylidośćdużo.RokpóźniejzadzwoniłJaniszinformacją,żeArvidszapraszanakolację

ipoodbiórobrazu.PodczaskolacjiposzlidopracowniiwtedyArvidsodsłoniłobrazstojącynasztaludze.Opiękniejszejpa-miątcezRygitrudnonawetmarzyć.Obrazolejnyowymiarach

80x73cmzrobiłnawszystkichdużewrażenie.

Namalowanynapłótnie,pozostawionyworyginalnym,

czarnymblejtramie,zatytułowanybyłRigaJaunsaunies.

Jegotreśćstanowiąmotywyspołeczno-historycznenatle

starejarchitekturymiasta.HistorięRygitworzylibowiemnie

tylkordzenniŁotysze.ZiemiaKurlandibyławewładaniukilkupaństw,cowywarłowpływnajejkulturę,architekturęijęzyk.

46

Obrazpokazujeakcentyszwedzkie,rosyjskie,niemieckieipolskie.Statkicumująceprzystarejprzeprawiemają

banderywielukrajów.Wdolnejczęściobrazuznajdująsię

udanescenkirodzajowe:przejeżdżającynakoniukupiec,

przekupkiikupujące,zktórychjednatrzymawrękurybę.

Obokstoimężczyzna–najprawdopodobniej,sądzącpostro-

ju–duchowny.Wdolnejczęściobrazudwajchłopcygrają

naskrzypcachiflecie.Naprawymskrajuobrazustoiczule

żegnającasiępara.Pies,siedzącynabrzegu,jestświadkiem

toczącychsięwydarzeń.ŻołnierzstrzeżeprzeprawyprzezrzekęDźwinę,prowadzącądocentrumVecrigi,czyliStaregoMiasta.

NadrugimbrzeguwidaćmuryRyskiegoZamku,kościoła

ŚwiętegoEkaba(Jakuba),małegokościółkakatolickiego,

katedryDomskiejz1200rokuorazwysokąwieżękościoła

Św.Piotra.Obrazwierniepokazujezabudowęzprzełomu

XViXVIwieku.Przez40latwładzęwRydzeiInflantach

sprawowaliPolacy–od1580do1620roku.Wdolnymrogu

obrazuwidniejąinicjałyjegoautora:AB.ArvidsBumanis.

Późniejzprzykrościądowiedziałsię,żeniespotkasięjuż

zArvidsem.Zmarł10latpoichostatnimspotkaniu.Wan-

tykwariatachmożnaspotkaćjegoksiążkęosztucemalarstwa

napisanąw1986rokupt.KanaksnocelavirswydanąprzezryskiewydawnictwoLiesma.Obraznamalowanydlaniego

wisiałprzezkilkalatwmieszkaniuwRydze.

W1991rokupostanowiłprzywieźćobrazdoPolski.

Zwszelkimidziełamisztukiizabytkowymiprzedmiotami,jak

wiadomo,niejestłatwooficjalnieprzekraczaćgranicę.Ajak

robisiętonieoficjalnie,trzebaliczyćsięzewentualnościąich47

konfiskatyprzezsłużbycelne.Zmieniaprzesiedleńczego,gdyjegokontenerwyjeżdżałzRygipięćlatwcześniej,celnikwy-grzebałstaryrosyjskisamowarzTuły–prezentodkolegów

zwspółpracującychfirm.Nigdygojużniezobaczył.Taka

przykrośćpozostajenazawszewpamięci.

Przedwyjazdemkupiłjeszczedwaniedużewspółczesne

obrazy,jedenzbajkowymwidokiemwybrzeżaKrymu,dru-

gi–pejzażembrzegumorskiego.RazemzeStarąRygąbyływięctrzy.Byłpiątek,awyjazdsamochodemzaplanowałna

sobotęrano.PojechałzobrazamidoMinisterstwaKulturyŁo-

twybywypełnićdrukiuzyskaćzgodęnawywiezieniesztuki

współczesnej.Drzwiministerstwazastałzamknięte.Niewielka

karteczkainformowała:Wpiątkinieczynne.Wczasieprzemian

ustrojowychnietakierzeczysiętamdziały.PolatachtakbardzochciałwreszciezabraćobrazydoPolski,żewbrewzdrowemu

rozsądkowizdecydował:zabieramje,trudno,będziecomabyć.

Ranozapakowałjenajlepiejjakumiałischowałwba-

gażnikusamochodu,najgłębiejjaksiędało.Jazdadogranicy

łotewsko-litewskiejnietrwaładługo,chybazedwiegodziny.

WtamtymczasienagranicachŁotwydziałysięprawdziwe

cuda.Nowopowstałepaństwoniemiałośrodkówidoświad-

czenia,byzapewnićnormalnąodprawę.Zresztącotoznaczy:

normalną?!Nawetniezdążonojeszczeuchwalićnowych

przepisówcelnych,aradzieckiejużnieobowiązywały.Ło-

tewscyurzędnicycelniiwojskowistosowaliwłasneprawa,

cowpraktyceoznaczało,żezałapówkimożnabyłowywieźć

wszystko.Oczywiściejeślizgodziłsięnatonaczelnik.

48

Wminorowymnastrojudojechałdogranicy.Wyglądżołnierzymożnabyłookreślićjakoturystyczny.Całatazbie-raninamiałapozawijanerękawy,spodnienieodmunduru,

gębynieogolone,brońnajróżniejszą.Jaktuzgadnąć,czyto

niemafiazainscenizowałafikcyjnągranicę?ŁotewskiVabank?

Polscypartyzanciwlasachpodkoniecdrugiejwojnyświatowej

prezentowalisięlepiej.

Pochwiliwahaniazajechałpodbar,którybyłpolewej

stroniedrogi,zaledwiekilkadziesiątmetrówprzedszlabanem

granicznym.Zamówiłherbatęisiedziałzponurąminą.Po

dłuższejchwilizagadnąłgojakiśmłodymężczyzna,który

uprzejmiezapytał:

–Copantakismutny,zabitopanukogoś?

Ładnypoczątek,pomyślałsobie,nawetwbarkumnie

przepytują.Alepoparuzdaniachzorientowałsię,żerozmów-

cydobrzezoczupatrzy,więcwprzystępiejakiejśrezygnacji

opowiedziałmuoobrazach,którewiózł.

–Wiepan–rzekłjegointerlokutor–jestnatosposób.Jak

pansięcofniezedwieściemetrówipojedziewprawopolną,

apotemleśnądrogą,abędzietozetrzykilometry,napotka

pannaniejwlesieszlaban.Tamteżjestgranica,małokto

oniejwie.TerazjesttamJanis.Powiemupan,żejedzieod

Aiwarsa,damuzpięćdziesiątrubli,topanapuści.Azarazdalejtowyjedziepanjużnaasfaltzałotewskągranicą,wniczyjej

strefie,aleprzedlitewskimposterunkiemgranicznym.

Podziękowałmuipostanowiłzaufać.Trudno.Nawstecz-

nymbiegu,naoczachpogranicznikówioczekującychwkolejce

doasfaltowegogłównegoprzejściagranicznego,przejechałnie

49

dwieście,azeczterystametrówiskręciłwprawo,wpole.Tego,poczymjechał,drogąniemożnabyłonazwać.Najpierwsamochódzapadałsięwbardzogłębokiedziurywypełnionewodą,

później„droga”skręciławgęstylas.Zacząłżałowaćswojej

decyzji.Pomyślał,żepewniezarazktośgozatrzyma,walnie

włeb,zabierzeauto,paszport,pieniądzeiobrazy,anastępniealbozakopie,albonagolasawypuścinajakichśwertepach.

Dróżkabyłacorazwęższa,gałęziecorazmocniejtłukły

oszybyikaroserię.Byłpewien,żezabłądził,gdynaglewyro-

słaprzednimpoprzecznadrewnianabelka.Podszedłdoniego

bardzomłody,nazielonoubrany„przebieraniec”.

–ZdrastwujJanis–powidziałprędko–jaotAiwarsa.

Iusłyszał:ok.

Dałpięćdziesiątrubliiprzejechałpoduniesionymdrągiem,

zadającsobiepytanie:

–Cojaturobięigdziewogólejestem?Przezcowłaśnie

przejechałemigdziewyjadę?

To,gdziewyjedzie,zarazsięwyjaśniło.Zaledwietrzysta

metrówodtejzielonejgranicydróżkanaglewyprowadziłago

natęsamą,asfaltową,głównądrogęwkierunkuLitwy.

Iwszystkobyłobydobrze,gdybyniedrobnyszczegół.Otóż

wyjechałnaasfaltwprawdziezaposterunkiemłotewskim,ale

zaledwiekilkadziesiątmetrówodniego.Niezatrzymałsię,leczspojrzałwlusterko.Zaposterunkiemzobaczyłbarek,wktó-

rymdopierocopiłherbatę.Dostrzegł,żełotewscyżołnierze

zobaczyligo.Jechałdalej,szybkomyśląc:

–Mogązaraz,cholera,wystrzelić...

Idopadłagorefleksja:

50

–Kurcze,czterykilometrytelepaćsięprzezpolailas,

żebywyjechaćkilkadziesiątmetrówodbarku?!

Alejechał,jechałdaleji..nic.Aiwarsgonienabrał.Dali

sobieznimspokój.Pochwilistanąłprzedlitewskąstrażą

granicznąicelną.Cisięniczym,pozapaszportemirejestracjąsamochodu,nieinteresowali.Znówminęłoparęgodzinipojawiłasięgranicalitewsko-polska.KontrolalitewskaodbyłasiępołebkachiwjechałdoPolski.Odetchnął.Jegoryskapamiąt-kazawisłanaścianiewWarszawie,dodzisiajgocieszyijestpowodemżyczliwejzazdrościprzyjaciół.Iprzypominaemocje

złotewskiej,nitooficjalnej,nitozielonejgranicy.TakichgranicwEuropiechybajużniema.Agranicaukraińsko-rosyjska,

spytacie?Pewnietak,aleczytamwogólejestEuropa?

51

Zpamiętnikaturysty

TrzeciegodniapobytuwAndaluzjiwcześnieranoruszamy

wczwórkęzNerjanarajdpopołudniowejHiszpanii.Auto

wypożyczonenalotniskuwMaladzespisujesiębezzarzutu.

NajpierwzwiedzamyGibraltar,któryzadziwianasorganizacją

ruchu.Przedstartemilądowaniemdroganapółwysepzamykana

jestszlabanem,biegniebowiemwpoprzekpasastartowego

lotniska.Widokipiękne.Wjeżdżamybezczelniedogóryile

sięda.Wkońcudrogakończysię,codobitnieuzmysławia

stalowaprzegrodaipanoszącesięwokółstadomałp.

NahoryzonciewidaćafrykańskąCeutę,aczterystametrów

odbrzegupływającąboję,oznaczającąmiejscekatastrofyLibe-

ratorazgenerałemWładysławemSikorskim.Zdrugiejstrony

wysokiejgóry,ujejpodnóża,stoiwporciewielestatków.Po

trzechgodzinachzjeżdżamydomiasta,przyokazjiuwalniając

sięodnatrętnychmałp.PędzimywzdłużwybrzeżaAtlantyku

doCadiz.Miastorobisympatycznewrażenie.Zportowego

nabrzeżaruszamynazwiedzaniejegonajpiękniejszychmiejsc

ibudowli.Zgórnegopokładumiejskiegotour-autobusupo-

dziwiamyarchitekturęizpomocąlektora,przezsłuchawki

poznajemyjegohistorię.

Mimopóźnejporydecydujemysięnawieczornezwiedza-

nieSewilli.DystansCadiz–Sewillaprzejeżdżamynaresztkach

paliwa.Silnikgaśnieprzywjeździenastację.Chodzimypo

ścisłymzabytkowymcentrum,chłonącpięknoplaców,uli-

czek,starejkatedry.Nastajenoc,amy,spoglądającnamapę,

52

zezdziwieniemzauważamy,żeodNerjadzielinasduży,kilkusetkilometrowydystans.Mamyzasobąpiętnaściegodzin

podróżyizwiedzania,ajazedwalitrypiwaidegustacjętrzechwin,gdysłyszęsłowaKrzyśka:

–Siadajzakierownicę,jadalejniepojadę,oczymisię

zamykają,trudnostary,przepraszam,robimisięsłabo,nie

chcęmiećwasnasumieniu.

Konsternacja.Krzysiekodpoczątkudeklarował,żepo-

prowadzisamochódprzezcałątrasęirzeczywiście,dobrzemu

szło.Wprzeciwieństwiedomnieniepiłżadnegoalkoholu.

Jużmammuwygarnąć,żebysięopamiętał,gdyrozba-

wionepanie,małorozumiejącpowagęsytuacji,patrząnamnie

błagalnymwzrokiem,wykrzykując:

–Marekjedź,jedź,jużpóźno.Bodorananiedojedziemy.

Jestnoc,niemaruchu,jakośdojedziesz,będziemyczuwać,

byśniezasnął.

Rzeczywiście,babysąjakieśinne,myślę.Patrzęwoczy

Krzyśkowiizauważam,żemacholernykryzys.Nietylkonie

nadajesięnakierowcę,aleijakopasażerastrachgowieźć.

Żegnamsię,byBógmiałmnieicałąresztęwswojejopiece

isiadamzakierownicą.Mocnouchylamszybęwdrzwiach

kierowcy.Mimozmęczeniaupojnymdnieminocnąporąpanie

starająsię(zprzerwaminiestety)zabawiaćmnierozmową,

słuchaniemmuzykiitp.

Skrajniezmęczony,zniemalzamkniętymioczami,ogo-

dzinieczwartejranodojeżdżamdoNerja,dwarazymylącskręt

zrondaprzedmiasteczkiem.Caramba!

53

Pojednodniowejprzerwie,przyśniadaniu,Krzysiekoznajmiawszystkim,żeAlhambręzwiedzimyalbodzisiaj,albo

wcale.Śniłomusię,żebeztrududostajemybilety.Wpadamy

więcnagenialnypomysł,byruszyć,skorosąbilety...Jestjużpopołudnie,gdyponiecałychdwóchgodzinachdojeżdżamy

doGranadyiparkujemywniedozwolonymmiejscuniedaleko

Alhambry.Nieświadomipłacimyzaporadęparkingowąmiej-

scowemunaciągaczowi,którybierze20euro„nabilety”,po

czymwskazujenamgdziejestkasai...znikabezśladu.Sen

sięsprawdza,bowłaśniewkasiezespołupałacówsąbilety

dlaindywidualnychturystów.

Alhambra,zarabskiego„czerwonawieża”–zniewalanas.

Tenwarownyzespółpałacowyzbudowanowlatach1232–1273.

PozwiedzeniupałacówłazimypoGranadziebezładuiskła-

du.Jużwszystkopozamykane.Zegarpokazujeosiemnastą

trzydzieści,gdyKrzysiekwpadanakolejnygenialnypomysł:

–Jedźmywgóry,doPradollanoniejestdaleko!

–Zaraz,zaraz–mówię.–Przecieżdochodzisiódma,więc

mamyzamałoczasu!

Paniewpadająweuforię:jedźmy,będziepięknie!Prze-

głosowanomnie.Mimożejestpóźno,decydujemysięjechać

wgórypokrętejistromejdrodzeA395.Czekanaswjazdpod

górę,woddaliwidaćpasmoSierraNevada.GóryŚnieżneleżą

nawysokościponaddwatysiącemetrówn.p.m.Topasmo

powstałopodczasorogenezyalpejskiejijestnajbardziejna

południewysuniętymobszaremnarciarskimEuropy.Hasło:

„Ranonarty–popołudniugolfimorze”robiwrażenie.

54

PrzedjazdąwgórySierraNevadazakierownicąsiadaKrzysiek.

–Alebędziemymieliwidoki–mówi,jakzawsze,zpeł-

nymprzekonaniem.

Tymczasemwidzę,żewskaźnikpaliwapokazujezeroana-

wetmniej,więcporazkolejnyproszę,byprzystanąłizatankował.

JużdoGranadydojeżdżaliśmy„naoparach”.Właśniejesteśmy

przystacjibenzynowej.Krzysiekporazkolejnyodmawia:

–Dajciespokój,jestpóźnaporaisporakolejka,podrodze

cośznajdziemy!

Imimomojegowyraźnegosprzeciwuniezatrzymujesię

przydystrybutorach.Zaczynamypodjazd.Modlęsięwduchu

ostacjębenzynową,aleprzejechaliśmyjużdwadzieściakilo-

metrówi...nic.Niewiem,naczymjedziemy.

Krzysiekmówi,żewciąż„naresztkachoparów”.

Ciekawe,myślę.Copowie,kiedyzarazstaniemyielfin

delviaje–ikoniecpodróży.Apoboczejakieśbędzie?Bodrogawąska.Nocwgórach,bezkocy,paliwa,szkodagadać.

Autojednakwciążmozolniewspinasiępodgórę.Perpetum

mobileczyco?Gdymojenerwysąnapiętedoostatnichgranic,

zazakrętempojawiasięministacyjka.Czynna!Cudboski,

żektośjątamzbudował.

Jestemwkurzonyichcęnapićsiękawy–atuwszy-

scykrzyczą:

–Niemamyczasu,napijemysięnagórze,jedźmy,jedźmy!

–Tymrazemnieodpuszczę–oznajmiamwściekły.Idędo

barku,gdziewypijamdużykubekkawy.Gdywracam–cisza

waucie–obrażeni,czyco?Isłyszępretensje:

55

–Przezciebiewnocytamdojedziemy,niczegoniezo-baczymy!

–Odczepciesię,terroryści!–mówięwreszcie.

–Mógłbyśnapićsięzachwilęznamiwgórach,jesteś

samolubemiskończonymegoistą!–słyszęwodpowiedzi.

Wreszciewidaćgórskiemiasteczko,pięknehotelenatle

góribłękitnegonieba.Gdzieśwysokozalegająpołacieistrzępyśniegu.Drogawiedziedocentrum,jestplacyk,stajemy.Nie

manikogo,żywejduszy!Wokółpanujeabsolutnacisza,jeśli

nieliczyćszumuwodospadupowyżejplacu.Chodzimyod

knajpkidoknajpki.Wszystko,dosłowniewszystkozamknię-

te:hotele,wypożyczalnie,wyciągi.Iwcałymmieścienie

spotykamynawetjednegoczłowieka.Wszystkiesklepyibary

nieczynne,pusteulice.Chodzę,zwiedzam,podziwiamidrwię

sobieznichiichwspólnejkawki.Kurortzimowyjesttotalniemartwy.JakbywszystkichUFOporwało.

Popółgodziniezjawiająsiędwajpolicjanci–jedyne

żyweistotywmieście.Zaczynazapadaćzmierzch.Pospiesznie

robimyzdjęciairuszamyzpowrotemwdół.Przyglądamsię

Krzyśkowi,wyglądanieszczególnie.Stwierdzamzezdziwie-

niem,żezjeżdżamyzdużąprędkością–tylkonahamulcach,

bezwłączonegobiegu.Zwracammunatychmiastuwagę,by

włączyłbieg.Wciążzjeżdżamyzdużąprędkością,pokrętej

stromejdrodze–nasamychhamulcach.Niewłączabiegu.

Nawetniereaguje.Powtarzammu:

–Maszwłączyćbieg,jestmasazakrętów!

Jakamasa–sąsamezakrętyizarazbędziezapóźno!

56

Elżbietatrącamnieniepostrzeżenie,bymprzestał,bobę-

dzieawantura.Nierozumiesierota,żezarazzginiemy!Rzeczy-

wiście,babysąjakieśinne–powracasentencjasprzeddwóch

dni.Jestemwszoku,gdyKrzysiekoznajmia:

–Każdykierowcamaswójstyljazdy,amójjestakurattaki!

Todoprowadzamniedowściekłości.Jużchcęoświad-

czyć,żewysiadamiwrócęokazją,gdyBasiazwracauwagę

napięknywidok.

–Wdolewidaćtrzygranatowejeziora,sąpiękne,zróbmy

zdjęcia!–wołaentuzjastycznie,pewnierównieżdlarozłado-

waniaatmosfery.Krzysiekzatrzymujeauto.

Wysiadamy.Czujemystrasznyswądspalenizny.Zkół

naszegoautawydobywasiędym,któryzaczynaprzysłaniać

widoknapiękne,granatowe,górskiestawy.Okrystalicznym

powietrzuniemamowy.Żarbuchazrozgrzanychtarcz.

–Ico–mówiędoKrzysztofa–totwójstyl?

Dalszyzjazdkontynuujemyzużyciemskrzynibiegów.

Jestpółnoc,gdydocieramydorondkaprzedNerja.Tymrazem

niemylącdrogi,dojeżdżamypodbudynek,wktórymmamy

wynajętyapartament.

57

Tylkozbiletem

LotniskoBurgasjakcorokuprzyjmowałosamolotyztury-

stami,którzyzapragnęlispędzićwakacjenadMorzemCzarnym.

Przybywaliprzedewszystkimzkrajówblokuwschodniego,

aleodurlopówwBułgariiiwygrzewaniasięnasłynnych„Eva

pljaż”niestroniliteżobywateleinnychkrajów.Wpobliskim

SłonecznymBrzegumożnabyłospotkaćwielumieszkańców

RepublikiFederalnejNiemiec.Lotniskowciążbyłoczynne,ale

trwałyintensywnepraceprzygotowawczedojegomodernizacji

irozbudowy.Polskieksporterrobótbudowlanych–warszawska

CentralaHandluZagranicznego–jużzgromadziłnalotnisku

maszynybudowlane,adohotelurobotniczegowłaśniedoje-

chaławiększośćpracownikówzponadstuosobowejzałogi.

Byłopóźnelato,koniecsierpnia,kiedywsamopołudnie

otworzyłysiędrzwibiuramłodegopolskiegopełnomocnika

nalotniskuBurgas.Kujegozaskoczeniustanęławnichsiostrajegoteściowej,mieszkankaGiżycka,uroczegomiasteczka

zKrainyWielkichJezior.Takiegoniezapowiedzianegogościa

wnagrzanymsłońcemkontenerze,stojącymnapłycielotniska,

zpewnościąniemógłsięspodziewać.

Postandardowym:

–DzieńdobryCiociu!–padłopytaniezadanemimowoli:

–CoCiociaturobi?–awdomyśle:

–Askądsięulichatutajwzięła,jakmnieznalazłaiczego

możechcieć?

58

Naodpowiedźniemusiałdługoczekać,bociociaHalina,panidobiegającasześćdziesiątki,dzielniepopijającgorącą

kawęwniemiłosiernymupale,rozpoczęłaswójmonolog.

Przyjechałaczterydnitemunadwutygodniowewczasydo

SłonecznegoBrzegu.Itego,coprzeżyła,jaktwierdziła,nie

dasięspokojnieopowiedzieć.

Okazałosię,żezadziesięćdnimawracaćpociągiemdo

Warszawyimyślotymniepozwalajejodpoczywać,opalać

się,kąpaćinawetspokojniespać.Chybazpółgodzinytrwało

opowiadanieotym,jakiekatuszeprzeżyławpociągupodczas

podróżyzWarszawydoBurgas.Potwornyupałwwagonie

omałojejniezabił.Oknabyłypozamykaneioczywiścienie

byłoklimatyzacji.Rumuni–prawie,prawiejądoszczętnie

ograbili–aleprzejrzałaichzamiaryiimsięnieudało.

Kuszetkabyławąskaitwardajakskała.Nieżyczliwito-

warzyszepodróżyniezlitowalisięnadniąimusiałaztrudem

gramolićsięnagórnełóżko,wielokrotnienarażającżycie.

Szczególniewtedy,gdywagonwyprawiałdziwneharce,

zamiastmajestatyczniepodążaćdocelu.Jazda,zczegowcze-

śniejniezdawałasobiesprawy,trwałaaż36godzinidotej

pory,poczterechdniach,niemożedojśćdosiebie.Jedenpan

chrapałprzezcałądrogętakstrasznie,żepodróżnizsąsiednichprzedziałów,bygouciszyć,cochwilawaliliwścianę.Brakowałowodyijedzenia,groziłajejwięc,jakzagubionemuna

pustyni,śmierćwwynikuniechybnegoodwodnienia,skrajnego

wycieńczeniainiedożywienia.

Panpełnomocniksłuchałjejmonologu,niewiedząc,czy

śmiaćsię,czypłakać.

59

GdypaniHalinaniecoochłonęłaizrobiławopowiadaniuprzerwę,panpełnomocnikzłożyłjejwyrazygorącego..nomożeniewtymupale,alezpewnościąserdecznegowspółczucia,

nieopatrzniezadająckurtuazyjnepytanie:

–CzymogęCiociwczymśpomóc?

Niespodziewałsię,żeciocianieodwiedziłagoprzypad-

kiem,ajegopytanieotworzyjejdrogędorealizacjizgóry

założonegocelu.

Okazałosię,żeniezamierzaodbyćpodróżypowrotnej

pociągiem,bodrugiraztakichcierpieńnieprzeżyje.Ioczekujepomocy.Maonapolegaćnazałatwieniumiejscawsamolocie

doWarszawy.Drobnyproblemwynikazfaktu,żeniema

pieniędzynabiletsamolotowyoraz,jakdotąd,niewiedziała

jakizkimgozałatwić.

WSłonecznymBrzegudoznała„olśnienia”–przypomniała

sobieonim,mężucórkirodzonejsiostry,szefiebudowywBur-

gas.Ipomnaprzygódnatrasiekolejowej,zdeterminowanado

granic,wsiadładoautobusuiprzyjechaładoBurgas.Takbardzo,bardzoniechciaławracaćpociągiemdoWarszawyrazemze

swoją,napawającąjąobrzydzeniemgrupąwczasowiczów,że

sforsowaławszelkiebarierybytutajdotrzeć.

Panpełnomocnikzastanowiłsięprzezchwilę.Sprawa

wydawałasięniedozałatwienia.ZnałoczywiścieBułgarkę

Jordankę,przedstawicielkęLOT-uwBurgas,więcmógłby

zniąporozmawiać.Sięgnąłposłuchawkętelefonuipochwili

byłowiadomo,żeJordankapoleciaładoWarszawyibędzie

zpowrotemzakilkadni.

60

Porozmowiezlotniskiemudałosięjednakwyjaśnić,żewsamolocieodlatującymzajedenaściednizBurgasdoWarszawyjestjednowolnemiejsce.Alecozbiletem?Gdysprawa

brakubiletuiśrodkównajegozakupzdawałasięostatecznie

niweczyćplanypaniHaliny,panpełnomocnik„głośnomyśląc”

wpadłnapewienpomysł.Sampóźniejniemógłsięnadziwić,

jakmógłwymyślićcośpodobnego.

Wszufladziebiurkamiałwłasnybiletlotniczy–zapa-

sowy,imienny,alebezrezerwacjiiwjednąstronę.Bilet,jaktowdobieprzedkomputerowej,niebyłdrukowany.Blankiet

biletuwypisanybyłręcznie–ołówkiem.Najegostronach

widniałokopiowanenaczerwononazwiskopanapełnomoc-

nika.PaniHalina,zapytana,czymaodwagępoleciećnanie

swójbilet,zrobiławielkie,pytająceoczy.Zaproponował,

żezetrzezbiletuswojenazwiskoiwpiszejej.Kuswojemu

zaskoczeniuusłyszał:

–Zgoda!

–Słowosięrzekło,kobyłkaupłotu–rzekłpełnomocnik

iwziąłsięzawycieranieswojegonazwiska.Łatwoniebyło.

Literyodciśnięteprzezczerwonąkalkę,zuporemwycierane

gumką,całkiemrozmazałysięnabilecie,tworzącwielkączer-

wonąplamę.WkońcunazwiskopaniHalinyzostałowpisane

bardzonieudolnie.Wzięładorękitakspreparowanybilet.

Widziała,żegumkarozmazałaliteryiwłaściwieniewielebyło

widać.Pochwiliniespodziewanieoświadczyła:

–Możesięuda.

61

Samolotwylatywałdzieńpoodjeździepociąguzjejgrupą.

Jeślimaleciećsamolotem,najednąnocmusisobieznaleźć

jakiśnocleg.Bardzokonkretniepobiegłamyślaminaprzód.

Wzięłabiletipożegnalisię.Oczywiściepełnomocnik

postanowiłnikomuotymniewspominać.Możeciociaodpu-

ści,pomyślał.Minęłosześćdni,gdyotrzymałpilnepolecenie,bywsprawachbudowyleciećsłużbowodoWarszawy.Przed

swoimwyjazdemzdecydował,byzesprawąbiletuzaznajo-

mićKamilę,pracownicęswojegobiura,proszącją,bywdniu

wylotuzaopiekowałasięciocią.Ioczywiściezachowałaab-

solutnądyskrecję.WyleciałdoWarszawy,gdziedopadłogo

mnóstwopilnychsprawsłużbowychirodzinnych.Lotpani

Halinycałkiemwywietrzałmuzgłowy.

PotygodniowympobyciewPolscewróciłdoBurgas,

ijakgromzjasnegoniebaspadłynaniegowieści,któreod

razuprzekazałamujegopracownicapodczaspowitaniana

lotnisku.PaniHalinanawetniewyobrażałasobie,cojąspotka,gdyzgłosisięnalotniskowejodprawie.Gdypodała„swój”

biletBułgarce–przedstawicielceLOT-u–tanajpierwprzez

długąchwilęgooglądała,potemprzyjrzałajejsięuważnie,

bywreszciepowiedzieć:

–Paniztymbiletemniepoleci.

Ciociawpłacz.Wciążniewiedziała,ocochodzi,gdy

usłyszała:

–Niepolecipani,botoniejestbiletBurgas–Warszawa!

TojestbiletWarszawa–Burgas!

62

PaniHalinaryczaławniebogłosyizalewałasięłzami.Całe

lotniskopatrzyłonatędramatycznąscenę.Wreszciełkając,

wpełnejdesperacjizawołała:

–Mójpociągwczorajodjechał,cojaterazzrobię?!Mam

tenbiletodpana..–tunaszczęściezareagowałaKamila,

powstrzymałajejkrzykiodsunęłanieconabok.

Wszyscypasażerowiezostaliodprawieniwrazzbagaża-

mi.Załogaskończyłaboarding.PaniHalinadalejzanosiłasię

płaczem,powodujączamieszanienalotniskuorazwywołując

konsternacjępasażerówipersonelu.Kamilazaczęłabłagać

lotowskąurzędniczkęozmiłowanie–pocichuwyznała,żeto

ciociapanapełnomocnika,któregonanieszczęściewłaśnienie

ma.Silnikisamolotujużpracowały,aleKamilanieustępowała.

Pobiegładonaczelnikalotniska,panapułkownikaDymitra

Iwanowa,który,pomnyczekającychgowkrótcezPolakami

zadańrekonstrukcjilotniska,dladobrasprawydziarskowdał

sięwnegocjacje.

63

WkońcuprzedstawicielceLOT-uwlastminutezmiękło

serceiwręczyłapaniHalinieboardingpass,zabierającod

niejnieszczęsnybilet.Niedość,żepo„przeróbce”,towod-

wrotnąstronę.

Dlaostatniejpasażerki,któranamiękkichnogachpodeszła

dosamolotu,obsługalotniskaznówmusiaładostawićschody.

Niemogłauwierzyćswojemuszczęściu.Jejpodróżdwusil-

nikowymIłem-18doWarszawypotrwałabliskodwieipół

godziny.Gdywylądowała,pociągzjejgrupąwycieczkową

jeszczeniedotarłdopolskiejgranicy.

64

HakunaMatata

Przeskokwinnyświatwciągudwunastugodzin.Rano

startzWarszawyspowitejlutową,zimowąszatą.Międzylą-

dowaniewHurghadziewsamopołudnie.Tankowanietrwa

bliskogodzinę.Nadwadzieściaminutopuszczamysamolot

isiedzimystłoczeniwmałejsalcenalotnisku.CzasrewolucjiwEgipcie–odsunięcieodwładzyHusniMubarakanieprzebiegapokojowo.Zulgąpowracamydosamolotu,którynastępnie

lecidoMombasy–celunaszejlotniczejtrasy.Bagatelka–pięćgodzinlotuwzdłużpołudnika.

Lądujemywmieściepogrążonymwciemnościach.Jest

godzinadwudziesta.Zgóryniewielewidać,jakieśpojedyncze

światła.Lekkieuderzeniekółobeton,wstecznyciągsilników

wyrywaciałozfotela,trwatokilkanaściesekund,samolot

zaczynatoczyćsięcorazwolniej.Słychaćszczękodpinanych

pasów–jużjesteśmynapółkulipołudniowej.Szarybudynek

haliprzylotówibardzosłabeoświetlenie,zatouderzeniefaliciepła.Zdejmujęztaśmybagaż,wypisujędeklaracjęwjaz-dową.Ustawiamsiędoodprawypaszportowej–mamtrzy

okienkadowyboru.Szykujępięćdziesiątdolarównawizę,

apochwiliokazujesię,żeprzewodnikiwprowadzająwbłąd,

płacędwadzieściapięćbaksów.

WitanasszerokiigrzecznyuśmiechMurzynkizwracającej

siępoangielsku.Pochwili,pchającwózek,znajdujemygościa

ztabliczkąnaszegobiurapodróży.Odnajdujenaszenazwiska

ikomunikuje:autobusnr7.Przyautobusiekierowcazabiera

65

naszebagażeiwstawiajedoluku,gdziejużpiętrząsięobcewalizki.Spoglądamnatwarzewspółpodróżników–wkońcu

będęznimidzieliłdoleiniedolepobytuwtymsamymhotelu.

Szybkalustracjawizualnanienastrajazbytoptymistycznie.

Poziomtoczącychsięrozmówpogłębiaitaknienajlepsze

wrażenie.Późniejwidujemysiętylkopodczasposiłków,bo

każdyzupełnieindywidualniewypełniaatrakcjamiswójpobyt.

Czekamywautobusie,silnikpracuje,niewiemy,dlacze-

gonieruszamy.Poczterdziestupięciuminutachzaczynasię

jazda.PrzednamidrogadoKilifi–miejscowościpołożonej

ok.sześćdziesiątkilometrównapółnocodMombasy.Zokien

autobusuwidaćjakieśupiornebudyskleconeniewiadomo

zczego,oblężoneprzeztłumosóbsiedzącychistojących.Na-

pisywrodzaju:MiamiBaralboExclusivepogłębiajądysonans

światamarzeńiponurejrzeczywistości.Szumiklimatyzacja,

działanacałeszczęście,bonazewnątrzjestponadtrzydzieścistopniipanujeduchota.AwylatywaliśmyzWarszawyprzy

lekkimmrozie.Jazdatrwadługo,boprzeciskamysięprzez

zatłoczoneulice.Cochwilaautobuszwalniaprzedwykonanymi

wjezdniogromnymiprogamispowalniającymi,zmuszającymi

kierowcędoograniczeniaprędkościniemaldozera.

Gdydojeżdżamydohotelu,jestjużwpółdojedenastej

ipanujegłębokaciemność.Zmęczeniepodróżąniezabijawnas

odruchusamoobronyprzedzaproponowanymnamzasiedle-

niemwbeznadziejnymdomku,znajdującymsiępośrodku

kompleksuhotelowego.Pojegoobejrzeniuudajemysiędo

recepcji,którejpracownikwrezultacienaszejpresji,ujawniawreszciemożliwośćzakwaterowaniawpięknymbungalowie

66

wpierwszejliniizabudowy–tużprzyplaży.Bungalowmasześćdziesiątmetrówkwadratowych,dwapokoje,dwahole,

dwieumywalkiidużąłazienkę,sejforazniezbędnąwAfryce

moskitieręnadwielkimtapczanem.Jestwięcprzestronny,

czystyicałkiemfajniewyposażony.

Tadecyzjakosztujenaswprawdzietrzystapięćdziesiąt

baksów,aleprzesądzaojakościdwutygodniowegoodpoczyn-

ku.Odtegodniaoceanicznabryzawspanialełagodziskutki

wysokiejtemperatury,któratowarzyszynampodczascałego

pobytu.Wylegujemysięnamiękkimłożuzwielkimipoduchami

ustawionymprzedbungalowem,przenoszącodczasudoczasu

wzrokzestrontrylogiiMileniumStiegaLarssonakuoceanowi,gdzieczasemszalejąwzburzonefale.Wodęzwieńczabiałalinianahoryzoncie.Tamfaleuderzająwrafękoralową,ciągnącą

siękilkasetmetrówodpiaszczystegobrzegu.Nazdjęciach

EarthGooglewidaćprostypasspienionejwodynarafie.Ta

rafatoprzyczynastaleutrzymującejsięwysokiejtemperatury

wodyprzyplaży,któradochodzidotrzydziestuczterechstopni.

Wodaoceanuodgrodzonarafąstanowiakwensilnienagrzany

słońcem.Pierwszyrazdłuższypobytwwodzieniestanowi

dlamnieproblemutermicznego–atakżefizycznego–silne

zasoleniezapewniacałkowitąwyporność–możnależećbez

jakiegokolwiekruchu.

Obsługahotelu,okolicznimieszkańcy,sprzedawcyzeskle-

pików,kierowcynajróżniejszychpojazdów,słowemwszyscy,

toMurzyniociemnobrązowymlubbardzociemnym,wręcz

czarnymkolorzeskóry.Wichrysachmożnadostrzecdomieszkę

krwiarabskiej–szczególniewwiększychmiastach–Mombasie,

67

wokolicachstaregofortuiportuznajdującegosięnieopodal.

Zregułypogodniiuśmiechnięcichętnierozmawiajązobcymi

poangielsku.Międzysobąmówiąwsuahili.Przezcałypobyt

niedochodzidożadnegonieporozumieniazmiejscowymi.Spo-

kój.Gdychcącośsprzedać,robiąto,nieprzekraczającgranicybezczelnegonatręctwa,którejestpowszechnenp.wEgipcie.

Chętniemówiąoswoimżyciu,wielodzietnejrodzinie.Budzą

sympatię,sążyczliwiiskorzydopomocy.Okazująwdzięczność

zakażdegootrzymanegodolara–robiątozgodnością.Praca

jestnajważniejsza,boponadjednatrzeciazdolnychdopracyjestbezrobotna.Dziecisązadbane,wieleznichpomagarodzicom.

Sklepikzpamiątkami,którycodziennieranorozkładana

drągachnaplażyswojetowary,znikacowieczór.Leżącnata-

rasie,obserwujemy,jakpóźnympopołudniemworkiztowarem

wędrująnaplecachrodzicówiichdziecizpowrotemdodomu

położonegowpobliskiejwiosce.Sądwapowodytychwędró-

wek.Pierwszyjesttaki,że„sklep”niejestchroniony,acałkiemotwarty–matylkosłupkiwbitewpiasekplażyipółkizdrągów,międzyktórymiszalejewiatr.Drugipowód,równieważny,to

wieczornyprzypływ–poziomwodypodnosisięopółtorametra.

Plaża,którazwyklemaszerokośćponad100metrów,

okołogodzinyosiemnastejznikawcałości,afalerozbijają

sięopasbetonuochraniającydomki,wtymnaszbungalow.

Towarpozostawionywsklepieodpłynąłbywieczoremwocean,

bezpowrotniezabierającrodziniejedyneźródłoutrzymania.

Codzienneodradzaniesięsklepikumacechyheroizmuijest

świadectwemuporczywejwalkioprzetrwanie.Wtejwalce

biorąsolidarnieudziałwszyscyczłonkowierodziny.

68

OdwczesnegodzieciństwamaliKenijczycypoznają,cotojestwalkaobyt.OchroniarzhotelowyoimieniuMasha,stale

wędrującydookołabungalowów,niespodziewaniezapraszanas

dosiebie,dowioskipołożonejokołopięćkilometrówodhotelu.

Prosiodyskrecję.Jedziemytamwniedzielę,przysłanymponastrójkołowcemtuk-tukiem.Jesteśmypodekscytowani,kompletnieniewiedząc,dokądjedziemyiconasczeka.Wtensposób

Mashazapewniłzarobekprzyjacielowi–właścicielowipojazdu.

Dwóchgodzinspędzonychnanabożeństwiebaptystów

niedasięzapomnieć.Pastorpyta,czynieoczekiwanibiali

gościeżycząsobieodprawieniapoangielsku,czywsuahili.

Bezróżnicy,mówimy.Bardzomłodyiprzystojnywielebny

odprawiajeczęściowowsuahiliizgrzecznościtrochępoan-

gielsku.Siedzimywprzedostatniejławce,amałymdzieciakom

zciekawościgłowysameodwracająsięwnasząstronę.Doich

kościoła–wielkiejwiatyzpostumentemdlapastoraichóru

–nieczęstoprzychodząbiali.Puszczamydomaluchówoko,

budzącradośćizawstydzenie–przytulająsięgwałtowniedo

swoichmamiopiekunek.Wszyscypięknieśpiewają,ujmująco,

głośno,zeszczerąradością,żywoispontanicznie.CiesząsięzespotkaniazBogiem.Niemaśladuznanegonamzawodzenia.

Dobrenagłośnieniepowoduje,żeśpiewimuzykęsłychać

wcałejokolicy.Ponabożeństwiedajemysporydatek.Pozna-

jemyżonęznajomego,Lidyę,domyślamysię,żedziśzałożyła

suknięnajlepsząjakąposiada–zkolorowejtafty,zfalbanami.

Zadbana,starannieuczesana,jestchętnadorozmowy.Prowadzi

prywatnysklepikwwiosce.Tobudkazdesekopowierzchni

dwunastumetrówkwadratowych.Asortymentpodstawowy–

69

czylito,bezczegomieszkańcyniemogąsięobejść–kasza,żyletki,chusty,napoje,ryż–prostozbrudnychworków.Jeste-

śmyoczywiście..zachwyceni.Zapraszamyichdopobliskiego

barku,pijemypiwo,aoniopowiadająnamoswojejrodzinie.

Tuk-tukwciążczeka.Pobliskoczterechgodzinachwracamy

pełniwrażeńdohotelu.Przeżywamypięknyurlop.

PodczaswycieczkidoMombasypodziwiamyspółdzielnię

rzemiosłaartystycznego,gdziepodgołymniebemipłachtami

namiotówponaddwatysiąceludzirzeźbiwdrewniecudowne

postacizwierząt,całescenkizsawanny,magiczneprzedmioty.

Tepięknewyrobyodnosządopobliskiegosklepuzpamiąt-

kami.AdziśniektóreznichciesząnaszeoczywWarszawie.

Zwierzętapoznanenapodstawieoglądanychrzeźbspoty-

kamywnaturzepodczasdwudniowegosafari,gdysłonienocą

podchodządowodopojupodlodge(hotelwparkunarodowym),

izadnia,gdywidzimywszystkichmieszkańcówparkuwich

naturalnymśrodowisku.

Staramysięniezakłócaćichspokoju,zachowujemyciszę,

tylkokamerapracujenonstop.Wracamydohotelupodwóch

dniach,ananaszwidokwysoki,pięknygladiator–didżej–

niezmiennieuśmiechnięty,puszczawbarzeprzybasenach

piosenkęHakunaMatata.Czyli–wszystkodobrze!Muzykakenijskaumilanamcałypobyt–jestpogodnairytmiczna,

urzekaswojąodmiennością.Zaczynamyuczyćsięsuahili,

wkońcusłyszymytesamesłowadziesiątkirazy.Wyjeżdżając,

kupujemyoddidżejakopiejegonajpopularniejszychpłyt.Ke-

niajestprzyjaznymipięknymkrajem,doktóregopowrócimy

zradością.

70

DZIECIŃSTWO–WSPOMNIENIA

Oczamichłopcazprzedmieścia

JeszczewielelatpodrugiejwojniezeStarychWłochna

Nowemożnabyłowybraćdrogęprzeztunel,podperonami,

alboznacznieciekawszą,przezprzejazdzamykanynaszlaba-

ny.Wtuneludlapieszych,podperonami,zwyklestaławoda.

Dlategojakomalichłopcyganialiśmysiętamwgumowcach.

Prawdziwąatrakcjąbyłdlanasprzejazdkolejowy.Właśnietam

mnóstwosiędziało.Ruchpociągówbyłduży,więcszlabany

otwieranonabardzokrótkiczas.

Naprzejeździewdługiejkolejceczekaływozykonne,

ręczneplatformynadwóchkółkach,piesi,rowerzyści,cza-

semjakaściężarówkaiautobus.Każdychciałprzejechać,

wszystkimsięśpieszyło.Baczniepilnowaliswojegomiejsca

wkolumnie,bonastępnaokazjamogłabyćzapięćminut

albo..zagodzinę.Takibyłtentłum,jakjegotrudneżycie

–ubogie,brudneiprymitywne,gdydniupływałynazdo-

bywaniunajprostszychproduktówiprzedmiotów.Zewsząd

dochodziłorżeniekoni,gwarrozmówisporów,turkotkół

wózkówiwozówzżelaznymiobręczami.Wokółdominował

zapachkońskiegonawozutworzącywpowietrzunieprzyjazną

mieszaninęzespalinamiautobusu.Ludziezewsiprzemiesz-

czenidomiastanieprzechodziliłatwoadaptacjidonowych

warunków.Standardyichzachowańbyłyinne.Zciekawości

częstotamprzychodziliśmy.Scenymrożącekrewwżyłach

71

byłynaporządkudziennym.Zdarzeniegoniłozdarzenie.Torelacjaztakiego,którezobaczyłem:

Wózzwęglemwjeżdżanaprzejazd,mimożedróżnikdał

sygnałbrzęczkiemiwłaśnieopuszczaszlabany.Woźnicazostajeuderzonydolnąpoprzeczkąszlabanuiruchomymi,zwisają-

cymiprętami.Upadadownętrzawozu,którystajewpoprzektorów,uwięzionynaprzejeździe,przedjużzamkniętymdrugimszlabanem.SłychaćprzeraźliwyhukigwizdnadjeżdżającegodalekobieżnegopociągurelacjiWarszawa–Berlin.Gwałtownienarastastukotdrżącychszyn.Dróżniczka,chcączapobiecniechybnejśmierciczłowiekaikonia,ajeślipociągwykoleisiętużprzedperonami–Bógwieczyjejjeszcze,kręcikorbą,próbującunieśćszlaban.Tenzdajesiępodnosićcałąwieczność,podobniejakwoźnica,który,mającwidoczniewczubie,zwolnawstajenakolanaicowidaćwyraźnie,niewpełnizdajesobiesprawęzgrożącegomuniebezpieczeństwa.Widzącruchszlabanu,mocnouderzakoniabatem.Przódnadjeżdżającej

lokomotywywyrzucającejpióropuszdymuiparywłaśniemijabudynekzawiadowcy.Pochwili,niezwalniającbiegu,wjeżdżanaprzejazd.Tymczasemkoń,poszalonymszarpnięciu,wwynikuktóregowoźnicaznówspadazławki,ciągniewózprzeztory.Naoczachprzerażonychludzilokomotywaocierasię

otyłwozu,łamiącwystającydrągrozworyizrzucajączawieszonąnanimlampęnaftową.Hukpędzącychwagonównagle

ustaje,apociągznikarównieprędkojaksiępojawił.Chwilaciszy.Zbudynkuzawiadowcywybiegakolejarz,ludziewokół

krzyczązwrażenia,strachuiemocji.Gawiedźjakzwyklejest72

podzielona.Jednisłuszniezłorzecząpijanemuwoźnicy,alektośinnywymyśladróżniczce,bodopieroterazzauważają,żetokobieta.Wybuchaspóroto,czywoźnicawjechałzbytpóźno,czyszlabanzamkniętozawcześnie.Niejestdlanichważne,żebrzęczeniedzwonkaoznaczaobowiązekwstrzymaniaruchuna

przejeździeizniewielkązwłokąnastępujeopuszczanieszlabanu.

Zasada,ktozdąży–tenspryciarz,ktonie–tenfujara,była

wtedynajzupełniejnaturalna.Amożesięuda...napewnosię

uda.Słowo„udasię”byłomottemnaszychzachowańitkwiło

głębokowmentalności.

Stalesprawdzaliśmy,czyijakbardzosprzyjanamszczę-

ście:A,stanęnastopniuruszającegotramwaju,choćmiejsca

starczanajednąstopę,przytrzymamsięgościa,któryjużtrzymaporęczjednąręką.Możecizprzoduwcisnąsiędośrodkaija

złapięzaporęcz?Możesięuda.

A,przebiegnęprzezprzejście,bosamochodydopiero

ruszają.Możesięuda.

A,skoczępotorachiwdrapięsięnaperon,bomójpociąg

jużrusza,anaprzejścietunelemniemamjużczasu.Przecież

niebędęczekaćtrzygodzinynanastępny.Możesięuda.

Ipóźniejkomentarz:nieudałomusię..stopauwięzła

wszynach,boakuratprzestawianozwrotnicę.Wyszarpnąć

butaniezdołałinadjeżdżającypociągdalekobieżnyzabrał

gozesobąwotchłańwieczności.A,miałpecha,boto...,bo

tamto...Chciałpopisaćsięprzedkumplamiimutymrazem

niewyszło.Mójlosilosymoichkolegówzależaływłaśnie

odszczęściaizbieguokoliczności.Musiałosięudać.Ryzyko

73

byłointegralnączęściątamtychczasów,mieliśmyjewekrwi.

Podejmowaniego,trzebaczynietrzeba,byłouważaneza

cośnormalnego.Dlasportu.Itopodpuszczaniepodambicję:

co,niezrobisztego?Boiszsię?–Co?Jasięboję?Zarazci

pokażębracie,copotrafię.Byłodlanasjasne,żejeślikomuśniedopisujeszczęściealbojestpoprostugapą,toprędzejczypóźniejmarnyspotkagolos.

74

Mrózjestwielkimartystą

Wlatachpięćdziesiątychubiegłegowieku,kiedymiesz-

kaliśmyweWłochach,zimybyłymroźneiśnieżne,aokresy

letniebardzogorące.Skwariżardosłownielałysięznieba.

Nadejścialataizimyoczekiwaliśmyzwielkąniecierpliwo-

ścią.Zimaczasemzaczynałasięjużwpaździerniku,ledwo

zdążyliśmypozbieraćkasztanyizebraćorzechy.Byładla

dzieciarninieladaatrakcją.Jazdanasankach,nartach,łyżwach

–albopoprostunabutach,wdółzwyślizganejgórki,lubpo

zamarzniętychkałużach.Pasjesportowepojesiennej,smętnej

ideszczowejprzerwieodżywałyznowąsiłą.

Jednegoroku,wlutym,śniegpadałbezprzerwy.Jużpo

dwóchdniachniemogliśmywyjśćzdomu,bozasypałdrzwi

wejścioweiniedałosięichotworzyć.Synsąsiadówwyskoczył

zoknanaparterzewśniegpopasijeodkopał.Padałonieustannie.Poczterechdniachchodziliśmyśnieżnymitunelami.Byłem

mały,więcpozaścianamituneluidróżkiprzedsobąniczego

więcejniewidziałem.Aha,jeszczezachmurzoneniebonad

głową,zktóregonieprzerwaniepadaływirującepłatkiśniegu.

Mrózjestwielkimartystą–wpodziwwprawiałymniefan-

tastycznerysunkizeszronunaszybach,gwiazdki,esy-floresy,jakieśozdóbkizawijanewewszystkiestronyiregularne,

cudowneformyspadającychpłatków.Możnabyłoszaleć

doupadłego,lepićbałwanyznosemzmarchewkiioczami

zwęgielków.Wieczorempadaliśmyzezmęczenia,ztrudem

ściągajączsiebie,zazwyczajkompletnieprzemoczone,aprzy

75

tymzesztywniałeodmrozu:buty,spodnie,kurtki,rękawice.

Leżałypóźniejprzyrozpalonympiecuisuszyłysię.Dorana

musiaływyschnąć–innychrzeczynazmianęniebyło.Czasem

podczasszaleństwnadworzecośzaginęło:rękawiczka,czapka

alboszalik.Zawszebyłazatopotężnabura.

Zimąilatemnajwięcejczasuspędzaliśmynadstawem,

doktóregooddomubyłoniewięcejniżstometrów.Miał

głębokośćodkilkudokilkunastumetrów.Jegobrzegi,ostro

pochylone,szybkozagłębiałysięwlodowatąwodę.Nawet

latembyłachłodna,bozdnabiłyzimneźródła.Nagrzanana

wierzchu,paraliżowałanogiiręcepogłębszymzanurkowaniu.

Stawbyłrozległymwyrobiskiem,zbrzegamiztłustejgliny,

poktórejślizgałysięnaszestopy.Chwilanieuwagiimożna

byłodosłownie„wjechać”pogliniedogłębokiejwody.

Wokresiegdytammieszkałem,utonęłowstawiekilkoro

dzieci,którebezopiekidorosłychstalebawiłysięnadwodą.

Byłotowtedynaturalne,każdyznassammusiałmartwićsię

osiebie.Takaszkołaprzetrwaniadlamaluchów.Błąkałysię

zkluczemnaszyipookolicy,dopókizpracyniewróciłamatkaalboojciec.Spoglądającdziśnamapę,widzę,żestawmanazwę:Koziorożca.RozciągasiępomiędzyulicamiRybnicką(tam

mieszkaliśmy),GlobusowąabiegnącąłukiemulicąKoziorożca.

Zimąstawzwyklepokrywałagrubawarstwalodu.Miała

czasemtrzydzieści–czterdzieścicentymetrówiwięcej!Mógł-

bywięcponiejjeździćosobowysamochód.Lódmiałswoją

wartośćużytkowąihandlową.Zapomocąpiłwyrzynanoze

stawuprostopadłościennebloki.Miałyokreślonewymiary,

około80cmdługości,aprzekrójkwadratowy–takijakgru-

76

bośćpokrywylodu.Obokstawuwykopywanodołygłębokienatrzymetry,wypełnionetrocinami.Blokilodu,przysypane

grubąwarstwątrociniziemi,przechowywanownichdona-

stępnejzimy.Wiosną,latemijesieniącokilkadnidokądśje

zabierano.Poroku1960metodętęstopniowoograniczano,aż

przestanozniejwogólekorzystać.

Tensposóbpozyskiwanialodudochłodzeniaizamraża-

niaproduktówmiałwielusetletniątradycję.Oczywiścieprądu

ilodówekwtedyniebyło.Byłyjednaktzw.lodownie,wktó-

rychprzechowywałosięproduktyżywnościowe.Lodownia

topomieszczenie–rodzajziemianki,doktórejwzimieprzy-

wożonobryłyloduwyrąbanezpobliskichjeziorczystawów.

Jejwnętrzeznajdowałosiękilkametrówpodziemią,asama

lodowniaprzysypanabyłagrubąwarstwąziemi.Lódutrzy-

mywałsięwniejdonastępnejzimy,atemperaturawewnątrz

wahałasięwokolicyzera.

Zzewnątrztypowalodowniawyglądałajakdwu-albo

trzymetrowejwysokościpagórekostromychstokach,zaopa-

trzonywsolidnedrewnianedrzwi.Zatymidrzwiamizwykle

kilkanaścieschodkówprowadziłowdół,dopoziomupodłogi

wyłożonejkamieniami,łupkamilubwysypanejtrocinami.

Gdyniebyłoprzygotowanejpiwniczki,blokiloduukładano

wjakimśzamkniętympomieszczeniu.Nakolejnewarstwysypa-

nowióry.Takiprzekładaniecwytrzymywałażdopóźnejjesieni.

Miejscanastawie,wktórychwyrąbanoblokilodu,nie

byłyniczymoznaczane.Byłytoprzeręble–poletkawodne,

czylidziurywlodzie,którewieczorem,gdytemperaturaspadałaznacznieponiżejzera,błyskawiczniepokrywaławarstewka

77

cienkiegolodu.Miałyczasempokilkanaściemetrówkwadratowych.Nocneopadyśniegusprawiały,żeranocałystaw

pokrywałarówna,gładkawarstwaświeżegopuchu,doskonale

maskujączdradliweprzeręble.

Gdyradośniewbiegaliśmynastaw,ślizgaćsię,albozjeż-

dżaliśmydoniegozestromychbrzegównasankachinartach,

zapominaliśmy,żeczyhająnanastakiepułapki.Wejściealbo

wjazdnaniewidocznyprzerębelstanowiłośmiertelneniebez-

pieczeństwo.Ubraniwgrubekurtkiispodnie,wełnianeswetry,ciężkiezimowebuty,nałyżwachczyznartami,wmomencie

znalezieniasięwlodowatejwodzienarażenibyliśmynaszyb-

kieutonięcie.Jeśliprzerębelniebyłduży,możnabyłoznaleźćsięniemalnatychmiastpodgrubymlodem–niewidzącnad

sobążadnegootworuidrogiucieczki.Nasiąknięteubrania

ibutywciągałydodna.Chłódiszokparaliżowałcałeciało.

Jużtrzymetryodbrzegustawuwodamiałakilkametrów

głębokości.Poszkole,zimą,szybkozapadałzmierzch.Gdy

tamprzybiegaliśmy,zwyklebyłojuższarolubciemno.Nie-

malniebyłozimy,byktóreśzokolicznychdziecinieutopiło

się.Nawidoktonącegopozostałedziecizestrachuuciekały

albobiegłyzawołaćdorosłych.Zanimnadeszłapomoc,po

tonącymzwykleniebyłośladu.Nieszczęścianadstawem

spotykałynietylkodzieci.Wieludorosłychnieustannieło-

wiłoryby,zzamiłowania,aleipotrzeby–wsklepachtrudno

byłojekupić,wogólepanowałpowszechnygłódibieda.Do

przerębliwpadaliwędkarze,którzyryzykowaliwchodzeniena

stawwczesnązimą.Wtedypokrywalodubyłabardzocienka.

Wędkarzesamiwyrąbywaliprzeręble,bymócwnichłowić.

78

Takżewiosnąginęlici,którzypodejmowaliryzyko,gdylódpodtopionysłońcem,szybkotraciłgrubośćiwytrzyma-

łość.Czasemwchodziliśmynasłabylód,popisującsię,kto

dalejzajdzie.Tobyłajednazzabawmojegodzieciństwa.Lód

trzeszczałipojawiałysiępęknięcia–trzaskającerysybiegływciążdalejidalej...

Nierazzdarzałosię,żewpadłempokolana,alejedno

zdarzeniezapamiętałemdokońcażycia.Miałemwtedy8lat.

Byłsilnymróz.Wczesnymwieczorem,poszkole,mającprzed

oczamiwyścigipsichzaprzęgówzksiążkiJackaLondona,

zorganizowałemtaki„zaprzęg”zmłodszychodemniedzieci.

Moje„pieski”ochoczorwałydoprzoduizarazznaleźliśmysię

nadstawem.Nadstromymbrzegiemdzieciakipuściłysznurek

irozpierzchłysięnaboki,ajazjechałemnasankachwdół–

nalód.Sankizatrzymałysiękilkanaściemetrówodbrzegu.

Siedzącnanichpoczułem,żepłozydosłownieosuwająsię,

alóduginasię,trzaskaidookołabłyskawiczniepojawiasię

woda.Wjechałemwdopierocozamarzniętyprzerębel.

Uciekać!–nogizdjętezsanekodrazuwywołałygwałtow-

nytrzasklodu,którypękałcorazszybciej.Jednanogajużbyławwodzie.Zsunąłemsięzsanek,prawieleżącnapromieniście

trzaskającejizapadającejsięcorazgłębiejcieniutkiejtafli.

Gdypróbowałempełznąćdobrzegu,lódpodemnązałamał

się.Byłemnajpierwpopas,azachwilępopiersiwwodzie.

Dzieciakiwkrzykiwnogi.Złapałemwiązkętrzciny,która

byławzasięguręki,potemzakrawędźgrubszegolodu,po-

woliprzesuwającsiędobrzegu.Potrwałojeszczechwilę,gdy

poczułemgruntpodnogami.

79

Kiedydotarłemdobrzegu,dookołanikogoniebyło.Trzą-

słemsięzzimna.Gdyszedłemdodomu,całeubraniezdążyło

namniezamarznąć.Pojegozdjęciuzaczętomnierozgrzewać,

nacierającciałoterpentynąiwódką.Usłyszałemwielecierpkichsłów.Jednakpokilkudniachznówtamposzedłem.Boczy

jestcoślepszegodorobieniazimąodszaleństwnadstawem?

Mójcodziennyświatstanowiłanajbliższaokolica.Okażdej

porzerokumieliśmymnóstwopomysłównazabawęirywa-

lizację.Wszystkojednakwkońcuobrzydnie–nawetzima,

szczególniekiedytraciswójurokprzezroztopy,kałużeibłoto.

Wtedyzpomocąpodążająwiosnailato.

80

REFLEKSJE

Anonimowybohater

Czasemzastanawiamsięnaddefinicjąodwagi.Awła-

ściwienieczasem.Myślęotymbardzoczęsto.Niejestłatwo

zanalizowaćsiebiesamego,takdogłębi,bymócprzewidzieć

własnąreakcjęwekstremalnejsytuacji.Sąwżyciuchwile,

gdystajemyprzedzagrożeniembezpieczeństwawłasnego,

swoichbliskich,osóbobcych.Zadajęsobiepytanie–jakbym

sięzachował?Damsięponieśćnieszczęściuczystawięczoła

zagrożeniu?Iodczegozależećbędziemojareakcja?Czyza-

chowaniezimnejkrwiwynikazsilnejpsychiki,czywyłącznie

konkretnychokolicznościireakcjiemocjonalnej,stanuducha

wtymkonkretnymmomencie?

Boczymjestodwaga,bohaterstwo,opanowanie?Czy

chcemyprzetrwać,bożycie,nawettakiezpozoruzwykłe

iczasemnieszczęśliwe,jestjednakdlanasnadrzędnąwartością,wobecktórejresztasprawprzestajemiećznaczenie?

Wchwilinagłegozagrożeniawmózgunastępująjakieś

gwałtownereakcjeneuro-fizyko-chemiczne,którewyłącza-

jąpewneobszaryświadomości,włączajązaśinne.Może

wyłączasięmyśleniewielowątkowe,aciałoposłusznejest

prostymnakazomumysłuwynikającymzinstynktusamo-

zachowawczego?Iwłaśniewtedydziałamyznadzwyczajną

siłą?NamyślczęstoprzychodzimitragediawKaprun.Może

dlatego,żemójsyn,któryzgrupąkolegówitreneremjeździł

81

tamprzezkilkasezonów,mógłbyćjednymznieszczęsnychnarciarzy,którzyzginęli.

LeżącanapołudniowyzachódodSalzburga,upodnóża

głównegogrzbietualpejskiego,masywuWysokieTaury,wy-

poczynkowamiejscowośćKaprun,stanowijedenzgłównych

ośrodkównarciarskichwAustrii.Zewszystkichaustriackich

ośrodkównarciarskichjesttoośrodeknajbardziej„polski”.

Stosunkowoniewielka,możliwadoprzebyciawjedendzień,

odległośćośmiusetkilometrów,któradzieliKaprunodprzejściagranicznegowCieszynie,sprawia,żenaznajdującychsiętam

stokachjęzykpolskimożnausłyszećcodziennie.Największą

atrakcjądlanarciarzyprzyjeżdżającychdoKaprunjestpoło-

żonynawysokości3203m.n.p.m.lodowiecKitzsteinhorn.

Mieścisiętamczynnyprzezcałyrokośrodeknarciarski,

przyciągającyświetnymiwarunkamiwieluamatorówbiałego

szaleństwa.Miejscetocharakteryzujesiędużąróżnorodnością

tras,wśródktórychznajdująsięzarównoteprzeznaczonedla

wytrawnychnarciarskichzapaleńców,jakite,poktórych

śmiałomogąjeździćpoczątkującynarciarzeisnowboardziści.

NaKitzsteinhorndostaćsięmożnazapomocąjednejzwie-

lukolejekgórskich,którychstacjezlokalizowanesąkilka

kilometrówodKaprun.Sątamkolejkigondoloweiwyciągi

krzesełkowe,aledominującymelementemkrajobrazujest

potężnakonstrukcjazwanaKretem.Tokolejkaporuszająca

sięnaszynach,napędzanazapomocąlinywyciągowej.

OficjalniekolejkatanazywasięKaprun2.Zbudowana

zostaławroku1974,adwadzieścialatpóźnejzmodernizowana.

JejtrasamapoczątekwThoerlwDolinieKaprun,acałkowita

82

długośćtrasywynosibliskoczterykilometry.Pierwszy,liczącysześćsetmetrówodcinekprzebiegapowznoszącejsięstalowej

estakadzie,zaśpozostałatrasawwąskimtunelu,nachylonym

podkątemczterdziestudwóchstopni.KolejkagórskawKaprun

przypominawięcnieconasząkolejkęnaGubałówkę–ztą

różnicą,żejejtrasabiegniewtunelu–zczegotowłaśnie

wzięłasięjejpopularnanazwa–Kret.

WieleosóbnielubiwjeżdżaćKretemnalodowiecKitzt-

seihorn.Zjednegozdwóchzwyklezatłoczonychwagoników

tejkolejkiniemożnawielezobaczyć.Awrażeniepodczas

jazdywtuneluniejestszczególnieprzyjemne.Jednakchyba

niktzkorzystającychzKretawKaprunnieprzypuszczał,że

właśnietakolejkaokażesiędlapasażerówśmiertelnąpułapką.

Austriaccyspecjaliściodbezpieczeństwakolejekgórskich

twierdzili,żekolejkatajestznaczniebezpieczniejszaniżwyciągikrzesełkoweigondolowe.Uzasadnialitotym,żewprzypadku

ewentualnegozerwaniasięlinyciągnącejwagoniki,niespadną

onewdół,gdyżwyposażonesąwhamulceszynowe,dokładnie

taksamojakwindy.

Feralnegodnia,11listopada2000r.dużagrupapolskich

narciarzyspóźniłasięnakurskolejki.Wsiedlidoniejgłów-

nieNiemcyiAustriacy,bywjechaćnaszczytKitzsteinhorn.

Nikomunieprzyszłodogłowy,żejazdamożesięwiązać

zjakimkolwiekryzykiem.TymrazemjednakwagonikiKre-

tadostacjikońcowejniedotarły.Zwylotuuszczytutunelu

buchnęłypotężnekłębyczarnegodymu.Otym,jakdużobyło

tegodymu,świadczyćmożefakt,żetrzejpracownicyobsługi

83

technicznej,którzyznajdowalisięnagórze,bezpośrednioprzywylocietunelu,ulegliśmiertelnemuzaczadzeniu.

Pasażerowiekolejkiniemielidużychszansnaprzeżycie.

Nachylonypodkątemczterdziestudwóchstopnitunelzadziałał

jakgigantycznykomin.Panującywnimgwałtownyprzeciąg

błyskawiczniepodsyciłpłomienie.Pożarwybuchłigwałtownie

sięrozprzestrzenił,wmomenciegdywagonikiznajdowałysię

kilkasetmetrówpowyżejwjazdudotunelu.

Taogromnakatastrofamaanonimowegobohatera,który

jakojedynypasażerkolejkizachowałzimnąkrew.Zdobywa-

jącsięnanadludzkiwysiłek,rozbił,wtylkosobiewiadomy

sposób,odpornąnanajmocniejszeuderzeniatylnąszybę

drugiegowagonu.Wziąłnaręceomdlałychoddymudwóch

chłopcówipobiegłwdółzadymionegotunelu,wktórymjuż

szalałogieńipanowaławysokatemperatura.Przezwybitą

przeztegomężczyznęszybęzdążyłoprzedzasłabnięciem

wydostaćsięzkolejkiiuratowaćdwanaścieosób.Wpożarze

kolejkigórskiejKretwKaprunzginęłostupięćdziesięciupięciunarciarzyisnowboardzistów.Śledztwowyjaśniłoprzyczynę

pożaru.Zapaliłasiędrewnianaobudowatermowentylatora,

którejtamniepowinnobyć.Ogieńszybkorozprzestrzeniłsię

kugórzetunelupoplamachsmarówistrużkachwyciekających

płynówhamulcowych.

Onaszymżyciuniedecydujemywyłączniemysami.

Częstozależyonoodlosu,szczęścia,ułamkasekundy,czyjejś

przytomnościumysłu.Tojasne,żewkolejcebyłowielusilnychiodważnych.Aleudałosięjednemu.Emocjewyzwoliływnim

84

niewyobrażalnąsiłę.Zbiegłwdółkilkasetmetrówwdymie

ipłomieniach,niemyślącwyłącznieosobie.

Uratowałdwamłodeżycia,narażającwłasne.Stałsię

wielkim,prawdziwymbohaterem.Zachowującsprawność

fizyczną,prowadzączdrowytrybżycia,dajemysobiewięcej

szansnaprzetrwanienieszczęśliwych,niespodziewanychzda-

rzeń.Mądreprzysłowiemówi:wzdrowymcielezdrowyduch.

85

Trudnypowrót

Gdyw1993rokupowróciłdoojczyznypoośmioletnim

pobyciewstolicykrajupołożonegozapolskąpółnocno-

-wschodniągranicą,jakaśbardzogrzecznapani,wsłuchując

sięwjegoobcobrzmiącyakcent,zapytałauprzejmie:

–Agdzienauczyłsiępantakładniemówićpopolsku?

Nicnieodpowiedział,tylkozajrzałgłębiejwzakamarki

własnejduszy,zadającjednopytanie:

–IlezPolakawemniezostało?

Kiedyjestsięprzezwielelatwobcymkraju,toczy

chcesz,czynie,zaczynaszmyślećkategoriamitych,wśród

którychprzebywasz.Namyślprzychodząciichprzysłowia

ipotocznezwroty,azwyczajeprzestająwydawaćsiędziwne.

Przesiąkaszichmądrościąizczasemgodziszsię,żejestwtobiedrugiczłowiek,zktórymmusiszżyćwzgodzie.Wkońcuwy

dwajtoróżniącesiękulturowo,alejakżebliskiesobieosoby.

Uprzejmapanizwróciłauwagęnajegośpiewającyiza-

ciągającyakcent.Cóż,niczegowięcejniedałosięzauważyć

podczaspierwszegokontaktuznieznajomym.Jejkomentarz

spowodował,żecośwnimdrgnęło,bowiedział,żetaknaprawdępodczaspobytuzagranicąnastąpiływnimzmianygłębszeniż

obcyakcent,którydostrzegłanieznajoma.Inatyleistotne,iżzaledwieczęśćznichbyłwstaniedostrzec.

Teraz,polatach,wie,żejeślipojawisięponowniewmiej-

scu,którebyłojegodomem,przejdziesilnywstrząsiktowie,możejakąśwewnętrznąmetamorfozę?Awjejwynikupowróci

86

jegodawnyrytmżycia,myślenia,odżyjąówczesneradościiemocje.Możeodrodzisięwewnętrznenapięciewywołane

kiedyśwoląprzetrwaniawobecotaczającychgoprzeciwności.

Iuznatelatazastracone?

Możewłaśniezpowodutychrefleksjiodponaddwudziestu

latniewsiadadosamochodu,bydziesiątkirazy,jakkiedyś,

przejechaćwkilkanaściegodzinniecałytysiąckilometrów,

bypokonaćdystansdzielącyWarszawęodbliskiejmustolicy

innegopaństwa.Iniczegoniezmieniafakt,żedzisiajtenkrajnależydoUniEuropejskiej.Uniatofasada.Kraj,taknaprawdę,tworzącisamiznanimuludzie,którychhierarchiawartości

ulegabardzopowolnymprzemianom.Postępcywilizacyjny

niezmieniadiametralnieichmentalnościiświatopoglądu

wyniesionegozdomu.

Jeślikiedyśtampojedzie,towie,żenarogatkachtego

pięknegomiastaspotkadrugiegosiebie,człowieka,który

wyjeżdżałstamtądprzedlaty.Awłaściwiebyłtamstale,bo

drugaduszagdzieśwnimprzetrwała.Iboisię.Gdybystanęli

naprzeciwsiebie,natychmiastzrodziłabysiępotrzebaoceny

ówczesnychzdarzeńidecyzji.Niełatwobyłobymusprostać

wielkiemunaporowimyśli,wspomnieńiemocji.Ajakwy-

padłabyocenajegoobecnegożyciadokonanaprzeztamtego

siebie?Rozliczyćsięzsamymsobąjestbardzotrudno.

Jakdziśobroniłbyracjeipostępowanietamtegosiebie,

majączasobąlatanowychdoświadczeńiodmienionąnimi

osobowość?Jakuzasadniłbypodejmowanietyluryzyk,oso-

87

bistych,zawodowych,biznesowych,niewyłączającnawet

ryzykautratyczegośdlaczłowiekanajcenniejszego?

Wciążwięc,zrokunarok,odkładatentrudnypowrót.

Wie,żegdyznówtamsięznajdzie,odżyjezwielkąsiłąświat

jegowspomnień,askalazwiązanychztymprzeżyćipotrzeba

samoocenymożeokazaćsiętrudnymdoudźwignięciaciężarem.

Możejednak,odkładajączrokunarokswojespotkanie

zprzeszłością,niepotrzebnieoddalarozliczeniezsamymsobą?

Ajegopotrzebanieznika.Wręczprzeciwnie,towarzyszymu

staleiwciążnarasta.

Wie,żeunikanietejkonfrontacjitojakprzekładaniena

jesieńważnegoegzaminu,odktóregozależywszystko.

88

SzarepudełkozAustralii

Janek,jedynysynwwarszawskiejsiedmioosobowejro-

dzinie,byłoczkiemwgłowieswojejmamyKatarzyny.Cztery

córki,traktowanezawszebardzosurowo,nieabsorbowałyjej

sercaimyśliwtakimstopniujakOn.DlaJankazawszebyło

wszystko–eleganckieubrania,dobrykorepetytor,pieniądze.

Otrzymywałto,czegozapragnął.Ojciec,któryczęstoprzebywał

pozadomem,zobawąobserwowałjegotrybżyciairelacje

zmatką.Wybuchławojnainastałczasniemieckiejokupacji–

pełenzagrożeńipatriotycznychuniesień.DlaJanka,studenta

SGH,byłtorównieżokresmiłosnychporywów.Wuczuciach

dodziewczynnigdyniebyłstały.Przynajmniejtrzyznichmia-

łypowóddorozpaczy,gdyJanka,wówczasdwudziestolatka,

schwytanow1940rokunaulicypodczasjednejzpierwszych

łapanekiwywiezionodoobozuwOświęcimiu.

Przywykłydoluksusunieumiałsięwobozieodnaleźć,

przystosowaćdożyciapełnegostrachu,udrękiigłodu.Matka,

wprzystępieszalonejrozpaczy,dokonałacudu.Przekupiła

złotemidolaramiwysokiegorangąniemieckiegooficera,który

załatwiłzwolnienieJankazOświęcimia.Historiaznajedynie

pojedynczetakieprzypadkiitowyłączniewpierwszychmie-

siącachfunkcjonowaniaobozu.Wciągutrzechmiesięcyod

uwięzieniaJanekprzerażającowychudł.KoledzyzWarszawy

odebraligopodbramąipocałodniowejpodróżywnieślina

noszach,niemalnieprzytomnego,dodomunaulicyZielnej.

Ważyłtrzydzieścisześćkilogramów.Zwolnieniezobozu

89

nastąpiłoniemalwostatniejchwili,kolejnegomiesiącaJanekbynieprzeżył.Niedługopotemokupantstałsięcałkowicie

bezwzględnywobecPolaków.

Napoczątkurekonwalescencjidostawałminimalneilości

jedzenia.Wygłodzonyorganizmmusiałsięprzystosować.Tro-

skliwiekarmionyprzezmamępowolidochodziłdosiebie.Był

bardzozdolny,aledonaukiniewkładałserca.Przedwojną,byoderwaćgoodnieciekawegotowarzystwawjakimsięznalazł,

wysłanogozWarszawydogimnazjumzinternatemwRadomiu.

Zmaturąwzębachprzejechałjakszalony,narowerze,testopięćkilometrówpo

dziurawejdrodzedoWarszawy,byztriumfem

wręczyćjąmamie.TużprzedokupacjązacząłstudiowaćnaSGH.

PomysłyJankazawszewprawiaływzdumienie.Przed

wojnąjegomama,idąculicąGórnośląską,zobaczyłajakiegoś

szaleńcajadącegonarowerzewdółbeztrzymanki.Pomyślała

natychmiast,żeniektórzyrodzicewogólenietroszcząsię

odzieci.Powinnibyćukarani!Przemknęłojejtoprzezgłowę,

gdypędzącywdółchłopiec,śmiejącsię,nieoczekiwaniepo-

machałdoniej.Nawidokwłasnegosynazamarłazestrachu.

Wiadomo,jakstromyjestzjazdGórnośląskąwdół–odsejmu

wstronęulicyMyśliwieckiej.Niechybniewdomuoberwał,

aleotymhistoriamilczy.

Jakokilkunastoletnichłopiec,podczasśniadania,chcąc

popisaćsięprzedsiostrami,chwyciłjajkougotowanenatwardoizawołał:

–Ktotakumie?!Połknęcałe!!!

Niktniepotraktowałseriojegodeklaracji,więczanimgo

powstrzymano,wepchnąłjedogardła.Ipróbowałprzełknąć!

90

Wcałości!Jajkoutkwiłowprzełyku.Oczyniemalwyszłymunawierzch.Zacząłsiędusić.Szok,krzyk,któraśzsióstrpobiegłaposąsiadalekarza.Zaczęłysiękonwulsje,całyzsiniał.

Niesposóbopisaćtego,cosiędziało.Gorąceokłady,biciepoplecach.Miał

szczęście,żegoodratowano.

Wziąłudziałwpowstaniuwarszawskimwstopniustar-

szegostrzelcawKorpusieArmiiKrajowej.

Powojnie,w1945r.trafiłdoarmiiamerykańskiejstacjo-

nującejwNiemczech.Pracowałjakotłumacz,późniejpojechał

doFrancji,gdziemieszkałdo1954roku.Miałtampartnerkę

–Sophie–Francuzkę.Bylizesobąkilkalat,aleniechciałsięzniąożenić.Byłabardzozazdrosna,boJeanlubiłbajerować

kobietyiniezawszerobiłtopotajemnie.Pewnegowieczoru

zorientowałsię,żejegoFrancuzkawpadławdepresjęiza

ciągłe„numery”możechciećsięnanimokrutniezemścić.

Sophietegowieczorubyłabardzoniespokojna,staleunikała

jegowzroku.Gdyspostrzegł,żedługinóżzniknąłgdzieś

zszuflady,przestraszyłsię.Uznał,żetejnocy,podczassnu,możeznaleźćsięwniebezpieczeństwie.Wieczoremdyskretnie

wziąłswojedokumentyispakowałtrochęrzeczyosobistych.

–Sophie!–powiedział–wychodzękupićgauloise’y–na

drugąstronęulicy.Wyszedłpopapierosy,napięćminut,by

jużnigdywięcejjejniezobaczyć.

WnocypojechałdoportuwMarsylii.Zapisałsięnalistę

emigracyjnądoAustralii.Podwumiesięcznymrejsiedotarłdo

portuMelbourne.ZamieszkałwAdelaide.

Początkowopracowałjakorobotnik,następniebyłkie-

rowcąciężarówki.Częstoobserwowałrodzinęemigrantów,

91

mieszkającąwsąsiedztwie.Okazałosię,żebylizEstonii,ale..mówiliwyłącznieponiemiecku.TakpoznałMarthę

i...ożeniłsięznią.Byłaodniegoznaczniestarsza.Wkrótcewyszłonajaw,żejestwdowąponiemieckimoficerze.Przed

wojnąmieszkałanawyspieSaaremaa–naBałtyku,wpobliżu

EstoniiiŁotwy.DlaJankanajbliższarodzinajakijejopinieniemiaływiększegoznaczenia.OdkońcawojnyniebyłwPolsce,

korespondowałwyłączniezmatką.

WAdelaidestałsięznanyibogaty.Miałgłowędointere-

sów.PokilkunastulatachposiadałtrzydomywAdelaideijedenwSzwajcarii.Żyłzudzielaniapożyczekiwynajmumieszkań.

MartharazbyławWarszawie,wroku1969.Odwiedziła

rodzinęJankaijegoznajomych.Byłaspłowiałąblondynką,

dośćwysokąiszczupłą.Niemielidzieci.Janek,podobniejak

iona,zapisałsięwAdelaidedoklubuniemieckiego.Więzi

zPolską,sądzącpojegopostępowaniu,nieodczuwał.Miał

niezwyklepragmatycznąnaturę,zawszeinawszystkimmusiał

cośzyskaćizarobić.

BędąckilkarazywPolsce,całymitygodniamiprzemiesz-

kiwałurodziny,anajchętniejunajmłodszejsiostryBasi.

Najczęściej,najchętniejinajdłużej,botakichobiadównie

byłonigdzie!Miaławspaniałągosposię–Zosię.Mieszkał,

jadłizanicniepłacił.Wkońcu–Brat!Miałświadomość,

żewykorzystujerodzinę,bopewnegorazu,gdywróciłpóźną

nocą,zadzwoniłprzezdomofonimówi:

–Tupijawka!

Isłyszyodpowiedź:

–Tusadzawka!

92

WtrakciepobytówwWarszawieodwiedzałdawneznajome,najczęściej–Małgosię,przedwojennąmiłość.Musieli

przeżywaćchwileuniesień,boMałgosiapodarowałamu

cennyobrazJuliuszaKossaka.Jakudałomusięwywieźćto

dziełosztukizagranicę?NazachódEuropywróciłwynajętym

wParyżusamochodem.

Katarzyna,osiemdziesięcioletniastaruszka,nadalko-

chałasynabezgranicznąmiłością.PorazostatnibyłwPolsce

w1970roku,odwiedziłJastarnięiMazury.Wyjeżdżającdo

Australii,niewahałsięprzyjąćodniejresztekoszczędności–

pięciusetdolarówprzechowywanychnaczarnągodzinę,które

dałamu„napodróżpowrotną”.Dlaniejtobyłowszystko,co

jejzostało.Dlaniegozaśznaczyłotyleconic.Chybaniewieleojczyznastraciłazpowodujegoemigracji.Zpewnościąniczegoniezyskała.Odrazuuprzedzałrodzinę:jakktóreśzdzieciczterechsióstrchcejechaćdoAustraliiitampracować–mogękupićonewayticket–dalejowszystkomartwciesięsami–japomagaćniebędę.Niktnieskorzystał.

ZmarłwAdelaidew1998roku.Wszystkocomiał,zo-

stawiłwspadkurodzinieMarthy.Zatojegopolskiejrodzinie

przypadłarolazałatwianiapochówkuwWarszawie.Rodzina

MarthywysłaładoPolskiszare,plastikowe,szczelniezespo-

lonepudełko.Tanieoczekiwanapaczka,którąpewnegodnia

listonoszprzyniósłdomieszkaniajednejzsióstr,odpoczątkustanowiłazagadkę.DolaryczyprochyJanka?Jeśliprochypo

kremacji,totejpaczkiniewysłanozzachowaniemoficjalnych

procedur,jakieobowiązująwprzypadkuzwłok.

93

Jestodtegospecjalnafirmapogrzebowa,obsługującatransportprochówdokraju–jesttousługacertyfikowana

ibardzokosztowna.Przesyłkaprzebiegawówczasnapodstawie

specjalnychmiędzynarodowychdokumentówgranicznych.

Dokonywanajestkwarantannaiwszystkoodbywasięznale-

żytymceremoniałem.Dokumentytrafiajądourzędumiasta,są

rejestrowaneisłużądouzyskaniaoficjalnejzgodynapogrzeb.

Tymczasem,tazwykłapaczkazdalekiejAustralii,wysłana

przezoszczędnąrodzinęMarthy,trafiładoWarszawyjaktowar

zesklepuinternetowego.Czyżbywyekspediowanoprochy

Jankabezceregieli,najmniejszymkosztem?Siostrydelibe-

rowałynadowąpaczką,szarym,nieotwieralnympodłużnym

plastikowympudełkiem,niemającpewności,cosięwłaściwie

wniejznajduje.Ostatecznienigdyjejnieotwarto.

Niktniedomyśliłbysię,ilezachodukosztowało,bynakłonić

UrządMiastaStołecznegoWarszawydopominięciaobowiązu-

jącychprocedur.Naczelnikpotrzechtygodniachnieustannych

wizytipróśb,pouzyskaniupotwierdzeniazarząducmentarza

omożliwościzłożeniaurnyJankawrodzinnymgrobie,zgodził

sięwkońcuzarejestrowaćoficjalnieszarepudełkojakoprochyzmarłegonaobczyźniePolakaJankaiwydaćzgodęnajego

pochówek.Napoczątkulistopada1998r.doszłowWarszawie

dopodwójnegopogrzebu–mężajednejzsióstrorazJanka.

Zagadka–coznajdowałosięwplastikowympudełku–

niezostałarozwiązana.ZAustraliinieprzyszedłżadenlist,

któryzawierałbytę,takistotną,informację.Byłwprawdzie

jedentelefon,któryodebrałasiostraJanka,ale...onawogólenieznaangielskiego!

94

PrzypadekPanaGracjana

KrynicaGórskacieszyłasięzawszewielkimpowodze-

niem.Ściągalitutajwielbicielenarciarstwaigór,JanaKiepury,zdrojowychwódmineralnych.Tenprzedwojennykurortbył

ijestidealnymmiejscemdonawiązywanianowychznajomości,

takżewsferzebiznesui...nietylko.

ZnalazłtuswojemiejscenaziemipanGracjan.Byłwswo-

imżywiole.WKrynicystalecośsiędziało–koncerty,recitale,festiwale,licznerocznicewydarzeńkulturalnych.Stwarzały

onepanuGracjanowinieustanneokazjedoredagowaniaiofe-

rowaniawyjątkowegotowaru–kartzokolicznościowym,

przezsiebiewymyślonymstemplem.StarzybywalcyKrynicy

rozpoznawalinadeptakuprzedDomemZdrojowympostać

panaGracjanainabywalitekartki,byudokumentowaćswoje

uczestnictwowtakważnychwydarzeniach.Byłatopostać

oryginalnaikontrowersyjna,wyróżniałsięekstrawaganckim

wyglądeminiespotykanąretoryką.

Wpamięcikryniczanzapisałsięszczególniezpowodu

jednegozdarzeniainiemiałoononicwspólnegozzamiłowa-

niemdofilatelistyki–tudzieżfilatelistów.

Miałzwyczaj,sprawdzonyzresztą,planowaniawszystkiego

nawyrost.Gdydowiedziałsię,żecierpinanieuleczalnącho-

robę,wiedziałodrazu,conależyzrobić.UdałsięnatychmiastdoznanegowKrynicyzakładupogrzebowegoizamówiłdla

siebieokazałą,ozdobnątrumnę.On,właścicieltrzechdziałek

95

wmieście,niebędzieprzecieżzdawałsięnaniepewnywybór

–przezrodzinę–takważnegoprzedmiotu,gdyonsamnie

będziejużmógłwyrazićswojegozdania.Chwaliłsię,żenigdy

niezostawiasprawniezałatwionych.

Dlatego,jakpowiedział:

–Nabyłemsolidną,inkrustowanątrumnę,żebycórka

ikonkubinazestolicy,któraodwiedzamniewsezonie,nie

miałyztymkłopotu.

Natrumnępieniędzynieżałował,złotewymyślneokucia,

solidnydąb.Pokilkutygodniachtrumnęprzywiezionopod

wskazanyadres–domu,wktórymmieszkał.PanGracjan

uznał,żenajlepszymmiejscemnajejprzechowaniebędzie

przedpokójwewłasnymmieszkaniu.Botomożnapopisaćsię

przedznajomymiiwłasneokonacieszyć.

Czasupływał,atrumnastałasobiewprzedpokoju,jakby

byłanieodzownymmeblemużytkowym.Konkubinaztrudem

zaakceptowałajegodecyzję.Żaliłasię,żeswojegonabytku

niechceprzenieśćwinnemiejsce.Gościeodwiedzającydom

stawaliwdrzwiach,jakbyichpiorunstrzelił–czegośtakiegoniktsięnie

spodziewał.Pierwszaichmyśl:czynapewno

pusta?Uroczysteposiłkistawałyimwgardle.Tymczasem

panGracjanwciążczułsięnienajgorzejiwyglądałonato,żelepiejniżprzedmiotjegodumy.

Nieupłynąłrok,gdyztrumnyzaczęływydobywaćsię

corazgłośniejszeodgłosy,atojęknięcia,jakieśpodejrzane

stukiitrzaski,czasemwśrodkunocy.Szczęśliwy,jakdotąd,

właścicieltegopełnegotajemniczegourokuprzedmiotu,zaczął

wkońcuzastanawiaćsięnadźródłemowychdźwięków–nie

96

mogłyprzecieżpochodzićodniego,skorojeszczewtrum-nienastałeniezamieszkał!Konkubinapospieszniewróciła

dostolicy.Wkrótcedodziwnychdźwiękówdoszłyjeszcze

nieoczekiwaneefektywizualne.Trumnazaczęłaprzybierać

niespotykanekształty–deskirozpierałydeski,powiększały

sięszparyiszczeliny.

DopanaGracjanadotarłastrasznaprawda.Przedmiot

jegoprzedwczesnych,jaksięokazałozabiegów,rozsechłsię

wtakisposób,żezmieniłkształt,iozgrozo,nienadawałsięwkońcunamiejscewiecznegospokoju.Widząc,jakogromna

dotknęłagostrata,nienamyślającsięjużdłużej,pobiegłpanGracjandoowegorenomowanegozakładupogrzebowego,

gdzienapiśmiezłożyłreklamację.Jejdokładnejtreścinie

znamy,alemusiałabyćdziełemliteraturywswoimrodzaju:

„Ja,właścicieliużytkowniktrumny,nabytejdnia..ni-

niejszymoświadczam,że...”

SprawarozniosłasiępoKrynicyszerokimechem,wzbu-

dzającpowszechnąradośćiśmiech.PanGracjantejwrzawy

nierozumiał.Zostałprzecież,zpewnościąniejakopierwszy,

nabitywbutelkę–araczejwtrumnę!Jakoniezłomnytrybun

tych,którzyjużniebyliwstanieposkarżyćsięnafuszerkę

zakładupogrzebowego,wystąpiłzpozwemsądowymwprzed-

miotowejsprawie.

Reklamacjęostatecznieodrzucono,bowiemsądprzy-

chyliłsiędostanowiskastronypozwanej,którapodniosła

koronnyargument:

„Winależypostroniepowoda,gdyżzakupionytowarnie

byłwłaściwieeksploatowany”.

97

Nadzieja

Polak,warszawianinzMokotowa,porucznikzbaonu

Zośka,poupadkupowstaniawarszawskiegoznalazłsięna

robotachwNorymberdze.Ciężkopracowałnakolei.Był

listopad1944roku.HitlerowskieNiemcybyływodwrocie

nawszystkichfrontach.WięźniomoflaguNiemcyprzestali

wydawaćposiłki.Samiotrzymywaliniewielkieracjeżywno-

ścioweitonieregularnie.

Byłopóźnepopołudnie,gdynastąpiłocoś,corozbudziło

wnimwiaręinadzieję.Otym,cozdarzyłosiępewnegolisto-

padowegozmierzchuopowiedziałtak:

Byłostraszliwiezimnoiwiałwiatr.Naprawialiśmytory,

będącjedenoddrugiegowtakdużychodstępach,żeniewi-

dzieliśmysię.Byłemstraszliwieprzemarznięty,wycieńczonyigłodny.Niemiałemjużsiłwbijaćkilofemdługichgwoździwdrewnianepodkłady.Usiadłemnatorach.Zacząłpadać

śnieg.Dużejegopłatkizaczęływirowaćwszędzieipokrótkiejchwiliwokółbyłobiało.Łokciewsparłemnakolanach,twarzprzysłoniłemdłońmi.Oczymiałemzamknięte.Zacząłemsię

modlić,choćniewidziałemdlasiebieratunku.Byłemukresusił.

Iwtedy,będącwjakimśpółśnie,ujrzałemmojąmamęŁu-

cję.Pamiętałemjątylkozfotografii.UmarłanatyfuspodczasepidemiiwWilnie,w1925roku,gdymiałemzaledwieroczek.

Lekkouśmiechałasiędomnie.Wrozpaczyzwróciłemsiędo

niejopomoc.Niewiem,jakdługototrwało.Gdysięocknąłem,98

namoichkolanachujrzałemdużybochenekświeżego,jeszczeciepłegochleba.Popatrzyłemwokół–nadalsamotniesiedziałemnatorach,awzasięguwzrokuniebyłowidaćnikogo.Świeżyśniegpokryłrównąwarstwącałąokolicę.Niezobaczyłemnanimśladówniczyichstóp.Byłemwciążsam.Zrozumiałem,żestałosięcośbardzoważnego.Rozpłakałemsięzewzruszeniairadości.Całydrżałem.Tobyłznak.Mamabyłaprzymnie.

Wiaradodałamisił.

99

ŚniegwNowyRok

BezśnieżneŚwiętaBożegoNarodzeniaw2013rokunie

byływyjątkiem.Tomojerefleksjezkońcagrudnia2008roku.

ŚwiętaBożegoNarodzenia2008rokuodbyłysiębezbiałej

skrzypiącejszaty,beznieskończonejbieli,którazwykleotejporzerozpościerałasięażpozlekkapofałdowanymazowieckihoryzont.Przenikliwychłódbezśnieżnychgrudniowychdni

inocyodmieniłonadejścieNowegoRoku.Zimarozchyliła

przestwórnieba–majestatyczniespływającepłatkiśniegu

spowiływszystkowokół.Światwjednejchwilistałsiębogatszyipiękniejszy.Dachydomówrozświetliłymigocącegwiazdy.

Drzewalasówipól,krzewyizarośla,odzianewpuchową

bielrozjaśniłysweoblicza.Zimaprzyszłanagle,awrazzniąnastałoczekiwanyoddawnaspokój.Przyrodaznówwpro-wadziłaładiporządek,podtrzymaławiaręwnadrzędność

swoichpraw.

Poryroku,wyraźniezaznaczoneprzeznaturę,sączymś

bardzoważnym.Przyjściekolejnejznichprzyjąłemzulgą.

Zima,którazawitaławNowyRok2009,upewniłamniewprze-konaniu,żenaszamałaZiemianiezmiennierealizujeplany

wyznaczonejejprzezogarniającyjąwszechświat.Pozornie

niewieleznacząceśnieżynkiwirującewokółnaswrzeczywi-

stościsąpotwierdzeniemświata,którytowarzyszynamod

dzieciństwa,sąsymbolemjegostabilności.

100

Zimazaoknemjestznakiemodwiecznegoporządku,

któregojakbybrakwpędzącymwnieznaneświeciejejmiesz-kańców.Człowiek,niepewnyswojegomiejsca,wprzęgnięty

wbiegnieprzewidywalnejcywilizacji,zwracasięznadziejąkunaturze,oczekując,byprzynajmniejonazapewniłamu

takpotrzebnyład–pewnośćregułobowiązującychnazie-

mi.Madotegoprawo–jegożyciejestzaledwiemgnieniem

jejhistorii.

Cieszmysięśnieżnązimą,któranadeszławNowyRok.

Przywróciławiaręwprawanatury,któreregulująwszystkiesferyżycianaziemi.Wezwałanasdozachowaniaharmonii

inadaniawłaściwejwagisprawom,którymiżyjemynacodzień.

101

GdziejestDziadek?

Wroku2004Bartek,wówczasszesnastolatek,często

spotykałsięzkolegamiwkawiarniMercersprzyulicyChmiel-

nej.Wrazzgrupkąprzyjaciółstalisięstałymijejbywalcami,dobrzeznanymiobsłudze.Wpadalidokawiarniconajmniej

trzyrazywtygodniu.

Nieprzeszkadzałoim,żeprzesiadywalitamludziewróż-

nymwieku,oróżnychpoglądachiczasemniecopodejrzanym

wyglądzie.Siadaliwswoimgronieizwykleprzyulubionym

stoliku.Zaobserwowali,żeoprócznichwkawiarniprzesiaduje

starszypan,októrymmówili„Dziadek”.Odczasudoczasu

podchodziłondogościitrzymającwrękupudłozszachami,

proponowałpartyjkę.Stawka,którąoferował,wahałasięod

dziesięciudopiętnastuzłotych,wzależnościodstatusugościa

–wiekuiwyglądu.

Dziadekznajdowałchętnychdogry.Niektórzygościeka-

wiarnipodchodzili,bysobiepopatrzećzbokunajejprzebieg.

Mimotegożedeklarowali,iżsąwłaściwieniezainteresowani.

Wkońcuuwaganiemalwszystkichskupionabyłanaszachowni-

cy.Kelnerkasiedziałabezczynnie,abarekzamierał.Przypadkowi,anawetstaligościekawiarni,widzączulicy,żewśrodkujestjakieśdziwnezbiegowisko,

rezygnowalizwejścia.

Starszypanniemiałsobierównychiwciążbyłniepo-

konany.Wygrywałzakażdymrazem,ajegoprzeciwnicypo

paruchwilachodchodziliodszachownicy,zaznawszygoryczy

porażki.Nieopuszczałkawiarnibezkilkuwygranych,aich

102

sumysięgałynierazistuzłotychdziennie.DzielnyDziadek,żartowano,fiskusgoniezłupi.Napoczątkujegoobecnośćnie

przeszkadzałaobsłudzeiwłaścicielowikawiarni.Kiedyjednak

doszłodokilkunieporozumieńiskargnaDziadka,zaczęto

zastanawiaćsię,jakgozniechęcićdoodwiedzaniakawiarni.

Niczegojednakniewymyślono,aniezłomnystarszypandalej

triumfował.PrzesiadywałwMercerspokilkagodzin–dzień

podniu.Kiedykoledzyzdradzilibarmance,żeBartekjest

mistrzemszkoływszachach,tazaczęłausilniegonamawiać,

byzDziadkiemzagrał.Dałsięwkońcunamówić.

GranapoczątkupotoczyłasiępomyśliDziadka,który

szybkozyskałprzewagęwpolu.JednakkolejneruchyBartka

wprawiłyjegodoświadczonegoprzeciwnikawzdumienie,

zaskoczenie,wreszciewrozpacz.

Nagły,jakgromzjasnegoniebaszach–matstałsięfaktem.

WstrząśniętyDziadekdrżącymirękamiwypłaciłzwycięzcy

umówionąstawkęiwszokuwyszedłzkawiarni,przyciskając

dosiebieukochanepudło.

WszyscyobserwatorzypospieszylidoBartkazgratu-

lacjami.Powszechniespodziewanosię,żejegoprzeciwnik

zjawisięnazajutrz.

Starszypanjednaknigdywięcejdokawiarninieprzyszedł.

Nieznanojegoimieniainazwiska.Pozostałanonimowyna

zawsze.Niktteżniedowiedziałsię,jakmocnoprzeżyłswoją

porażkę.OintrygującymDziadku,stałymgościukawiarni

Mercers,wkońcuzapomniano.

Amożektośzczytelnikówznajegotożsamośćiwie,co

Dziadekuczyniłpoferalnymdlasiebiedniu?

103

Jakprzeżyłporażkę?

Czyzadomowiłsięwinnejkawiarni?

Czyzraziłsiędorywalizacji,aniespodziewanaprzegrana

złamałajegoduchawalki?

Takibiegzdarzeńbyłbyprzykry–mógłbyoznaczać

radykalnepogorszeniejegostatusumaterialnegoiżycio-

wejwitalności.

104

Andriej

Andriej,wysoki,dośćprzystojnyibardzokulturalny

chłopak,odrazudałsiępoznaćzdobrejstrony.Niemiałdo-

świadczeniawbiznesieiwłaśniegorącopragnąłjezdobyć.

Byłpracowity,słownyibardzosięstarał.Wokółinteresów

kręciłosięmnóstwoprzypadkowychludzi,bezkapitału,zato

zwiarąusiłującychwcielićwżycieswójraczejżyczeniowy

biznes.Chwalilisięnieistniejącymikontaktamiimożliwo-

ściami.Wrzeczywistościniedysponowaliniczymwięcej

pozachęciamiiszukalikogoś,ktosfinansujeichpomysły,

wwiększościopartenafałszywychzałożeniachiniepoparte

żadnąsolidnąanalizą.

Jeślijednakktośtakisięznalazłibiznes,kuzdziwieniu

jegowspółtwórców,zaczynałprzynosićdochody,pomysło-

dawcyjużwnimniebyło.Pieniądzemiałatylkomafia,więc

gdypojawiałsięrealnyzysk,pomysłodawcanatychmiast

otrzymywałpropozycjęniedoodrzucenia.Wtrosceożycie

izdrowieswoichbliskichpodpisywałprzygotowanepapiery.

Zwariowanyczasrepublikpostradzieckich.Andriejdobrzeznał

tereguły.Musiałboleśniesięznimizetknąć,pomimotego

zwiarąideterminacjąszukałnormalnychrelacji,bygodnie

żyćwbrutalnymświeciepełnympodłościiprzemocy.

Byłwdzięcznylosowi,bożyciemógłstracićkilkalat

wcześniej.Itowsposóburegulowanyiprzewidzianyradzieckimprawem.To,żeżyje,zawdzięczapaniGalinie,swojejtrener-celekkiejatletyki.Początkowotrenowałsprintnaczterysta,

105

późniejśrednidystansosiemsetmetrów.Niemiałdobrychwyników,abadaniawydolnościowenierokowałypoprawy.

Andriejmiałzaledwiepierwszyrazrjad–czylibyłsportowcemzpierwsząklasąsportową.

Wezwanogoprzedkomisjęwojskową.Protokółbadań

ekspertówbyłjednoznaczny:zdolnydosłużbywojskowej,

kategorianajwyższa.Byłrok1983,aZwiązekRadzieckiwciąż

toczyłwojnęwAfganistanie.Codrugiżołnierzwysłanyna

frontginąłnaskutekwybuchówmin,wzasadzkachibezpo-

średniejwalce.Prawdopodobieństwo,żepowcieleniudoarmii

trafinafront,byłoogromne.Chłopcówzzachodnichrepublik

–Litwy,ŁotwyiEstonii–wysyłanonafrontwpierwszej

kolejności.Wobecinteligencjikontynuowanodawnąpolitykę

Stalina.Andriejzeswoimpierwszymstopniemsportowymbył

wprostidealnymkandydatem.PaniGalina,darzącgosympatią

ikierującsięnaturalnymludzkimwspółczuciem,wydałamu

dokumentdrugiejklasysportowej,podającwnimwyniki,

którychnigdynieosiągnął.Środowiskosportoweświetnie

znałowszystkierezultaty.Trenerka,podającwoczywistym

celufałszywedane,popełniłapoważneprzestępstwo.Podjęła

ryzyko,niebaczącnafatalnedlaniejskutki,gdybyprawda

wyszłanajaw.Adonosicielstwobyłopowszechne.

Dziękijejsportowemuświadectwukomisjawojskowa

skreśliłaAndriejazpoborujakosportowcarokującegonadziejenaareniemiędzynarodowej.

Andriejbyłszczery,uczciwyiprawdomówny.Gdyotym

opowiadał,miałłzywoczach.PaniGalinaocaliłamużycie.

Sprawaszczęśliwieniewyszłanajaw.Wprzypadkuwcielenia

106

doarmiimógłbyzginąćnafronciewAfganistanie,jaktysiące

innych.Wzbudziłmójpodziwprzezfakt,żenigdynieprze-

stałokazywaćjejogromnejwdzięczności.Trenerkastałasię

najbardziejhonorowanymgościemwrodzinie.Właściwienie

gościem,anajbliższymjejczłonkiem.Andriejzawszepamiętał

ourodzinachGaliny,pędziłzprezentemikwiatami.

Zawszemiałwsparciewżonie–Irinie.Stanowiliwyjątko-

wodobranąparę.On,ambitny,nieconieśmiały,czasemtrochę

nieporadnyinaiwny,aprzytymbardzokulturalnyidelikatny.

Onawychowanawrodzinieinteligenckiej,zzasadami.Wyso-

ka,dośćmasywna,zciepłym,ujmującymuśmiechem.Dobrze

wykształconaijaksięłatwomożnabyłoprzekonać,posiadającabardzoszerokąwiedzę.Jakoosobawyjątkowointeligentna

ispostrzegawczanierazwprawiałaswoichrozmówcówwza-

kłopotanie.Bynadążyćzajejtokiemmyślenia,umysłmusiał

pracowaćnapełnychobrotach,coitakniezawszewystarczało.

RozmowyzAndriejembyłyczasemzabawne.Gdyusłyszał

oczymś,cogobardzozdziwiło,mówiłzszerokootwartymi

oczami:

–Datyszto?!Nocoty?

Miałwsobiecośznaturydziecka,trochęłatwowiernego

iciekawegoświata.

107

PROZAŻYCIA

Halo!Tufirmaubezpieczeniowa…

assistance!

–PanS.?

–Zgadzasię.

–Kończysiępanuubezpieczenieautatrzynastegokwietnia.

Sprawdzępanadane–Ulica..aha,bezzmian,samochód–bez

zmian,tak–stłuczekniebyło,dobrze,czynadaldeklarujepanprzebiegdziesięćtysięcykmrocznie?–tak,świetnie–więc

tysiącczterystadziewięćdziesiątsześćzł.

–Nonie,tojużprzesada,zadrogo,panchybanowy

wbranży?

–Amożezadeklarujepanprzebiegniewięcejniżpięć

tysięcykmrocznie?

–Cośpan,tomamwogóleniejeździć?

–Doskonale!ChcePannadwieraty?

–Ajakaróżnicawcenie?

–Liczę,liczę,liczę,jeszczechwila...

–Czytopanprzedchwilązadzwoniłraznamojąkomórkę,

przedtelefonemnanumermiejski?

–Tak,toja.

–Notodziękujępanubardzo–komórkaodrazusięwy-

łączyłaimuszęterazznówPINwprowadzać!

–Alejaniechciałem,jategonieumiem!

108

–Niestety,alezdajesięumiepanwięcejniżsiępanuzdaje!Człowieku,jeszczeniktmiczegośtakiegoniezrobił!!!

–ZapłacipanzaACiOCrazem..holowanie,części,itp.

itp..razemtysiąctrzystaczterdzieścijedenzł,tochcepanwdwóchratach?

–Panie,tyletojaniezapłacęaniwjednej,aniwdwóch!

Towięcejniżwtamtymroku!Aautocorazstarsze!

–Aha,aha,aleczęścisądroższe...liczę,liczę...jeszcze

jakiśrabatdamy,tak,awięcwjednejracie...tysiącdwieściedziewięćdziesiątpięćzł!

–Ależinnefirmyoferująponiżejtysiąca!Człowieku,ja

wampłacęod15latcomiesiąckilkasetzłubezpieczeniana

życie!Dlatakiegoklientajakjamusząbyćdużerabaty–niechpandalejliczyiopuszcza!Pansięniestara!

–Liczę,liczę,awięcjak,zapłacipanjednorazowo,tak?

Totysiącdwieścietrzydzieścidwazł.

–Czypanamożliwościjużsięskończyły,bowidzę,że

nieposuwamysiędoprzodu–czyliwdół?

–Tak,jajużwięcejnegocjowaćniemogę,ale..przekażę

panasprawędokomórkizajmującejsięklientamispecjalnymi.

–Iletopotrwa?

–Mniejniżgodzinę...

–Toproszęuprzedzić,żebypadłykonkretnerabaty!

–Tak,proszępana,dowidzenia.

Porozłączeniurozmowy,agentassistanceskładamailowy

meldunekzrozmowyzklientemkomórcespecjalnej,ale..

wzdenerwowaniukierujegoomyłkowonaadresmailowy

klienta.CzyliadresS.

109

Meldunektenzaczynasięnastępująco:

„Agata,uważaj,towyjątkowoupierdliwyklient...”

Widaćjednakzorientowałsięwpomyłce,bopopółgodzi-

niedzwoniowaAgatadoklientaS.ipokrótkimsprawdzeniu

danychmówi:

–Mampytanie,czyporównałpannasząofertęzofertą

innychfirm?

–Cośpodobnego,zamiastodpropozycjizaczynapaniod

pytania,alepowiempani,żeporównaniarobiłemwtamtym

rokuiwiem,zeniewielesięzmieniło,aledorzeczy!Czekam

nakwotę,którąpaniproponujeibezdalszychpytańproszę!

–Awięc..zaroczneAC+OCzapłacipantysiącsto

trzydzieścidwazł.Czytakwotapanuodpowiada?

–Zaoszczędzęswójipaniczas–zgoda!...

Komentarz:wprzerwieklientS.skonsultowałsięze

znajomymi–ichopiniabyłajednoznaczna–1132zł?ZaOC

+ACdlacitroena5?Tozadarmo!...

Aleczynapewno?

Pewnienie,bozawszemożnaznaleźćcoślepszego,tylko

możnasię..przetrenować,zresztąniekażdyumiesobiezasłu-

żyćnatakiepiękneokreślenie:up...Cóż,zestronyassistancetakaocenato...zaszczyt.

110

Szkockizamek

Wroku1946oddziałDrugiegoKorpusugenerałaWła-

dysławaAndersaotrzymałrozkazrozlokowaniasięwzamku.

Zhistoriązamkuorazlegendamiojegomieszkańcachiwięź-

niachpolscyżołnierzezapoznalisięzbroszurangielskich.

ZamekCarlisletośredniowiecznafortecastojącanastraży

miastaihrabstwaprzezbliskodziewięćwieków.Zlicznych

relacjiwynika,żezjegokomnatilochówodczasudoczasu

wydobywająsięprzerażającekrzyki,jękiiwestchnienia.

SwojepowstaniezamekzawdzięczapanującemuwXIwie-

kuWilhelmowiIIRudemu,któryw1092rokunajechałCum-

berland(taknazywanowtedyznajdującąsiępodszkockim

panowaniempółnocno-zachodniączęśćKumbrii)iprzyłączył

tenobszardoziemangielskich.Budowęzamkurozpoczęto

w1093roku,naruinachstaregorzymskiegofortu.Twier-

dzamiałanaceluochronępółnocnejgranicyAngliiprzed

Szkotami.W1122rokuHenrykIrozpocząłbudowękolejnej

jegoczęści–kamiennejfortecynatymsamymterenieoraz

murówmiejskich.

PrzejęcieKumbriiprzezAnglikówuznajesięzapoczątek

wojenszkocko-angielskich.Naprzestrzenikolejnychsiedmiu

wiekówzamekznajdowałsięnaprzemianpodpanowaniem

szkockimiangielskim.ZaczasówpanowaniaHenrykaVIII

czeskiinżynierwojskowyStefanvonHaschenbergrozpoczął

przebudowęzamku,coumożliwiłowprowadzeniedoniego

artylerii,atymsamymwzmocnieniesiłyobronnej.Walkioza-

111

mek,jakrównieżomiastoCarlisleiterenyKumbrii,trwałyażdopoczątkówXVIIIwieku,czylizawarciapokojupomiędzy

SzkocjąaAngliąorazoficjalnegoutworzeniaWielkiejBrytanii.

Miejscemegzekucjiwięźniówbyłopołożonenieopodalwzgó-

rzeGallowsHill.W1568rokuprzezkilkamiesięcywwieży

zamkuwięzionabyłaszkockakrólowaMariaStuart.Każde

pojawieniesięduchanieszczęsnejwładczyniwkomnaciena

szczyciewieżyuważanebyłozazłąwróżbę.

Nastawałzmierzch.Dowódcapolskiegooddziałustacjo-

nującegonazamkustałnadziedzińcu.Zeszczytuzamkowej

wieżysłychaćbyłopodejrzanestuki.Niktniemiałprawatam

sięznajdować.Porucznikpostanowiłsprawdzić,cosiędzieje.

Wszedłnagórękrętymischodami.Zobaczyłotwartąokiennicę,

któraszarpanapodmuchamiwiatru,miarowouderzaławramę

okna.Podszedł,byjązamknąć.Spojrzałwdół.

Nadziedzińcu,spowitymwieczornąmgłą,niczegonie

zauważył.Nagleogarnąłgogwałtownyinieoczekiwanystrach.

Samniewiedzącdlaczego,błyskawicznieodskoczyłodokna.

Zszedłszybkonadółiwyszedłnaplac.Nadziedzińcuzamku

niemalzderzyłsięzwartownikiem,którywielcezaaferowa-

nyzameldował:

–Meldujępanieporuczniku,żejakiśduchpojawiłsię

woknienagórze,miałemgonamuszceijużnaciskałemspust

karabinu,gdynaglezniknął!

Porucznikzbladłiprzeżegnałsię.

Zdziwionyjegoreakcjąwartownikpomyślał:Noiproszę,

nibyporucznik,ateżboisięduchów.

112

Możnabypomyśleć,żeszkockawhisky,którąwchłodny

iwilgotnywieczórrozgrzewałsiępodczaspełnieniasłużby

polskiżołnierz,toelementhistorycznejzemstySzkotów

naAnglikachiichwiernychsojusznikachniemaltysiąc

latpóźniej.

113

Zziemiwłoskiej

Wroku1946polscyżołnierzestacjonowaliniedaleko

Brindisi,Ancony,SalentoiCasamassima.PięknaWłoszka

GiuliettazakochałasięwComandantepolacco–polskimdowódcymiasteczka–porucznikuDrugiegoKorpusugenerała

WładysławaAndersa.Późnymwieczoremkierowcazawiózł

porucznikajeepemdodomkuGiulietty,leżącegonieopodal

miasteczka.Wśrodkuzastalirozbawionetowarzystwo,więc

porucznik,niezwlekając,dołączyłdotrwającegojuższaleń-

stwa.NawidokComandantewino,wódkaiszampanpolałysięstrumieniami.Śpiewy,tańce,całowanie,ech–takpolscy

aliancinieprzerwaniefetowaliswojezwycięstwonadwłoskimi

faszystami.Przyszedłśrodeknocy,aranoporucznikmiałzor-

ganizowaćapel,odebraćmeldunkiiprzeprowadzićodprawę.

–Ciaoragazze!Arivederci!Cześćdziewczyny!–zawołał

Comandantepolaccoidodał:

–Commandopolaccononescemaidallaporta!–coznaczyło:polskikomandosnigdydrzwiaminiewychodzi!Szybko

otworzyłoknoi...wyskoczył.Przerażonedziewczyny,które

niezdążyłygopowstrzymać,narobiływrzasku.Comandante

rzeczywiścieskoczył,alezamiastpotemstanąćnanogi–spadał

wdół.Niewyskoczyłdoogrodu,jakprzypuszczał.Wnocy

niemógłzauważyć,żedomekstoinadstromymskalnym

urwiskiem,drzwimaodulicy,alezaoknamiznajdujesię

kilkudziesięciometrowaprzepaść.

114

Comandantepolacco,zahaczającokamienieikrzewy,

wwielkimtempieprzemieszczałsiękupodnóżuurwiska.

Niewidzącnicwciemnościach,rozbijałsięocoścochwilę,

ażwreszciejegoniespodziewana„podróż”dobiegłakońca.

Tylkoniebywałemuszczęściuzawdzięczałżycie.Alkohol

–jakzwykle–zadziałałznieczulająco.Pomimopoważnych

poranień,popokonaniudługiejdrogipowrotnej,zwielkim

trudemwydostałsięnapoziomulicy.Zpomocąprzyjaciół

dotarłdojednostki.Rozbityiposiniaczonyprzezwieledni

dochodziłdosiebie.Niemógłpokazaćsiępublicznie–stę-

sknionaGiuliettadługoczekałanajegopowrót.Naswojego

polskiegobohatera–eroepolacco.

115

Internetowyzakup

–Stoi,jęczyipluje–powiedziałaswojejcórceseniorka

rodu,paniŁucja,komentującprzeztelefonperfidnezachowanieswojejwysłużonejpralki.

–Mamo,kupnową,zarazcicośznajdę!–odpowiedziała

mieszkającawNowymJorkucórkairozpoczęłapenetrację

polskichsprzedawcówinternetowych.Poszukiwanianietrwały

długo–cenapralkiwybranejwinterneciebyłaniższaodtakiejsamejzmarketuodwieściezłotych!

Abyzostaćjejszczęśliwąposiadaczką,należałoprze-

prowadzićzakupzużyciemamerykańskiejkartykredytowej,

wktórącórkawcześniejwyposażyłaswąmamę.

PaniŁucja,wceluuniknięcianiepotrzebnegostresu,

zwróciłasięopomocdosąsiadów,którzyodrazuprzystąpili

dodzieła.

Pokilkuminutachzamówieniezostałozłożone,numer

kartywrazzkodemPINpodanyipozostałojedynieczekać

nainformacjęodaciedostawypralki.

Panidomu,byuczcićudanyzakup,zaprosiłasąsiadów

napodwieczorek.Gdywzniesionodogórykieliszki,słowa

toastuprzerwałdźwięk,którywydobyłsięzwciążpracują-

cegokomputera.Gościeigospodyniodczytaliwiadomość:

„Zakupanulowano”.

Konsternacja.

–Corobić?–zapytałapaniŁucja.

116

–Jaktoco?–odpowiedzielisąsiedzi–powtórzymyzakup

–poczymprzynieślizdomusuperszybkiwłasnykomputer

itransakcjęzakupupralki–zużyciemtejsamejkarty–po-

wtórzono.Kontynuowanopodwieczorekdomomentu,gdy

rozległosiędźwięczne„bimbom”.Naekraniepojawiłosię

niewinnezpozoruzdanie:

„Transakcjaniemożebyćzrealizowana”.

Osłupialigościeipanidomuzdecydowalisiętrzeciraz

niepróbować.Jednakpranieniemogłoczekać.

Byłasobota,godzinadziewiętnasta–znajdującasięwpo-

bliżuArkadiawciążczekałanaklientów.Wszyscywsiedli

wautoiprzedgodzinądwudziestąpaniŁucjazostaławłaści-

cielkąnowejpralki,kupionejzagotówkę,droższejwprawdzie

odwieściezłotych,aleniewirtualnej.Panidomu,zuczuciem

ulgi,dotknęłająosobiście.Środowytermindostawynikogo

nieprzygnębił,toitakbyłaulga.

Gdynastałwieczóripodniupełnymwrażeńsposobiłasię

dosnu,zadzwoniłakomórka.JejcórkatelefonowałazAddis

Abeby–zrozpacząwgłosieipytaniem:

–Mamo!Czyskradzionocikartękredytową?Wtrakcie

międzylądowaniaprzyszedłdomniemailznowojorskiego

banku,informującyoanulowaniumojejkartykredytowejdo

rachunku,zuwaginazagrożenieśrodkównakoncie!Mamo!

–wołałacórka–jestembezpieniędzynalotnisku,dzwonił

przedchwilątwójzięćJohnzNewYorkipytałmnie,cosię

stało?!Niemożepobraćpieniędzy,ajestweekendibankinie

pracują!Poczekaj,bowłaśniedzwonitwojawnuczka!Anie

wiem,czywiesz,żepoleciaładoAbuDabi?

117

Pochwilistałosięjasne,żeijejkartęzablokowanoiniemożenawetnapićsięwody.

PaniŁucjaztrudemwyjąkała,żekartależywdomu,aona

niewieocochodzi–bozakupy,któreusiłowałazrobić,zostałyanulowane.Gdynastałanoc,roztrzęsiona,ztrudemzasnęła.

Iwłaśniewtedyzaskrzypiałydrzwiwejściowedomiesz-

kania.Przerażonaujrzała,jakuchylająsięszeroko.

Pochwiliukazałasięwnich,kroczącazmajestatemna

ugiętychnogach,nowaPralka,któraklapiącnaszerokichsto-

pach,niczympostaćzfilmówDisneya,pomaszerowałaprosto

dosalonu.Pochwiliwotwartychdrzwiachukazałasiędruga

nowaPralka,azarazzaniątrzecianowaPralka.Wkroczyły

dostojniedosalonu,byucieszyćokoswojejnowejPani.

NawidoktrzechPralekseniorkaroduzerwałasięna

równenogi.

Narozwiązaniezagadkitrzebabyłoczekaćdogodziny

szesnastejwponiedziałek.WtedyruszyłybankiwNowymJorku

iwyjaśniono,żesystem,wrezultacieźleskonfigurowanych

zabezpieczeń,potraktowałzwykłetransakcjeześrodkowo-

-wschodniejEuropyjakowłamanie.

Wnioseknasuwasięsam:

używającamerykańskichkartkredytowychkupowaćnależywyłącznieamerykańskiepralkiikonieczniewAmeryce,wychodzączprostegozałożenia,żewtakichjakmysojusznikówzzadawnejżelaznejkurtynynikttamniewierzy.

118

Tytułroboczyopowiadaniabrzmi:„Trzypralki”iprze-

strzegamprzednabyciemprawdonich.Jestbardzoprawdo-

podobne,żewłaścicielowizabraknieśrodkównanaprawy.

Spistreści

Bizneszpolitykąwtle

Pomarańczowezmiany–tunie

7

Etażowanaetacie

12

Transport,któryzniknął,czyliciężarówkawidmo18

WobjęciachTemidy

Zwokandy

28

Prokurator

35

Wdrodzeiucelu

Magicznaleśniczówka

39

Emocjenietylkoartystyczne

46

Zpamiętnikaturysty

52

Tylkozbiletem

58

HakunaMatata

65

Dzieciństwo–wspomnienia

Oczamichłopcazprzedmieścia

71

Mrózjestwielkimartystą

75

Refleksje

Anonimowybohater

81

Trudnypowrót

86

SzarepudełkozAustralii

89

PrzypadekPanaGracjana

95

Nadzieja

98

ŚniegwNowyRok

100

GdziejestDziadek?

102

Andriej

105

Prozażycia

Halo!Tufirmaubezpieczeniowa...assistance!

108

Szkockizamek

111

Zziemiwłoskiej

114

Internetowyzakup

116