Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e ... · biznesit, institucionet...
Transcript of Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e ... · biznesit, institucionet...
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
RINISËSTRATEGJIA KOMBËTARE E
2007-2013Miratuar me Vendim të Këshillit të Ministrave Nr. 782, datë 16 nëntor 2006
GRUPI I PUNËS SË PËRGATITJES SËSTRATEGJISË KOMBËTARE TË RINISËU UDHËHOQ NGA:
DREJTORIA E KOORDINIMITTË POLITIKAVE RINOREMigena Reçi - DrejtoreEtleva Sheshi - SpecialisteLuiza Vrenezi - Specialiste
• Këshilli Rinor Shqiptar• Parlamenti Rinor Shqiptar• Shoqata humanitare “Aksion +”• Agjencia Shqiptare e Kombeve të Bashkuara, UNAA• Qendra e Aleancës Gjinore për Zhvillim• Qendra Shqiptare për të Drejtat e Fëmijëve• Rrjeti i Studentëve AS@N
GRUPI I EKSPERTËVE PËR PËRGATITJEN E STRATEGJISË KOMBËTARE TË RINISË:Eglantina GjermeniAltin GoxhajEndri ShabaniAltin HazizajAlbion BogdaniGenci MuçollariArjan HaxhiIrida AgolliEdlira ÇepaniIna GjikondiElvis ThemeliArben Loka
PROCESI U LEHTËSUA NGA PARTNERS-ALBANIA
ZYRA E KOMBEVE TË BASHKUARA, SHQIPËRI(UNDP, UNICEF, UNFPA, ILO-IPEC)mbështeti hartimin dhe botimin e kësaj strategjie
Rinisë shqiptare, si në pak vende të tjera të botës, i është dashur të ndryshojë kahjen e historisë dhe pikërisht këtë ka bërë në dhjetor të vitit 1990, duke e futur shoqërinë shqiptare në hullitë e demokracisë dhe të proceseve integruese me kryefjalën e hershme “Ta bëjmë Shqipërinë si gjithë Europa”.
Ndonëse të rinj në moshë, ata ishin në lartësinë e mendimit progresist, të atij mendimi që themelon një civilizim të ri. Që atëherë kanë kaluar mjaft vite, ku përgjatë tranzicionit shqiptar rinia ka rrugëtuar në trajektoren e shpresave dhe zhgënjimeve. Ajo është gjetur mes retorikës dhe realitetit; e para gjithmonë e bukur, e dyta jo dhe aq. Ne kemi vendosur ta ndryshojmë këtë raport në favor të realitetit. Maxhoranca e djathtë, e ardhur në pushtet me zgjedhjet e 3 korrikut, te rinia dhe studentët gjeti një mbështetje të madhe dhe kjo ndodhi natyrshëm. Që në gjenezën e pluralizmit, këto forca politike lindën dhe u njësuan me platformën e ndryshimit që studentët i ofruan Shqipërisë. Kudo në vendet e zhvilluara dhe emancipuara, rinia ka një status të saj, çka do të thotë pjesëmarrje dhe vendimmarrje, si dhe projektim në të ardhmen nëpërmjet një formimi intelektual.Këtë po synon qeveria shqiptare nëpërmjet Strategjisë Kombëtare të Rinisë 2007-2013, e shoqëruar me një Plan Kombëtar Veprimi.Strategjia që vjen sot në duart tuaja përbën një nga dokumentet më themeltare të objektivave dhe punës së qeverisë “Berisha”, por edhe të MTKRS-së në
veçanti.Kjo strategji nuk u konsiderua nga ne si një detyrim rutinë pune, por si një kurorëzim i ideve dhe përpjekjeve për të ndryshuar kahjen e mentalitetit dhe vizionit për të rinjtë. Ndryshimi gjeti shprehjen më konkrete në hartimin e politikave tona rinore, në koordinim të plotë me ato të BE-së, duke u mbështetur në të drejtat themelore të një shoqërie demokratike dhe me standarde europiane. Miratimi i Strategjisë Kombëtare të Rinisë nga qeveria shqiptare sjell një kompleksitet veprimesh dhe programesh, përmes të cilave do të përfitojë drejtpërsëdrejti rinia jonë. Kështu, si orientim bazë të politikave për ju ne patëm mbrojtjen e të drejtave të njeriut, diversitetin, nxitjen e punësimit, kujdesin social-ekonomik dhe veçanërisht pjesëmarrjen në vendimmarrje, duke besuar thellësisht se pa integrim të rinisë nuk mund të ketë integrim të vendit në BE.Ne besojmë se kjo strategji do ta orientojë rininë shqiptare në shinat e duhura të standardeve për zhvillim dhe do ta shndërrojë atë në promotore të vlerave demokratike dhe europiane.Zakonisht logjika rinore i kapërcen konturet e çdo strategjie dhe strategjia që ne kemi hartuar parashikon edhe këtë: ajo nxit ambicien e rinisë shqiptare.
Të dashur të rinj e të reja,
Bujar Leskaj Ministër i Turizmit, Kulturës
Rinisë dhe Sporteve
7
Strategjia kombëtare e rinisë
LISTË E SHKURTIMEVE
HYRJESTRATEGJIA KOMBËTARE E RINISËGRUPI I EKSPERTËVE
STRUKTURA KUSHTET AKTUALEVIZIONI, PËRPARËSITË DHE QËLLIMET STRATEGJIKEPOLITIKATRRJEDHOJAT DHE BURIMETLLOGARIDHËNIA, MONITORIMI DHE ANALIZA VLERËSUESE
PËRMASAT STRATEGJIKE
BASHKËRENDIMI NDËRSEKTORIAL DHE ANGAZHIMI I PËRBASHKËTPËRFAQËSIMI DHE PJESËRMARRJA RINORETË RINJTË DHE EKONOMIASHËNDETI DHE MBROJTJA SOCIALE REKREACIONI RINOR DHE KOHA E LIRËTË RINJTË SHQIPTARË: QYTETARËT E RINJ EUROPIANË
SHËNIM: PLANI KOMBËTAR I VEPRIMIT Listë e dokumenteve të rëndësishëm
I. BASHKËRENDIMI NDËRSEKTORIAL DHE ANGAZHIMI I PËRBASHKËT1. Forcimi i bashkëpunimit ndërsektorial 2. Sinergjitë e proceseve integruese3. Këshilli Rinor Shqiptar
II. PËRFAQËSIMI DHE PJESËRMARRJA RINORE1. Të rinjtë në jetën publike2. Zhvillimi i kapaciteteve të organizatave rinore3. Bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar4. Pjesëmarrja e të rinjve në votime
III. TË RINJTË DHE EKONOMIA1. Punësimi i të rinjve2. Thithja e trurit: Të rinjtë që studiojnë jashtë vendit3. Biznesi rinor dhe vetëpunësimi4. Formimi profesional i të rinjve5. Aftësimi si konsumator i të rinjve
IV. SHËNDETI DHE MBROJTJA SOCIALE 1. Shëndeti riprodhues (lufta kundër HIV/AIDS dhe SST-ve).2. Abuzimi me drogat3. Kriminaliteti rinor4. Dhuna ndaj të miturve dhe të rinjve 5. Trafi kimi dhe shfrytëzimi i të rinjve
V. REKREACIONI RINOR DHE KOHA E LIRË1. Karta e studentit2. Koha e lirë, sporti dhe kultura3. Edukimi dhe aksioni mjedisor 4. Të rinjtë dhe turizmi shqiptar
VI. TË RINJTË SHQIPTARË: QYTETARËT E RINJ EUROPIANË1. Edukimi qytetar dhe demokracia2. Roli i rinisë në promovimin e të drejtave të njeriut3. Vullnetarizmi rinor4. Teknologjia e informacionit dhe interneti5. Lëvizja e lirë në hapësirën europiane
VII. PROGRAME PËRPARËSORE PËR STRATEGJINË KOMBËTARE TË RINISË
VIII. PLANI KOMBËTAR I VEPRIMIT PËR RININË
PËRMBAJTJA
8
Strategjia kombëtare e rinisë
9
Strategjia kombëtare e rinisë
HYRJESTRATEGJIA KOMBËTARE E RINISË
NismaIdeja e rishikimit të Strategjisë Kombëtare të Rinisë (SKR) 2003 lindi si rezultat i nevojës së përputhjes me përparësitë e qeverisë së re dhe ndryshimeve social-politike të ndodhura vitet e fundit. Të rinjtë në të gjithë Shqipërinë janë një burim i madh i zhvillimit njerëzor dhe njëkohësisht një nga agjentët kyç për ndryshim social, ekonomik dhe teknologjik.
Format në të cilat sfi dat dhe potencialet e të rinjve janë adresuar nga politikat ndikojnë në kushtet sociale, ekonomike dhe ato të mirëqenies e jetëgjatësisë së brezave që do të vijnë. Të rinjtë dhe të rejat në të gjithë vendin aspirojnë pjesëmarrje të plotë në jetën shoqërore.
Krijimi i një strategjie gjithëpërfshirëse në shërbim të rinisë dhe hartimi i Planit Kombëtar të Veprimit në fushën e rinisë (2007-2013) është përparësi e punës së Drejtorisë së Koordinimit të Politikave Rinore në Ministrinë e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve. Parë në dritën e zhvillimeve të reja ekonomike e sociale, ky është një program i cili synon krijimin e një mjedisi mundësues që siguron pjesëmarrjen e të rinjve në formulimin e politikave dhe procesin e vendimmarrjes në nivel kombëtar.
Duke qenë një prej pasurive më të mëdha të Shqipërisë (afro 70% e popullsisë është nën moshën 30 vjeç), me anë të kësaj strategjie synohet që rinia të ndërgjegjësohet për rolin e vet në ndërtimin e shoqërisë, në sferën e kulturës, si dhe në sferat social-ekonomike. Rinia duhet të shihet me syrin e partnerit të vërtetë e të denjë në këtë qeverisje, duke i dhënë asaj përgjegjësi të drejtpërdrejtë në zhvillimet e sotme në vend.
Politikat rinore qeveritarePolitikat rinore të qeverisë shqiptare vënë në qendër të tyre hartimin e këtyre politikave ndërsektoriale, të
gjithanshme dhe me vizione afatgjata. Këto politika bazohen në udhëzimet përkatëse të vendosura në “Programin botëror të veprimit për rininë nga viti 2002 e më tej” të Kombeve të Bashkuara dhe në “White Paper Policy” të Këshillit të Europës.
Qeveria shqiptare, nëpërmjet kësaj strategjie, paraqet politika rinore kombëtare integruese, duke ua adresuar këtë të rinjve dhe çështjeve të lidhura me ta. Kjo do të realizohet si pjesë e një procesi të vazhdueshëm të rishikimit dhe vlerësimit të situatës së të rinjve, zbatimit të programit rinor kombëtar veprimi ndërsektorial në terma specifi kë të objektivave të përcaktuara në kohë, si dhe një vlerësimi sistematik të arritjeve të kryera dhe vështirësive të hasura.
Bashkëpunimi me OJF-të rinore është një nevojë e domosdoshme për përmirësimin e rolit të tyre dhe për të arritur rezultate konkrete në fushën e rinisë.
Në tetor 2005, me fi llimin e mandatit të ri qeverisës, ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Bujar Leskaj, i dha rëndësi të veçantë hartimit të një SKR-je dhe PKV-je në përputhje me:
1. Programin e qeverisë shqiptare, si dhe Paktin e Stabilitetit që ka një rëndësi të veçantë për reformat në të gjithë sektorët në vend;
2. Programet dhe projektet rinore të vendeve të Europës, duke u përqendruar në strategjitë parësore të zhvillimit, përshtatur sa më afër realitetit të rinisë shqiptare;
3. Detyrimet e dala nga Programi Kombëtar për Zbatimin e MSA-së, si dhe me rekomandimet dhe zhvillimet bashkëkohore të Forumit Rinor Europian;
4. Urdhrin e kryeministrit Nr.134, “Për përgatitjen e strategjisë kombëtare për zhvillim dhe integrim”.
10
Strategjia kombëtare e rinisë
Marrëveshje me ministritë e linjës
Rishikimi i kësaj strategjie u realizua nga grupi i punës së ekspertëve në fushën e rinisë, të cilët kanë dhënë ide dhe propozime të dobishme për çështjet që trajton kjo strategji, si dhe nga grupi i punës i ngritur me përfaqësues të ministrive të linjës, të cilët kanë rënë dakord me veprimtaritë e përbashkëta të përfshira në Planin Kombëtar të Veprimit 2007-2013.
GRUPI I EKSPERTËVE
Procesi këshillimorDrejtoria e Koordinimit të Politikave Rinore në Ministrinë e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve bashkërendoi procesin e rishikimit të Strategjisë së Rinisë.
Partnerët – Shqipëri, Qendra për Ndryshim dhe Menaxhim Konfl ikti thjeshtoi procesin e rishikimit të Strategjisë Kombëtare të Rinisë.
Si pjesë të rëndësishme të këtij procesi përmendim ndihmën e:- Përfaqësuesve të OJF-ve rinore dhe të OJF-ve
që kanë në fokus të rinjtë: Këshilli Rinor Shqiptar,
Parlamenti Rinor, Rrjeti i Studentëve Shqiptarë në Botë AS@N, Aksion Plus, Aleanca Gjinore për Zhvillim, Qendra Shqiptare për të Drejtat e Fëmijëve, Shoqata Shqiptare e Kombeve të Bashkuara;
- Ekspertëve të agjencive të UN në Shqipëri (UNICEF, UNFPA, UNDP, ILO/IPEC); - Ekspertëve të fushave të ndryshme akademike; - Ekspertëve të ministrive të linjës. Nëpërmjet kësaj strategjie synohet të realizohet plotësimi i angazhimeve të qeverisë shqiptare ndaj kërkesave të institucioneve ndërkombëtare, të cilat mbulojnë zhvillimin social, kulturor dhe ekonomik të rinisë, duke bërë të mundur fi llimin e zgjidhjes së kërkesave të rinisë shqiptare.Kjo strategji do të rrisë angazhimin për bashkëpunim të të gjithë aktorëve që mbulojnë zhvillimin social-kulturor dhe ekonomik të rinisë shqiptare, si qeveria shqiptare, bashkitë dhe komunat, komuniteti i biznesit, institucionet ndërkombëtare shtetërore, etj.
Politikat e SKR-së përfaqësojnë gjithë spektrin e pjesëmarrjes rinore në zhvillimin social-kulturor dhe ekonomik të të gjithë shoqërisë, duke u fokusuar në problemet më përparësore.
11
Strategjia kombëtare e rinisë
STRUKTURAFormulimi i politikave rinore në të gjitha shtetet vë theksin në qenien e këtyre politikave: ndërsektoriale, të gjithanshme, me vizion afatgjatë, të shoqëruara me plane veprimi, duke marrë parasysh këtu: Marrëveshjen e Stabilizim–Asociimit, Nenin 100 të kësaj Marrëveshjeje, për krijimin e një Programi Veprimi të Komunitetit Europian “Për të rinjtë”, si dhe Librin e Bardhë të Komisionit Europian, të datës 21 nëntor 2001, me titull “Një nxitje për rininë europiane”, si dhe udhëzimet përkatëse të vendosura nga institucionet ndërkombëtare të rinisë të Kombeve të Bashkuara dhe të Këshillit të Europës dhe kryesisht në dy dokumente kryesore, përkatësisht “World Programme of Action for Youth to the Year 2002 and Beyond” (UN) dhe “White Papper Policy” (CoE).ion.
Hartimi i objektivave të kësaj strategjie është mbështetur edhe në instrumentin mbështetës të politikave për rininë, programi me titull “Rinia në veprim” për periudhën 2007-2013, i miratuar me vendimin e Këshillit të Bashkimit Europian dhe Parlamentit Europian Nr. 152, datë 14.07.2004, i hapur edhe për vendin tonë.
Qeveria shqiptare nxitet të hartojë dhe adaptojë një politikë rinore kombëtare integruese, duke iu drejtuar të rinjve dhe çështjeve lidhur me ta dhe vlerësimit të situatës së të rinjve. Kjo duhet realizuar si pjesë e një procesi të vazhdueshëm, rishikimit e zbatimit të një Programi Rinor Kombëtar, aksioni ndërsektorial në terma specifi kë, objektivave të përcaktuar në kohë dhe një vlerësimi sistematik të arritjeve të bëra dhe vështirësive të hasura. Në këtë kuptim, koncepti ndërsektorial synon përfshirjen, bashkëpunimin dhe bashkërendimin nëpërmjet pushtetit qendror dhe vendor, organizatave të pavarura të shoqërisë civile dhe komunitetit të biznesit.
Forcimi i zhvillimit të veprimtarive rinore dhe të çështjeve lidhur me rininë mund të lehtësohet përmes ekzistencës së mekanizmave në të gjitha nivelet për këshillim, shpërndarje informacioni, bashkërendim,
monitorim dhe vlerësim. Këto nga natyra mund të jenë ndërsektoriale, mund të kenë drejtim multidisiplinar dhe duhet të përfshijnë pjesëmarrjen e të rinjve, departamentet dhe ministritë përkatëse, organizatat rinore jofi timprurëse kombëtare dhe sektorin privat.
Përpjekje të veçanta dhe të vazhdueshme mund të kërkojnë zhvillimin dhe përhapjen e një kuadri model për integrimin e politikave rinore dhe për identifi kimin dhe organizimin e një ndarjeje të përshtatshme të përgjegjësive mes strukturave qeveritare dhe joqeveritare lidhur me çështjet e rinisë. Përpjekje të veçanta dhe të vazhdueshme duhet të ketë gjithashtu edhe në drejtim të forcimit të kapaciteteve kombëtare për mbledhje të dhënash dhe shpërndarje informacioni, kërkime dhe studime politikash, planifi kim, implementim, bashkërendim dhe shërbime këshilluese.
Duhen forcuar veçanërisht mekanizmat e bashkërendimit kombëtar për integrimin e politikave dhe programeve rinore. Qeveria shqiptare nxitet të promovojë vendosjen e tyre në të gjitha nivelet dhe mbi baza ndërsektoriale.
KUSHTET AKTUALE Hyrja e çdo seksioni jep një skicë të situatës aktuale, duke evidentuar problematikat e ndryshme që prekin të rinjtë dhe fushat, të cilat mund të përmirësohen. Krahas trajtimit të rolit të qeverisë në sektorin e rinisë, diskutimi i kushteve aktuale gjithashtu përfshin edhe trajtimin e angazhimit të organizatave jofi timprurëse dhe sektorit privat.Më konkretisht ky seksion shqyrton në vija të përgjithshme jo vetëm performancën e shpenzimeve publike, por edhe ndihmesën e aktorëve të ndryshëm të shoqërisë civile dhe komunitetit të biznesit. Kështu, synohet të ofrohet një pamje sa më e plotë e konfi gurimit të të gjitha palëve të implikuara në zhvillimin shumëpërmasor të rinisë.
12
Strategjia kombëtare e rinisë
Për paraqitjen sa më konkrete të çështjeve kryesore të sektorit, analiza e kontekstit aktual bazohet në një sërë burimesh informacioni dhe të dhënash statistikore, si dhe në studime për sektorin e rinisë nga autorë shqiptarë dhe të huaj. Natyra komplekse e çështjeve të ngritura imponon një përqasje historike ndaj realiteteve bashkëkohore, ku vend të veçantë zë analiza e proceseve transformuese të tranzicionit pas vitit 1990 në vend dhe zhvillimeve rajonale dhe globale gjatë kësaj periudhe. Vëmendje e veçantë i është kushtuar trajtimit të efekteve të tranzicionit politik, ndryshimeve të thella socio-ekonomike, si dhe hapjes kulturore të Shqipërisë ndaj botës së jashtme te të rinjtë, të cilët përbëjnë komponentin më të madh demografi k në vend.
VIZIONI, PËRPARËSITË DHE QËLLIMET STRATEGJIKE Strategjia Kombëtare e Rinisë frymëzohet nga vizioni europian mbi angazhimin qytetar, forcimin ekonomik, mbrojtjen sociale dhe zhvillimin kulturor të të rinjve shqiptarë. Përparësitë e angazhimit strategjik i referohen programit të qeverisë 2005 -2009, me qëllim optimalizimin e burimeve në dispozicion nëpërmjet bashkërendimit të punës së institucioneve shtetërore në nivel qendror dhe vendor, si dhe krijimin e sinergjive nëpërmjet bashkëpunimit shumëpalësh mes qeverisë, shoqërisë civile, organizatave ndërkombëtare dhe komunitetit të biznesit.
Në këtë kontekst, ky seksion trajton përmasa të ndryshme të zhvillimit të të rinjve dhe specifi kon qëllimet strategjike përkatëse. Dokumenti i Strategjisë synon të parashtrojë një shumësi qëllimesh konkrete për problematikat e ngritura, si dhe të detajojë shpërndarjen e përgjegjësive midis hallkave të ndryshme të pushtetit qendror dhe atij vendor. Si angazhime përparësore brenda sektorit të rinisë, qëllimet strategjike janë në rezonancë të plotë me perspektivën europiane të përcaktuar në Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit. Ndërkaq, këto qëllime përkufi zojnë edhe një përqasje strategjike në përputhje me Qëllimet e Zhvillimit të Mijëvjeçarit.
Në kuadrin e angazhimit për integrimin europian, qëllimet e Strategjisë synojnë në zhvillimin e një rinie të kulturuar dhe të shëndetshme, që mund të luajë një rol aktiv në demokratizimin dhe zhvillimin ekonomik të vendit. Në veçanti, pjesëmarrja e rinisë në jetën publike dhe forcimi i statusit të saj socio-ekonomik përbëjnë një domosdoshmëri për zhvillimin e një shteti ligjor konform standardeve europiane dhe një ekonomie tregu të aftë për t’u përballur me sfi dat e globalizimit.
POLITIKAT Ky seksion përbën zemrën e strategjisë sektoriale dhe paraqet karakteristikat kryesore, të cilat do të ndihmojnë në arritjen e qëllimeve në përputhje me vizionin, përparësitë dhe qëllimet strategjike. Në veçanti, analiza e parashtruar do të identifi kojë mënyrën se si këto politika janë më efektive se politika alternative për ta çuar sektorin nga situata e tanishme, aty ku duhet të jetë. Theks i veçantë i është vendosur jo vetëm mbulimit të të gjithë sektorit, por edhe përkufi zimit të politikave, të cilat u japin zgjidhje çështjeve që lidhen me strategjitë ndërsektoriale.
Politikat e specifi kuara për secilën nga përmasat strategjike janë të bazuara në punën kërkimore të ekspertëve të angazhuar në përpilimin e Strategjisë mbi efektivitetin e angazhimeve të mëparshme si të instancave shtetërore, ashtu edhe të aktorëve të shoqërisë civile dhe organizatave ndërkombëtare, të cilat operojnë në vend.
Këto politika u referohen edhe përvojave të suksesshme të vendeve në Ballkan dhe Europën Lindore dhe Qendrore, të cilat ndajnë histori të ngjashme me Shqipërinë, si dhe të përvojës së shkëlqyer të vendeve të Bashkimit Europian.
LLOGARIDHËNIA, MONITORIMI DHE ANALIZA VLERËSUESE Pjesa e fundit e çdo seksioni parashtron treguesit e monitorimit, të cilët do të lejojnë vlerësimin e ecurisë së përmbushjes të përparësive dhe qëllimeve strategjike. Gjithashtu, nëpërmjet evidentimit të treguesve të matshëm lehtësohet përgatitja e analizave vlerësuese, si dhe llogaridhënia e nevojshme për mbarëvajtjen e angazhimeve të përbashkëta.
Shumëllojshmëria e indikatorëve tregon qartazi se projektet dhe programet në kuadrin e strategjisë janë të një natyre shumëdrejtimshe dhe ndërdisiplinore. Treguesit e përdorur variojnë nga numri i të rinjve që përdorin internetin në përfshirjen e zhvillimit të qëndrueshëm në programet e ciklit të mesëm arsimor, në krijimin e njësive të informacionit për të rinjtë, për të lehtësuar punësimin rinor. Përqasja në këtë seksion është përcaktimi i një matrice vlerësuese për të monitoruar nëpërmjet treguesve të matshëm efektin konkret të angazhimeve të ndërmarra strategjike.
Në këtë kontekst është e rëndësishme të theksohet se evidentimi i indikatorëve merr parasysh situatën aktuale, e cila karakterizohet nga një mungesë e
13
Strategjia kombëtare e rinisë
theksuar e të dhënave statistikore për rininë. Në veçanti kjo nënkupton se në planin afatshkurtër është i pamundur vlerësimi krahasues i projekteve dhe programeve të ndryshme. Monitorimi i rezultateve të arritshme nëpërmjet treguesve të matshëm do të mund të realizohet vetëm në planin afatmesëm dhe afatgjatë. Në këtë kontekst, Strategjia paraqet një listë treguesish dhe skicon planet për mbledhjen e të dhënave në bashkëpunim me INSTAT-in.
Në të vërtetë, dokumenti i Strategjisë përcakton si përparësor grumbullimin e informacionit dhe përpunimin e statistikave ekzistuese për krijimin e një baze të dhënash për rininë shqiptare.
14
Strategjia kombëtare e rinisë
15
Strategjia kombëtare e rinisë
II. PËRFAQËSIMI DHE PJESËMARRJA RINORE1. Të rinjtë në jetën publike2. Zhvillimi i kapaciteteve të organizatave rinore3. Bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar4. Pjesëmarrja e të rinjve në votime
KUSHTET AKTUALETë rinjtë në jetën publike
Shqipëria është një nga vendet me përqindjen më të lartë të të rinjve në raport popullsie, por pavarësisht nga kjo të rinjtë nuk janë ende pjesë e konsiderueshme e vendimmarrjes. Pjesëmarrja e të rinjve në vendimmarrje ende vazhdon të jetë një çështje e predispozitës vetjake të titullarëve të institucioneve dhe jo detyrim ligjor ose administrativ për ta, duke bërë që herë të merret mendimi i të rinjve dhe herë të nënvlerësohet krejtësisht.
Problem kanë qenë edhe mangësitë në përfshirjen e perspektivës gjinore në programe dhe projekte të zhvillimit rinor, të cilat marrin parasysh që vajzat dhe djemtë kanë nevoja dhe akses të ndryshëm ndaj burimeve në sferën shoqërore dhe publike. Kështu, mospjesëmarrja e të rinjve (djem dhe vajza) në vendimmarrje dhe në jetën publike është jo vetëm indikator i një demokracie fi ktive, por sjell pasoja të konsiderueshme në jetën publike. Jo rrallë herë merren vendime për të rinjtë pa u marrë mendimi i tyre, çka mund të çojë në kundërshti nga kjo grupmoshë për vënien në jetë të këtyre vendimeve, duke bërë që reformat të mbeten në nivelin teorik pa sjellë pasoja reale.
Disa nga arsyet që kanë çuar në nivelet e ulta të pjesëmarrjes rinore në vendimmarrje janë mungesa e bazës ligjore që përcakton detyrimet përkatëse për pjesëmarrjen e të rinjve në vendimmarrje, mungesa e politikave të qarta dhe funksionale nga ana e qeverisë për të rritur përfshirjen e të rinjve në jetën
publike dhe vendimmarrje, nënvlerësimi që i bëhet kësaj grupmoshe nga pushtetarët. Këtyre faktorëve u bashkëngjitet edhe mosfunksionimi i mirë i strukturave përfaqësuese rinore, të cilat shpesh çojnë në disbalancim gjinor, duke favorizuar pjesëmarrje më të madhe për djemtë.
Zhvillimi i kapaciteteve të organizatave rinore
OJF-të rinore kanë një nevojë të madhe për mbështetje në ndërtimin dhe forcimin e kapaciteteve rinore. Karakteristikë e vetë sektorit rinor është përkohshmëria e lidershipit dhe anëtarësisë si pasojë e zhvillimit moshor. Një gjeneratë vjen, një tjetër ikën, por ndryshe nga tradita në vendet e zhvilluara, një pjesë e madhe e OJF-ve rinore (duke vuajtur simptomat e vetë sektorit të OJF-ve në Shqipëri) funksionojnë aktivisht për aq kohë sa lidershipi themelues është i angazhuar, një gjendje përkohshmërie që kompensohet nga një numër i ri organizatash të reja që krijohen nga të tjerë të rinj. Kjo ndërkohë sjell një nevojë të vazhdueshme të ndërtimit dhe forcimit të kapaciteteve në mënyrë periodike të lidershipit, stafi t, aktivistëve dhe vullnetarëve.Një problem tjetër karakteristik i sektorit të OJF-ve rinore është mungesa e shpërndarjes së informacionit në nivel OJF-je, donatorësh, institucionesh. Megjithëse të rinjtë janë pionierë të
16
Strategjia kombëtare e rinisë
përdorimit të teknologjive të informacionit, ata pak përdoren si një burim i qëndrueshëm i shpërndarjes së informacioneve të dobishme që nxisin aktivizmin rinor dhe veprimtaritë rinore. Po ashtu, bashkëpunimi midis të gjitha strukturave të OJF-ve rinore, institucioneve shtetërore dhe atyre ndërkombëtare, ka qenë i fragmentarizuar, sporadik dhe bazuar kryesisht në vullnete individuale.Një nga problemet më tipike të sektorit të OJF-ve rinore ka qenë edhe mungesa e njohurive dhe aftësive të duhura në drejtim të marrëdhënieve publike (PR). Aftësia për marrëdhënie publike është një fushë ku duhet investuar realisht. Ndërkohë, çështje tjetër e mungesës së kapaciteteve të sektorit të OJF-ve rinore është mosnjohja dhe mospërshtatja e e tyre nga fi lozofi të dhe strategjitë e donatorëve shtetërorë dhe ndërkombëtarë. Nisur nga përkohshmëria, por edhe nga burimet e pakta fi nanciare, OJF-të rinore nuk kanë kapacitete të mjaftueshme për menaxhim të burimeve në bazë të standardeve dhe praktikave më të mira dhe të kërkuara nga donatorët.
Bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar
Me hapjen e Shqipërisë ndaj botës së jashtme, pas rënies së sistemit totalitar komunist, periudha e tranzicionit demokratik është karakterizuar nga dukuria e emigracionit masiv drejt vendeve të zhvilluara perëndimore dhe nga proceset e integrimit në ekonominë botërore dhe në struktura e organizma ndërkombëtarë. Imazhi negativ që vendi krijoi në opinionin ndërkombëtar, si pasojë e veçorive të valës së parë të emigrantëve dhe zhvillimit të krimit të organizuar, përbën një nga përmasat më problematike të procesit të vështirë të tranzicionit. Kriza ballkanike dhe konfl ikti ndëretnik gjatë viteve 1990 konsoliduan skepticizmin dhe frikën e vendeve europiane, të cilat reaguan duke izoluar vendet e rajonit nëpërmjet ngritjes së një muri të ri të vizave Schengen fi ll pas shembjes së murit të Berlinit.
Megjithatë, viti 2000 shënon një moment të rëndësishëm për zhvillimin e Shqipërisë dhe të vendeve fqinje si pasojë e stabilizimit të situatës në rajon dhe të përparimit drejt zhvillimit të standardeve politike demokratike dhe ekonomive funksionale të tregut të lirë. Bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar përbën një aspekt tejet pozitiv për zhvillimin e paqes së qëndrueshme dhe progresit politik dhe social-ekonomik. Në veçanti, bashkëpunimet nga qeveritë e vendeve në rajon dhe aktorëve nga shoqëria civile kanë luajtur një rol kyç në intensifi kimin e proceseve të integrimit rajonal dhe atij europian.
Në këtë kontekst, ndikim pozitiv në zhvillimet në vend kanë pasur pjesëmarrja dhe angazhimi i të rinjve shqiptarë dhe i organizatave jofi timprurëse
rinore në veprimtari dhe projekte në nivel rajonal dhe ndërkombëtar. Në veçanti të rinjtë e angazhuar në këto bashkëpunime kanë luajtur rolin e ambasadorëve të kulturës shqiptare, duke promovuar një imazh pozitiv të Shqipërisë në botë. Gjithashtu, ata kanë sjellë me vete përvojat e vendeve të tjera dhe botëkuptime të reja, duke ofruar kështu një ndihmesë të çmueshme në procesin e zhvillimit të vendit.
Ndërkohë që të rinjtë shqiptarë kanë pasur një përfaqësim të gjerë në nismat rajonale dhe ndërkombëtare, ende ka mjaft për të bërë si nga institucionet qeveritare, ashtu edhe nga shoqëria civile, për të rritur mundësitë e pjesëmarrjes së të rinjve në të tilla bashkëpunime. Çështje me rëndësi të veçantë mbetet liberalizimi i regjimit të vizave në rajon dhe më gjerë në zonën Schengen, në mënyrë që pjesa më e madhe e të rinjve, të cilët aktualisht mbeten të margjinalizuar, të mund të gëzojnë lirinë e lëvizjes. Gjithashtu, mbetet ende shumë punë për të bërë në drejtim të forcimit të bashkëpunimeve dhe programeve të shkëmbimeve kulturore, si dhe të përdorimit të teknologjisë së informacionit për shpërndarjen e informacionit për veprimtari dhe projekte rajonale dhe ndërkombëtare.
Pjesëmarrja e të rinjve në votime
Ardhja e demokracisë në Shqipëri solli votën e lirë dhe bashkë me të edhe të drejtën për të abstenuar, një e drejtë që është shfrytëzuar gjerësisht nga të rinjtë shqiptarë në zgjedhjet e zhvilluara gjatë viteve të paskomunizmit.
Disa nga arsyet që i mbajnë të rinjtë larg kutisë së votimit, përveç inercisë, janë lënia pas dore e tyre nga politikanët ose dhe zhgënjimi i tyre nga politika. Paqëndrueshmëria politike dhe ngjarje të ndryshme kanë bërë të humbasë besimi i të rinjve te politikanët shqiptarë, por edhe te politika në përgjithësi. Ky zhgënjim vjen edhe si pasojë e faktit se politikanët shpesh nuk u kanë kushtuar ndonjë vëmendje të veçantë të rinjve si një grup interesi për t’u konsideruar në një marrëdhënie ofertë-kërkesë. Përveç kësaj, shpesh të rinjtë janë keqpërdorur gjatë fushatave zgjedhore, duke shërbyer vetëm si një fasadë. Për këtë arsye shumë të rinj prej vitesh i qëndrojnë larg kutisë së votimit.
Po t’u referohemi studimeve të bëra mbi pjesëmarrjen në votime do të vëmë re se grupmosha që nuk voton përbëhet kryesisht nga të rinjtë (35 vjeç e poshtë). Ky fakt na tregon se mospjesëmarrja e të rinjve në votime është një proces që e ka zanafi llën rreth 15 vjet më parë (në vitet 1990-1991) dhe ka ardhur duke u thelluar si problem.
17
Strategjia kombëtare e rinisë
Duke qenë se kësaj dukurie nuk i është kushtuar vëmendja e nevojshme, grupmosha që nuk merr pjesë në votime për shkak të inercisë dhe të mungesës së kulturës së votës ka ardhur duke u rritur, duke rrezikuar që në të ardhmen të kemi familje të tëra që nuk marrin pjesë në votime. Një dukuri e tillë do të bënte që shoqëria jonë të qeverisej nga zgjedhja e pakicës, duke dëmtuar rëndë sistemin e demokracisë përfaqësuese.
VIZIONI, PËRPARËSITË DHE QËLLIMET STRATEGJIKETë rinjtë në jetën publike
Pjesëmarrja e të rinjve në vendimmarrje është e rëndësishme jo vetëm për të respektuar vendin që ata zënë dhe rolin që luajnë në një shoqëri demokratike, por edhe për risitë që ata sjellin në mënyrën e të konceptuarit, si dhe për lehtësinë me të cilën përqafojnë integrimin.
Qëllim përparësor përbën mbarëvajtja e proceseve integruese të hartimit dhe zbatimit të politikave rinore me synim investimin në krijimin e drejtuesve të së ardhmes, të cilët do të jenë njohës më të mirë të politikave, administratës dhe funksionimit të demokracisë. Ndërkohë, theks i veçantë i duhet dhënë faktit se pjesëmarrja e të rinjve në vendimmarrje dhe në jetën publike i bën ata më të interesuar në llogaridhënien e qeverisë, duke kontribuar kështu në zhvillimin e demokracisë.
Gjithashtu, pjesëmarrja e të rinjve sjell evidentimin e problemeve më afër realitetit të vet të rinjve, meqenëse ata kanë një njohje më të mirë të situatës dhe perspektiva konkrete më pranë nevojave të grupmoshës së tyre dhe komunitetit ku jetojnë. Në këtë drejtim, rëndësi të veçantë ka angazhimi me pjesëmarrje të barabartë nga të dyja gjinitë, me qëllim që vendimet e marra të jenë sa më përfaqësuese. Qëllim strategjik përbën përvetësimi i modeleve perëndimore të përshtatshme për sa i përket pjesëmarrjes së të rinjve në vendimmarrje, si dhe të përshtaten skemat e aplikuara duke marrë parasysh realitetin shqiptar.
Zhvillimi i kapaciteteve të organizatave rinore
Vizioni i Strategjisë në drejtim të ndërtimit dhe forcimit të kapaciteteve të organizatave rinore fokusohet në nevojën për investim të burimeve teknike dhe fi nanciare për informimin, trajnimin dhe monitorimin e organizatave, me synim krijimin e mundësive efektive për shkëmbime të ndërsjella informacioni dhe përvojash, si dhe për bashkëpunime për projekte dhe
programe të posaçme. Përparësi përbën përmirësimi i strukturave të sektorit rinor të shoqërisë civile në nivel institucional, ekzekutiv dhe gjeografi k. Qëllime strategjike përbëjnë ndërtimi dhe forcimi i shoqërisë civile, rritja e kapaciteteve dhe e efektivitetit organizativ, si dhe rritja e interesit për bashkëpunim nga institucione dhe organizata ndërkombëtare. Ndërkohë, rritja e nivelit të bashkëpunimit mes organizatave rinore përbën një domosdoshmëri në forcimin e rolit të tyre në përmirësimin e jetës së të rinjve dhe të mjedisit të tyre kulturor dhe socio-ekonomik.
Bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar
Mbështetja aktive nga institucionet qeveritare për pjesëmarrjen e të rinjve shqiptarë dhe organizatave joqeveritare rinore në veprimtari rajonale dhe ndërkombëtare përbën një element thelbësor të vizionit strategjik për integrimin e vendit në nivel rajonal dhe në veçanti për integrimin në Bashkimin Europian. Pjesëmarrja në bashkëpunime dhe shkëmbime ndërkombëtare luan një rol shumë të rëndësishëm në forcimin e një imazhi pozitiv të Shqipërisë, siguron përfaqësimin e drejtpërdrejtë të qëndrimeve dhe interesave të rinisë shqiptare, promovon fuqizimin e të rinjve dhe strukturave të tyre organizative, si dhe krijon mundësinë për marrjen e përvojës së vlefshme të vendeve të tjera. Zhvillimi i veprimtarive dhe nismave kulturore në rajon kanë rëndësi të veçantë për zhvillimin e fqinjësisë së mirë, kapërcimin e së shkuarës konfl iktuale, si dhe ndërtimin e një të ardhmeje të përbashkët si pjesë e familjes europiane.
Një përmasë tjetër strategjike në nivelin e bashkëpunimit rajonal dhe ndërkombëtar është edhe bashkërendimi midis organizatave joqeveritare rinore dhe ministrive përkatëse të rinisë në hartimin, implementimin, monitorimin dhe vlerësimin e programeve rinore rajonale dhe projekteve ndërkombëtare. Ndërkaq, forcimi i bashkëpunimit me strukturat ndërkombëtare të rinisë do të ndihmojë në zhvillimin e dialogut mbi politikat ekzistuese, në mënyrë që ato t`u përgjigjen prirjeve të rinisë dhe proceseve të globalizimit ekonomik, politik dhe kulturor.
Në këtë kontekst duhet theksuar se një nga mënyrat më të frytshme për mbështetjen e pjesëmarrjes së të rinjve shqiptarë në bashkëpunime dhe nisma ndërkombëtare është përdorimi i teknologjisë së informacionit dhe telekomunikacionit. Ndërtimi i një portali on-line me informacion për veprimtaritë, si dhe mundësitë për mbështetje fi nanciare, do të kontribuojnë në mënyrë të ndjeshme në rritjen e përfaqësimit rinor shqiptar në këto veprimtari ndërkombëtare.
18
Strategjia kombëtare e rinisë
Pjesëmarrja e të rinjve në votime
Vizioni i kësaj strategjie është pjesëmarrja masive e të rinjve në votime. Qëllim parësor është hartimi dhe implementimi i politikave informuese dhe edukuese për të rinjtë, duke nxitur pjesëmarrjen e tyre në votime si dhe një qytetari më të përgjegjshme. Edukimi i të rinjve për të marrë pjesë në procesin zgjedhor i bën ata të kuptojnë më mirë sistemin qeverisës dhe të jenë më kërkues ndaj menaxhimit të taksave të tyre.
Pjesëmarrja e tyre në votime ushtron një trysni më të madhe mbi politikanët për politika të reja dhe për standarde europiane. Kjo pasi të rinjtë, duke mos pasur paragjykime partiake apo reminishenca të së kaluarës, janë të gatshëm të mbështesin ato politika të cilat përmirësojnë mënyrën e tyre të jetesës. Ky pragmatizëm do të sjellë edhe interesim më të lartë të politikanëve për të rinjtë, duke zgjuar në këtë mënyrë edhe interesin e të rinjve për të marrë pjesë në votime. Të rinj aktiv gjatë zgjedhjeve do të thotë të rinj aktiv edhe gjatë periudhës midis dy mandateve, çka do të sjellë në Shqipëri kulturën e trysnisë ndaj përfaqësuesve të popullit për të kryer më së miri misionin e tyre të përfaqësimit.
Mbështetja e strukturave të përfaqësimit rinor, të cilat ngrihen në bazë votimi nga të rinjtë, është një objektiv i rëndësishëm për të edukuar te të rinjtë demokracinë, votimin dhe rëndësinë e pjesëmarrjes në votime. Në këtë mënyrë hedhim bazat e së ardhmes nëpërmjet edukimit të të rinjve si qytetarë të përgjegjshëm, me të drejtën dhe përgjegjësinë e votës.
Qëllim strategjik është sjellja e përvojave të tjera botërore për përfshirjen e të rinjve në votime, si dhe për angazhimin e tyre në procesin e monitorimit të zgjedhjeve. Angazhimi i të rinjve për të monitoruar në mënyrë vullnetare zgjedhjet i bën ata më të përgjegjshëm për votën dhe më të interesuar për të marrë pjesë në votime, duke qenë më aktiv dhe duke ndikuar te grupet e tyre shoqërore për pjesëmarrje më të gjerë në votime. Në këtë mënyrë të rinjtë do të jenë zgjedhës aktivw dhe agjentë të ndryshimit.
POLITIKAT Të rinjtë në jetën publike
● Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit dhe pushtetin vendor, duhet të krijojë mundësi nëpërmjet ngritjes së infrastrukturës së nevojshme për zhvillimin e strukturave përfaqësuese të rinisë në të gjitha nivelet. Gjithashtu, të mbështesë në mënyrë të vazhdueshme fi nanciare ecurinë
dhe fuqizimin e strukturave përfaqësuese rinore ekzistuese dhe atyre të sapongritura.
● Rishikimi i lëndëve “Edukatë qytetare” dhe “Njohuri për shoqërinë” nga bashkëpunimi i MASH-it dhe OJF-ve rinore, me synim riformulimin e materialit për rolin e të rinjve në jetën publike dhe rëndësinë e pjesëmarrjes rinore në vendimmarrje, duke marrë parasysh ndryshimet në ofrimin e arsimimit, mentalitetin mbi arsimimin për djemtë dhe vajzat, zonat gjeografi ke, ndryshimet në të ardhura, fe, etj.
● Përfshirja e të rinjve në të gjitha bordet vendimmarrëse administrative të ngritura për çështje që prekin interesat e kësaj grupmoshe në nivel qendror (ministritë e linjës) dhe në nivel vendor (bordet qytetare pranë bashkive dhe komunave), duke kontribuar në një mirëqeverisje dhe në ndërtimin e një sistemi demokratik.
● Zhvillimi i llogaridhënies së qeverisë përballë të rinjve nëpërmjet zhvillimit të interpelancës së ministrit të Rinisë dhe ministrit të Arsimit përballë të rinjve në mënyrë periodike (çdo 6 muaj), me synim zgjimin e interesit të të rinjve mbi politikat e qeverisë dhe krijimin e mundësive për një komunikim më të mirë mes të rinjve dhe qeverisë.
● Ndërgjegjësimi i të rinjve për të marrë pjesë në vendimmarrje nëpërmjet organizimit të workshop-eve, trajnimeve dhe edukimit të tyre të vazhdueshëm për rëndësinë që ka për zhvillimin e demokracisë në vend pjesëmarrja e tyre në vendimmarrje dhe në jetën publike.
Zhvillimi i kapaciteteve të organizatave rinore
● Trajnimi për lidership rinor dhe forcimin e pjesëmarrjes demokratike në vendimmarrje dhe pjesëmarrjes brenda vetë organizatave rinore.
● Nxitja e bashkëpunimit mes organizatave rinore përmes tryezave të rrumbullakta, mbledhjeve formale dhe joformale, në nivel vendor dhe kombëtar.
● Institucionalizimi i rrugëve të bashkëpunimit të institucioneve shtetërore dhe sidomos pushtetit vendor me shoqërinë civile në përgjithësi dhe ato në sektorin e rinisë në veçanti.
● Ngritja e një rrjeti për shkëmbimin e informacionit dhe përvojave mes të rinjve nëpërmjet përdorimit të teknologjisë së informacionit dhe internetit.
● Angazhimi i institucioneve shtetërore në nivel vendor, rajonal dhe kombëtar për bashkërendimin
19
Strategjia kombëtare e rinisë
e projekteve dhe të programeve me synim forcimin e kapaciteteve planifi kuese dhe bashkërenduese mes OJF-ve rinore.
Bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar
● Përdorimi i teknologjisë së informacionit për grumbullimin, përpunimin dhe qarkullimin e informacionit mbi projekte bashkëpunimesh dhe shkëmbimesh rajonale dhe ndërkombëtare, si dhe mundësitë për mbështetje fi nanciare për pjesëmarrje në këto veprimtari.
● Përfshirja e përfaqësuesve të organizatave jofi timprurëse rinore në delegacionet përfaqësuese të vendit, në konferenca ministrash përgjegjës për çështje të rinisë, në nivele rajonale dhe ndërkombëtare.
● Liberalizimi progresiv i regjimit të vizave për të lehtësuar lëvizjen e lirë të të rinjve në rajon dhe në Bashkimin Europian.
● Promovimi i dialogut ndërkulturor dhe i bashkëpunimit rajonal nëpërmjet programeve të shkëmbimit, organizimit të seminareve, workshop-eve edukative, etj.
Pjesëmarrja e të rinjve në votime
• Organizimi i procesve “mock-election” nëpër shkolla të mesme, të larta, si dhe për të rinjtë e komunitetit.
• Organizimi i festave masive Pop & Vote dhe Rock & Vote.
• Organizimi i fushatave informuese dhe ndërgjegjësuese.
• Organizimi i forumeve të diskutimit me kandidatët për deputetë.
• Organizimi i fushatave kombëtare ndërgjegjësuese.
• Organizimi i emisioneve dhe debateve televizive, të cilat trajtojnë nevojën e pjesëmarrjes së të rinjve në votime.
• Ngritja dhe fuqizimi i website-ve zgjedhore informuese dhe orientuese për të rinjtë.
• Publikimi i botimeve informuese për pjesëmarrjen e të rinjve në votime.
• Bashkëpunimi me mediat rinore (gazetat e shkollave, etj.) për të ndërgjegjësuar të rinjtë për pjesëmarrjen e tyre në votime.
• Favorizimi dhe nxitja e të rinjve që monitorojnë vullnetarisht zgjedhjet.
• Ngritja e infrastrukturës dhe bashkëpunimi me organizata dhe struktura përfaqësimi të të rinjve për angazhimin e sa më shumë vëzhguesve të rinj.
TREGUESIT DHE BURIMETTë rinjtë në jetën publikeNëpërmjet kësaj përparësie synohet rritja e pjesëmarrjes së të rinjve në vendimmarrje dhe në jetën publike.Duke qenë se të rinjtë shqiptarë nuk janë aktivë në jetën publike dhe në vendimmarrje, synojmë që nëpërmjet veprimtarive, programeve dhe trajnimeve të ndryshme të përfshijmë të rinjtë në votime, në zhvillimin e kapaciteteve të organizatave rinore, në bashkëpunimin në nivel rajonal dhe ndërkombëtar, etj.
Nëpërmjet ndërtimit të rrjeteve kundër korrupsionit do të rritet numri i të rinjve në fushatat ndërgjegjësuese në luftën kundër korrupsionit. Nëpërmjet programeve të informimit synojmë të përmirësojmë aftësitë e të rinjve për të marrë informacion për çështje të rëndësishme që ndikojnë teknikisht drejtpërdrejt në nevojat e tyre.
Me anë të veprimtarive të fokusuara në kulturë, ekonomi, turizëm, minoritet, siguri në të gjitha zonat e vendit, do të rritet niveli i bashkëpunimit dhe do të integrohen të rinjtë në rajon e më gjerë.Këto veprimtari do të zhvillohen në bashkëpunim me OJF-të rinore, ministritë e linjës, etj.Me synim rregullimin me ligj të pjesëmarrjes së të rinjve në borde drejtuese, këshilla, komisione, etj., në shkolla të mesme, universitete e bashki, pjesëmarrja e të rinjve në bordet e shkollave do të rritet me 20%.
Zhvillimi i kapaciteteve të organizatave rinoreNëpërmjet programeve të trajnimit për lidershipin rinor, shkëmbim informacioni dhe bashkërendimi i shumë veprimtarive të organizatave dhe strukturave përfaqësuese rinore, do të rrisim zhvillimin e kapaciteteve të OJF-ve rinore dhe strukturave rinore.
Bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtarNëpërmjet veprimtarive që promovojnë bashkëjetesën dhe sigurinë në rajon e më gjerë do të rritet bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar i të rinjve.Deri tani bashkëpunimi në rajon dhe më gjerë ka qenë në përqindje minimale. Në periudhën 2007-2011, me programe dhe veprimtari, sidomos me pjesëmarrje në arenën ndërkombëtare, do të synohet të rritet bashkëpunimi për të mirën e të rinjve dhe vendit.
Pjesëmarrja e të rinjve në votimeNëpërmjet fushatave sensibilizuese mediatike dhe veprimtarive që do të ndërgjegjësojnë të rinjtë se sa të rëndësishëm janë ata në procesin e votimit, synohet rritja e përqindjes së të rinjve që votojnë nga 45% në shifra më të larta.
20
Strategjia kombëtare e rinisë
21
Strategjia kombëtare e rinisë
III. TË RINJTË DHE EKONOMIA1. Punësimi i të rinjve 2. Thithja e trurit: Të rinjtë që studiojnë jashtë vendit3. Biznesi rinor dhe vetëpunësimi4. Formimi profesional i të rinjve5. Aftësimi si konsumatorë i të rinjve
KUSHTET AKTUALEPunësimi i të rinjve
Krijimi i mundësive të punësimit dhe punësimi i të rinjve janë një nga përparësitë e çdo qeverie. Megjithatë ekziston një diferencë midis qëllimeve të mira politike dhe asaj që ndodh në realitet. Të rinjtë në Shqipëri kanë më shumë mundësi të punësohen sesa moshat më të vjetra. Ka një pabarazi të theksuar midis të rinjve të punësuar në poste drejtuese dhe atyre në nivelet më të ulta. Për shkak edhe të ndryshimit të sistemeve, të rinjtë janë më të aftësuar dhe të përshtatur për t’u integruar në tregun e punës. Përsëri mundësitë e punësimit që u ofrohen nuk përfaqësojnë pritshmëritë që kanë të rinjtë nga tregu i punës.
Fëmijët dhe të rinjtë në Shqipëri përbëjnë më shumë se gjysmën e popullsisë dhe përfaqësojnë grupin më të madh të forcës së aftë për punë, si në zonat rurale ashtu edhe në ato urbane. Megjithatë, aftësia dhe forca për punë nuk përbëjnë garanci për gjetjen e një vendi të përshtatshëm pune, kjo edhe për shkak të vendeve të kufi zuara për punë. Nga ana tjetër, migrimi i brendshëm, ekonomia informale, mungesa e politikave të përshtatshme të nxitjes së punësimit ndërmjet të rinjve dhe moslidhja e arsimit me tregun e punës krijojnë një situatë të disfavorshme për punësimin e të rinjve.
“Thithja e trurit”, të rinjtë që studiojnë jashtë vendit
Një nga përmasat e tjera më problematike të tranzicionit pas 1990-s është edhe dukuria e largimit të trurit nga Shqipëria me përmasa shqetësuese. Nga disa statistika të Rrjetit të Studentëve Shqiptarë në Botë (AS@N), numri i studentëve që studiojnë jashtë vendit aktualisht vlerësohet të jetë më shumë se 25000. Ndërkohë, nga sondazhe të ndryshme rezulton se përqindja e të rinjve dhe studentëve që janë të sigurt se do të kthehen në vendlindje luan në shifra shumë të vogla (5 -10%). Largimi i trurit nuk përfshin vetëm të rinjtë dhe veçanërisht studentët, por këta konsiderohen një nga pjesët më të rëndësishme të së ardhmes së kombit.
Vërehet me lehtësi se mungesa e politikave reale që synojnë të shfrytëzojnë pasurinë dhe energjinë intelektuale të të rinjve shqiptarë që studiojnë ose punojnë jashtë dhe rënia e interesit të të rinjve shqiptarë për të investuar të ardhmen e tyre në Shqipëri janë disa nga pengesat më kryesore për “kthimin e trurit”. Gjithashtu, nuk është në nivelin e duhur prania e mekanizmave të promovimit të ndjenjës së përkatësisë kombëtare për të rinjtë shqiptarë që studiojnë ose punojnë jashtë, duke anashkaluar faktin se këta të rinj janë ambasadorët e vërtetë dhe imazhi më i mirë i një vendi, i cili kërkon të ecë përpara dhe të zhvillohet në mënyrën e duhur.
22
Strategjia kombëtare e rinisë
Mungesa e deritanishme e infrastrukturës së nevojshme për “kthimin e trurit”, mungesa e politikave të vazhdueshme për nxitjen e kthimit të studentëve, mungesa e informacionit rreth institucioneve shtetërore dhe private dhe mundësive të punësimit në to, bëjnë që një pjesë shumë e vogël e të rinjve të diplomuar jashtë vendit dhe të atyre që janë integruar në mjedisin e punës në vendet ku jetojnë, të kthehen për të punuar në Shqipëri dhe për të dhënë ndihmesën e tyre. Në këtë mënyrë, ky potencial shpërndahet dhe humbet pa arritur të japë ndihmesën e përqendruar dhe të përbashkët, me qëllim zhvillimin e vendit me hapa perëndimorë.
Biznesi rinor dhe vetëpunësimi
Zhvillimi i biznesit rinor paraqet një rëndësi të veçantë si në drejtim të krijimit të vendeve të reja të punës ashtu edhe në drejtim të zhvillimit të ekonomisë në Shqipëri. Nga ana tjetër, nxitja e krijimit të bizneseve rinore krijon premisa për forcimin e kapaciteteve të të rinjve dhe nxit pavarësinë e të rinjve karshi familjes dhe shtetit.
Mungesa e të dhënave statistikore e bën të vështirë analizën e drejtë të faktorëve që ndikojnë në mospërfshirjen e të rinjve në krijimin e bizneseve të reja. Megjithatë, shumë ekspertë mendojnë se ndër faktorët kryesorë që ndikojnë negativisht në këtë drejtim janë objektive dhe subjektive. Ndër këta faktorë mund të përmendim implikimet e informalitetit ekonomik që dëmton konkurrencën e drejtë dhe vendos bizneset rinore në situatë të disfavorshme, mungesën e nismës ndërmjet të rinjve dhe frikën e dështimit, traditat familjare dhe kontrollin që familja vazhdon të ushtrojë mbi jetën e të rinjve.
Gjithashtu, faktorë të tjerë që duhet të merren në konsideratë janë mosnjohja e kuadrit ligjor nga të rinjtë për sa i përket krijimit të një biznesi dhe mjedisit ligjor ku ai zhvillohet, mungesa e njohjes së realitetit ekonomik dhe atij bankar dhe e nevojave për hapjen e bizneseve të reja, si dhe mungesa e informacionit të përshtatshëm dhe të aksesueshëm për të rinjtë dhe nga të rinjtë për sa i përket sistemit të taksave, marrjes së kredive me norma bankare të ulta, fushave ku mund të investohet, etj.
Në këtë kontekst vlen të theksohet se rol të rëndësishëm ka luajtur edhe mungesa e politikave nxitëse, fi skale dhe ligjore në nivel të qeverisë qendrore dhe vendore, çka kufi zon mundësitë që të rinjtë të marrin në konsideratë hapjen e një biznesi të ri. Megjithatë, vitet e fundit janë shtuar përpjekjet e qeverisë dhe të biznesit në tërësi për të nxitur dhe krijuar mundësi në krijimin e bizneseve të krijuara dhe të drejtuara nga të rinjtë. Sot bizneset rinore luajnë një rol jo të vogël në ekonominë vendore të
komuniteteve ku ata jetojnë, por impakti i këtyre bizneseve në nivel kombëtar mbetet ende në vlera të papërfi llshme.
Formimi profesional i të rinjve
Ndryshimet politike, ekonomike dhe sociale që kanë ndodhur në vendin tonë në dhjetëvjeçarin e fundit, si rezultat i kalimit nga ekonomia e centralizuar në ekonominë e lirë të tregut, kanë ndikuar dukshëm edhe në fushën e arsimit dhe të formimit profesional (AFP). Transformimet që sollën lindjen e ekonomisë së tregut kanë shtruar para shoqërisë nevojën për nivele të reja kualifi kimi në drejtim të teknologjive e shërbimeve të reja. Orientimi nga tregu i punës, si dhe nga praktika, së bashku me kërkesën për fl eksibilitet, janë tani pika të rëndësishme për zhvillimin e mëtejshëm të AFP-së, për t’i dhënë atij një fytyrë të re dhe për të edukuar dhe pajisur brezat e rinj me kualifi kimet dhe shkathtësitë e shprehitë (skills) e nevojshme që kërkohen sot nga tregu i punës.
Sistemi aktual i arsimit dhe formimit profesional (AFP) në Shqipëri është i dobët, si nga pikëpamja sasiore, ashtu edhe nga cilësia. Në përgjithësi ka mungesë të infrastrukturës së përshtatshme, fi nancim të pamjaftueshëm, nivel të ulët të burimeve njerëzore, kurrikula të vjetëruara dhe metodë menaxhimi të tejkaluar.
Në këtë kuadër do të synohet bashkëpunimi me Ministrinë e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, ku nëpërmjet një projekti të Drejtorisë së Bashkërendimit të Politikave Rinore do të synohet ngritja e infrastrukturës për formimin profesional. Aktualisht në shkallë vendi funksionojnë 40 shkolla të arsimit teknik e profesional, të shpërndara në 22 rrethe. Nga këto, në zonat rurale funksionojnë 3 shkolla profesionale me drejtim kryesor bujqësi-agrobiznes. Shkollat janë të ndara në 4 fusha kryesore: elektro-mekanike (18 shkolla), ekonomike (9 shkolla), ndërtim-mobileri (4 shkolla), bujqësi, pyje, veterinari (9 shkolla). Nxënësit përgatiten në rreth 35 specialitete kryesore.
Për sa i përket formimit profesional (FP), ai operon nëpërmjet 9 qendrave publike në qytetet më të mëdha të vendit, në Vlorë, Shkodër, Tiranë, Durrës, Elbasan, Korçë, Tepelenë dhe Fier, si dhe 120 subjekte private të licencuara, nga të cilat 24 janë QJF, me një shtrirje në të gjithë territorin e Shqipërisë.
Megjithatë, si arsimi profesional ashtu edhe formimi profesional vazhdojnë të kenë një reputacion të ulët nga pikëpamja cilësore dhe në to angazhohen një përqindje mjaft e ulët e nxënësve, të rinjve ose të
23
Strategjia kombëtare e rinisë
rriturve. Edhe sektori privat i AFP-së është ende i dobët dhe karakterizohet nga tipare të ngjashme me atë publik.
Aftësimi i të rinjve si konsumatorë
Aftësimi i të rinjve si konsumatorë (sidomos gjatë periudhës së adoleshencës) është pjesë integrale e mekanizmave ligjorë, politikë dhe teknikë të mbrojtjes se konsumatorëve dhe është pjesë e të drejtave bazë për të cilat konsumatorët duhet të fi tojnë njohuritë dhe aftësitë për të vepruar në treg në mënyrë kompetente dhe të informuar.
Por vetë koncepti konsumator në realitetin shqiptar nuk është ende shumë i njohur për qytetarët shqiptarë dhe natyrisht edhe për të rinjtë, sepse qytetarët shqiptarë kanë ndërgjegje të ulët konsumatori. Ata nuk janë të vetëdijshëm për atë se çka do të thotë të jesh konsumator. Të drejtat e konsumatorit janë të përfshira në ligjin për mbrojtjen e konsumatorëve të miratuar në vitin 2003, por vetëm një pakicë e di se cilat janë këto të drejta.
Çështje të përgjithshme të mungesës së kulturës konsumatore janë edhe probleme të të rinjve, si mungesa e vëmendjes ndaj njohjes me cilësitë dhe karakteristikat e produkteve dhe të shërbimeve, mungesa e njohurive për sigurinë e produkteve ose të shërbimeve, vlerësimi i kushteve të tregtimit, mirëmbajtja e produkteve, njohja e kushteve të kontratave, garancive ose përllogaritja e vlerave fi nanciare, etj. Por duke qenë se kultura konsumatore krijohet që në fëmijëri dhe adoleshencë, rëndësia që merr edukimi dhe aftësimi si konsumatorë të zgjuar përbën një çështje me interes të përgjithshëm.
Të rinjtë shqiptarë, nga studime të ndryshme, rezultojnë si konsumatorë të rëndësishëm të produkteve të parekomandueshme si duhani, alkooli, lojërat e fatit. Gjithashtu ata bëjnë shpenzime të rënda për buxhetin e shumicës dërrmuese të familjeve shqiptare për blerjen e veshjeve të shtrenjta, për komunikimin telefonik celular, lojërat elektronike, baret, pub-et, diskotekat, shpenzime të shumta për paraqitjen, etj. Sjellja e të rinjve si konsumatorë synon modele të standardeve të larta të jetesës bazuar në kulturën globale, por që nuk i përgjigjen shkallës së standardit të jetesës në Shqipëri.
Ndërkohë që prirja për shpenzime të mëdha nuk i përgjigjet pavarësisë ekonomike të të rinjve, sidomos adoleshentëve dhe studentëve, përpjekjet e tyre ekonomike për arsim, formim profesional ose edhe punësimi sezonal ose part-time janë të ulëta.
Tipike është edhe shkalla e ulët e prirjes për kursim, duke krijuar modele jo shumë efektive për nevojat
e së ardhmes, ku kreditimi për ndërtimin e një familjeje të re kërkon prirje për një mirëmenaxhim të buxheteve familjare.
VIZIONI, PËRPARËSITË DHE QËLLIMET STRATEGJIKEPunësimi i të rinjve
Vizioni i Strategjisë Kombëtare të Rinisë synon të caktojë objektiva konkrete për nxitjen e punësimit ndërmjet të rinjve. Ajo duhet parë e lidhur ngushtë edhe me pjesën e strategjisë ku fl itet për nxitjen e bizneseve rinore, pasi të dyja së bashku ato përbëjnë elemente thelbësore të forcimit të të rinjve në Shqipëri, nëpërmjet krijimit të mundësive të përshtatshme për të gjithë.
Në këtë kuadër, përparësor do të jetë angazhimi i Ministrisë së Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, që në përgatitjen dhe miratimin e Strategjisë Kombëtare të Punësimit të përfshijë politika nxitëse punësimi edhe për të rinjtë, duke iu referuar përgatitjes brenda kësaj strategjie të një kreu për punësimin e të rinjve në Shqipëri, si dhe përcaktimin e ndryshimeve dhe shtesave në Kodin e Punës për rregullimin e kohës dhe kushteve të punës, si për punën part-time, ashtu edhe për atë me kohë të plotë për të rinjtë në Shqipëri. Gjithashtu, rol kyç do të luajë Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta për krijimin e programeve të nxitjes së punësimit të të rinjve pranë bizneseve ose OJF-ve. Gjithashtu kjo ministri duhet të të krijojë në çdo rreth të Shqipërisë njësi të informacionit për të rinjtë, të cilat duhet të mbajnë lidhje të ngushta me sektorin e biznesit dhe me të gjitha shkollat në rreth.
“Thithja e trurit”, të rinjtë që studiojnë jashtë vendit
Vizioni strategjik lidhet me investimin në “kthimin dhe qarkullimin e trurit”, në mënyrë që të rinjtë që studiojnë jashtë vendit të mund të kontribuojnë në rigjenerimin e ekonomisë shqiptare dhe zhvillimin e qëndrueshëm të vendit drej standardeve europiane, nëpërmjet përvojës së fi tuar, know-how bashkëkohor, shkollimit të nivelit të lartë, kulturës dhe një mënyre globale të menduari dhe etike të lartë pune.
Përparësorë në këtë mes do të jenë hartimi dhe implementimi i politikave realiste që synojnë të shfrytëzojnë pasurinë dhe energjinë intelektuale të të rinjve shqiptarë që jetojnë dhe studiojnë jashtë vendit dhe investimi i tyre në Shqipëri ose për Shqipërinë.
24
Strategjia kombëtare e rinisë
Në këtë kontekst duhen marrë masa për të shmangur largimin e trurit, duke rritur ofertën për punësim në vend, për të stimuluar kthimin e një kategorie profesionistësh të rinj të nevojshëm në Shqipëri. Gjithashtu, duhen krijuar mundësitë për t’u njohur me realitetin shqiptar në mjedisin e punës dhe për t’i ndihmuar dhe informuar për një zgjedhje jo të lehtë në lidhje me vendin ku të rinjtë synojnë dhe do të investojnë njohuritë e tyre në të ardhmen.
Një drejtim tjetër përparësor do të jetë bashkëpunimi me organizmat përfaqësuese të studentëve dhe me institucionet ndërkombëtare të specializuara për të krijuar dhe lehtësuar komunikimin e studentëve me institucione të ndryshme dhe shkëmbimin e përvojës dhe të informacioneve mes tyre. Rëndësi të madhe ka lehtësimi i procesit të njohjes në Shqipëri të titujve akademikë të fi tuar jashtë vendit për të lehtësuar integrimin e tyre në tregun e punës.
Biznesi rinor dhe vetëpunësimi
Vizioni i Strategjisë Kombëtare të Rinisë për sa u përket bizneseve rinore merr në konsideratë vizionin e qeverisë shqiptare për të rinjtë në Shqipëri. Në të njëjtën kohë ky vizion kërkon të krijojë mundësi për të rinjtë që duan të hapin një biznes, të gjejnë asistencën dhe hapësirat e nevojshme për të ushtruar këtë të drejtë të tyre. Nga ana tjetër, vizioni merr në konsideratë rolin që duhet të luajë qeveria si një rregullator i jetës ekonomike në vend, në nxitjen e krijimit të bizneseve të reja dhe fuqizimin e rinisë.
Drejtimi i rëndësishëm strategjik do të jetë përgatitja e një pakete fi skale, mekanizma nxitës dhe lehtësues për të rinjtë, të cilët kërkojnë të hapin biznese të reja ose i kanë hapur ato, duke u dhënë përparësi nismave të të rinjve në zonat rurale dhe grupeve të margjinalizuara.
Qeveria duhet të nxisë OJF-të në krijimin e agjencive rinore të informimit ekonomik, fi skal, ligjor dhe të punësimit. Në këtë kontekst, rëndësi të veçantë do të ketë kryerja e studimeve periodike për punësimin e të rinjve në tregun e punës, duke pasur edhe fokus të veçantë në ndryshimet midis gjinive. Në fakt, një nga përmasat kryesore të qëllimeve strategjike do të jetë përfshirja e perspektivës gjinore në projektet dhe programet e punësimit.
Një nga përparësitë e tjera do të jetë krijimi i një njësie fi nancimi të projekteve që kanë të bëjnë me krijimin e mikrobizneseve që drejtohen nga të rinjtë, si dhe në veçanti stimulimi i sektorit bujqësor nëpërmjet vetëpunësimit për vajzat, që kërkon dhe një akses më të madh ndaj këtyre burimeve për vajzat. Një rol kyç do të luajë angazhimi i Ministrisë së Financave për të negociuar me bankat e nivelit të dytë për
krijimin e një kredie të veçantë, të quajtur “Biznesi Rinor”, për të rinjtë që duan të hapin një biznes të ri, me kushte dhe interesa favorizuese.
Formimi profesional i të rinjve
Vizioni strategjik përcakton si të domosdoshëm përfshirjen e AFP-së në rrjedhën e zhvillimeve bashkëkohore, në harmoni me ato çka po ndodhin në rajon dhe Bashkimin Europian. Qëllimi përfundimtar është harmonizimi i politikave të AFP-së ndërmjet tyre, si dhe me politikat e fushave të tjera të interesuara për zhvillimin e burimeve njerëzore, ekonomike, sociale, të tregut të punës etj., duke realizuar një përdorim sa më racional të burimeve fi nanciare e njerëzore.
Një nga përparësitë e vizionit strategjik për formimin profesional të të rinjve do të jetë krijimi i një sistemi unik dhe cilësor të AFP-së, i aftë për të kontribuar në zhvillimin e vazhdueshëm të aftësive profesionale dhe qytetarisë aktive të të rinjve dhe të rriturve nëpërmjet ofrimit të kualifi kimeve profesionale, në përputhje me kërkesat e zhvillimit ekonomik dhe shoqëror të vendit, në kuadrin e integrimit rajonal dhe europian. Pjesë integrale për punën në këtë drejtim do të jetë reformimi i arsimit profesional në vend, riformulimi dhe përfshirja në kurrikulat mësimore, trajnimi i mësuesve dhe instruktorëve, si dhe pajisja e shkollave dhe qendrave me bazën e nevojshme për këtë lloj arsimi.
Ligji i ri i AFP-së (2002), Konferenca II Kombëtare e AFP-së, Krijimi i Këshillit Kombëtar të AFP-së (2003), Strategjia e Punësimit dhe Formimit Profesional (SPFP) (2003), Strategjia Kombëtare e Arsimit Parauniversitar (Gusht 2004), si dhe fi llimi i zbatimit (Mars 2004) i programit CARDS 2002 të BE-së, në mbështetje të AFP-së për Shqipërinë, u kanë dhënë një hapësirë të re nismave reformuese të këtij sektori të rëndësishëm të zhvillimit të burimeve njerëzore të vendit.
MASH po punon për përfshirjen e Strategjisë së Formimit Profesional në Arsimin Parauniversitar në strategjinë e rishikuar të Arsimit Basik. Një nga qëllimet përparësore të Strategjisë është sjellja e problematikës së aftësimit profesional të të rinjve në fokusin e diskutimeve në forume të niveleve të ndryshme, me qëllim rritjen e ndërgjegjësimit për rëndësinë e fuqizimit të këtij sektori.
Aftësimi si konsumatorë i të rinjve
Vizioni i Strategjisë është edukimi i fëmijëve dhe të rinjve si konsumatorë të përgjegjshëm, me qëllim zhvillimin e qëndrimit, të vlerave të orientimit dhe sjelljes, në mënyrë që të fi tohet ndërgjegjësimi
25
Strategjia kombëtare e rinisë
kritik dhe ekologjik, si dhe përgjegjësia shoqërore. Vetëm duke rritur shkallën e ndërgjegjësimit të konsumatorëve shqiptarë do të mund të reduktohet shkalla e abuzimit ndaj tyre. Po aq sa kanë rëndësi të drejtat e njeriut për një demokraci, po aq vlerë ka për një ekonomi tregu respektimi i të drejtave të konsumatorëve.
Drejtim përparësor do të jetë zhvillimi i veprimtarive të edukimit si pjesë integrale e programit të arsimit formal, ashtu edhe nëpërmjet veprimtarive jashtëshkollore. Në këtë drejtim rol aktiv duhet të luajnë jo vetëm institucionet shtetërore, por edhe shoqatat e konsumatorëve dhe organizatat jofi timprurëse rinore, të cilat duhet të mbështeten me burime fi nanciare për të realizuar projekte dhe veprimtari me të rinjtë. Me rëndësi të veçantë do të jetë forcimi i bashkëpunimit të ngushtë me aktorët e shoqërisë civile dhe të komunitetit të biznesit, si dhe sigurimi i asistencës së huaj për mbështetjen e programeve të veçanta.
Një nga përparësitë e tjera në këtë kuadër do të jetë ndërmarrja e fushatave ndërgjegjësuese ndaj konsumit të produkteve të parekomanduara ose që edhe ndalohen me ligj për grupmosha të caktuara, si duhani, alkooli, lojërat e fatit, etj. Pjesë e rëndësishme e ndërgjegjësimit do të jetë edhe publikimi i broshurave dhe fl etëpalosjeve informative, si dhe organizimi i seminareve dhe workshop-eve në të gjithë vendin. Përqasja ndaj problematikës së aftësimit të të rinjve si konsumatorë duhet të bazohet në studimet e vazhdueshme për tregun e shërbimeve dhe të mallrave për të rinj dhe sjelljen e të rinjve ndaj tyre, të ndërmarra nga institucionet e specializuara shtetërore të statistikës, institute kërkimore, si dhe subjekte private.
POLITIKAT Punësimi i të rinjve
● Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, në përgatitjen dhe miratimin e Strategjisë Kombëtare të Punësimit, duhet të shohë me përparësi përfshirjen në mënyrë të veçantë të një kreu për nxitjen e punësimit të të rinjve në Shqipëri.
● Strategjia duhet të përmbajë një përshkrim të
situatës së punësimit të të rinjve në vend, të tregut të punës dhe arsimit. Ajo duhet të përcaktojë objektivat e saj konkretë, indikatorët e matjes së arritjes të qëllimeve të vendosura, si dhe të ketë buxhet dhe planin e saj të veprimit.
● MTKRS, në bashkëpunim edhe me OJF-të, do
të punojnë me MPÇSSHB-në për të zhvilluar
programe trajnimi për të rinjtë, për të përmirësuar metodat e prodhimit agrikulturor dhe të marketingut, në bazë të veçorive të nevojave rurale ekonomike në zona të ndryshme të vendit.
● Programet e ndërmarra për rritjen e punësimit rinor duhet t’u përgjigjen nevojave të kategorive të ndryshme, si gratë e reja, të rinjtë në zonat rurale, të rinjtë e margjinalizuar, emigrantët e riatdhesuar, të pastrehët, familjet me shumë fëmijë dhe me të ardhura të pakta, të rinjtë që kthehen nga shërbimi ushtarak, etj.
● Në kuadrin e programeve kombëtare të punësimit, të zbatuara nga Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, duhet të zhvillohet një bashkëpunim i ngushtë me organizatat jofi timprurëse, të cilat ofrojnë punësim për të rinjtë, duke i mbështetur me një pjesë të fondeve të akorduara për këto programe. Meqenëse OJF-të nuk kanë për qëllim të krijojnë fi time nga marrja në punë e të rinjve, kjo do të ulte koston e marrjes në punë, si dhe do të forconte punën humanitare në komunitete.
● Në varësi edhe të realiteteve vendore, Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta duhet të pilotojë gjatë vitit 2007 hapjen e një ose disa njësive të informacionit për punësimin e të rinjve në rrethe. Duke iu referuar planit të punës së kësaj ministrie është rënë dakord për bashkëpunim, por pa kosto fi nanciare nga ana jonë si ministri. Kjo kosto do të mbulohet nga MPÇSSHB-ja dhe donatorët përkatës. Një përqasje efektive përbën pilotimin në bashkëpunim me OJF-të që kanë përvojë në fushën e shkëmbimit të informacionit dhe me rininë. Mësimet e nxjerra mund të ndihmojnë në krijimin e një modeli të suksesshëm të njësisë së informacionit për të rinjtë, i cili mund të zbatohet në nivel kombëtar duke nisur që nga viti 2009.
“Thithja e trurit”, të rinjtë që studiojnë jashtë vendit
● Hartimi dhe implementimi i politikave afatmesme dhe afatgjata për motivimin e kthimit të të rinjve, të cilët mbarojnë studimet jashtë vendit, me një përqasje integruese, duke përfshirë bashkëpunimin e institucioneve shtetërore me shoqërinë civile dhe aktorë të organizatave ndërkombëtare që operojnë në Shqipëri, si dhe me komunitetin e biznesit.
● Bashkëpunimi me organizata të ndryshme, të cilat përfaqësojnë interesat e të rinjve që studiojnë jashtë vendit (si p.sh. rrjeti ASAN), për të lehtësuar komunikimin dhe bashkëpunimin e tyre të drejtpërdrejtë me institucionet publike.
26
Strategjia kombëtare e rinisë
● Promovimi i projekteve dhe programeve të cilat rrisin ndjenjën e përkatësisë kombëtare të studentëve që shkollohen nëpër botë.
● Mbështetja dhe zhvillimi i vazhdueshëm i programeve të intership-it me qëllim krijimin e mundësive për studentët që studiojnë jashtë vendit për t’u integruar në tregun e punës dhe zhvillimin e karrierës në Shqipëri.
● Ngritja e fondeve të nevojshme për krijimin e incentivave fi nanciare për “kthimin” ose “qarkullimin e trurit” nëpërmjet ofrimit të pagave të larta për kategori të veçanta të të rinjve të kualifi kuar jashtë vendit.
● Realizimi i studimeve të vazhdueshme, të cilat sigurojnë të dhëna për studentët shqiptarë jashtë vendit, për degët që ata vazhdojnë, si dhe qëllimet dhe motivimet e tyre për të ardhmen. Krijimi i një baze të dhënash është vendimtar për formulimin e një përqasjeje sa më pranë realitetit dhe sa më efektive ndaj çështjes së “largimit të trurit”.
● Vlerësimi i kërkesë-ofertës në tregun e punës në Shqipëri për orientimin e të rinjve shqiptarë që studiojnë jashtë shtetit në zgjedhjet e tyre për degët e studimit dhe fushat e kualifi kimit.
Biznesi rinor dhe vetëpunësimi
● Është rënë dakord dhe do të bashkëpunohet me Dhomën e Tregtisë dhe të Industrisë për hapjen e njësive të informimit mbi sistemin e taksave, legjislacionin shqiptar për hapjen e një biznesi, si dhe për mundësitë se ku mund të investohet në ekonomi nga të rinjtë.
● Krijimi i një fondi të veçantë për bizneset rinore ose krijimi i lehtësive për të rinjtë që duan të hapin një biznes, për të marrë kredi afatgjata dhe me interesa të ulëta nga bankat e nivelit të dytë. Për këtë fond do të punohet me organizata e agjenci ndërkombëtare që operojnë në Shqipëri, si British Council, USAID dhe sipas programeve të paraqitura në Planin e Veprimit 2007-2013.
● Ngritja e kapaciteteve të institucioneve të trajnimit profesional për të krijuar mundësi të barabarta për vajzat dhe djemtë në zonat rurale dhe urbane, si mënyrë për t'i integruar ata në tregun e punës.
Formimi profesional i të rinjve
● Marrja e masave brenda vitit 2008 nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencës për ofrimin e kurseve të formimit profesional për të rinjtë në zonat malore dhe rurale, sidomos për vajzat e reja dhe grupet e
margjinalizuara, bazuar në kërkesat që ka tregu i punës.
● Përfshirja e aftësimit profesional të të rinjve në përgjigje të sfi dave që sjell integrimi ekonomik i vendit në rajon dhe në tregun e përbashkët të Bashkimit Europian. Për këtë qëllim, institucionet shtetërore dhe institutet kërkimore duhet të ndërmarrin studime të nevojave të tregut të punës për të kaluar nga “riparimet e pjesshme sipas nevojave të çastit” drejt “zgjidhjeve të plota e afatgjata” në kontekstin e integrimit rajonal dhe europian.
● Krijimi i një sistemi unik dhe cilësor të aftësimit profesional nëpërmjet reformimit intensiv të sektorit, riformulimit të kurrikulave përkatëse, trajnimit të mësuesve dhe instruktorëve, si dhe përmirësimi i bazës materiale të institucioneve të edukimit, të cilat ofrojnë arsim të profi lizuar profesional për të rritur cilësinë e kualifi kimit të marrë nga të rinjtë. Në kuadrin e përmirësimit të këtij sektori, duhet punuar në drejtim të rritjes së reputacionit të këtyre institucioneve të arsimit profesional për të rritur përqindjen e të rinjve (apo edhe të rriturve) që ndjekin këto programe.
Aftësimi i të rinjve si konsumatorë
● Ndërmarrja e fushatave ndërgjegjësuese ndaj konsumit të produkteve të parekomanduara ose që edhe ndalohen me ligj për grupmosha të caktuara, si duhani, alkooli, lojërat e fatit, etj. Në këtë kontekst, rëndësi të veçantë do të luajë publikimi dhe shpërndarja e materialeve informuese, si dhe organizimi i seminareve dhe workshop-eve në të gjitha rrethet e vendit.
● Zhvillimi i veprimtarive edukuese jashtëshkollore për formimin e të rinjve si konsumatorë nëpërmjet bashkëpunimit të subjekteve shtetërore, organizatave të konsumatorëve dhe OJF-ve rinore.
● Rishikimi i kuadrit rregullues të formave dhe etikës së marketingut të produkteve të dëmshme për shëndetin (si p.sh. duhani) nga bizneset përkatëse, duke u bazuar në reformat e ndërmarra nga vendet e zhvilluara të Bashkimit Europian për mbrojtjen e konsumatorëve nëpërmjet kontrollimit dhe kufi zimit të promovimit të konsumimit të këtyre produkteve.
● Realizimi i studimeve periodike nga institucione të specializuara shtetërore të statistikës dhe institucione kërkimore për tregun e shërbimeve dhe të mallrave për të rinj, si dhe për sjelljen dhe prirjet e të rinjve ndaj tyre.
27
Strategjia kombëtare e rinisë
TREGUESIT DHE BURIMETPunësimi i të rinjveNiveli i punësimit sipas moshës
Sipas të dhënave nga INSTAT-i, niveli i punësimit nga mosha 18-25 vjeç varion nga 50.4 për qind në vitin 2002 deri në 41.2 për qind në vitin 2005.Këto përqindje kanë premisa të shtohen me vënien në zbatim të PKV-së për vitet 2007-2011.Veprimtaritë dhe programet për punësimin e të rinjve do të vihen në jetë nëpërmjet Ministrisë së Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, etj.
“Thithja e trurit” Nëpërmjet programeve të informacionit për shkollimin jashtë vendit dhe integrimin e studentëve pas kthimit në vend synohet informimi dhe integrimi i sutdentëve qe jetojnë dhe studiojnë në botë.Kështu do të rritet numri i studentëve për praktika intership-i në administratën publike për të rinjtë që studiojnë jashtë.Të rinjtë që studiojnë jashtë vendit kapin shifrën prej 24 për qind.
Vullnetarizmi rinorNxitja dhe promovimi i vullnetarizmit rinor ka një rol mjaft të rëndësishëm për zhvillimin e vendit dhe të rinjve. Nëpërmjet hartimit të legjislacionit për vullnetarizmin dhe krijimit të infrastrukturës administrative të zbatimit të tij, edukimi dhe promovimi i vullnetarizmit në sektorin e nevojave dhe
të shërbimeve përparësore do të futen në të gjitha kurrikulat si informacione për vullnetarizmin.Do të ketë një rritje të numrit të shkëmbimeve vullnetare dhe bashkërendim më të madh në nivel rajonal dhe ndërkombëtar.
Biznesi rinor, vetëpunësimi i të rinjveNgritja e zyrave të informimit rinor në të gjitha rrethet do të ndikojë në rritjen e nivelit të informacionit për mundësitë e vendeve të punës për të rinjtë mbi baza vendore.Duke qenë se shkalla e papunësisë për të rinjtë ka shkuar deri në 41.2 për qind në vitin 2005, nëpërmjet implementimit të SKR-së dhe programeve të ndryshme synohet ulja e numrit të të papunëve deri në 18 për qind. Ky është një synim i yni, duke iu referuar politikave dhe programeve që parashikohen në SKR dhe PKV 2007-2013.
Programi për nxitjen e vetëpunësimit të të rinjve do të bëjë të mundur krijimin e mundësive të vetëpunësimit.Përqindja e të vetëpunësuarve ndaj totalit të të punësuarve në vitin 2002 ishte 72.5 për qind, ndërsa në vitin 2005 ishte 65.1 për qind sipas statistikave të INSTAT-it.
Aftësimi i të rinjve si konsumatorëGjatë viteve 2007-2011, nëpërmjet vënies në zbatim të PKV-së me veprimtari dhe programe konkrete në bashkëpunim me Zyrën e Konsumatorit në Tiranë, do të organizohen trajnime dhe seminare njohëse për të rinjtë si konsumatorë.
28
Strategjia kombëtare e rinisë
29
Strategjia kombëtare e rinisë
IV. SHËNDETI DHE MBROJTJA SOCIALE 1. Shëndeti riprodhues (lufta kundër HIV/AIDS dhe SST-ve)2. Abuzimi me drogat3. Kriminaliteti rinor4. Dhuna ndaj të miturve dhe të rinjve5. Trafi kimi dhe shfrytëzimi i të rinjve
KUSHTET AKTUALEShëndeti riprodhues (lufta kundër HIV/AIDS dhe SST-ve)
Të rinjtë në Shqipëri përballen me të njëjtat sfi da si dhe pjesa tjetër e popullsisë në drejtim të çështjeve të shëndetit dhe kujdesit shëndetësor. Megjithatë, duke pasur parasysh veçoritë e kësaj grupmoshe, kjo problematikë bëhet më e mprehtë në përballjen me çështje të shëndetit riprodhues, infeksioneve seksualisht të transmetueshme (IST) dhe infeksionit HIV/AIDS.
Me popullatën më të re në Europë, vendi ynë paraqitet në rrezik për përhapjen e infeksionit HIV/AIDS, veçanërisht në prani të shumë faktorëve socialë, ekonomikë dhe kulturorë që i bëjnë të rinjtë vulnerabël ndaj këtij infeksioni. Këta faktorë përfshijnë rritjen e përdorimit të drogave dhe veçanërisht atyre intravenoze, rritjen e dukurisë së prostitucionit, i lidhur me trafi kimin e qenieve njerëzore, emigracionin e lartë, dukurinë e përjashtimit ose stigmatizimit të pjesëtarëve të grupeve të caktuara etnike ose sociale, siç janë përkatësisht romët ose meshkujt që bëjnë seks me meshkujt (MSM), rritjen e numrit të të rinjve që braktisin shkollën, etj.
Sipas të dhënave epidemiologjike të rasteve të raportuara me HIV/AIDS në Shqipëri, më shumë se dy të tretat e tyre i përkasin grupmoshës deri në 34 vjeç. Gjithashtu, gjatë viteve të fundit shihet një prirje rritjeje e numrit të rasteve me HIV të moshës 15 deri 24 vjeç. Pavarësisht numrit të vogël të rasteve të
raportuara, të dhëna nga studime të ndryshme fl asin për një rritje të numrit të rasteve me IST në Shqipëri. Deri në fund të vitit 2003, në Shqipëri janë identifi kuar 138 raste me sifi liz. Studimi i survejancës biologjike dhe të sjelljeve i vitit 2005 tregoi për një prani të infeksionit sifi litik dhe të hepatitit B midis të rinjve MSM, përdoruesve të drogave intravenoze (PDI) dhe romëve.
Studime të ndryshme të kryera vitet e fundit në Shqipëri (Studimi i Shëndetit Riprodhues 2002, Vlerësimi i shpejtë 2002, 2004 etj.) kanë evidentuar mangësi të mëdha që ekzistojnë në njohuritë dhe ndërgjegjësimin e të rinjve rreth transmetimit dhe parandalimit të HIV/AIDS/IST, veçanërisht të rinjve që jetojnë në zonat rurale, atyre me nivel të ulët shkollimi, të rinjve emigrantë, grave të reja dhe të rinjve nga grupet me risk. Njohuritë e pakta dhe perceptimi i ulët i rrezikut nga të rinjtë çojnë në praninë e një niveli të ulët të sjelljeve mbrojtëse dhe një niveli të lartë të sjelljeve të rrezikshme. Kësaj situate nuk u përgjigjen shërbime ose ndërhyrje intensive dhe ekstensive që paraqiten defi citare ose që mungojnë. Aksesi dhe cilësia e shërbimeve që ofrohen për IST-në dhe SHR-në në nivele të ndryshme të kujdesit shëndetësor janë mjaft të ulëta. Stigma që shoqëron IST-në dhe problemet e shëndetit riprodhues shpesh nuk i lejon të rinjtë të kërkojnë ndihmë ose trajtim.
30
Strategjia kombëtare e rinisë
Programet aktuale të testimit dhe këshillimit vullnetar për HIV/AIDS janë ende të paorganizuara, ndërkohë që shfrytëzimi i rrjetit ekzistues është ende i ulët për shkak të stigmës dhe frikës së diskriminimit. Shpesh programet parandaluese nuk mbërrijnë te të rinjtë që kanë nevojë, veçanërisht ata vulnerabël ose të margjinalizuar. Të rinjtë vazhdojnë të kenë akses të ulët ndaj metodave moderne kontraceptive, prezervativëve, si dhe ndaj shërbimeve të tilla si këshillimi ose edukimi mjekësor. Gjithashtu, të dhënat tregojnë se të rinjtë nuk i vizitojnë institucionet shëndetësore të kujdesit parësor për të përfi tuar shërbime të shëndetit riprodhues.
Ligji për parandalimin e HIV/AIDS u miratua nga Kuvendi i Republikës në vitin 2002, ndërsa në vitin 2003 qeveria miratoi Strategjinë Kombëtare që ka si qëllim madhor mbajtjen e Shqipërisë një vend me prevalencë të ulët të infeksionit HIV/AIDS.
Abuzimi me drogat
Vendet e Europës Lindore dhe Qendrore po përjetojnë një rritje të shpejtë të përdoruesve të drogës, kjo sepse shumica e tyre ndodhen pranë rrugëve të trafi kut të drogës nga Afganistani drejt vendeve perëndimore dhe SHBA-së. Sipas UNODC-it, kjo dukuri është duke u zgjeruar, sepse edhe prodhimi i opiumit dhe kokainës po rritet.
Sipas të dhënave të Ministrisë së Shëndetësisë, në Shqipëri ka rreth 30000 përdorues të drogave, por burime të tjera fl asin për një numër më të madh. Shifra e mësipërme është nxjerrë në vitin 2000. Gjithashtu, Shqipëria është një vend ku prodhohet dhe trafi kohet drogë, pra si rrjedhojë pritet që numri i përdoruesve të rritet dita-ditës. Raportet nga klientë që vizitojnë qendrën e Aksion Plus-it tregojnë se mosha e fi llimit të përdorimit të drogës është 13-14 vjeç dhe shumica e tyre kanë një histori 8 -10-vjeçare të përdorimit të disa drogave. Fillimisht ata kanë përdorur droga të ashtuquajtura të lehta, për të kaluar më tej në droga të rënda si heroina dhe shumë prej tyre tashmë e injektojnë heroinën.Shumica e përdoruesve përdorin kanabis, por ka një rritje të personave që janë të varur nga heroina.
Problemi i drogës është shtrirë në mbarë vendin, por është më i mprehtë në zonat urbane të Tiranës, Shkodrës, Vlorës, Fierit, Lushnjës, Korçës dhe Gramshit. Vdekjet nga mbidoza kanë qenë rreth 40, por rastet e vdekjeve mund të jenë më të larta si pasojë e mosraportimeve të sakta. Përdorimi intravenoz i drogave është një shkak themelor për përhapjen e HIV/AIDS dhe infeksioneve të tjera seksualisht të transmetueshme. Vlerësohet se rreth 8000-10000 përdorues injektojnë kryesisht heroinë dhe përdorin të njëjtat shiringa, duke shtuar rreziqet
për shëndetin e përdoruesit. Kohët e fundit kemi një rritje të përdoruesve midis anëtarëve të komunitetit rom. Ky komunitet, përveç drogës, është i prekur nga papunësia, varfëria e thellë, akses i ulët ndaj shërbimeve shëndetësore. Romët gjithashtu kanë një nivel të ulët informacioni dhe injektojnë në kushte të këqija higjienike, duke shtuar kështu edhe rreziqe të tjera shëndetësore.
Përdoruesit e drogës mund të kenë pasoja serioze për shëndetin dhe mirëqenien sociale. Ata shpesh nuk përfi tojnë nga shërbimet e shëndetit publik si pasojë e stigmës dhe diskriminimit. Pasojat shëndetësore të përdorimit të drogave (veçanërisht të atyre që injektojnë) do të vijojnë të përkeqësohen, ndërsa rritet barra e disa sëmundjeve të tjera që lidhen me përdorimin e drogës. Epidemitë e malarjes, tetanozit, hepatitit C (HCV), infeksione të tjera me natyrë parazite ose bakteriale, bashkë me disa sëmundje të tjera, i atribuohen përdorimit të drogave. Një seri e gjerë e komplikacioneve infektive e lidhur me injektimin e drogave është dokumentuar që në raportet të hershme. Infeksioni i HIV-it ka marrë përmasa dramatike dhe ka ndryshuar perceptimin e grupeve të përdoruesve të drogës.
Ekzistojnë disa nivele të trajtimit të këtij problemi, ku mund të përmendim atë parandalues, nivelin trajtues të përdoruesve të lehtë të drogës dhe nivelin trajtues të përdoruesve të rëndë. Megjithatë, niveli i bashkërendimit midis strukturave qeveritare dhe joqeveritare në luftën kundër përdorimit të drogave është ende i ulët dhe duhet të fuqizohet më tej, me qëllim që të ndërhyhet në kohë.
Gjatë viteve të fundit shumë të rinj po përdorin pije alkoolike në vendet e zhvilluara dhe ato të pazhvilluara. Konsumi i tepruar i alkoolit krijon probleme të panumërta shëndetësore, si dhe shkurton jetën. Ata që pinë shumë alkool janë të rrezikuar nga kanceri, ulçera, sëmundjet e zemrës dhe ciroza e mëlçisë. Gjithashtu, alkooli ul aftësinë për të gjykuar siç duhet dhe të rinjtë janë të prirur për t’u përfshirë në veprimtari kriminale, si dhe në sjellje të tjera të rrezikshme.
Një nga format e sjelljeve që po dëmton më shumë të rinjtë dhe shëndetin e tyre është duhanpirja. Në botë rreth 13500 njerëz vdesin në ditë nga pirja e duhanit dhe çdo cigare e pirë shkurton 7 minuta jetë. Të rinjtë janë veçanërisht të rrezikuar, sepse pasojat e dëmshme fi zike dhe psikologjike shfaqen pas dy ose tri dekadash. Duhanpirja zvogëlon aftësinë imunitare të trupit, si dhe shkakton probleme me aparatin e frymëmarrjes. Sipas studimeve të shumta, ka shumë të ngjarë që duhanpirësit të jenë përdorues të rregullt të alkoolit dhe të eksperimentojnë me droga të tjera.
31
Strategjia kombëtare e rinisë
Kriminaliteti rinor
Përfshirja e të miturve dhe të rinjve në vepra penale, ndonëse mbetet në nivele të ulëta, përsëri ka ardhur duke u rritur nga viti në vit. Grupmoshat e të rinjve 14-18 vjeç dhe sidomos 20-30 vjeç janë më të rrezikuarat nga përfshirja në krime dhe kundravajtje penale, si ndaj vetë të rinjve ashtu edhe ndaj personave të tjerë.
Kriminaliteti rinor është i lidhur në mënyrë të drejtpërdrejtë me përjashtimin social dhe mungesën e aksesit në arsim, informacion, kulturë, punë, si dhe me pamundësinë për të jetuar në mirëqenie. Këtyre faktorëve u shtohen edhe faktorë të tjerë objektivë dhe subjektivë si dhuna në familje, divorcet, dhuna në shoqëri dhe në shkollë, mungesa e programeve të parandalimit të kriminalitetit fëminor, programeve të rehabilitimit, etj. Në fakt, kriminaliteti është më i përhapur në zonat ku ka mungesë të rendit, ku ka varfëri dhe migracion ose ku forca e ligjit është e dobët.
Të dhënat tregojnë se ka një rritje të kriminalitetit rinor, sidomos në ato zona periferike që kanë kulturë të qëndrueshme. Në shumë raste, të rinjtë shkelës të ligjit janë të rinj që vijnë nga familje të varfra, të ekspozuar ndaj dhunës që në fëmijëri, që kanë braktisur shkollën dhe/ose komuniteti nuk u siguron mundësi përfshirjeje në veprimtari të formimit profesional, kulturor dhe programe punësimi.
Mungesa e ligjeve të përshtatshme për të rinjtë, e masave alternative të dënimit dhe e institucioneve të vuajtjes së dënimit të përshtatshme për fëmijët dhe të rinjtë, e bën situatën edhe më të vështirë. Një nga përmasat më kritike të problemit qëndron edhe në mungesën e kuadrit të nevojshëm ligjor dhe institucional për të mbrojtur të rinjtë, të cilët kalojnë grupmoshën që përfi ton trajtim dhe status të veçantë nga konventat ndërkombëtare që mbrojnë fëmijët.
Shpesh të rinjtë përsëritës vijnë nga përvoja të shkeljes së ligjit të patrajtuara, ku institucionet e vuajtjes së dënimit për rehabilitimin e të rinjve nuk kanë bashkëpunuar me shërbimet sociale, shkollën, organet e drejtësisë, familjen dhe komunitetin. Pasojat e mosadresimit të kriminalitetit rinor krijojnë premisa për zhvillime negative në gjirin e shoqërisë
dhe atë të biznesit, si dhe shtojnë mundësinë e rritjes së klimës së mosbesimit ndaj qeverisë. Për këtë qëllim ndërhyrja në këtë nivel mund të përcaktohet si emergjente.
Dhuna ndaj të miturve dhe të rinjve
Një nga përmasat më problematike të periudhës së vështirë të tranzicionit paskomunist në vend është shtimi i dhunës dhe i vetëvrasjes te të rinjtë dhe te vajzat e reja. Dhuna në pjesën më të madhe të rasteve manifestohet si një dhunë fi zike, psikologjike/emocionale dhe seksuale. Fëmijët dhe të rinjtë mbeten të pambrojtur dhe vulnerabël, meqenëse në vendin tonë ende nuk ekziston një ligj i posaçëm kundër dhunës në familje. Ndërkaq, kjo çon edhe kah kufi zimit të raportimit të saj dhe perceptimit të qytetarëve se nuk ekzistojnë masa mbrojtëse për këtë dukuri.
Aspekt tejet i rëndësishëm i situatës aktuale është edhe mungesa e studimeve të veçanta në lidhje me problemin e dhunës ndaj të rinjve. Studimet ekzistuese u referohen më shumë fëmijëve dhe nuk ka analiza të mirëfi llta për shkaqet dhe pasojat që sjell dhuna në jetën e të rinjve, parë si një kategori më e gjerë. Në këtë kontekst, mungojnë të dhëna statistikore të sakta edhe për karakteristikat socio-ekonomike dhe bazën gjinore të dhunës në realitetin shqiptar. Ndërkaq, fakte të njohura janë se grupet më të riskuara konsistojnë në fëmijët dhe të rinjtë nga shtresat e varfra të shoqërisë dhe vajzat e reja.
Dukuria e dhunës, ndonëse nuk është e re, mbetet e fshehtë dhe mendësia e familjes, shoqërisë dhe individit të edukuar në këtë familje dhe shoqëri bën që të mos ndërhyhet aq sa duhet dhe të parandalohet dhe të trajtohet që në fazat e para. Problem është edhe fakti që shumë prindër dhe mësues në Shqipëri ende mendojnë se disiplinimi fi zik bën pjesë në rritjen dhe edukimin e fëmijëve të tyre. Kjo refl ektohet edhe në mungesën e një Kodi Etik Pedagogjik, i cili përcakton qartësisht etikën e sjelljes së mësuesve ndaj nxënësve, duke ndaluar kategorikisht ushtrimin e dhunës.
Një nga aspektet më problematike të situatës aktuale është jo vetëm pamjaftueshmëria e fushatave sensibilizuese, por edhe niveli i ulët i shërbimeve këshilluese dhe rehabilituese. Mbetet shumë për të bërë si nga instancat shtetëtore, ashtu edhe aktorët e shoqërisë civile dhe të organizatave ndërkombëtare që operojnë në vend, për të edukuar dhe fuqizuar të rinjtë në mënyrë që ata të mund t’i rezistojnë “institucionit të dhunës”. Në këtë drejtim, një çështje me rëndësi është edhe rregullimi ligjor i funksionimit të mediave pamore dhe të shkruara, të cilat ofrojnë dhe riprodhojnë produkte komerciale që lidhen
Shënim:Me termin droga cilësohen të gjitha ato substanca të cilat kanë efekt fi zik ose psikologjik te personi që i përdor, të tilla si opiatet/opioidët, halucinogenët, kanabinoidët, stimulantët, sedativët, solventët, alkooli, duhani dhe droga të tjera artifi ciale.
32
Strategjia kombëtare e rinisë
me kulturën e dhunës, në emër të një shoqërie të informacionit intensiv.
Trafi kimi dhe shfrytëzimi i të rinjve
Trafi kimi i qenieve njerëzore vazhdon të mbetet ende një problem kritik për Shqipërinë. Periudha e tranzicionit ka sjellë shfaqjen dhe konsolidimin e krimit të organizuar, i cili viktimizon fëmijët dhe të rinjtë për prostitucion, punë skllavëruese, dhurim organesh dhe shërbime të tjera mjaft të kërkuara në vendet e zhvilluara që përbëjnë pjesën më të madhe të destinacionit përfundimtar të trafi kimit të qenieve njerëzore. Në të vërtetë, sipas një studimi të Departamentit të Shtetit në SHBA, përllogaritet se industria e trafi kimit në nivel global arrin rreth $9 bilionë në vit, çka dëshmon për ekzistencën e forcave të fuqishme të kërkesës së tregut për këto shërbime.
Ndërkaq, rol kyç luajnë edhe forcat e ofertës së rrjeteve të krimit të organizuar në vend. Varfëria e lartë, migrimi i brendshëm, humbja e një sërë vlerash shoqërore për shkak të tranzicionit dhe shfrytëzimi i fëmijëve dhe të rinjve për punë të detyruar, janë faktorë që nxisin trafi kimin ndërmjet të rinjve, si të djemve, ashtu edhe të vajzave. Ndërkohë, kategoritë më të riskuara për t’u shndërruar në viktima të trafi kimit njerëzor përbëjnë më së shumti moshat e reja dhe të pambrojtura, të rinjtë nga shtresat më të varfra dhe kryesisht nga zonat rurale në Shqipëri, si dhe vajzat dhe gratë e reja.
Mungesa e stabilitetit politik dhe tranzicioni problematik ekonomik gjatë viteve ‘90 kanë krijuar një terren të favorshëm për zhvillimin e trafi kimit, i cili mori hov edhe për shkak të veçantive të transformimeve në rajon. Kështu, një nga problemet kryesore ka qenë paaftësia e organeve shtetërore për t’u përballur me situatën dhe për të luftuar efektivisht veprimtarinë e trafi kimit të organizatave kriminale në vend. Megjithatë, miratimi nga qeveria i një sërë ligjeve dhe politikave kundër trafi kimit, si dhe forcimi i institucioneve të zbatimit të ligjit kanë pasur një ndikim pozitiv në drejtim të uljes së numrit të personave të trafi kuar, si dhe të riskut për t’u bërë viktima të trafi kimit.
Ndryshimet në Kodin Penal dhe miratimi i Strategjisë Kombëtare Kundër Trafi kimit të Qenieve Njerëzore (2001) dhe i Strategjisë Kombëtare Kundër Trafi kimit të Fëmijëve (2004), të komplementuara me nënshkrimin e një sërë marrëveshjesh të dyanshme dhe të shumanshme ndërmjet Shqipërisë dhe vendeve të tjera, përbëjnë një garanci më shumë në luftën e qeverisë shqiptare për të zhdukur këtë dukuri negative.
VIZIONI, PËRPARËSITË DHE QËLLIMET STRATEGJIKE Shëndeti riprodhues (lufta kundër HIV/AIDS dhe SST-ve)
Vizion i Strategjisë është promovimi dhe sigurimi i një shëndeti riprodhues për rininë, duke mbajtur në shifra sa më të ulëta prevalencën e infeksionit HIV/AIDS, SST-ve, të shtatzënisë së padëshiruar dhe të aborteve të pasigurta. Përmbushja e këtij vizioni strategjik kërkon përmirësimin e njohurive, të qëndrimeve, aftësive dhe sjelljeve të të rinjve nëpërmjet zbatimit të programeve në shkollë, komunitet, media, vendin e punës dhe në institucionet shëndetësore.
Në këtë kuadër, përparësi përbën rritja e ndërgjegjësimit dhe njohurive si dhe luftimi i qëndrimeve, miteve dhe keqkuptimeve që ekzistojnë te të rinjtë rreth çështjeve të ndryshme të seksualitetit dhe shëndetit riprodhues. Gjithashtu, një përparësi tjetër është rritja e nivelit të aftësive parandaluese nëpërmjet uljes së sjelljeve të rrezikshme mes të rinjve, aksesit dhe përdorimit nga të rinjtë të metodave moderne kontraceptive. Rëndësi të veçantë do të luajë krijimi i një mjedisi mbështetës për të rinjtë, si dhe përfshirja e tyre e drejtpërdrejtë në planifi kimin dhe implementimin e politikave rinore për shëndetin riprodhues.
Arritja e qëllimeve strategjike do të kërkojë një angazhim shumëpalësh të institucioneve shtetërore, të tregut privat të mjekësisë, si dhe të OJQ-ve rinore që veprojnë në këtë sektor për zgjerimin, përmirësimin dhe intensifi kimin e shërbimeve miqësore për të rinjtë. Përparësi do t’i jepet përmirësimit të funksionimit të klinikave të kontrollit të shëndetit, veçanërisht në zonat rurale, garantimit falas ose me çmime të reduktuara të shërbimeve bazë, veçanërisht gjatë adoleshencës, si dhe sigurimit të barazisë gjinore në aksesin ndaj shërbimeve mjekësore. Tjetër aspekt thelbësor mbetet angazhimi i Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës për përmirësimin e programeve mësimore për jetën, mirëqenien shëndetësore dhe shëndetin riprodhues. Gjithashtu, përparësi i duhet dhënë përfshirjes së qendrave të këshillimit nëpër shkolla të nivelit parësor dhe dytësor, të cilat mund të ofrojnë informacion mbi shëndetin riprodhues, mirushqyerjen dhe planifi kimin familjar.
Abuzimi me drogat
Vizioni i Strategjisë për abuzimin me drogat është edukimi dhe mbrojtja e të rinjve për të qenë pjesëtarë të shëndetshëm të shoqërisë, të pavarur
33
Strategjia kombëtare e rinisë
nga përdorimi substancave. Në veçanti, përqasja strategjike përfshin parandalimin e përdorimit të drogave, rehabilitimin e përdoruesve, si dhe zvogëlimin e dëmit ose rreziqeve që lidhen me përdorimin e drogave.
Problematika e drogës duhet të trajtohet si përparësi me rëndësi nga ana e qeverisë vendore dhe qendrore me pikësynim parandalimin dhe abuzimin me drogat, si dhe luftimin e krimit të organizuar dhe biznesit të ndyrë të drogave. Në veçanti duhen zhvilluar programet e zvogëlimit të dëmit ose trajtimit të drogës, që aktualisht janë në nivel shumë të kufi zuar. Gjithashtu, institucionet shtetërore duhet të bashkëpunojnë ngushtësisht me aktorë të shoqërisë civile për të ndërgjegjësuar të rinjtë kundër përdorimit të substancave, si dhe për të qenë pranë atyre që kanë nevojë për ndihmë dhe trajtim.
Domosdoshmëri përbën identifi kimi dhe sigurimi i më shumë burimeve njerëzore dhe materialeve për trajtimin e dukurisë së drogës. Ndërkaq, përdorimi i frytshëm i burimeve të vëna në dispozicion dhe hartimi i politikave realiste kërkojnë krijimin e një sistemi monitorimi dhe vlerësimi për programet kundër abuzimit me substanca si për vajzat, ashtu edhe për djemtë. Në këtë kontekst, rëndësi të veçantë ka edhe grumbullimi i të dhënave statistikore dhe kryerja e studimeve për dukurinë e drogës në vend.
Kriminaliteti rinor
Vizioni i Strategjisë për çështjen e kriminalitetit rinor frymëzohet nga respekti për të drejtat e të miturve dhe të rinjve në konfl ikt me ligjin. Përmbushja e tij përcakton si përparësi angazhimin për të përmirësuar punën parandaluese, zbatimin e masave alternative të dënimit, forcimin e zbatimit të ligjit, krijimin e infrastrukturës së përshtatshme për vuajtjen e dënimit për të miturit dhe të rinjtë, si dhe riintegrimin e tyre në shoqëri.
Një nga qëllimet kryesore strategjike është krijimi i një kuadri ligjor të plotë në koherencë me detyrimet e Shqipërisë karshi Konventës për të Drejtat e Fëmijës dhe rekomandimeve të Komitetit për të Drejtat e Fëmijës. Po në këtë kontekst, rëndësi kritike ka bashkëpunimi i institucioneve shtetërore me UNICEF-in dhe shoqërinë civile për krijimin e një sistemi funksional të administrimit të drejtësisë për të rinjtë. Përparësitë përfshijnë hapjen e mjediseve të veçanta të paraburgimit dhe vuajtjes së dënimit, si dhe zbatimin e masave alternative ndëshkimore. Ndërkohë, një tjetër drejtim përparësor përbën ngritja e një sistemi të parandalimit të kriminalitetit fëminor dhe atij rinor nëpërmjet vendosjes së masave të përkujdesit dhe asistencës për të gjithë të miturit që shfaqin sjellje ose prirje penale.
Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, në bashkëpunim me Ministrinë e Drejtësisë dhe me ato të linjës, do të punojë për krijimin e një pakete ligjore për të rinjtë.
Dhuna ndaj të miturve dhe të rinjve
Vizioni i strategjisë mbi dukurinë e dhunës është sigurimi i mbrojtjes së të miturve dhe të rinjve nga ekspozimi ndaj dhunës, abuzimit dhe formave të tjera të keqtrajtimit, si dhe ofrimit të mbështetjes psiko-sociale dhe këshillimeve për viktimat. Element kritik i vizionit strategjik është përfshirja e drejpërdrejtë e vetë të rinjve në luftën kundër dhunës, si dhe fuqizimi i tyre për zhvillimin e veprimtarive që adresojnë racizmin, ksenofobinë, diskriminimin dhe format e dhunës me bazë gjinore që ndikojnë në jetën e tyre.
Përparësi në përmbushjen e këtij vizioni është bashkërendimi i punës së institucioneve publike dhe shoqërisë civile në sensibilizimin, fuqizimin dhe mobilizimin e komunitetit për të parandaluar dhunën ndaj të rinjve. Në këtë kuadër, theksi duhet vendosur mbi zhvillimin e veprimtarive formale, joformale dhe ndërkulturore për të gjithë aktorët në fushën e parandalimit dhe të trajtimit të dhunës dhe të diskriminimit. Në veçanti duhet të bashkëpunohet me drejtuesit e shkollave, mësuesit, prindërit dhe vetë të rinjtë për të zhdukur të gjitha format e dhunës në shkollë dhe jashtë saj.
Një tjetër përmasë përparësore është mbledhja e statistikave dhe realizimi i studimeve me qëllim hartimin e programeve kombëtare dhe vendore, si dhe monitorimin dhe vlerësimin e nismave që adresojnë dukurinë e dhunës si për vajzat, ashtu edhe për djemtë. Element me rëndësi i programeve të ndërmarra do të jetë pjesëmarrja e të rinjve në nivel vendor dhe kombëtar për adresimin e problematikës së dhunës, duke zgjedhur modelet më efektive në përputhje me grupet dhe nevojat e tyre të veçanta.
Qëllimi strategjik i angazhimeve të qeverisë dhe aktorëve të tjerë në këtë sektor synon formimin e të rinjve me aftësitë dhe qëndrimet e duhura për t’u mbrojtur nga dhuna, promovimi i një kulture kundër diskriminimit dhe dhunimit me bazë gjinore, si dhe ndërgjegjësimin e të rinjve për natyrën kriminale të dhunës në familje. Gjithashtu, rol kyç do të luajë trajnimi i vazhdueshëm i stafi t pedagogjik dhe i personelit shëndetësor mbi pasojat fi zike, mendore dhe shëndetësore të dhunës te vajzat dhe djemtë në lidhje me mirëqenien dhe shëndetin.
Trafi kimi dhe shfrytëzimi i të rinjve
Vizioni i Strategjisë është angazhimi për zhdukjen e plotë të trafi kimit dhe shfrytëzimit të të rinjve në
34
Strategjia kombëtare e rinisë
Shqipëri, si dhe krijimin e mekanizmave dhe formave të duhura për mbështetjen e viktimave të trafi kimit në procesin e integrimit të tyre në jetën shkollore dhe profesionale.
Përparësi në arritjen e këtij vizioni strategjik nga instancat qeveritare do të jetë adresimi i shkaqeve që nxisin trafi kimin dhe luftimi i rrjeteve të krimit të organizuar. Në veçanti, fuqizimi ekonomik dhe mbrojtja sociale e të rinjve, të cilët gjenden nën riskun e të qenit të trafi kuar, do të jetë qëllim strategjik i bashkëpunimit shumëpalësh të institucioneve publike, aktorëve të shoqërisë civile, si dhe të organizmave ndërkombëtarë që operojnë në Shqipëri dhe rajon. Tjetër angazhim përparësor është organizimi i fushatave ndërgjegjësuese në bashkëpunim me median për sensibilizimin e publikut për dukurinë e trafi kimit, duke i dhënë fokus të veçantë mbrojtjes së vajzave dhe grave të reja.
Grumbullimi i të dhënave statistikore dhe kryerja e studimeve ndërdisiplinore përbën një qëllim të rëndësishëm për hartimin dhe zbatimin e programeve kombëtare dhe vendore në përgjigje të dukurisë së trafi kimit, për të arritur optimalizimin e burimeve njerëzore dhe materiale në dispozicion.
Një qëllim strategjik me përparësi është edhe angazhimi i Ministrisë së Arsmit dhe Shkencës për përfshirjen në programet mësimore të ciklit të mesëm dhe atij të lartë për informimin mbi rrezikun e trafi kimit dhe pasojat e tij te rinia. Ndërkaq, një rol të rëndësishëm do të luajë edhe bashkërendimi i punës së Ministrisë të Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve me OJF-të rinore për konceptimin dhe zbatimin e formave krijuese të edukimit joformal të të rinjve mbi problematikën e trafi kimit.
POLITIKAT Shëndeti riprodhues (lufta kundër HIV/AIDS dhe SST-ve)
● Përmirësimi i bashkërendimit të punës midis institucioneve qeveritare, organizatave ndërkombëtare dhe aktorëve të shoqërisë civile për hartimin dhe zbatimin e programeve ndërgjegjësuese të përshtatshme nga aspekti kulturor për rininë.
● Krijimi dhe forcimi i rrjeteve të organizatave rinore që ofrojnë shërbime në fushën e shëndetit riprodhues, luftës kundër HIV/AIDS dhe SST-ve me qëllim bashkërendimin e veprimtarive në planin kombëtar dhe rajonal.
● Mbështetja dhe fuqizimi i qendrave rinore për t’i kthyer ato në qendra që ofrojnë një mjedis të
sigurt, mbështetës dhe miqësor, ku të rinjtë të kenë akses ndaj këshillimit, kontraceptivëve, shërbimeve klinike parandaluese dhe trajtimit. Këto qendra rinore janë në Tiranë dhe në rrethe të ndryshme të vendit, përgjegjëse e të cilave do të jetë Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve dhe Ministria e Shëndetësisë, të mbështetura dhe nga donatorët (UNFPA & UNICEF etj.).
● Zhvillimi i fushatave sensibilizuese mediatike me synim ndryshimin e normave sociale, besimeve individuale dhe sjelljeve të të rinjve, që lidhen me shëndetin riprodhues, parandalimin e HIV/AIDS dhe SST-ve, si dhe me planifi kimin familjar. Rëndësi kritike në këtë drejtim luan konceptimi i programeve ndërgjegjësuese që marrin parasysh karakteristikat përkatëse të kategorive vulnerabël, si të rinjtë jashtë shkolle, ata në zonat rurale, emigrantët, të rinjtë romë, punëtorët e seksit, PDI, MSM dhe grupe të tjera të margjinalizuara.
● Hartimi dhe zbatimi i projekteve që synojnë drejt barazisë gjinore dhe fuqizimit të grave nëpërmjet rritjes së aksesit ndaj informacionit për planifi kimin familjar, shëndetin seksual, shërbimet shëndetësore dhe alternativat që u ofrohen viktimave të dhunës seksuale.
● Angazhimi i Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës dhe Ministrisë së Shëndetësisë për përmirësimin e kurrikulës mësimore për shëndetin riprodhues dhe edukatën seksuale në ciklin fi llor dhe të mesëm, si dhe për ngritjen e njësive shëndetësore në mjediset shkollore.
● Ngritja dhe forcimi i grupeve të edukatorëve bashkëmoshatarë (peer education). Edukimi bashkëmoshatar duhet të synojë kryesisht në promovimin e sjelleve të shëndetshme, si shtyrja e debutimit seksual midis adoleshentëve, promovimi i besnikërisë, reduktimi i partnerëve seksualë, komunikimi efektiv midis partnerëve, rritja e përdorimit të prezervativit, promovimi i metodave kontraceptive, rritja e kërkesës për kujdes shëndetësor, përmirësimi i perceptimit të riskut, rritja e shërbimeve të ndryshme të shëndetit riprodhues dhe planifi kimi familjar.
● Organizimi i programeve pilot për promovimin e përdorimit konsistent të kondomëve nga djemtë nëpërmjet instalimit të makinave shpërndarëse pranë universiteteve.
● Trajnimi i personelit mjekësor parësor dhe spitalor, si dhe punonjësve të tjerë socialë, për të ofruar shërbime miqësore për të rinjtë në fushën e shëndetit riprodhues dhe të planifi kimit familjar.
35
Strategjia kombëtare e rinisë
● Krijimi i mekanizmave monitorues për të mundësuar vlerësimin e situatës së shëndetit riprodhues, HIV/AIDS-it dhe SST-ve midis të rinjve, si dhe vlerësimin e frytshmërisë së programeve të ndërmarra në nivel rajonal dhe kombëtar, me qëllim përmirësimin e vazhdueshëm të përqasjes ndaj problematikës së gjerë të shëndetit riprodhues dhe planifi kimit familjar.
● Grumbullimi i të dhënave statistikore me qëllim krijimin e një baze të dhënash të plota për shëndetin riprodhues të rinisë dhe kryerja e studimeve që synojnë zgjerimin e njohurive mbi faktorët mbrojtës dhe problematikën e rrezikut te të rinjtë.
Abuzimi me drogat
● Promovimi i parandalimit të abuzimit me drogat përmes programeve edukative shkollore nëpërmjet angazhimit të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës për përfshirjen e problematikës së drogave në ciklin e mesëm.
● Zhvillimi i kurseve të trajnimit dhe shpërndarja e materialeve informative për studentët, mësuesit, prindërit dhe punonjësit socialë, me synim aftësimin e tyre për të identifi kuar dhe diagnostikuar herët abuzimin me substancat.
● Krijimi pranë shkollave të mesme i mjediseve miqësore për të rinjtë në përgjithësi dhe për ata që kanë probleme me drogën në veçanti, për edukimin mbi abuzimin me drogat dhe mbështetjen e përdoruesve për të marrë vendimet e duhura vetjake për një “jetë pa drogë”.
● Angazhimi i mediave elektronike dhe të shkruara në sensibilizimin e publikut të gjerë dhe të rinjve në veçanti mbi drogat, si dhe trajnimi i gazetarëve me qëllim aftësimin e tyre për realizimin e fushatave sa më efektive në transmetimin e një mesazhi domethënës dhe pozitiv për grupet vulnerabël.
● Mbështetja e OJF-ve rinore në ngritjen dhe realizimin e programeve të edukimit dhe këshillimit individual, për të nxitur integrimin e rinisë në komunitet, për të zhvilluar një stil të shëndetshëm jetese, si dhe për të rritur ndërgjegjësimin për dëmet e shkaktuara nga droga.
● Organizimi i fushatave ndërgjegjësuese me qëllim uljen e përdoruesve që injektojnë drogat, ndalimin/zvogëlimin e ripërdorimit të shiringave, rritjen e shkallës së dizinfektimit të ageve dhe shiringave, si dhe rritjen e përdorimit të prezervativit dhe metodave të tjera kontraceptive.
● Mbështetja e zgjerimit të terapive zëvendësuese
(p.sh. me metadon) ose terapive të tjera rehabilituese pa medikamente nëpër rrethet e tjera, ku shërbimet për përdoruesit mungojnë pothuasje plotësisht.
● Sigurimi i respektimit të të drejtave njerëzore për përdoruesit e drogave nëpërmjet mbrojtjes nga diskriminimi, si dhe ruajtjes së konfi dencialitetit. Përdoruesit e drogave janë qytetarë me të drejta të plota dhe kushte shëndetësore të veçanta dhe nuk janë kriminelë të papërgjegjshëm.
● Krijimi i mekanizmave monitorues, grumbullimi i të dhënave statistikore për situatën e përdorimit të substancave te djemtë dhe vajzat, si dhe mbështetja e punimeve studimore për problematikën e abuzimit me drogat, me synim përmirësimin e vazhdueshëm të programeve të ndërmarra në nivel kombëtar dhe rajonal.
Kriminaliteti rinor
● MTKRS do të bashkëpunojë me MD-në për përfundimin dhe miratimin e Paketës së Reformës Ligjore për të Miturit, nëpërmjet një përqasjeje integruese, e cila merr në konsideratë edhe qëndrimet e grupeve të interesuara ose të prekura nga kjo paketë.
● Përgatitja e Kodit të Drejtësisë për të Miturit nga Ministria e Drejtësisë, në përputhje të plotë me Konventën për të Drejtat e Fëmijës, me synim krijimin e bazave të qëndrueshme të mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve dhe të rinjve në vend.
● Përgatitja e paketës ligjore për Masat Alternative për të Miturit dhe të Rinjtë nëpërmjet diskutimit të të gjithë partnerëve socialë të implikuar, nën drejtimin e përbashkët të Ministrisë së Drejtësisë dhe UNICEF-it brenda vitit 2007. Qëllimi i paketës lidhet me rritjen e mundësisë së rehabilitimit dhe zbatimit të drejtësisë rehabilituese në të gjitha rastet e përshtatshme, si dhe në minimizimin e faktorëve që ndikojnë që të rinjtë të bëhen recidivistë.
● Zbatimi nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës të programeve që nxisin tolerancën, mirëkuptimin dhe zgjidhjen e konfl ikteve. Këto nisma drejtohen nga një përqasje, e cila i sheh shkollat si qendra komunitare ku ofrohen programe edukimi, sensibilizimi, parandalimi për çështjet që lidhen me kriminalitetin rinor.
● Ndërmarrja e fushatave kombëtare informuese dhe edukative që kanë për qëllim sensibilizimin e të rinjve mbi efektet vetjake dhe sociale të dhunës në familje, shkollë, komunitet dhe shoqëri, si dhe
36
Strategjia kombëtare e rinisë
pasojat negative të përfshirjes në vepra penale. Organizimi i këtyre fushatave ndërgjegjësuese do të realizohet nëpërmjet angazhimit shumëpalësh midis Ministrisë së Brendshme, Ministrisë së Rinisë dhe Ministrisë së Arsimit, si dhe bashkëpunimit me OJF-të rinore që operojnë në këtë sektor.
● Ngritja e një sistemi të parandalimit të kriminalitetit fëminor dhe atij rinor që synon vendosjen e masave të përkujdesit dhe asistencës për të gjithë të miturit që shfaqin sjellje ose prirje penale, si angazhim i përbashkët i Ministrisë së Brendshme, Ministrisë së Drejtësisë dhe Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, MPCSSHB.
Dhuna ndaj të miturve dhe të rinjve
● Zhvillimi i veprimtarive sensibilizuese për parandalimin e dhunës ndaj të miturve dhe të rinjve nëpërmjet përfshirjes së tyre të drejtpërdrejtë në hartimin dhe organizimin e këtyre nismave. Vëmendje e veçantë i duhet kushtuar rritjes së ndërgjegjësimit të grave të reja dhe fëmijëve në lidhje me respektimin e të drejtave të tyre.
● Ndërgjegjësimi dhe informimi i mediave për edukimin e të rinjve me mesazhe antidhunë, të cilat refl ektojnë vlerat e tolerancës dhe nxisin barazinë gjinore te të rinjtë dhe zhdukjen e formave të dhunës me bazë gjinore.
● Mbështetja e veprimtarive formale dhe joformale të edukimit bashkëmoshatar, duke marrë në konsideratë rolin tejet të rëndësishëm që ai luan, meqenëse ndikimi i bashkëmoshatarëve është mjaft i rëndësishëm në jetën e të rinjve. Në këtë kuadër duhet të mbështetet krijimi i programeve komunitare për fëmijët dhe të rinjtë, ku ata mund të mblidhen dhe të fl asin për problemet e tyre, si dhe trajtimi për zgjidhjen paqësore të konfl iktit.
● Organizimi i programeve të trajnimit me qëllim rritjen e nivelit të ndërgjegjësimit të punonjësve të policisë, mjekëve, punonjësve socialë dhe komunitetit në tërësi për problemet e dhunës ndaj të rinjve.
● Krijimi i grupeve ndërdisiplinore për trajtimin dhe rehabilitimin mjekësor, psikologjik dhe social të të gjitha kategorive të dhunës, si dhe zbatimi i programeve nëpër institucionet edukuese për mbështetjen sociale dhe mjekësore për fëmijët dhe të rinjtë e dhunuar.
● Realizimi i monitorimeve dhe vlerësimeve me pjesëmarrjen e vet të rinjve, me synim përmirësimin e adresimit të nevojave përkatëse, marrjen e një feedback-u për shërbimet
ekzistuese, si dhe ndryshimin e strategjive për parandalimin dhe trajtimin e problemit të dhunës.
Trafi kimi dhe shfrytëzimi i të rinjve
● Përfshirja nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës e një programi informues mbi rrezikun e trafi kimit dhe pasojave të tij në kurrikulat mësimore të ciklit arsimor parauniversitar dhe atij universitar brenda vitit 2007. Në këtë drejtim duhen rishikuar tekstet e përshtatshme si "Edukata qytetare", për të bërë të mundur përfshirjen në të të koncepteve dhe çështjeve të reja, si të drejtat e fëmijëve dhe të rinjve, trafi kimi dhe shfrytëzimi i qenieve njerëzore etj. (marrë nga strategjia e MASH-it).
● Organizimi i përvitshëm nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve i një fushate kombëtare ndërgjegjësuese mbi rreziqet e trafi kimit nëpërmjet shfaqjes së spoteve televizive, si dhe shpërndarjes së materialeve informuese. Ndërkohë, një përqasje krijuese ndaj konceptimit të fushatave të ndërmarra do të ishte edhe organizimi i një konkursi kombëtar me punime artistike nga të rinjtë e shkollave të mesme me tematikën e trafi kimit të qenieve njerëzore.
● Angazhimi i Ministrisë së Brendshme për krijimin e 12 njësive rajonale për fëmijët dhe të rinjtë pranë çdo drejtorie të policisë së qarkut, duke fi lluar gjatë vitit 2007. Qëllimi kryesor i këtyre njësive do të jetë ndjekja e krimeve ndaj fëmijëve dhe të rinjve (nëpërmjet identifi kimit të shpejtë të rasteve të trafi kimit dhe abuzimit), marrja nën mbrojtje në kohë e viktimave, si dhe ndjekja e procesit penal në mënyrë profesionale. Nga ana tjetër, këto njësi do të luajnë një rol kryesor në parandalimin dhe ndjekjen e rasteve të përfshirjes së të rinjve në krime (drogat, krimet seksuale, krimet kundër personit.
TREGUESIT DHE BURIMETShëndeti riprodhues (lufta kundër HIV/AIDS dhe SST-ve) Sensibilizimi për çështjet e shëndetit riprodhues dhe të edukatës seksuale te të rinjtë do të bëhet në bashkëpunim me Ministrinë e Shëndetësisë dhe fondacionet, mësuesit, OJF-t rinore.Shtimi i numrit të qendrave që kryejnë testin e HIV/AIDS, të cilat do të kryejnë rolin e testimit dhe të këshillimit.Nëpërmjet bashkëpunimit me qendrat rinore do të mundësohet dhënia e falas e mjeteve kontraceptive, si dhe shërbime gjinekologjike falas.Përdorimi i kontraceptiveve – MICS 2005.
37
Strategjia kombëtare e rinisë
Përqindja e femrave 15 –19 vjeçe të martuara/ bashkëjetesë, që përdorin të paktën një metodë kontraceptive: 35%.Përqindja e femrave 20-24 vjeçe të martuara/ bashkëjetesë, që përdorin të paktën një metodë kontraceptive: 42%.
Abuzimi me drogatNëpërmjet veprimtarive dhe trajnimeve, si ngritja e qendrave këshillimore për të trajtuar përdoruesit e rinj, trajnimi i mësuesve, përfshirja e psikologut dhe punonjësve socialë në shkolla e komunitete të zonave rurale, ekspozita pikture, drama e teatro me këtë temë, shpërndarje materialesh promocionale, seminare informuese, debate televizive, shkolla verore për edukimin etj., do të synohet ulja e numrit të të rinjve që janë përdorues të drogës dhe parandalimi i brezit të ri për të qenë përdorues.
Kriminaliteti rinorNdërgjegjësimi e parandalimi i rasteve të dhunës ndaj të miturve dhe të rinjve do të realizohet nëpërmjet veprimtarive të ndryshme si fushata ndërgjegjësuese
për të drejtat e të rinjve.Duke qenë se nuk ka qendra për trajtimin e të rinjve të dhunuar gjatë vitit 2006-2007, do të hapet një qendër trajnimi, ku do të funksionojë dhe një ekip multidisiplinor, me anë të të cilit synohet të ulet numri i të dhunuarve dhe të parandalohet numri i të dhunuarve.Kryerja e një studimi për njohjen e problemit në zonat rurale dhe urbane të rajonit me target viktimat, prindër, mësues, institucione.
Trafi kimi dhe shfrytëzimi i të rinjve
Takimet, seminaret edukuese, shpërndarja e materialeve promocionale kurseve verore për të rinjtë në risk, të cilët do të informohen për trafi kimin, do të shërbejnë si një fushatë sensibilizuese kundër trafi kimit të të rinjve.Do të rritet numri i seminareve edukative në zonat rurale të vendit, si dhe trajnimeve ligjore, psikosociale, mjekësore, në bashkëpunim me Ministrinë e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta.
38
Strategjia kombëtare e rinisë
39
Strategjia kombëtare e rinisë
V. REKREACIONI RINOR DHE KOHA E LIRË1. Karta e Studentit2. Koha e lirë, sporti dhe kultura3. Edukimi dhe aksioni mjedisor4. Të rinjtë dhe turizmi rinor
KUSHTET AKTUALEKarta e Studentit
Një pengesë në gjendjen ekonomike të të rinjve si konsumatorë është prirja për çmime të larta të tregut të shërbimeve dhe produkteve për ta. Ndërkohë që në perëndim të rinjve, përveçse kanë sjellje më të shëndetshme konsumatore, vetë tregu u ka krijuar avantazhe të shumta, sidomos për pjesën që nuk është ende gati për tregun e punës si pasojë e politikave ndërsektoriale. Modelet e kartës europiane të të rinjve “EURO <26”, “ISIC” etj. janë modele sesi tregu mund të ofrojë shërbime me çmime të reduktuara për kategori bazë të të rinjve që nuk janë ende në gjendje të gjenerojnë të ardhura, për të kënaqur të gjitha nevojat e tyre social-ekonomike.
Gjithashtu, ndryshe nga tregu në vende të Bashkimit Europian, tregu shqiptar nuk krijon avantazhe për nevojat ekonomike të të rinjve, por edhe aftësia konsumatore e të rinjve është një avantazh. Një nga çështjet që është trajtuar me përparësi në perëndim është edhe mbështetja e lëvizjes rinore, ku kartat rinore luajën një rol të madh avantazhues të rinisë shkollore dhe studentore, ndërkohë që të rinjtë shqiptarë detyrohen të përballen me kushte të rënda fi nanciare, kur ndërmarrin udhëtime jashtë Shqipërisë.
Element tjetër rëndues është tregu shqiptar i udhëtimeve dhe i turizmit të brendshëm, ku mungon plotësisht përvoja e çmimeve të ulëta për rininë shkollore dhe universitare, element që ndikon drejtpërdrejt në kufi zimin e shfrytëzimit të këtij tregu nga të gjithë të rinjtë. Së fundmi, vlen të përmendet
se Shqipëria është i vetmi vend në Europë ku nuk ka asnjë Youth Hostel.
Koha e lirë, sporti dhe kultura
Një aspekt tejet kritik i periudhës së tranzicionit politik, ekonomik dhe social-kulturor të vendit, pas rrëzimit të sistemit totalitar komunist, lidhet me uzurpimin dhe degradimin progresiv të hapësirës publike në dispozicion të veprimtarive rekreative për fëmijët dhe të rinjtë. Në veçanti procesi i privatizimit është karakterizuar në një pjesë të konsiderueshme nga interesa të ngushta dhe abuzimit me menaxhimin e mjediseve publike për përfi tim individual.
Kështu, karakteristikë e zhvillimeve të periudhës pas vitit 1990 është përvetësimi i zonave të gjelbra dhe i hapësirave të destinuara për rekreacionin e të rinjve, si për shembull përvetësimi i qendrave rinore, bibliotekave komunitare, parqeve dhe këndeve të lojërave.
Shndërrimi i këtyre mjediseve publike në hapësira për veprimtari dhe biznese private nënkuptoi tkurrjen e sipërfaqes së gjelbër përmes betonimit masiv, si dhe zhdukjen e pjesës më të madhe të vendeve, ku fëmijët dhe të rinjtë mund të zhvillonin veprimtari argëtuese dhe sportive gjatë kohës së lirë. Shumë prej këtyre mjediseve publike u shndërruan në kafene, bilardo ose lojëra fati, duke iu imponuar kështu brezave të rinj si forma të reja socializimi,
40
Strategjia kombëtare e rinisë
që në një pjesë të madhe shpjegojnë problemet e shumta që prekin të rinjtë sot, si apatia dhe mungesa e interesit për edukimin, abuzimi me drogat, konfl iktet, si dhe forma të ndryshme të kriminalitetit rinor.
Vlen për t’u theksuar se një rol vendimtar në këto zhvillime negative ka luajtur mungesa e një vizioni dhe interesi të qenësishëm për të ruajtur dhe zhvilluar hapësirat për rekreacionin rinor. Në këtë drejtim, situata aktuale shpjegohet nga kombinimi i faktorëve të tillë si praktikat korruptive dhe abuzuese nga instanca shtetërore të niveleve të ndryshme, interesat për përfi tim individual nga ana e aktorëve të biznesit privat, si dhe urbanizimi masiv dhe intensiv në mungesë të një plani rregullues.
Krahas këtyre faktorëve, mungesa e theksuar e mundësive për rekreacionin rinor lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë edhe me burimet fi nanciare dhe njerëzore shumë të kufi zuara, të cilat janë vënë në dispozicion nga institucionet shtetërore. Në këtë kontekst, vlen të përmendet roli kyç i shoqërisë civile në përgjithësi dhe OJF-ve rinore në veçanti për mbushjen e këtij vakuumi nëpërmjet projekteve dhe programeve të shumta, të cilat në pjesën më të madhe janë mbështetur nga organizata ndërkombëtare që operojnë në Shqipëri dhe rajon, si dhe në një masë më të vogël nga biznesi privat në vend.
Edukimi dhe aksioni mjedisor
Një nga aspektet më problematike të periudhës së tranzicionit pas vitit 1990 është dëmtimi i burimeve të pasura natyrore në territorin e vendit dhe degradimi i vazhdueshëm i mjedisit rural dhe urban. Në veçanti, shfrytëzimi pa kriter dhe i paligjshëm i burimeve natyrore ka çuar në dëmtimin e ekosistemeve vendore, duke sjellë kështu kosto të mëdha mjedisore dhe ekonomike. Ndërkohë, uzurpimi i hapësirave të gjelbra në qendrat urbane dhe fragmentimi i tokave bujqësore në zonat rurale kanë çuar në zvogëlimin e vlerës së kapitalit natyror, si dhe në uljen e cilësisë së mjedisit. Elemente kritike të këtyre dukurive janë ulja e rendimentit të tokave bujqësore, ndotja e ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore, humbja e biodiversitetit dhe pakësimi i burimeve natyrore që gjenerojnë të mira materiale, si pasojë e shpyllëzimeve pa kriter dhe shtimit të erozionit të tokës. Ndikimet negative nga ana e veprimtarive të ndryshme njerëzore janë gjithashtu mjaft të dukshme në ndërhyrjet e pakontrolluara në infrastrukturën ekzistuese (si në rrjetin e ujit të pijshëm, ashtu edhe në atë të ujërave të zeza), në keqadministrimin e mbeturinave urbane, si dhe ndotjen e ajrit si pasojë e shtimit drastik të transportit privat.Të rinjtë përbëjnë një kategori shumë të prekur nga këto zhvillime mjedisore gjatë periudhës së
tranzicionit. Përkeqësimi i mjedisit ka sjellë jo vetëm uljen e cilësisë së jetesës, por edhe ekspozimin ndaj një risku më të madh për shëndetin. Në veçanti, jetesa e brezave të rinj, që rriten në rrethina të qendrave urbane, është e ndikuar në mënyrë më të theksuar nga degradimi mjedisor prej ndotjes drastike të ajrit, aksesit të kufi zuar ndaj ujit të pijshëm të kontrolluar dhe cilësor, mungesës së hapësirave të gjelbra dhe keqadministrimit të plehrave. Në këtë kontekst vlen të theksohet se krahas uljes së cilësisë së jetesës, problematika e degradimit mjedisor ka një përmasë tejet të rëndësishme ekonomike. Mostrajtimi i ndotjes alarmante të hapësirave të dendura urbane, ashtu edhe atyre rurale – dhe në veçanti të ndotjes së ajrit – do të implikojnë kosto të mëdha për ekonominë e vendit lidhur me nevojën e trajtimit në të ardhmen të një shumësie problemesh shëndetësore, të cilat do t’i përjetojnë fëmijët dhe të rinjtë e sotëm kur të rriten.
Në këtë kontekst, duhet theksuar se këto dukuri të përkeqësimit të mjedisit janë ngushtësisht të lidhura me faktin se institucionet vendore dhe qendrore nuk janë të pajisura në mënyrën e duhur, si nga pikëpamja e kapaciteteve njerëzore, ashtu edhe të burimeve kapitale, për menaxhimin në mënyrë të efektshme të problematikës së gjerë mjedisore. Pavarësisht plotësimeve dhe përmirësimeve në vitet e fundit, kuadri ligjor e rregullator ende nuk u përgjigjet kërkesave të kohës, ndërsa monitorimi dhe aftësia për të detyruar zbatimin e ligjit lënë shumë për të dëshiruar.
Të rinjtë dhe turizmi rinor
Shqipëria është një vend i bukur dhe magjepsës. Ajo ka një gamë të gjerë atraksionesh historike, kulturore dhe natyrore që përbëjnë një interes të madh për turistët ndërkombëtarë. Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve në dhjetor të vitit 2005 ka shpallur Strategjinë e Turizmit Mjedisor dhe Kulturor. Duke qenë se turizmi dhe kultura janë parë si dy koncepte të përafërta, kjo strategji, bashkëngjitur me një planveprim, ka si synim që Shqipëria të shndërrohet në një destinacion turistik, duke shfrytëzuar jo vetëm atraksionet natyrore, por dhe vlera të shumta të traditës dhe kulturës.
Koncepti i turizmit kulturor dhe ekoturizmit: Çdo destinacion turistik është i përbërë nga një sërë faktorësh që e bëjnë atë të dallueshëm nga të tjerë, siç janë mënyra e jetesës, trashëgimia, veprimtaria kulturore, peizazhi, fl ora dhe fauna, që janë bazë për zhvillimin e produktit të destinacionit.
Në këtë kontekst është e rëndësishme përfshirja e rinisë si pjesa më aktive në nisma dhe veprimtari kulturore me qëllim promovimin e rëndësisë së
41
Strategjia kombëtare e rinisë
trashëgimisë kulturore dhe zhvillimin i turizmit kulturor, si dhe ekoturizmin si një bazë për mundësi të reja zhvillimi.
Kuptimi dhe vlerësimi nëpërmjet “zbulimit” të Shqipërisë thekson edhe një herë rëndësinë e shkëmbimeve rinore (seminare, ekskursione, vizita në muze ose vende historike, festa, etj.), ku protagonistë do të jenë vetë të rinjtë për të zbuluar vlerat dhe traditat e vendeve të tyre. Kjo do të shërbejë për njohjen dhe përmirësimin e imazhit.
VIZIONI, PËRPARËSITË DHE QËLLIMET STRATEGJIKEKarta e Studentit Kombinuar me rëndësinë e aksesit ndaj veprimtarive rekreative për rininë, karakteristikat socio-ekonomike e kësaj kategorie kërkojnë që të rinjtë të kenë lehtësira dhe avantazhe të veçanta nëpërmjet futjes në qarkullim të Kartës së Studentit.
Qëllim tjetër strategjik përbën bashkëpunimi i institucioneve qeveritare dhe joqeveritare me subjektet private për të ndërtuar infrastrukturën ligjore dhe fi nanciare, të nevojshme për për të promovuar statusin social-ekonomik të të rinjve nëpërmjet kartave rinore dhe studentore, konform standardeve ndërkombëtare të materializuara në “EURO <26”, “ISIC” etj. Gjithashtu, institucionet qeveritare duhet të nxisin krijimin e lehtësive ekonomike në lëvizjen e të rinjve dhe kushtet akomoduese.
Koha e lirë, sporti dhe kultura
Vizioni i Strategjisë bazohet në vlerësimin e veprimtarive të kohës së lirë si tejet të rëndësishme për zhvillimin psikologjik, konjiktiv dhe fi zik të brezave të rinj. Kështu, zhvillimi i lojërave zbavitëse dhe i veprimtarive fi zike, pjesëmarrja në veprimtari artistike dhe kulturore, si dhe angazhimi në shërbime komunitare konsiderohen si veprimtari socializuese dhe formuese me vlera të qenësishme për brezat e rinj. Ndërkohë që pjesëmarrja në të tilla veprimtari rekreative luan një rol shumë të rëndësishëm që të rinjtë të qëndrojnë larg veprimtarive dhe sjelljeve me risk. Në të vërtetë, ka ardhur gjithnjë e në rritje afi rmimi i lidhjes midis veprimtarive rekreative me zhvillimin e vlerave dhe parimeve individuale, si besimi, respekti, integriteti, qëndrueshmëria dhe vetëvlerësimi, si dhe zhvillimi i koncepteve pozitive dhe aftësive sociale kryesore si toleranca dhe vlera e punës në grup.
Në këtë kontekst, përparësi përbën hartimi dhe zbatimi i politikave të qarta, të cilat mbështesin
zhvillimin e hapësirave dhe kushteve të nevojshme për veprimtari rekreative, me synim sigurimin e aksesit sa më të madh si nga djemtë, ashtu edhe nga vajzat. Qëllim strategjik në këtë drejtim përbën ripërvetësimi i hapësirave publike të uzurpuara gjatë viteve të tranzicionit dhe investimi në hapjen e qendrave rinore dhe bibliotekave komunitare në të gjithë vendin.
Përparësi i duhet dhënë integrimit të nevojave rekreative të të rinjve në procesin e planifi kimit urban dhe rural. Gjithashtu, qëllim strategjik përbën angazhimi i instancave shtetërore të niveleve të ndryshme për të mbështetur OJF-të rinore me burimet e nevojshme fi nanciare dhe teknike për realizimin e projekteve dhe të programeve rekreative me pjesëmarrje të gjerë rinore.
Edukimi dhe aksioni mjedisor
Vizioni i Strategjisë për edukimin dhe aksionin mjedisor lidhet me integrimin e koncepteve dhe të praktikave të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet, të cilat kanë në fokus rininë. Në veçanti, angazhimi i të rinjve në mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit duhen parë si faktorë thelbësorë për rritjen e cilësisë së jetesës, si dhe për menaxhimin e frytshëm të burimeve natyrore, të cilat gjenerojnë të mira materiale.
Drejtim përparësor i këtij vizioni strategjik është promovimi i një kulture të zhvillimit të qëndrueshëm te brezat e rinj nëpërmjet edukimit dhe aksionit mjedisor. Rol kyç do të luajë përfshirja në programet mësimore në të tre ciklet arsimore të edukimit mjedisor, me qëllim formimin e të rinjve, të cilët janë të ndjeshëm ndaj problemeve të mjedisit. Një tjetër qëllim strategjik do të jetë përfshirja e drejtpërdrejtë e sa më shumë të rinjve në hartimin dhe zbatimin e politikave dhe të programeve mjedisore, me synim edhe garantimin e aksesit të barabartë si për vajzat dhe për djemtë ndaj pronës private dhe burimeve natyrore.
Për angazhimin sa më efektiv në trajtimin e problematikës së gjerë të zhvillimit të qëndrueshëm, domosdoshmëri përbën bashkëpunimi shumëpalësh midis institucioneve shtetërore të niveleve të ndryshme, shoqërisë civile dhe organizatave ndërkombëtare që kanë në fokus mjedisin dhe zhvillimin e qëndrueshëm, si dhe komunitetit të biznesit. Në këtë kontekst duhet theksuar se përparësi të tjera strategjike përbëjnë grumbullimi i të dhënave dhe kryerja e studimeve të vazhdueshme, të cilat monitorojnë gjendjen e mjedisit në vend dhe efektet e projekteve dhe të programeve të ndërmarra në këtë sektor.
42
Strategjia kombëtare e rinisë
Të rinjtë dhe turizmi rinor
Vizioni i Strategjisë bazohet në vlerësimin e veprimtarive të kohës së lirë për të rinjtë si tejet të rëndësishme për zhvillimin e turizmit në Shqipëri. Kështu, zhvillimi i veprimtarive rinore, i shkëmbimeve rinore, pjesëmarrja në veprimtari artistike dhe kulturore, si dhe angazhimi në shërbime komunitare konsiderohen si veprimtari socializuese dhe njohëse me burimet e pasuritë e vendit.
Të rinjtë janë të parët të cilët do të promovojnë rëndësinë e trashëgimisë natyrore dhe kulturore si bazë për mundësi të reja zhvillimi. Duke qenë se të rinjtë tentojnë të kombinojnë veprimtari të ndryshme gjatë vizitave të tyre, ata zakonisht i shohin veprimtaritë e ndryshme natyrore dhe kulturore si pjesë e destinacionit. Monumente të ndryshme kulturore dhe arkeologjike të vendit tonë, si Butrinti (Sarandë), Bylysi (Ballsh), Apollonia (Fier) etj. mund të bëhen shumë atraktive për të rinjtë europianë nëpërmjet projekteve dhe veprimtarive të ndryshme. Turizmi kulturor gjithashtu i përket një udhëtimi të përgjegjshëm si mjedisor dhe social në zona natyrore ose pranë tyre, që promovon ruajtjen, ka impakt të ulët të vizitorëve dhe kujdes për përfshirjen e komunitetit vendor.
Përparësi përbën krijimi i hapësirave dhe mundësive për kulturat e ndryshme që të shprehin vetveten, në veçanti zakonet dhe traditat e rajoneve të ndryshme të vendit.Nëpërmjet infrastrukturës ekzistuese, të rinjtë të kenë mundësi të zhvillojnë veprimtari (aktivizim rinor), si lëvizja me kafshë (trening), alpinizëm, zhytje, peshkim, arkeologji. Nëpërmjet veprimtarive të përvitshme rinore me sporte alternative, të rinjtë nga Europa dhe Ballkani kanë mundësi të shohin dhe të eksplorojnë vetë natyrën e bukur shqiptare.
POLITIKAT Karta e Studentit
● Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve në bashkëpunim me ministri të linjës duhet të nxisin dhënien e Kartës së Studentit, Kartës së të Riut sipas standardeve të “EURO <26” dhe “ISIC”. Organizatat rinore nxiten të bashkëpunojnë për të ndërmarrë nisma të implementimit të këtyre standardeve, duke bashkëpunuar me organizatat ndërkombëtare rinore si EYCA<26, organizatat e ISIC, etj.
● Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, në bashkëpunim me Ministrinë e Transportit, Telekomunikacionit dhe Punëve Publike, duhet të
nxisin në praktikat e licencimit dhe të monitorimit krijimin e avantazheve ekonomike për udhëtimet dhe turizmin rinor.
● Nxitja e krijimit të “youth hostel”-eve, duke parë edhe mundësinë e subvencionimit qeveritar për to, konform praktikave europiane në këtë fushë.
Edukimi dhe aksioni mjedisor
● Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe rregullator për mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit nëpërmjet bashkëpunimit ndërsektorial dhe angazhimit të drejtpërdrejtë të të rinjve.
● Bashkërendimi efektiv i punës së institucioneve shtetërore në nivel vendor dhe qendror, i organizatave ndërkombëtare dhe OJF-ve rinore që operojnë në këtë sektor, me qëllim angazhimin e komuniteteve vendore në hartimin dhe zbatimin e politikave dhe të programeve me fokus zhvillimin e qëndrueshëm.
● Integrimi i edukimit mjedisor në kurrikulën shkollore në të tre ciklet arsimore, si dhe trajnimi i mësuesve për problematikën e zhvillimit të qëndrueshëm.
● Mbështetja teknike dhe fi nanciare për organizatat rinore mjedisore për edukimin joformal mjedisor te të rinjtë dhe angazhimin e tyre të drejtpërdrejtë në projekte për mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit.
● Realizimi i fushatave ndërgjegjësuese për përgjegjësinë qytetare për mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit nëpërmjet përgatitjes dhe shpërndarjes së materialeve informative mbi çështjet mjedisore në vend dhe aspekteve globale të mjedisit.
● Trajnimi i gazetarëve dhe bashkëpunimi i ngushtë me mediat elektronike dhe të shkruara me qëllim përmirësimin e rolit të tyre në trajtimin e problematikave mjedisore dhe në promovimin e kulturës së zhvillimit të qëndrueshëm në opinionin publik dhe te të rinjtë në veçanti.
● Promovimi dhe mbështetja e programeve që mundësojnë pjesëmarrjen e të rinjve në mbjelljen e pemëve për gjelbërimin e hapësirave urbane dhe rigjenerimin e zonave e pyjeve të dëmtuar.
● Hartimi dhe zbatimi i programeve pilot për reciklimin nëpërmjet bashkëpunimit me institucione arsimore për angazhimin e drejtpërdrejtë të të rinjve dhe me synim zgjerimin e këtyre programeve në komunitet.
● Grumbullimi i vazhdueshëm i informacionit për problematikën mjedisore dhe realizimi i studimeve
43
Strategjia kombëtare e rinisë
për zhvillimin e qëndrueshëm, me qëllim krijimin e një baze të dhënash mbi situatën e mjedisit në vend, si dhe përmirësimin e vazhdueshëm të projekteve dhe programeve të ndërmarra në këtë sektor.
Të rinjtë dhe turizmi rinor
• Promovimi i rëndësisë së trashëgimisë natyrore dhe kulturore nga të rinjtë.
• Organizimi i festivaleve të ndryshme me fokus diversitetin e këngës, pasurinë e kulturave dhe të traditave e vlerave të ndryshme kombëtare.
• Veprimtari të përvitshme rinore me sporte alternative me të rinjtë nga Europa dhe Ballkani, duke u krijuar mundësinë të shohin dhe të eksplorojnë vetë natyrën e bukur shqiptare.
• Përmirësimi i imazhit të Shqipërisë në botë nëpërmjet nismave dhe veprimtarive të ndryshme rinore.
• Ndërtimi i hostele-ve për të rinjtë në sa më shumë vende me interes historik ose kulturor, për të promovuar turizmin rinor, duke përfshirë këtu turizmin kulturor dhe atë malor.
• Nxitja e organizatave rinore me fokus në veprimtaritë rekreative.
• Përfshirja në të mësuarin dhe në vlerësimin e traditës së pasur në art, kulturë.
• Të nxisim dhe të lehtësojmë nëpërmjet vullnetarizmit rinor vizita në monumentet e kulturës, duke angazhuar të rinjtë të kujdesen për zona të tilla si Butrinti, që nëpërmjet përfshirjes se tyre ata të fasilitojnë guidat turistike dhe të kujdesen për mjedisin.
• Promovimi i rëndësisë së trashëgimisë natyrore dhe kulturore, si dhe zhvillimi i turizmit kulturor dhe ekoturizmit, si një bazë për mundësi të reja në zhvillimin e turizmit rinor.
44
Strategjia kombëtare e rinisë
45
Strategjia kombëtare e rinisë
VI. TË RINJTË SHQIPTARË, QYTETARËT E RINJ EUROPIANË1. Edukimi qytetar dhe demokracia
2. Roli i rinisë në promovimin e të drejtave të njeriut3. Vullnetarizmi rinor4. Teknologjia e informacionit dhe interneti5. Lëvizja e lirë në hapësirën europiane
KUSHTET AKTUALE Edukimi qytetar dhe demokracia
Edukimi për qytetarinë demokratike përbën një çështje komplekse, e cila rezulton si një nga problematikat më të rëndësishme për proceset e transformimit politik, socio-ekonomik dhe atij kulturor të shoqërisë shqiptare drejt standardeve të demokracive të vendeve të zhvilluara europiane. Modelet e sjelljes së pranueshme dhe prosociale, të cilat kontribuojnë në respektimin e të drejtave të njeriut dhe në forcimin e një shoqërie demokratike, gjenden tepër rrallë në mjediset e ngushta mikrosociale, përfshirë këtu edhe familjen. Ndër faktorët e shumtë që kanë ndikuar negativisht në konsolidimin e edukatës dhe të angazhimit qytetar janë edhe lëvizjet urbane të popullsisë, tensioni i vlerave dhe kulturave, papunësia, kërkesat dhe ambiciet për karrierë, numri i lartë i divorceve dhe i prindërve emigrantë.
Problem me rëndësi gjatë periudhës së tranzicionit ka qenë bashkëpunimi sipërfaqësor ndërmjet hartuesve të politikave dhe programeve për edukimin qytetar dhe mësuesve, prindërve, komunitetit dhe shoqërisë civile. Gjithashtu, ka qenë problematike mungesa e një standardi shtetëror kombëtar, si dhe mungesa e mbështetjes fi nanciare për zbatimin e programeve të edukimit qytetar. Në këtë drejtim ka munguar
edhe mbështetja për edukimin dhe angazhimin e barabartë të vajzave në jetën publike si një proces i domosdoshëm i një shoqërie demokratike.
Vlen të përmendet edhe mungesa e vazhdimësisë dhe qëndrueshmërisë së programeve pilot, së bashku me mungesën e monitorimit të vazhdueshëm të efekteve të këtyre veprimtarive të realizuara në terren. Problem, gjithashtu, përbën edhe dobësia e sistemit të kualifi kimit shtetëror të mësuesve për mësimdhënien e qytetarisë demokratike. Ndërkohë, pothuajse ka munguar tërësisht mbështetja nga pushteti vendor për institucionet arsimore në drejtim të krijimit të mjediseve qytetare. Një tjetër përmasë problematike ka qenë edhe përfshirja e pamjaftueshme e qeverisë së nxënësve në jetën shkollore dhe komunitare.
Roli i të rinjve në promovimin e të drejtave të njeriut
Shoqëria shqiptare nuk është e informuar mjaftueshëm për të drejtat e njeriut dhe aq më pak për të drejtat e fëmijës. Kjo është një frymë e përgjithshme që i shoqëron familjet shqiptare dhe
46
Strategjia kombëtare e rinisë
kjo mbase si pasojë e të kaluarës sonë. Të rinjtë shqiptar, si pjesë e shoqërisë, janë njohës të mirë të detyrimeve të tyre në familje, shkollë ose komunitet, por nuk janë njohës dhe aq më pak mbrojtës të të drejtave të tyre të garantuara me ligj. Mosrespektimi i të drejtave të njeriut ose të Konventës për të Drejtat e Fëmijës mund të vijë si pasojë e mungesës së informacionit, por shpesh vjen edhe si pasojë e rrethanave sociale ose ekonomike.
Shkeljet e të drejtave të njeriut bëhen më të dukshme gjatë ndalimit të të rinjve nga policia gjatë paraburgimit, gjatë vuajtjes së dënimit etj. Megjithatë, duhet patjetër të theksojmë progresin e dukshëm që është bërë në këtë fushë gjatë vitit të fundit.
Gjithashtu, shpesh të rinjtë përballen me shkeljen e të drejtave të tyre edhe në institucione publike. Do të përmendim këtu si tepër të dëmshme shkeljet që bëhen në institucionet arsimore, pikërisht aty ku të rinjtë edukohen dhe mësojnë këto të drejta. Përmirësimet janë të dukshme, por ende nuk mjafton, pasi ajo çka duhet vërtet të ndryshojë është perceptimi i shoqërisë për këto të drejta dhe më pas mund të kërkojmë respektimin e tyre. Faktet kanë treguar se të rinjtë e kanë më të lehtë se sa të rriturit të ndryshojnë dhe t’i përshtaten progresit. Për këtë arsye, por jo vetëm të rinjtë, janë ata që duhet të bëhen promotor të të drejtave të njeriut, pasi vetëm kështu mund të shpresojmë për një përmirësim të gjëndjes në të ardhmen.
Vullnetarizmi rinor
Vullnetarizmi në Shqipëri gjatë viteve të tranzicionit ka vuajtur nga ngarkesat negative të mbartura nga përvoja e “vullnetarizmit të detyruar” përgjatë periudhës së regjimit komunist. Kështu, modifi kimi i këtij perceptimi negativ ka përbërë një nga përmasat më kritike të angazhimit të organizatave që kanë punuar për krijimin e një kulture të re të pjesëmarrjes qytetare nëpërmjet përfshirjes së një numri sa më të madh të rinjsh në baza plotësisht vullnetare. Në të vërtetë, shoqëria civile ka kontribuar në mënyrë të konsiderueshme nëpërmjet organizimit të një game të gjerë veprimtarish sociale vullnetare – punë, e cila po të matej fi nanciarisht ka gjasa të ndikonte opinionin publik për vlerat e qenësishme të vullnetarizmit në Shqipëri.
Megjithatë, situata aktuale karakterizohet nga mungesa e një pjesëmarrjeje të gjerë të të rinjve në veprimtari vullnetare, si dhe mungesa e orientimit të atyre të rinjve që kontribuojnë me punë vullnetare drejt nevojave përparësore. Ndërkohë mungojnë jo vetëm kapacitetet organizative të OJF-ve rinore, për të shfrytëzuar potencialin ekzistues të komunitetit rinor për të ofruar shërbime vullnetare, por edhe
shkalla e duhur e burimeve fi nanciare dhe logjistike për mbështetjen e ndihmesës vullentare.
Pjesë tjetër problematike e konsolidimit të kulturës së vullnetarizmit lidhet me mungesën e një klime bashkëpunimi mes subjekteve që kontribuojnë në shërbimet vullnetare, si dhe niveli i ulët i shkëmbimeve ndërkombëtare të vullnetarëve. Gjithashtu, mungojnë edhe politikat promovuese ndaj vullnetarizmit rinor, të cilat janë të domosdoshme për edukimin dhe ndërgjegjësimin e komunitetit, për të vlerësuar punën vullnetare.
Pjesë tjetër problematike e konsolidimit të kulturës së vullnetarizmit, krahas të shkuarës komuniste, përbën edhe perceptimi i pabazë se ekonomia e tregut e përjashton vullnetarizmin. Ndërkohë, efekt negativ ka pasur edhe kombinimi i shkallës së pamjaftueshme të ekspertizës dhe kapaciteteve organizative të shoqërisë civile për menaxhimin e vullnetarëve dhe mungesës së burimeve të mjaftueshme fi nanciare dhe logjistike për mbështetjen e ndihmesës vullnetare.
Teknologjia e informacionit dhe interneti
Interneti në Shqipëri është një dukuri e re, e cila nga viti në vit po gëzon progres të vazhdueshëm. Fundi i viteve ’90 solli linjat e para të internetit në Shqipëri dhe këto ishin një privilegj i disa organizatave ndërkombëtare tepër të fuqishme. Disa nga website-t e para shqiptare u ndërtuan në vitin 2000: www.albasoul.com, www.shqipëria.com etj. Ndërsa 3 vjet më vonë u ndërtua projekti i parë on-line, i cili synonte ngritjen e një portali rinor (www.syri.org) dhe një rrjeti website-sh të shkollave të mesme të Tiranës (www.shkollat.net). Kjo solli një revolucion në informacionin që jepej online, siç ishte prezantimi i shkollave të mesme ose ngritja e urave të komunikimit ndërmjet të rinjve nëpërmjet teknologjisë së informacionit.
Vit pas viti Shqipëria ka bërë progres për sa i përket përdorimit të internetit dhe komunikimit on-line. Por, megjithatë, numri i të rinjve që kanë akses të vazhdueshëm në internet mbetet tepër i vogël krahasuar me vendet e tjera perëndimore. Investimi i qeverisë për të sjellë internet në çdo klasë pa dyshim që do të përmbys gjendjen aktuale të përdorimit të internetit nga të rinjtë, por edhe grupmoshat e tjera të shoqërisë.
Aktualisht jemi ende mbrapa për sa i përket përdorimit të teknologjisë së informacionit për të ofruar shërbime. Ende institucionet nuk janë në gjendje të ofrojnë shërbime on-line. Gjithashtu, është tepër i ulët numri i organizatave rinore, institucioneve ose i shkollave dhe universiteteve që kanë website dhe akoma më i vogël i atyre që e përdorin këtë si
47
Strategjia kombëtare e rinisë
një mënyrë efektive të komunikimit me të rinjtë, duke ofruar informacion të përditësuar dhe të plotë. Kjo situatë ka ndikuar në aftësitë e ulëta të studentëve shqiptarë për të bërë kërkime on-line, gjë që bashkëmoshatarët e tyre nëpër botë e kanë themelin bazë të studimit dhe edukimit.
Në këtë kohë në shumë vende të botës të rinjtë kanë mundësinë e edukimit, arsimimit dhe kualifi kimit nëpërmjet internetit, gjë që duket tepër larg për kushtet e vendit tonë. Edhe ata të rinj që kanë akses në internet shpesh informacionet e nevojshme i gjejnë në website të huaja, ndërsa websitet shqiptare shpesh përmbajnë informacion të pakontrolluar dhe të parëndësishëm.
VIZIONI, PËRPARËSITË DHE POLITIKAT Edukimi qytetar dhe demokracia
Vizioni strategjik ka parasysh edukimin për qytetarinë demokratike si tejet të rëndësishëm për përfi timin e njohurive dhe aftësive të nevojshme për pjesëmarrje në shoqërinë civile demokratike. Edukimi qytetar luan një rol kyç në konsolidimin e një shoqërie demokratike nëpërmjet ndikimit shumëpërmasor te brezat e rinj, si promovimi i dialogut dhe refl ektimi kritik, zgjidhja e konfl ikteve nëpërmjet konsensusit dhe tolerancës, si dhe rritjes së vetëdijes për të drejtat dhe përgjegjësitë e secilit dhe normat e sjelljes në komunitet.
Përparësi në këtë drejtim përbën ndihmesa ndaj të rinjve që të fi tojnë njohuritë dhe vlerat themelore të qytetarisë demokratike, por edhe të zhvillojnë më tej aftësitë dhe qëndrimet e nevojshme, në mënyrë të veçantë duke kapërcyer pengesat që krijojnë autoritetet fals, konformizmin dhe paragjykimet, si dhe mekanizmat që nxisin dhe justifi kojnë racizmin, etnocentrizmin dhe format e tjera të shtypjes, të diskriminimit dhe të padrejtësive shoqërore.Në këtë kontekst, qëllim strategjik përbën rritja e bashkëpunimit dhe e marrëdhënieve të ndërsjella midis institucioneve shtetërore të niveleve të ndryshme, shkollës dhe komunitetit, me synim edukimin e të rinjve për të marrë pjesë aktivisht në jetën komunitare.
Rëndësi e veçantë i duhet dhënë rritjes së statusit dhe rolit të luajtur nga qeveria e nxënësve dhe OJF-të rinore në hartimin dhe zbatimin e projekteve në nivel vendor, rajonal dhe kombëtar, të cilat krijojnë mundësi të barabarta për formimin qytetar dhe angazhimin e djemve dhe të vajzave. Në veçanti, qeveria e nxënësve duhet parë si një hap institucional pozitiv drejt demokratizimit të jetës shkollore dhe si një partner për rritjen e pjesëmarrjes së gjerë dhe
efektive të të rinjve në vendimmarrje dhe veprimtari në shkollë dhe komunitet.
Roli i rinisë në promovimin e të drejtave të njeriutEdukimi me të drejtat e njeriut është një e drejtë themelore. Rritja e aksesit të rinisë për/dhe shkëmbimi i informacionit në fushën e të drejtave të njeriut, duhet të jetë një ndër përparësitë e politikave të institucioneve shtetërore, të shoqërisë civile dhe të vetë organizatave rinore shqiptare. Të gjithë të rinjtë, në varësi të moshës dhe të mundësive të tyre, duhet të përfshihen në veprimtaritë edukuese për të drejtat e njeriut. Ata duhet jo vetëm të kërkojnë respektimin e të drejtave të tyre, por edhe të angazhohen në realizimin praktik të tyre.
Edukimi i rinisë duhet të synojë jo vetëm njohjen me të drejtat e njeriut, por edhe rritjen e kapaciteteve të rinisë për mbrojtjen dhe respektimin e të drejtave të tyre. Institucionet shtetërore duhet të marrin masa me karakter ligjor, administrativ dhe teknik në nivel kombëtar dhe vendor, me qëllim që rinia të përfshihet më mirë në procesin e edukimit dhe të mbrojtjes së të drejtave të njeriut në përgjithësi dhe ato të rinisë në veçanti. Përfshirja e organizatave rinore në këtë proces është një tregues i rolit aktiv të rinisë. Ato duhet të mundësojnë përfshirjen aktive të rinisë në procesin e vendimmarrjes, në zbatimin, monitorimin dhe përmirësimin e veprimtarive që lidhen me edukimin e rinisë me të drejtat e njeriut. Vizioni i strategjisë është promovimi dhe garantimi i të drejtave të njeriut si të drejta të pamohueshme. Për këtë arsye do të mbështeten organizatat rinore që punojnë në këtë fushë, studentët, juristët e rinj ose edhe të rinjtë e tjerë që duan të ndërmarrin nisma për promovimin e të drejtave të njeriut, si dhe të monitorojnë respektimin e tyre.
Objektiv është jo vetëm informimi i të rinjve për të drejtat e tyre, por edukimi i tyre me këto të dreja dhe nxitja e tyre për t’u bërë agjentë të promovimit të të drejtave të njeriut dhe të respektimit të tyre. Studimi i gjendjes aktuale dhe hartimi i politikave, që synojnë përmirësimin e gjendjes është një nga objektivat e kësaj strategjie. Implementimi i politikave alternative, i zbatimit të ideve të reja, si dhe sjellja e përvojave ndërkombëtare do të sjellë një përmirësim të dukshëm në informimin e të rinjve mbi të drejtat e tyre, por edhe për ndërgjegjësimin e tyre në zbatim të këtyre të drejtave. Gjithashtu, do të sjellë rezultat përdorimi i të gjitha metodologjive bashkëkohore për këtë qëllim, me synimin për të arritur te çdo i ri.
Objektiv parësor është edhe ngritja e infrastrukturës për denoncimin e shkeljeve të të drejtave të njeriut, duke u dhënë mundësi të rinjve që zëri i tyre kundër padrejtësive të dëgjohet dhe të sjellë ndikim.
48
Strategjia kombëtare e rinisë
Qëllim strategjik është edukimi i të rinjve me shtetin juridik dhe ndërgjegjësimi i tyre për respektimin e të drejtave të njeriut, si të vetmen mënyrë për të arritur standardet e një shoqërie europiane. Vullnetarizmi rinor
Vizioni strategjik për vullnetarizmin rinor lidhet me konceptimin e vullnetarizmit si një komponent tejet i rëndësishëm në edukimin dhe formimin e të rinjve si qytetarë të angazhuar, të cilët ofrojnë shërbime komunitare dhe japin ndihmesa sociale me vlera të qenësishme.
Përparësi për qeverinë shqiptare përbën bashkëpunimi i ngushtë me pjesëmarrjen e OJF-ve rinore dhe të komunitetit të biznesit, si dhe sigurimi i asistencës së huaj teknike nga organizatat ndërkombëtare dhe në veçanti SNV-ja për hartimin dhe zbatimin e politikave të qarta për promovimin e kulturës dhe të praktikës së vullnetarizmit te të rinjtë. Në këtë drejtim, qëllime strategjike me rëndësi janë krijimi i një kuadri ligjor për vullnetarizmin, përcaktimi i statusit të vullnetarit, realizimi i projekteve për menaxhimin sa më efektiv të ndihmesave vullnetare, si dhe sensibilizimi i opinionit publik për vlerat dhe dobinë e punës vullnetare. Fushë përparësore e angazhimit të institucioneve qeveritare përbën përkrahja e orientimit dhe e mbështetjes së vullnetarëve për të ndihmuar grupe në nevojë, si fëmijët që jetojnë në kushte të vështira, pensionistët, individët me aftësi të kufi zuara, pacientët në spitale ose mjedise shtëpiake dhe gratë që jetojnë në institucione (qendra rehabilitimi, burgje etj.). Në këtë kuadër, qëllimi strategjik me rëndësi të veçantë përbën mbështetja teknike dhe fi nanciare e OJF-ve, të cilat mobilizojnë të rinjtë për të dhënë ndihmesa vullnetare, me synim forcimin e kapaciteteve të tyre organizuese dhe menaxhuese.
Teknologjia e informacionit dhe interneti
Vizioni i strategjisë është zhvillimi i teknologjisë së komunikimit dhe shfrytëzimi nga të rinjtë i një komunikimi sa më bashkëkohor dhe efi cent. Është objektiv parësor përdorimi i teknologjisë së komunikimit on-line për të ofruar shërbime, si dhe për të rritur informacionin e nevojshëm për të rinjtë. Hartimi dhe implementimi i politikave që nxisin komunikimin on-line ose u krijojnë mundësi të rinjve për të përdorur internetin është një objektiv parësor për qeverinë. Interneti në çdo klasë është një sfi dë, e cila do të përmbysë gjendjen aktuale të përdorimit të internetit.
Përparësi është rritja e standardeve dhe ngritja e kapaciteteve për të ofruar shërbime on-line për të rinjtë, si dhe për të ofruar edukim dhe kualifi kim
duke përdorur teknologjinë e informacionit. Është përparësore ngritja e kapaciteteve dhe shfrytëzimi i atyre ekzistuese në mënyrë që e gjithë rinia dhe organizatat rinore të shfrytëzojnë komunikimin on-line për një bashkëpunim sa më efektiv me njëri-tjetrin, por edhe për të rritur bashkëpunimin me të rinjtë në botë.
Qëllim strategjik është krijimi i mundësive për sa më shumë të rinj që të aksesojnë në internet nëpërmjet ngritjes së qendrave rinore të komunikimit, të cilat para së gjithash do të shërbejnë si promotorë të ndryshimit.
POLITIKAT
Edukimi qytetar dhe demokracia
● Forcimi i bashkëpunimit midis të rinjve, shkollës, komunitetit të prindërve dhe OJF-ve dhe organizmave të tjerë vullnetarë për të ndihmuar në zhvillimin e programeve të edukimit për qytetarinë demokratike dhe rritjen e përgjegjësisë për angazhimin në jetën komunitare.
● Fuqizimi i qeverisë së nxënësve si një strukturë autonome, e cila kontribuon në demokratizimin e jetës në shkollës dhe zhvillimin e veprimtarive komunitare nëpërmjet përcaktimit të qartë të statusit të saj vis-a-vis organet e tjera vendimmarrëse në nivel shkolle, si dhe përmes mbështetjes së saj me burime teknike dhe fi nanciare për krijimin dhe forcimin e kapaciteteve organizative.
● Rishikimi i lëndës së “Edukimit qytetar”, me synim përmirësimin e materialit didaktik dhe përqasjes ndaj zhvillimit të veprimtarive formuese për edukatën qytetare demokratike.
● Trajnimi i mësuesve dhe i trajnerëve për përvetësimin e njohurive dhe aftësive të nevojshme në fushën e edukimit qytetar.
● Zhvillimi i veprimtarive ndërgjegjësuese dhe informuese ku të rinjtë të mund të fi tojnë njohuritë dhe vlerat themelore të qytetarisë demokratike nëpërmjet organizimit të fushatave sensibilizuese në nivel vendor, rajonal dhe kombëtar.
● Realizimi i monitorimeve dhe vlerësimeve periodike për matjen e impaktit të veprimtarive dhe projekteve të ndërmarra në fushën e edukimit qytetar.
49
Strategjia kombëtare e rinisë
Roli i rinisë në promovimin e të drejtave të njeriut
● Angazhimi i institucioneve shtetërore për marrjen e masave me karakter ligjor, administrativ dhe teknik në nivel kombëtar dhe vendor për përfshirjen efektive dhe sa më të gjerë të të rinjve në edukimin dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut në përgjithësi dhe ato të të rinjve në veçanti.
● Bashkëpunimi i Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës dhe OJF-ve rinore që operojnë në këtë sektor për konceptimin dhe zbatimin e formave dhe metodave më të përshtatshme për edukimin e rinisë me aftësi teorike dhe praktike për njohjen dhe mbrojtjen e të drejtave të të rinjve nëpërmjet programeve shkollore.
● Bashkërendimi i punës midis shkollës dhe organizatave të të drejtave të njeriut, me synim rritjen e aksesit të të rinjve në informimin për të drejtat e njeriut nëpërmjet publikimeve dhe veprimtarive, të cilat kanë forma të pëlqyeshme dhe të pranueshme nga të rinjtë.
POLITIKAT
• Organizimi i fushatave informuese për të rinjtë.• Organizimi i botimeve të ndryshme për të theksuar
rolin e respektimit të këtyre të drejtave dhe për të ndërgjegjësuar të rinjtë për të drejtat e tyre.
• Organizimi i një fushate kombëtare informuese dhe ndërgjegjësuese.
• Ndërtimi i një websit-i për të promovuar të drejtat e njeriut dhe për të denoncuar rastet e shkeljeve të tyre.
• Vendosja e një numri falas për të denoncuar rastet e shkeljes së të drejtave të njeriut nga institucionet publike.
• Bashkëpunimi me organizatat rinore që mbrojnë të drejtat e të rinjve dhe të fëmijëve, institucionet kombëtare dhe ndërkombëtare dhe me juristët e rinj.
• Zhvillimi i disa studimeve për të matur shkallën e njohjes nga njerëzit dhe respektimin e këtyre të drejtave nga institucionet publike.
• Organizimi i tryezave të rrumbullakëta dhe workshop-eve për të prezantuar rezultatet e studimeve dhe për të diskutuar për hapat që duhen ndërmarrë.
• Bashkëpunimi me gazetat rinore (gazetat e shkollave, gazeta vendore ose kombëtare), website rinore dhe me radio rinore për të promovuar te të rinjtë Konvetën e të Drejtave të Njeriut dhe ndërgjegjësimi i tyre për respektimin e
këtyre të drejtave themelore.
Vullnetarizmi rinor
● Organizimi i fushatave ndërgjegjësuese për rëndësinë dhe ndihmesat sociale të vullnetarizmit, me qëllim promovimin te brezat e rinj të kulturës së angazhimit qytetar përmes vullnetarizmit. Në këtë drejtim duhet punuar për edukimin e komunitetit dhe ndryshimin e mendësisë aktuale, me synim krijimin e një perceptimi pranues.
● Angazhimi i institucioneve shtetërore dhe i OJF-ve rinore për përgatitjen, miratimin dhe njohjen e statusit të vullnetarëve me fokus të veçantë statusin e të rinjve vullnetarë.
● Krijimi i Kartës së Vullnetarit për sigurimin e stimujve për periudhën gjatë së cilës të rinjtë kryejnë punë vullnetare, me qëllim formimin dhe konsolidimin e vullnetarizmit rinor. Lehtësirat dhe shërbimet e veçanta do të përfshijnë transport vendor dhe kombëtar falas, sigurimin shëndetësor në rastet incidenteve në punë, si dhe çmime të reduktuara për veprimtari artistike dhe kulturore.
● Hartimi dhe zbatimi i politikave integruese për përmirësimin dhe forcimin e kapaciteteve për shfrytëzimin sa më optimal të potencialeve ekzistuese në komunitet për të dhënë shërbime vullnetare.
● Sigurimi i ndihmesës teknike dhe fi nanciare për OJF-të rinore që mobilizojnë të rinjtë për të dhënë ndihmesa vullnetare me synim forcimin e kapaciteteve të tyre menaxhuese, si dhe rritjen e numrit të të rinjve vullnetarë dhe përmirësimin e cilësisë së shërbimeve të ofruara.
● Rritja e nivelit të shkëmbimeve vullnetare në nivel kombëtar, rajonal dhe ndërkombëtar për të rinjtë nëpërmjet bashkëpunimit të ngushtë të instancave shtetërore, organizatave ndërkombëtare dhe aktorëve të shoqërisë civilë që operojnë në këtë sektor.
● Orientimi i ndihmesave të vullnetarëve drejt çështjeve më me rëndësi dhe nevojave më të mëdha nëpërmjet rritjes se informacionit mbi mundësitë për dhënien e ndihmesave vullnetare, si dhe forcimit të bashkëpunimit dhe shkëmbimit të informacionit midis institucioneve dhe organizatave që angazhojnë të rinj vullnetarë.
● Kryerja e studimeve dhe grumbullimi i të dhënave statistikore për të orientuar dhe përmirësuar në vazhdimësi projektet dhe programet e ndërmarra në kuadrin e konsolidimit të vullnetarizmit rinor.
50
Strategjia kombëtare e rinisë
Teknologjia e informacionit dhe interneti
• Ndërtimi i një rrjeti kombëtar me website-t e shkollave të mesme.
• Ndërtimi i një rrjeti kombëtar me website-t e universiteteve shqiptare.
• Mbështetja dhe fuqizimi i qendrave rinore ose grupeve rinore që kanë për qëllim teknologjinë e informacionit.
• Ndërtimi i një website, i cili ofron shërbime për grupet rinore vulnerabël (këshillim on-line, informacion, etj.).
• Ndërtimi i një portali kombëtar për organizatat rinore, ku të rinjtë, donatorët, por edhe të tretë të interesuar mund të gjejnë informacion për organizatat rinore, mund të prezantohen me punën e tyre, si dhe mund të krijojnë komunikim midis tyre.
• Ndërtimi i një portali të madh rinor, i cili synon edukimin e të rinjve, ofron shërbime on-line, përmban informacion tepër të rëndësishëm për të rinjtë, krijon mundësi komunikimi dhe shkëmbimi përvojash mes të rinjve, ngritjen e bashkëpunimit mes të rinjve shqiptarë me njëri-tjetrin ose të huaj, promovimin e Shqipërisë, turizmin dhe kulturën tonë, etj.
• Ngritja e një qendre rinore komunikimi, e cila të shërbejë si promotore e kësaj fryme te të gjithë të rinjtë, por edhe të shërbejë si infrastrukturë që i jep mundësi të gjithëve për të hyrë në botën e internetit.
TREGUESIT DHE BURIMETKarta e StudentitShpërndarja e Kartës së Studentit në të gjitha universitetet dhe pajisja e rregullt e çdo studenti me këtë kartë.Si rrjedhojë, studentët do të kenë lehtësira ekonomike, sociale dhe kulturore, çka do të përmirësojë dukshëm standardet e tyre të jetesës.
Koha e lirë, sporti dhe kultura Rritja e numrit të të rinjve që merren me veprimtari sportive dhe kulturore. Këto veprimtari do të zhvillohen nga MTKRS-ja në bashkëpunim me OJF-të rinore dhe institucione të tjera.Veprimtaritë do të përqendrohen në qytete artdashëse si: Korça e Vlora, si dhe në ato qytete ku jeta kulturore-artistike është e varfër.
Edukimi dhe aksioni mjedisor Rritja e numrit të trajnimeve dhe seminareve për aksionin mjedisor, rëndësinë e tij për një jetë më të shëndetshme të të rinjve.Nëpërmjet veprimtarive dhe programeve që do të
zbatohen për periudhën 2007-2013 synohet një rritje e numrit të të rinjve të edukuar me aksionin mjedisor në të gjitha rrethet e vendit, sidomos në ato qytete ku problemi është më emergjent.
Teknologjia e informacionit dhe interneti.Gjatë periudhës 2007-2013 do të vihen në zbatim programe si: vendosja e internetit në të gjitha shkollat e mesme të Tiranës, me qëllim njohjen e të rinjve me informacionet e fundit të vendit dhe botës në internet.
51
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
VII. PROGRAME PËRPARËSORE PËR STRATEGJINË KOMBËTARE TË RINISË• Ngritja dhe forcimi i kapaciteteve të organizatave
dhe strukturave rinore.• Rritja e pjesëmarrjes së të rinjve në vendimmarrje
dhe në jetën publike.• Rritja e pjesëmarrjes së të rinjve në luftën kundër
korrupsionit. • Rritja e bashkëpunimit kombëtar dhe ndërkombëtar
(rajon e më gjerë).• Informimi dhe integrimi i studentëve shqiptarë që
jetojnë dhe studiojnë në botë.• Nxitja dhe promovimi i vullnetarizmit rinor dhe roli i
të rinjve në zhvillimin e vendit.• Edukimi qytetar i të rinjve.• Rritja e mundësive për informacion dhe punësim të
të rinjve.• Nxitja dhe promovimi i biznesit rinor dhe krijimi i
mundësive të vetëpunësimit.• Rritja dhe formimi profesional i të rinjve.• Aftësimi si konsumatorë i të rinjve. • Krijimi i mundësive rekreative për të rinjtë në
Shqipëri.• Përfshirja dhe krijimi i mundësive për veprimtaritë
rekreative për grupet e margjinalizuara të të rinjve (fëmijët që punojnë, të trafi kuar, romë, egjyptianë, të dhunuar, me probleme socio-ekonomike, jetimët etj.).
• Edukimi dhe aksioni mjedisor i të rinjve.• Parandalimi dhe trajtimi nga abuzimi me drogat.• Ndërgjegjësimi, parandalimi dhe trajtimi i rasteve të
dhunës ndaj të miturve dhe të rinjve.• Ulja e kriminalitetit rinor.• Parandalimi i trafi kimit të të rinjve. • Sensibilizimi për çështjet e shëndetit riprodhues
dhe të edukatës seksuale te të rinjtë.
52
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
53
Strategjia kombëtare e rinisë
PLANI KOMBËTAR I VEPRIMIT PËR RININË
2007-2013MATRICA E VEPRIMTARIVE DHE
REZULTATEVE PËR PROGRAM
54
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
PRO
GR
AM
I O
UTP
UT
- IPË
RSH
KR
IMI I
OU
TPU
T - I
TVE
PRIM
TAR
IAPE
RG
JEG
JES
AFA
TI
KO
HO
RN
gritj
a dh
e fo
rcim
i i
kapa
cite
teve
të
orga
niza
tave
dh
e st
rukt
urav
e rin
ore
1. P
rogr
am tr
ajni
mi p
ër
forc
imin
e k
apac
itete
ve d
he
lider
ship
in ri
nor
Të ri
nj të
org
aniz
atav
e rin
ore,
Pa
rlam
entit
Rin
or, Q
ever
ive
Stud
ento
re e
të s
trukt
urav
e të
tjer
a, të
tra
jnua
r në
shkr
imin
dhe
men
axhi
min
e
proj
ekte
ve, i
dent
ifi ki
min
e n
evoj
ave
të k
omun
itetit
në
përg
jithë
si d
he të
të
rinjv
e në
veç
anti,
në
ngrit
jen
e fo
ndev
e dh
e id
entifi
kim
in e
don
ator
ëve,
në
iden
tifi k
imin
e p
artn
erëv
e në
niv
el
sekt
ori j
ofi ti
mpr
urës
, fi ti
mpr
urës
dhe
në
inst
ituci
onet
sht
etër
ore,
për
krij
imin
e
rrjet
eve/
koal
icio
neve
, të
rinj t
ë tra
jnua
r në
adv
okas
i dhe
lobi
m, q
ever
isje
m
e pj
esëm
arrje
, men
axhi
m k
onfl i
kti,
men
axhi
m b
urim
esh
njer
ëzor
e,
tekn
olog
jinë
e in
form
acio
nit,
të fo
lurë
n në
pub
lik, m
arrë
dhën
iet m
e pu
blik
un,
zhvi
llim o
rgan
izat
iv, p
lani
fi kim
st
rate
gjik
, qën
drue
shm
ëri o
rgan
izat
ive
dhe
vetë
fi nan
cim
, në
përg
jegj
shm
ërin
ë or
gani
zativ
e, n
ë nj
ë qe
veris
je s
a m
ë de
mok
ratik
e të
org
aniz
atës
dhe
kr
yerje
n e
trans
pare
ncës
bre
nda
saj
dhe
në m
arrë
dhën
ie m
e të
tret
ë.
Për h
ir të
din
amik
ës s
ë z
hvilli
mit
të je
tës
orga
niza
tive
të O
JF-v
e dh
e st
rukt
urav
e pë
rfaqë
sues
e të
të ri
njve
në
shk
olla
e u
nive
rsite
te, n
evoj
a pë
r ngr
itjen
e k
apac
itete
ve n
ë te
mat
e
përm
endu
ra ë
shtë
e p
rani
shm
e gj
atë
gjith
ë ko
hës
dhe
si e
tillë
do
të
adre
sohe
t nga
Pla
ni i
Vepr
imit
i sht
rirë
gjat
ë gj
ithë
periu
dhës
së
impl
emen
timit
të ti
j.
Zhvi
llim
i i p
rogr
amev
e të
traj
nim
it në
:
- Shk
rimi i
pro
jekt
-pro
pozi
mev
e - M
enax
him
i i p
roje
ktev
e- I
dent
ifi ki
mi d
he v
lerë
sim
i nev
ojav
e - N
gritj
a e
fond
eve
/ Ide
ntifi
kim
i i d
onat
orëv
e dh
e pa
rtner
ëve
- Lid
ersh
ipi r
inor
- A
dvok
asi d
he lo
bim
- R
rjete
t dhe
koa
licio
net
- Zhv
illim
i org
aniz
ativ
- Pla
nifi k
imi s
trate
gjik
- Q
ëndr
uesh
mër
ia n
ë or
gani
zatë
dhe
ve
tëfi n
anci
mi
- Dem
okra
cia
në q
ever
isje
n e
orga
niza
tës
dhe
trans
pare
nca
bren
da s
aj d
he n
ë m
arrë
dhën
ie
me
të tr
etë
- Për
gjeg
jshm
ëria
org
aniz
ativ
e- M
arrë
dhën
iet m
e pu
blik
un d
he m
e të
tret
ë (o
rgan
izat
a të
tjer
a)- E
folu
ra n
ë pu
blik
- Tek
nolo
gjia
e in
form
acio
nit
- Men
axhi
m b
urim
esh
njer
ëzor
e- M
enax
him
kon
fl ikt
i- Q
ever
isje
me
pjes
ëmar
rje
Org
aniz
atat
rino
re
vend
ore,
Org
aniz
atat
rino
re
kom
bëta
re m
e ka
paci
tete
traj
nues
e në
kët
ë fu
shë,
O
rgan
izat
a të
tjer
a të
sho
qëris
ë ci
vile
m
e pë
rvoj
ë në
tra
jtim
in e
çës
htje
ve
të ti
lla, n
ë of
rimin
e
trajn
imev
e m
e ta
rget
të
rinj
të.
2007
-201
3
PLA
NI K
OM
BËT
AR
I VE
PRIM
IT P
ËR R
ININ
Ë 2
007-
2011
/ M
ATR
ICA
E VE
PRIM
TAR
IVE
DH
E O
UTP
UT
-VE
PËR
PR
OG
RA
M
55
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
2. S
hkëm
bim
info
rmac
ioni
dh
e ba
shkë
rend
im m
ë i m
irë i
vepr
imta
rive
të o
rgan
izat
ave
dhe
stru
ktur
ave
përf
aqës
uese
rin
ore
në n
ivel
ven
dor,
rajo
nal,
kom
bëta
r dhe
më
gjer
ë.
Org
aniz
atat
dhe
stru
ktur
at ri
nore
në
nive
l ven
dor d
he k
ombë
tar d
o të
ken
ë nj
ë ni
vel m
ë të
lartë
info
rmac
ioni
në
lidhj
e m
e pr
ogra
met
, vep
rimta
ritë
e gj
ithse
cilit
. Dre
jtoria
e B
ashk
ëren
dim
it të
Pol
itika
ve R
inor
e dh
e të
tjer
ë ak
torë
kom
bëta
rë d
o të
luaj
në n
jë ro
l m
ë ak
tiv n
ë ba
shkë
rend
imin
në
nive
l ko
mbë
tar d
he n
ë sh
përn
darje
n e
info
rmac
ioni
t të
stru
ktur
ave
euro
pian
e rin
ore
në li
dhje
me
vepr
imta
ri,
prog
ram
e dh
e pr
ojek
te ri
nore
.
Org
aniz
im p
erio
dik
i tak
imev
e ba
shkë
rend
uese
në
nive
l kës
hilla
sh ri
nor v
endo
rë (s
ipas
sta
ndar
deve
të
për
cakt
uara
nga
Whi
te P
aper
Pol
icy
e K
E),
në
nive
l kës
hilli
rino
r kom
bëta
r dhe
në
nive
l raj
onal
e
me
gjer
ë.
MTK
RS
, KR
SH
, K
ëshi
llat R
inor
ë Ve
ndor
ë, Q
endr
at
Rin
ore,
Par
lam
enti
Rin
or, Q
ever
ia
Stu
dent
ore.
2007
-201
1
Të ri
njtë
do
të je
në m
ë të
info
rmua
r në
lidh
je m
e lig
jin e
OJF
-ve
dhe
Ligj
in
për F
unks
ioni
min
e P
usht
etit
Vend
or,
ligje
të c
ilat d
o t’i
ndi
hmoj
në n
ë pu
nën
e ty
re b
rend
a se
ktor
it dh
e ja
shtë
tij.
Pro
gram
info
rmim
i për
org
aniz
atat
rino
re i
ligjit
të
OJF
-ve.
Pro
gram
info
rmim
i për
org
aniz
atat
rino
re i
Ligj
it pë
r Fun
ksio
nim
in e
Pus
htet
it Ve
ndor
2007
-200
8
Org
aniz
atat
dhe
stru
ktur
at ri
nore
në
nive
l ven
dor d
he k
ombë
tar,
si d
he
të g
jitha
inst
ituci
onet
ose
indi
vidë
t e
inte
resu
ar b
rend
a dh
e ja
shtë
ven
dit,
do
të k
enë
një
nive
l më
të la
rtë
info
rmac
ioni
në
lidhj
e m
e pr
ogra
met
, ve
prim
tarit
ë e
OJF
-ve
dhe
grup
eve
rinor
e m
e ba
zë v
endo
re. K
jo d
o të
ja
pë m
undë
si d
he p
ër b
ashk
ëren
dim
m
ë të
mad
h ve
prim
taris
h dh
e ba
shkë
puni
me
në n
ivel
e të
ndr
yshm
e.
Bot
im d
he w
ebsi
te i
të g
jitha
vep
rimta
rive
dhe
prog
ram
eve
rinor
e të
OJF
-ve
rinor
e në
niv
el
vend
or (P
refe
ktur
ë os
e B
ashk
i) në
mën
yrë
perio
dike
.
Pus
htet
i ven
dor,
OJF
-të ri
nore
, B
izne
si v
endo
r etj.
2007
-201
1(e
për
vits
hme
perio
dike
)
OJF
-të ri
nore
, OJF
-të e
tjer
a,
publ
iku
i gje
rë, i
nstit
ucio
net
publ
ike
dhe
shte
tëro
re, a
gjen
citë
nd
ërko
mbë
tare
do
të k
enë
një
nive
l m
ë të
lartë
info
rmac
ioni
në
lidhj
e m
e pr
ogra
met
, vep
rimta
ritë
e O
JF-
ve d
he g
rupe
ve ri
nore
me
bazë
ve
ndor
e. K
jo d
o të
japë
mun
dësi
dh
e pë
r bas
hkër
endi
min
më
të m
adh
vepr
imta
rish,
bas
hkëp
unim
e në
ni
vele
të n
drys
hme
dhe
fi nan
cim
e.
Org
aniz
im i
pana
ireve
rino
re n
ë Ti
ranë
dhe
jash
të
saj,
në v
ende
pub
like
në d
itët k
ombë
tare
dhe
nd
ërko
mbë
tare
të ri
nisë
.
MTK
RS
, pus
htet
i ve
ndor
, OJF
-tërin
ore,
biz
nesi
vend
or e
tj.
2007
-201
1 (e
pë
rvits
hme
perio
dike
)
Të ri
njtë
do
të m
arrin
më
shum
ë pë
rvoj
ë dh
e m
odel
e ve
prim
taris
h të
su
kses
shm
e ng
a or
gani
zata
më
me
përv
ojë
bren
da d
he ja
shtë
ven
dit,
duke
sje
llë k
ësht
u ris
i në
orga
niza
tat
e gr
upet
e ty
re ri
nore
çka
do
t’i
shër
bejë
forc
imit
të k
apac
itete
ve të
ty
re.
Pro
gram
shk
ëmbi
mi p
ërvo
jash
mid
is o
rgan
izat
ave
rinor
e në
ven
d, ra
jon
e m
ë gj
erë
për p
ërm
irësi
min
e
njoh
uriv
e, s
hkëm
bim
in e
pro
gram
eve
dhe
mod
elev
e të
suk
sess
hme.
(B
ashk
ia K
uçov
ë,
Qen
dra
Rin
ore
Kuç
ovë)
2007
-201
1
56
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
3. M
bësh
tetje
e p
usht
etit
qend
ror d
he a
tij v
endo
r për
zh
villi
min
dhe
forc
imin
e
kapa
cite
teve
të o
rgan
izat
ave
rinor
e
Do
të k
rijoh
en m
ë te
për h
apës
ira n
ë bu
xhet
et e
min
istri
ve d
he të
pus
htet
it ve
ndor
për
vep
rimta
ri dh
e pr
ogra
me
rinor
e që
i sh
ërbe
jnë
zhvi
llim
it të
m
ëtej
shëm
të s
aj s
ocia
l-eko
nom
ik.
- Tak
ime
me
Për
faqë
sues
të Q
ever
isë
(MTK
RS
)- T
akim
e m
e pë
rfaqë
sues
të p
usht
etit
vend
or- L
obi n
ë ni
vel v
endo
r dhe
qen
dror
- Pje
sëm
arrje
në
taki
met
kës
hilli
mor
e pë
r bux
hetin
ve
ndor
dhe
qen
dror
, në
periu
dhat
e k
ëshi
llim
ore.
MTK
RS
, pus
htet
i ve
ndor
, OJF
-tërin
ore.
2007
-201
1
Org
aniz
atat
dhe
stru
ktur
at
përfa
qësu
ese
rinor
e do
të k
enë
mun
dësi
në të
ako
mod
ohen
në
mje
dise
/god
ina,
të c
ilat j
anë
nën
men
axhi
min
e q
ever
isje
s ve
ndor
e dh
e qe
ndro
re, d
uke
zhdu
kur
kësh
tu rr
ezik
un p
ër n
dërp
rerje
n e
herë
pash
ersh
me
të v
eprim
taris
ë dh
e or
gani
zim
it të
tyre
, si p
asoj
ë e
mun
gesë
s së
fond
eve
për p
ërba
llim
in
e le
rave
të m
jedi
seve
. Kjo
mbë
shte
tje
do të
jepe
t pa
cenu
ar p
avar
ësin
ë e
OJF
-ve
dhe
të s
trukt
urav
e rin
ore
përfa
qësu
ese
nga
forc
at p
oliti
ke
qeve
risës
e os
e in
stitu
cion
e të
ca
ktua
ra.
Vën
ia n
ë pë
rdor
im e
mje
dise
ve/g
odin
ave
publ
ike
të m
enax
huar
a ng
a st
rukt
urat
për
faqë
sues
e sh
tetë
rore
në
nive
l ven
dor d
he q
endr
or p
ër
vepr
imta
ritë
e or
gani
zata
ve d
he të
stru
ktur
ave
rinor
e.
Min
istri
a e
Bre
ndsh
me
dhe
Pus
htet
it Ve
ndor
,P
usht
eti v
endo
r,O
JF-të
rino
re, P
R.
2007
4. In
stitu
cion
aliz
imi d
he
njoh
ja e
sta
tusi
t për
faqë
sues
të
PR
dhe
Qev
eris
ë së
N
xënë
sve
nga
drej
torit
ë e
shko
llave
dhe
inst
ituci
onet
e
tjera
në
nive
l pus
htet
i ve
ndor
dhe
qen
dror
.
Të ri
njtë
do
të k
enë
mun
dësi
të
shpr
ehin
opi
nion
et e
tyre
dhe
të je
në
më
pjes
ëmar
rës
në të
gjit
ha p
roce
set
vend
imm
arrë
se n
ë ni
vel v
endo
r dhe
qe
ndro
r, në
lidh
je m
e çë
shtje
që
u re
fero
hen
eduk
imit
dhe
shko
llës,
por
dh
e çë
shtje
ve n
ë in
tere
s ë
kom
unite
tit
të g
jerë
.
Njo
hja
me
rreg
ullo
re/li
gj e
Par
lam
entit
Rin
or d
he
Qev
eris
ë së
Nxë
nësv
e si
2 fo
rma
orga
nizi
mi
të n
xënë
sve
në s
hkol
lat e
mes
me
dhe
lejim
i i
usht
rimit
të k
ompe
tenc
ave
të ty
re n
ë m
ënyr
ë të
pa
varu
r nga
trup
i ped
agog
jik d
he in
stitu
cion
et q
ë m
erre
n m
e çë
shtje
të a
rsim
it (M
AS
H, D
AR
etj.
)
PR
, Qev
eria
e
Nxë
nësv
e, M
AS
H,
DA
R.
2007
5. P
rogr
am m
onito
rimi d
he
vler
ësim
i i k
apac
itete
ve të
or
gani
zata
ve ri
nore
ven
dore
/stu
dim
i t
yre d
he i n
evo
jave.
Njo
hja
real
e e
gjen
djes
së
orga
niza
tave
rino
re, e
kap
acite
teve
dh
e ne
voja
ve q
ë ka
në a
to d
he g
rupe
t e
inte
resi
t që
ato
përfa
qëso
jnë.
- Stu
dim
kom
bëta
r / v
endo
r i k
apac
itete
ve d
he
nevo
jave
të o
rgan
izat
ave
e st
rukt
urav
e rin
ore.
- Mon
itorim
per
iodi
k i k
apac
itete
ve d
he i
nevo
jave
(p
ërm
bush
jes
së ty
re).
OJF
-të ri
nore
etj.
2007
-201
1
57
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Rrit
ja e
pj
esëm
arrje
s së
të ri
njve
në
vend
imm
arrje
dh
e në
jetë
n pu
blik
e
1. F
orci
mi i
dem
okra
cisë
në
stru
ktur
at p
ërfa
qësu
ese
të të
rin
jve.
Stu
dent
ët d
o të
ken
ë m
undë
sinë
në
një
mas
ë të
kon
side
rues
hme
të m
arrin
pje
së n
ë zg
jedh
jen
e st
rukt
urav
e dr
ejtu
ese
në u
nive
rsite
te.
Për
fshi
rja e
stu
dent
ëve
në z
gjed
hjen
e
drej
tpër
drej
të të
stru
ktur
ave
drej
tues
e të
un
iver
site
teve
, jo
më
pak
se n
ë m
asën
20
%.
Qev
eria
Stu
dent
ore,
K
RS
H, O
JF-të
e
tjera
rino
re, M
AS
H
etj.
2007
Në
stru
ktur
at ri
nore
për
faqë
sues
e të
zg
jedh
ura
në s
hkol
la e
uni
vers
itete
dh
e në
lide
rshi
pin
e ty
re d
o të
ket
ë nj
ë ba
lanc
ë 50
% m
e 50
% m
idis
dje
mve
dh
e va
jzav
e.
Për
cakt
imi n
ë st
atut
e rr
egul
lore
i ba
razi
së g
jinor
e në
për
faqë
sim
in e
të ri
njve
në
stru
ktur
at d
rejtu
ese
të o
rgan
izim
eve
të ty
re n
ë sh
kolla
e u
nive
rsite
te.
Qev
eria
Stu
dent
ore,
P
R, M
AS
H.
2007
-200
8
Pro
cesi
zgj
edho
r në
shko
lla
e un
iver
site
te d
o të
jetë
më
i m
onito
ruar
, vot
a e
të ri
njve
do
të
jetë
më
e ga
rant
uar d
he m
onito
rimi
perio
dik
i kët
yre
stru
ktur
ave
do të
nd
ikoj
ë në
efi k
asite
t dhe
në
ruaj
tjen
e pa
varë
sisë
e të
legj
itim
itetit
të k
ëtyr
e st
rukt
urav
e.
Mon
itorim
i i Q
S d
he P
R, z
gjed
hjes
, fun
ksio
nim
it të
tyre
. Q
S, P
R, O
JF-të
rin
ore.
20
07-2
008
Të ri
njtë
nëp
ërm
jet m
onito
rimit
perio
dik
do të
jenë
në
gjen
dje
të id
entifi
koj
në d
he d
enon
cojn
ë ra
ste
dhe
prak
tika
korr
uptiv
e os
e ke
qmen
axhu
ese
në in
stitu
cion
et e
ar
sim
it.
Mon
itorim
i st
rukt
urav
e dr
ejtu
ese
në s
hkol
la e
un
iver
site
te (p
ër k
orru
psio
nin,
mos
funk
sion
im e
tj.)
QS
, PR
, OJF
-të
rinor
e.20
07-2
011
Stu
dim
et d
he s
onda
zhet
do
të
sjel
lin z
ërin
e të
rinj
ve, d
ëshm
itë
e ty
re n
ë lid
hje
me
prob
lem
atik
at
në m
enax
him
in e
shk
olla
ve/
univ
ersi
tete
ve d
he ç
ësht
je të
tjer
a.
Stu
dim
e, s
onda
zhe
perio
dike
për
sa
më
lart.
OJF
-të, P
R, Q
S,
MA
SH
.20
07-2
011
2. R
regu
llim
i me
ligj
(am
enda
men
te e
tj.) i
pj
esëm
arrje
s së
të ri
njve
në
bord
e dr
ejtu
ese
/ kës
hilla
/ k
omis
ione
në
shko
lla të
m
esm
e; u
nive
rsite
te; b
ashk
i; qa
rk; j
o m
ë pa
k se
20
%.
Pje
sëm
arrja
rino
re e
të ri
njve
në
bord
e,
kësh
illa
dhe
kom
isio
ne
në q
ever
isje
n ve
ndor
e dh
e të
un
iver
site
teve
e s
hkol
lave
do
të rr
itet
mbi
20
%.
Kës
hilli
me
/ tak
ime
për
përg
atitj
en e
akt
eve
ligjo
re
dhe
nënl
igjo
re, n
ëpër
mje
t të
cila
ve d
o të
sig
uroh
et
pjes
ëmar
rja ri
nore
dhe
do
të re
dukt
ohen
pen
gesa
t te
knik
e.
MA
SH
, QS
, PR
, pu
shte
t ven
dor,
OJF
-të ri
nore
.
58
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
3. F
usha
ta n
dërg
jegj
ësim
i dh
e de
bate
në
nive
l ve
ndor
dhe
kom
bëta
r për
pë
rfsh
irjen
e v
ajza
ve të
re
ja n
ë st
rukt
urat
rino
re
përf
aqës
uese
.
Për
fshi
rje e
vaj
zave
në
Kës
hilla
t Rin
or
vend
or, P
arla
men
tin R
inor
, Qev
eritë
e
Nxë
nësv
e, Q
ever
itë S
tude
ntor
e,
orga
niza
ta p
ërfa
qësu
ese
sekt
oria
le
ose
prof
esio
nist
e rin
ore
etj.
- Fus
hata
ndë
rgje
gjës
imi n
ë sh
kolla
, uni
vers
itete
, ko
mun
itet.
-Tak
ime,
deb
ate
në k
omun
itet d
he T
V.
PR
, KR
SH
, QS
, Q
Nx,
OJF
- të
tjera
rin
ore.
2007
-201
1
4. F
usha
ta a
dvok
asie
dhe
lo
bim
me
inst
ituci
onet
qe
veris
ëse
në n
ivel
ven
dor
dhe
qend
ror,
për p
ërfs
hirje
n e
të ri
njve
në
proc
eset
dhe
st
rukt
urat
ven
dim
mar
rëse
.
Rrit
ja e
pje
sëm
arrje
s së
të ri
njve
dh
e pë
rfshi
rja e
tyre
në
proc
eset
ve
ndim
mar
rëse
në
nive
l ven
dor d
he
qend
ror.
Taki
me,
fush
ata
ndër
gjeg
jësi
mi n
ë ni
vel b
ashk
ish,
kë
shill
ash
të q
arqe
ve, P
arla
men
t Shq
ipta
r, Q
ever
i et
j.
OJF
-të ri
nore
, pu
shte
ti ve
ndor
dhe
qe
ndro
r
2007
-201
1
Të ri
njtë
do
të je
në m
ë të
info
rmua
r m
bi fo
rmat
dhe
mën
yrat
e
pjes
ëmar
rjes
së ty
re n
ë ve
ndim
-m
arrje
n ve
ndor
e dh
e në
inst
ituci
onet
e
eduk
imit.
Pub
likim
i i in
form
acio
neve
mbi
hap
ësirë
n e
të
rinjv
e në
ven
dim
mar
rje n
ë w
ebsi
te o
se p
ublik
ime
perio
dik.
Pus
htet
ven
dor,
Qev
eri,
OJF
-të.
2007
-201
1
Të ri
njtë
do
të k
enë
mun
dësi
të m
arrin
pj
esë
në m
bled
hjet
e k
ëshi
llave
ba
shki
akë
dhe
kom
isio
neve
qyt
etar
e m
e st
atus
të n
drys
hëm
(vëz
hgue
s,
deba
tues
dhe
sug
jeru
es n
ë va
rësi
të
rast
eve
dhe
çësh
tjeve
që
trajto
hen)
.
Adv
okas
i dhe
lobi
m p
ër n
drys
him
in e
rreg
ullo
res
së k
ëshi
llit b
ashk
iak
dhe
të b
ashk
isë
në ra
stet
ku
r nuk
lejo
n, n
uk g
aran
ton
dhe
nuk
prom
ovon
pj
esëm
arrje
n e
të ri
njve
në
vend
imm
arrje
.
OJF
-të ri
nore
.20
07-2
011
5. P
ublik
imi i
një
kod
i /
përm
bled
hjej
e lig
jore
për
të
drej
tat e
të ri
njve
Në
përm
bled
hje
do të
për
fshi
hen
të g
jitha
ligj
et q
ë af
ekto
jnë
të
rinjtë
(ars
im, p
unës
im, s
hërb
im
usht
arak
, sta
tusi
n e
stud
entit
, alk
ooli,
de
linku
enca
rino
re e
tj.)
Har
timi d
he p
ublik
imi i
për
mbl
edhj
es.
OJF
-të ri
nore
, M
TKR
S, d
onat
oret
2007
6. H
ap
ja e
zyrave p
ër r
inin
ë
në të
gjit
ha p
refe
ktur
at e
ve
ndit.
Në
çdo
pref
ektu
rë d
o të
ket
ë nj
ë nj
ësi b
ashk
ëren
dim
i të
polit
ikav
e dh
e ve
prim
tariv
e rin
ore.
Krij
imi i
rrje
tit të
qen
drav
e rin
ore
mul
tifun
ksio
nale
në
pre
fekt
ura
MTK
RS
,pu
shte
ti ve
ndor
, O
JF-të
rino
re e
tj.
2007
-200
890
.000
lekë
7. F
orm
aliz
imi d
he n
johj
a e
stru
ktur
ave
përf
aqës
uese
të
të ri
njve
në
vend
im-m
arrje
.
Stra
tegj
itë d
he p
olitik
at ri
nore
në
nive
l ve
ndor
dhe
kom
bëta
r, im
plem
entim
i i ty
re
do të
jenë
të m
onito
ruar
dre
jtpër
drej
t nga
pë
rfaqë
sues
it e të
rinj
ve.
Krijim
i i nj
ë ko
mite
ti rin
or p
ër m
onito
rimin
e s
trate
gjive
të
ndr
yshm
e në
nive
l bas
hkie
e p
refe
ktur
e, p
or e
dhe
në n
ivel q
endr
or (s
i p.s
h. m
onito
rimi i
impl
emen
timit t
ë st
rate
gjisë
kom
bëta
re të
rini
së e
tj.).
OJF
-të ri
nore
ve
ndor
e, K
RS
H,
QS
, PR
, MTK
RS
, pu
shte
ti ve
ndor
.
2007
8. P
ërfs
hirja
e ro
mëv
e në
st
rukt
urat
e p
ërfa
qësi
mit
rinor
Përfs
hirja
e të
rinj
ve ro
më
në s
trukt
urat
rin
ore
përfa
qësu
ese.
Duk
e qe
në s
e sh
umic
a e
tyre
nuk
vaz
hdoj
në s
hkol
lën
e m
esm
e, z
gjed
hjet
e p
arla
men
tit ri
nor
mun
d të
kry
hen
në k
omun
itete
t e ty
re
sipa
s m
odel
it të
PR
dhe
të z
gjed
hurit
të
mar
rin n
jë s
tatu
s të
bar
abar
të b
rend
a PR
ven
dore
.
Org
aniz
im i
zgje
dhje
ve n
ë ko
mun
itetin
rom
, për
të
pas
ur e
dhe
ata
përfa
qësu
es n
ë P
arla
men
tet
Rin
ore
(edh
e ku
r nuk
shk
ojnë
në
shko
llë).
PR
, Qen
dra
Rin
ore
e IL
O/IP
EC
, or
gani
zata
t ven
dore
rin
ore
rom
e, O
JF-të
e
tjera
.
2007
59
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
10. F
orum
e m
e ka
ndid
atët
p
ër k
ryeta
rë b
ash
kie
dh
e
për d
eput
etë
dhe
kërk
esë
lloga
rie n
ë de
bate
të h
apur
a pe
riodi
ke.
Sea
ncat
dëg
jimor
e në
kua
drin
e
soci
al a
ccou
ntab
ility
do
të
ndik
ojnë
dre
jtpër
drej
t në
afrim
in e
po
litik
bërë
sve
dhe
polit
ikzb
atue
sve
me
shqe
tësi
met
e të
rinj
ve, s
i dhe
në
kriji
min
e n
jë k
ultu
re të
llog
arid
hëni
es
polit
ike
dhe
fi nan
ciar
e pë
rbal
lë
përfi
tues
ve të
shë
rbim
eve
publ
ike,
du
ke n
diku
ar n
ë nd
ërgj
egjë
sim
in e
nd
ërsj
ellë
.
Taki
me,
sea
nca
dëgj
imor
e dh
e m
onito
rimi t
ë pr
emtim
eve.
O
JF-të
rino
re.
2007
-201
1
11. K
rijim
i i h
apës
irës
për
Avok
at S
tude
ntor
pra
në
zyrës s
ë A
vo
kati
t të
Po
pu
llit
.
Për
voja
e d
erita
nish
me
ka tr
egua
r se
shqe
tësi
met
e s
hum
ta të
stu
dent
ëve
dhe
nxën
ësve
nuk
gje
jnë
leht
ësitë
e
nevo
jshm
e të
mbr
ojtje
s lig
jore
.
Taki
me,
lobi
m p
ër v
endo
sjen
e A
voka
tit S
tude
ntor
pr
anë
Avok
atit
të P
opul
lit.
Qev
eria
Stu
dent
ore,
P
R, O
JF-të
etje
ra.
2007
12. P
rogr
am in
form
imi p
ër
orga
niza
tat r
inor
e i L
igjit
për
të
Dre
jtën
e In
form
imit
Një
njo
hje
më
e m
irë e
ligjit
për
info
rmim
in p
ublik
do
të s
jellë
pë
rmirë
sim
të a
ftësi
ve të
të ri
njve
për
të
mar
rë in
form
acio
n pë
r çës
htje
të
rënd
ësis
hme
ose
që n
diko
jnë
tekn
ikis
ht
drej
tpër
drej
t në
nevo
jat e
tyre
.
Taki
me,
sem
inar
e in
form
uese
për
Lig
jin p
ër të
D
rejtë
n e
Info
rmim
it, p
ublik
ime
dhe
pasq
yrim
në
web
.
OJF
-të ri
nore
, sh
oqat
at e
med
iave
. 20
07
13. P
jesë
mar
rje n
ë ha
rtim
in
e bu
xhet
it pë
r ars
imin
dhe
rin
inë
në n
ivel
pre
fekt
ure
dhe
në n
ivel
qen
dror
.
Të ri
njtë
do
të k
enë
mun
dësi
të s
hpre
hin
përp
arës
itë e
tyre
, nev
ojat
, si d
he d
o të
ken
ë m
undë
sinë
të p
ërfs
hihe
n në
kë
shilli
met
par
apra
ke të
bux
hete
ve, s
i dh
e në
mon
itorim
et e
tyre
.
- Kës
hilli
me
/ Tak
ime
në p
roce
sin
e ha
rtim
it.
- Mon
itorim
i bu
xhet
it.- L
obim
në
kësh
ill b
ashk
iak
dhe
Par
lam
ent.
OJF
-të ri
nore
, pu
shte
ti ve
ndor
, Q
ever
ia, d
eput
etët
.
2007
-201
1
14. R
ritja
e tr
ansp
aren
cës
mid
is d
onat
orëv
e dh
e O
JF-
ve ri
nore
– ç
’mon
opol
izim
i i
fond
eve
Publ
ikim
i i va
zhdu
eshë
m i
rapo
rteve
, kr
yerja
e tr
ansp
aren
cës
fi nan
ciar
e të
or
gani
zata
ve ri
nore
në
mën
yrë
real
e, s
i dh
e bë
rja p
ublik
e ng
a an
a e
dona
torë
ve
e m
bësh
tetje
s që
japin
për o
rgan
izata
t rino
re.
- Pub
likim
i i ra
porte
ve të
vep
rimta
rive
të O
JF-v
e.- P
ublik
im i
polit
ikav
e dh
e st
rate
gjiv
e m
bësh
tetë
se
nga
ana
e do
nato
rëve
për
org
aniz
atat
rino
re.
OJF
-të, d
onat
orët
.20
07-2
011
15. R
ritja
e p
jesë
mar
rjes
së të
rinj
ve n
ë vo
time
dhe
eduk
imi i
të ri
njve
për
rë
ndës
inë
e pj
esëm
arrje
s në
vo
time
dhe
të d
rejtë
n pë
r të
votu
ar.
Aftë
sim
i i të
rinj
ve p
ër të
vot
uar,
rritj
a e
nive
lit të
tyre
të in
form
acio
nit n
ë lid
hje
me
proc
edur
at d
he d
etaj
et e
pr
oces
it të
vot
imit,
edu
kim
i i ty
re m
bi
rënd
ësin
ë e
votë
s dh
e të
dre
jtës
për
ta u
shtru
ar a
të.
- Fus
hatë
info
rmim
i për
pro
cedu
rat e
vot
imit,
ve
ndin
, lis
tat e
vot
uesv
e në
shk
olla
dhe
kom
unite
t.
- Njo
hja
me
legj
isla
cion
in e
vot
imit.
- Krij
imi i
gru
peve
mbë
shte
tëse
për
info
rmac
ion
në k
omun
itet.
- Fus
hatë
info
rmim
i në
med
iat rin
ore
dhe
med
iat e
tjera
.- F
usha
të s
ensi
biliz
imi p
ër n
xitje
n e
fi rst
tim
e vo
ters
për
pje
sëm
arrje
në
votim
e.- N
xitja
dhe
edu
kim
i i v
ajza
ve të
reja
për
të m
arrë
pj
esë
në v
otim
(në
veri
dhe
zona
rura
le).
- Moc
k E
lect
ions
- O
rgan
izim
i i k
once
rteve
Roc
k th
e Vo
te.
- Fus
hata
ndë
rgje
gjës
imi n
ë TV
.
PR
, KR
SH
dhe
de
gët v
endo
re,
MJA
FT, O
JF-të
rin
ore
vend
ore,
qe
ndra
t rin
ore,
QS
, M
edia
.
2007
-201
1
60
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
3. R
ritje
e k
ërke
sës
së
inte
resa
ve ri
nore
për
ballë
of
ertë
s zg
jedh
ore
polit
ike.
Për
ballj
a e
kërk
esav
e të
të ri
njve
në
niv
el v
endo
r, e
prob
lem
atik
ës,
përp
arës
ive
të ty
re m
e of
erta
t zg
jedh
ore
të k
andi
datë
ve p
ër
krye
tarë
bas
hkis
h os
e de
pute
të, f
utja
e
këty
re p
ërpa
rësi
ve n
ë ag
jend
ë dh
e m
onito
rimi i
per
form
ancë
s së
të z
gjed
hurv
e dh
e m
bajtj
es
së p
rem
timev
e të
tyre
do
të rr
isë
inte
resi
n e
të ri
njve
për
pro
cesi
n zg
jedh
or, b
esim
in n
ë kë
të p
roce
s dh
e si
rrje
dhim
ang
azhi
min
dhe
pj
esëm
arrje
n e
tyre
në
votim
e.
- For
ume
me
kand
idat
ët p
ër k
ryet
arë
bash
kie
dhe
për d
eput
etë
dhe
kërk
esë
lloga
rie n
ë de
bate
të
hapu
ra p
erio
dike
. - D
ebat
e në
TV
mes
të ri
njve
dhe
kan
dida
tëve
- Pub
likim
i mat
eria
lesh
ndë
rgje
gjës
uese
- Për
dorim
i w
ebsi
te-v
e si
ww
w.u
nevo
toj.c
om,
ww
w.v
otoj
.com
, ww
w.z
gjed
hje.
com
etj.
për
in
form
acio
n.
PR
, KR
SH
dhe
de
gët v
endo
re,
MJA
FT, O
JF-të
rin
ore
vend
ore,
qe
ndra
t rin
ore,
QS
, M
edia
.
2007
-201
1
4. V
ëzhg
im i
zgje
dhje
ve n
ga
të ri
njtë
. Të
rinj
të d
o të
jenë
pje
së a
ktiv
e e
vëzh
gim
it të
zgj
edhj
eve,
duk
e rr
itur
kësh
tu m
undë
sinë
e g
aran
timit
të n
jë
proc
esi t
ë rr
egul
lt zg
jedh
or.
- Tra
jnim
i të
rinj
ve p
ër v
ëzhg
imin
. - M
onito
rimi i
zgj
edhj
eve
në n
ivel
ven
dor d
he
qend
ror.
AC
AC
, KR
SH
, M
JAFT
, PR
, Q
S, O
JF të
tjer
a ve
ndor
e et
j.
2007
-201
1
Rrit
ja e
pj
esëm
arrje
s së
të ri
njve
në
luftë
n ku
ndër
ko
rrup
sion
it.
Ndë
rtim
i rr
jete
ve ri
nore
kun
dër
korr
upsi
onit
dhe
ndër
mar
rja e
fu
shat
ave
ndër
gjeg
jësu
ese
në
luftë
n ku
ndër
kor
rups
ioni
t.
Të ri
njtë
do
të je
në m
ë të
aftë
të
orga
nizo
hen
dhe
të a
ngaz
hohe
n në
lu
ftën
kund
ër k
orru
psio
nit.
Aftë
sim
dhe
traj
nim
i or
gani
zata
ve ri
nore
për
të
luftu
ar k
orru
psio
nin.
O
JF-të
rino
re,
AC
AC
.20
07-2
011
Krij
im k
apac
itete
sh d
he k
rijim
in
frast
rukt
ure
për d
enon
cim
in e
ko
rrup
sion
it.
Mbë
shte
tje lo
gjis
tike
dhe
fi nan
ciar
e pë
r kët
o ni
sma
edhe
nga
inst
ituci
onet
qev
erita
re q
endr
ore
ose
vend
ore.
OJF
-të ri
nore
.20
07-2
011
Rrit
ja e
bas
hkëp
unim
it m
idis
se
ktor
ëve
dhe
akto
rëve
të n
drys
hëm
në
luftë
n ku
ndër
kor
rups
ioni
t.
Bas
hkëp
unim
me
inst
ituci
onet
qev
erita
re,
ndër
kom
bëta
re d
he s
trukt
ura
të tj
era
të s
hoqë
risë
civi
le.
OJF
-të ri
nore
, pu
shte
ti ve
ndor
dhe
qe
ndro
r.
2007
-201
1
Mon
itorim
i i k
orru
psio
nit n
ë in
stitu
cion
e të
ndr
yshm
e, v
eçan
ëris
ht
në s
hërb
imet
pub
like
nga
të ri
njtë
dhe
gr
upet
për
faqë
sues
e të
tyre
.
- S
onda
zhe
- S
tudi
me
- A
nkes
a-
Shk
ëmbi
m in
fo m
e in
stitu
cion
et-
Sea
nca
publ
ike
dëgj
imor
e dh
e in
terp
elan
ca
për m
asat
që
kanë
mar
rë s
trukt
urat
sht
etër
ore
kund
ër k
orru
psio
nit
- R
apor
tim p
erio
dik
mbi
arr
itjet
OJF
-të ri
nore
.20
07-2
011
61
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Rrit
je e
niv
elit
të in
form
imit
mid
is
të ri
njve
dhe
kom
unite
tit të
gje
rë
në li
dhje
me
përm
asat
real
e të
ko
rrup
sion
it dh
e pr
aktik
ave
korr
uptiv
e në
jetë
n to
në, t
ë m
ënyr
ave
për t
’i sh
man
gur e
luftu
ar k
ëto
prak
tika.
- Fus
hata
sen
sibi
lizue
se k
undë
r kor
rups
ioni
t në
fush
a të
ndr
yshm
e sh
ënde
tësi
, ars
im, s
hërb
ime,
du
ke d
enon
cuar
kos
ton
e tij
në
jetë
n e
të ri
njve
.-P
erfo
rman
ca, k
once
rte, k
ompe
ticio
ne, a
ksio
ne n
ë rr
ugë
etj.
- Mbë
shte
tje të
med
iave
rino
re.
- Shp
ërnd
arje
mat
eria
lesh
ndë
rgje
gjës
uese
.- T
akim
e pu
blik
e dh
e se
anca
dëg
jimor
e.
OJF
-të, m
edia
, in
stitu
cion
et p
ublik
e,
push
teti
vend
or d
he
ai q
endr
or.
2007
-201
1
Rrit
ja e
ba
shkë
puni
mit
kom
bëta
r dhe
nd
ërko
mbë
tar
(rajo
n e
më
gjer
ë)
1. B
ashk
ëren
dim
më
i mirë
dh
e in
form
acio
n pë
r vep
rimta
ri ko
mbë
tare
dhe
ndë
rkom
bëta
re,
si d
he p
ërm
irësi
m i
stan
dard
eve
të p
ërfa
qësi
mit.
Rrit
je e
niv
elit
të in
form
acio
nit
mbi
vep
rimta
ri, e
veni
men
te d
he
prog
ram
e nd
ërko
mbë
tare
për
të ri
nj
duke
ç’m
onop
oliz
uar p
ërdo
rimin
e
info
rmac
ioni
t vet
ëm n
ga d
isa
palë
.
- Sig
urim
dhe
shp
ërnd
arje
info
rmac
ioni
për
ve
prim
tari
dhe
prog
ram
e rin
ore
në n
ivel
nd
ërko
mbë
tar.
- Krij
im i
një
stru
ktur
e pë
r shp
ërnd
arje
n e
info
rmac
ioni
t në
mën
yrë
perio
dike
(mbl
edhj
e,
grup
e-m
aili,
web
site
, new
slet
ter,
botim
e,
fl etë
palo
sje
etj.)
.
OJF
-të ri
nore
ko
mbë
tare
, KR
SH
ve
ndor
e, M
TKR
S,
Zyra
e K
ëshi
llit t
ë E
urop
ës.
2007
-200
8
Rrit
je e
niv
elit
të in
form
acio
nit t
ë të
rinj
ve s
hqip
tarë
në
lidhj
e m
e pr
ogra
min
You
th (R
inia
) të
Kës
hilli
t të
Eur
opës
do
të s
jellë
edh
e m
ë te
për
mun
dësi
dhe
sha
nse
për p
jesë
mar
rje
dhe
bash
këpu
nim
të o
rgan
izat
ave
dhe
grup
eve
rinor
e në
kët
ë pr
ogra
m.
Pro
gram
pro
mov
imi i
pro
gram
it Yo
uth
(Rin
ia) t
ë K
ëshi
llit t
ë E
urop
ës.
MTK
RS
, OJF
-të
rinor
e, Z
yra
e K
ëshi
llit t
ë E
urop
ës.
2
007
Org
aniz
imi i
pan
aire
ve ri
nore
në
nive
l raj
oni b
rend
a ve
ndit
(sip
as
zona
ve g
jeog
rafi k
e: v
eri,
jug,
qe
ndër
) dhe
jash
të ti
j (m
e ve
ndet
nd
ërku
fi tar
e, v
ende
t e S
EE
etj.
) do
të
rris
ë m
undë
sitë
për
bas
hkëp
unim
e nd
ërra
jona
le d
he s
hkëm
bim
e pë
rvoj
ash
dhe
mod
eles
h.
Reg
iona
l You
th F
air.
OJF
-të R
inor
e,
Pus
htet
i Ven
dor,
MTK
RS
.
2007
-201
1
Pub
likim
i nj
ë bo
timi p
erio
dik
në s
hqip
dh
e an
glis
ht d
o të
shë
rbej
ë pë
r të
prom
ovua
r në
nive
l raj
onal
dhe
më
gjer
ë in
form
acio
nin
për v
eprim
tari
rinor
e në
Shq
ipër
i.
Pub
likim
i nj
ë bo
timi p
erio
dik
mbi
vep
rimta
ritë
rinor
e dh
e pr
ogra
met
e o
rgan
izat
ave
rinor
e.M
TKR
S.
2007
-201
1
Pro
gram
et e
shk
ëmbi
mit
të p
ërvo
jave
të
org
aniz
atav
e rin
ore
(stu
dy v
isit
etj.)
m
e ve
ndet
e ra
joni
t do
të rr
itin
nive
lin
e ba
shkë
puni
mit
dhe
do të
inte
groj
në
të ri
njtë
në
rajo
n e
më
gjer
ë.
Org
aniz
im i
Vizi
tave
Stu
dim
ore.
O
JF-të
rino
re.
2007
-201
1
62
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
2. V
eprim
tari
tem
atik
e m
e që
llim
e ve
prim
i kon
kret
të
tipit
cros
s bo
rder
Vepr
imta
ri të
foku
suar
a në
mje
dis,
ku
lturë
, eko
nom
i, tu
rizëm
, min
orite
t, si
guri
etj.
si n
ë S
hkod
ër d
he M
alës
ia
e M
adhe
(Liq
eni i
Shk
odrë
s e
Lum
i i B
unës
), P
ogra
dec
(Liq
eni i
Ohr
it),
Gjir
okas
tër (
Dro
pulli
), S
aran
dë
(Ksa
mil)
, Kuk
ës (z
onat
e m
inua
ra të
ku
fi rit)
rris
in n
ivel
in e
bas
hkëp
unim
it,
inte
groj
në të
rinj
të n
ë ra
jon
e m
ë gj
erë.
- Org
aniz
im i
Shk
olla
ve të
Ver
ës.
- Org
aniz
im i
Kam
peve
Rin
ore
të P
unës
O
JF-te
Rin
ore,
P
usht
eti V
endo
r etj.
2007
-200
8
3. V
eprim
tari
që p
rom
ovoj
në
bash
këje
tesë
n dh
e si
gurin
ë në
rajo
n.
Trye
za të
rrum
bulla
këta
, wor
ksho
p-e
që p
ërfs
hijn
ë çë
shtje
të n
xeht
a si
mar
rëdh
ënie
t me
Sër
binë
dhe
K
osov
ën, k
u S
hqip
ëria
mun
d të
luaj
ë ro
l afru
es.
- Org
aniz
im i
Trye
zave
të R
rum
bulla
këta
- Org
aniz
im i
ëork
shop
eve
Raj
onal
e pë
r çës
htje
n e
sigu
risë
dhe
prom
ovim
it të
tole
ranc
ë dh
e ba
shkë
jete
sës
mes
pop
ujve
.
OJF
-të ri
nore
, M
TKR
S, P
artn
erë
në R
ajon
.
2007
-201
1
4. N
gritj
a e
kam
peve
rino
re
ndër
kom
bëta
re
Kam
pe q
ë ng
rihen
në
zona
turis
tike
që p
rom
ovoj
në a
spek
tet m
ë të
mira
të
kul
turë
s dh
e tu
rizm
it sh
qipt
ar s
i në
zonë
n e
Riv
ierë
s, n
ë Li
qeni
n e
Ohr
it,
në L
iqen
in e
Shk
odrë
s, n
ë Vo
skop
ojë,
S
aran
dë e
tj. S
htet
i mun
d të
ofro
jë
hapë
sirë
dhe
të b
ëhet
bas
hkin
vest
itor
me
bizn
esin
ven
das,
por
edh
e të
ba
shkë
puno
het m
e nd
ërko
mbë
tarë
t (s
tand
ardi
i Yo
uth
Hos
tel)
Org
aniz
im i
Kam
peve
Rin
ore
Ndë
rkom
bëta
reO
JF-te
rino
re,
Biz
nesi
, pus
htet
i ve
ndor
, MTK
RS
etj.
2007
-201
1
Info
rmim
i dh
e in
tegr
imi
i stu
dent
ëve
shqi
ptar
ë që
je
tojn
ë dh
e st
udio
jnë
në
botë
1. P
rogr
am in
form
acio
ni p
ër
shko
llim
jash
të v
endi
t dhe
in
tegr
imi i
stu
dent
ëve
pas
kthi
m n
ë ve
nd.
Web
site
me
info
rmac
ion
mbi
mun
dësi
të
për s
hkol
lim n
ë un
iver
site
te d
he s
hkol
la
jash
të v
endi
t, pr
oced
urat
e p
rani
mit,
të
pajis
jes
me
vizë
, mun
dësi
të e
bur
save
të
stu
dim
it, o
rgan
izim
et s
tude
ntor
e,
punë
t par
t tim
e, p
rakt
ikat
e in
ters
hip-
it pë
r stu
dent
ët s
hqip
tarë
jash
të d
he p
ër
ata
që s
tudi
ojnë
jash
të n
ë Sh
qipë
ri.
Krij
imi d
he m
irëm
bajtj
a e
një
web
site
rino
r, pr
omov
imi i
tij.
AS
AN
, MA
SH
, M
TKR
S, M
inis
tria
e Ja
shtm
e, M
inis
tria
e In
tegr
imit.
2007
-201
1
Bas
hk[re
ndim
dhe
shk
ëmbi
m
info
rmac
ioni
për
mun
dësi
stu
dim
i un
iver
sita
re d
he p
asun
iver
sita
re,
burs
a st
udim
i, pr
aktik
a in
tern
ship
-i et
j.
Forc
imi i
stru
ktur
ave
rinor
e në
ven
d që
sig
uroj
në
këtë
info
rmac
ion.
A
SA
N, M
AS
H.
2007
-201
1
Rrit
ja e
mun
dësi
ve p
ër p
rakt
ika
inte
rnsh
ip-i
në a
dmin
istra
tën
publ
ike
për t
ë rin
jtë q
ë st
udio
jnë
jash
të.
Pra
ktik
a in
tern
ship
-i në
adm
inis
tratë
n pu
blik
e ve
ndor
e A
SA
N, p
usht
eti
vend
or20
07-2
011
63
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Pan
air o
rient
ues
për s
tudi
met
ja
shtë
ven
dit d
o të
org
aniz
ohet
m
e pj
esëm
arrje
n e
pers
onav
e që
st
udio
jnë
jash
të d
he të
eks
pertë
ve, t
ë ci
lët d
o të
rris
in n
ivel
in e
info
rmac
ioni
t te
të ri
njtë
për
pro
cedu
rat d
he
mun
dësi
të e
shk
ollim
it ja
shtë
.
Pan
air o
rient
ues
për s
tudi
me
jash
të v
endi
t. A
SA
N, M
TKR
S,
MA
SH
, Min
istri
a e
Jash
tme,
Min
istri
a e
Inte
grim
it. B
izne
si,
OJF
-të ri
nore
.
2007
-201
1
2. P
ërcj
ellja
dhe
ndj
ekja
e
anke
save
për
tri ç
ësht
jet
kryeso
re:
do
ku
men
tac
ion
,
kom
unik
im m
e am
basa
dat
dhe
përf
aqës
itë, v
iza.
Sht
eti d
uhet
të m
arrë
për
gjeg
jësi
dh
e, a
ty k
u ka
hap
ësirë
, edh
e të
nd
ërm
jetë
sojë
për
të le
htës
uar
proc
esin
e a
plik
imev
e pë
r shk
ollim
dh
e vi
za s
i dhe
ofri
min
e n
jë
shër
bim
i me
p[rp
ar[s
i për
paj
isje
n m
e do
kum
enta
cion
të të
rinj
ve q
ë ap
likoj
në.
- Tak
ime
me
përfa
qësu
es të
Qev
eris
ë.- E
vide
ntim
i dhe
ndj
ekja
e ra
stev
e pë
r zgj
idhj
e.
AS
AN
, MA
SH
, M
inis
tria
e Ja
shtm
e,20
07-2
011
3. R
ritja
e k
apac
itete
ve të
zyrës p
ran
ë M
AS
H q
ë m
erret
me
konv
ertim
in e
dip
lom
ave.
Për
voja
e d
erita
nish
me
duhe
t të
shër
bejë
si n
jë s
htys
ë pë
r të
fuqi
zuar
dh
e rr
itur k
apac
itete
t për
kon
verti
min
në
mën
yrë
sa m
ë pr
ofes
iona
le, p
or
edhe
sa
më
të s
hpej
të të
dip
lom
ave
Zgje
rimi i
per
sone
lit d
he s
trukt
urës
në
MA
SH
që
mer
ret m
e ko
nver
timin
e d
iplo
mav
e.A
SA
N, M
AS
H,
2007
4. S
tudi
m m
bi p
ersp
ektiv
ën
e pu
nësi
mit
në S
hqip
ëri p
ër
4- v
jeça
rin e
ard
hshë
m d
he
shpa
llja
e ve
ndev
e të
pun
ës
sipa
s kë
tij s
tudi
mi.
Qev
eria
Shq
ipta
re d
uhet
të
reko
man
dojë
per
spek
tivën
e n
evoj
ave
për p
unës
imin
në
kuad
rin e
zhv
illim
it,
të in
tegr
imit
dhe
fush
ave
që k
ërko
jnë
kapa
cite
te p
ër të
ard
hmen
.
Stu
dim
për
4- v
jeça
rin e
ard
hshë
m n
ë lid
hje
me
tregu
n e
ardh
shëm
të p
unës
pas
kët
ij 4-
vje
çari.
O
JF-të
rino
re,
MP
CS
SH
B, M
AS
H,
INS
TAT.
2007
Nxi
tja d
he
prom
ovim
i i
vulln
etar
izm
it rin
or d
he ro
lit të
rij
në
zhvi
llim
in
e ve
ndit.
1. H
artim
i i le
gjis
laci
onit
për v
ulln
etar
izm
in d
he
kriji
mi i
infr
astr
uktu
rës
adm
inis
trat
ive
të z
batim
it të
tij.
KR
SH
ka
inic
iuar
pre
j 5 v
jetë
sh
ligjin
, i c
ili ë
shtë
në
disk
utim
në
nive
l org
aniz
mas
h jo
qeve
ritar
dhe
in
stitu
cion
esh
ndër
kom
bëta
re
dhe
tash
më
ka a
rdhu
r koh
a që
të
disk
utoh
et n
ë ni
vel q
ever
itar.
Kës
hilli
mi,
vazh
dim
i i p
unës
dhe
fi na
lizim
i i li
gjit
për v
ulln
etar
izm
in.
UN
V, K
RS
H, K
ryqi
i K
uq S
hqip
tar,
VIS
, OJF
të
tjera
, MTK
RS
, M
PC
SS
HB
.
2007
Njo
hja
e pu
nës
vulln
etar
e, fu
tja n
ë si
stem
in e
kre
ditim
it të
pik
ëve
për o
rët
e pu
nës
vulln
etar
e, n
ë m
ënyr
ë që
ato
të
llog
arite
n si
ava
ntaz
h pë
r hyr
jen
në
univ
ersi
tet.
Njo
hja
dhe
certi
fi kim
i i p
unës
vul
lnet
are,
futja
në
sist
em p
ikës
h i o
rëve
të p
unës
vul
lnet
are
për
hyrje
n në
uni
vers
itet.
MA
SH
, OJF
-të
rinor
e.
2007
-200
8
64
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
2. E
duki
mi d
he p
rom
ovim
i i
vulln
etar
izm
itR
ritja
e n
dërg
jegj
ësim
it të
të ri
njve
dh
e të
kom
unite
tit p
ër rë
ndës
inë
e pu
nës
vulln
etar
e.
Fush
ata
sens
ibili
zues
e pë
r vul
lnet
ariz
min
dhe
rë
ndës
inë
e tij
. O
JF-të
rino
re, U
NV,
m
edia
. 20
07-2
011
Futja
në
kurr
ikul
at e
të g
jitha
niv
elev
e e
info
rmac
ioni
t për
vul
lnet
ariz
min
(s
hoqë
rim m
e or
ë pr
aktik
e që
në
eduk
imin
par
ashk
ollo
r).
Har
timi i
kur
rikul
ave
ose
përm
irësi
mi i
aty
re
ekzi
stue
se, d
uke
përfs
hirë
info
rmac
ion
mbi
vu
llnet
ariz
min
.
MA
SH
, OJF
-të
rinor
e.20
07-2
008
3. P
rom
ovim
i i v
ulln
etar
izm
it në
sek
torin
e s
hërb
imev
e
dhe
nevo
jave
për
parë
sore
.
Pro
gram
e nd
ërm
jetë
sim
i ndë
rmje
t or
gani
zata
ve e
inst
ituci
onev
e dh
e vu
llnet
arëv
e të
inte
resu
ar p
ër p
unë
dhe
prak
tika
në k
ëto
inst
ituci
one
– ng
ritja
e n
jë q
endr
e in
form
acio
ni ri
nor.
Ngr
itja
e nj
ë qe
ndre
info
rmac
ioni
rino
r që
ofro
n in
form
acio
n në
lidh
je m
e or
gani
zata
t dhe
in
stitu
cion
et e
hap
ura
për p
rakt
ika
të ti
lla.
KR
SH
, MTK
RS
, M
JAFT
. 20
07-2
011
Har
timi d
he im
plem
entim
i i
prog
ram
eve
të s
hërb
imit
vulln
etar
në
inst
ituci
onet
e s
hërb
imev
e pu
blik
e so
cial
e (s
pita
le, s
htëp
i fëm
ije,
inst
ituci
one
për p
erso
nat m
e af
tësi
të
kufi z
uara
etj.
)
Pro
gram
e sh
ërbi
mi v
ulln
etar
në
inst
ituci
onet
e
shër
bim
eve
publ
ike
soci
ale.
OJF
-të ri
nore
, Q
ever
ia, p
usht
eti
vend
or, F
akul
teti
i S
hken
cave
Soc
iale
, in
stitu
cion
et p
ublik
e sh
tetë
rore
2007
-200
8
Pro
mov
imi i
vul
lnet
ariz
mi t
emat
ik
(rin
gjal
lja e
mje
dise
ve të
bra
ktis
ura,
të
god
inav
e të
vje
tra, p
astri
mev
e dh
e gj
elbë
rimev
e et
j.), k
thim
i i ty
re
në m
jedi
se a
rgët
uese
, tur
istik
e,
prod
hues
e.
Vepr
imta
rie ri
nore
vul
lnet
are
për r
ikon
stru
ktim
e dh
e gj
elbë
rime
të m
jedi
seve
pub
like.
O
JF-të
rino
re,
MTK
RS
, pus
htet
i ve
ndor
.
2007
-201
1
4. S
hkëm
bim
e vu
llnet
are
mid
is o
rgan
izat
ave
në v
end,
në
rajo
n dh
e m
ë gj
erë.
Pro
gram
e sh
këm
bim
i vul
lnet
arës
h m
e ve
ndet
e tj
era,
bas
hkër
endi
m m
ë i m
adh
në n
ivel
rajo
nal d
he k
ombë
tar
për k
ëto
prog
ram
e.
- Shk
ëmbi
me
të v
ulln
etar
ëve
mes
org
aniz
atav
e.- N
gritj
a dh
e fu
nksi
onim
i i q
endr
ave
bash
këre
ndue
se p
ër s
hkëm
bim
in e
vul
lnet
arëv
e.
UN
V, K
RS
H,
MJA
FT, O
JF-të
rin
ore
vend
ore,
M
TKR
S.
2007
-200
8
Edu
kim
i q
yte
tar
i të
rinjv
e.
1. F
utja
e k
urrik
ulës
së
ed
ukatë
s q
yte
tare n
ë
shko
llat e
mes
me
dhe
shoq
ërim
i me
orë
prak
tike.
Har
timi i
kur
rikul
ave
për s
hkol
lat
e m
esm
e dh
e pë
rmirë
sim
i i a
tyre
të
shk
ollë
s në
ntëv
jeça
re d
uke
përfs
hirë
noc
ioni
n e
shoq
ëris
ë ci
vile
, or
gani
zata
ve m
e që
llim
njo
hjen
e
të ri
njve
me
to, s
i dhe
për
fshi
rjen
e te
mav
e në
lidh
je m
e ko
rrup
sion
in
dhe
shm
angi
en e
tij,
tole
ranc
ën d
he
inte
grim
in e
min
orite
teve
, të
drej
tat e
nj
eriu
t etj.
- Për
fshi
rja n
ë ku
rrik
ulë
e no
cion
it “S
hoqë
ri ci
vile
”, “O
rgan
izat
a” e
tj.- P
rakt
ikat
kor
rekt
e në
inst
ituci
onet
pub
like,
(si
shm
ange
t kor
rups
ioni
)- T
oler
anca
, nxi
tja d
he in
tegr
imi i
kom
unite
teve
m
inor
itare
(tak
ime
në te
rren
)- T
ë dr
ejta
t e n
jeriu
t
OJF
-të ri
nore
, M
AS
H, O
rgan
izat
at
e të
dre
jtave
të
njer
iut.
2007
-200
8
Pro
gram
mon
itorim
i për
zhv
illim
in
e lë
ndës
së
eduk
atës
qyt
etar
e m
e sy
nim
mat
jen
e efi
kas
itetit
të s
aj,
vler
ësim
in e
mun
gesa
ve n
ë te
kst e
tj.
Pro
gram
mon
itorim
i për
efi k
asite
tin e
zhv
illim
it të
lë
ndës
së
eduk
atës
qyt
etar
e O
JF-të
rino
re,
MA
SH
,20
07-2
008
65
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
2. F
usha
të s
ensi
biliz
uese
“T
ë g
jith
ë t
ë n
drysh
ëm
, të
gjith
ë të
bar
abar
të”
për t
ë gj
itha
fush
at b
rend
a ve
ndit,
po
r edh
e në
niv
el ra
jona
l dh
e ev
ropi
an.
Fush
ata
sens
ibili
zues
nën
mot
on:
“Të
gjith
ë të
ndr
yshë
m, t
ë gj
ithë
të
bara
bartë
” do
të n
diko
jnë
në rr
itjen
e
ndër
gjeg
jësi
mit
të të
rinj
ve n
ë lid
hje
me
bara
zinë
dhe
tole
ranc
ën
për ç
ësht
je të
ndr
yshm
e: g
jini,
aftë
si e
kufi
zua
r, ro
mët
, gru
pet e
m
argj
inal
izua
ra e
tj. n
ë ni
vel k
ombë
tar,
por e
dhe
në n
ivel
ndë
rkom
bëta
r pë
r zbu
tjen
e pa
ragj
ykim
eve
dhe
prom
ovim
in e
tole
ranc
ës d
he
bash
këje
tesë
s m
es e
tniv
e.
- Fus
hata
sen
sibi
lizim
i: “T
ë gj
ithë
të n
drys
hëm
, të
gjith
ë të
bar
abar
të” p
ër ç
ësht
jet g
jinor
e, a
ftësi
e
kufi z
uar,
rom
ët, g
rupe
t e m
argj
inal
izua
ra.
- Fus
hatë
sen
sibi
lizue
se n
ë ni
vel B
allk
anik
m
es s
hqip
tarë
ve-m
alaz
ezëv
e-se
rbëv
e-m
aqed
onas
ve-g
rekë
ve.
- Fus
hatë
sen
sibi
lizue
se n
ë ni
vel e
urop
ian
në k
uadr
in e
për
pjek
jeve
për
zbu
tjen
e pa
ragj
ykim
eve
euro
pian
e pë
r për
fshi
rjen
e S
hqip
ëris
ë në
Eur
opë.
OJF
-të ri
nore
, OJF
- të
tjer
a, M
TKR
S,
partn
erë
të v
ende
ve
të tj
era,
Zyr
a e
KE
në
Shq
ipër
i.
2007
-201
0
3. E
duki
mi i
të ri
njve
në
përm
jet m
as m
edia
s.
Hap
ësirë
më
e m
adhe
për
pro
gram
e ed
ukat
ive
dhe
soci
ale
në m
edia
, m
bësh
tetje
më
e m
adhe
e m
edia
ve
rinor
e dh
e pu
blik
imev
e të
të ri
njve
.
- Em
isio
ne n
ë TV
dhe
Rad
io.
- Mbë
shte
tja e
med
iave
rino
re, g
azet
a të
shk
olla
ve
të m
esm
e.- M
onito
rimi n
ëpër
mje
t K.D
.R.T
.V.P
.SH
i TV
dhe
R
adio
s pu
blik
e, n
ëse
kanë
em
isio
ne p
ër ri
ninë
, në
se e
resp
ekto
jnë
përq
indj
en e
ven
dosu
r nga
lig
ji pë
r pro
gram
acio
n so
cial
(rin
or)
-Lob
im p
ranë
KK
RT
për u
ljen
e ta
rifav
e të
TV
që
trans
met
ojnë
pro
gram
e ed
ukat
ive,
soc
iale
për
të
rinj
të.
OJF
-të
rinor
e, K
KR
T,
K.D
.R.T
.V.P
.SH
, K
omis
ioni
i M
edia
s.
2007
-200
8
Rrit
ja e
m
undë
sive
për
in
form
acio
n dh
e pu
nësi
m të
të
rinjv
e
Taki
me
dhe
kësh
illim
e m
e ek
sper
të
të p
usht
etit
vend
or p
ër o
rgan
izim
in e
ve
prim
tariv
e të
mun
dshm
e pë
r nxi
tjen
e pu
nësi
mit.
Taki
me
dhe
kësh
illim
e.
OJF
-të ri
nore
S
trukt
urat
sht
etër
ore
2007
Ngr
itja
e zy
rave
të in
form
imit
rinor
në
të g
jitha
rret
het d
o të
ndi
kojë
në
rritj
en e
niv
elit
të in
form
acio
nit p
ër
mun
dësi
të e
ven
deve
të p
unës
për
të
rinjtë
mbi
baz
a ve
ndor
e.
Ngr
itja
e zy
rave
të in
form
imit.
O
JF-të
rino
re
Stru
ktur
at s
htet
ëror
e20
07-2
008
Fush
atë
sens
ibili
zues
e pr
anë
bizn
esev
e pë
r pro
mov
imin
e z
yrës
në
mën
yrë
që të
ven
dose
t par
tner
itet d
he
të je
pet v
azhd
imis
ht in
form
acio
n pë
r ve
ndet
e p
unës
.
- Fus
hatë
sen
sibi
lizue
se p
ranë
biz
nese
ve p
ër
prom
ovim
in e
zyr
ës.
- Krij
imi i
ura
ve të
bas
hkëp
unim
it m
e sy
nim
kt
him
in e
vëm
endj
es s
ë bi
znes
men
ëve
drej
t të
rinjv
e dh
e af
tësi
ve të
tyre
.
OJF
-të ri
nore
, D
hom
at e
treg
tisë,
B
izne
set v
endo
re
2007
-200
8
Krij
imi i
një
dat
abas
e m
e m
undë
sitë
pë
r pun
ësim
dhe
pas
qyrim
i në
një
web
site
i të
gjit
hë in
form
acio
nit.
- Krij
imi i
një
dat
abas
e.
- Krij
imi i
një
web
site
.O
JF-të
rino
re
Stru
ktur
at
Sht
etër
ore
2007
66
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Pan
aire
t e p
unës
imit
rinor
do
të
ndih
moj
në n
ë la
ncim
in e
ven
deve
të
reja
të p
unës
nga
adm
inis
trata
pub
like
dhe
bizn
esi d
he d
o t’i
japi
n të
rinj
ve
më
shum
ë in
form
acio
n. .
Org
aniz
imi i
pan
aire
ve të
pun
ës.
OJF
-të ri
nore
S
trukt
urat
sh
tetë
rore
, B
izne
set.
2007
-201
1
Info
rmim
i i të
rinj
ve p
ër p
oliti
kat
fi ska
le.
- Tak
ime,
sem
inar
e in
form
uese
.- B
otim
i i fl
etëp
alos
jeve
dhe
mat
eria
leve
in
form
uese
.
2007
Zbut
ja e
taks
ave
për b
izne
set q
ë pu
nëso
jnë
të ri
nj d
o t’i
shë
rbej
ë rr
itjes
së
num
rit të
të ri
njve
të p
unës
uar d
he
prom
ovim
i i k
ëtij
bizn
esi.
Për
cakt
imi m
e lig
j i le
htës
irave
të b
izne
seve
që
punë
sojn
ë të
rinj
të n
ë ul
jen
e ta
ksav
e, le
htës
imin
e
kush
teve
për
kre
dim
arrje
etj.
OJF
-të ri
nore
S
trukt
urat
sh
tetë
rore
, B
izne
si
2007
-200
8
Vend
osja
e k
uota
ve të
biz
nesi
t pë
r num
rin e
të ri
njve
që
duhe
t të
punë
sojn
ë çd
o vi
t.
Për
cakt
imi m
e lig
j/rre
gullo
re të
kuo
tave
të të
rin
jve
që d
uhen
pun
ësua
r min
imal
isht
çdo
vit
nga
bizn
eset
ven
dore
.
OJF
-të ri
nore
S
trukt
urat
sht
etër
ore
2007
-200
8
Njo
hja
e K
odit
të P
unës
nga
të ri
njtë
.- T
akim
e, s
emin
are
info
rmue
se p
ër n
johj
en e
Kod
it të
Pun
ës.
- Pub
likim
e, m
ater
iale
info
rmue
se.
Stru
ktur
at s
htet
ëror
e O
JF-të
Shk
olla
t priv
ate
Shk
olla
t pr
ofes
iona
leB
izne
set
Don
ator
ët
2007
-201
1
Për
mirë
sim
e lig
jore
në
lidhj
e m
ë ku
shte
t e p
unës
të të
rinj
ve.
Për
mirë
sim
e lig
jore
në
lidhj
e m
ë ku
shte
t e p
unës
të
të ri
njve
.S
trukt
urat
sht
etër
ore
OJF
-të B
izne
set
2007
-200
8
Har
timi i
stra
tegj
ive
vend
ore
për
punë
sim
in e
të ri
njve
. H
artim
i dhe
impl
emen
timi i
stra
tegj
isë
vend
ore
për
punë
sim
in ri
nore
. P
usht
eti v
endo
r, O
JF-të
,B
izne
set,
Don
ator
ët
2007
- 20
11
Kom
bini
mi i
kur
ikul
ës p
rofe
sion
ale
me
eduk
imin
për
aftë
sinë
për
jetë
n do
të
për
gatis
ë m
ë sh
umë
të ri
njtë
duk
e i m
undë
suar
aty
re in
form
acio
n të
nd
rysh
ëm d
he p
ajis
jen
me
disa
aftë
si
bazë
të n
evoj
shm
e pë
r një
zhv
illim
so
cial
- eko
nom
ik të
tyre
.
Futja
në
kurr
ikul
at s
hkol
lore
e “A
ftësi
ve p
ër je
tën”
.M
AS
H,
OJF
-tërin
orë,
UN
ICE
F.
2007
-200
8
67
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Lidh
ja e
kur
seve
pro
fesi
onal
e m
e bi
znes
in d
o të
rris
ë m
undë
sitë
e
punë
sim
it të
të ri
njve
të tr
ajnu
ar e
që
usht
rojn
ë pr
ofes
ione
të n
drys
hme.
Taki
me
për v
endo
sjen
e p
artn
erite
tit m
idis
kur
seve
pr
ofes
iona
le d
he b
izne
seve
ven
dore
. O
JF-të
rino
re,
Shk
olla
t pr
ofes
iona
le,
Biz
nese
t.
2007
-201
1
Zhvi
llim
i i p
rakt
ikav
e m
ësim
ore
pran
ë bi
znes
eve
do të
sje
llë n
jë n
johj
e m
ë të
mad
he të
biz
nesi
t me
të ri
njtë
dh
e fo
rmim
et e
tyre
dhe
të të
rinj
ve
me
mun
dësi
të p
ër p
unës
im p
as
përfu
ndim
it të
shk
ollë
s.
Zhvi
llim
i i p
rakt
ikav
e të
shk
ollë
s pr
anë
bizn
esev
e.S
trukt
urat
sh
tetë
rore
,D
hom
a e
tregt
isë,
Uni
vers
itete
t,B
izne
set.
2007
-201
1
Vepr
imta
ri rin
ore
që p
rom
ovoj
në
aftë
sitë
e të
rinj
ve n
ë sf
era
të
ndry
shm
e.
- Fus
hata
pro
mov
imi (
pana
ire e
tj.)
- Aks
ione
pun
e të
të ri
njve
.- T
akim
e të
rinj
/ pu
shte
t ven
dor /
biz
nese
.
Stru
ktur
at s
htet
ëror
eM
edia
tD
hom
a e
tregt
isë
Uni
vers
itete
tB
izne
set,
OJF
-të ri
nore
.
2007
-201
1
Sht
eti t
ë su
bven
cion
ojë
sigu
rimet
sh
oqër
ore
të të
rinj
ve q
ë pu
nëso
hen
pran
ë bi
znes
eve
për n
jë p
eriu
dhë
të
cakt
uar k
ohe.
Sub
venc
ioni
mi i
sig
urim
eve
shoq
ëror
e të
të ri
njve
që
pun
ësoh
en p
ranë
biz
nese
ve p
ër n
jë p
eriu
dhë
të c
aktu
ar k
ohe.
OJF
-të,
Min
istri
a e
Fina
ncav
e,
Biz
nese
t,B
anka
t.
2007
-201
1
Info
rmim
i për
ven
det e
pun
ës d
he
proc
edur
at e
pun
ësim
it në
to d
o të
kër
kont
e kr
itere
më
të q
arta
për
pu
nësi
min
e të
rinj
ve d
he m
ë sh
umë
trans
pare
ncë
në m
enax
him
in e
ko
nkur
seve
.
Info
rmim
dhe
tran
spar
encë
për
ven
det e
pun
ës
dhe
proc
edur
at e
pun
ësim
it në
to.
OJF
, DA
P,
Biz
nese
t etj.
20
07-2
011
Nxi
tja d
he
prom
ovim
i i
bizn
esit
rinor
dh
e kr
ijim
i i
mun
dësi
ve të
ve
tëpu
nësi
mit
Prog
ram
i për
nxi
tjen
e ve
tëpu
nësi
mit
të të
rinj
veK
rijim
i i n
jë li
nje
kred
ie p
ër ri
ninë
me
inte
resa
më
të u
lët,
afat
të g
jatë
koh
or
për s
hlye
rje d
o të
krij
onte
leht
ësira
për
bi
znes
in ri
nor d
he v
etëp
unës
imin
e
të ri
njve
. Lob
im m
e pu
shte
tin q
endr
or
dhe
vend
or p
ër s
ubve
ncio
nim
in e
një
pj
ese
të in
tere
sit.
- Krij
imi i
një
linj
e kr
edie
për
rini
në.
- Lob
im m
e pu
shte
tin q
endr
or d
he v
endo
r për
su
bven
cion
imin
e n
jë p
jese
të in
tere
sit.
OJF
-të ri
nore
P
usht
eti v
endo
r dhe
qe
ndro
r, B
anka
t.
MTK
RS
2007
-200
9
17.0
00 le
ke
Lidh
ja e
shk
olla
ve p
rofe
sion
ale
me
zyra
t e in
form
acio
nit q
ë do
krij
ohen
.Ve
ndos
ja e
kom
uniki
mit d
he p
artn
erite
tit m
es s
hkol
lave
pr
ofes
iona
le d
he z
yrav
e të
info
rmac
ioni
t rin
or.
OJF
-të ri
nore
, S
hkol
lat
prof
esio
nale
.
2007
68
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Inte
rshi
p pa
pag
esë
te b
izne
set
priv
ate.
Rea
lizim
in i
inte
rshi
p-it
pa p
ages
ë te
biz
nese
t pr
ivat
e.B
izne
set,
OJF
-të
rinor
e.20
07-2
009
Biz
nese
t e m
ëdha
do
të m
arrin
në
patro
nazh
biz
nese
t që
do k
rijoh
en
nga
të ri
njtë
. Të
shih
et m
undë
sia
që
këto
biz
nese
të m
ëdha
të le
htës
ohen
ng
a ta
ksat
.
Mar
rja n
ë pa
trona
zh d
he k
onsu
lenc
a ng
a an
a e
bizn
esev
e të
mëd
ha p
ër b
izne
set r
inor
e.
Biz
nese
t O
rgan
izat
at ri
nore
2007
-201
1
Stu
dim
i i n
evoj
ave
të tr
egut
për
m
undë
si p
unës
imi d
o të
japë
një
pa
sqyr
ë re
ale
të g
jend
jes
së v
ende
ve
të p
unës
dhe
lloj
it që
nev
ojite
t.
Stu
dim
i nev
ojav
e të
treg
ut p
ër m
undë
si p
unës
imi.
Org
aniz
atat
rino
re,
Dho
mat
e tr
egtis
ë.20
07-2
008
Krij
imi i
një
fond
i kre
die
i des
tinua
r për
rin
inë
dhe
prom
ovim
i i ti
j do
të rr
isë
mun
dësi
të e
të ri
njve
për
hap
jen
e bi
znes
eve
dhe
vetë
punë
sim
.
Krij
imi i
një
fond
i kre
die
i des
tinua
r për
rini
në d
he
bizn
ese
rinor
e dh
e pr
omov
imi i
tij.
Ban
kat,
OJF
-të ri
nore
, S
trukt
urat
sh
tetë
rore
.
2007
-201
1
Për
jash
timi n
ga ta
ksat
i bi
znes
it rin
or
për n
jë p
eriu
dhë
5- v
jeça
re q
ë ng
a fi l
limi i
kry
erje
s së
vep
rimta
risë,
si d
he
leht
ësim
i i p
roce
dura
ve të
regj
istri
mit
etj.,
do
të k
rijon
te le
htës
ira p
ër të
rin
jtë s
ipër
mar
rës.
Për
jash
timi n
ga ta
ksat
i bi
znes
it rin
or p
ër n
jë
periu
dhë
5- v
jeça
re d
he le
htës
imi i
pro
cedu
rave
. M
inis
tria
e Fi
nanc
ave
Stru
ktur
at s
htet
ëror
eO
JF-të
rino
reD
onat
orët
Biz
nesi
2007
-200
8
Pro
gram
eve
trajn
uese
për
rini
në “S
i të
nisë
sh n
jë b
izne
s os
e si
të h
arto
sh n
jë
plan
biz
nesi
” do
t’i a
ftëso
nin
ata
në
këtë
dre
jtim
dhe
do
të s
hërb
enin
në
rritj
en e
kap
acite
teve
të ty
re.
Pro
gram
e tra
jnim
i “S
i të
nisë
sh n
jë b
izne
s os
e si
të
har
tosh
një
pla
n bi
znes
i”O
JF-të
rino
re,
OJF
-të e
tjer
a që
m
und
ta o
frojn
ë kë
të e
kspe
rtizë
, B
izne
set.
2006
-201
1
Ndr
yshi
mi i
Kod
it të
Pun
ës d
he
lloga
ritja
në
vje
tërs
i e:
• P
unës
vul
lnet
are
• P
unës
par
t tim
e•
Inte
rshi
p-it
Për
cakt
imi d
he n
johj
a m
e lig
j në
Kod
in e
Pun
ës :
• I p
unës
vul
lnet
are
I pun
ës p
art t
ime
I int
ersh
ip-it
/ pr
aktik
ave
Qev
eria
, M
PC
SS
HB
,O
JF-të
rino
re.
2007
Rrit
ja d
he
form
imi
prof
esio
nal i
të
rinjv
e
Ngr
itja
e ku
rsev
e të
reja
pro
fesi
onal
e si
pas
kërk
esav
e të
treg
ut d
o të
sill
te
përg
jigje
më
të m
adhe
të n
evoj
ave
të
tregu
t dhe
do
të p
ërpu
thte
më
shum
ë kë
rkes
ën m
e of
ertë
n.
Ngr
itja
e ku
rsev
e të
reja
pro
fesi
onal
e dh
e tra
jnim
i i t
ë rin
jve.
OJF
; MA
SH
, M
PC
SS
HB
, Q
endr
at e
form
imit
prof
esio
nal.
2007
-201
1
69
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Hap
ja e
kur
seve
arti
zana
le p
ër të
ru
ajtu
r tra
ditë
n.
Hap
ja e
kur
seve
arti
zana
le p
ër të
ruaj
tur t
radi
tën.
O
JF-të
, Qen
drat
e
Form
imit
Pro
fesi
onal
.
2007
-201
1
Hap
ja e
kur
seve
në
zona
t rur
ale
për
mbl
edhj
en d
he p
ërpu
nim
in e
bim
ëve
med
icin
ale.
Hap
ja e
kur
seve
në
zona
t rur
ale
për m
bled
hjen
dh
e pë
rpun
imin
e b
imëv
e m
edic
inal
e.O
JF M
inis
tria
e A
rsim
it20
07-2
008
Har
timi i
kur
ikul
ave
të v
eçan
ta p
ër
kurs
e pr
ofes
iona
le, d
uke
u kr
ijuar
më
tepë
r leh
tësi
ra të
rinj
ve.
Har
timi i
kur
ikul
ave
për k
urse
t pro
fesi
onal
e.O
JF-të
rino
re;
MA
SH
, MP
CS
SH
B,
Qen
drat
e fo
rmim
it pr
ofes
iona
l.
2007
-200
8
Traj
nim
i i s
tafi t
ped
agog
jik d
o të
nd
ikon
te n
ë rr
itjen
e c
ilësi
së s
ë fo
rmim
it në
kët
o qe
ndra
.
Traj
nim
i i s
tafi t
të q
endr
ave
të fo
rmim
it pr
ofes
iona
l.S
trukt
urat
sh
tetë
rore
, Q
endr
at e
form
imit
prof
esio
nal,
B
izne
set,
Uni
vers
itete
t.
2007
-201
1
Iden
tifi k
imi i
nev
ojav
e në
zon
at ru
rale
pë
r kur
se tr
ajni
mi d
he z
hvill
imi i
ku
rsev
e në
për
puth
je m
e kë
to n
evoj
a.
- Stu
dim
për
iden
tifi k
imin
e n
evoj
ave.
- Har
timi d
he z
hvill
imi i
kur
seve
pra
në z
onav
e ru
rale
në
përp
uthj
e m
e ne
voja
t.
OJF
-të ri
nore
që
vepr
ojnë
në
zona
t ru
rale
dhe
per
iferi.
2007
-200
9
Për
mirë
sim
i i b
azës
mat
eria
le n
ë qe
ndra
t e tr
ajni
mit
dhe
kush
teve
të
mës
imdh
ënie
s dh
e pr
aktik
ave.
Për
mirë
sim
i i b
azës
mat
eria
le n
ë qe
ndra
t e
trajn
imit.
MA
SH
, Q
endr
at e
form
imit
prof
esio
nal,
Pus
htet
i ve
ndor
, Biz
nese
t, D
onat
orët
.
2007
-201
1
Aftë
sim
i si
kons
umat
orë
i të
rinjv
e dh
e su
bven
cion
imi
eko
no
mik
i t
yre
Rea
lizim
i i K
artë
s së
Stu
dent
it P
rodh
imi,
shpë
rnda
rja d
he fu
nksi
onim
i i K
artë
s së
S
tude
ntit.
S
hoqa
tat e
ko
nsum
ator
ëve,
Min
istri
a e
Fina
ncav
e, M
AS
H,
Biz
nese
t.
2007
Fush
ata
eduk
imi d
he s
ensi
biliz
imi p
ër
aftë
sim
in e
të ri
njve
si k
onsu
mat
orë.
- T
akim
e, s
emin
are
info
rmue
se- P
ublik
ime
dhe
shpë
rnda
rje in
form
acio
ni- L
eksi
one
- Web
site
OJF
-të ri
nore
, Sh
oqat
at e
ko
nsum
ator
ëve
Min
istri
a e
Fina
ncav
e M
TKR
S.
2007
-201
1
Vend
osja
në
kurik
ula
Edu
kim
i i të
R
injv
e si
Kon
sum
ator
.P
ërfs
hirja
në
kurr
ikul
at s
hkol
lore
e E
duki
mit
të të
R
injv
e si
Kon
sum
ator
ë.M
AS
H, S
hoqa
tat e
K
onsu
mat
orëv
e20
07-2
009
70
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Pan
aire
ush
qim
ore
për t
ë pr
omov
uar
cilë
sinë
dhe
sig
urin
ë us
hqim
ore
të
prod
ukte
ve.
Org
aniz
imi i
pan
aire
ve u
shqi
mor
e.
Biz
nese
t. 20
07-2
011
Pro
mov
imi i
pro
dukt
eve
orga
nike
.P
rom
ovim
i i p
rodu
ktev
e or
gani
ke.
OJF
-të ri
nore
, B
izne
set,
med
iat.
2007
-201
1
Krij
imi i
Qen
drav
e R
inor
e, k
u të
rinj
të
të m
arrin
shë
rbim
e të
shu
mël
lojs
hme
me
kost
o m
ë të
ulë
t.
Krij
imi i
Qen
drav
e R
inor
e të
shë
rbim
eve
për t
ë rin
jtë.
Qen
drat
Rin
ore,
O
JF-të
rino
re,
Pus
htet
i Ven
dor,
Biz
nese
t.
2007
-201
1
Det
yrim
i lig
jor i
biz
nesi
t që
të ja
pë
info
rmac
ion
në e
tiket
a pë
r pro
dukt
in.
Përc
aktim
i me
ligj d
he m
onito
rimi i
ekze
kutim
it të
tij i
ve
ndos
jes
së in
form
acio
nit p
ër p
rodu
ktin
në
etik
eta.
M
inis
tria
e Fi
nanc
ave
2007
In
form
imi i
të ri
njve
mbi
treg
un
“YM
AG
”.In
form
imi i
të ri
njve
mbi
treg
un “Y
MA
G”.
Zyra
t e m
broj
tjes
së
kons
umat
orëv
e20
07-2
009
Pro
dhim
i, sh
përn
darja
dhe
fu
nksi
onim
i i K
artë
s R
inor
e A
L<26
do
të k
rijon
te s
hum
ë le
htës
ira e
kono
mik
e dh
e so
cial
e pë
r të
rinjtë
.
Pro
dhim
i, sh
përn
darja
dhe
funk
sion
imi i
Kar
tës
AL<
26.
Qev
eria
, B
izne
si,
OJF
-të ri
nore
.
2007
Krij
imi i
m
undë
sive
re
krea
tive
për
të ri
njtë
në
Shqi
përi.
Mbë
shte
tje n
ë ni
vel v
endo
r e q
endr
or
i “M
agjit
ë e
netë
ve ri
nore
” spe
ktak
ël
me
nxën
ës të
shk
olla
ve 9
-vje
çare
dhe
”O
limpi
adës
Arti
stik
e R
inor
e” k
onku
rs
mid
is s
hkol
lave
të m
esm
e në
niv
el
rajo
ni.
Org
aniz
im i
“Mag
jitë
e ne
tëve
rino
re” d
he
”Olim
piad
a A
rtist
ike
Rin
ore”
. A
gjen
cia
Arti
stik
e K
orça
(SO
RO
S)
Pus
htet
i ven
dor
2007
-201
1
Krij
imi i
rret
heve
kul
turo
re p
ër të
rinj
të
pran
ë qe
ndra
ve k
ultu
rore
të fë
mijë
ve
ose
pran
ë çd
o sh
kolle
të m
esm
e.
Krij
imi i
rret
heve
kul
turo
re p
ër të
rinj
të.
Q.N
.K, Q
.K.F
, S
hkol
lat
DA
R, M
AS
H,
Pus
htet
i ven
dor,
Biz
nese
t,D
onat
orët
.
2007
-201
1
71
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Hap
ja e
qen
drav
e rin
ore
kom
unita
re
për t
ë gj
itha
grup
et e
të ri
njve
, du
ke p
ërfs
hirë
kom
unite
tin ro
m d
he
egjip
tian,
në
disa
rret
he të
ven
dit,
ku p
ërqi
ndja
e k
ëtyr
e ko
mun
itete
ve
ësht
ë m
ë e
lartë
, ku
të p
ërdo
ret
pake
ta “S
CR
EA
M” p
ër e
duki
m
jofo
rmal
, si d
he të
ofro
hen
kurs
e të
nd
rysh
me
prof
esio
nale
do
të s
hërb
ejë
për a
ftësi
min
e k
ëtyr
e të
rinj
ve d
he
inte
grim
in e
tyre
.
Hap
ja e
qen
drav
e rin
ore
kom
unita
re p
ër të
gjit
ha
grup
et e
të ri
njve
, duk
e pë
rfshi
rë k
omun
itetin
ro
m d
he e
gjip
tian,
në
disa
rret
he të
ven
dit,
ku
përq
indj
a e
këty
re k
omun
itete
ve ë
shtë
më
e la
rtë.
ILO
-IPE
C, N
.P.F
., P
usht
eti v
endo
rP
P,
Klu
bi S
ocia
l Kor
çë,
SH
MR
Inst
ituci
onet
feta
re,
Biz
nese
t, O
JF-të
rom
e.
2007
- 20
09
Krij
imi i
gru
peve
ani
mat
ore
lëvi
zëse
m
e të
rinj
, si d
he n
jë b
iblio
tekë
lë
vizë
se d
he v
izita
në
zona
t rur
ale
të
Pre
fekt
urës
së
Kor
çës.
Kar
vani
i an
imat
orëv
e so
cial
ë.
Qen
dra
rinor
eS
hoqa
ta k
ultu
rore
“D
evol
li”,
MJA
FT.
2007
Fest
-Fol
k. F
estiv
al k
ombë
tar d
he
ndër
kufi t
ar m
e gr
upe
te ri
njsh
nga
M
aqed
onia
dhe
Gre
qia.
Org
aniz
imi i
Fes
t-Fol
k.S
hoqa
ta “D
evol
li”P
usht
eti v
endo
rK
omun
iteti
2007
-200
8
Krij
imi i
një
Ans
ambl
i arti
stik
rino
r “D
evol
li” d
o t’i
shë
rbej
ë ru
ajtje
s së
vl
erav
e dh
e tra
ditë
s së
zon
ës.
Krij
imi i
një
Ans
ambl
i arti
stik
rino
r “D
evol
li”S
hoqa
ta “D
evol
li”20
07-2
008
Hap
ja e
kin
emav
e në
qyt
etet
ku
nuk
ka të
tilla
do
të n
xisë
jetë
n so
cial
- ku
lturo
re n
ë qy
tete
.
Ndë
rtim
i / k
onst
ruks
ioni
i ki
nem
ave.
P
usht
eti v
endo
r,B
izne
si,
MTK
RS
.
2007
-201
1
Ngr
itja
qend
rave
spo
rtive
-kul
turo
re
në m
jedi
set e
pal
late
ve të
kul
turë
s a
vend
e të
tjer
a të
për
shta
tshm
e në
të
gjith
a qy
tete
t ku
mun
gon.
Ngr
itja
e nj
ë qe
ndre
spo
rtive
-kul
turo
re n
ë m
jedi
set
e pa
llatit
të k
ultu
rës.
P
usht
eti v
endo
rB
izne
siM
TKR
S.
2007
Kam
pe v
eror
e ku
të p
ërfs
hihe
n ed
he
të ri
nj të
gru
peve
të m
argj
inal
izua
raO
rgan
izim
i ka
mpe
ve të
ver
ës p
ër të
rinj
të.
Shk
olla
Dre
jtorit
ë ar
sim
ore
Pus
htet
i ven
dor
Zgje
rimi i
shë
rbim
eve
të in
tern
etit
dhe
bibl
iote
kave
për
të ri
njtë
Zgje
rimi i
shë
rbim
eve
të in
tern
etit
dhe
bibl
iote
kave
pë
r të
rinjtë
OJF
-të ri
nore
, B
izne
set,
Pus
htet
i ven
dor.
2007
-201
1
Krij
imi i
mje
dise
ve s
porti
ve
pran
ë sh
kolla
ve të
mes
me
dhe
univ
ersi
tete
ve (b
araz
i gjin
ore
në
vepr
imta
ritë
spor
tive)
Krij
imi i
mje
dise
ve s
porti
ve p
ranë
shk
olla
ve të
m
esm
e dh
e un
iver
site
teve
M
TKR
S,
Pus
htet
i ven
dor,
Uni
vers
itete
t,M
AS
H,
Rek
tora
ti,B
izne
si
2007
-200
9
72
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Org
aniz
imi i
kam
pion
atev
e sp
ortiv
e pë
r të
rinjtë
në
nive
l raj
oni d
he
kom
bëta
r.
Org
aniz
imi i
kam
pion
atev
e sp
ortiv
e në
niv
el ra
joni
/ko
mbë
tar.
Fede
rata
tK
OK
SH
-i,
OJF
rino
reM
AS
H,
MTK
RS
,
2007
-200
9
Krij
imi i
klu
beve
arti
stik
e/ku
lturo
re/
spor
tive
në s
hkol
la p
ër n
jë je
të m
ë ak
tive
të të
rinj
ve n
ë kë
to m
jedi
se.
Krij
imi i
klu
beve
arti
stik
e/ku
lturo
re/s
porti
ve n
ë sh
kolla
.P
R,
MA
SH
, M
TKR
S,
DA
R.
2007
-201
1
Ngr
itja
e qe
ndra
ve s
porti
ve-k
ultu
rore
në
kom
unite
t. P
ërga
titja
e s
tafi t
që
do
të p
unoj
në p
ranë
kët
yre
qend
rave
dhe
vu
llnet
arëv
e ng
a O
JF-të
rino
re
Ngr
itja
e qe
ndra
ve s
porti
ve-k
ultu
rore
në
kom
unite
t. P
usht
eti v
endo
r,D
onat
orë
OJF
- të
rinor
e.
2007
-201
1
Org
aniz
imi i
fest
ival
eve
rajo
nale
“Rin
-fe
st”,
si d
he fe
stiv
alev
e fo
lklo
rike
me
të ri
nj
Org
aniz
imi i
fest
ival
eve
rajo
nale
“Rin
-fest
”, si
dhe
fe
stiv
alev
e fo
lklo
rike
me
të ri
njM
AS
H,
MTK
RS
, B
izne
si,
OJF
-të ri
nore
ku
lturo
re
2007
-201
1
Ngr
itja
e st
rukt
urav
e ra
jona
le (n
ë pr
efek
turë
dhe
bas
hki)
dhe
harti
mi i
po
litik
ave
të p
osaç
me
për ç
ësht
jet e
re
krea
cion
it rin
or
Ngr
itja
e st
rukt
urav
e ra
jona
le (n
ë pr
efek
turë
dhe
ba
shki
) dhe
har
timi i
pol
itika
ve të
pos
açm
e pë
r he
shtje
t e re
krea
cion
it rin
or
Pus
htet
i qen
dror
2007
Sht
imi i
hap
ësira
ve të
gje
lbër
ta
publ
ike.
S
htim
i i h
apës
irave
te g
jelb
ëria
pub
like.
P
usht
eti v
endo
r, O
JF-të
rino
re d
he të
m
jedi
sit.
2007
-200
9
Krijim
i dhe
pro
mov
imi i
Yout
h H
oste
leve
.K
rijim
i dhe
pro
mov
imi i
Hos
tele
-ve.
Org
aniz
ata
e ho
tele
-ve
, D
rejto
ria e
Tur
izm
it pr
anë
MTK
RS
,B
izne
si,
Kom
unite
ti,
2007
e n
ë vi
jim
Prom
ovim
i i im
azhi
t të
Shqi
përis
ë ng
a të
rin
jtë d
he p
ër të
rinj
të (m
e fo
kus
rinin
ë)P
anai
r. 20
07-2
011
Pro
mov
imi i
pun
imev
e të
nxë
nësv
e të
sh
kolla
ve p
rofe
sion
ale
(pan
aire
)P
anai
r. 20
07-2
011
73
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Pro
gram
e in
form
imi p
ër B
ashk
imin
E
urop
ian
dhe
inte
grim
in.
Hap
ja e
qen
drav
e të
info
rmim
it pë
r Bas
hkim
in
Eur
opia
n.Te
rinj
që
stud
iojn
ë ja
shtë
, M
inis
tria
e Ja
shtm
e dh
e aj
o e
Inte
grim
it,
MA
SH
, Zy
ra e
KE
.
2007
-200
8
Mbë
shte
tja p
ër k
urse
form
uese
ja
shtë
kur
rikul
ave
mës
imor
e pë
r pu
nim
e të
ndr
yshm
e sh
kenc
ore
(eks
traku
rrik
ula)
.
Kur
se fo
rmue
se “S
i të
shkr
uajm
ë nj
ë es
e? S
i të
harto
jmë
një
artik
ull s
hken
cor?
” U
N A
ssoc
iatio
n (p
roje
kt m
e 2
faku
ltete
t e ju
ridik
ut
në U
T dh
e U
V)
2007
Hap
ja e
qen
drav
e të
inte
rnet
it pr
anë
shko
llave
të m
esm
e dh
e un
iver
site
tit
me
tarif
a të
redu
ktua
ra p
ër s
tude
ntët
.
Hap
ja e
qen
drav
e të
inte
rnet
it pr
anë
shko
llave
të
mes
me
dhe
univ
ersi
tetit
. P
usht
eti v
endo
r, B
izne
si,
MA
SH
, U
nive
rsite
tet.
2007
Mbë
shte
tja e
pro
jekt
eve
artis
tike,
kul
turo
re e
spo
rtiv
e të
të ri
njve
.
Mbë
shte
tje e
nxi
tje e
OJF
-ve
rinor
e pë
r të
ndër
mar
rë v
eprim
tari
të ti
lla.
MTK
RS
65.0
00 le
ke20
07-2
011
Përfs
hirja
dhe
kr
ijim
i i m
undë
sive
pë
r vep
rimta
ri re
krea
tive
për g
rupe
t e
mar
gjin
aliz
uara
të
të ri
njve
(fëm
ijët q
ë p
un
ojn
ë, të
tra
fi ku
ar,
rom
ë, e
gjip
tianë
, të
dhu
nuar
, me
prob
lem
e so
cio-
ekon
omik
e, je
timët
et
j.)
Vepr
imta
rie të
org
aniz
uara
nga
ba
shkë
mos
hata
rët b
azua
r në
aftë
sitë
pë
r jet
ën
Taki
me
jofo
rmal
e.S
emin
are,
wor
ksho
p-e,
vep
rimta
ri ar
gëtu
ese.
ILO
IPE
C-N
PF
2007
-201
1
Funk
sion
imi i
qen
drav
e të
form
imit
prof
esio
nal (
fala
s os
e m
e çm
ime
të u
lta).
Për
të ri
nj m
bi 1
4 vj
eç,
vepr
imta
rie a
rgët
uese
dhe
traj
nim
në
aftë
si p
ër je
tën.
Aks
esi n
ë qe
ndra
t e fo
rmim
it pr
ofes
iona
l.N
PF
UN
ICE
FS
DC
Dre
jtoria
ars
imor
eM
ësue
sit
Prin
dër
OJF
- të
rinor
e dh
e ku
lturo
re
2007
-201
1
74
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Org
aniz
imi i
kam
peve
ose
shk
olla
ve
vero
re p
ër g
rupe
t e m
argj
inal
izua
ra
dhe
të ri
nj të
tjer
ë m
e sy
nim
inte
grim
in
e ty
re.
Org
aniz
imi i
kam
peve
ose
shk
olla
ve v
eror
e.N
PF
UN
ICE
FS
DC
Dre
jtoria
ars
imor
eM
ësue
sit
Prin
dër
OJF
-të ri
nore
dhe
ku
lturo
re
2007
-201
1
Ngr
itja
e gr
upev
e te
atro
re lë
vizë
se, k
u të
për
fshi
hen
vajz
at d
he të
rinj
të n
ga
grup
et e
mar
gjin
aliz
uara
(17
kom
una)
.
Ngr
itja
e gr
upev
e të
teat
rit.
Sho
qata
“Nën
a,
fëm
ijët,
e ar
dhm
ja”
SO
RO
SN
PF
PN
UD
GTZ
“Dev
olli”
Pus
htet
i ven
dor
2007
-201
1
Eduk
imi d
he
aksi
oni m
jedi
sor
i të
rinjv
e
Rrit
ja e
hap
ësira
ve të
gje
lbra
në
mje
dise
t ku
të ri
njtë
mës
ojnë
e
kalo
jnë
kohë
n m
ë të
mad
he të
ditë
s.
Krij
imi i
lulis
htev
e në
çdo
shk
ollë
të m
esm
e.G
rupe
t vul
lnet
are
të
nxën
ësve
Sho
qata
t mje
diso
reP
usht
eti v
endo
rR
EC
Sho
qata
t e g
rave
2007
-201
1
Fush
atë
ndër
gjeg
jësi
mi p
ër
mje
disi
n në
med
ia p
ër n
darje
n e
mbe
turin
ave
të ri
cikl
uesh
me
nga
ato
të p
aric
iklu
eshm
e.
-Rek
lam
a në
TV
-Kro
nika
-Mat
eria
le p
rom
ocio
nale
dhe
udh
ëzue
se,
shpë
rnda
rja e
tyre
.
Qen
dra
ED
EN
Eko
lëvi
zja
OJF
- rin
ore
Të ri
njM
edia
Par
lam
enti
Rin
orO
JF-të
mje
diso
re“M
orav
a”B
izne
si
2007
-201
1
Mba
jtja
e m
jedi
seve
të p
astra
në
zona
t tur
istik
e m
e sy
nim
ruaj
tjen
e m
jedi
sit d
he p
rom
ovim
in e
turiz
mit
në
vend
.
- Mbl
edhj
a e
mbe
turin
ave
në z
onat
turis
tike
- Paj
isja
me
kosh
a të
nda
rë (p
ër m
betu
rinat
e
ricik
lues
hme
dhe
të p
aric
iklu
eshm
e)
Të ri
njtë
Dre
jtoria
ars
imor
eP
usht
eti v
endo
rO
JF-të
mje
diso
reP
NU
DK
omun
iteti
2007
-201
1
75
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Mbr
ojtja
dhe
pas
trim
i i m
jedi
seve
pu
blik
e.- A
ksio
ne p
astri
mi
- Mbj
ellje
pem
ësh
-Ven
dosj
e ko
shas
h në
ven
de p
ublik
e -M
broj
tja e
pyj
eve
me
aksi
one
rinor
e-P
resi
one
ndaj
inst
ituci
onev
e pë
rkat
ëse
për
ruaj
tjen
dhe
mbr
ojtje
n e
pyje
ve n
ga rr
eziq
et e
pr
erje
s, d
jegi
es e
tj.
MJA
FTE
kolë
vizj
a, K
RS
H,
PR
.
2007
-201
1
Org
aniz
imi i
eks
kurs
ione
ve n
ë zo
na tu
ristik
e dh
e ve
nde
me
buku
ri na
tyro
re (s
hpel
la),
me
qëlli
m n
johj
en
dhe
past
rimin
e k
ëtyr
e zo
nave
.
Org
aniz
imi i
eks
kurs
ione
ve d
he v
eprim
tariv
e në
zo
na tu
ristik
e.Q
endr
a E
DE
NM
TKR
SD
rejto
ria a
rsim
ore
Uni
vers
itete
t
2007
-201
1
Vepr
imta
ri m
asive
me
përfs
hirje
n e
të
rinjve
në
ditë
të v
eçan
të p
ër m
jedi
sin.
(P.s
h. 2
2 sh
tato
ri D
ita e
Qyt
etev
e pa
M
akin
a, D
ita e
Tok
ës, D
ita e
Pyje
ve e
tj.).
- X
hiro
me
biçi
klet
a në
qyt
ete
- N
dalim
i i q
arku
llim
it të
mak
inav
e-
Shp
ërnd
arje
mat
eria
lesh
pro
moc
iona
le-
Deb
ate
TV
Pus
htet
i ven
dor,
OJF
-të ri
nore
, M
edia
2007
-201
1
Para
ndal
imi d
he
trajti
mi i
abu
zim
it m
e dr
ogat
Nda
limi m
e lig
j i re
klam
ave
të
duha
nit d
he të
alk
oolit
. Ven
dosj
a e
sank
sion
eve
dhe
zbat
imi i
tyre
për
ata
që
e p
rom
ovoj
në.
Nda
limi m
e lig
j i re
klam
ave
të d
uhan
it dh
e të
al
kool
it. V
endo
sja
e sa
nksi
onev
e dh
e zb
atim
i i ty
re
për a
ta q
ë e
prom
ovoj
në.
Pus
htet
i qen
dror
2007
-201
1
Red
uktim
i ni
velit
të p
irjes
së
duha
nit
në v
ende
t pub
like
nga
të ri
njtë
. Zb
atim
i i li
gjit
për n
dalim
in e
për
dorim
it të
duh
anit
në v
ende
t pub
like.
Inst
ituci
onet
sh
tetë
rore
Pol
icia
Pus
htet
i ven
dor
2007
-201
1
Traj
timi i
për
shta
tshë
m d
he
prof
esio
nal m
jekë
sor d
he p
siko
logj
ik i
përd
orue
sve
të d
rogë
s.
- Hap
ja e
qen
drav
e pë
r tra
jtim
in e
për
doru
esve
të
drog
ës.
- Ngr
itja
e qe
ndra
ve ra
jona
le n
ë ra
st p
amun
dësi
e pë
r ngr
itjen
e të
tilla
ve n
ë të
gjit
ha q
ytet
et
për a
rsye
fi na
ncia
re d
he s
tigm
atiz
uese
nga
sh
oqër
ia.
MP
ÇS
SH
BM
inis
tria
e S
hënd
etës
isë
Pus
htet
i ven
dor
Aks
ion
+U
NIC
EF
Biz
nesi
P
rindë
r
2007
-201
1
Ngr
itja
e sh
ërbi
mit
psik
o-so
cial
në
zona
t rur
ale,
traj
nim
i i p
rofe
sion
istë
ve-K
rijim
i i g
rupe
ve të
dis
kutim
it m
e te
mat
ika
të
ndry
shm
e.-T
rajn
im i
mës
uesv
e.- P
ërfs
hirja
e p
siko
logu
t dhe
pun
onjë
sit s
ocia
l në
shko
lla d
he k
omun
itete
në
zona
t rur
ale.
UN
ICE
FQ
endr
a e
abuz
imit
të fë
mijë
ve
2007
-201
1
Fush
ata
ndër
gjeg
jësi
mi n
ë sh
kolla
për
çë
shtje
t e d
rogë
s-E
kspo
zita
pik
ture
-Dra
ma
/teat
ro
-Bal
et, p
erfo
rman
ca të
ndr
yshm
e në
shk
olla
nga
ve
të të
rinj
të (P
E) m
e te
më
SH
R-S
hpër
ndar
je m
ater
iale
sh p
rom
ocio
nale
.
Mës
uesi
t P
siko
logu
OJF
-të ri
nore
Mje
ke
2007
-201
1
76
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Ndë
rgje
gjës
imi i
të ri
njve
për
qen
drat
ek
zist
uese
për
kës
hilli
m d
he tr
ajtim
të
hes
htje
ve q
ë lid
hen
me
drog
at.
Shf
rytë
zim
i i g
azet
ës s
ë sh
kollë
s
Ndë
rgje
gjës
imi i
të ri
njve
për
qen
drat
ekz
istu
ese
për k
ëshi
llim
dhe
traj
tim të
hes
htje
ve q
ë lid
hen
me
drog
at. S
hfry
tëzi
mi i
gaz
etës
së
shko
llës.
Qen
dra
rinor
e “P
o”
(për
voja
me
një
cikë
l em
isio
nesh
ra
diof
onik
e m
e pr
anin
ë e
një
spec
ialis
ti në
çë
shtje
t e S
HR
).P
eer E
duca
tor
2007
-201
1
Takim
e të
her
ëpas
hers
hme
me
prin
dër
për t
ë nd
ërgj
egjë
suar
me
çësh
tjet e
SH
RS
emin
are
info
rmue
se.
Puno
njës
i Soc
ial d
he
psik
olog
u i s
hkol
lave
2007
-201
1
Paj
isja
e ç
do s
hkol
le të
mes
me
dhe
9-vj
eçar
e m
e ps
ikol
og o
se p
unon
jës
soci
al d
he k
ualifi
kim
i i ty
re p
ër
çësh
tjet e
dro
gës
Paj
isja
e ç
do s
hkol
le të
mes
me
dhe
9-vj
eçar
e m
e ps
ikol
og o
se p
unon
jës
soci
al d
he k
ualifi
kim
i i ty
re
për ç
ësht
jet e
dro
gës.
Aks
ion
+;
Dre
jtoria
Ars
imor
e;
Spe
cial
iste
te S
HR
2007
-201
1
Sht
rirja
e rr
jetit
të P
eer E
duca
tor.
Kua
lifi k
imi i
tyre
për
dro
gat d
he k
rijim
i i m
undë
sive
për
vaz
hdim
ësin
ë e
tij.
- Sht
rirja
e rr
jetit
të P
eer E
duca
tor.
- Tra
jnim
e ku
alifi
kim
i të
tyre
mbi
dro
gat.
- Për
gatit
ja e
man
ualit
të s
tand
ardi
zuar
të P
E.
- Org
aniz
imi i
shk
olla
ve v
eror
e pë
r ngr
itjen
e
grup
eve
të P
eer E
duca
tor.
UN
FPA
UN
Ass
ocia
tion
Kës
hilli
rino
r; P
arla
men
ti rin
orA
ksio
n +
UN
ICE
F U
NFP
A
2007
-201
1
Org
aniz
imi i
shk
olla
ve v
eror
e pë
r ng
ritje
n e
grup
it të
Pee
r Edu
cato
r. P
ërga
titja
e m
anua
lit të
PE
.
Për
gatit
ja e
man
ualit
të P
E.
- O
rgan
izim
i i s
hkol
lave
ver
ore
UN
FPA
UN
Ass
ocia
tion
Kës
hilli
rino
r P
arla
men
ti rin
orA
ksio
n +
UN
ICE
F U
NFP
A
2007
-201
1
Fush
atë
ndër
gjeg
jësi
mi n
ë m
edia
për
çë
shtje
lidh
ur m
e dr
ogën
dhe
rritj
e e
kapa
cite
teve
të g
azet
arëv
e të
rin
j dh
e pr
ofes
ioni
stëv
e të
med
ias
lidhu
r m
e to
.
- Deb
ate
TV.
- Em
isio
ne q
ë tra
jtojn
ë ed
ukat
ën d
he p
robl
emet
se
ksua
le, p
or të
diz
enju
ara
enka
s pë
r të
rinjtë
. - P
ërdo
rimi i
tabe
lave
pro
moc
iona
le d
he
info
rmue
se.
- Tra
jnim
10-
dito
r me
të ri
nj, g
azet
arë
dhe
prof
esio
nist
ë të
med
ias.
- F
uqiz
imi i
radi
ofon
ive
të s
hkol
lave
që
e ka
në n
jë
sist
em të
tillë
për
të tr
ansm
etua
r mes
azhe
për
S
HR
. Tra
jnim
10-
dito
r me
të ri
nj d
he g
azet
arë.
ME
DIA
Pus
htet
i Ven
dor
OJF
-të
2007
-201
1
Krij
imi i
qen
drav
e të
reja
të S
HM
R,
përs
htat
ja e
pol
iklin
ikav
e dh
e kt
him
i i t
yre
në S
HM
R m
e që
llim
rritj
en e
ak
sesi
t të
të ri
njve
në
to.
Krij
imi i
qen
drav
e të
reja
të S
HM
R, p
ërsh
tatja
e
polik
linik
ave
dhe
kthi
mi i
tyre
në
SH
MR
.U
NIC
EF
Min
istri
a e
Shë
ndet
ësis
ëU
NFP
AA
utor
iteti
shën
detë
sor r
ajon
al
2007
-201
1
Info
rmim
i të
rinj
ve d
he m
ësue
sve
mbi
le
gjis
laci
onin
që
prek
çës
htje
t e d
rogë
s.N
johj
a m
e le
gjis
laci
onin
mbi
dro
gat,
përd
orim
in e
ty
re.
Psi
kolo
gu n
ë sh
kolla
2007
-201
1
77
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Ndë
rgje
gjës
imi,
para
ndal
imi d
he
traj
timi i
rast
eve
të d
hunë
s nd
aj
të m
iturv
e dh
e të
rin
jve
Fush
atë
ndër
gjeg
jësu
ese
për t
ë dr
ejta
t e të
rinj
ve (K
onve
nta
e të
D
rejta
ve të
Fëm
ijëve
).
Fush
atë
ndër
gjeg
jësu
ese
për t
ë dr
ejta
t e të
rinj
ve
(Kon
vent
a e
të d
rejta
ve të
fëm
ijëve
).O
JF-të
rino
reM
ësue
sit
Psi
kolo
gëP
unon
jës
soci
alë
2007
-201
1
Ngr
itja
e ek
ipev
e m
ultid
isip
linar
e pë
r de
nonc
imin
dhe
traj
timin
e ra
stev
e të
dhu
nës.
Tra
jnim
i m
ësue
sve,
pr
indë
rve,
të ri
njve
, për
të d
enon
cuar
ra
stet
e d
hunë
s.
Ngr
itja
e ek
ipev
e m
ultid
isip
linar
e pë
r den
onci
min
dh
e tra
jtim
in e
rast
eve
te d
hunë
s. T
rajn
im i
mës
uesv
e, p
rindë
rve,
te ri
njve
, për
të d
enon
cuar
ra
stet
e d
hunë
s
Qen
dra
e A
buzi
mit
të F
ëmijë
veU
NIC
EF
MP
ÇS
SH
BP
usht
eti v
endo
r
2007
-201
1
Ngr
itja
e nj
ë qe
ndre
për
traj
timin
e të
rin
jve
të d
hunu
ar k
u të
funk
sion
ojë
ekip
i mul
tidis
iplin
ar.
Ngr
itja
e nj
ë qe
ndre
për
traj
timin
e të
rinj
ve të
dh
unua
r ku
të fu
nksi
onoj
ë ek
ipi
mul
tidis
iplin
ar.
Pus
htet
i ven
dor
2007
-201
1
Për
fshi
rja n
ë lë
ndën
e e
duka
tës
qyte
tare
e n
jë k
reu
për ç
ësht
jet e
dh
unës
dhe
trafi
kim
it. O
frim
i i li
brav
e pë
r të
drej
tat e
fëm
ijëve
dhe
të n
jeriu
t (s
hkol
la S
abau
din
Gab
rani
), si
dhe
nj
ë m
anua
li pë
r të
drej
tat e
fëm
ijëve
.
Për
fshi
rja n
ë lë
ndën
e e
duka
tës
qyte
tare
e n
jë
kreu
për
çës
htje
t e d
hunë
s dh
e të
trafi
kim
it. O
frim
i i l
ibra
ve p
ër të
dre
jtat e
fëm
ijëve
dhe
të n
jeriu
t (s
hkol
la S
abau
din
Gab
rani
), si
dhe
një
man
uali
për t
ë dr
ejta
t e fë
mijë
ve.
Min
istri
a e
Ars
imit
UN
ICE
F
2007
-201
1
Fush
atë
ndër
gjeg
jësu
ese
(në
med
ia)
për n
johj
en e
të d
rejta
ve d
he d
ukur
inë
e dh
unës
, veç
anër
isht
për
dhu
nën
me
bazë
gjin
ore,
me
foku
s të
veç
antë
zo
nat r
ural
e, p
ër p
ublik
un e
gje
rë
(prin
dër,
mës
ues,
të ri
nj).
Fush
atë
ndër
gjeg
jësu
ese
(në
med
ia),
për n
johj
en
e të
dre
jtave
dhe
duk
urin
ë e
dhun
ës, v
eçan
ëris
ht
për d
hunë
n m
e ba
zë g
jinor
e, m
e fo
kus
të v
eçan
të
zona
t rur
ale,
për
pub
likun
e g
jerë
(prin
dër,
mës
ues,
të ri
nj).
Qen
dra
për
Keq
trajti
min
e
Fëm
ijëve
Pun
onjë
si s
ocia
l dh
e ps
ikol
ogu
ne
Shk
olla
Mës
ues
të
kual
ifi ku
arO
JF-të
2007
-201
1
Krij
imi i
një
pak
ete
të p
osaç
me
në
shko
llat e
mes
me
për ç
ësht
jet e
dh
unës
dhe
të tr
afi k
imit.
Krij
imi i
një
pak
ete
te p
osaç
me
ne s
hkol
lat e
m
esm
e pë
r ces
htje
t e d
hunë
s dh
e tra
fi kim
it.M
PÇ
SS
HB
Min
istri
a e
Ars
imit
Psi
kolo
gu n
ë gj
ykat
ë
2007
-201
1
78
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Hap
je e
qen
drav
e të
kës
hilli
mit
dhe
të tr
ajtim
it pë
r të
rinjtë
dhe
fëm
ijët
e dh
unua
r (sh
embu
lli i
qend
rës
së
kësh
illim
it pë
r gra
të d
he v
ajza
t).
Hap
je e
qen
drav
e të
kës
hilli
mit
dhe
të tr
ajtim
it pë
r të
rinjtë
dhe
fëm
ijët e
dhu
nuar
(she
mbu
lli i
qend
rës
se k
ëshi
llim
it pë
r gra
të d
he v
ajza
t).
Min
istri
a e
arsi
mit
OJF
-tëM
inis
tria
e B
rend
shm
eS
trukt
urat
e
ndry
shm
e të
sht
etit
Shë
rbim
i soc
ial
Qen
dra
e Tr
ajtim
it të
Tra
umës
dhe
To
rturë
s
2007
-201
1
Vepr
imta
ri të
dem
onst
rimit
të ra
stev
e të
dhu
nës
dhe
trafi k
imit
nga
të ri
njtë
në
shk
olla
(min
i-tea
tro, r
ole-
play
, ek
spoz
ita p
iktu
re e
tj.).
Min
i-tea
tro, r
ole-
play
, eks
pozi
ta p
iktu
re e
tj.U
NIC
EF
Aks
ion
+P
arla
men
ti rin
orK
ëshi
lli ri
nor
2007
-201
1
Vend
osja
e p
siko
logu
t dhe
pun
onjë
sit
soci
al n
ë bu
rgje
t dhe
ven
det k
u vu
ajnë
dën
imin
të ri
njtë
.
Vend
osja
e p
unon
jësi
t soc
ial d
he p
siko
logu
t në
dhom
at e
par
abur
gim
it, s
i dhe
traj
nim
e pë
r sta
fi n
e bu
rgut
mbi
të d
rejta
t e n
jeriu
t dhe
traj
timin
e të
rin
jve.
Sht
eti
2007
-201
1
Pas
urim
i i b
azës
ligj
ore
për ç
ësht
jet
e dh
unës
dhe
të tr
afi k
imit
të të
rinj
ve.
Zbat
imi i
ligj
it.S
ensi
biliz
im n
ë m
edia
.
Pas
urim
i i b
azës
ligj
ore
për c
esht
jet e
dhu
nës
dhe
trafi k
imit
te te
rinj
ve. Z
batim
i i li
gjit.
Sen
sibi
lizim
në
med
ia.
SID
AQ
endr
a pë
r Tra
jtim
in
e Tr
aum
ës d
he
Tortu
rës
2007
-201
1
Fuqi
zim
i i s
trukt
urav
e sh
tetë
rore
që
trajto
jnë
çësh
tjet e
dhu
nës
dhe
të
trafi k
imit.
Fuqi
zim
i i s
trukt
urav
e sh
tetë
rore
që
trajto
jnë
çësh
tjet e
dhu
nës
dhe
të tr
afi k
imit.
Kuv
endi
i S
hqip
ëris
ëP
olic
iaG
jyka
taP
refe
ktur
a
2007
-201
1
Krij
imi i
një
rrje
ti O
JF p
ër id
entifi
kim
in
e si
tuat
ës d
he n
dërg
jegj
ësim
in (p
una
me
proj
ekte
ven
dore
).
Krij
imi i
një
rrje
ti O
JF p
ër id
entifi
kim
in e
situ
atës
dh
e nd
ërgj
egjë
sim
in (p
una
me
proj
ekte
ven
dore
).M
edia
M
inis
tria
e B
rend
shm
eP
NU
DO
JFP
usht
eti v
endo
r
2007
-201
1
Kry
erja
e n
jë s
tudi
mi p
ër n
johj
en e
pr
oble
mit
në z
onat
rura
le d
he u
rban
e të
rajo
nit m
e ta
rget
vik
timat
, prin
dër,
mës
ues,
inst
ituci
one.
Kry
erja
e n
jë s
tudi
mi p
ër n
johj
en e
pro
blem
it në
zon
at ru
rale
dhe
urb
ane
të ra
joni
t me
targ
et
vikt
imat
, prin
dër,
mës
ues,
inst
ituci
one.
Baz
hkia
-Zyr
a e
Hes
htje
ve S
ocia
leO
JFD
epar
tam
enti
i pr
ogra
mit
dhe
zhvi
llim
it-qa
rku
Lezh
ë-S
hkod
ërD
imen
sion
hum
anW
orld
vis
ion
MJA
FTU
NQ
ever
iaB
izne
si
2007
-201
1
79
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Për
mirë
sim
i i k
urrik
ulav
e, p
ërfs
hirja
ne
to e
hes
htje
ve të
dhu
nës
(eks
traku
rrik
ula)
.
Për
mirë
sim
i i k
urrik
ulav
e, p
ërfs
hirja
në
to e
he
shtje
ve të
dhu
nës
(eks
traku
rrik
ula)
.In
stitu
ti I S
tudi
mev
e P
edag
ogjik
eK
oord
inat
ori I
ed
ukim
it ne
ËV
Dre
jtoria
Raj
onal
e A
rsim
ore
2007
-201
1
Traj
nim
i i m
ësue
sve
kujd
esta
rë
dhe
të lë
ndëv
e sh
oqër
ore
për
përd
orim
in e
Man
ualit
për
vep
rimta
ri ek
stra
kurr
ikul
are
për k
l. 1-
12.
Traj
nim
i i m
ësue
sve
kujd
esta
rë d
he të
lënd
ëve
shoq
ëror
e pë
r për
dorim
in e
Man
ualit
për
ve
prim
tari
ekst
raku
rrik
ular
e pë
r kl.
1-12
.
Inst
ituti
i Stu
dim
eve
Ped
agog
jike
Koo
rdin
ator
i I
eduk
imit
ne Ë
VD
rejto
ria R
ajon
ale
Ars
imor
e
2007
-201
1
Lobi
m p
ranë
dre
jtoris
ë ar
sim
ore
rajo
nale
Lobi
m p
ranë
dre
jtoris
ë ar
sim
ore
rajo
nale
2007
-201
1
Fush
atë
ndër
gjeg
jësu
ese
për
eduk
imin
e p
rindë
rve
dhe
mës
uesv
e pë
r çës
htje
t e d
hunë
s (m
edia
, spo
te
publ
icita
re, b
ised
a në
stu
dio,
rast
e ko
nkre
te, m
ater
iale
info
rmue
se).
Fush
atë
ndër
gjeg
jësu
ese
për e
duki
min
e
prin
dërv
e dh
e m
ësue
sve
për ç
ësht
jet e
dhu
nës
(med
ia, s
pote
pub
licita
re, b
ised
a në
stu
dio,
rast
e ko
nkre
te, m
ater
iale
info
rmue
se).
2007
-201
1
Traj
nim
i pu
nonj
ësve
soc
ialë
dhe
ps
ikol
ogëv
e në
shk
olla
.Tr
ajni
m i
puno
njës
ve s
ocia
lë d
he p
siko
logë
ve n
ë sh
kolla
.20
07-2
011
Teat
ro ri
nore
dhe
eks
pozi
ta m
e te
mën
e
dhun
ës.
Teat
ro ri
nore
dhe
eks
pozi
ta m
e te
mën
e d
hunë
s.D
imen
sion
hum
anW
orld
Vis
ion
Qen
dra
ndër
feta
re
e gr
ave
TV L
ezha
UN
2007
-201
1
Hap
ja e
qen
drav
e so
cial
e në
niv
el
shte
tëro
r.H
apja
e q
endr
ave
soci
ale
në n
ivel
sht
etër
orS
htet
i20
07-2
011
Edu
kim
i i b
ashk
ëmos
hata
rëve
pë
r çës
htje
t e d
hunë
s (k
urrik
ula
ekzi
stue
se).
Edu
kim
i i b
ashk
ëmos
hata
rëve
për
çës
htje
t e
dhun
ës (k
urrik
ula
ekzi
stue
se).
IRS
HP
arla
men
ti rin
orM
alte
zer
Inst
ituci
onet
feta
reQ
ever
itë e
nx
ënës
veS
hoqa
ta e
rom
eve
për i
nteg
rim
2007
-201
1
80
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Ulja
e
krim
inal
itetit
rin
or
Sht
imi i
num
rit të
shk
olla
ve
prof
esio
nale
sip
as n
ivel
eve.
S
htim
i i n
umrit
të s
hkol
lave
pro
fesi
onal
e si
pas
nive
leve
. M
inis
tria
e A
rsim
itP
usht
eti v
endo
r20
07-2
011
Bas
hkëp
unim
me
bizn
esin
për
pu
nësi
min
e të
rinj
ve q
ë m
baro
jnë
shko
llën
prof
esio
nale
Bas
hkëp
unim
me
bizn
esin
për
pun
ësim
in e
të
rinjv
e që
mba
rojn
ë sh
kollë
n pr
ofes
iona
le.
Biz
nesi
Pus
htet
i ven
dor
2007
-201
1
Edu
kim
kar
riere
në
shko
llën
9-vj
eçar
e (n
ë kl
asën
e 9
) për
orie
ntim
in
prof
esio
nal t
ë të
rinj
ve.
Edu
kim
kar
riere
në
shko
llën
9-vj
eçar
e (n
ë kl
asën
e
9) p
ër o
rient
imin
pro
fesi
onal
të të
rinj
ve.
Min
istri
a e
Ars
imit
Qev
eria
20
07-2
011
Edu
kim
i i p
rindë
rve
për o
rient
imin
pr
ofes
iona
l të
fëm
ijëve
.E
duki
mi i
prin
dërv
e pë
r orie
ntim
in p
rofe
sion
al të
fë
mijë
ve.
OJF
Mës
ues
Bor
det e
prin
dërv
eM
edia
2007
-201
1
Har
timi i
pol
itika
ve s
htet
ëror
e pë
r zb
utje
n e
varfë
risë.
Har
timi i
pol
itika
ve s
htet
ëror
e pë
r zbu
tjen
e va
rfëris
ëP
usht
eti q
endr
orP
usht
eti v
endo
r20
07-2
011
Kry
erja
e p
rakt
ikav
e të
nxë
nësv
e pr
anë
inst
ituci
one
shte
tëro
re.
Kry
erja
e p
rakt
ikav
e të
nxë
nësv
e pr
anë
inst
ituci
one
shte
tëro
re.
2007
-201
1
Traj
nim
i i p
unon
jësv
e të
pol
icis
ë pë
r sj
ellje
n nd
aj të
rinj
ve, m
inor
enev
e.Tr
ajni
mi i
pun
onjë
sve
të p
olic
isë
për s
jellj
en n
daj
të ri
njve
, min
oren
eve.
PAM
EC
A20
07-2
011
Pro
mov
imi i
riin
tegr
imit
në s
hoqë
ri të
të
rinj
ve m
e pr
eced
ent k
rimin
al.
Pro
mov
imi i
riin
tegr
imit
në s
hoqë
ri të
të ri
njve
me
prec
eden
t krim
inal
.M
edia
20
07-2
011
Edu
kim
i, ar
sim
i i të
rinj
ve n
ë pa
rabu
rgim
.E
duki
mi,
arsi
mi i
të ri
njve
në
para
burg
im.
2007
-201
1
Krij
imi i
mje
dise
ve të
veç
anta
në
polic
i pë
r të
rinjtë
që
krye
jnë
krim
e.K
rijim
i i m
jedi
seve
të v
eçan
ta n
ë po
lici p
ër të
rinj
të
që k
ryej
në k
rime.
Klin
ika
ligjo
re p
ër te
m
iturit
UN
ICE
F
2007
-201
1
Bis
eda
në s
hkol
la m
e pu
nonj
ës të
po
licis
ë pë
r njo
hjen
dhe
zba
timin
e
ligjit
.
Bis
eda
në s
hkol
la m
e pu
nonj
ës të
pol
icis
ë pë
r nj
ohje
n dh
e zb
atim
in e
ligj
it.20
07-2
011
Krij
imi i
një
gjy
kate
për
të ri
njtë
, që
të
trajto
jë ra
stet
e k
rimev
e të
të ri
njve
.K
rijim
i i n
jë g
jyka
te p
ër të
rinj
të.
Sht
eti
Min
istri
a e
Bre
ndsh
me
2007
-201
1
Pje
sëm
arrja
e të
rinj
ve n
ë ve
ndim
mar
rje.
Pje
sëm
arrja
e të
rinj
ve n
ë ve
ndim
mar
rje.
Sht
eti
2007
-201
1
Vend
osja
e p
siko
logu
t dhe
pun
onjë
sit
soci
al n
ë çd
o sh
kolle
9-v
jeça
re d
he të
m
esm
e.
Vend
osja
e p
siko
logu
t dhe
pun
onjë
sit s
ocia
l në
çdo
shko
llë 9
-vje
çare
dhe
të m
esm
e.M
inis
tria
e A
rsim
itU
SA
ID20
07-2
011
81
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Hap
ja e
ven
deve
të p
unës
për
të
rinjtë
.H
apja
e v
ende
ve të
pun
ës p
ër të
rinj
të.
Sht
eti
2007
-201
1
Hap
ja e
kur
seve
të k
ualifi
kim
it dh
e tra
jnim
it pë
r të
rinjtë
.H
apja
e k
urse
ve të
kua
lifi k
imit
dhe
trajn
imit
për t
ë rin
jtë.
Sht
eti
2007
-201
1
Fush
ata
sens
ibili
zues
e pë
r jet
ën, k
u të
pre
ket d
he d
ukur
ia e
gja
kmar
rjes.
-Tak
ime,
sem
inar
e ed
ukue
se.
- Shp
ërnd
arje
mat
eria
lesh
pro
moc
iona
le.
OJF
2007
-201
1
Para
ndal
imi i
tr
afi
kim
it t
ë t
ë
rinjv
e
Për
mirë
sim
i i fu
nksi
onim
it të
zyr
ës s
ë an
ti-tra
fi kut
në
Shq
ipër
i. Fu
nksi
onim
i i p
lotë
i zy
rës
antit
rafi k
.S
htet
i20
07-2
011
Fush
ata
ndër
gjeg
jësu
ese
në z
onat
ru
rale
për
çës
htje
t e tr
afi k
imit.
-Tak
ime,
sem
inar
e ed
ukue
se.
- Shp
ërnd
arje
mat
eria
lesh
pro
moc
iona
le.
Med
ia, O
JF, P
olic
ia20
07-2
011
Prog
ram
info
rmim
i për
të ri
njtë
në
risk.
Ku
rse
vero
re p
ër të
rinj
në
risk,
ku
të in
form
ohen
dhe
të
arg
ëtoh
en p
ër tr
afi k
imin
dhe
rrez
ikun
pre
j tij.
20
07-2
011
Krij
imi i
një
stru
ktur
e në
pol
ici p
ër të
de
portu
arit
(meq
ë K
orça
ësh
të v
end
kufi t
ar n
ga k
theh
en të
trafi
kua
rit)
për m
bajtj
en d
he s
igur
imin
e k
thim
it të
tyre
në
vend
in e
orig
jinës
, pra
në
fam
iljes
.
Krij
imi i
një
stru
ktur
e në
pol
ici p
ër të
dep
ortu
arit
(meq
ë K
orça
ësh
të v
end
kufi t
ar n
ga k
theh
en të
tra
fi kua
rit) p
ër m
bajtj
en d
he s
igur
imin
e k
thim
it të
ty
re n
ë ve
ndin
e o
rigjin
ës, p
ranë
fam
iljes
.
Sht
eti
Don
ator
ë (fo
nde)
2007
-201
1
Pun
ësim
i i të
rinj
ve m
e ko
ntra
ta
sezo
nale
.P
unës
imi i
të ri
njve
me
kont
rata
sez
onal
e.B
izne
si
Pus
htet
i ven
dor
2007
-201
1
Par
anda
lim i
trafi k
ut n
ëpër
mje
t se
anca
ve e
duku
ese
në z
onat
rura
le
të V
lorë
s dh
e Fi
erit.
Sem
inar
e ed
ukue
se/in
form
uese
në
zona
t rur
ale
të
Vlo
rës
dhe
Fier
it.20
07-2
011
Traj
timi l
igjo
r, ps
iko-
soci
al, m
jekë
sor,
kurs
e pr
ofes
iona
le i
vikt
imav
e të
tra
fi kim
it –S
helte
r. M
arrë
vesh
je m
e M
inis
trinë
e P
unës
për
pun
ësim
.
Traj
timi l
igjo
r, ps
iko-
soci
al, m
jekë
sor,
kurs
e pr
ofes
iona
le i
vikt
imav
e të
trafi
kim
it –S
helte
r. M
arrë
vesh
je m
e M
inis
trinë
e P
unës
për
pun
ësim
.
„Vat
ra”
2007
-201
1
Hap
ja e
një
qen
dre
të tr
ajtim
it dh
e re
habi
litim
it në
rang
rajo
ni.
Hap
ja e
një
qen
dre
të tr
ajtim
it dh
e re
habi
litim
it në
ra
ng ra
joni
.O
JFD
rejto
ria e
Pol
icis
ëZy
rat e
pun
ësP
usht
eti v
endo
rP
roku
roria
Zyra
t e fo
rmim
it pr
ofes
iona
l
2007
-201
1
82
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Riin
tegr
imi n
ë si
stem
in a
rsim
or d
he
në s
hoqë
ri i t
ë rik
thye
rve
nga
trafi k
imi.
Hap
ja e
kur
seve
pro
fesi
onal
e.O
JFD
rejto
ria e
Pol
icis
ëZy
rat e
pun
ësP
usht
eti v
endo
rP
roku
roria
Zyra
t e fo
rmim
it pr
ofes
iona
l
2007
-201
1
Traj
tim p
rofe
sion
al p
ër fë
mijë
t vik
tima
të tr
afi k
ut.
Hap
ja e
një
qen
dre
për t
rajti
min
e fë
mijë
ve v
iktim
a të
trafi
kut
. Fë
mija
ne
foku
s20
07-2
011
Për
fshi
rja e
hes
htje
ve të
trafi
kim
it në
kur
rikul
at m
ësim
ore
ose
ekst
raku
rrik
ulat
.
Për
mirë
sim
, har
tim k
urik
ulas
h.
Min
istri
a e
Ars
imit
OJF
2007
-201
1
Sens
ibili
zim
i për
çë
shtje
t e s
hënd
etit
ripro
dhue
s dh
e të
ed
ukat
ës s
eksu
ale
te të
rinj
të.
Fush
ata
ndër
gjeg
jësu
ese
në s
hkol
la
me
qëlli
m rr
itjen
e in
form
acio
nit t
e të
rinj
të p
ër ç
ësht
jet e
shë
ndet
it rip
rodh
ues.
- Eks
pozi
ta p
iktu
re- D
ram
a /te
atro
- B
alet
, per
form
anca
të n
drys
hme
në s
hkol
la n
ga
vet t
ë rin
jtë (P
E) m
e te
më
SH
R- S
hpër
ndar
je m
ater
iale
sh p
rom
ocio
nale
.
Sht
eti
Fond
acio
neM
jekë
Mës
ues
SH
MR
UN
ICE
F
2007
-201
1
Futja
në
kurr
ikul
at e
shk
olla
ve 9
- vj
eçar
e dh
e të
mes
me
e ed
ukat
ës
seks
uale
dhe
shë
ndet
it rip
rodh
ues
dhe
trajn
imi i
mës
uesv
e do
të rr
isë
nive
lin e
info
rmac
ioni
t te
të ri
njtë
.
- Ndr
yshi
met
në
kurr
ikul
a, h
artim
i i k
urrik
ulav
e të
re
ja.
- Tra
jnim
i i m
ësue
sve.
Qen
dra
rinor
eIL
O-IP
EC
Dre
jtoria
ars
imor
eM
inis
tria
e S
hënd
etës
isë
2007
-201
1
Har
timi i
pro
gram
eve
te m
jeke
ve te
pl
anifi
kim
it fa
milj
ar p
ër c
esht
jet e
sh
ënde
tit ri
prod
hues
.
Har
timi i
pro
gram
eve
te m
jeke
ve te
pla
nifi k
imit
fam
iljar
për
ces
htje
t e s
hënd
etit
ripro
dhue
s.20
07-2
011
Traj
nim
i i in
ferm
iere
ve të
fsha
trave
pë
r pro
blem
et e
SH
R.
Traj
nim
i i in
ferm
iere
ve të
fsha
trave
. M
inis
tria
e S
hënd
etës
isë
Shë
ndet
i par
ësor
2007
-201
1
Fush
atë
ndër
gjeg
jësi
mi n
ë m
edia
pë
r çës
htje
t e S
HR
dhe
rritj
e e
kapa
cite
teve
të g
azet
arëv
e të
rin
j dhe
pr
ofes
ioni
stëv
e të
med
ias.
- Deb
ate
TV.
- Em
isio
ne q
ë tra
jtojn
ë ed
ukat
ën d
he p
robl
emet
se
ksua
le, p
or të
diz
enju
ara
enka
s pë
r të
rinjtë
. - P
ërdo
rimi i
tabe
lave
pro
moc
iona
le d
he
info
rmue
se.
- Tra
jnim
10-
dito
r me
të ri
nj g
azet
arë
dhe
prof
esio
nist
ë të
med
ias.
- F
uqiz
imi i
radi
ofon
ive
të s
hkol
lave
që
e ka
në n
jë
sist
em të
tillë
për
të tr
ansm
etua
r mes
azhe
për
S
HR
. Tra
jnim
10-
dito
r me
të ri
nj d
he g
azet
arë.
SH
MR
Med
iaP
arla
men
ti rin
orO
JFQ
endr
a rin
ore
Pus
htet
i ven
dor
Të ri
njtë
UN
FPA
2007
-201
1
83
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Kua
lifi k
imi i
mje
këve
të s
hkol
lave
dhe
ps
ikol
ogëv
e pë
r çës
htje
t e S
HR
.Tr
ajni
me
me
mje
kët d
he p
siko
logë
t. D
rejto
ria A
rsim
ore
Auto
ritet
i Sh
ënde
tëso
r Raj
onal
2007
-201
1
Ndë
rgje
gjës
imi i
të ri
njve
për
qen
drat
ek
zist
uese
për
kës
hilli
m d
he tr
ajtim
të
hesh
tjeve
që
lidhe
n m
e S
HR
.
- Tak
ime,
sem
inar
e.- S
hfry
tëzi
mi i
gaz
etës
së
shko
llës.
Qen
dra
rinor
e “P
o”.
(për
voja
me
një
cikë
l em
isio
nesh
ra
diof
onik
e m
e pr
anin
ë e
një
spec
ialis
ti ne
çë
shtje
t e S
HR
).P
eer E
duca
tor
2007
-201
1
Rrit
ja e
ndë
rgje
gjës
imit
të p
rindë
rve
për r
ëndë
sinë
e e
duki
mit
mbi
sh
ënde
tin ri
prod
hues
dhe
të e
duka
tës
seks
uale
.
Taki
me
të h
erëp
ashe
rshm
e m
e pr
indë
r për
të
ndër
gjeg
jësu
ar m
e çë
shtje
t e S
HR
.P
unon
jësi
soc
ial
dhe
psik
olog
u i
shko
llave
2007
-201
1
Pajis
ja e
çdo
shk
olle
të m
esm
e dh
e 9-
vjeça
re m
e ps
ikolo
g os
e pu
nonj
ës s
ocia
l dh
e ku
alifi k
imi i
tyre
për
çës
htje
t e S
HR
.
Për
fshi
rja e
pun
onjë
sit s
ocia
l dhe
psi
kolo
gut
në s
trukt
urat
e s
hkol
lave
të m
esm
e në
të g
jithë
ve
ndin
.
Aks
ion
+ dr
ejto
ria a
rsim
ore
2007
-201
1
Sht
rirja
e rr
jetit
të P
eer E
duca
tor.
Kua
lifi k
imi i
tyre
për
SH
R d
he k
rijim
i i
mun
dësi
ve p
ër v
azhd
imës
inë
e tij
.
- Sht
rirja
e rr
jetit
të P
eer E
duca
tor.
- Tra
jnim
e ku
alifi
kim
i të
tyre
mbi
SH
R.
- Për
gatit
ja e
man
ualit
të s
tand
ardi
zuar
të P
E.
- Org
aniz
imi i
shk
olla
ve v
eror
e pë
r ngr
itjen
e
grup
eve
të P
eer E
duca
tor.
Spe
cial
istë
të S
HR
UN
FPA
UN
Ass
ocia
tion
Kës
hilli
rino
rP
arla
men
ti rin
orA
ksio
n +
UN
ICE
F
2007
-201
1
Kry
erja
e s
tudi
mev
e. S
hem
bull:
S
tudi
m p
ër b
rakt
isje
n e
shko
llës
dhe
paso
jat e
saj
” në
zon
at e
Pas
kuqa
nit
dhe
Bat
hore
s”
Stu
dim
për
bra
ktis
jen
e sh
kollë
s dh
e pa
soja
t e s
aj
” në
zona
t e P
asku
qani
t dhe
Bat
hore
s”
Dre
jtoria
ars
imor
eA
utor
iteti
shën
detë
sor r
ajon
alP
refe
ktur
a e
Tira
nës
Sho
qata
“Tira
na”
Sho
qata
e
arsi
mta
rëve
të
Shq
ipër
isë
Pus
htet
i ven
dor;
Sho
qata
për
zh
villi
min
soc
ial
kultu
ror t
ë rin
isë
në
fsha
t.
2007
-201
1
Krij
imi i
qen
drav
e të
reja
të S
HM
R,
përs
htat
ja e
pol
iklin
ikav
e dh
e kt
him
i i
tyre
në
SH
MR
.
Krij
imi i
qen
drav
e të
reja
të S
HM
R.
UN
ICE
FM
inis
tria
e S
hënd
etës
isë
UN
FPA
Aut
orite
ti sh
ënde
tëso
r raj
onal
2007
-201
1
84
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Info
rmim
i të
rinj
ve d
he m
ësue
sve
mbi
le
gjis
laci
onin
që
prek
çës
htje
t e S
HR
.N
johj
a m
e le
gjis
laci
onin
mbi
Hiv
/AID
S-in
.P
siko
logu
në
shko
lla20
07-2
011
Ofri
m i
mje
teve
kon
trace
ptiv
e dh
e sh
ërbi
m g
jinek
olog
jik fa
las
për t
ë rin
jtë d
o të
rris
ë ak
sesi
n e
tyre
në
këto
sh
ërbi
me.
Ofri
m i
mje
teve
kon
trace
ptiv
e dh
e sh
ërbi
m
gjin
ekol
ogjik
fala
s pë
r të
rinjtë
.Q
endr
a rin
ore
“Po”
S
HM
R20
07-2
011
Paj
isja
e m
jeku
t të
qend
rave
sh
ënde
tëso
re n
ë zo
nat r
ural
e m
e m
jete
kon
trace
ptiv
e.
Paj
isja
e m
jeku
t të
qend
rave
shë
ndet
ësor
e në
zo
nat r
ural
e m
e m
jete
kon
trace
ptiv
e.M
inis
tria
e S
hënd
etës
isë
OJF
Inst
ituci
onet
e
mar
ketin
gut s
ocia
l (N
ES
MA
RK
)
2007
-201
1
Sht
imi i
num
rit të
qen
drav
e që
kry
ejnë
te
stin
e H
IV/A
IDS
„Qen
dra
test
imi d
he
kësh
illim
i”
Ndë
rtim
i i q
endr
ave
të te
stim
it H
IV/A
IDS
.In
stitu
ti i S
hënd
etit
Pub
likU
NIC
EF
MP
CS
SH
B
2007
-201
1
85
Strategjia kombëtare e rinisë
Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2006-2011 / Matrica e veprimtarive dhe output -ve për program
Info
rmim
i të
rinj
ve d
he m
ësue
sve
mbi
le
gjis
laci
onin
që
prek
çës
htje
t e S
HR
.N
johj
a m
e le
gjis
laci
onin
mbi
Hiv
/AID
S-in
.P
siko
logu
në
shko
lla20
07-2
011
Ofri
m i
mje
teve
kon
trace
ptiv
e dh
e sh
ërbi
m g
jinek
olog
jik fa
las
për t
ë rin
jtë d
o të
rris
ë ak
sesi
n e
tyre
në
këto
sh
ërbi
me.
Ofri
m i
mje
teve
kon
trace
ptiv
e dh
e sh
ërbi
m
gjin
ekol
ogjik
fala
s pë
r të
rinjtë
.Q
endr
a rin
ore
“Po”
S
HM
R20
07-2
011
Paj
isja
e m
jeku
t të
qend
rave
sh
ënde
tëso
re n
ë zo
nat r
ural
e m
e m
jete
kon
trace
ptiv
e.
Paj
isja
e m
jeku
t të
qend
rave
shë
ndet
ësor
e në
zo
nat r
ural
e m
e m
jete
kon
trace
ptiv
e.M
inis
tria
e S
hënd
etës
isë
OJF
Inst
ituci
onet
e
mar
ketin
gut s
ocia
l (N
ES
MA
RK
)
2007
-201
1
Sht
imi i
num
rit të
qen
drav
e që
kry
ejnë
te
stin
e H
IV/A
IDS
„Qen
dra
test
imi d
he
kësh
illim
i”
Ndë
rtim
i i q
endr
ave
të te
stim
it H
IV/A
IDS
.In
stitu
ti i S
hënd
etit
Pub
likU
NIC
EF
MP
CS
SH
B
2007
-201
1