FONDI SHQIPTAR I ZHVILLIMITALBANIAN DEVELOPMENT FUNDK

PLANI I ZHVILLIMIT PLANI I ZHVILLIMIT TE TURIZMITTE TURIZMIT

PLANI I ZHVILLIMIT TE TURIZMIT

FONDI SHQIPTAR I ZHVILLIMITALBANIAN DEVELOPMENT FUNDwww.albaniandf.org

Ky publikim është realizuar në kuadër të projektit “Punët në komunitet III”, fi nancuar nga Banka e Këshillit të Evropës (CEB)

StudioPATRIGRAFwww.xhinapalko@yahoo.com

Ky“““PBBBa

Grant nga Norway Trust Fund

ISHEMKOMUNA

INSTITUTI I STUDIMEVE BASHKËKOHORE

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

1

Qershor 2009

PLANI I ZHVILLIMIT TË TURIZMITKOMUNA ISHËM

Përgatitur në projektin“Punët me Komunitetin III”

Me asistencën e FSHZH

2Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Ky plan zhvillimi i turizmit për komunën Ishëm u hartua në kuadër të projektit“Punët me Komunitetin III”, financuar nga Banka për Zhvillim e Këshillit të Europës(CEB) dhe zbatuar nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit. Strategjia është përgatitur ngaInstituti i Studimeve Bashkëkohore (ISB), agjensia e kontraktuar për përgatitjen e këtijPlani Zhvillimi të Turizmit nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit. Botimi i këtij plani bëhet mefinancimin nga granti i Norway Trust Fund.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

3

TTTTTabela e Përmbajtjesabela e Përmbajtjesabela e Përmbajtjesabela e Përmbajtjesabela e Përmbajtjes

1. Hyrje ....................................................................................................... 5

2. Profili i komunës ...................................................................................... 6

2.1 Pozicioni gjeografik .................................................................. 6

2.2 Relievi ....................................................................................... 7

2.3 Karakteristika demografike ....................................................... 8

2.4 Niveli arsimor i banorëve në ditët e sotme ................................ 10

2.5 Të dhëna për tokën dhe kulturat e mbjelljes .............................. 10

2.6 Karakteristikat klimaterike ....................................................... 11

2.7 Blegtoria .................................................................................. 11

2.8 Ekonomia ............................................................................... 11

2.9 Sistemet e infrastrukturës ......................................................... 13

3. Potenciali i turizmit .................................................................................. 15

3.1 Natyra dhe peizazhi ................................................................. 16

3.2 Vlera historike turistike .............................................................. 17

3.3 Etnografia ............................................................................... 19

4. Llojet e turizmit që aplikohen, produktet ekzistuese të turizmit ................... 22

5. Zhvillimi strategjik i turizmit ...................................................................... 25

5.2 Aktivitetet e turizmit: diversifikimi ............................................... 25

5.3 Analiza SWOT ......................................................................... 26

5.4 Zhvillimi aktual i turizmit në zonë .............................................. 27

4Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

5.5 Llojet e turizmit ......................................................................... 28

5.6 Potencialet për diversifikimin e turizmit ..................................... 29

5.7 Përfitimet ekonomike të turizmit ................................................ 30

6. Plani i veprimit ................................................................................ 32

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

5

1.1.1.1.1. HyrjeHyrjeHyrjeHyrjeHyrje

Komuna Ishëm është një ndër 16 NJQV-të e përfshira në programin “Punët me KomunitetinIII” të financuar nga CEB (Banka për Zhvillimin e Këshillit të Evropës) dhe zbatuar ngaFSHZH (Fondi Shqiptar i Zhvillimit). Në kuadër të këtij programi, me synim mbështetjen ezhvillimit socio-ekonomik të zonës, FZHSH-ja mbështeti këtë proçes të planifikimit të zhvillimitekonomik lokal, me fokus të veçantë turizmin.

Ky plan i zhvillimit të turizmit në të cilin trajtohen çështje të zhvillimit të planit strategjik,potencialeve, profilit turistik dhe vizionit e përparësive për zhvillim të komunës së Ishmit, ështëkryer në bashkëpunim të ngushtë me grupin miks të punës në zonë, të iniciuar nga kryetari ikomunës Ishëm.

Për shkak të shtrirjes së madhe dhe larmisë të natyrës të zhvillimit, peizazhit dhe relievit siedhe duke marrë në konsideratë kohën e kufizuar për këtë detyrë, vëmendja e studimit ështështrirë në një zonë të përcaktuar të komunës e cila përfshin kryesisht fshatrat kodrinore tëIshmit – Kuraten, Kërtushaj, Kapedanaj, Gjuricaj, Rrotull, Draç, Fushë-Draç, Shetaj, Bizë, tëcilët ndodhen në pjesën më të izoluar të kodrave, në afërsi të Kepit të Rodonit ku përfshihetedhe kështjella e Skënderbeut. Kjo zonë është përzgjedhur për shkak të vlerave të pamata tëpeizazhit si edhe të mungesës së plotë të çfarëdo planifikimi apo nxitësi të zhvillimit në këtëmjedis.

Zona bregdetare fushore, duke kaluar në Shkafanë, Lalës, Likmetaj (Shën Pjetër, etj.), nukpërbën qendrën e studimit, ndonëse ajo është studiuar në pikëpamjen e zhvillimit turistik përefekt të lidhjeve e sinergjive potenciale me objektin parësor të studimit.

Grupi i punës mbështetës i konsulentëve të kontraktuar, u përbë kryesisht nga stafi ikomunës, por edhe nga personat me eksperience të saj si me poshtë:

Kryetari i komunës Gëzim YlliKoordinator në komunë Etleva DaipiSpecialist i Gjendjes Civile Qamil DaipiSpecialist i Drejtorisë të Bujqësisë-Durrës Vlash LazriArkitekt përgjegjës i Zyrës Urbanistike Mehmet FelajSpecialist agronom në komunë Ramazan ShimaMësues në shkollën e Gjuricaj Hamit ShehiKryeplak i fshatit Shetaj Muharrem ShetajFshati Draç Pjeter Brukaj

6Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

2.2.2.2.2. PPPPProfili i komunësrofili i komunësrofili i komunësrofili i komunësrofili i komunës

2.1 Pozicioni gjeografik

Ishmi shtrihet në ultësirën perëndimore, në trekëndëshin Tiranë – Durrës - Kepi i Rodonit. Aika një vijë bregdetare afërsisht 26 km, ku përfshihen Gjiri i Lalësit dhe Gjiri i Ramshpatit. Nëkëtë gjatësi përfshihet dhe Kepi i Rodonit, i cili në pamje vertikale ka pamjen e kokës sëgjilpërës.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

7

Komuna Ishëm është pjesë administrative e Qarkut Durrës dhe ndodhet në veri të territorit tëtij ku ndahet qartë (si territor) nga lumi Ishëm në veri dhe nga Përroi i Tarinit në jug. Ka njësipërfaqe totale prej 8,000 ha duke u kufizuar në juglindje me komunën e Prezës, nëperëndim me detin Adriatik dhe në lindje me komunën Thumanë të rrethit të Krujës.

Komuna Ishëm përbëhet nga 10 fshatra: Kuraten (Shkafanë), Lalës, Likmetaj, Kërtushaj,Kapedanaj, Gjiricaj, Rrotull, Draç e Fushë-Draç, Shetaj dhe Bizë.

Toponimi “Rodon” rrjedh nga lashtësia Ilire, besimi pagan dhe besimi politeist (në shumë zotaapo kulte), njëri prej të cilëve ishte dhe besimi tek Zoti (kulti) i Detit. Rajoni përreth Kepitbesonte tek hyjnia e detit me emrin “Rodon” (Arden). Këtij të fundit, iu blatua kepi me gjithëbukuritë e tij natyrore të cilat ky zot i gdhendi me emrin e tij. Më pas, populli e quajti “Kepi iRodonit”. Në thellësitë e ujërave të kepit ndodhen gërmadhat e qytetit të lashtë.

Sipas albanologut të njohur Eqrem Çabej, Ishmi ka një gjenezë para 3 mijë vjeçare sivendbanim shumë i lashtë, i pagëzuar në gjuhën pararendëse Ilire me emrin “Isamus”,“Issamus”, “Issam” , “Issemus”, “Ismus”, “Istiamus” , “Istm”, “Durachium”, “Lissus”,“Skodra”, “Seupi”.

Ishmi me këto emërtime është i njohur në arkivat e Raguzës së shekujve XIV – XV. Topiajt kanësunduar si principatë në gjysmën e dytë të shek. XIV dhe këtë e dëshmojnë kisha bizantine e“Shën Nastasia” (Saneta Nastasia), Deti Arderi e Radonit (sipas burimeve raguziane). Në vitet1420 - 1450, Rodoni zotërohej nga venedikasit. Në vitin 1450, pas fitores së Skënderbeutnë rrethimin e parë të Krujës, ky i fundit vuri nën zotërim Kepin e Rodonit.

2.2 Relievi

Në Ishëm dominon një reliev kodrinor i rrethuar nga dy fusha të mëdha në perëndim meGjirin e Lalëzit (Shënpjetër, Fushë Bizë, Rrotull) dhe në lindje me Fushën e Thumanës.

BimësiaBimësiaBimësiaBimësiaBimësia: Zona eIshmit futet nëzonën e bimësisëmesdhetare nëzonën e makjes.Rriten bimë megjelbërim tëpërhershëm dheshkurretmesdhetare si lisi,shkoza. Në Zonën eKepit, duke qenë segjatë viteve 1945 –1990 ishte zonëushtarake, ështëruajtur më së miribimësia. Numri ibimëve njeh rreth

8Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

1,500 të tilla. Kafshët më të përhapura janë: dhelpra, lepuri, çakalli, rosa dhe pata e egër,mëllenja, zogjtë shtegtarë, fazanë etj .

HidrografiaHidrografiaHidrografiaHidrografiaHidrografia – Lumi Ishëm përshkon fushën në lindje të fshatrave të sipërm deri nëgrykëderdhjen në Gjirin e Ramshpatit. Në zonën e Ishmit, si rrjedhojë e punës së njeriut dherelievit kodrinor, janë ngritur rezervuare ku theksojmë rezervuarin e Tarinit si një ndër më tëmëdhenjtë në Shqipëri. Rezervuarë të tjerë janë rezervuarët e Qerretit dhe Tapanasë. Përroi iTarinit që bashkohet me përroin e Tapanasë e që derdhet në Gjirin e Lalësit, shërben si kufinatyror midis kësaj komune dhe bashkisë Manëz. Vlerë natyrore e Ishmit është edhesipërfaqja e madhe me pyje ku speciet dominante janë lisi, shkoza, frashëri, dëllenja,murrizi dhe bashkë me ato edhe një faunë e pasur. Krahas bimësisë natyrore kultivohenedhe drurë frutore si ulliri, agrumet dhe rrushi.

2.3 Karakteristika demografike

Popullsia

Në përgjithësi popullsia e Ishmit është autoktone dhe vitet e fundit është shoqëruar mepopullësi të ardhur kryesisht nga lindja e Shqipërisë. Janë vendosur në zonën perëndimoretë Ishmit, kryesisht zona fushore e bregdetare. Me përjashtim të fshatit Kuratën, sotShkafanë , dhe fshatit Lalëz – Rrotull që kanë përbërje heterogjene të popullsisë dhe përkëtë flasim se këto dy fshatra kanë zhvillim më të lartë si në fushën ekonomike dhe në fushatë tjera. Fshatrat e tjerë janë të papërziera që shoqërohen me zhvillim me ritme më të ulëta.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

9

Nr Fshatrat e Komunës

Numri i banorëve

Meshkuj Femra Familje

1 Lalëz 896 453 443 2112 Bizë 851 441 410 2043 Draç 643 332 311 1894 Shetaj 692 341 351 1825 Likmetaj 865 445 420 2606 Kapedanaj 517 257 260 1437 Gjuricaj 1,338 686 652 3278 Kuratën (Shkafanë ) 1,583 795 788 3799 Kërtushaj 939 470 469 283 Totali 8,324 4,220 4,104 2,178

Numri i banorëve të komunës së Ishmit është 8,324, nga të cilët 4,220 janë meshkuj dhe4,194 janë femra. Janë rreth 2,178 familje.

Përbërja e popullsisë kryesisht është e besimit mysliman, por në Bizë ka një përbërje prej80% katolike dhe po kështu në Fushë Draç rreth 100% katolike

Burimet kryesore të të ardhurave të banorëve të zonës janë:

o Nga emigracioni kryesisht në Itali- Firence, Ankona e vende të tjerao Blegtoria, bujqësia pemëtaria, tregëti e shërbime

MigrimiMigrimiMigrimiMigrimiMigrimi - Lëvizja e popullsisë në kuadrin e lëvizjes së lirë është e theksuar në dy drejtime:

(i) Lëvizja e popullsisë nga qendrat tradicionale të banimit drejt fushës dhe vijësbregdetare si në Lalës-Rrotull, Kuratën-Shkafanë, Bizë-Fushë Bizë, Shetaj –Fushë Draç.

(ii) Lëvizja nga Ishmi drejt qendrave të mëdha urbane si Durrës, Tiranë dheFushë-Krujë, Laç.

Vihet re se popullsia e shpërngulur nuk i ka braktisur banesat tradicionale përkundrazi, pobën investime për mirëmbajtjen e tyre gjë që krijon kushtet për kthimin dhe përshtatjen e tyresi qendra të shërbimit turistik.

Në fshatrat Gjuricaj, Kërtushaj, Draç dhe Shetaj janë bërë investime nga qytetarë të ardhurnga Tirana dhe Durrësi, tregues modest ky për zhvillimet e ardhme të turizmit.

EmigrimiEmigrimiEmigrimiEmigrimiEmigrimi – Pas viteve 1990 ky fenomen është zhvilluar kryesisht në Itali dhe Greqi, por nukmungojnë raste edhe në Francë, Gjermani, Angli, SHBA etj. Veçori e këtyre emigrantëveështë se po investojnë në fushën e turizmit kryesisht në Shkafanë, Rrotull, Fushë-Bizë, Shën-

10Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Pjetër, Draç, Shetaj. Në fshatrat e sipërpërmendur, por me një investim më të ulët, specifikë eemigrimit është edhe përshtatja me kulturën perëndimore, përcjellja e saj në familje dhe nëmjedise e grup-mosha të ndryshme.

Pavarësisht kushteve të favorshme për zhvillim që përmendëm më lart, në përgjithësipopullsia ishmake është relativisht e varfër. Për këtë varfëri kanë ndikuar një sërë faktorëshsi:

a ) Faktori historik dhe politikb ) Prania e një infrastrukture të dobët

Duke qenë pjesë e trekëndëshit Kepi i Rodonit-Durrës -Tiranë, Ishmi ka trashëguar njëinfrastrukturë rrugore të dobët. Gjithashtu, energjia elektrike nuk ka qenë në nivelet e duhurdhe struktura e pasur hidrike nuk është shfrytëzuar mirë. Vihet re një përmirësim i dukshëm iinfrastrukturës rrugore gjë që do të japë mundësi për më shumë integrim të popullsisëishmake në tregun kombëtar e sidomos në fushën e turizmit elitar.

2.4 Niveli arsimor i banorëve në ditët e sotme

Ishmi është ndër zonat e para në Shqipëri për hapjen e shkollës së parë shqipe, ndër tëparat, pas asaj të Korçës. Përpjekjet datojnë që nga viti 1901, me priftin Serafin Luzha, porkëto përpjekje konsiderohen si private. Me punën e patriotëve Jakup Xherai, Ali Veliu, ShehAdem Roda zyrtarizohet në 5 prill 1913, institucioni i parë arsimor shqip në zonë.

Sot në komunën e Ishmit funksionojnë 5 shkolla 9-vjeçare dhe 1 shkollë e mesme epërgjithshme. Niveli i arsimimit të popullsisë flet për një arsim të mesëm në masën 90%. Nënivelin e shkollimit të lartë janë rreth 250 vetë. Në zonë ka specialistë të fushave të ndryshmesi arsimtare, mjekë, ndihmës mjekë, agronomë, veterinerë, inxhinierë pyjesh, ushtarakë, etj .

2.5 Të dhëna për tokën dhe kulturat e mbjelljes

Ishmi është i pasur me tokë, pyje e kullota. Në formë sintetike po japim disa shifra qëjustifikojnë këtë nënvizim.

Toke bujqësore gjithsej 3,080 HaNga kjo fushë 1,860 Ha

kodër 1,220 Ha

Toka e destinuar për mbjellje të kulturave bujqësore ka këtë shpërndarje.

E mbjellë me grurë 300 HaE mbjellë me jonxhë 650 HaE mbjellë me misër 350 HaE mbjellë me perime 80 Ha

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

11

Frutikultura ekzistuese në sipërfaqe 460 HaMbjellje të reja me vreshta 25 HaUllishte të reja 20 HaTë tjera 15 Ha

Në Komunë janë gjithsej 1,200 fermerë . Pra nga 3,500 frymë, 29 % janë të punësuar nëbujqësi.

Janë shpërndarë mesatarisht 2,000 m² deri ne 5,000 m² për frymë (ligji 7501) dhe mbetetkompensim pronash për pronarë të tjerë.

2.6 Karakteristikat klimaterike

Ishmi karakterizohet nga një klimë e butë me influencë nga deti. Karakterizohet dhe si zonëme reshje të konsiderueshme. Më poshtë po japim disa të dhëna lidhur me kushtetklimaterike në zonë.

Orë me diell 1,900 deri 2,200Dite me vranësira dhe shi 140Ditë me diell 220Reshje 1,200-1,400 mm shi në vit

Ka rreth 1,500 emigrante nga zona kryesitë vendosur në Itali, Greqi, Gjermani e Angli.

2.7 Blegtoria

Blegtoria nuk është ndonjë sektor i zhvilluar në Ishëm, por banorët e zonës kanë kryesishtlopë, të imta e shpendë shtëpiake të cilët i mbajnë në shtëpitë e tyre.

Numri i krerëve 1,200 lopë, 2,000 të imta (dhi e dele)Një pulari 10,000 pula

Janë të ngritura 8 baxho të vogla për përpunim qumështi me teknologji që lë shumë për tëdëshiruar. Mbështetje me kreditim për këtë nënsektor do ishte parësor ne këtë zone.

2.8 Ekonomia

Profili ekonomik i zonës së Ishmit synon të japë një pamje të përgjithshme të strukturës sëekonomisë me qëllim vlerësimin e mundësive dhe kufizimeve për zhvillimet e ardhshëm.Ekonomia vlerësohet nga çfarë prodhohet aktualisht si edhe çfarëdo (ose mund) tëprodhohet në të ardhmen. Për fat të keq dhe në përgjithësi, nuk ka statistika të besueshmenë nivel vendor apo kombëtar, çka bën që vlerësimet e mëposhtme të mbështeten kryesishtnë intervistat me specialistë dhe grupin e punës.

12Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Komuna Ishëm është një zonë mjaft e varfër, pavarësisht potencialit të mirë zhvillimor. Paraviteve 1990, baza e ekonomisë së zonës ka qenë bujqësia, kryesisht mbjellja e grurit tëbukës dhe kulturave të tjera bujqësore. Lidhja e banorëve me detin dhe veprimtaritëekonomike detare pothuajse nuk ka ekzistuar para viteve 90, pasi bregdeti ka qenë zonëushtarake me akses të kufizuar.

Ekonomia në zonë është pothuajse e dyzuar, pra, ka një ndarje shumë të thellë mes pjesësfushore bregdetare (Shën-Pjetër dhe vija e tij bregdetare) dhe pjesës tjetër fushore ekodrinore të komunës. Në zonën bregdetare fushore mbizotërojnë sektori i ndërtimit dhepak shërbimet, ndërkohë që fare pak aktivitete ekonomike zhvillohen në zonat e brendshmefushore e kodrinore, të cilat karakterizohen nga shpërngulja e popullsisë dhe mungesa ezhvillimit. Papunësia është shumë e madhe dhe pjesa dërrmuese e familjeve mbështeten nëdërgesat e emigrantëve dhe diçka nga prodhimi modest bujqësor.

NdërtimiNdërtimiNdërtimiNdërtimiNdërtimi është sektori më i madh nga pikëpamja e prodhimit. Ndonëse nuk është idrejtpërdrejtë, ai thith një pjesë të konsiderueshme të fuqisë punëtore në zonë, edhe pse nëpërgjithësi, banorët angazhohen vetë në ndërtimet e tyre, në një forme të ndërtimi“familjar”. Mbizotërimi i sektorit të ndërtimit është i dukshëm edhe nga prania e shumëndërtimeve të reja në zonë, veçanërisht pranë bregdetit.

Sektori i shërbimeveSektori i shërbimeveSektori i shërbimeveSektori i shërbimeveSektori i shërbimeve është ende mjaft i vogël dhe përfaqësohet nga pak njësi kateringu(bar/restorant), ndërkohë që shërbimet e lidhura me turizmin janë pothuajse joekzistente.Në gjithë komunën gjenden dy operatorë turistike si kompleksi Lura, pronë e disasipërmarrësve private me 60 vila dykatëshe me rreth 300 shtretër, dhe hotel Mateo 2 katëshme rreth 40 shtretër, ndërkohë që për turistët ofrohen edhe akomodime në banesat private– numri i këtyre të fundit është e vështirë të përllogaritet me saktësi, por hamendësohet tëofrojë rreth 100-200 shtretër të tjerë, të cilët përdoren vetëm gjatë sezonit të shkurtër. Ështëe natyrshme që sektori i shërbimeve pritet të zhvillohet më tej me zhvillimin e turizmit dhendërtimet.

BujqësiaBujqësiaBujqësiaBujqësiaBujqësia në komunën e Ishmit është sot shumë më pak prodhimtare seç ka qenë dydekada më parë. Pas ndarjes dhe privatizimit të tokave në fillimet e viteve 90, shumica ebanorëve në zonën fushore e braktisën prodhimin bujqësor, për shkak të mungesës sëefiçiencës në kushtet e parcelizimit të tokës nga njëra anë (probleme të hasura rëndom nëbujqësinë shqiptare), por edhe për shkak të migrimit të popullsisë aktive nga ana tjetër.Megjithatë, mendohet se bujqësia zë peshën kryesore të punësimit (përfshirë vetëpunësimin),por një pjesë shumë modeste të vlerës së shtuar. Pavarësisht se tokat bujqësore janë tëshumta, prodhimi bujqësor është i ulët për shkak të migrimit të forcës punëtore si edhe pasiky sektor konsiderohet jo shumë tërheqës në krahasim me sektorë të tjerë. Prodhimet lokalepërfshijnë drithërat tradicionale, dhe më pak frutikulturën; ndërkohë që po përhapet deridiku vreshtaria.

Ishmi ka një vijë bregdetare të gjatë dhe në anën lindore të tij lumin e Ishmit. Në përgjigje tëpozicionit gjeografik të tij Ishmi ka shfrytëzuar këtë mundësi duke nxitur më së miripeshkimin nga banorët e tij. Përsa i përket kësaj tradite të peshkimit, duhet theksuar seoperon një qendër peshkimi me 35-40 varka të vogla (e regjistruar si kooperativë nëDurrës). Rreth 200 peshkatarë ne kushte individuale peshkojnë dhe klientë të tyre janëlokalet ne mënyre spontane dhe Luca shpk.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

13

Prodhimi i ekonomisë lokale konsumohet pothuaj tërësisht nga tregu vendor. Gjithsesi, kyprodhim është mjaft modest dhe vetë popullsia e zonës është e vogël për të krijuar kërkesë tështuar. Për më tepër, fuqia blerëse e popullsisë është e vogël, shumica e familjeve varen ngadërgesat e emigrantëve për të siguruar jetesën. Numri i subjekteve të regjistruara që kryejnëaktivitet ekonomik në komunën e Ishmit është 51, nga të cilat 7 subjekte kryejnë transportudhëtarësh, tre subjekte tregtojnë karburante, 40 subjekte tregtojnë artikuj të ndryshëm eshërbime dhe një subjekt është i regjistruar si agjenci këmbim valute. Të gjitha këto subjektejanë biznese të vogla, kryesisht familjare dhe punësimi që krijojnë është shumë modest. Nukka asnjë biznes që kryen aktivitet të lidhur me turizmin.

Zhvillimi ekonomik i komunës së Ishmit duhet të synojë rritjen e mirëqenies dhe të punësimit(rritje ekonomike); menaxhimin e mirë të burimeve natyrore dhe mjedisore; si dhe uljen evarfërisë dhe integrimin e zonës në ekonominë kombëtare. Aktualisht, struktura e ekonomisëështë shumë e dobët, e karakterizuar nga:

o Të ardhura shumë të ulëta dhe varësi nga dërgesat e emigrantëveo Mungesë planifikimio Migrim i forcës së punës dhe braktisje e fshatrave

Një nga drejtimet më të përshtatshme të zhvillimit të ardhshëm ekonomik duket të jetëturizmi. Turizmi si sektor ofron mundësinë e arritjes së objektivave të zhvillimit në mënyrë tënatyrshme, duke plotësuar dhe shumëzuar edhe zhvillimin e sektorëve të tjerë të ekonomisë.Zhvillimi i sektorit të turizmit në zonë do të rrisë kërkesën edhe për prodhimet bujqësore eblegtorale, transportet, dhe shërbime të tjera. Gjithashtu, zhvillimi i turizmit do të rigjallërontezonën edhe nëpërmjet krijimit të mundësive të reja të punësimit në facilitetet turistike, si edheangazhimin në struktura familjare pritjeje.

2.9 Sistemet e infrastrukturës

14Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Territori i komunës Ishëm ka një infrastrukture të varfër ekzistuese, por që është duke upasuruar në vazhdimësi. Në territorin e komunës ekziston një rrjet rrugor i cili lidh fshatratme njeri tjetrin. Ky rrjet rrugor është në gjendje shumë të keqe. I asfaltuar është vetëmsegmenti nga hyrja ne Shkafanë, në Lalës e deri në qendër të komunës. Është ne proçesedhe do të filloje rruga nga Fushë Braçi ne Daç me gjatësi 3 km. Gjithashtu po punohetedhe për asfaltimin e rrugës së qendrës së fshatit Shkafanë. Këtu vlen për t’u theksuar se kapërfunduar rruga nacionale nga qendra Shkafanë deri në zonën turistike në fshatin FushëDraç e cila realizon lidhjen e të gjithë fshatrave fushore të komunës. Pjesa tjetër e rrugëveështë në gjendjen e rrugëve rurale të paasfaltuara dhe vazhdimisht mirëmbahen me fondet ekomunës.Në të gjithë fshatrat e komunës ekzistojnë linja ujësjellësi që furnizojnë me kohë të reduktuarbanoret me ujë të pijshëm. Janë hartuar projekte për përmirësimin e kësaj gjendjeje dukendërhyre me investime rikonstruktuese dhe linje të reja për të shtuar sasinë e ujit të pijshëmpër banoret. Janë ne proçes për realizim dy investime ne ujësjellës për të furnizuar me ujëfshatin Bizë dhe pjesën kodrinore të fshatit Gjuricaj. Po punohet për hartimin e projekteve përrikonstruksionet e rrjeteve të fshatrave të tjerë, sidomos Shetaj dhe kolektorin e madh përzonën turistike e deri në pjesën fundore në Fushë Draç.

Energjia elektrikeEnergjia elektrikeEnergjia elektrikeEnergjia elektrikeEnergjia elektrike shpërndahet në të gjithë territorin e komunës, por duhet punuar për tësjellë në territorin e zonës turistike një linjë me tension 20 kv që të garantoje sasinë dhecilësinë e furnizimit me energji elektrike për kërkesat e kësaj zone.

Sistemi i telefonisëSistemi i telefonisëSistemi i telefonisëSistemi i telefonisëSistemi i telefonisë fikse mungon në territorin e komunës. Janë kryer negociata mepartnere shtetëror dhe privat për ta sjellë këtë shërbim në territor dhe për më tepër që këtupo përgatitet të instalohet një strukturë turistike që e ka shumë të nevojshëm këtë shërbim.

Sistemi i telefonisë celulareSistemi i telefonisë celulareSistemi i telefonisë celulareSistemi i telefonisë celulareSistemi i telefonisë celulare është i përhapur në territor ku për këtë shërbim janëinstaluar 3 antena të shpërndarjes së sinjalit të 3 operatorëve që janë në treg. Në territorine komunës në pika të veçanta janë instaluar edhe sisteme të internetit me antena satelitore,por që nuk i plotëson nevojat e zonës.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

15

3. P3. P3. P3. P3. Potenciali i turizmitotenciali i turizmitotenciali i turizmitotenciali i turizmitotenciali i turizmit

Komuna e Ishmit ka potencial të padiskutueshëm turistik, falë vlerave të saj natyrore,bregdetit të gjatë e të bukur, si edhe trashëgimisë historike që mbart në vetvete. Drejtiminkryesor të zhvillimit të turizmit mendohet se do ta përbëjë turizmi i tipit “diell dhe rërë” –bregdeti i gjatë i gjirit të Lalzit, brezi i gjerë ranor dhe pastërtia e kthjelltësia e ujit përbëjnë njëfillesë të mirë për këtë. Turizmi detar mund të plotësohet në Ishëm me turizmin kulturor – falënjë sërë monumentesh të trashëgimisë historike; ndërkohë që zona ofron mundësi shumë tëmira edhe për të pasionuarit e gjuetisë e të peshkimit; për turizmin e aventurës dhe pushiminaktiv, etj.

16Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

3.1 Natyra dhe peizazhi

Bregdeti i Ishmit është pjesë e gjirit të Lalzit, i cili shtrihet nga Bishti i Pallës në jug, deri nëkepin e Rodonit në veri. Kjo pjesë e bregdetit të Adriatikut karakterizohet nga një brez mjaft igjerë ranor, i kufizuar nga një brez hijerëndë pishash në pjesën më të madhe të gjatësisë sëtij; rërë e ashpër; si edhe ujëra të kthjellëta. Zona është shfrytëzuar shumë pak për qëllimeturistike – para viteve 90 kjo pjesë e bregdetit ka qenë zonë ushtarake e aksesi në të ipalejuar. Edhe më vonë, mungesa e infrastrukturës ka bërë të mundur që zona të mbetetpothuajse e virgjër dhe vetëm vitet e fundit vërehet një rritje e interesit për këtë pjesë tëbregdetit. Brezi i gjerë ranor, ujërat e pastra dhe bimësia janë disa nga tiparet që e bëjnëshumë tërheqëse zonën nga pikëpamja turistike.

Bregdeti ranor ndërthuret me pjesën kodrinore të Ishmit, e cila karakterizohet nga njëgjelbërim i rrallë, me pyje të vjetër e të rinj, nga ajër i pastër e një peizazh i mrekullueshëmqe shoqërohet nga poshtë me një det të kaltër dhe një rëre e artë. Pyjet e dendur me lisa tëlartë, drurë ahu që rriten në lartësi 30 m mbi nivelin e detit dhe një bimësi e pasur dheshkurre të rralla mesdhetare e bëjnë mjaft interesant Ishmin si territor turistik me të ardhme.

Fauna e pranishme është gjithashtu mjaft e veçantë, që fillon nga delfinët tek breshka errallë e detit, nga levreku e dentali tek krapi i ujërave të ëmbla. Ujërat janë mjaft të pasura,pasi nuk janë shfrytëzuar si pjesa tjetër e bregdetit të Adriatikut dhe janë të përshtatshmeedhe për peshkim apo zhytje. Po kështu, fauna e pyllit është gjithashtu e pasur, nga lepuri iegër tek shpendët e shumëllojshëm dhe mund të zgjojë interesin e të apasionuarve tëgjuetisë.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

17

3.2 Vlera historike turistike

Historia e lashtë është e incizuar në monumente historike në kisha antike, në kështjella, nëbazilika dhe në ndërtime të vjetra popullore të skalitura fort në memorien e komunitetit tëIshmit.

Kalaja e RodonitKalaja e RodonitKalaja e RodonitKalaja e RodonitKalaja e Rodonit e ndërtuar në anën verilindore të kepit mbi themelet e antikitetit, që kaqenë rezidenca e heroit kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu nga ku nëpërmjet mjetevesinjalizuese mesjetare, siç ishte zjarri, mbante lidhje me kështjellën e Krujës. Ruhet dhe janëshpenzuar fonde nga shteti për restaurimin e saj. Pjesa më e madhe e kështjellës ështëfundosur në ujë .

Kisha e Shën NdoutKisha e Shën NdoutKisha e Shën NdoutKisha e Shën NdoutKisha e Shën Ndout: sipas mitologjisë thuhet se “Shën Ndou erdhi nga sheshi i ShënPjetrit në Vatikan dhe qëndroi në Rodon dhe u vendos në Kurbin. Në përgjigje të këtijudhëtimi u ndërtua kisha që mori emrin e të shenjtit Ndou me emrin “Kisha e ShënNdout”. Kisha është ndërtuar në bazë të stilit bizantin dhe më vonë të atij romak, vjen sirrjedhojë e futjes së territoreve ilire nën sundimin bizantin dhe pjesa veriore e Shqipërisëishte e besimit katolik perëndimor. Kjo duket qartë dhe në afresket brenda mureve të saj. Kymonument është restauruar nga shteti duke marrë imazhin e plotë të institucionitbashkëkohës. Theksojmë se dhe gjatë periudhës në të cilën ishte ndaluar besimi fetar nëkëtë objekt zhvilloheshin pelegrinazhe në fshehtësi. Pas viteve 1990 pelegrinazhi fetar nëkëtë kishë zhvillohet në mënyrë ceremoniale nën drejtimin e kishës katolike Bizë çdo datë13 qershor si ditë e shenjtë e Shën Ndout. Donika, motra e Skënderbeut, kaloi këtu muajine mjaltit dhe për nder të kishës ndërtoi edhe manastirin, i cili është në rikonstruksion esipër.

18Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Kalaja e IshmitKalaja e IshmitKalaja e IshmitKalaja e IshmitKalaja e Ishmit ndërtuar në një vend të përshtatshëm ku mund t’i bënte ballë sulmeve tëjashtme. Mendohet se funksioni i kësaj kalaje ka qenë më shumë ushtarak se sa rezidencial.E ndërtuar në shekullin XVI nga turqit, pas vdekjes së Skënderbeut, për të mposhturrezistencën antiosmane të popullit ishmak. Mban lidhje ajrore tepër të pastra me Ulqinin,Lezhën, Krujën, Petrelën dhe kalanë e Prezës. Kalaja e Ishmit ka luajtur rolin e doganës përkontrollin e mallrave që kalonin nëpërmjet portit të “Sufada”.

KullaKullaKullaKullaKulla – në fshatin Gjuricaj (Kullas) – monument kulture i mbrojtur nga shteti. Mendohet tëjetë ndërtuar rreth viteve të para të shekullit XVIII. Karakteristikat arkitektonike të këtij objektikulturor e historik paraqesin interes për vizitorët. E ndërtuar me tre kate, kati i dytë dhe i tretëjanë pajisur me frëngji duke iu përshtatur dhe situatës në të cilën është ndërtuar, këtu merrkarakteristikën e një kulle mbrojtëse. Kati i tretë është ndërtuar në mënyrë të atillë që t’ishërbejë mikut. Jashtë saj në katin e tretë ndodhen tre qoshke me dërrasë të mbuluara metjegulla. Është ndërtuar me gurë vendas të gdhendur, gjë që tregon artizanatin e përdorurnga mjeshtrit vendas.

Ishmi ka edhe shtëpi të tjera karakteristike që datojnë më vonë se kulla, të tilla si shtëpia ebanimit e Shehelerëve në Gjuricaj, e Bejve në Kapedanaj, e Ali Velive në Likmetaj. Këtondërtesa, plus hapësirave të brendshme me çardakë e oborre të mëdha, dallohen për portatkarakteristike, të mëdha, me harqe, të mbuluara me çati me tjegulla. Ishin të vendosura nëmurin e trashë rrethues gjë që tregon se këto tipe ndërtesash tregonin edhe diferenciminekonomik e shoqëror.

BazilikaBazilikaBazilikaBazilikaBazilika në fshatin Gjuricaj , e cila daton në shekullin V – VI pas erës sonë. Gërmimetarkeologjike në këtë qendër historike, u ndërprenë për mungesë fondesh, por gjatëgërmimeve janë gjetur materiale me vlera arkeologjike e historike. Inventari arkeologjik ështëi pasur, veçojmë qeramikën me dimensione të ndryshme në mur dhe poçeri, monedhat egjetura në këtë stacion arkeologjik çojnë në përfundimin se mund të ketë qenë qendër erëndësishme tregtare që mbante lidhje me portin e Shufadasë, rreth 8 km më larg. Në

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

19

derdhje të lumit Ishëm ka qenë portii Shufadasë, i cili shfaqet në historinëe hershme me emrat “Sufad”,“Sufedium”, “In – sufedis”,“Ssuffada”, “Sufeda”, por që nëtërësinë e shekujve ka luajtur rol tëmadh tregtar të drithërave, të disaartikujve si kripa, vajguri, etj..

Memoriali i Ibrahim KodrësMemoriali i Ibrahim KodrësMemoriali i Ibrahim KodrësMemoriali i Ibrahim KodrësMemoriali i Ibrahim Kodrësështë ndërtuar së fundmi duke vënënë jetë dhe amanetin e piktorit tëmadh që të varrosej në një vend afërkalasë, me fytyrë nga deti që tëshihte Krujën dhe Tiranën, përbënvlerë turistike për pelegrinazh përartistët piktorë.

3.3 Etnografia

Veshjet tradicionale në zonë janë dy tipe kostumesh të veçanta që vishen në raste festash dhetë zakonshme:

o “Linja” – emërtohet kostumi tradicional i grave të besimit katolik. Kjo ishte epërditshme me elementët tipikë që ngjasojnë me ato të zonës së Mirditës,ndërkohë që burrat visheshin me brekushe të zeza e xhokë prej shajakushoqëruar me dekoracione që bënin dallimin e moshës. Mosha e re kishtezakonisht ngjyrën e kuqe e ajo e thyer ngjyrën e zezë, e shoqëruar me basmedore.

20Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

o Veshja e përditshme që përfaqësohet me banorët e besimit mysliman ishtemjaft karakteristike. Gratë shtëpiake mbanin të veshura fustane të gjatë medekoracione, në kokë flokët i mbulonin me të ashtuquajturën kryqe tëshoqëruar me dekoracione të quajtura “ojne” shumëngjyrëshe. Kishte gra qëpërdorin dhe “dymijtë” për moshat pasi ajo ishte bërë nënë. Në gëzimendërronin veshjet e tyre dhe kostumi me i përdorshëm ishte ai popullortradicional,”Takame”, që përfaqësohej me dymijë mermeri, me kambale tëpunuara me fije ari, jeleku i punuar me gjymysh e fije ari me motive tëndryshme, si patriotike e thjesht zbukuruese. Në kokë mbahej “feste” tëzbukuruara me monedha floriri “napoloni ar”. Veshja për burra ishtebrekushja e zezë, xhaketë shoqëruar me ornamente zbukurimi, më vonë uzëvendësua me xhaketën prej kadifeje. Qeleshja ishte e tipi dibran.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

21

3.4 Kuzhina Ishmake përfaqësohet në gatimin e disa gjellëve tradicionale si:

· Byrek me hithër të përpunuar me lëndë të ndryshme organike si orizi,mielli etj,

· Brushkull që është përzierje e miellit me disa barishte të egra si: ershylla, gjethii mullagës etj.

· Byreku i mirë përpunim i miellit në formën e petës me përzierje të produkteveblegtorale si: qumështi, djathi, gjalpi dhe specifikja “trahanaja”.

· Trahanaja – ushqim i përgatitur më parë me produkte të drithit me produktesi: qumështi, kosi, vezë, gjalpë. Përgatitet në produkt të gatshëm në formën emiellit, ushqim i përdorur zakonisht në mëngjes.

· Hasudeja – ëmbëlsirë e përgatitur me niseshte e sheqer, zakonisht përdorej nëraste për të respektuar nusen e re në fshat, e cila ftohej në vizitën e parë dheme besëtytninë e shkumësisë së mirë, ëmbël e sheqer, me komshinjtë,përdorej kjo ëmbëlsirë.

· Bakllavaja – ëmbëlsirë e importuar, por gjithsesi për mënyrën e gatimit ajomund të specifikohet si tradicionale ishmake. Përpunimi i kësaj ëmbëlsire kaardhur gjithnjë e në rritje nga ana cilësore. Është në traditë që amvisat e njëfshati aplikonin dhe panairin e bakllavave në raste festash, kryesisht fetare.

· Gatimi i mishit të pulës dhe gjelit të detit, tradicionalisht mishi i pulës është mequll (miell misri) me garniturë si erëza, hudhra, etj .

22Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

4. Llojet e turizmit që aplikohen, produktet4. Llojet e turizmit që aplikohen, produktet4. Llojet e turizmit që aplikohen, produktet4. Llojet e turizmit që aplikohen, produktet4. Llojet e turizmit që aplikohen, produktet ekzistuese të turizmit ekzistuese të turizmit ekzistuese të turizmit ekzistuese të turizmit ekzistuese të turizmit

4.1 Karakteristikat e turizmit aktual në zonë

Turizmi nuk është zhvilluar ende në zonën e Ishmit. Pjesa më e madhe e vizitorëve janëvendas (ishmakë), ose nga zonat e afërta, si Manzë, Maminas, Tirana dhe Durrësi. Deripara pak vjetësh bregdeti i Lalzit ishte thuajse i panjohur për tregun shqiptar. Me“mbingopjen” e bregdetit të Durrësit dhe të Golemit, një pjesë e investitorëve e kthyenvëmendjen e tyre drejt bregdetit verior të Adriatikut, i cili shtrihej nga Lalzi deri në Velipojë.Megjithatë, gjatë këtyre viteve sektori nuk është zhvilluar ende, ndërkohë që ende nuk ështëpërvijuar asnjë trend thelbësor zhvillimi.

Aktualisht, nga këndvështrimi i ofertës së shërbimeve të ofruara kemi një produkt tëmangët turistik, shoqëruar me cilësi mediokre shërbimesh, dhe transaksione tepër primitivendërmjet sipërmarrësve e qytetarëve/turistëve ditorë, të ashtuquajtur operatorë turistike, tëvendosur spontanisht në vijën bregdetare Shënpjetër-Hamallaj – aktivitete të cilat ipërkasin sektorit informal - ofrojnë shërbime bazike: hoteleri me pak dhoma, bar erestorant dhe disa prej tyre ofrojnë shërbime shtese si tip minidisko etj.

Aktiviteti mbetet vetëm sezonal, me një shtrirje prej jo më shumë se dy muajsh, pra kryesishtkorrik e gusht, ndërkohë që periudha e qershorit dhe shtatorit është pak e frekuentuar, menjë kapacitet 10-20% nga vizitorë ditore.

Në zonën kodrinore dhe pjesën tjetër të komunës së Ishmit nuk ekziston asnjë shërbimturistik apo thënë ndryshe turizëm. Ndërkohë, një herë në vit mijëra qytetarë vërshojnëdrejt kishës së Shën Ndout në pelegrinazhin vjetor – por as këta vizitorë nuk përbëjnëndonjë vlerë të shtuar nga pikëpamja e përfitimit ekonomik për Ishmin.

4.2 Llojet e turistëve që vizitojnë bregdetin e Lalzit

o Turistë ditorë vendas (ishmakë), janë kryesisht të rinj e fëmijë, por edhefamilje. Frekuentimi i plazhit nga to nuk shoqërohet me konsum aposhfrytëzim të shërbimeve turistike;

o Turistë ditorë të ardhur, kryesisht nga Tirana dhe Durrësi. Janë kryesisht tërinj, të cilët kërkojnë një eksperiencë të ndryshme nga plazhet e

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

23

mbipopulluara të Durrësit e Kavajës, por prapë në afërsi të Tiranës.Organizojnë piknikë/barbeky, apo drekojnë në disa nga kioskat/restoranteqë janë improvizuar në bregdet. Impakti i tyre ekonomik është gjithashtushumë modest;

o Turistë për 7 – 14 ditë, kryesisht nga kryeqyteti apo qytetet e afërta. Janëzakonisht familjarë, familje të reja me fëmijë të vegjël, tipikisht me tëardhura mesatare/të ulëta dhe që janë në kërkim të pushimeve jo tështrenjta (1000 lekë nata/dhomë). Qëndrojnë në shtëpitë e banimit tëdhëna me qira nga banorët dhe shfrytëzojnë shumë pak facilitetetrestoratore. Kjo kategori sjell pjesën më të madhe të të ardhurave ngaturizmi në zonë, në formën e qirave të pagueshme direkt të banorët.Gjithsesi, këto të ardhura janë mjaft modeste, pasi qiratë mbeten të ulëta;

o Turistë të interesuar në asetet e tjera të Ishmit pothuajse nuk ka, mepërjashtime shumë të rralla, të vizitorëve të apasionuar pas eksplorimit tëterritoreve të virgjëra apo aseteve të tjera. Gjithsesi, edhe këta vizitorëtipikisht hyjnë e dalin në zonë pa lënë asnjë gjurmë të kalimit të tyre ngapikëpamja ekonomike.

4.3 Produktet turistike

I vetmi “produkt” turistik ekzistues në zonën e Ishmit është ai më i thjeshti dhe primitivi, iofruar nga vetë natyra: dielli, rëra dhe deti. Siç u përmend edhe më lart, llojet e faciliteteveakomoduese janë:

o Kompleks turistik Lura prej 60 vilash dykatëshe me kapacitet 300 shtretër;

o Hotel Mateo, me një kapacitet shumë të kufizuar mbartës në krahasim meshtrirjen e zonës, në nivelin 2-3 yje;

o Dhoma të ofruara në banesa private. Duke qenë se mungojnë shtëpitëkarakteristike tradicionale, banesa private janë kryesisht ndërtime të reja;

o Një tip tjetër strukture akomoduese është edhe ai i “shtëpive të dyta”, aposhtëpive të verimit, të cilat janë zakonisht në pronësi të qytetarëve nga Tirana.

Së fundmi, në zonë ka shpërthyer një valë ndërtimesh informale, kryesisht në brezin e dytë tëbregdetit, në tokat bujqësore në pronësi të banorëve autoktonë. Këto ndërtime të reja, tëfinancuara kryesisht me të ardhura nga dërgesat e emigrantëve, janë projektuar duke pasurndërmend edhe mundësinë e pritjes së turistëve. Megjithatë, duhet përmendur se këtondërtime mbeten tepër modeste nga pikëpamja e cilësisë së ndërtimit, si edhe potencialishttë dëmshme për zhvillimin e turizmit në zonë, për shkak të shpërndarjes pa sistem në zonë,arkitekturës së papërshtatshme që dëmton peizazhin si edhe potencialit ndotës së mjedisit,pasi janë ndërtime që kanë lulëzuar në mungesë të plotë të planifikimit e infrastrukturës.

24Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Presioni i zhvillimit në gjirin e Lalzit aktualisht duket se po shtyn drejt strukturave në formën e“fshatrave turistike”, të cilat konsistojnë në bashkësi banesash luksoze për shitje në tregun elartë1, në modelin e fshatrave turistike të zhvilluar në pjesën më jugore të Adriatikut. Tëardhurat dhe paraja që qarkullon në këtë mënyrë zakonisht anashkalon tërësisht ekonominëlokale, pasi jo vetëm investitorët janë të ardhur nga qytetet e mëdha, por edhe banorët efshatrave turistikë nuk preferojnë shërbimet (fatkeqësisht) me cilësi të ulët të ofruara ngavendasit, pra edhe nuk sjellin para në ekonominë vendase.

Një fshat turistik sipas modelit të mësipërm ekziston tashmë në zonën e Shën Pjetrit që prejdisa vjetësh, ndërkohë që disa zhvillime të tjera nga investitorë të mëdhenj me shënjestërtregun e shtëpive të dyta për tiranasit janë duke u zhvilluar.

Presioni i zhvillimit urban është i dukshëm, veçanërisht pas miratimit të një masterplani përzonën e Lalzit nga KRRTRSH. çmimet e tokave (edhe bujqësore) janë rritur në mënyrëgalopante. Pjesa më e madhe e fashës bregdetare mbetet në pronësi shtetërore, ndërkohëqë ka një tendencë të vazhdueshme të kthimit të tokave bujqësore në truall urban (tokatfushore në bregdet), ku proliferon ndërtimi pa leje. Për fat të keq, siç trajtohet edhe nëseksionin e mëposhtëm, masterplani është mjaft i cekët, i kufizuar në fakt në një plan zonimitë pashoqëruar me analiza të qenësishme sociale, ekonomike e demografike dhe si i tillë ipapërshtatshëm për të udhëhequr zhvillimin e zonës.

1 Ky është një devijim nga koncepti fillestar i fshatit turistik, i cili parashikonte përdorimin ekëtyre strukturave për qëllime hotelerie.

Ndërtimet informale: Rreziku i “Ndërtimet informale: Rreziku i “Ndërtimet informale: Rreziku i “Ndërtimet informale: Rreziku i “Ndërtimet informale: Rreziku i “golemizimitgolemizimitgolemizimitgolemizimitgolemizimit”””””

Komuna Ishëm ka një popullsi prej 8,000 banoresh, të shpërndarë ne 10fshatra, me rreth 2,000 banesa private, kryesisht 1-2 kate. Banesat kanë qenëtë përqendruara pranë qendrave të fshatrave, por me zhvillimet e reja pas vitit‘90 fshatarët u shpërngulën nga qendra e fshatit në tokat që ata dispononin.Këto zhvillime u bënë pa kriter, çka solli deformimin e strukturës se fshatit dhe ebëri të pamundur përfshirjen në shërbimet infrastrukturore të komunës. Këtondërtime arrijnë deri në 500-600 banesa, të cilat janë në proçes legalizimi. Këtondërtime informale janë të ndërtuara kryesisht nga banorët e zonës, që kanëpreferuar të ndërtojnë në tokat e tyre jashtë vijës së ndërtimit të fshatrave, dhenjë pjesë e vogël janë ndërtuar nga banorë të ardhur rishtas në territor.Ndërtimet informale nuk kanë më karakterin e shtëpive përdhese vetëm përqëllime banimi, por janë shndërruar në godina 1-2 e deri në 3-4 kate edhe përpërdorim turizmi, financuar me dërgesa të emigrantëve, kontributi i të cilëvevlerësohet në rreth 10‘000‘000 euro.Përveç zonës turistike në Lalëz apo Shën Pjetër komuna ka tagrin të japë lejendërtimi (pra jashtë vijës së verdhë të përcaktuar në MasterPlanin e zonës)Janë blere troje ndërtimi nga qytetarë nga Tirana për ndërtim të vilave apoobjekte turistike.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

25

5. Zhvillimi strategjik i turizmit5. Zhvillimi strategjik i turizmit5. Zhvillimi strategjik i turizmit5. Zhvillimi strategjik i turizmit5. Zhvillimi strategjik i turizmit

5.1 Objektivat

Në thelb, zhvillimi i turizmit në komunën Ishëm do të thotë krijimi i këtij sektori me potencialtë madh pothuajse nga e para. Objektivat që duhet të udhëheqin këtë zhvillim janë:

o Krijimi i një imazhi të ri të zonës për tërheqjen e turistëveo Investimi për rritjen e kapacitetit mbartës/akomodueso Zgjatja e sezonit për të maksimizuar përfitimeto Diversifikimi i aktiviteteve për të tërhequr turistëto Shërbime të mira e cilësore, si dhe me çmime atraktive

Sot është në përfundim ndërtimi i rrugës nacionale që lidh kryeqytetin me Gjirin e Lalzit, qëdo të këtë një impakt mjaft të madh për zhvillimin. Aksesibiliteti i keq është ndoshta faktorikryesor që e ka mbrojtur këtë zonë nga shkatërrimi i vlerave të tij turistike dhe nga vërshimi indërtimeve pa leje. Tashmë, nëse komuna nuk i përgjigjet shpejt me studime dhe projektekonkrete kërkesave për zhvillim që sa vijnë e shtohen, e ardhmja turistike e zonës dhesidomos përfitimet ekonomike për banorët do të vihen në dyshim. Për këtë arsye, ështëurgjent hartimi i një plani gjithëpërfshirës për zhvillimin e komunës, një plan rregullues i cilimbështetet mbi një analizë të shëndoshë sociale, ekonomike dhe demografike, si edheeksploron më në thellësi fizibilitetin e zhvillimeve të ndryshme turistike.

5.2 Aktivitetet e turizmit: diversifikimi

Turistët do të vijnë në zonë kryesisht për plazhin gjatë stinës së verës, por edhe për peizazhindhe shërbimet në pranverë dhe verë. Aktivitete plotësuese për turistët mund të jenë:

o Darkimi në restorante tipike me prodhime të freskëtao Vizita në kishën e Shën Ndout apo monumentet e tjera historikeo Aktivitete sportive – ngjitje në kodra, apo xhiro me biçikletëo Aktivitete sportive – zhytje, lundrim, akuapark, beach volley, etjo Peizazhi i mrekullueshëm nga kodrat e Ishmito Vizita në brendësi të fshatrave, facilitetet bujqësore, agroturizëm

Kryefjala e zhvillimit turistik në zonë duhet të jetë përmirësimi i infrastrukturëspërmirësimi i infrastrukturëspërmirësimi i infrastrukturëspërmirësimi i infrastrukturëspërmirësimi i infrastrukturës, kupërfshihet në veçanti infrastruktura e ujësjellës kanalizimeve, e cila mungon plotësisht në

26Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

zonën bregdetare, por që është mjaft e mangët edhe në fshatrat e banuara, veçanërisht nëfshatrat Draç, Shetaj dhe Bizë. Çdo lloj zhvillimi në mungesë të shtrirjes së infrastrukturës dotë komprometonte zhvillimin e qëndrueshëm të zonës, shanset për rritjen ekonomike mebazë turizmin dhe do të dëmtonte mjedisin dhe cilësinë e burimeve natyrore.

Për më tej, duhet të përmirësohet edhe infrastruktura rrugore. Aksesi i zonës nga Tirana popërmirësohet me përfundimin e rrugës kombëtare, por sistemi i brendshëm i rrugëve çalon.Në veçanti, duhet të përmirësohet aksesi i fshatrave të ndryshëm në zonën bregdetare, e cilapritet të kthehet në “qendrën” e komunës, si psh lidhja e fshatrave Draç dhe Shetaj me ShënPjetrin. Po ashtu, nevojitet përmirësimi i aksesit për në monumentet e kulturës, si psh nëkalanë në kepin e Rodonit, varrin e piktorit të shquar I. Kodra, etj.

Zhvillimi i sistemit rrugor mund të shoqërohet me pozicionimin e disa pikave çlodhëse dhe tëvrojtimit të natyrës. Kjo ndërhyrje duhet të bëhet e planifikuar, pa prishur vlerat natyrore tëzonës, por vetëm duke i pasuruar ato. Për realizimin e këtyre elementeve të zhvillimit tëzonës i rëndësishëm do të jetë impakti minimal mjedisor duke shfrytëzuar të gjithë metodatalternative si për transport, energji, ujë të pijshëm etj.

5.3 Analiza SWOT

Pikat e forta Pikat e dobëta Destinacion i ri Peizazh i bukur Afërsi me Tiranën, si tregu më i

madh Disa asete kulturore/historike Zonë ende e virgjër Mundësi zhvillimi të integruar Mjedisi i padëmtuar Florë, faunë e pasur

Infrastrukturë jo e mirë Akses i vështirë nga

Tirana/Durrësi Mungesë vizioni të qartë për

turizmin si nxitës i ekonomisë Mungesë kulture shërbimi Pushteti vendor me kapacitete të

ulëta për të nxitur zhvillimin Mungesë infrastrukture në zonën

bregdetare Zhvillim i pakontrolluar Mungesë plani rregullues

Mundësitë Kërcënimet Treg i ri pas mbingopjes së

Adriatikut jugor Avantazh konkurrues me çmime

të mira e peizazh të pacenuar Mundësi zhvillimi të kontrolluar

nëse merren masa në kohë Krijimi i imazhit të një turizmi të

larmishëm, jo vetëm det

Mbytje nga ndërtimet pa leje Zhvillim i paorientuar që nuk sjell

asnjë avantazh konkurrues Kthimi i tokës bujqësore në truall

urban dhe dëmtimi i sistemit të vaditjes

Dëmtimi i vazhduar i kurorës së gjelbër dhe mosmarrja e masave

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

27j

Restaurimi dhe promovimi i aseteve kulturore

Përmirësimi i aksesit për në kepin e Rodonit

Ruajtja dhe mbrojtja e mjedisit si aset i veçantë për zhvillimin e turizmit

Turizmi rural/agroturizmi Afrimi i investitorëve strategjikë

gj j Kriza financiare zvogëlon

financimet në real estate

5.4 Zhvillimi aktual i turizmit në zonë

Për zonën turistike të Gjirit të Lalzit është hartuar dhe miratuar një studim urbanistik, i cilimbetet shumë i cekët dhe nuk ofron zgjidhje për një zhvillim të qëndrueshëm. Ndërkohë,zona ka filluar të popullohet nga ndërtimet informale, të cilat për fat të keq janë injoruar ngastrukturat shtetërore në nivel qendror dhe vendor. Aktualisht presioni i zhvillimit në zonë ështëshumë i madh, veçanërisht pas punimeve për rrugën kombëtare që realizon lidhjen meautostradën Tiranë – Durrës. Investitorë të ndryshëm kanë paraqitur pranë komunëspropozime për zhvillim, nga të cilat vlen të veçohet një propozim për zhvillimin e një zone meshtrirje 20 ha, i cili parashikon krijimin e strukturave jo vetëm turistike, por edhe banimi erezidenciale me shërbime të plota në zonë, çka do të sillte potencialisht mundësi punësimi përpothuajse gjithë banorët e Ishmit.

Deri më tani ka pasur zhvillim spontan e të veçuar të një turizmi ditor në vijën bregdetare, portë pa integruar me pjesën kodrinore. Ky turizëm zhvillohet vetëm gjatë dy muajve të verës, meofrimin e dhomave me qera dhe shfrytëzim të rërës dhe ujit të pastër të detit. Kryesisht kanëinvestuar biznesmenë apo individë nga Tirana që kanë patur më shumë informacion përzonën, resurset dhe të ardhmen e turizmit në këtë zonë.

Tregu i synuar do të vazhdojë të mbetet tregu i pushuesve nga kryeqyteti dhe disa qytete tëtjera kryesore. Edhe për disa vjet, të paktën sa të përmirësohen kushtet e infrastrukturës dhetë rritet kapaciteti mbajtës në zonë, është jorealiste të mendohet për ardhjen e turistëve tëhuaj, për tërheqjen e të cilëve kapaciteti akomodues dhe shërbimet duhet të arrijnë një masëkritike. Në varësi të llojit të turizmit që do të zhvillohet, do të shënjestrohen edhe segmentetpërkatëse të turizmit.

Turizmi në vijën bregdetare do të vazhdojë të mbetet atraksioni kryesor, ndërkohë që pjesakodrinore dhe asetet e tjera do të mund të shërbejnë vetëm si plotësuese për ta bërë ofertënedhe më të plotë. Në kushtet e nënzhvillimit të plotë të zonës, kthimi i bregdetit të Lalzit nëdestinacion turistik është një sfidë më vete, ndaj edhe përpjekjet e komunës duhet tëpërqendrohen në këtë pikë. Turizmi detar do të vazhdojë të mbetet trendi kryesor.

Megjithë çka u trajtua me sipër zona kodrinore bregdetare paraqet gjithashtu mjaft interes,dhe mund të tërheqë një pjesë të kufizuar të pushuesve të cilët do të duan të qëndrojnë largzhurmës dhe rrëmujës së menjëhershme të bregdetit.

28Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

5.5 Llojet e turizmit

o Hotele dhe rezorte: bregdeti i gjerë ranor i Lalzit duket i përshtatshëm përzhvillimin e turizmit në rezorte, duke ofruar struktura gjithëpërfshirëse, të tipit all-inclusive (por jo vetëm). Këto rezorte mund të zhvillohen nga një sipërmarrës ivetëm, por mund të organizohen edhe në formën e zonave që menaxhohen ngakomuna ose pushteti qendror, por zhvillohen nga disa zhvillues të ndryshëm. E mirae rezorteve është se për shkak të madhësisë ato mund të jepen me konçesion,sidomos në rastin e Lalzit, ku pronësia mbi një pjesë të tokës mbetet shtetërore, dhesipërmarrësi të ketë detyrimin e zhvillimit të infrastrukturës. Këto struktura mund tëpërfshijnë të gjitha shërbimet brenda vetes, duke filluar nga baret/restorantet, deri tësportet dhe argëtimi (në stilin e Turqisë);

o Hotele më të vogla, kryesisht në brezin e dytë të bregdetit – nuk duhet të jenëtë larta, mund të ofrojnë cilësi të lartë larg masivitetit të rezorteve;

o Hotele familjare, pensione – kryesisht të operuara nga banorët, mund tësynojnë tregun e turistëve që kërkojnë pushime më ekonomike, të rinj, etj;

o Kampingje – lloj turizmi i preferuar nga të rinjtë dhe ata që janë në kërkim tëpushimit aktiv e aventurës. Mund të kombinohet shumë mirë me ngjitjen në male, eaktivitete të tjera. Komuna mund të përcaktojë disa zona kampingu, dhe t’i pajisëme infrastrukturën e nevojshme. (kampingjet janë potencialisht ndotëse, ndaj nukduhet ekzagjeruar). Një kamping mund të përcaktohet në zonën kodrinore në afërsitë fshatrave Draç – sjell turizëm në këtë zonë disi të veçuar, por edhe kombinohetmirë me mundësitë shtesë që ofrohen në zonën kodrinore;

o Ndërtesa rezidenciale – apartamente apo vila. Pavarësisht kriticizmit tëmësipërm ndaj këtij lloji zhvillimi ai është i pashmangshëm, por edhe sjell përfitime,për sa kohë nuk bëhet lloji dominant apo i vetëm i turizmit. Ndërtesat rezidencialemund të zhvillohen në brezin e dytë, jo menjëherë në bregun e detit, si edhe nëzonën kodrinore, në pjesën në afërsi të fshatit Draç dhe Bizë – është e rëndësishmeama që të mos cënohen korridoret pamore, ndërtimet në kodër duhen bërë poshtëkurorës së saj për të mos prishur vlerat peizazhore. Afërsia me gjirin e bukur tek kepii Rodonit i bën këto zhvillime edhe më tërheqëse;

o Ndërtime të përkohshme: mund të jenë skela apo kioska prej druri apo memateriale të tjera natyrore, të cilat të përdoren për aktivitete si beach bar; dhënie meqira e motorëve të ujit, etj. Nuk duhet të jenë me struktura betoni.

o Kisha e Shën Ndout është atraksioni kryesor turistik kulturor i zonës, falëvlerave të saj të mëvetësishme, por edhe falë peizazhit të mrekullueshëm dhemisteret të gjirit ku ajo ndodhet. Aksesi në këtë zonë është tejet i vështirë, përveçseme mjete të posaçme apo nga deti. Është mirë që gjiri ku ajo ndodhet të lihet ipaprekur, pasi çdo lloj zhvillimi i përhershëm do t’ia ulte vlerat dhe do të çonte nëdegradimin e mjedisit. Megjithatë, për vënien në pah të saj mund të organizohen

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

29

ture me varka apo ecje sportive për ta vizituar, dhe të vendoset në afërsi të sajndonjë strukturë (e përkohshme) pritëse për turistët, e cila të mos jetë shumëdëmtuese për peizazhin.

5.6 Potencialet për diversifikimin e turizmit

Zhvillimi i integruar i zonësZhvillimi i integruar i zonësZhvillimi i integruar i zonësZhvillimi i integruar i zonësZhvillimi i integruar i zonës mund të arrihet duke analizuar me kujdes potencialet, dukebërë dhe rehabilitime pjesore të rrugëve apo objekteve të kultit e kala (si ajo e Kepit tëRodonit). Kujdes i veçantë duhet treguar për ruajtjen e mjedisit: Një problem madhor qëvazhdimisht po i nënshtrohet projekteve në zhvillim mbetet devijimi dhe filtrimi i Lumit Ishëm,i cili mbart ujërat e zeza nga Tirana dhe që derdhet në det në zonën e Patokut. Njëinvestim në sistem kolektorësh për riciklimin e mbetjeve do të ishte një zgjidhje finale përLumin e Ishmit. Po ashtu, dëmtimi i kurorës së gjelbër është një problem aktual dhe mbrojtjae saj që duhet të paraprihet me projekt apo investime të rëndësishme mjaft emergjente sepsepo dëmtohen pyjet tradicionale të Ishmit.

TTTTTurizmi familjar malor:urizmi familjar malor:urizmi familjar malor:urizmi familjar malor:urizmi familjar malor: Zhvillimi i turizmit të tipit familjar në bregdet, shëtitje me varkapërgjatë vijës bregdetare drejt Kepit të Rodonit i kombinuar me atë malor, i tipit guida mekuaj apo dhe pjesën e pashfrytëzuar apo virgjine të rrethinave malore në Ishëm e fshatrat etij.

Bujqësia dhe agroturizmiBujqësia dhe agroturizmiBujqësia dhe agroturizmiBujqësia dhe agroturizmiBujqësia dhe agroturizmi: Mbështetja e pemëtarisë me kreditim, kryesisht zhvillimi iplantacioneve të drurëve frutorë tradicionale të zonës ai dardha, ulliri, fiku, kumbulla, ftoi etj.Modeli i funksionimit të Union Kreditit është pozitiv, që ka financuar rreth 200 fermerë tëvegjël në shuma modeste 100,000 deri në 500,000 lekë të reja dhe pak biznese nëshuma 20 Mil lekë të vjetra. Në sajë të zhvillimit të bujqësisë, mund të ofrohen shërbimekomplementare me produkte BIO apo bujqësore në shërbim të enteve operatore të turizmitetj. Zhvillimi i frutikulturës e investime strategjike në fidanë ullinjsh, (kanë përftuar fermerënga iniciativa e qeverisë), serave apo vreshtave. Gjithashtu, duhet të koordinohet mirësistemi i shfrytëzimit të potencialeve bujqësore që ka zona duke i kthyer në ferma me drejtimprodhimin e produkteve për të plotësuar nevojat e turizmit në zonë.

Ishmi një destinacion historik e kulturorIshmi një destinacion historik e kulturorIshmi një destinacion historik e kulturorIshmi një destinacion historik e kulturorIshmi një destinacion historik e kulturor: Rehabilitimi, por edhe nxjerrja në pah dhereklamimi i aseteve kulturore si bazilika mesjetare e Gjuricajt, kalaja e Ishmit, Muzeu“Ibrahim Kodra” dhe kalaja e Skënderbeut në kepin e Rodonit. Këto monumente do të jenëpjesë integrale e zhvillimit turistik të zonës. Nevojitet një komunikim i mirë me degën emonumenteve të Durrësit, si edhe lobim për gjetjen e fondeve për restaurimin e tyre (p.shkalaja e Skënderbeut). Planet e komunës duhet të jenë konkrete në bashkëpunim meMistrinë e Kulturës dhe Departamentit të Monumenteve të Kulturës për sigurimin,mirëmbajtjen, restaurimin e monumenteve që nga lashtësia e deri më sot.

Një peizazh për t’u shijuar e zbuluar: Një peizazh për t’u shijuar e zbuluar: Një peizazh për t’u shijuar e zbuluar: Një peizazh për t’u shijuar e zbuluar: Një peizazh për t’u shijuar e zbuluar: Vlejnë për t’u përmendur edhe vlerat e peizazhittë zonave kodrinore dhe kapacitetet që ato kanë për zhvillimin e turizmit në natyrë dheagroturizmit. Në territorin e këtyre zonave kodrinore ekziston edhe mundësia e turizmitsportiv si shëtitje me kuaj, shëtitje me këmbë e biçikleta, sporti i golfit etj.

30Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

TTTTTendenca për turizmin ambulant: endenca për turizmin ambulant: endenca për turizmin ambulant: endenca për turizmin ambulant: endenca për turizmin ambulant: Ky lloj turizmi ka mundësi të zhvillohet shpejt dhe pabarriera të mëdha financiare sepse:

o Nuk kërkon infrastrukturë statike dhe grandiozeo Mjaftohet me konstruksione të lehta e pasagjereo Shfrytëzon traditën zonale dhe gjithë gamën e kulturës historike dhe

gastronomikeo Ka shtrirje gjithëvjetoreo Siguron kushtet preliminare për marketing nga ana e vizitorëveo Krijon mundësinë e komunikimit dhe të shkëmbimit të vlerave ndërmjet

bashkësive të ndryshme etj.

5.7 Përfitimet ekonomike të turizmit

Turizmi sjell përfitime të padiskutueshme ekonomike dhe mund të stimulojë rritje të shpejtëekonomike e rritje të mirëqenies për banorët. Strukturat turistike, sidomos ato të mëdhatë,krijojnë një kërkesë të madhe për fuqi punëtore, e cila tipikisht vjen nga zonat lokale. Në tënjëjtën kohë, strukturat turistike derdhin shuma të mëdha në formën e taksave lokale nëbuxhetin e pushtetit vendor, i cili do t’i përdorte ato për përmirësimin e cilësisë së shërbimevedhe investime që do të rrisin cilësinë e jetesës së banorëve.

o Punësimi

Në rajonet me një zhvillim mesatar të turizmit, ku në këtë kategori bën pjesë dhe Zona eLalzit por me një shtrirje drejt zonës që ne marrim për studim atë të Ishmit për një shtratturistik të favorshëm mund të angazhohen punonjës lokale me një kualifikim modest por qëaspirojnë për më shumë. Kështu, aktiviteti turistik krijon mundësi të mëdha për punësimindirekt në këtë sektor dhe në sektorë të tjerë të lidhur me të, të një numri të madh të fuqisëpunëtore, sot e papunë, me moshë të re dhe me vlerë të ulët në raport me rajonet e tjeranë vend.

Një nga kushtet themelore për punësimin në sektorin e turizmit është kultura e shërbimit.Për këtë arsye, komuna mund të vendosë si një nga kushtet e autorizimit të zhvillimitpunësimin e vendasve – kjo do t’i bëjë investitorët që t’i trajnojnë vetë, dhe këta do të kenënjë efekt spin-off.

o Turizmi dhe efekti multiplikativ për ekonominë

Strukturat e mëdha turistike dhe rezortet bëjnë reklamë shumë të mirë dhe tërheqin fluksturistësh shumë më të madh se kapaciteti i tyre vetë. Në momentin që zona bëhetdestinacion turistik, vijnë segmente të ndryshme turistësh, shumica e të cilëve do tëqëndrojnë në hotelet e ndryshme, strukturat e turizmit familjar, etj. Gjithashtu, kjo do të silltezhvillim edhe për shërbime mbështetëse – kafe, restorante, klube, sporte verore të ujit, ecjenë mal, e me radhë. Gjithë ky fluks do të shkaktonte qarkullim të madh të parave nëekonominë vendase, investime më të mëdha, lulëzimin e industrive të lehta mbështetëse përagroturizmin, etj.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

31

o Hapja dhe shkëmbimi kulturor

Lëvizja e njerëzve nuk mund të merret në konsiderate thjesht si një lëvizje fizike, por nëradhë të parë si këmbim kulturash, eksperiencash, mendimesh dhe mentalitetesh. Këmbimetturistike janë në shërbim të parimit se jeta duhet të jetë kulturë. Duke u mbështetur në këtofaktorë ekonomike, strategjike e shoqërore, zhvillimi i turizmit në Shqipëri duhet të këtë njëmbështetje të veçantë ekonomike në kuadrin e të gjitha politikave të zhvillimit të ekonomisëshqiptare. Afërsia e Ishmit me Durrësin, Tiranën e bën këtë zonë mjaft të rrahur e me njëtrend pozitiv për të ardhmen si destinacion turistik për t’u eksploruar.

o Investitorët: Investitorë të huaj ose investitorë shqiptarë të fuqishëm, osepartneritete

o Menaxhimi: Kryesisht menaxherë nga Tirana/qytetet e mëdha, të paktën përkohët fillestare, para transferimit të know-how në Ishëm

o Fuqia punëtore: Komuniteti vendas, mund të ketë edhe kthim të emigrantëveme përvojën e tyre

o Shërbimet tregtare dhe bujqësore: Komuniteti vendas dhe më pak importet

32Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

6.6.6.6.6. Plani i veprimitPlani i veprimitPlani i veprimitPlani i veprimitPlani i veprimit

Fusha Koha Arsyet Përgjegjës Buxheti Investime Hartimi I një plani rregullues për komunën e Ishmit/ose për zonën bregdetare

Urgjente Zhvillimi në mungesë të planit gjithëpërfshirës nuk do jetë i qëndrueshëm, plani kombëtar dhe planet pjesore nuk mjaftojnë

Komuna, MPPTT Rreth 30 - 50,000 Euro

Ndërhyrje në infrastrukturën ujësjellës kanalizime: shtrirja e ujësjellësit në fshatrat kodrinorë

Afatshkurtër Sistemi I ujësjellësit jetik për turizmin

Komuna

Rruga Ishëm Lalëz

Afatshkurtër Lidhja e qendrës me zonën turistike

Komuna (grant konkurrues)

20 mln Lek

Rruga Draç – Shën Pjetër

Afatshkurtër - mesëm Draç dhe fshatrat e tjerë komplet të izoluar dhe shumë të varfër, nevojitet lidhja me zonën ekonomike

KOmuna, por nuk ka plane – FZHSH?

20 mln lek

Rrugë këmbësore për në kepin e Rodonit

Afatmesëm Përmirësim i aksesit për turistët

Komuna 8 mln lek

Blerja e pajisjeve për pastrim për zonën e plazhit

Afatshkurtër Mbajtja e pastër e plazhit

Komuna 5 mln lek

Restaurimi I kalasë së Skënderbeut

Afatmesëm Nxjerrja në pah e vlerave kulturore

Dega e monumenteve të kulturës

?

Investim në Afatmesem Evidentimi i nje Komuna & 10 Mil leke

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

33

pastrimin e kurores pyjore nga semundja e koncesionares

kurore pyjesh mbreselenese

Drejtoria e pyjeve

Shërbime Hartimi i materialeve promocionale për zonën

Afatmesëm Promovimi i zonës

Komuna/ bizneset lokale

0.1 mln leke

Përmirësimi i shërbimeve: shërbimi i pastrimit

Afatshkurtër Pastrimi si shërbim bazik

Komuna

Përmirësimi i mbledhjes së taksave

Afatmesëm Rritja e të ardhurave të komunës, tepër e varur nga burimet qendrore, sektor i madh informal

Komuna.kryetari

Përmirësim i kontrollit të territorit

Afatshkurtër Janë lejuar shumë ndërtime pa leje, shkatërruese për zhvillimin

Komuna, kryetari, inspektorati ndërtimor

Forcim kapacitetesh

Trajnim i stafit të komunës për planifikimin strategjik

Afatmesëm Duhet të jenë në gjendje të përballojnë presionin e zhvillimit

Kryetari/ SHBSH/donatorë të ndryshëm

Trajnim i banorëve për shërbimin

Afatmesëm/afatgjatë Ofrim i shërbimit cilësor

Gradualisht vetë bizneset, apo donatorë të ndryshëm

Trainim i punojesve në objekte historike apo cierone

Afatmesem Evidentim i vlerave historike të zones

Shoqata historgrafike apo të monumenteve të kultures

34Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

35

TOURISMDEVELOPMENT PLANISHËM COMMUNE

June 2009

36Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Tourism Development Plan of Ishem Commune was prepared by the Institute ofContemporary Study (ISB), contracted by the Albanian Development Fund (ADF), in theframework of the project “Community Works III” financed by CEB. This publication wasmade possible by the Norway Trust Fund financing.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

37

Table of Contents

1. Introduction ............................................................................................. 39

2. Commune Profile .................................................................................... 40

2.1 Geographic Position ................................................................. 40

2.2. Terrain ..................................................................................... 41

2.3. Demographics ........................................................................ 42

2.4. Education ................................................................................ 43

2.6. Climate ................................................................................... 44

2.7. Livestock ................................................................................ 45

2.8. Economy ................................................................................ 45

2.9 Infrastructure Systems ............................................................... 47

3. Tourism Potential ..................................................................................... 49

3.1. Nature and landscape ............................................................. 50

3.2. Historic tourist value ................................................................ 51

3.3. Ethnography ............................................................................ 53

4. Applied tourism types, existing tourism products ....................................... 56

4.1 Current tourism development in the area ................................ 56

4.2 Types of tourists visiting Lalzi’ coast. .......................................... 46

4.3 Tourist Products ........................................................................ 57

38Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

5. Strategic tourism development ................................................................. 59

5.1 Objectives ................................................................................. 59

5.2 Tourism Activities: diversification ................................................ 59

5.3 SWOT Analysis ......................................................................... 60

5.4 Current development of tourism in the area .............................. 61

5.5 Types of tourism ........................................................................ 62

5.6 Potential for diversification of tourism ........................................ 63

5.7 Economic benefits of tourism .................................................... 64

6. Action Plan ...................................................................................... 66

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

39

1. Introduction1. Introduction1. Introduction1. Introduction1. Introduction

Ishëm Commune is one of the local government units involved in the programme“Community Works III” of the Albanian Development Fund (ADF), in the framework of whichthe ADF aiming to support the economic and social development of the area, supported thisprocess of planning local economic development focused on tourism

This plan of tourism development concerning issues of development and strategic planning,potentiality, touristic profile and the vision of priorities for the development of the IshëmCommune was conducted in close collaboration with the mixed working group in the area,established by the Mayor of the Commune.

Given the vast territory of the commune, varying characteristics of the landscape and natureof the territory, as well as the limited level of effort allocated for the assignment, the focus ofthe study applies to a particular area of the commune, which includes mainly hilly villages ofIshëm – Kurate, Kërtushaj, Kapedanaj, Gjuricaj, Rrotull, Drac, Fushë-Drac, Shetaj, Bizë,located in the most isolated part of the hills near the cape of Rodon, including castle ofSkanderbeg; given the extraordinary landscape values as well as the lack of any planning ordevelopment incentive whatsoever .The coastline area including Shkafane, Lalës, Likmetaj (Shën Pjetër, etc) did not constitute aspecial focus of this study activity, although it was considered in the study for purposes oftourism development in the subject area as well as consideration of links and synergies withthe principal subject of the study.The working group supporter of the contracted consultants, was principally composed bythe Commune’s Staff, and also by its specialists named below:

Mayor Gëzim YlliCommune Coordinator Etleva DaipiCivil Status Specialist Qamil DaipiAgricultural Directorate of Durres Specialist Vlash LazriArchitect in charge of the Urban Planning Office Mehmet FelajCommune’s Agricultural Specialist Ramazan ShimaTeacher at Gjuricaj School Hamit ShehiAlderman of Shetaj’s Village Muharrem ShetajDrac Village Pjeter Brukaj

40Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

2.2.2.2.2. Commune PCommune PCommune PCommune PCommune Profilerofilerofilerofilerofile

2.1 Geographic Position

Ishmi lies in the western lowland, in the triangle Tiranë – Durrës – Rodonit Cape. It has acoastline of about 26 km where included the Gulf of Lalzi and the Gulf of Ramshpat. In thislength is also included the Rodonit Cape, which seen from above has the appearance of aneedle head.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

41

Ishëm Commune is an administrative part of Durrës-District and its located in the north of itsterritory where is clearly separated (as a territory) by Ishëm river in the north and by Tarinitorrent in the south. It has a total surface of 8,000 hectares being limited to the southeast byPreza Commune, to the west by Adriatic Sea and to the east by Thumanë Commune ofKruja District.Ishëm Commune consists of 10 villages: Kurata (Shkafaja), Lalës, Likmetaj, Kërtushaj,Kapedanaj, Gjiricaj, Rrotull, Draç e Fushë-Draç, Shetaj and Bizë.

The toponymy Rodon derives from the Anctien Illyrian, pagan and politeist faith (in manygods or cults), one of which being the faith in the Sea God (Cult). The region around theCape believed at the Sea God named “Rodon” (Arden). To the latter was offered the Capeand all his natural beauties which this god incised with his name. Later on the populationnamed it the “Rodonit Cape”. Deep down the water of the Cape are situated the ruins of theancient city.According to the famous Albanolog Eqerem Çabej, Ishmi has a 3 thousand years genesis asreally an ancient inhabited location, baptized in the precedent Illyrian language as“Isamus”, “Issamus”, “Issam” , “Issemus”, “Ismus”, “Istiamus” , “Istm” = “Durachium”,“Lissus”, “Skodra”, “Seupi”.

Ishmi is known in the Raguza’s Archives of the XIV – XV centuries, by this denomination. TheTopias have dominated as a princedom in the second half of the XIV centurie and this iswitnessed by the byzantine churche “Shën Nastasia” (Saneta Nastasia), the Seas Arderi andRadonit (according to raguzian sources). During the years 1,420-1,450 the Rodon wasdominated by Venetians. During the year 1,450, after the victory of Scanderbeg in the firstsiege of Kruja, the latter took possession of the Rodonit Cape.

2.2. Terrain

Ishem is dominated by a hilly relief sorrounded by two large fields to the west of Lalzi Gulf(Shënpjetër, Fushë Bizë, Rrotull) and by Thumanë Field to the east.

Plantation:Plantation:Plantation:Plantation:Plantation: The Ishim area is part of the Mediterranean vegetation area, the “makje” zone.In this area grow ever green plants and Mediterranean scrub such as oak, hornbeam. Sinceduring the years 1945-1990 the Cape area was a military area, the plantation is preservedat best. The number of plants reaches the 1,500 types. The most widespread animals are:fox, rabbit, jackal, duck, widgeon, throstle, migratory birds, pheasant, etc.Vendos foto bimësiaVendos foto bimësia 1

Hydrography:Hydrography:Hydrography:Hydrography:Hydrography: Ishëm river crosses the field to the east of the upper villages up to the outfallof Ramshpati Gulf. In the Ishëm areas, consequent to man working and hilly relieve areestablished cisterns we want to mention especially the Tarini cistern as one of the biggest inAlbania. There are other cisterns such as Qerret dhe Tapana cisterns. The Tarini torrentwhich meets the Tapana torrent and outfalls in the Gulf of Lalzi serves as a natural borderthrough this commune and Manëz municiaplity. A natural value of Ishmi is also the large

42Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

forest surface where the dominant species are oak, hornbeam, frasher (black trees thatgrow in the mountains), “dellenja”, hawthorn and all together a rich fauna. In addition tonatural plantation woody fruit plants are also cultivated such as olive, citrus and grape.

2.3. Demographics

Population

In general Ishmi’s population is autochthonous and in the last years inhabited bypopulations coming mainly from east Albania. They are located in the western side of Ishmi,mainly in the field and coastal area. Except for Kurat village, now called Shkafane, andLalëz-Rrotull village that have an heterogeneous population and therefore we can state thatthis villages are much more developed not only in the economics but also in other areas. Theother villages are homogeneous which causes a slower development.

The number of the habitants of the Ishmi commune is 8,324 from which 4,220 males and4,194 females. There are about 2,178 families.

No Commune’s Villages

Number of Habitants

Male Female Families

1 Lalez 896 453 443 211 2 Bize 851 441 410 204 3 Drac 643 332 311 189 4 Shetaj 692 341 351 182 5 Likmetaj 865 445 420 260 6 Kapedanaj 517 257 260 143 7 Gjuricaj 1,338 686 652 327 8 Kuraten (Shkafane) 1,583 795 788 379 9 Kertushaj 939 470 469 283 Total 8,324 4,220 4,104 2,178

The population composition is predominantly of Moslem faith but there is a 80% of catholicpopulation in the Bize village and also 100% catholic population in the Fushe Drac village.The primary economic resources of the habitant of the area are:

o Emigration mainly in Italy-Firenze, Ancona and other citieso Livestock, agriculture, trade and services

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

43

Migration: the transmigration of population in the cotext of free movement is concentratedin two directions:

1. The migration of the population from the tradicional habitat centres towardcountry and coastal areas such as Lalës-Rrotull, Kuratën-Shkafanë, Bizë-Fushë Bizë, Shetaj – Fushë Draç.

2. The migration from Ishmi toward big urban centers such as Durrës, Tiranëand Fushë-Krujë, Laç.

It is noticed that the migrating population have not abbandoned their traditional habitationsinstead they are making investments for their conservation which creates the conditions fortheir transformation and adaption in tourist service centers.

In the villages Gjuricaj , Kërtushaj , Draç and Shetaj, investments from citiziens of Tiranaand Durrës are made, being this a modest indicator of the future development of thetourism.

Emigration: After the 1990s this phenomenon was mainly extendet to Italy and Greece,there were also cases in France, Germany, England, USA, etc. A particularity of thisemigrants is the fact they are investing mainly in the tourism field, especially in Shkafanë,Rrotull, Fushë-Bizë, Shën-Pjetër, Draç, Shetaj. In the abovementioned villages, with lowerinvestments, the emigration particularity is also the adaption with the occidental culture,trassmitting it to the families, the sorroundings and different group-ages.

Let alone the above mentioned favorable conditions of development, in general the Ishmipopulation is relatively poor. The poverty is a consequence of different factors:

a) Historical and political factorb) Poor infrastructural existence

Being part of the triangle Rodonit Cape -Durrës -Tiranë, Ishmi has inherited a poor roadinfrastructure. Also the electricity hasn’t been in the right levels and the rich waterworks’structure hasn’t been used at best. It is noticed a visible improvement of the roadinfrastructure which will make possible the former integration of Ishmi population in thenational market especially in the field of elite tourism.

2.4. Education

Ishmi was one of the principal areas in Albania to open the first albanian school, one of theprincipal, after Korca area. The attempts date from the 1901s, by Serafin Luzha priest, butthese attempts are considered as private ones. Due to the work of the patriots Jakup Xherai,Ali Veliu, Sheh Adem Roda, on 5 April 1913 is officialized the first albanian educationalinsitution in the area.

Today in the Ishmi Commune are in function 5 secondary schools and 1 general highschool. The educational degree of the population is intermediate at 90%. There are about

44Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

250 persons with a superior education degree. There specialist of various fields in the area,such as teachers, doctors, doctor assistants, agronomists, veterinaries, forest engineers,militaries, etc.

2.5. Details about land and seeding culture

Ishmi is rich with land, forests and pastures. We can summary introduce some numbers thatexplain this point:

Agricultural land in total 3,080 HecThereof field 1,860 Hec hill 1,220 Hec

The land designated for agricultural plantation has the following distribution:

Grain samination 300 HecLucerne semination 650 HecCorn semination 350 HecVegetables semination 80 Hec

The existing fruit-growing in the area 460 HecYoung vineyard plantation 25 HecYoung olive groves 20 HecOther 15 Hec

There are in total 1,200 farmers in the commune. So from 350 persons 29% of them areemployed in the agricultural field. There have been distributed on the average from 2,000m2 to 5,000 m2 for person (law no. 7501) and for the other owners’ propertycompensation remain to be performed.

2.6. Climate

Ishmi is characterized by a mild climate with sea influence. It is also characterized as anarea with considerable rainfalls. Below there are some data about the climacteric conditionsin the area:

Sunny hours from 1,900 to 2,000Cloudy and rainy days 140Sunny days 220Rainfalls from 1,200 to 1,400 mm rain in a year

In the area there are about 1,500 immigrates mainly located in Italy, Greece, Germany andEngland.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

45

2.7. Livestock

Livestock is not a strong sector of Ishmi, but the inhabitants of the area own primarily cows,cattle and domestic birds kept in their homes.

Head of Livestock Number 1,200 cows, 2,000 cattle (goat and sheep)A poultry farm 10,000 chickens

There are established 8 small dairies for milk processing with but the technology is notsatisfactory. Credit support for this sub sector would be primary in this area.

2.8. Economy

The economic profile of Ishmi area aims to provide a general view of the economic structurewith the scope of assessing opportunities and limits for future developments. The economy isestimated regarding to what is currently produced as well as what would (or could) beproduced in the future. Unfortunately in general there are no reliable statistics on thenational or local level, which makes the following assessments to rely primarily on interviewswith the specialists and the working group.

Ishëm Commune is a very poor area, despite good development potential. Before the 1990s,the area’s economic based was the agriculture, mainly of bread wheat farming and otheragricultural crops. People’s binding with the sea and maritime economic activities barelyexisted 90 years before, as long as the coast was a military area with limited access.

Economy in the area is almost double, therefore, there is a deep scission between the coastalfield section (Saint-Pjeter and its coastal line) and the rest of the hilly field part of thecommune. In the coastal field section dominate the construction sector and few services,while few economic activities take place in the interior field and hilly areas, which arecharacterized by the transmigration of population and lack of development. Theunemployment rate is very high and the majority of families rely on remittances fromimmigrates, and some modest agricultural production.

Construction SectorConstruction SectorConstruction SectorConstruction SectorConstruction Sector: is the largest from the production point of view. Although it is notdirect it involves a considerable part of the workforce in the area, even though in general,people engage themselves in their buildings, in the form of “family” construction. Prevalenceof the construction sector is also evident from the presence of many new constructions in thearea, especially near the coast.

Services SectorServices SectorServices SectorServices SectorServices Sector: is still very small and represented by little catering units (bar / restaurant),while services related to tourism are almost non-existent. Throughout the commune arelocated two tourist operators such as Lura complex, a private property owned by severalbusiness man with 60 two floor villas with about 300 beds, and Mateo a 2 floor hotel withabout 40 beds, while the tourists are offered accommodation in private housing - thenumber of the latter is difficult to calculate exactly, but is thought to provide approximately

46Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

100-200 other beds, used only during the short season. It is natural the expectation of thefurther development of the services with the development of tourism and construction.

AgricultureAgricultureAgricultureAgricultureAgriculture: in the Ishmi Commune is actually much less productive than it was twodecades ago.

Agriculture in the Commune of Ishmi is actually much less productive than it was twodecades ago. After the division and privatization of land in the early 90s, most residents inthe village area abandoned the agricultural production, due to lack of efficiency in terms ofland parceling out on one hand (generally encountered problems in Albanian agriculture),but also due to migration of active population on the other hand. However, is thought thatagriculture is the main sector of employment (including self-employment), but has a verymodest added value. Despite the agricultural lands are numerous, the agriculturalproduction is low due to migration of the workforce as well as due to the fact that this sectoris considered not very attractive compared to other sectors. Local traditional productsinclude cereals, and in minority measure the fruit-growing; while is somewhat spreading thevinedresser.

Ishmi has a long coastal line and on its eastern side it is located the river Ishmi. In responseto its geographical position Ishmi has used this opportunity by promoting at best the fishingfrom its residents. With regard to this tradition of fishing, it should be noted that a fishingcenter with 35-40 small boats (registered as a cooperative in Durres) operates. About 200fishermen are fishing individually and their spontaneous clients are the restaurants and Lucashpk.

The production of the local economy is almost entirely consumed by the domestic market.However, this production is very modest and the population of the area is too small to causedemand increase. Moreover, the purchasing power of population is weak, most familiesdepend on immigrants remittances to make a living. The number of registered entities thatperform economic activity in the commune of Ishmi is 51, 7 subjects of which performpassenger transport, 3 subjects fuel trading, 40 subjects trading in various items andservices and one subject is registered as an exchange currency agency. All these entities aresmall businesses, mostly family businesses and the employment created is really modest.There is no business that carries out tourism related activities.

The economic development of the commune of Ishmi should aim the welfare andemployment increase (economic growth); good management of natural and environmentalresources; as well as poverty reduction and the integration of the area in the nationaleconomy. Currently, the structure of the economy is very weak, characterized by:

o Very low income and dependence on migrant remittanceso Lack of planningo Migration of the labor force and the abandonment of villages

One of the most appropriate directions for the future economic development appears to betourism. The sector of tourism offers the possibility of achieving the development objectives ina natural way, completing and multiplying also the development of other sectors of the

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

47

economy. The development of tourism sector in the area will also increase the demand foragricultural products and livestock, transport and other services. Tourism development willalso revival the area through the creation of new employment opportunities in tourismfacilities, as well as through the commitment in family structure receptions.

2.9 Infrastructure Systems

The territory of the Ishëm commune has a poor existing infrastructure, but is beingcontinuously enriched. There is a road network in the commune’s territory which connectsthe villages to each other. This road network is in very bad conditions. Only the segment ofthe Shkafane’s entry is asphalted, from Lales up to the center of the commune. The roadfrom Draç Field to Draç with a 3 km length is in the process and will be initiated. They arealso working for the asphalting of the road of the center of Shkafane village. Here is to beemphasized that has been completed the national road from Shkafane center up to thetourist area in the village of Fushe Draç, which realizes the connection of all field villages ofthe Commune. The other roads are in the condition of rural roads not asphalted andcontinuously maintained with the commune’s funds.

48Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

In all the commune’s villages there are water lines that supply people for a limited period oftime with drinkable water. There are designed projects to improve this situation throughreconstructive investments and new lines to increase the amount of drinkable water forresidents. Two investments for the water supply of Bize village and the hilly part of Gjuricajvillage are in the implementation process. They are working for the designation of projectsfor the other villages’ networks reconstruction, especially Shetaj and the great collector forthe tourist area up to the bottom part of Draç Field.

Electricity is distributed throughout the territory of the commune, but they shall work to bringin the tourist territory area a 20 kv voltage line to guarantee the quantity and the quality ofelectricity supply requirements of this area.

Fixed phone system is missing in the territory of the Commune. There are negotiations goingon with state and private partners to bring this service in the area furthermore due to thefact that they are aiming to install in this area a tourist structure facility that necessarilyneeds this service.

Mobile phone system is widespread in the territory, where 3 aerial of signal distribution of 3market operators are installed. In the commune’s territory in particular parts of it there arealso installed internet systems by satellite aerials, which do not meet the needs of the area.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

49

3.3.3.3.3. T T T T Tourism Pourism Pourism Pourism Pourism Potentialotentialotentialotentialotential

Ishmi commune has indisputable tourist potential, thanks to its natural values, long coastlineand beautiful, as well as historical heritage, which carries in itself. The main direction oftourism development is thought to be that type of tourism consisting in “sun and sand”tourism - the long coastline of the Gulf of Lalzit, wide sandy belt and the purity andbrightness of the water constitute a good start for this. In Ishëm marine tourism can besupplemented with cultural tourism - thanks to a series of historical monuments heritage;while the area provides very good opportunities for the hunting and fishing passionate;tourism adventures and active holidays, etc..

50Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

3.1. Nature and landscape

The coastline of Ishmi is part of the Gulf of Lalzi, which is extended from the Bishti Palla atsouth up to the Rodonit Cape at north. This part of the Adriatic coast is characterized by avery wide sandy belt, limited by a stately pine belt in most of its length; stiff sand; as well asthe water brightness. The area has been used very little for tourism objective – before the90s this part of the coast has been a military area and its access illegal. Even later, lack ofinfrastructure has made it possible that the area remains almost virgin, and only recently isnoticed a growing interest for this part of the coast. The wide sandy belt, the pure waterand vegetation are some of the features that make the area most attractive from thetourism point of view.

The sandy coastline is interlaced with the hilly part of Ishmi, which is characterized by arare green, with old and new forests, pure air, gorgeous scenery, accompanied by the bluesea and the gold sand below. The dense forests of high oaks growing at the height of 30m above sea level and a rich vegetation and rare Mediterranean shrub makes Ishmi quitean interesting future tourist area.

The present fauna is also very special, starting from dolphins up to rare sea turtle, fromstriped bass and dental to freshwater carp. The water is very rich, because they haven’tbeen used as the rest of the Adriatic coast and for this reason is suitable for fishing ordiving. Likewise, the forest fauna is also rich, from wild rabbit to various birds and canattract the interest of the hunting passionate.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

51

3.2. Historic tourist value

Ancient history is recorded in historical monuments in the ancient churches, in the castles,in the basilicas and in the old buildings strongly graved in the memory of the population ofIshmi’s community.

The Rodoni Castle built in the northeastern side of the Cape on the foundations of antiquity,has been the residence of the national hero Gjergj Kastrioti Skënderbeu, from whichthrough the medieval signal means such as the fire, kept the connection with the Krujacastle. It is preserved and state funds are spent on its restoration. Much of the castle issunken in the water.

Church of Saint Ndou: according to mythology it is reported that “St. Ndou came from St.Peter’s Square in the Vatican and stayed in Rodon and was located in Kurbin. In response tothis trip was built the churche which took the name of the saint Ndou named “The Churchof Saint Ndout. The church was built in the Byzantine style, and later in the Roman style, dueto the introduction of the Illyrian territories under Byzantine rule whereas the northern partof Albania belonged to the western Catholic faith. This seems clear even in the murals withinits walls. This monument has been restored by the state taking a full image of the coevalinstitution. We want to emphasize that even during the period in which religion was bannedin this subject were held secret pilgrimages, after the 1990s the religious pilgrimages in thischurch take place ceremonially under the direction of the Catholic Church, every 13 Juneestablished as the holy day of St. Ndou. Donika, Scanderbeg sister, passed here the honeymoon and in honor of the church built the monastery, which is under reconstruction.

52Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Castle of Ishmi is built in a suitable place where could face external attacks. It is thoughtthat function of this castle has been much more military than residential. Built in the XVIcentury by the Turks, after the death of Scanderbeg served to overcome the anti-ottomanresistance of the ishmi people. It maintains clean air connections with Ulqin, Lezhë, Krujë,Petrelë and the castle of Preza. Castle of Ishmi exercised the functions of customs for thecontrol of goods passing through the port of “Sufada”.

The Tower - in the Gjuricaj village (Kullas) – a state protected cultural monument. It isthought to be built around the first years of the XVIII century. Architectural characteristics ofthis cultural and historical object are interesting for the visitors. Built in three floors, thesecond and the third floor are equipped with turret and being adapted to the situation inwhich it was built, herein characterized as a defensive tower. The third floor was built inorder to serve to friends. In the outside at the third floor there are three stall with the boardcovered by tiles. It is built with local stones carved which indicates the craft used by localmasterly.

Ishmi has also other characteristic habitations that dating later than towers, such as theresidence of Shehelerëve in Gjuricaj, of Bejve in Kapedanaj, of Ali Velive in Likmetaj. Thesebuildings, beside for the interior spaces with large garret and yard, are also remarkable forthe characteristic big gates with roof tiles covered arches. They were established in the thicksurrounding wall which indicates that these types of buildings also demonstrated theeconomic and social differentiation.

The Basilica in the Gjuricaj village, which dates back to V - V century after Christ. Thearchaeological excavations in this historical center were suspended for lack of funds, butduring the excavation material of archaeological and historical value was found. TheArchaeological Inventory is rich, apart of the ceramic with different dimensions on the walland crockery, coins found at this archeological station lead to the conclusion that it mayhave been an important commercial center that kept the connection with the port ofShufadasë at about 8 km away. The port of Shufada was located in the outfall of the IshëmRiver, which occurs in the ancient history named “Sufad”, “Sufedium”, “In - sufedis”,“Ssuffada”, “Sufeda. This port during the centuries has had a major role to the grain trade,to the trade of some items such as salt, kerosene, etc.

Ibrahim KodraMemorial was builtrecently realizing thelast will of the greatpainter to be buriedin a place near thecastle facing the seawatching Kruja andTirana, constitutes atourist value ofpilgrimage for artistpainters.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

53

3.3. Ethnography

The traditional costumes of the area aretwo special types of costumes to wear inparties occasions and usually:

o “Line” – is named the traditional costume of women of catholic faith, thiswas everyday clothing with typical elements which resemble the area ofMirdita, while men wore black “brekushe” and short woolen jacket of“shajaku” associated with decorations stating the age difference. The youngwore usually the red color and the older the black color, accompanied byhand calico.

o Everyday clothes representing the residents of the Muslim faith was verycharacteristic. Housewives carried decorated long dresses, the hair coveredwith the so-called cross associated with decorations called multicolor “ojne”.There were women who used the “dymijtë” after they had become mothers.In happy events thy changed their clothes and the most adoptable costume

54Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

was the popular traditional one the “Takame” represented by the marble“dymijë” with putties made of gold threads, the jerkin made of “gjymysh” andgold threads with different motives, patriotic and decorative. They held inthe head the “feste” decorated with gold coins “golden napoleons”. The mendressing was the black “Brekushe”, the jacket was accompanied byornamented onlay later on was replaced by the velvet jacket. Fez was the“dibran” type.

3.4. Ishmi Cuisine is represented by the cooking of sometraditional food such as:

Patty with nettle made with different organic material such as rice, flour, etc.

Brushkull is mix flour with some wild greens such as: ershylla, mullage leaf etc.

Good patty is the flour processing in the form of a pin with the mixture of agriculturalproducts such as milk, cheese, butter and the specific is “trahana”.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

55

Trahana - food formerly prepared with grain products, products such as: milk, yoghurt,eggs, and butter. It is prepared as a ready product in the form of flour; this food iscommonly consumed in the morning.

Hasude - dessert prepared with starch and sugar, usually used when respecting the newbride in the village, which is invited in the first visit and with the credence of good neighborrelations such as sweet and sugar.

Bakllava- dessert imported, but for the cooking method it can be called an Ishmi tradition.The processing of this dessert has always been qualitatively increasing. It is tradition that thehousewives in a village organized the baklava fair in case of holidays, mostly religious.

Cooking of chicken and turkey traditionally the meat of chicken is wet cooked with(cornstarch) with garnish such as spices, onion, etc..

56Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

4.4.4.4.4. Applied tourism types, existing tourism productsApplied tourism types, existing tourism productsApplied tourism types, existing tourism productsApplied tourism types, existing tourism productsApplied tourism types, existing tourism products

4.1 Current tourism development in the area

In the area of Ishmi tourism is not developed yet. Most of the visitors are local (ishmakë), orcoming from nearby areas,such as Manze, Maminas, Tirana and Durres. Until few yearsbefore Lalzi’s coastline was almost unknown to the Albanian market. After the “saturation”of Durres and Golem coast, part of the investors turned their attention towards northernAdriatic coast, which is extended from Lalzi to Velipojë. However, during these years thesector has not been developed yet, and yet there isn’t any substantial trend of developmentoutlined.

Currently, from the promotion of the offered services point of view we have a defectivetourist product, accompanied by mediocre quality services, and too primitive transactionsbetween entrepreneurs and citizens / daily tourists. So-called tourist operatorsspontaneously placed in the coastline Shenpjeter-Hamallaj are providing basic services -activities belonging to the informal sector -: few rooms hotels, bar and restaurant and someof them offer additional services such as small discotheques etc..

The activity is only seasonal for a duration of not more than two months, i.e mainly in Julyand August, while in the period during June and September is less populated, with a rate of10-20% of day visitors.

In the hilly area and in the rest of the commune of Ishmi there is no tourist service orotherwise called tourism. Meanwhile, thousands of citizens every year overflow towards thechurch of St. Ndou for the annual pilgrimage - but even these visitors do not represent anyadded value for the Ishmi’s economic benefit.

4.2 Types of tourists visiting Lalzi’ coast.

o The daily domestic tourists (ishmi habitants), are mainly young people, butalso families. The beach attendance is not accompanied by theconsumption or use of the tourist services.

o Daily tourists coming mainly from Tirana and Durres. Are mostly youngvisitors, looking for different experience other than the overcrowded beachesof Durres and Kavaja, but still close to Tirana. They organize picnic /barbecue, or they have dinner in the kiosks / restaurants improvised on thecoast. Their economic impact is also very modest.

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

57

o Tourists of 7-14 days, mainly from the capital or nearby cities. They usuallyare families, new families with young children, with typically intermediate /low income looking for not expensive vacations (1000 lek room / night).They are placed in the habitations provided by the residents and they usevery little restoration facilities. This category constitutes the biggest tourismrevenue in the area, in the form of directly payable rents to residents.However, these revenues are very modest, as the rents remain low.

o There are almost no other tourists interested in the assets of Ishmi, exceptfor the rare cases of visitors passionate after exploration of virgin territory orother assets. However, even these visitors travel in the area without leavingany trace of their passage from the economic point of view.

4.3 Tourist Products

The only existing “product” in the tourist area of Ishmi is most simple and primitive, naturallyprovided: sun, sea and sand. As mentioned above the types of accommodation facilities are:

o Lura tourist complex consisting of 60 two floor villas with 300 beds.

o Hotel Mateo, with a very limited capacity in comparison with the extent of thearea, 2-3 star level.

o Rooms offered at private residences. Since the traditional housing aremissing, the private residences are mainly new constructions.

o A different type of accommodation facility is also the “second residence” orthe vacation residences, which are usually owned by the citizens of Tirana.

Recently informal housing construction has erupted in the area, mainly in the second belt ofthe coast, in the agricultural lands owned by local residents. These new constructionsfinanced mainly immigrant remittances income, have been designed considering thepossibility of tourist reception. However, we should mention that these constructions are reallymodest from the quality of construction point of view, as well as potentially harmful to thetourism development in the area, due to non systematic free distribution in the zone,inappropriate architecture harmful to the landscape as well as the potential environmentalpollution, as long as they are buildings realized in the total absence of infrastructuralplanning.

The development pressure in the Gulf of Lalzi actually seems to be pushing towards “touristvillages” structure forms, which consist of community luxury houses for sale in the highermarket, similar to the tourist villages developed on the southern Adriatic. Incomes and moneycirculating in such way usually completely bypasses local economy, as long as not onlyinvestors are coming from the big cities, but also the residents of the villages do not prefertourist services (unfortunately) of low quality offered by locals, that’s why they do not providecredit into the local economy.

58Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

A tourist village similar to the abovementioned style already exist in the St. Peter’s area fromseveral years, in the meantime some other developments of big investors targeting themarket of second residences of Tirana citizens are underway.

Urban development pressure is visible, especially after the adoption of a master plan for thearea of Lalzi from the KRRTRSH the land prices (agricultural also) have grown in a gallopingway. Most of the coastal belt remains state-owned, while there is a continuous trend oftransformation of agricultural lands in urban terrain (field lands on the coast), where nonauthorized building proliferates. Unfortunately, as treated in the following section, themaster plan is very superficial, restricted in fact to a zone plan not accompanied by social,economic and demographic analysis and consequently unsuitable to lead the developmentof the area.1

1 This is a deviation from the initial concept of village tourism, where envisioned the use ofthese structures for hotel purposes.

Informal Constructions: The “GolemInformal Constructions: The “GolemInformal Constructions: The “GolemInformal Constructions: The “GolemInformal Constructions: The “Golem” danger” danger” danger” danger” danger

Ishëm commune has a population of 8,000 people, distributed in 10villages, with about 2,000 private flats mainly of 1-2 stores. Housinghas been concentrated near the centers of the villages, but with the newdevelopments after the 90s villagers were displaced from the center ofthe village towards the lands of their disposition. These developmentswere made without any criteria, which brought the distortion of thevillage structure and made it impossible to involve the village in theinfrastructural services of the Commune. These buildings reach 500-600 dwellings, which are in the legalization process. These informalconstructions are built mainly by residents of the area who havepreferred to build on their land out of the villages’ construction line anda small part is built by newly arrived residents in the area.The informal Buildings do not have the characteristics of gout housesfor residential purposes, but they are transformed into buildings of 1-2to 3-4 stores used also for tourism, financed by the shipment ofimmigrants, whose contribution is estimated at about 10,000,000euro.Except for the tourist area of Lalez or Saint Peter the commune has thepower to provide construction permits (i.e outside the yellow lineidentified in the Master Plan area).

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

59

5.5.5.5.5. Strategic tourism developmentStrategic tourism developmentStrategic tourism developmentStrategic tourism developmentStrategic tourism development

5.1 Objectives

Essentially, the development of tourism in the Ishëm commune means the creation of thisgreat potential sector almost from the beginning. Objectives to guide this development are:

o Creating a new image of the area to attract touristso Investment to increase reception / accommodation capacityo Extension of the season to maximize the benefitso Diversification of activities to attract touristso Good quality services of attractive prices

Today is in the construction the national road connecting the capital with the Gulf of Lalzit,which will have a very large impact on development. Difficult access is probably the mainfactor that has protected the area from the destruction of its tourism values and from theunauthorized mass of construction. Actually, if the commune does not respond quickly withconcrete studies and projects for the increasing development needs, the future of the touristarea and especially the economic benefits for residents will be doubtful. For this reason, thedesignation of an all-comprehensive plan for the commune’s development is extremelyurgent, a regulatory plan based on a serious social, economic and demographic analysis,exploring as well more in-depth the feasibility of the various tourism development.

5.2 Tourism Activities: diversification

Tourists shall visit the area mainly for the beach during the summer season, as well as for thelandscape and services in spring and summer. Additional activities for tourists could be:

o Dinner in typical fresh product restaurantso Visit at the Church of St. Ndou or other historical monumentso Sport activities – hills climbing, or bicycle turnovero Sport activities - diving, sailing, water pool, beach volley, etc.o Gorgeous landscape from Ishmi hillso Visiting the villages on the inside, agricultural facilities, agritourism.

The main word for development of tourism in the area shall be the infrastructuralimprovement, including in particular the acqueduct canalizations infrastructure, which iscompletely absent in the coastal area, and also quite lacking in the inhabited villages,

60Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

especially in Drac, Shetaj and Bizë villages. Any kind of development in the absence ofexpansion of infrastructure would compromise the sustainable development of the area, thechances for economic growth based on tourism and would harm the environment and thequality of natural resources.

Furthermore, the road infrastructure is to be improved. Accessing the area from Tirana isimproved by the implementation of the national road, but the system of internal roads is stillnot satisfactory. In particular, the access to various villages, expected to become the “center”of the commune, in the coastal area should be improved, for example the connection ofDrac and Shetaj villages with St. Peter. Likewise, is necessary to improve the access to thecultural monuments, such as the castle in the Rodonit Cape, the tomb of the Hill, etc.

Development of the road system may be associated with the placement of several breakpoints, and nature observation. This must be a planned intervention not destroying thenatural values of the area, but only enriching them. For the achievement of the areadevelopment elements will be important the minimal environmental impact feasible by usingall the alternative methods for transport, energy, drinking water etc..

5.3 SWOT Analysis

Strength Weaknesses New destination Beautiful scenery Proximity to Tirana, the largest

market Several cultural/historical assets Still virgin area Integrated development options Undamaged environment Rich flora and fauna

Poor infrastructure Difficult access from

Tirana/Durrës Lack of clear vision of tourism as

a motor of the economy Lack of services culture Low skills of the local government

to promote development Lack of infrastructure in the

coastal area Not regulated development Lack of a regulatory plan

Options Threats New market after the

overpopulation of the southern Adriatic

Competition advantages with satisfactory prices and intact scenery

The possibility of regulated development if acting in time

Creating the image of a different tourism, not jus sea

Flux of non authorized constructions

Development with no direction not creating any competitive advantages

Transformation of agricultural land into urban land and damages to the irrigation system

Continuous damage to the green and lack of measures

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

61

Restoration and promotion of cultural assets

The improvement of the access to the Rodonit Cape

Preservation and protection of the environment as a special asset for tourism development

Rural /agritourism tourism Approaching of the strategic

investors

Financial crisis reduces the investments in real estate

5.4 Current development of tourism in the area

Is designed and approved a urban planning study for the tourism area of the Gulf of Lalzi,which remains very superficial and does not offer a solution for sustainable development.Meanwhile, the area has begun being populated by informal constructions, whichunfortunately have been ignored by the central and local state structures. Currently, thedevelopment pressure in the area is very large, especially after the work for the constructionof the national road which makes possible the connection with the Tirana-Durres highway.Different investors have submitted development proposals to the commune, of which is tomention a proposal for the development of an area of 20 hec range, which envisions thecreation of structures not only for tourism, but also residential and accommodationstructures with full services in the area, which would potentially bring employmentopportunities for almost all the residents of Ishmi.

Until now there have been a spontaneous and separate development of daily tourism in thecoastal line, but not integrated with the hilly part. This tourism takes place only during thetwo summer months providing rented rooms and taking advantage of the sand and puresea water. The investments were primarily made by businessmen or individuals from Tiranamuch informed on the area, on the resources and on the future of tourism in the area.

The targeted market would still be the market of capital and some other major citiesvacationers. For several years, at least as long as the infrastructural conditions and thearea’s reception capacities improve, the arrival of foreign tourists is thought to beunrealistic, for the withdrawal of whom the accommodation capacity and services have toreach a critical degree. Depending on the type of the developed tourism, will also betargeted the tourism segments.

Tourism in the coast line would continue to be the main attraction, while the hilly and otherassets could serve only as supplementary making the offer even more complete. In theseconditions of total underdevelopment of the area, the transformation of Lalzi coast in atourist destination is another challenge, that’s why the efforts of the commune should focuson this point. Nautical tourism will continue to remain the main trend.

62Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

Despite where we focused on above the hilly coastal area is also very interesting, and mayattract a limited part of vacationers who wanting to stay away from the noise and mess ofthe immediate coast.

5.5 Types of tourism

o Resort Hotels: the broad sandy coastline of Lalzi seems appropriate fortourism development in resorts, offering comprehensive facilities, all-Inclusive types (but not only). These resorts may be developed by a singleentrepreneur, may also be organized in the form of areas managed bymunicipalities or central government, but they are developed by severaldifferent developers. The good thing is that due to their size the resorts maybe assigned in concession, especially in the case of Lalzit, where the stateowns a part of the land, and the entrepreneur has the obligation ofinfrastructure development. These structures may include all services withinitself, from bars / restaurants, to sports and entertainment (as the Turkeystyle).

o Smaller Hotels, mainly in the second belt of the coast - shall not be high,they can provide high quality services far away from the resorts massiveconcentration.

o Family Hotels, pensions - mainly run by residents, aiming to attract thetourists market seeking economical vacation, youth, etc.

o Camps – youth preferred type of tourism and by those in search of activeand adventurous holidays. It can be perfectly associate with the mountainclimbing, and other activities. The commune may determine some campsiteareas, and equip them with the necessary infrastructure. (Camps arepotentially polluting, and should not be exaggerated). A camping area canbe established in the hilly part in the proximity of the Drac villages – it bringstourism in this little isolated area, but it is successfully combined withadditional possibilities offered in the hilly area.

o Residential Buildings - apartments or villas. Despite the above criticismagainst this kind of development it is inevitable, but also brings benefits, aslong as it is not the unique or the dominant type of tourism. Residentialbuildings can be developed on the second belt, not immediately next to thecoast, as well as on the hilly area in the vicinity of the village Drac and Bizë –but it is important not to violate visual corridors, the constructions on the hillmust be made under its Crown without prejudice to the landscape values.Proximity to the beautiful bay of Rodonit Cape makes these developmentseven more attractive.

o Interim Construction: they may be harborages or wooden kiosks or madeby other natural materials, which are used for activities such as beach bar;rent of water engines, etc.. There should be concrete structures.

Church of Saint Ndout is the main tourist cultural attraction area, thanks to its autonomousvalues, but also thanks to the wonderful landscape and the mystery of the Gulf where it islocated. Access to this area is extremely difficult, except with special tools or by sea. It is

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

63

necessary to leave intact the bay where it is located, because any permanent developmentwould reduce its values and would lead to environmental degradation. However, for itspromotion visiting tours by boat or by walking may be organized, and a temporary structurefor the tourist reception may be located in its vicinity, which shall not be damaging to thelandscape.

5.6 Potential for diversification of tourism

The integrated development of the area can be achieved by carefully analyzing thepotentiality, and making partial rehabilitation of the roads, or of the worship objects, or thecastle (as the Rodonit Cape). Special attention shall be dedicated to the preservation of theenvironment: A major problem that is continuously subject to development projects remainsthe deviation and filtering of the Ishem River, which carries wastewater from Tirana andoutfalls in the sea in the Patoku zone. An investment in the system of the recycling collectorsof residues would be the final solution for the Ishmi River. Likewise, the damage of the greenCrown is a current issue and its protection should be preceded by projects or importantemergency investment because the traditional forests of Ishmi are being damaged.

Family mountain tourism: Development of the family type Tourism in the coastline, boatingalong the coast line towards Rodonit Cape associated with the horses mountain guide typeor the un explored part, or the virginity of the mountainous surroundings in Ishim and hisvillages.

Agriculture and agritourism: Credit support for agricultural, mainly for the development ofthe traditional fruit trees plantations of the area such as traditional pear, olive, fig, plums,quince etc. The Credit Union model is positive, having financed over 200 small farmers in amodest amount from 100,000 to 500,000 leke and a few businesses for amounts of 20thousand old leke. Due to the development of agriculture, there can be offeredcomplementary services of BIO or agricultural products in the service of tourism operators’entities etc. The development of the strategic fruit-growth and of the olive sapling investments(the farmers have obtained from government initiatives), or of the greenhouses and thevineyards Duka type with 7 Hec. It is also necessary the good coordination of the system ofthe use of the area’s agricultural potentials transforming them into production farms forproducts meeting the needs of the tourism in the area.

Ishmi a historical and cultural destination; rehabilitation, but also the promotion andadvertising of the cultural assets such as the medieval basilica of Gjuricaj, the Ishmi Castle,“Ibrahim Kodra” Museum and the Scanderbeg Castle in the Rodonit Cape. Thesemonuments will be an integral part of tourism development of the area. A goodcommunication with the monument branch of Durres is needed, as well as lobbying forraising funds for their restoration (i.e the Scanderbeg Castle). The commune’s must designconcrete plans and in collaboration with the Ministry of Culture and with the Department ofMonuments of Culture for the security, maintenance, restoration of monuments from theancient times until today.

64Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

A landscape to be enjoyed and discovered: important mentioning the values of the hillyareas landscape and their capacities for nature tourism development and agritourism. In theterritory of these hilly areas also exists the possibility of sports tourism as horses walk,walking, bicycle turnover, golf and other sport activities, etc..

The tendency for ambulant tourism; this kind of tourism is likely to be developed quickly andwithout major financial barrier because:

o It does not requires big and static infrastructureo Light and temporary construction are enougho Uses the areas traditions and the whole range of historical and

gastronomical cultureo It has a perennial extensiono Provides the preliminary conditions for marketing by the visitorso Creates the possibility of communication and values exchange between

different communities, etc.

5.7 Economic benefits of tourism

Tourism brings indisputable economic benefits and it may stimulate fast economic growth aswell as welfare increasing of the residents. Tourist facilities, especially the big ones, createlabor demand, which typically comes from local areas. At the same time, tourist facilitiesbring in large amounts of money in the form of local taxes in the local government budget,which will use them to improve the quality of services and investments, thereof increasing thequality of life for residents.

o Employment

In regions characterized by an intermediate tourism growth, and the Lalzi area which is partof this category, but with an extension towards our studying area of Ishmi, for a favorabletourism center could be engaged local employees with a minor qualification but with moreexpectations. Thus, tourist activity creates direct opportunities for employment in this and inother related sectors, for a large number of laborers, unemployed today, of young age andlow value in comparison with other regions in the country.

One of the basic conditions for employment in the tourism sector is the services culture. Forthis reason, the commune may impose as a condition of the authorizing of development theemployment of the residents - this will force the investors to train people having a spin-offeffect.

o Tourism and the multiplicative effects on the economy

Major tourist structures and resorts make really a good advertising attracting a great influxof tourists much larger than their own capacities. When the area becomes a tourist

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

65

destination, different tourists segments come, most of whom will stay in different hotels,family tourism structures, etc.. Also, this would bring development for the supporting servicesas well - coffee, restaurants, clubs, summer water sports, walking in the mountain, and soon. All of this influx would cause a large money circulation in the domestic economy, greaterinvestment, flourishing of light industries, support for agri-tourism, etc.

o Openness and cultural exchange

Movement of people can not be considered simply as a physical movement, but primarily asan exchange of culture, experiences, opinions and mentality. The tourist exchanges areguided by the principle that life shall be culture. Relying on these economic, strategic andsocial factors development of tourism in Albania should have a special economic support inthe context of all policy development of the Albanian economy. Proximity of Ishmi to Durresand Tirana makes this a haunted area with a positive trend for the future as a touristicdestination to explore.

o Investors: foreign investors or powerful Albanian investors, or partnershipso Management: Managers mainly from Tirana / major cities, at least for the

beginning, before transferring the know-how in Ishëmo Labor force: local community, may have the return of immigrants with their

experienceso Services and agricultural trade: local community and less the imports

66Pl

ani i

Zhv

illim

it t

ë Tu

rizm

it

- Kom

una

Ishë

m

6.6.6.6.6. Action PlanAction PlanAction PlanAction PlanAction Plan

Field Time Period Reasons Responsible Budget Investments Design of a regulatory plan for the commune of Ishem/or the coastal area

Immediate The development lacking a comprehensive plan won’t be sustainable, national and partial plans are not enough

Commune, MPPTT

About 30 - 50,000 Euro

Intervention in the water supply and sewage infrastructure: extension in the hilly area

Short Term The water supply system is vital to tourism

Commune

The Ishëm Lalëz road

Short Term Connection of the center with the tourism area

Commune (competitive grant)

20 million Lek

The Drac – Saint Peter road

Short Term– Intermediate

Drac and other villages are totally isolated and extremely poor, the connection with the economic area is needed

Commune but it has no planning– FZHSH?

20 million lek

Pedestrian route to the Rodoni Cape

Intermediate Improvement of tourists access

Commune 8 million lek

The purchasing of the equipment for the beach area’s cleaning

Short Term Keeping the beach clean

Commune 5 million lek

Fond

i Shq

ipta

r i Z

hvill

imit

67

Scanderbeg’s Castle restoration

Intermediate Promotion of cultural values

Department of Cultural Monuments

?

Investments on the forest ’s crown from the concessionaire disease

Intermediate Promotion of an impressive forest crown

Commune& Forest Department

10 million leke

Services Design promotional materials for the area

Intermediate Promotion of the area

Commune/ local businesses

0.1 million leke

Service improvement: cleaning services

Intermediate Cleaning as a basic service

Commune

Tax collection improvement

Intermediate Commune’s income growth , too dependable on central

Commune, the Mayor

resources, a large informal sector

Control of territory improvement

Short Term Too many un authorized constructions, destroying the development

Commune, the Mayor, The Construction Inspectorate

Strengthening capacities

The training of the municipal staff for strategic planning

Intermediate Should be able to sustain the pressure of development

Mayor/ SHBSH/various donors

Training of the residents for the services

Intermediate /long term

Providing quality services

Gradually businesses by their own, or the various donors

Training of the employees in historical objects or guides

Intermediate Promotion of cultural values of the area

Historical association or cultural monuments association