Na osnovu ĉlana 16 stav 3 Zakona o upravljanju otpadom (»Sluţbeni list RCG«, broj 80/05),

Vlada Crne Gore na sjednici od 14. februara 2008. godine, donijela je

PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM U CRNOJ GORI

ZA PERIOD OD 2008 – 2012. GODINE

1. UVOD

Usvajanjem Zakona o upravljanju otpadom Crna Gora se opredijelila da poslove

sakupljanja, privremenog skladištenja, prevoza, obrade i odlaganja otpada organizuje uz

poštovanje principa: odrţivog razvoja, blizine i regionalnog upravljanja otpadom,

preventivnog djelovanja, „zagaĊivaĉ plaća“ i poštovanja redosljeda u praksi upravljanja

otpadom. Ovim zakonom je utvrĊeno da se upravljanje otpadom vrši u skladu sa

republiĉkim i lokalnim planovima upravljanja otpadom.

Republiĉki plan upravljanja otpadom (u daljem tekstu Plan) predstavlja osnovni dokument

kojim se odreĊuju srednjoroĉni ciljevi i obezbjeĊuju uslovi za racionalno i odrţivo

upravljanje otpadom u Crnoj Gori. Pored Zakona o upravljanju otpadom, okvir za pripremu

ovog plana su Nacionalna politika upravljanja otpadom i Strateški master plan za

upravljanje otpadom na republiĉkom nivou (u daljem tekstu: Strateški master plan).

Vlada Crne Gore donosi Plan upravljanja otpadom za period od 2008 - 2012. godine (u

daljem tekstu: Plan), koji sadrţi sljedeće:

1) ocjenu stanja upravljanja otpadom;

2) ciljeve upravljanja otpadom;

3) dugoroĉne i kratkoroĉne mjere u upravljanju otpadom u planskom periodu sa

dinamikom realizacije;

4) okvirna finansijska sredstva za izvršenje plana;

5) naĉin realizacije i subjekte odgovorne za realizaciju;

6) razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom.

1.1. Ciljevi Plana

Plan treba da obezbijedi provoĊenje glavnih ciljeva Nacionalne politike upravljanja otpadom

i Strateškog master plana, postavljenih do 2012. godine u Crnoj Gori.

Opšti cilj Plana je da se smanji negativan uticaj otpada na zdravlje ljudi i kvalitet stanja

ţivotne sredine, poboljša efikasnost korišćenja resursa i saniraju negativni efekati

upravljanja otpadom u prethodnom periodu. Ostvarenjem ovog cilja poslovi upravljanja

otpadom organizovaće se na naĉin koji je u skladu sa evropskim standardima i direktivama.

Osnovni zadatak Plana u razdoblju od 2008 – 2012. godine je provoĊenje glavnih strateških

odrednica upravljanja otpadom na teritoriji Crne Gore i to:

▫ uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom koji se zasniva na:

povećanju koliĉine otpada koji se sakuplja, smanjenju koliĉine otpada koji se odlaţe,

uvoĊenju reciklaţe,

▫ sanacija i zatvaranje postojećih odlagališta,

▫ sanacija "crnih taĉaka", odnosno lokacija visoko opterećenih otpadom,

▫ razvoj i uspostavljanje meĊuopštinskih (regionalnih) sanitarnih deponija, s obradom

otpada prije konaĉnog zbrinjavanja ili odlaganja.

2

1.2. Osnovni principi upravljanja otpadom

Osnovni principi koji se moraju uzeti u obzir prilikom uspostavljanja i implementacije plana

upravljanja otpadom su:

- Odrţivi razvoj – poštovanjem ovog principa stvaraju se pretpostavke za odrţivo

upravljanje otpadom što znaĉi efikasnije korišćenje resursa i smanjenje koliĉina

proizvedenog otpada, a kada je već proizveden, postupanje sa njim na naĉin koji će

doprinijeti opštim ciljevima odrţivog razvoja.

- Princip blizine – otpad treba tretirati ili odloţiti što je moguće bliţe mjestu njegovog

nastanka. Princip ima za cilj da se izbjegnu neţeljeni uticaji transporta otpada na

ţivotnu sredinu. Ovaj princip, meĊutim, zavisi od lokalnih uslova i mora se

uspostaviti ravnoteţa ovog principa i ekonomiĉnosti, što najĉešće podrazumijeva

regionalno organizovanje poslova upravljanja otpadom.

- Princip predostroţnosti, odnosno prevencije – znaĉi da ukoliko postoji mogućnost

ozbiljne ili nepovratne štete, nedostatak pune nauĉne pouzdanosti ne moţe biti

razlog za nepreduzimanje mjera za spreĉavanje degradacije ţivotne sredine.

- Princip „zagaĊivaĉ plaća“ – predstavlja opredjeljenje da zagaĊivaĉ mora da snosi

pune troškove za posljedice svog djelovanja. Troškovi proizvodnje, tretmana i

odlaganja otpada moraju biti sadrţani u cijeni usluge.

- Princip poštovanja hijerarhije – upućuje na obavezu poštovanja redosljeda prioriteta

u upravljanju otpadom: prevencija stvaranja otpada; ponovna upotreba proizvoda za

istu ili drugu namjenu; reciklaţa – korišćenje otpada kao sirovine; iskorišćenje

otpada kroz kompostiranje, proizvodnju energije i sl; deponovanje ili spaljivanje

otpada koji se nije mogao na drugi naĉin obraditi.

3

2. INSTITUCIONALNI I ZAKONDAVNI OKVIR U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM

Praktiĉna iskustva u rješavanju problema u upravljanju otpadom nedvosmisleno govore da

se ova pitanja ne mogu uspješno rješavati parcijalno, izvan sistema zaštite ţivotne sredine.

S tim u vezi, Crna Gora mora zakonodavno i institucionalno urediti i omogućiti usaglašenost

odnosa i sinhronizovano funkcionisanje u ovoj oblasti i stalnu i kontinuiranu saradnju i

koordinaciju svih nadleţnih subjekata, na svim nivoima organizovanja, odnosno na cijelom

svom prostoru.

2.1. Učesnici u donošenju odluka (institucionani okvir)

Najbolji rezultati u upravljanju otpadom postiţu se integralnim pristupom ovom pitanju.

Zbog toga je vaţno obezbijediti odgovarajući zakonodavni i institucionalni okvir.

▪ Ministarstvo nadleţno za zaštitu ţivotne sredine je odgovorno za:

▫ sistem zaštite i unapreĊivanje ţivotne sredine;

▫ pripremu i implementaciju politike i strategije i zakonodavnog okvira u oblasti

upravljanja otpadom, kao i priprema Republiĉkog plana upravljanja otpadom i

drugih programa i planova;

▫ uspostavljanje standarda za tretman otpada, postupak izdavanja dozvola,

tehniĉke standarde postrojenja za tretman otpada;

▫ koordinaciju pitanja upravljanja otpada sa drugim ministarstvima i institucijama;

▫ upravljanje i koordinaciju projekata o otpadu finansiranih iz nacionalnih i

meĊunarodnih izvora;

▫ izdavanje dozvola postrojenjima za tretman otpada, ukljuĉujući reciklaţu;

▫ inspekciju i uĉestvovanje u ekološkim kontrolama;

▪ Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede je odgovorno za:

▫ zaštitu i upotrebu poljoprivrednog zemljišta;

▫ kontrolu otpada ţivotinjskog porijekla;

▫ reţim voda;

▫ zaštitu voda.

▪ Ministarstvo za ekonomski razvoj je odgovorno za urbnistiĉko i prostorno planiranje,

rudarstvo, energetiku i geološka istraţivanja;

▪ Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja je odgovorno za socijalno osiguranje,

zdravstvenu njegu, ukljuĉujući upravljanje medicinskim otpadom, sanitarne standarde,

sanitarnu kontrolu i inspekciju;

▪ Ministarstvo saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija je odgovorno za sve vrste

transporta;

▪ Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave je odgovorno za rad lokalne

samouprave;

▪ Ministarstvo finansija je odgovorno za donošenje budţeta i sistem i politiku poreza, za

strana ulaganja, donacije i pomoć iz inostranstva;

▪ Agencija za zaštitu ţivotne sredine:

Agencija za zaštitu ţivotne sredine je nezavisno tijelo koje se bavi sprovoĊenjem i

primjenom zakona, monitringom ţivotne sredine, inspekcijskim nadzorom, izdavanjem

dozvola, primjenom procedura.

Uloga agencije u odrţivom upravljnju otpadom je, takoĊe, da prikuplja podatke i priprema

izvještaje o stanju u oblasti upravljanja otpadom nadleţnim meĊunarodnim organizacijama,

prije svih, organizacijama Evropske unije.

4

▪ Lokalni nivo

Jedinice lokalne samouprave (Glavni grad, Prijestonica i opštine) su odgovorne za razvoj i

primjenu politike upravljanja otpadom na lokalnom nivou kroz:

▫ usvajanje programa i planova upravljanja otpadom na svojoj teritoriji,

▫ zajedniĉke programe izmeĊu dvije ili više opština,

▫ procjenu proizvodnje otpada,

▫ plan sakupljanja i transporta,

▫ plan tretmana,

▫ plan odlaganja,

▫ restrikciju proizvodnje otpada,

▫ poboljšanje, odnosno osposobaljavanje javnih komunalnih preduzeća,

▫ regulisanje rada privatnih preduzetnika vezano za sakuplljanje, transport i odlaganje

otpada,

▫ unapreĊivanje sistema dozvola;

▪ Preduzeća

Crnu Goru ĉini 21 jedinica lokalne samouprave (u daljem tekstu: JLS) i u svim njima poslovi

sakupljanja, transporta i odlaganja otpada organizovani su u okviru javnih komunalnih

preduzeća. JLS izvršavaju propise koje donosi Drţava, obezbjeĊuju finansijske uslove za

obavljanje svojih aktivnosti, usvajaju kratkoroĉne i dugoroĉne programe aktivnosti i

obezbjeĊuju dio sredstava za njihovu realizaciju, odreĊuju cijene komunanih usluga. JLS

vrše inspekcijske poslove, naplatu taksi i izricanje novĉanih kazni, izdaju dozvole za

sakupljanje i tretman komunalnog otpada na lokalnom nivou.

Upravljanje komunlanim otpadom, na naĉin predviĊen Strateškim master planom, zahtijeva

potpunu specijalizaciju, visok stepen obaviještenosti iz ove oblasti, visoke troškove

odrţavanja objekata i opreme, velika ulaganja u moderna tehnološka rješenja i visoke

operativne troškove. Optimalna rješenja, u dijelu deponovanja otpada u skladu sa

direktivama EU, se postiţu izgradnjom meĊuopštinskih deponija sa reciklaţnim centrima i

osnivanjem meĊuopštinskih preduzeća, koja bi preuzela sve funkcije koje moderni sistem

upravljanja otpadom zahtijeva, vodeći pri tome raĉuna o interesima graĊana.

▪ Ukljuĉenje privatnog sektora

Shodno Zakonu o komunalnim djelatnostima poslove saklupljanja, transporta i odlaganja

komunalnog otpada, pored javnih mogu obavljati i privredna društva i preduzetnici.

Ukljuĉenje privatnog sektora u obavljanju ovih poslova treba da poĉiva na:

▫ transparentnosti procesa povjeravanja obavljanja navedenih poslova;

▫ adekvatnoj tehniĉkoj i organizacionoj osposobljenosti preduzeća ili preduzetnika;

▫ efektivnom regulisanju partnerskih aranţmana;

▫ zakljuĉivanju adekvatnih ugovora sa privatnim partnerom na bazi jasno definisanih

odnosa, monitoringa i kontrole.

Stvorene zakonske pretpostavke za uĉešće privatnog sektora ima za cilj uvoĊenje trţišnih

principa u obavljanju navedenih poslova, ĉime se omogućava unapreĊenje konkurencije

izmeĊu javnog i privatnog sektora.

2.2. Postojeće zakonodavstvo u zemlji

U Crnoj Gori oblast upravljanja otpadom je regulisana u okviru sljedećih propisa:

▪ zakoni i podzakonska akta:

▫ Zakon o upravljanju otpadom (“Sluţbeni list RCG”, broj 80/05),

▫ Zakon o komunalnim djelatnostima (“Sluţbeni list RCG”, broj 12/95),

▫ Zakon o ţivotnoj sredini (“Sluţbeni list RCG”, broj 12/96),

5

▫ Zakon o integrisanom spreĉavanju i kontroli zagaĊivanja ţivotne sredine (“Sluţbeni

list RCG”, broj 80/05),

▫ Zakon o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu (“Sluţbeni list RCG”, broj 80/05),

▫ Zakon o strateškoj procjeni uticaja na ţivotnu sredinu (“Sluţbeni list RCG”, broj

80/05),

▫ Zakon o vodama (“Sluţbeni list RCG”, broj 27/07),

▫ Zakon o zaštiti prirode (“Sluţbeni list RCG”, br. 36/77, 39/77 i 02/89),

▫ Zakon o kvalitetu vazduha (“Sluţbeni list RCG”, broj 48/07),

▫ Zakon o odrţavanju ĉistoće, prikupljanju i korišćenju otpada (“Sluţbeni list RCG“,

broj 27/94) i dr.

▫ Uredba o procjeni uticaja zahvata na ţivotnu sredinu (“Sluţbeni list RCG”, broj

14/97),

▫ Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na ţivotnu sredinu (“Sluţbeni

list RCG”, broj 20/07),

▫ Uredba o visini naknada, naĉinu obraĉuna i plaćanja naknada zbog zagaĊivanja

ţivotne sredine (“Sluţbeni list RCG”, br. 26/97, 9/00 i 52/00),

▫ Pravilnik o kriterijumima za izbor lokacija, naĉinu i postupku odlaganja otpadnih

materija (“Sluţbeni list RCG”, broj 56/00),

▫ Pravilnik o sanitarno-tehniĉkim uslovima koje moraju da ispunjavaju deponije i

mjesta gdje se odlaţu fekalije (“Sluţbeni list RCG“, broj 20/83),

▫ Pravilnik o naĉinu uništavanja smeća i fekalija (“Sluţbeni list RCG”, broj 20/83),

▫ Uputstvo o sadrţaju elaborata procjene uticaja zahvata na ţivotnu sredinu (“Sluţbeni

list RCG“, broj 21/97);

U fazi donošenja su sljedeća podzakonska akta:

▫ Pravilnik o bliţim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno - tehniĉkim

uslovima, naĉinu rada i zatvaranja deponija za neopasni i inertni otpad, struĉnoj

spremi i kvalifikacijama rukovodioca deponije;

▫ Pravilnik o vrstama i metodama ispitivanja otpada.

▪ ostalo:

▫ Nacionalna politika upravljanja otpadom (februar, 2004. godine),

▫ Master plan upravljanja otpadom na republiĉkom nivou (decembar, 2004. godine),

▫ Prostorni plan i dokument Sektorska studija upravljanja otpadom (jul, 2005. godine),

kojom je ova oblast obraĊena za potrebe izrade Prostornog plana Crne Gore za

period do 2020. godine.

Nadleţnosti u oblasti upravljanja otpadom podijeljene su izmeĊu drţavne i lokalne uprave.

2.3. Zakonodavstvo Evropske unije

Jedna od kljuĉnih aktivnosti u procesu pridruţivanja neke zemlje Evropskoj uniji (EU), pa

tako i Crne Gore, je usaglašavanje nacionalnog zakonodavstava sa zakonodavnim okvirom

EU u svim sektorima.

Opredeljenja ugraĊena u Zakon o upravljanju otpadom su preduslov da se oblast

upravljanja otpadom reguliše u skladu sa direktivama i standardima koji vaţe u zemljama

ĉlanicama EU. Ostvarivanje ovog cilja zahtijeva izmjene u ponašanju svih subjekata i

nosilaca odgovornosti za upravljanje otpadom. Pribliţavanje zakonodavnih rešenja

propisima Evropske unije u oblasti upravljanja otpadom je proces koji je zapoĉet izradom

ovog zakona i biće nastavljen izradom podzakonskih propisa.

Okvir za evropsku politiku upravljanja otpadom sadrţan je u rezoluciji EU Vijeća o Strategiji

upravljanja otpadom (97/C76/01), koja se temelji na tada vaţećoj okvirnoj direktivi o

otpadu (75/442/EEC) i drugim evropskim propisima u oblasti upravljanja otpadom. Postoje

tri kljuĉna evropska naĉela:

- prevencija nastajanja otpada,

6

- reciklaţa i ponovna upotreba,

- poboljšanje konaĉnog zbrinjavanja i nadzora.

U dokumentu Koheziona politika Evropske unije kao podrška razvoju i zaposlenosti,

Strateške smjernice zajednice, 2007-2013, zemlje ĉlanice nastoje da zajedno maksimalno

povećaju ekonomske efekte i smanjie troškove na naĉin što će riješiti pitanje zagaĊivanja

okoline na samom izvoru. U sektoru upravljanja otpadom to znači da se prednost daje

prevenciji, reciklaži i biološkoj razgradnji otpada, kao postupcima koji su jeftiniji i

osiguravaju veću zaposlenost, u odnosu na spaljivanje i odlaganje otpada.

Direktive EU-a za podruĉje upravljanja otpadom organizovane su u ĉetiri “grupe” direktiva,

u zavisnosti od toga da li propisuju:

▫ okvir upravljanja otpadom (okvirna direktiva o otpadu i direktiva o opasnom

otpadu),

▫ posebne tokove otpada (direktiva o ambalaţi i ambalaţnom otpadu, direktiva o

zbrinjavanju otpadnih ulja, direktiva o otpadu iz industrije u kojoj se koristi titan-

dioksid, direktiva o otpadnim vozilima, direktiva o mulju iz ureĊaja za preĉišćavanje

otpadnih voda, direktiva o otpadnoj elektriĉnoj i elektronskoj opremi, direktiva o

baterijama i akumulatorima koji sadrţe odreĊene opasne materije, direktiva o

zbrinjavanju polihloriranih bifenila i polihloriranih terfenila),

▫ pošiljke otpada, uvoz i izvoz otpada (uredba o nadzoru i kontroli otpreme otpada

unutar podruĉja, na podruĉju i s podruĉja Evropske unije) i

▫ objekti za obradu i odlaganje otpada (direktiva o deponijama, direktiva o spaljivanju

otpada, direktiva o integrisanoj prevenciji i kontroli zagaĊenja).

Obvezu planiranja upravljanja otpadom, direktno propisuju tri direktive: okvirna direktiva o

otpadu, direktiva o opasnom otpadu i direktiva o ambalaţi i ambalaţnom otpadu. MeĊutim,

pri izradi planova upravljanja otpadom moraju se uzeti u obzir i drugi evropski propisi,

odnosno direktive, koje se odnose na posebne tokove otpada i na objekte za obradu i

odlaganje otpada.

Najvaţnije evropske direktive u sektoru upravljanja otpadom su:

▫ Okvirna direktiva o otpadu 2006/12/EC ,

▫ Direktiva o odlagalištima 1999/31/EC,

▫ Direktiva o opasnom otpadu 91/689/EEC, s dodacima 94/31/EC, 166/2006,

▫ Direktiva o mulju s ureĊaja za preĉišćavanje otpadnih voda 86/278/EEC,

▫ Direktiva o spaljivanju otpada 2000/76/EC ,

▫ Direktiva o ambalaţi i amabalaţnom otpadu 94/62/EC, s dodacima 2005/20/EC,

2004/12/EC, 1882/2003.

Osnovne direktive zakonodavstva EU u oblasti upravljanja otpadom koje su ukljuĉene u

Zakon o upravljanju otpadom:

▫ Direktiva Savjeta 75/442/EEZ o otpadu (Okvirna direktiva);

▫ Direktiva Savjeta 91/156/EEZ koja dopunjava Direktivu Savjeta 75/442/EEZ;

▫ Direktiva Savjeta 91/689/EEZ o opasnom otpadu;

▫ Direktiva Savjeta 99/31/EZ o deponijama otpada;

▫ Direktiva Savjeta 2000/76/EZ o spaljivanju otpada;

▫ Direktiva Savjeta 94/62/EZ o ambalaţi i ambalaţnom otpadu;

▫ Direktiva Savjeta 91/157/EEZ o baterijama i akumulatorima koji sadrţe opasne

supstance;

▫ Direktiva Savjeta 75/439/EEZ o odlaganju otpadnih ulja;

▫ Direktiva Savjeta 2000/53/EZ o istrošenim vozilima;

▫ Direktiva 2002/95/EZ o ograniĉavanju korišćenja nekih opasnih supstanci u

elektriĉnoj i elektronskoj opremi;

▫ Direktiva 2002/96/EZ o otpadu od elektriĉne i elektronske opreme;

▫ Direktiva 96/59/EZ o odlaganju PCB i PCT;

▫ Direktiva 96/61/EZ o integrisanom spreĉavanju i kontroli zagaĊivanja ţivotne

sredine;

7

▫ Direktiva Savjeta 259/93/EEZ o nadzoru i kontroli otpremanja otpada u i iz EU;

▫ Direktiva Savjeta 91/692/EEZ od 23. decembra 1991. kojom se standardizuju i

racionalizuju izveštaji o sprovoĊenju odreĊenih direktiva koje se odnose na ţivotnu

sredinu;

▫ Odluka Komisije 2000/532/EZ od 3. maja 2000 koja mijenja Direktivu Savjeta

94/3/EZ o listama otpada u skladu sa ĉlanom 1 (a) Direktive Savjeta 75/442/EEZ o

otpadu i Odluci Savjeta 94/904/EZ o listi opasnog otpada u skladu sa ĉlanom 1

▫ (4) Direktiva Savjeta 91/689/EEZ o opasnom otpadu.

Šesti akcioni plan EU-a “Okolina 2010: naša budućnost, naš izbor”, usvojen 2001. godine,

definiše prevenciju i upravljanje otpadom kao jedan od ĉetiri glavna prioriteta s primarnim

ciljem razdvajanja nastajanja otpada od aktivnosti upravljanja.

2.4. Učešće javnosti u donošenju odluka

Reakcija javnosti ponekad se manifestuje kao prepreka i smetnja za usvajanje i

implementaciju strategije o integralnom upravljanju otpadom i neophodnih promjena u

postojećoj praksi upravljanja otpadom ili razvoja novih postrojenja. U sluĉaju izgradnje

novih postrojenja, javnost razliĉito reaguje. To je razlog iz kojeg proistiĉe potreba razvoja i

implementacije sveobuhvatnog programa za stalnu komunikaciju i konsultacije sa javnošću i

drugim uĉesnicima prije i za vrijeme implementacje Plana.

8

3. ANALIZA I OCJENA STANJA U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM

Otpad se stvara na svim nivoima, drţavnom i lokalnom, u domaćinstvima, proizvodnim

kapacitetima, organima javne uprave, trgovinama, obrazovnim institucijama, turistiĉkim

organizacijama i subjektima, medicinskim ustanovama, vojnim institucijama, i dr.

Nastajanje otpada zavisi od stepena industrijskog razvoja, ţivotnog standarda, naĉina

ţivota, socijalnog okruţanja, potrošnje i drugih parametara svake pojedine zajednice.

Koliĉina nastalog otpada moţe se znaĉajno razlikovati meĊu drţavama, ali i u okviru same

drţave.

3.1. Komunalni otpad

Prema definiciji, komunalni otpad je otpad iz domaćinstava, otpad iz proizvodne ili usluţne

djelatnosti, ako je po svojstvima sliĉan otpadu iz domaćinstava. U komunalni otpad spada i

otpad dobijen u privrednim organizacijama, koji nije nastao u procesu proizvodnje.

Upravljanje komunalnim otpadom iz domaćinstava u Crnoj Gori se sastoji od najmanje tri

osnovne faze:

▫ skupljanje na mjestu nastajanja otpada (obiĉno blizu stambenog objekta ili na

zajedniĉkoj lokaciji za više kontejnera);

▫ transport od podruĉja sakupljanja otpada do mjesta za tretman / odlaganje vozilima

za sakupljanje;

▫ odlaganje na odlagalištima/deponijama.

U većini gradova u Crnoj Gori veoma je izraţen problem odlaganja komunalnog otpada.

Postojeća gradska odlagališta su neureĊena i, u najvećem dijelu, bez ikakvih pratećih

objekata i mjera zaštite (osim privremene regionalne sanitarne deponije „Lovanja“ i nove

sanitarne deponije u Podgorici) i kao takva predstavljaju prava smetlišta (imajući u vidu

definiciju da deponija predstavlja objekat koji inkorporira niz specifiĉnih tehniĉkih i

sanitarnih zahtjeva, kao i zahtjeva za zaštitu ţivotne sredine).

3.1.1. Podaci o količinama otpada

Jedan od najvaţnijih instrumenata za planiranje odrţive i dugoroĉne implementacije sistema

upravljanja ĉvrstim otpadom je dobra baza podataka o trenutnoj situaciji u oblasti

proizvodnje otpada i njen kvalitet. Koliĉina proizvedenog otpada znatno se razlikuje od

koliĉine sakupljenog, tretiranog i deponovanog otpada.

Sadašnje stanje o koliĉinama otpada u Crnoj Gori je veoma teško procijeniti. Osnovni razlog

za nedostatak podataka o kvalitativnoj i kvantitativnoj analizi otpada je nepostojanje

evidencija o koliĉinama, sastavu i karakteristikama otpada.

U Crnoj Gori podaci o naĉinu sakupljanja, korišćenja i odlaganja komunalnog otpada

variraju u zavisnosti od osposobljenosti kadrovskih kapaciteta u lokalnim zajednicama i

njihovim komunalnim preduzećima i uglavnom su nekonzistentni, nepotpuni, sa razlikama u

naĉinu prikazivanja. Podaci o koliĉinama se prikazuju u razliĉitim mjernim jedinicama

(t/dan; m3/dan i sl.).

Podaci o drugim postupcima obrade komunalnog otpada (osim deponovanja) ne postoje tj.

separacija i recikliranje komunanog otpada skoro i da se ne primjenjuju (izuzev u Herceg

Novom i jednim dijelom u Budvi i Kotoru, a oĉekuje se da će uskoro poĉeti izgradnja

reciklaţnog centra u Podgorici), dok postrojenja za termiĉku obradu otpada nijesu

izgraĊena.

3.1.1.1. Koliĉina otpada koji se proizvede

Uvid u postojeće stanje upravljanja otpadom, odnosno u postojeće i buduće koliĉine i sastav

otpada, potreban je radi predlaganja rješenja u sklopu ukupnog sistema upravljanja

otpadom i radi preciznog definisanja tokova komunalnog otpada, od mjesta njegovog

nastanka do mjesta konaĉnog zbrinjavanja. Osnova za definisanje tokova komunalnog

otpada i izradu bilansa je cjelovito poznavanje proizvedenih, tretiranih i odloţenih koliĉina.

9

Zbog dugogodišnjeg zanemarivanja praćenja stanja na podruĉju upravljanja otpadom, pa

tako, izmeĊu ostalog, i praćenja kretanja njegovih koliĉina, do izrade ovog plana taĉne

koliĉine otpada nijesu precizno utvrĊene, ĉak ni na nivou JLS kao najmanjih organizacionih

jedinica koje bi trebale biti nosoci sistema upravljanja otpadom (izuzetak, posljednje tri

godine, su opštine Kotor, Budva i Tivat, koje su tokom tog perioda odlagale otpad na

regionalnoj sanitarnoj deponiji «Lovanja» i, u zadnje vrijeme, Glavni grad Podgorica, koja

od avgusta 2006. godine odlaţe komunalni otpad u sanitarnu kadu na deponiji „Livade“).

Zbog toga su, za izradu ovog plana, kao polazni uzeti podaci iz Strateškog master plana za

upravljanje otpadom na republiĉkom nivou.

Proraĉuni koliĉina otpada koji se stvara zasnivaju se na podacima o broju stanovnika sa

stalnim i povremenim boravkom i na iskustvima zemalja koje se mogu uporediti sa

trenutnim stanjem u Crnoj Gori u ekonomskom pogledu, kao i u pogledu upravljanja

otpadom.

Kako geografska struktura Crne Gore pokazuje bitne razlike, koje su veoma vaţne u smislu

stvaranja, rukovanja, transporta i odlaganja komunalnog otpada, radi utvrĊivanja

proizvedenih koliĉina otpada, primjenjuje se podjela teritorije Crne Gore na tri regiona (koja

odgovora zvaniĉnoj strukturnoj podjeli koja se primjenjuje) i to:

▫ planinski (sjeverni) region sa opštinama: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Kolašin,

Mojkovac, Plav, Pluţine, Pljevlja, Roţaje, Šavnik, Ţabljak;

▫ centralni region sa opštinama: Cetinje, Danilovgrad, Nikšić, Podgorica;

▫ primorski region sa opštinama: Bar, Budva, Herceg Novi, Kotor, Tivat, Ulcinj.

Uvaţavajući problem da javna komunalna preduzeća koliĉine odloţenog otpada iskazuju i

razliĉitim mjernim jedinicama (zapreminskim i teţinskim), procjenjuje se da je masa

generisanog komunalnog otpada u intervalu od 0,25 do 1,5 kg/ĉovjek/dan, uz srednju

vrijednost od oko 0,8 kg/ĉovjek/dan. S obzirom da se gustina otpada znaĉajno razlikuje od

mjesta nastanka i naĉina sakupljanja, razlikuju se i podaci. Strateški master plan,

posmatrano po regionima, raĉunao je sa sljedećim dnevnim koliĉinama otpada po

stanovniku:

▫ planinski region 0,6 kg/stanovniku/dan;

▫ centralni region 0,8 kg/stanovniku/dan;

▫ primorski region 0,9 kg/stanovniku/dan.

Udio otpada od turistiĉke djelatnosti razlikuje se zavisno od doba godine i podruĉja na

kojem nastaje i u dirketnoj je vezi sa brojem noćenja. Ovaj otpad se uglavnom generiše u

jednom razdoblju godine. Saglasno Strateškom master planu, koliĉina otpada koji proizvode

turisti iznosi 1,5 kg/turista/dan. Master planom je obuhvaćen i otpad koji proizvode ţitelji

Crne Gore koji pripadaju kategoriji izbjeglih i raseljenih lica (0,25 kg/ĉovjek/dan)

Saglasno prethodnom, godišnja proizvodnja otpada u Crnoj Gori utvrĊena je saglasno tabeli

koja slijedi:

Tabela 1. Proizvedene koliĉine otpada

Region ProizvoĎač otpada PredviĎanja

Stanovništvo Turisti

(broj noćenja) Izbjega

lica Projektna

predviĎanja (t/g)

Planinski 194.879 119.626 13.601 46.877

Centralni 279.419 124.874 15.947 85.598

Primorski 145.847 5.691.770 17.336 60.673

Crna Gora 620.145 5.936.270 46.884 193.148

3.1.1.2. Koliĉina otpada koji se sakupi

Otpad se svakodnevno stvara na teritoriji cijele Crne Gore, ali uslugom sakupljanja i

odvoţenja nijesu obuhvaćeni svi proizvoĊaĉi otpada. Prema podacima dobijenim iz svih

opština u Crnoj Gori, utvrĊeno je da je sakupljanje otpada obezbijeĊeno uglavnom u

centrima (gradovima, odnosno urbanim cjelinama) jedinica lokalne samouprave, dok se

otpad koji se stvara u ruralnim sredinama, odnosno selima i manjim naseljima ne sakuplja.

10

Moţe se procijeniti da je sakupljanjem otpada od strane komunalnih preduzeća obuhvaćeno

oko 80% sanovništva koje ţivi u gradovima, dok se otpad koji se stvara u selima i manjim

naseljima odlaţe na „nelegalnim deponijama“.

Ako se uzme u obzir procenat stanovništva koji ţivi u gradskim centrima u pojedinom

regionu i stepen pruţene usluge za stanovništvo koje ţivi na tim prostorima, onda je

procijenjena koliĉina sakupljenog otpada.

Tabela 2. Procijenjena koliĉina sakupljenog otpada

Region

Procijenjena količina sakupljenog otpada

Proizvedeni otpad

(t/g)

Nivo usluge

sakupljanja (%)

Sakupljeni otpad

(t/g)

Planinski 46.877 30 14.063

Centralni 85.598 62 53.071

Primorski 60.673 47 28.516

Crna Gora 193.148 50 96.574

3.1.2. Sastav komunalnog otpada

Komunalni otpad obuhvata otpad koji nastaje u okviru komunalne infrastrukture, u

domaćinstvima, administrativnim i obrazovnim institucijama, turistiĉkim objektima, trgovini,

kao i otpad sa javnih površina (iz parkova, graĊevinski otpad od rekonstrukcije stambenih

objekata).

Sa aspekta pitanja koja se razraĊuju ovim planom vaţno je ukazati i na znaĉenje termina:

- Ostaci hrane - predstavlja otpad ţivotinjskog i biljlnog porijekla nastao u procesu

nabavke, pripreme i korišćenja hrane. Osnovna karakteristika ovog otpada je

sposobnost razlaganja, naroĉito pri višim temperaturama.

- Krš (smeće) se sastoji od sagorljivih i nesagorljivih ĉvrstih otpadaka, izuzev otpadaka

hrane i drugih materijala sklonih truljenju. Tipiĉne sagorljive komponente su papir,

karton, plastika, tekstil, guma, koţa, drvo, namještaj i baštenski otpaci. Nesagorljive

komponente su staklo, porculan, keramika, aluminijske i druge metalne konzerve i

ambalaţa, crni i obojeni metali, prašina.

- Pepeo – nastaje sagorijevanjem drveta, uglja, koksa i drugih sagorljivih materijala

(otpadni pepeo iz termoenergetskih postrojenja, termoelektrana, toplana - ne spada u

ovu kategoriju otpada).

- GraĊevinski otpad i otpad od rušenja – potiĉe sa malih gradilišta, uglavnom od

rekonstrukcije pojedinih stambenih i manjih industrijskih objekata i ĉine ga: prašina,

cigle, kamen, beton, plastika, malter, drvena graĊa, šljunak, djelovi elektriĉnih,

vodovodnih i grijnih instalacija.

- Biorazgradivi otpad je svaki otpad koji podlijeţe anaerobnoj ili aerobnoj razgradnji,

kao što je to sluĉaj s otpadom iz domaćinstava, baštenskim otpadom, papirom i

kartonom, s tim da se pod biorazgradivim komunalnim otpadom smatra otpad iz

domaćinstava i drugi koji je zbog svog sastava sliĉan otpadu iz domaćinstava.

Sastav komunalnog otpada mijenja se u zavisnosti od sredine u kojoj nastaje i zavisi od

mnogo faktora kao što su: standard stanovništva, tip naselja, kvalitet komunanlne

infrastrukture i sliĉno. S druge strane, razlike u procentualnom sastavu komunalnog otpada

ĉesto su posljedica odreĊivanja sastava na osnovu procjene, a ne na osnovu

standardizovanih postupaka. Naime, u Crnoj Gori se ne vrši evidentiranje sastava

komunalnog otpada i procentualnog uĉešća njegovih komponenti saglasno standardima EU.

Sastav komunalnog otpada u Crnoj Gori pretpostavljen je na osnovu specifiĉnih

karakteristika tri glavna regiona. Pretpostavka je da je sastav otpada u ovim regionima

sliĉan, posebno u dijelu preradivog otpada. Turistiĉka djelatnost poznata je kao proizvoĊaĉ

veće koliĉine ambalaţnog otpada (limenke, boce vode za piće, flaše za alkoholna i

bezalkoholna pića, kartonske kutije, plastiĉni omoti i sl.). Sastav komunalnog otpada u

regionima Crne Gore dat je u tabeli koja slijedi (saglsno Strateškom master planu).

11

Tabela 3. Prikaz prosjeĉnog godišnjeg sastava komunalnog otpada

Procjena sastava komunalnog otpada (%)

Papir i karton Staklo Metal Plastika Tekstil Organski Ostali Ukupno

Cenralni region 17 7 4 10 5 25 32 100

Primorski region 25 10 5 15 5 25 15 100

Planinski region 15 7 4 12 5 35 22 100

Prosjek 18 8 4 12 5 28 25 100

3.1.3. Opasni komunalni otpad

Opasni komunalni otpad je nastao kao rezultat aktivnosti u domaćinstvima i institucijama.

ProizvoĊaĉi opasnog komunalnog otpada su: hoteli, škole i univreziteti, poslovne zgrade,

drţavne institucije i domaćinstva. Za ovaj, kao i industrijski opasni otpad zahtijeva se

pravilno upravljanje.

U Crnoj Gori ne postoji nikakva procjena vrsta i koliĉina opasnog otpada iz domaćinstava,

ali se na osnovu iskustava drugih zemalja, u tipiĉni opasni otpad iz domaĉinstava

svrstavaju:

▫ sredstva za ĉišćenje (alkalna i kisjelinska);

▫ ostaci boja i lakova, razni organski rastvaraĉi, razreĊivaĉi boja, sprejevi;

▫ razvijaĉi i fiksatori rastvora, filmovi;

▫ aerosolne limene posude, kontaminirani ambalaţni materijal;

▫ fungicidi, herbicidi, insekticidi, otrovi za miševe;

▫ fluorescentne tube za pakovanje, nisko naponske sijalice, termometri;

▫ tretirano drvo i sredstva za zaštitu drveta;

▫ farmaceutski proizvodi;

▫ prirodna i sintetiĉka ulja i predmeti vezani za njih (filteri i sl.);

▫ akumulatori iz automobila, ţivine baterije, litijumske baterije, ZnC alkalne baterije;

▫ odbaĉena elektriĉna i elektronska oprema;

▫ kertridţi, toneri;

▫ kontaminirani šut i sliĉno.

S obzirom da se ne prati proizvodnja ove vrsta otpada posebno, već se posmatra u sklopu

ukupno proizvedenog komunalnog otpada, ne raspolaţe se podacima o njegovoj godišnjoj

proizvodnji. Iskustva iz drugih zemalja kreću se u širokom dijapazonu od 0,4 do 4,7

kg/stanovniku godišnje, što znaĉi da se godišnja proizvodnja u Crnoj Gori kreće u

granicama od 250 do 3.000 t. Na osnovu pokazatelja u zemljama sliĉnog ekonomskog

razvoja ove veliĉine su bliţe donjoj granici. Saglasno Strateškom master planu, oĉekivana

koliĉina opasnog otpada iz domaćinstava je 950 t/god.

Ne oĉekuje se, meĊutim, da će u poĉetku sve koliĉine opasnog otpada iz domaćinstva biti

obuhvaćene sistemom upavljanja (sakupljenje i tretiranje na odgovarajući naĉin), uglavnom

zbog nedovoljno razvijene svijesti o neophodnosti izdvajanja ovih frakcija iz komunanog

otpada. Pretpostavka je da će se godišnje obraditi oko 500 t ovog otpada.

3.1.4. Inertni komunalni otpad

Inertni komunlni otpad se uglavnom stvara pri rekonstrukciji pojedinih stambenih i manjih

poslovnih objekata i ĉine ga: prašina, cigle kamen, beton, plastika, malter, drvena graĊa,

šljunak, djelovi elektriĉnih, vodovodnih i grijnih instalacija. Po sastavu je isti kao graĊevinski

otpad i treba ga tretirati kao i tu vrstu otpada.

3.1.5. Fizičko – hemijske karakteristike komunalnog otpada

Frakcioni sastav otpada

Za izbor tehnologije i opreme za transportovanje, prijem, separaciju i usitnjavanje,

sagorijevanje i deponovanje otpada veoma znaĉajan je frakcioni sastav komunalnog otpada.

12

Da bi se taĉno utvrdio frakcioni sastav otpada, mjerenja treba da se vrše u toku cijele

godine.

Analize vršene u svijetu pokazuju da:

▫ Najveći udio fine frakcije komunalnog otpada nastaje u periodu novembar-april,

▫ Najmanji udio srednje frakcije je u periodu april-maj;

▫ Najveći udio krupnije (grube) frakcije i kabastog otpada je u periodu maj-septembar.

U Crnoj Gori ne postoje validni podaci o frakcionom sastavu otpada, ali se moţe procijeniti

da udio krupnih (kabastih) predmeta i materijala iznosi do 4 % od ukupne mase otpada.

Gustina komunalnog otpada

U zavisnosti od morfološkog sastava, udjela vlage i mineralnih komponenti mijenja se i

gustina komunlanog otpada. Gustina ukupnog komunalnog otpada na mjestu nastanka

kreće se na nivou 50 – 300 kg/m3 i znatno je niţa od stvarne gustine njegovih komponenti.

Manje vrijednosti su karakteristiĉne za komunani otpad iz urbanih sredina, a veće iz

prigradskih naselja gdje je prisutan veći udio minerealnih komponenti (pepela, kamena i

drugog otpada od ureĊenja i ĉišćenja dvorišta). Na gustinu otpada utiĉe i naĉin sakupljanja,

transporta i odlaganja. Dobro sabijen otpad na deponijama ima gustinu i do 850 kg/m3.

Hemijski sastav otpada

Poznavanje hemijskog sastava otpada je vaţno za pravilan izbor postupaka i opreme za

preradu i korišćenje otpada. Ako se otpad koristi kao gorivo ili za proces kompostiranja,

neophodno je poznavati sljedeće karakteristike:

▫ Rezultate tehniĉke analize (maseni udio vlage, maseni udio isparljivih komponenti,

maseni udio nesagorljivih komponenti i sl.);

▫ Vrijednost temperature topljenja pepela;

▫ Rezultate elementarne analize tj. maseni udio ugljenika, kiseonika, vodonika, azota,

sumpora, pepela i vlage (maseni udio vlage u otpadu je od posebnog znaĉaja za

procese njegove dalje prerade – npr. kompostiranje ili sagorijevanje – ali i za

poslove transporta i privremenog skladištenja);

▫ Donju toplotnu moć.

Toplotna moć otpada

Crna Gora nema iskustva u utvrĊivanju toplotne moći otpada, ali istraţivanja raĊena u

drugim sredinama sa sliĉnom vrstom otpada pokazuju da toplotna moć komunalnog otpada

u mnogim sluĉajevima moţe da bude veća od toplotne moći nekih niskokaloriĉnih goriva

koja se koriste u energetskim postrojenjima. Iz tog razloga otpad se moţe koristiti kao

gorivo.

3.1.6. Sakupljanje otpada

Sakupljanje kućnog otpada je u nadleţnosti lokalnih vlasti, a posao u praksi obavljaju javna

preduzeća, saglasno odlukama o osnivanju u kojima je definisan nivo usluga i naĉin

formiranja cijene usluga.

Sakupljeni otpad se direktno transportuje na lokalne sluţbene deponije, gdje se, uglavnom,

bez sistematiĉnog pristupa u ispitivanju i posebnog tretmana odlaţe, bez poštovanja, ĉesto i

minimalnih, mjera zaštite ljudi i ţivotne sredine. Izuzetak predstavlja otpad sakupljen na

teritoriji opština Kotor, Budva i Tivat, koji se do kraja 2007. godine odlagao na privremenoj

sanitarnoj deponiji „Lovanja“ i, od juna 2007. godine, otpad sakupljen na prostoru

Podgorice i Danilovgrada, koji se odlaţe na sanitarnoj deponiji „Livade“ u Podgorici.

Saglasno Strateškom master planu, na deponiji u Podgorici, otpad treba da odlaţe i opština

Cetinje.

Sakupljanje kućnog otpada se u urbanim podruĉjima, uglavnom, obavlja dobro, uprkos

nedostatku savremenih vozila za sakupljanje otpada, nedovoljnog broja kontejnera i

problema sa finansiranjem.

13

U većini glavnih urbanih jezgara sakupljanje otpada se vrši svakodnevno, ĉak i u malim

gradovima. U jednom broju JLS komunani otpad se skuplja nekoliko puta u toku dana. Zbog

povećanja koliĉine otpada iz turistiĉke djelatnosti, tokom glavne turistiĉke sezone, otpad se

u nekim primorskim opštinama sakuplja i do sedam puta na dan. Uĉestalost sakupljanja

otpada se smanjuje zavisno od veliĉine dijela grada, u predgraĊima i manjim opštinama

planinskog regiona na jednom nedjeljno i reĊe.

Otpad se sakuplja većinom u gradskim podruĉjima, dok su ruralna podruĉja uglavnom

izostavljena iz ovog procesa. Posljedica ovoga je nastanak velikog broja lokalnih smetlišta,

ĉesto formiranih na lokacijama sa negativnim uticajem na okolinu i zdravlje ljudi.

U pojedinim opštinama prisutno je i sezonsko variranje u uĉestalosti sakupljanja otpada,

uglavnom iz sljedećih razloga:

▫ u turistiĉkim centrima, kako primorskim, tako i planinskim, tokom ljetnje sezone,

povećana je koliĉina prikupljenog otpada;

▫ na sjeveru Crne Gore zimi:

otpad sporije fermentira pa ga nije neophodno ĉesto odvoziti;

domaćinstva u manjim i planinskim mjestima ĉesto, uz ogrijev u sezoni grijanja,

spaljuju dio otpada;

zbog loših vremenskih uslova, oteţan je ili onemogućen pristup odlagalištima na

pojedinim lokacijama;

U centrima nekih gradova frekvencija sakupljanja otpada je viša od one koja se u većini

zemalja ĉlanica EU smatra potrebnom za odreĊenu koliĉinu otpada. Glavni razlozi ove

disproporcije su:

▫ nedovoljan broj, kapacitet ili raspored kontejnera;

▫ miješanje kućnog otpada i otpada komercijalnog sektora (trgovine i sl.);

▫ nedovoljno sabijanje otpada koji se stavlja u kontejnere,

▫ nedovoljno prostora za postavljanje potrebnog broja kontejnera u nekim urbanim

zonama;

▫ navike graĊana.

U Crnoj Gori je uobiĉajeno da se sav otpad (kućni, inertni industrijski, iz komercijalnog

sektora) odlaţe u zajedniĉkim kontejnerima i odvozi na odlagalište. Zbog toga je teško

odrediti udio svakog proizvoĊaĉa otpada u ukupno proizvedenom otpadu i iz toga izvesti

zakljuĉke o:

▫ broju potrebnih kontejnera,

▫ frekvenciji praţnjenja,

▫ broju vozila za sakupljanje otapda,

▫ cijeni usluge (skupljanje, transport i odlaganje otpada).

U nekim sluĉajevima, naroĉito ako se radi o amblaţnom otpadu, vrši se pojedinaĉno

sakupljanje tog otpada i plasira se kao sekundarna sirovina.

Od sredstava koja se koriste za sakupljanje otpada najĉešće se koriste:

▫ standardni kontejner za sakupljanje otpada zapremine 1,1 m3, uglavnom u

urbanizovanim djelovima jedinica lokalne samouprave;

▫ zatvoreni i otvoreni kontejneri zapremine 4 - 7 m3 u predgraĊima, u krugu

industrijskih i zdravstvenih objekata;

▫ metalne i plastiĉne kante, zapremine 30 - 80 litara (koriste se samo u tri opštine).

Mnogi kontejneri su u lošem stanju, ne odrţavaju se i ne koriste se na odgovarajući naĉin.

Stanje voznog parka za transport komunalnog otpada nije zadovoljavajuće. Evidentan je

nedostatak broja potrebnih vozila i vozila odgovarajućeg tipa. Na osnovu informacija

dobijenih od opština u vezi sa vozilima koja se koriste za sakupljanje komunalnog otpada,

pretpostavlja se da je oko 75% vozila starije od 10 godina. Veliki broj vozila je stariji i od 20

godina, iako se zadnjih godina nastoji da se stanje popravi zahvaljujući donacijama

meĊunarodnih organizacija.

14

U mnogim opštinama oteţano je automatsko rukovanje kontejnerima jer nisu dizajnirani za

automatsko rukovanje ili zato što vozila nijesu kompatibilna s kontejnerima koji se koriste,

što zahtijeva dosta manuelnog rada.

3.1.7. Tretman otpada i reciklaža

U Crnoj Gori se otpad, u najvećoj mjeri, bez bilo kakvog predtretmana odlaţe na

deponijama (odlagalištima).

Reciklaţa komunalnog otpada, s manjim izuzecima, se ne obavlja, odnosno ne postoje

adekvatni kapaciteti za reciklaţu otpada. Naime, kapaciteti koji se bave pojedinim

segmentima reciklaţnog postupka postoje samo u Podgorici, Kotoru (na deponiji „Lovanja“)

i u Herceg Novom.

▫ U opštini Podgorica je bilo postavljeno 5 dvorišta za selektivno sakupljanje pojedinih

vrsta otpada, kako bi se stvorili uslovi sa sistem recikliranja. Trenutno su ta dvorišta

van funkcije. UraĊen je projekat Regionalnog reciklaţnog centra, kapaciteta 90.000

t/godišnje u kojem će se tretirati neselektirani komunalni otpad i linija za tretman

vozila van upotrebe. Završetak izgradnje Regionalnog reciklaţnog centra oĉekuje se

poĉetkom 2009. godine.

▫ Na deponiji „Lovanja“ organizovano je selektiranje sakupljenog otpada i baliranje.

▫ U 2006. godini u opštini Herceg Novi poĉele su aktivnosti na selektivnom sakupljanju

otpada, a prikupljeno je i balirano, odnosno dovodeno do nivoa pogodnog za

transport do otkupnih centara van Crne Gore, oko 330 t papira, 12 t plastike, 60 t

metala i 40 t stakla.

▫ U 2007. godini na podruĉju grada Podgorice je izdvojeno preko 1500 t kartona i

papira.

Koliĉine selektovno sakupljenih sekundarnih sirovina u 2006. godini u Crnoj Gori su

prikazane u tabeli koja slijedi:

Tabela 4. Koliĉine selektivno sakupljenih sekundarnih sirovina

Materijal Količina (t/god)

Papir, karton 2.800

Metal/olupine automobila 460

Limenke 31

Plastika 49

Staklo 40

Ukupno 3.380

3.1.8. Odlaganje otpada

Prema podacima o stanju upravljanja deponijama komunlanog otpada u Crnoj Gori, do

skoro je svaka opština imala barem po jednu deponiju za odlaganje otpada. Podaci se

odnose na gradska podruĉja, dok za seoska naselja nije bilo podataka. Pored zvaniĉnih

lokacija za odlaganje otpada, formirao se veliki broj smetlišta u skoro svim gradovima u

Crnoj Gori.

Od 2004. godine otpad sakupljen na teritoriji opština Budva, Kotor i Tivat se odlaţe na prvoj

sanitarnoj deponiji u Crnoj Gori „Lovanja“, koja je privremenog karaktera i ĉije rješenje o

lokaciji, nakon produţetka, istiĉe krajem 2007. godine.

Tokom 2007. godine u Podgorici je izgraĊena regionalna sanitarna deponija za opštine

Podgorica, Danilovgrad i Cetinje. Za sada se na ovoj deponiji odlaţe otpad sakupljen na

teritoriji Podgorice i Danilovgrada.

U ostalim gradovima, otpad se uglavnom odlaţe na odlagalištima od kojih su pojedina

locirana tako da predstavljaju opasnost po zdravlje stanovništva i ţivotnu sredinu. S malim

brojem izuzetaka, ovim deponijama se upravlja veoma loše. Ni jedna od ovih lokacija nije

odabrana u skladu sa principima zaštite ţivotne sredine, niti su sprovedene odgovarajuće

15

tehniĉke mjere zaštite (sakupljeni otpad se direktno polaţe na zemlju, bez ikakvih zaštitnih

slojeva).

Postojeće lokacije za odlaganje otpada mogu se svrstati u nekoliko kategorija:

Tabela 5. Pregled postojećih odlagališta otpada

Kategorija Kriterijumi Lokacije

1 Regionalna sanitarna

deponija sa potpunom

opremom, drenaţnim

sistemom i podlogom sa

folijom; sistemi za

monitoring i kontrolu

filtrata i gasa na deponiji

„Lovanja“ za Budvu, Kotor i Tivat

(privremenog karaktera – gradiće se

nova);

„Livade“ – Podgorica za Podgoricu,

Danilovgrad i Cetinje (za sada se odlaţe

samo otpad sakupljen na podruĉju

Podgorice i Danilovgrada)

2 OgraĊena (ograda, rampa,

ĉuvar, pokrivanje) Ţabljak, Roţaje

3 Pokrivanje bez spaljivanja

otpada Pljevlja, Nikšić

4 OgraĊena, rampa, ĉuvar Andrijevica, Herceg Novi

5 Nezaštićena lokacija,

periodiĉno ili stalno

spaljivanje otpada

Bar, Ulcinj, Pluţine, Plav (dvije deponije

– za grad Plav i naselje Gusinje); Kolašin,

Mojkovac, Bijelo Polje, Berane, Šavnik

U većini gradova ne postoje posebne deponije za industijski, opasni i klaniĉni otpad, kao ni

za graĊevinski (inertni) i medicinski otpad. Odlagališta sadrţe mješavinu raznih vrsta

otpada, pa pri rehabilitaciji odlagališta treba strogo voditi raĉuna o tome.

Seoske deponije i lokalna smetlišta je teško prebrojati, ali treba imati na umu da znatna

koliĉina otpada postoji i na takvim mjestima.

Seoska smetlišta, tamo gdje postoje, imaju drugaĉije karakteristike otpada. Otpad

uglavnom ĉine staklo, plastika i kabasti otpad koji ne moţe da sagori, kao i organski otpad

od poljoprivrede (organski otpad se uglavnom spaljuje uprkos uslovima da se kroz prirodni

proces aerobne digestije dobije kompost).

3.2. Industrijski otpad i opasni otpad

Pod industrijskim otpadom se podrazumevaju sve vrste otpadnog materijala i nusproizvoda

koji nastaju tokom odreĊenih tehnoloških – industrijskih procesa.

Postoji vrlo malo podataka o industrijskom otpadu, a evidencija industrijskog otpada se ne

vrši sistematski.

Industrijski otpad po svojim karakteristikama moţe biti opasni i neopasni.

Opasne karakteristike otpada u zakonskoj regulativi u Crnoj Gori identifikovane su u skladu

sa Bazelskom konvencijom kao toksiĉnost, zapaljivost, ekotoksiĉnost, eksplozivnost, itd.

Propisi Crne Gore nalaţu da svaki generator otpada, u ovom sluĉaju industrija, obezbijedi

zbrinjavanje svog otpada u skladu sa propisima.

3.2.1. Neopasni industrijski otpad

Neopasni industrijski otpad je otpad koji nema ni jedno od svojstava utvrĊenih Pravilnikom

o vrstama i metodama ispitivanja otpada, koja su karakteristiĉna za opasni otpad.

U Crnoj Gori ne postoje validni podaci o koliĉinama i vrstama otpada koji nastaje u

tehnološkim procesima, a koji nema svojstva koja bi ga svrstavala u opasni otpad. Ova

vrsta otpada nastaje u drvnoj i prehrambenoj industriji, ali i u industriji nemetala i

mineralnih proizvoda.

Otpad koji nastaje u poljoprivredi, ribarskoj industriji, proizvodnji hrane, pića i sliĉno,

uglavnom se tretira kao komunalni otpad iz domaćinstava.

16

Procijenjena proizvodnja neopasnog industrijskog otpada daje se u tabeli koja slijedi:

Tabela 6. Proizvodnja neopasnog industrijskog otpada

Industrijska grana Procijenjena proizvodnja t/god

Drvoprerada 80.000

Prehrambena industrija 40.000

Nemetali, minerali 25.000

Neopasni otpad proizvoĊaĉ odlaţe u kontejnere (najĉešće većih zapremina kao što su

kontejneri od 5 m3) koje komunalno preduzeće na osnovu sklopljenog ugovora, redovno

odvozi i prazni. Svaki generator otpada je obavezan da izvrši karakterizaciju i kategorizaciju

otpada kod nadleţnih organizacija i da, u zavisnosti od njegove prirode, sa njim i postupa u

skladu sa zakonskim propisima.

3.2.2. Opasni industrijski otpad - OIO

Period izmeĊu 1954. i 1984. godine bio je period izraţenog industrijskog razvoja Crne Gore.

U ovom periodu izgraĊeni su znaĉajni industrijski objekti: za proizvodnju 400.000 t/god

specijalnog ĉelika, 120.000 t/god primarnog aluminijuma, 14.000 t/god silumina, 10.000

t/god folija, kaširane folije, profila, 10.000 t/god kovanog aluminijuma, 280.000 t/god

glinice, 60.000 t/god anoda, 1.000.000 t/god boksita, 2.700.000 t/god uglja, 75.000 t/god

morske soli, drvopreraĊivaĉka industrija, metaloprerada, industrija koţe i tekstila, elektro

industrija, hemijska industrija, prerada poljoprvredinih proizvoda i dr.

Tokom 90-tih godina prošlog vijeka, uslovi za industrijsku proizvodnju su postali krajnje

nepovoljni što je dovelo da se ekonomska situacija u Crnoj Gori promijeni. Jedan dio

industrijskih kapaciteta je i danas van funkcije, a dobar dio koji je u upotrebi karakteriše

zastarjelost opreme i nizak stepen iskorišćenosti.

Novi razvojni pravci Crne Gore poĉivaju na valorizaciji prirodnih potencijala u oblasti

turizma, poljoprivrede, šumarstva i drvoprerade i sl., uz korišćenje savremenih poslovnih i

tehnoloških metoda koji obezbjeĊuju odrţivi razvoj Crne Gore kao ekološke drţave. Ovakva

opredjeljenja imaju uticaja i na budući industrijski razvoj, a samim tim i na potrebe u oblasti

upravljanja otpadom.

Kao izuzetno vaţno, nameće se rješavanje pitanja zbrinjavanja otpada nastalog u velikim

industrijskim sistemima, kao što su Kombinat aluminijuma Podgorica, Ţeljezara Nikšić;

Termoelektrana Pljevlja i dr., kao i otpada nastalog u malim i sredinjim preduzećima.

3.2.2.1. Industrijski otpad iz Kombinata aluminijuma Podgorica

Kombinat aluminijuma Podgorica je sistem koji se zasniva na proizvodnji 280.000 t/god

glinice i 17.000 t/god sekundarnog aluminijuma. Pri proizvodnji ove koliĉine glinice iz

600.000 t/god boksita, stvara se oko 370.000 t/god industrijskog mulja, tzv. crvenog mulja.

Crveni mulj, kao glavni otpad Kombinata, sam po sebi nije klasifikovan kao opasni otpad, ali

zahtijeva poseban tretman, zbog primjesa koje sadrţi. U Kombinatu se stvara oko 7.000

t/god otpada od katodnih ostataka, zatim znatne koliĉine mulja koji nastaje u primarnoj

proizvodnji, slani mulj iz sekundarne proizvodnje, crna šljaka iz sekundarne proizvodnje,

PCB iz 157 transformatora itd.

Pored crvenog mulja, tehnološki procesi koji se odvijaju u Kombinatu generišu i druge vrste

opasnog industrijskog otpada koji nastaje u procesu proizvodnje glinice, u anodama,

prilikom remonta peći, u elektorlizi (koja ima 528 elektrolitiĉkih ćelija), livnici, PCB otpad iz

157 transformatora i drugo. Pregled otpada koji nastaje u pojedninim procesima u

Kombinatu aliminijuma i njegove koliĉine, dat je u tabeli koja slijedi.

Tabela 7. Proizvodnja opasnog industrijskog otpada u Kombinatu aluminijuma

Materijal/otpad Mjesto nastanka Količina (t/god) Odlaganje

Katodni ugljeni otpaci Elektroliza 2.500 Nema riješeno

Ugljeni otpaci Anode 300 Nema riješeno

Ugljena pjena Elektroliza 400 Nema riješeno

Talog od isparenja Anode 30 Nema riješeno

Organske izolacione Elektorliza 200 Nema riješeno

17

opeke

Crveni mulj Glinica 370.000 Djelimiĉno - loše

Vatrostalni materijali Glinica 200 Nema riješeno

Šamotne opeke Elektroliiza 2.000 Nema riješeno

Industrijske opeke Elektroliza 300 Nema riješeno

Izolacione opeke Elekroliza 300 Nema riješeno

Vatrostalne opeke Livnica 100 Nema riješeno

Industrijski meterijali Anode 100 Nema riješeno

Beton i malter iz ćelija Elektroliza 300 Nema riješeno

Kreĉni mulj Glinica 100 Nema riješeno

Zaprljana diatomejska

zemlja

Fabrika za preradu

Valjaonica 150 Nema riješeno

Pneumatik - guma KAP 600 Nema riješeno

Gumene trake KAP 40 Nema riješeno

Piralen KAP - PCR 40 Nema riješeno

Emulzije KAP 40 Nema riješeno

Otpadni ĉekik i burad KAP 300 Nema riješeno

UKUPNO 378.000

3.2.2.2. Industrijski otpad iz Ţeljezare Nikšić

Ţeljezara u Nikšiću je projektovana za proizvodnju 300.000 t/god visoko kvalitetnog ĉelika

raznih profila i dimenzija.

Glavne vrste otpada koje se stvaraju u Ţeljezari su: (a) neopasni otpad - pepeo iz

termoelektrane i mulj koji nastaje nakon tretmana otpadnih voda; (b) opasni otpad – opasni

mulj koji sadrţi teške metale, PCB koji je izmiješan sa drugim materijalima i pijesak od

kalupa iz procesa livenja.

Koliĉine otpada koje se stvaraju u Ţeljezari iznose:

Tabela 8. Proizvodnja opasnog industrijskog otpada u Ţeljezari Nikšić

Materijal/otpad Količina (t/god)

Pepeo iz termoelektrane 12.000

Mulj nakon obrade otpadnih voda 6.000

PBC izmiješan sa drugim materijalima i

kontaminirani pijesak nema podataka

Ţeljezara je otpad odlagala na odlagalištu udaljenom 3 km od grada, koje se koristilo od

1956. godine i na kojem su deponovani milioni m3 otpada. Odlagalište je locirano uz rijeku i

nema izgraĊenu nepropusnu podlogu, kako se zahtijeva za ovu vrstu otpada. Od prije

nekoliko godina, Ţeljezara otpad odlaţe na novoj deponiji, koja se nalazi pored stare, i koja

takoĊe nije uraĊena u skladu s propisima jer nema zaštitnog sloja.

3.2.2.3. Industrijski otpad iz Termoelektrane Pljevlja

Termoelektrana Pljevlja je veliki proizvoĊaĉ industrijskog otpada. Ukupno se godišnje

proizvede oko 571.000 t otpada od ĉega 280.000 t pepela koji nastaje sagorijevanjem

uglja, kao energetskog goriva za rad elektrane. Ostali dio otpada ĉine otpadna ulja, mazut,

otpad sa bojama, mulj iz toplane i druge vrste otpada. Pepeo i mulj sa dna, kao i prašina iz

peći nijesu klasifikovani kao opasni otpad, ali zahtijevaju posebno upravljanje.

3.2.2.4. Opasni otpad iz AD «Plantaţe»

AD «Plantaţe» iz Podgorice je najveći poljoprivredni kombinat u Podgorici, koji u svojoj

proizvodnji koristi razliĉita sredstva za zaštitu bilja. Ta sredstva pripadaju grupi hemijski

opasnih materija kao što su pesticidi. Ova sredstva se isporuĉuju u plastiĉnoj ili staklenoj

ambalaţi koja stvara velike koliĉine opasnog otpada. Zbog toga je potrebno da AD

«Plantaţe» saĉini bazu podataka o sakupljanju, transportovanju, odlaganju ili uništavanju

ovog materijala.

18

3.2.2.5. Opasni otpad iz bivšeg Remontnog zavoda „Arsenal“ u Tivtu

Na lokalitetu bivšeg Remontnog zavoda „Arsenal“ u Tivtu, ĉija je prenamjena u toku,

decenijama se vršio remont brodova ratne mornarice. U krugu „Arsenal“-a nalaze se velike

koliĉine otpada od pjeskarenja brodova. Bez prethodnih istraţivanja ne moţe utvrditi

koliĉina i vrste drugog otpada koji je odlagan u krugu fabrike ili taloţen u moru. TakoĊe

nijesu poznate koliĉine i vrsta otpada koji se stvara u industrijskim postrojenjima manjih i

srednjih preduzeća u Crnoj Gori. Jedinice lokalne samouprave ove koliĉine otpada treba da

ukljuĉe u svoje planove upravljanja otpadom.

3.2.2.6. Opasni otpad iz malih i srednjih preduzeća

Pored otpada koji se stvara u malim i srednjim preduzećima u oblasti drvoprerade, metalne

industrije, proizvodnje hrane, tekstilnoj industriji i dr, opasni otpad je identifikovan i u

privrednim subjektima kao što su benzinske pumpe, fotografske radnje, kozmetiĉi saloni i

sl.

Bez obzira na sektor posebnog industrijskog otpada, zbog njihovih opasnih svojstava i

koliĉina, sljedeće vrste zahtijevaju rješavanje:

▫ PCB, za koji ne postoje podaci o koliĉinama,

▫ Otpad od drveta i pilotine,

▫ Zemlja i mulj kontaminirani uljima i zauljane otpadne vode,

▫ Korišćeni akumulatori iz automobila i dielektriĉne teĉnosti,

▫ Kontaminirani ambalaţni materijal,

▫ Kisjeline i organske hemikalije

▫ Hlorisani i nehlorisani rastvori,

▫ Supstance koje sadrţe azbest,

▫ Livni pijesak, pepeo, neorganski mulj,

▫ Klaniĉki otpad.

3.2.2.7. Svojstva opasnog otpada i najĉešći vidovi njegovog tretmana

Da bi se otpad svrstao u kategoriju opasnog, potrbno je da bude:

H1 eksplozivan

H2 oksidirajući

H3 A visoko zapaljiv

H3 B zapaljiv

H4 nadraţujući

H5 opasan

H6 otrovan

H7 karcinogen

H8 nagrizajući

H9 infektivan

H10 toksiĉan za reprodukciju (teratogeno)

H11 mutagen

H12 materije i jedinjenja koji otpuštaju otrovne ili vrlo otrovne gasove u kontaktu

s vodom, vazduhom ili kisjelinom

H13 materije i jedinjenja koji, nakon odlaganja, mogu na bilo koji naĉin proizvesti

drugu materiju, koja ima jedno od prethodno navedenih svojstava (H1-H12)

H14 ekotoksiĉno.

Najĉešće se primjenjuju sljedeće tehnologije obrade opasnog otpada:

▫ fiziĉko-hemijska obrada - neutralizacija, taloţenje, obezvodnjavanje, zgušnjavanje i

obrada mulja;

▫ kondicioniranje vapnom ili cementom;

▫ destilacija i odvajanje vode;

▫ spaljivanje;

▫ kontrolisano odlaganje;

19

▫ obrada otpadnih voda s objekta.

U tabeli koja slijedi daju se preporuke za naĉin na koji treba tretirati pojedine vrste opasnog

otpada. Tabela 9. Naĉin tretiranja pojedinih vrsta opasnog otpada

Tok opasnog otpada Način obrade Otpad koji sadrţi ili je kontaminiran sa PCB, PCT i PBB Privremeno skladištenje/ izvoz

Ostaci termiĉkih procesa Predobrada/odlaganje

Otpad od zaštite drveta Termiĉka obrada

Otpad od proizvodnje i korištenja organskih rastvora Termiĉka obrada

Otpadna ulja, emulzije, zauljeni otpad, otpadna nafta Termiĉka obrada

Ostaci iz izrade i upotrebe boja, pigmenata, lakova i ljepila Termiĉka obrada

Otpad iz fotografske, filmske industrije i elektrons.medija Termiĉka/fiziĉko-hemijska obrada

Otpad koji nastaje pri površinskoj obradi metala i plastike Fiziĉko-hemijska obrada/odlaganje

Otpad koji nastaje u procesu prerade otpadnih voda Termiĉka/fiziĉko-hemijska obrada/odlaganje

Otpad koji sadrţi cink Fiziĉko-hemijska obrada/odlaganje

Neorganski otpad koji sadrţi cijanide Fiziĉko-hemijska obrada/odlaganje

Kisjeline i njihovi rastvori Fiziĉko-hemijska obrada/odlaganje

Baze i njihovi rastvori Fiziĉko-hemijska obrada/odlaganje

Organski rastvori Termiĉka obrada

Opasni medicinski i infektivni otpad Termiĉka obrada

Otpad od proizvodnje i pripreme farmaceutskih proizvoda Termiĉka obrada

Otpadni ljekovi na bazi citostatika Termiĉka obrada

Opasni otpad se mora odlagati na poseban naĉin, u skladu sa njegovim karakeristikama. Ne

smije se odlagati na deponiju neopasnog / komunalnog otpada. Generalno, u Crnoj Gori

nedostaju osnovna i prateća infrastruktura za zbrinjavanje opasnog otpada. Vrlo mali dio

opasnog otpada se izvozi, a ostatak se uglavnom nekontrolisano odlaţe.

3.2.2.8. Koliĉine opasnog otpada

Da bi se ustanovio sistem za upravljanje opasnim otpadom, potrebna je procjena sadašnje i

buduće proizvodnje ovog otpada po kategorijama. Budući da nije uspostavljen sistem koji

prati ove tokove, i da proizvoĊaĉima nijesu obezbijeĊene pretpostavke za tretman i

odlaganje, ne mogu se obezbijediti pouzdani podaci o vrstama i koliĉinama ovog otpada.

Strateški master plan je, na osnovu metodologije koju su obraĊivaĉi razvili u izradi tog

dokumenta, pretpostavio sljedeće koliĉine proizvedenog opasnog otpada:

Tabela 10. Pretpostavljene koliĉine proizvodnje opasnog otpada

Kategorija otpada J.m. Količina Vrsta otpada Kategorija A t/god 1.152 Otpadna ulja

Kategorija B t/god 3.796 Organski otpad koji sadrţi S ili halogene

Kategorija C t/god 916 Teĉni, kaloriĉni organski otpad bez S ili halogena

Kategorija H t/god 3.810 Organski otpad bez S ili halogena

Kategorija K t/god malo Otpad koji sadrţi ţivu

Kategorija O t/god malo Reaktivni otpad

Kategorija T t/god malo Pesticidi i herbicidi

Kategorija X t/god 8.911 Neorganski otpad

Kategorija Z t/god 207 Ostali otpad

Ukupno t/god 18.792

3.3. GraĎevinski otpad

GraĊevinski otpad nastaje prilikom izrade graĊevinskih proizvoda ili poluproizvoda, gradnje,

rušenja i rekonstrukcije objekata. Vrste graĊevinskog otpada sadrţane su u Nacrtu

pravilnika o vrstama i metodama ispitivanja otpada u okviru indeksa 17.

Materijali koji se javljaju u graĊevinskom otpadu zavise od radova koji se izvode i mogu

biti:

▫ zemljani radovi / iskop tla – zemlja, pijesak, šljunak, glina, ilovaĉa, kamen;

20

▫ niskogradnja - bitumen (asfalt) ili cementom vezani materijal, pijesak, šljunak,

drobljeni kamen;

▫ visokogradnja – beton, opeka, gips, plinobeton, prirodni kamen;

▫ miješani graĊevinski otpad – drvo, plastika, papir, karton, metal, kablovi, boje i

lakovi, šut.

Sastav graĊevinskog otpada zavisi od toga da li se ruši postojeći ili gradi novi objekat, kao i

od podruĉja gdje se gradi – pored opeke i betona koji su sve više zastupljeni u savremenoj

gradnji, na jugu Crne Gore kao graĊevinski materijal više je zastupljen kamen, a na sjeveru

drvo.

3.4. Medicinski otpad

Otpad koji je nastao pruţanjem zdravstvene zaštite predstavlja medicinski otpad. Medicinski

otpad se stvara u bolnicama, domovima zdravlja, prilikom istraţivaĉkih procesa i moţe se

klasifikovati u dvije glavne kategorije:

▫ Inertni medicinski otpad (otpad po sastavu i izgledu sliĉan komunalnom otpadu) i

▫ Opasni medicinski otpad.

Medicinski otpad moţe biti više ili manje opasan, zavisno od porijekla u medicinskim

ustanovama. Opasni medicinski otpad predstavlja otpad sa visokim rizikom po zdralje ljudi i

ţivotnu sredinu jer posjeduje neke veoma štetne komponente. Rizicima su izloţeni i

pacijenti i osoblje koje rukuje otpadom unutar i van zdravstvenih ustanova.

Medicinski otpad se, prema naĉinu upravljanja koje zahtijeva, moţe svrstati u sljedeće

kategorije:

▫ tip A – otpad koji se moţe reciklirati (sastoji se od materijala za ponovnu upotrebu i

reciklaţu);

▫ tip B – zajedniĉki optad (otpad sliĉn otpadu iz domaćinstava i ne zahtijeva nikakvo

posebno rukovanje);

▫ tip C – infektivni otpad (potencijalno infektivno-zarazni otpad koji zahtijeva posebno

rukovanje u zdravstvenim ustanovama i van njih);

▫ tip D – anatomski otpad (ova vrsta otpada zahtijeva poseban tretman, kako iz etiĉkih

razloga, tako i zbog mogućnosti širenja infekcije);

▫ tip E – ostali opasni otpad (ova grupa obuhvata vrste otpada koje se zbog svojih

hemijskih, fiziĉkih ili bioloških osobina smatraju opasnim, zbog ĉega zahtijeva

posebno rukovanje).

3.4.1. Podaci o količinama medicinskog otpada

Nije poznato da su u Crnoj Gori do sada vršena mjerenja koliĉina medicinskog otpada.

Strateški master plan za upravljanje otpadom na republiĉkom nivou je, na osnovu iskustava

u drugim zemljama, pretpostavio da se dnevno u medicinskim ustanovama proizvede oko 2

kg otpada po krevetu. Ovom koliĉinom obuhvaćen je otpad koji se moţe reciklirati ili ponovo

upotrijebiti, otpad koji je sliĉan komunalnom otpadu i ĉisto medicinski otpad (koji moţe biti

opšti medicinski otpad i posebni medicinski otpad). Posebni medicinski otpad (infektivni

otpad, anatomski otpad i ostali opasni otpad, kao što je citotoksiĉni i citostatiĉki otpad,

toksiĉne supstance i dr.) zahtijeva posebno upravljanje. Proces upravljanja medicinskim

otpadom poĉinje smanjenjem proizvodnje otpada, kao i ponovnom primjenom i

recikliranjem.

Specifiĉna teţina medicinskog otpada je mnogo manja nego kod komunlanog otpada i kreće

se izmeĊu 100 kg/m3 za posebni medicinski otpad, do 250 kg/m3 za opšti medicinski otpad.

Procjena proizvodnje medicinskog otpada zasnovana je na sljedećim pretpostavkama:

▫ obnovljivi materijali, otpad sliĉan komunalnom otpadu i opšti medicinski otpad - 0,6

kg/dan/krevet, odnosno 1,8 kg/dan/krevet za sve tri komponente;

▫ poseban medicinski otpad – 0,2 kg/dan/krevet.

21

Leţajni kapaciteti u bolnicama u Crnoj Gori iznose oko 4065 bolniĉkih kreveta (podaci

MONSTATA za 2005. godinu), što znaĉi oko 6,55 kreveta na 1 000 stanovnika.

Na osnovu pokazatelja o broju kreveta i specifiĉnoj proizvodnji pojedinih vrsta medicinskog

otpada, procijenjena je trenutna proizvodnja medicinskog otpada u Crnoj Gori.

Tabela 11. Pretpostavljene koliĉine proizvodnje medicinskog otpada

Institucionalni i administrativni sporazumi kojima se utvrĊuju uloge i odgovornost za

upravljanje medicinskim otpadom nijesu posebno definisani ali su dio opštih obaveza i

odgovornosti zdravstvene administracije. Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja je

nadleţno i odgovorno za cjelokupnu upravljaĉku strukturu javnog zdravstva. Ono takoĊe,

izdaje dozvole za rad privatnim zdravstvenim ustanovama i kontroliše ih preko

odgovarajućih inspekcijskih sluţbi (zdravstveno-sanitarna inspekcija), ali do sada u

djelokrug njihovog rada nije bio ukljuĉen nadzor nad sakupljanjem, tretirenjem i

odlaganjem otpada.

3.5. Posebne vrste (tokovi) otpada

Tretman posebnih tokova otpada se zahtjeva i Strateškim master planom za upravljanje

otpadom na republiĉkom nivou.

3.5.1. Otpadna ulja

Otpadna ulja mogu poticati od ulja za podmazivanje koja se koriste u industriji i od jestivih

ulja. Potrošnja i jednih i drugih ulja je u porastu, a nakon upotrebe ta ulja postaju otpadna

ulja.

Ne raspolaţe se podacima o koliĉini ulja koja se stavljaju u promet, pa nije moguće

procijeniti ni koliĉine otpadnih ulja.

Mnoga preduzeća koriste veliki broj vrsta ulja u razliĉite svrhe, što za posljedicu ima

stvaranje velikih koliĉina otpadnog ulja. Takva ulja spadaju u kategoriju opasanog otpada i

podlijeţu zahtjevima Direktive Savjeta 75/439/EEC o odlaganju otpadnih ulja.

Adekvatno sakupljena otpadna ulja, mogu se:

▫ preraditi na naĉin da se dobiju novi proizvodi ili preĉistiti tako da se omogući njihova

ponovna upotreba;

▫ termiĉki obraditi na naĉin da se koriste kao gorivo.

3.5.2. Otpad koji sadrži PCB i PCT

PCB (polihlorovani bifenil) koristio se i još uvijek se koristi kao dielektriĉki fliud ili izolator u

kapacitorima i transformatorima. Iako su glavni i potencijalni izvori ovog otpada već

identifikovani, potrebno je izvršiti posebnu analizu PCB u Crnoj Gori.

Vrsta otpada Bolnički kreveti

Specifična

količina

kg/krevet/dan

Količina otpada

kg/dan t/god

Materijal za višestruku

upotrebu, materijal koji

se moţe reciklirati - RMO

4.111 0,6 2.466 900

Otpad sliĉan komunalnom

otpadu – KMO 4.111 0,6 2.466 900

Opšti medicinski otpad

OMO 4.111 0,6 2.466 900

Posebni medicinski otpad

PMO 4.111 0,2 824 300

Ukupno 8.222 3.000

22

Najveća koliĉina PCB i ulja kontaminiranih PCB nalaze se u Kombinatu aluminijuma gdje

postoji najmanje 700 t (ukljuĉujući transformatore i kondenzatore) otpada koji sadrţi PCB.

Kupoprodajnim Ugovorom o privatizaciji KAP-a utvrĊena je, izmeĊu ostalog, obaveza Vlade

Crne Gore da sprovede aktivnosti na uklanjanju postojećeg PCB otpada koji se ĉuvao u

skladištu KAP-a. Sa kompanijom MITECO iz Beograda zakljuĉen je ugovor o preuzimanju i

izvozu 204 t ovog otpada iz KAP-a (kondenzatori, transformatori, kontaminirana zemlja

/ambalaţa, organski rastvaraĉ kontaminiran PCB-ijem i otpadni PCB). Preduzeće „MITECO“

d.o.o. je realizovalo svoje ugovorne obaveze.

Manje koliĉine ovog otpada nalaze se u Ţeljezari (manje od 2 t) i Luci Bar (manje od 6 t

PCB koji sadrţe transformatorska ulja).

Pretpostavlja se da još neke industrije imaju manje koliĉine opreme sa PCB koja se koristi ili

je uskladištena.

Nakon prestanka korišćenja i stavljanja ove opreme van pogona, ona će postati opasni

otpad kojim je potrebno upravljati u skladu sa zakonom.

3.5.3. Vozila van upotrebe

Vozila van upotrebe ili otpadna vozila su vozila koja zbog oštećenja, dotrajalosti ili drugih

razloga vlasnik odbacuje, namjerava ili ih mora odbaciti.

U Crnoj Gori ne postoji propis koji reguliše pitanje upravljanja vozilima van upotrebe.

Direktiva Evropske unije 2000/53/EC, dopunjena sa 2002/525/EC reguliše pitanje

prihvatanja, recikliranja i lagerovanja istrošenih vozila. Direktiva zabranjuje odlaganje vozila

van upotrebe na zemljište koje nije posebno pripremljeno za odlaganje u skladu sa

Dirktivom.

Vozila van upotrebe imaju mogućnost opasnog zagaĊivanja ţivotne sredine zbog prisustva

mineralnih i drugih ulja, kisjelina i elektroda iz akumulatora, kao i od eventualnog

spaljivanja vozila.

3.5.4. Baterije i akumulatori

Otpadne baterije i akumulatori su baterije i akumulatori koji se ne mogu ponovno koristiti i

namijenjeni su obradi ili recikliranju. Većina otpadnih baterija i akumulatora klasifikuje se

kao opasni otpad (olovne baterije, nikalkadmijumske baterije, baterije sa ţivom, odvojeno

skupljani elektroliti iz baterija i akumulatora).

Potrošnja baterija i akumulatora u stalnom je porastu. MeĊutim, ne raspolaţe se podacima o

koliĉinama otpadnih baterija i akumulatora, kao ni o koliĉinama novih akumulatora i baterija

koje se stavljaju na trţište iz kojih bi se mogla izvesti pribliţna vrijednost koliĉine otpada.

S obzirom da spada u kategoriju opasnog otpada, otpadne baterije i akumulatori će se

tretirati kao i ostali opasni otpad.

3.5.5. Ambalaža i ambalažni otpad

Ambalaţa predstavlja sve proizvode za pakovanje, ĉuvanje, rukovanje, isporuku i promociju

robe, od sirovina do gotovih proizvoda, od proizvoĊaĉa do korisnika ili potrošaĉa, bez obzira

na prirodu materijala od kojeg su izraĊeni, a moţe biti:

▫ prodajna ili primarna ambalaţa – najmanja ambalaţna jedinica u kojoj se proizvod

prodaje konaĉnom kupcu;

▫ zajedniĉka ili sekundarna ambalaţa – ambalaţna jedinica koja sadrţi više proizvoda

u primarnoj ambalaţi tako da je proizvod pristupaĉan kupcu u grupi, a moţe se

izdvojiti i uzeti pojedinaĉno;

▫ transportna ili tercijarna ambalaţa – zaštitna ambalaţa koja omogućava prevoz,

pretovar i rukovanje odreĊenom koliĉinom proizvoda pakovanog samo u prodajnoj ili

i u prodajnoj i zajedniĉkoj ambalaţi; u ovu vrstu ambalaţe ne spadaju kontejneri za

drumski, ţeljezniĉki, prekomorski i vazdušni prevoz robe.

Ambalaţu ĉine i pomoćna sredstva za pakovanje koja sluţe za omotavanje ili povezivanje

robe, pakovanje, nepropusno zatvaranje, pripremu za otpremu i oznaĉavanje robe.

23

Ambalaţni materijal je svaki materijal od kojeg se proizvodi ambalaţa, kao što su: staklo,

plastika, papir, karton, drvo, metal, višeslojni miješani materijali i drugi materijali.

Ambalaţni otpad se definiše kao ambalaţa ili ambalaţni materijal koji ostane nakon što se

proizvod raspakuje i odvoji od ambalaţe, iskljuĉujući proizvodne ostatke.

Ambalaţa i ambalaţni otpad predstavljaju vaţan dio otpada koji se moţe reciklirati, zbog

ĉega je neohodno utvrditi koliĉine ove vrste otpada koje se proizvode u jedinici vremena i

napraviti projekciju oĉekivanih koliĉina u narednom periodu.

Saglasno projekciji datoj u Master planu, koja je raĊena na osnovu iskustava 12 zemalja

ĉlanica Evropske unije, procijenjene koliĉine ambalaţe i ambalaţnog otpada u komunalnom

otpadu domaćinstava i pravnih lica su:

Tabela 12. Pretpostavljene koliĉine proizvodnje ambalaţe i ambalaţnog otpada

Matreijal Ambalaža od privrednih

subjekata u 2007. godini (t)

Ambalaža od domaćinstava

u 2007. godini (t)

Papir i karton 12.960 2.280

Staklo 2.200 8.860

Metal 1.044 4.100

Plastika 5.060 9.420

Ukupno 21.264 24.660

Većinu papirnog i kartonskog ambalaţnog otpada proizvode privredni subjekti, dok većina

staklenog i metalnog otpada potiĉe iz domaćinstava.

3.5.6. Otpadne gume

Otpadne gume su gume putniĉkih automobila, autobusa, teretnih automobila, radnih

mašina, radnih vozila i traktora, aviona i drugih letilica, kao i drugi sliĉni proizvodi koje

vlasnik zbog oštećenja, istrošenosti, isteka roka trajanja ili drugih razloga ne upotrebljava,

pa ih zbog toga mora odbaciti. Otpadne gume su neopasan otpad, a u Katalogu otpada

navedene su pod kljuĉnim brojem 16 01 03 sadrţanom u Nacrtu pravilnika o vrstama i

metodama ispitivnja otpada.

Povećan broj automobila u Crnoj Gori poslednjih godina je uticao na povećanje broja

otpadnih automobilskih guma, meĊutim ne raspolaţe se podacima o godišnjim koliĉinama

otpada koji se stvara na ovaj naĉin.

3.5.7. Otpad od električnih i elektronskih proizvoda

Elektriĉni i elektronski (EE) otpad ĉine:

▫ otpadna elektriĉna i elektronska oprema koja ukljuĉuje sklopove i sastavne dijelove

koji nastaju u privredi (industriji, preduzetništvu i sliĉno);

▫ otpadna elektriĉna i elektronska oprema nastala u domaćinstvima ili proizvodnim i

usluţnim djelatnostima, kad je po vrsti i koliĉini sliĉna EE otpadu iz domaćinstava.

Direktiva 2002/96 o otpadu od elektriĉne i elektronske opreme (EE otpad) se odnosi na

sljedeće kategorije elektriĉnih i elektronskih ureĊaja:

▫ kućni ureĊaji;

▫ elektronska i telekomunikaciona oprema (oprema informatiĉke tehnike (IT) i oprema

za telekomunikacije);

▫ oprema široke potrošnje za razonodu;

▫ oprema za osvjetljenje, fluorescentne lampe;

▫ elektriĉni i elektronski alat (osim velikih nepokretnih industrijskih alata);

▫ igraĉke, oprema za razonodu i sportska oprema (s elektriĉnim ili elektronskim

komponentama);

▫ medicinska oprema (osim svih implantiranih i inficiranih ureĊaja);

▫ istrumenti za monitoring i kontrolu;

24

▫ automatski raspršivaĉi, automatski ureĊaji za izdavanje toplih napitaka, izdavanje

toplih i hladnih boca ili kutija, izdavanje ĉvrstih proizvoda, izdavanje novca, kao i svi

ureĊaji koji automatski izdaju sve vrste proizvoda.

Neke vrste EE-otpada idu u red opasnog otpada zbog opasnih komponenti koje sadrţi.

3.6. Komunalni kanalizacioni mulj

3.6.1. Nastajanje mulja i normativna uređenost

Shodno pozitivnim propisima, jedinice lokalne samouprave su obavezne da graĊanima

obezbijede pruţanje usluge sakupljanja i preĉišćavanja komunalnih otpadnih voda prije

njihovog ispuštanja u prirodni prijamnik.

Mulj nastao u postupku preĉišćavanja otpadnih voda mogao bi se smatrati komponentom

komunalnog otpada. MeĊutim, s obzirom na mjesto nastanka, upravljanje muljem je u

nadleţnosti subjekata koji upravljaju ureĊajima za tretman otpadnih voda, zbog ĉega se

posebno izdvaja.

U Zakonu o upravljanju otpadom, odredbe koje se odnose na komunalni kanalizacioni mulj,

odnosno njegovu dozvoljenu i nedozvoljenu upotrebu, sadrţane su u ĉlanovima 52, 53 i 54.

Ĉlanom 60 Zakona zabranjeno je odlaganje otpada “ako je otpad u teĉnom stanju,

ukljuĉujući otpad koji sadrţi vodu u koliĉini većoj od 95 % ukupne mase, iskljuĉujući mulj”,

što znaĉi da je na deponijama prihvatljivo odloţiti kanalizacioni mulj ukoliko to dozvoli

nadleţni organ, a u skladu sa kriterijumima i standardima prihvatanja otpada na

deponijama, koji su definisani aneksom II direktive o deponijama otpada 1999/31/EC, a koji

obezbeĊuju zaštitu ţivotne sredine, zaštitu procesa “poţeljne stabilnosti na deponiji”, zaštitu

u pogledu opasnosti po ljudsko zdravlje (u tom smislu svaki otpad pa i kanalizacioni mulj

mora proći opšte procedure testiranja za prihvatanje otpada na deponiji).

Saglasno direktivama Evropske unije i domaćem zakonodavstvu, glavna strategija

upravljanja muljem odnosi se na: (i) prevenciju, (ii) smanjenje, (iii) proizvodnju, preradu i

ponovnu upotrebu i (iv) odlaganje mulja.

Prioritet se daje prevenciji i smanjenju koliĉina proizvedenog mulja. SprovoĊenjem

odgovarajuće kampanje i edukacijom trebalo bi raditi na smanjenju potrošnje vode. Dalje

smanjenje mulja moguće je postići tretiranjem i stabilizacijom otpadnih voda. U sistemima

postrojenja za aericirano tretiranje otpadnih voda koliĉina mulja se smanjuje i za 25 %.

Veoma je vaţno da se ispita svaka druga mogućnost korišćenja mulja prije njegovog

konaĉnog odlaganja. Za mulj definisanog kvaliteta postoje mogućnosti korišćenja u

poljoprivredi, šumarstvu, sanacionim radovima i zelenim površinama.

Naĉini prerade mulja su: fiziĉka stabilizacija, hemijska stabilizacija i smanjenje patogenih

klica i pasterizacija.

Strateški master plan za upravljanje otpadom na republiĉkom nivou preporuĉuje

kompostiranje. Ovaj metod, meĊutim, zahtijeva veliku koliĉinu agensa radi obezbjeĊenja

pravilne konzistentnosti mulja za aeraciju u ĉvrst oblik. Kao agensi najĉešće se koriste

piljevina i otpad od drveta ili komunalni otpad iz kojeg su izdvojene neorganske

komponente.

Kao suplementarni metod tretiranja mulja u Podgorici, Herceg Novom, Beranama i

Pljevljima, Strateški master plan predlaţe solarno sušenje.

3.6.2. Količine mulja

U Crnoj Gori samo u Podgorici postoji postrojenje za preĉišćavnje otpadniih voda, ĉiji je

kapacitet 55.000 ekvivalent stanovnika. Kako u gradskim naseljima Podgorice ţivi preko

140.000 stanovnika, jasno je da ureĊaj svojim kapacitetima ne zadovoljava potrebe grada.

UreĊaj je tokom 2007. godine rekonstruisan, ĉime mu je povećan kapacitet.

Koliĉina mulja koji se proizvodi u postrojenju za tretman otpadnih voda u Podgorici

procjenjena je u Strateškom master planu za upravljanje otpadom na republiĉkom nivou na

1.650 t/god. (Projekcija je raĊena na osnovu Strateškog master plana za kanlizaciju i

25

otpadne vode centralnog i sjevernog dijela Crne Gore). Podaci o koliĉinama mulja koji se

proizvede nakon rekonstrukcije ureĊaja nijesu bili dostupni zbog kratkog perioda rada

postojenja nakon rekonstrukcije.

3.7. Otpad životinjskog porijekla

Nusproizvodi ţivotinjskog porijekla nastaju u klanicama, objektima za preradu mesa, ribe,

jaja, mlijeka, u hladnjaĉama, skladištima, inkubatorima pilića, prodavnicama mesa,

ribarama, ugostiteljskim objektima, objektima za uzgoj ţivotinja, zoološkim vrtovima i

drugim mjestima na kojima se ţivotinje uzgajaju i gdje se proizvode namirnice ţivotinjskog

porijekla.

Evropska unija je jasno definisala podjelu otpada ţivotinjskog porijekla na tri kategorije. U

prvu kategoriju spadaju: svi djelovi trupa, odnosno leševi ţivotinja za koje se sumnja da su

ili su zaraţene TSE-om, ţivotinja koje nijesu uzgajane, divljih ţivotinja, ţivotinja iz zooloških

vrtova i cirkusa, ţivotinja koje su korišćene u nauĉnim istraţivanjima, zatim proizvodi

dobijeni od ţivotinja kojima su davane posebne supstance i dr. U drugu kategoriju ubrajaju

se nusproizvodi kao što su: stajsko Ċubrivo i sadrţaj probavnog trakta, ostaci sakupljeni

pilikom preĉišćavanja otpadnih voda iz klanica, proizvodi koji sadrţe ostatke veterinarskih

ljekova i kontaminata i sliĉno. Treću kategoriju nusproizvoda ţivotinjskog porijekla ĉine

djelovi zaklanih ţivotinja koji su higijenski ispravni, ali nijesu namijenjeni za ishrnu ljudi,

djelovi zaklanih ţivotinja koji su neprikladni za ishranu ljudi, ali na kojima nema znakova

bolesti koje se mogu prenijeti na ljude i ţivotinje i sliĉno. Sve ove kategorije otpada

zahtijevaju poseban tretman. U Crnoj Gori ne postoje podaci o koliĉinama ove vrste otpada,

niti je on posebno tretiran.

3.8. Ocjena stanja

3.8.1. Komunalni otpad

3.8.1.1. Neopasni komunani otpad

Na osnovu prikazanih podataka moţe se zakljuĉiti da se osnovni problemi, koji vaţe za

većinu opština u Crnoj Gori u oblasti upavljanja otpadom, mogu svrstati u tri grupe:

▫ naĉin i mogućnost sakupljanja otpada,

▫ transport otpada,

▫ odlaganje otpada.

Vezano za naĉin i mogućnost sakupljanja otpada karakteristiĉno je

▫ s obzirom da se jedino u gradovima redovno sakuplja otpad, sakupi se i deponuje

samo oko 50% stvorenog otpada na teritoriji Crne Gore, pri ĉemu ne postoje

pouzdani podaci da li se taj dio otpada koji nastaje u ruralnim podruĉjima spaljuje ili

ponovo koristi;

▫ postoje velika variranja u dnevno proizvedenim koliĉinama i sastavu komunalnog

otpada;

▫ sastav otpada daje velike mogućnosti za reciklaţu i kompostiranje, ali se oni

trenutno ne vrše u znaĉajnijoj mjeri;

▫ nepravilno odlaganje otpada u stambenim zonama grada, kao posljedica nedovoljnog

broja kontejnera;

▫ neadekvatan raspored i veliki broj neispravnih kontejnera,

▫ neadekvatan odnos graĊana prema pitanjima koja se odnose na oblast upravljanja

otpadom.

U dijelu transporta otpada moţe se izdvojiti:

▫ nedostatak broja i vrste (odgovarajućih modernih) vozila za transport otpada;

▫ neodgovarajuća uĉestanost transporta otpada;

▫ neriješeno pitanje transporta opasnog otpada iz zdravstvenih ustanova i nekih

privrednih subjekata.

26

Najveći problem u oblasti upravljanja otadom odnosi se na konaĉno zbrinjavanje, odnosno

deponovanje:

▫ gradska odlagališta ne odgovaraju vaţećim domaćim propisima i propisima EU

(izuzev deponija „Lovanja“ i „Livade“)

▫ većina postojećih odlagališta su bez urbanistiĉke, graĊevinske i upotrebne dozvole,

ĉesto veoma popunjena i pred zatvaranjem;

▫ za većinu deponija nijesu uraĊeni projekti i programi sanacije i njihovog sukcesivnog

zatvaranja;

▫ na većini postojećih lokacija nema odgovarajuće mehanizacije;

▫ na postojećim odlagalištima uglavnom se ne sprovodi tehnologija deponovanja,

odnosno otpad se odlaţe bez reda, ne sabija se i ne prekriva slojem inertnog

materijala,

▫ na odlagalištima se ĉesto odlaţe klaniĉki i medicinski otpad;

▫ nerijetko se na odlagalištima komunanog otpada odlaţe industrijski otpad;

▫ na najvećem broju odlagališta odlaganje se vrši bez prethodnog selektiranja,

▫ nije oranizovana reciklaţa (s malim izuzecima) u cilju valorizacije sekundarnih

sirovina;

▫ odlaganje otpada na odlagalištima bez tretmana i postojanja potrebne infrastrukture

dovodi do nekontrolisanog oslobaĊanja deponijskog gasa i ĉestih nekontrolisanih

poţara;

▫ na odlagalištima nema postavljenih ureĊaja za kontrolu zagaĊenja vazduha i voda;

▫ ne postoje zvaniĉne deponije opasnog i inertnog otpada.

3.8.1.2. Opasni komunani otpad

Na osnovu prethodno iznijetog, moţe se zakljuĉiti da osnovni problem u oblasti upavljanja

opasnim otpadom leţi u ĉinjenici da u Crnoj Gori ne postoji odgovarajuća evidencija o

proizvoĊaĉima i koliĉinama opasnog komunanog otpada, pa, saglsno tome, niti

odgovarajuće akivnosti u pogledu tretmana i zbrinjavanja ove vrste otpada.

Ĉesto se opasni komunalni otpad, zajedno sa ostalim komponentama komunalnog otpada,

sakuplja i odlaţe na gradskim odlagalištima.

Postoje pojedinaĉni sluĉajevi da se otpadno ulje, razne vrste metala i papira i drugi otpad sa

karakteristikama opasnog otpada, koji se moţe reciklirati, sakuplja i transportuje u susjedne

zemlje (uglavnom u Srbiju). Ove poslove uglavnom obavljaju manja preduzeća.

3.8.1.3. Inertni komunani otpad

Ne postoje podaci o koliĉinama proizvedenog inertnog otpada. Manje koliĉine otpada koji

potiĉe od rekonstrukcije stambenih i manjih poslovnih objekata, sakupljaju komunalna

preduzeća i, bez prethodnog izdvajanja reciklabilnih komponenti, odlaţu uglavnom na

deponije komunalnog otpada u većini gradova u Crnoj Gori.

Većina JLS u Crnoj Gori nije definisala lokacije za odlaganje ove vrste otpada, pa je vrlo

ĉesta pojava da graĊani otpad odlaţu na spontano formiranim odlagalištima i smetlištima.

3.8.2. Industrijski otpad i opasni otpad

Postupanje sa industrijskim otpadom

Problem odlaganja industrijskog otpada u Crnoj Gori se rješava na sljedeće naĉine:

▫ odlaganjem na posebna skladišta ili deponije u krugu fabrika;

▫ na mješovita i/ili industrijska odlagališta;

▫ odlaganjem na deponiju neopasnog/komunalnog otpada (neopasni industrijski

otpad).

Karakteristike postupanja sa industrijskim otpadom su:

▫ U većini sluĉajeva, postupanje sa industrijskim otpadom nije adekvatno niti je u

skladu sa zakonskim zahtjevima;

27

▫ Ne postoji deponija ili skladište opasnog otpada koje se deklariše kao stalno

odlagalište opasnog otpada i koje zadovoljava osnovne kriterijume bezbjednog

odlaganja, ĉime bi se riješio problem odlaganja dijela industrijskog opasnog otpada;

▫ ProizvoĊaĉi otpada su prinuĊeni da pronalaze po njih najbezbolnija rješenja, koja

nijesu u skladu sa tehniĉkim niti normama zaštite ţivotne sredine i to odlaganjem na

privremena odlagališta, uglavnom u krugu preduzeća, i to ĉesto na neadekvatan

naĉin (plastiĉna i metalna burad, plastiĉne vreće, betonski platoi ĉesto bez

nadstrešnice, razne neadekvatne betonske ili druge kasete, rezervoari);

▫ Reciklaţa otpada u industrijskim okvirima se najvećim procentom odnosi na reciklaţu

metala i ambalaţe i to:

▫ vraćanjem amabalaţe dobavljaĉu na ponovno korišćenje,

▫ davanje ambalaţe sakupljaĉima na dalju preradu.

Na osnovu dostupnih podataka, moţe se zakljuĉiti da su osnovni problemi u oblasti

upravljanja industrijskim opasnim otpadom isti kao i u upravljanju ostalim opasnim

otpadom, a to znaĉi:

▫ ne postoji efikasna i struĉna organizacija koja se sveobuhvatno bavi pitanjima

upravljanja opasnim otpadom;

▫ ne postoji edukacija stanovništva/privrede/zaposlenih o opasnom otpadu, naĉinu

postupanja, obavezi reciklaţe, tako da postoje veliki rizici po zdravlje ljudi i ţivotnu

sredinu što izaziva opravdanu zabrinutost javnosti;

▫ ne postoji kompletna baza podataka (katstar zagaĊivaĉa) sa identifikacijom svih

proizvoĊaĉa u skladu sa propisima i direktivama EU;

▫ nije izvršena karakterizacija cjelokupnog opasnog otpada u skladu sa nacionalnim

zakonodavstvom i direktivama EU;

▫ nisu utvrĊeni optimalni i dozvoljeni tehnološki postupci za tretman i preradu opasnog

otpada;

▫ nijesu jasno definisani generatori sekundarnih sirovina, niti odreĊeni potencijalni

korisnici sekundarnih sirovina;

▫ neriješeno pitanje transporta opasnog otpada ili sekundarnih sirovina do sakupljaĉa

do primjene Zakona o upravljanju otpadom;

▫ postojeća skladišta u okvirima većine fabrika su privremenog karaktera, bez

graĊevinske i upotrebne dozvole,

▫ ne postoji odobrena lokacija deponije opasnog otpada;

▫ ne postoji postrojenje za spaljivanje opasnog otpada;

▫ nijesu snimljeni i utvrĊeni kapaciteti postojećih tehnoloških proizvodnih postupaka

koji bi se mogli koristiti za preradu odreĊenih vrsta i tipova otpada;

▫ ne postoji plan sanacije zemljišta kontaminiranih opasnim otpadom, niti sanacije

divljih industrijskih deponija opasnog otpada;

▫ prostornim planom nijesu predviĊene lokacije za izgradnju postrojenja za tretman

opasnih otpada;

▫ u proizvodnim kapacitetima ne postoje programi upravljanja opasnim otpadima, kao

ni procedure za postupanje sa opasnim otpadima;

▫ u fabrikama, uglavnom, ne postoje posebna lica ili sluţbe zaduţene za evidentiranje

opasnih otpada.

3.8.3. Građevinski otpad

U Crnoj Gori nema podataka o koliĉinama graĊevinskog otpada niti se vrši organizovano

sakupljanje. Samo manju koliĉinu ovog otpada sakupljaju i odvoze komunalna preduzeća

(otpad iz domaćinstava). Intenzvna gradnja poslednjih godina, meĊutim, doprinosi naglom

porastu ove vrste otpada što zbog neadekvatnog postupanja postaje sve veći problem.

Otpad, uglavnom, uklanjaju izvoĊaĉi radova koristeći vlastitu mehanizaciju, pri ĉemu ne

izdvajaju korisne frakcije, već pomiješan otpad odvoze do mjesta odlaganja. Ovaj otpad

sadrţi i komponente ambalaţnog otpada.

Budući da u većini JLS nijesu utvrĊene posebne lokacije za odlaganje graĊevinskog otpada,

najveći dio se odlaţe na nekontrolisanim odlagalištima, pored puteva, uz rijeĉne tokove, itd.

28

3.8.4. Medicinski otpad

U pogledu upravljanja i kontrole medicinskog otpada u Crnoj Gori postoji nedostatak

zakonodavnog okvira za pravilno upravljanje ovom vrstom otpada. Posebne evidencije o

medicinskom otpadu se ne vrše, a otpad se najvećim dijelom odlaţe na deponije

komunalnog otpada. TakoĊe se ne vrši poseban tretman medicinskog otpada, bez obzira na

njegovu prirodu koja zahtijeva posebnu paţnju.

Stanje upravljanja medicinskim otpadom u Crnoj Gori moţe se okarakterisati sljedećim:

▫ u većini zdravstvenih ustanova higijenski standard upravljanja otpadom je znatno

niţi od meĊunarodnih standarda;

▫ otpad iz operacionih sala, odjeljenja sa bolesnicima i laboratorija se ne sakuplja u

adekvatnim posudama za jednokratnu upotrebu,

▫ opasni infektivni otpad se odlaţe zajedno sa obiĉnim otpadom, a špricevi i igle se ne

odvajaju od drugog otpada;

▫ upravljanje radioaktivnim otpadom iz medicinskih sluţbi se ne obavlja na bezbjedan

naĉin, već se ispušta u kanalizaciju;

▫ infektivni otpad iz mikrobioloških laboratorija se ne tretira na odgovarajući naĉin;

▫ osoblje nije dovoljno obuĉeno o bezbjednom i higijenskom rukovanju otpadom;

▫ zbog neobiljeţavanja opasnog i infektivnog otpada, postoji rizik od kontaminacije lica

koja rukuju otpadom pri njegovom prevozu i odlaganju;

▫ infektivni otpad se ne skladišti na odgovarajuća mjesta, gdje bi samo ovlašćena lica

imala pristup;

▫ neadekvatan prevoz i odlaganje specijalnog bolniĉkog otpada, predstavljaju rizik

kako za one koji rukuju njim, tako i ljude koji na odlagalištima pretraţuju otpad.

3.8.5. Posebne vrste (tokovi) otpada

3.8.5.1. Otpadna ulja

Iako se radi o opasnom otpadu, u Crnoj Gori nije uspostavljen sistem za prikupljanje i

tretman otpadnih ulja. TakoĊe ne postoji evidencija o koliĉni proizvedenog otpada. Ĉesto se

pojedine vrste otpadnih ulja bez ikakvog prethodnog tretmana ispuštaju u površinske i

podzemne vode ili u kanalizaciju. Evidentirani su pojedinaĉni sluĉajevi, posebno u

opštinama Crnogorskog primorja koji obavljaju odreĊene aktivnosti na tretmanu otpadnih

ulja i organizuju njihov izvoz do postrojenja u kojima se vrši njihov potpuni tretman i trajno

zbrinjavanje.

3.8.5.2. Otpad koji sadrţi PCB i PCT

U Crnoj Gori ne postoje posebni prostori za obradu ili odlaganje otpada koji sadrţi PCB. Ovaj

otpad se, uglavnom, odlaţe u kurugu preduzeća koja koriste opremu sa PCB. Tokom 2007.

godine, Vlada Crne Gore je, shodno obavezi iz kupoprodajnog ugovora Kombinata

aluminijuma u Podgorici izvezla sve, do dana zakljuĉivanja ugovora u krugu fabrike

uskladištene, koliĉine iskorišćenih transformatorskih ulja (PCB) i opreme kontaminirane

PCB. Ova oprema i ulja su izvezeni u Njemaĉku i Austriju na tretman i odlaganje.

3.8.5.3. Vozila van upotrebe

Sakupljanje vozila koja se više ne mogu koristiti i njihovo djelimiĉno recikliranje obavljaju

manji dileri starog gvoţĊa. Oni prikupljaju jedan broj vozila koja su van upotrebe, uklanjaju

preostali koristan materijal i prevoze staro gvoţĊe do Ţeljezare. GvoţĊe, akumulatori,

bakarne i aluminijske ţice imaju isplativu ekonomsku vrijednost, pa se recikliraju. Ostali

materijali, ukljuĉujući opasni otpad, kao što su ulja, odlaţu se na nekontrolisan naĉin.

U poslednje vrijeme preduzeće DOO «Deponija» iz Podgorice, sakupilo je oko 400 t otpadnih

vozila.

29

3.8.5.4. Otpadne baterije i akumulatori

U Crnoj Gori ne postoji organizovano sakupljanje otpadnih baterija i akumulatora. Manje

firme koje sakupljaju istrošena vozila, izdvajaju akumulatore i, uglavnom, izvoze.

U naredenom periodu potrebno bi bilo uspostaviti sistem upravljanja svim otpadnim

baterijama i akumulatorima koji bi obuhvatio: sakupljanje, obradu, recikliranje, kontrolisanu

preradu i zbrinjavanje ostataka posle obrade i recikliranja, bez obzira na oblik, zapreminu,

masu i materijale od kojih su izraĊeni.

3.8.5.5. Ambalaţa i ambalaţni otpad

Osnovni problemi, koji vaţe za upavljanje komunalnim otpadom vaţe i za ambalaţu i

ambalaţni otpad.

I pored nekih aktivnosti na izdvajanju i sakupljanju ambalaţe i ambalaţnog otpada iz

komunalnog otpada, najveći dio ovog otpada i dalje se odlaţe na odlagalištima komunalnog

otpada.

Vezano za naĉin i mogućnost sakupljanja ovog otpada karakteristiĉno je:

▫ ne postoje pouzdani podaci o koliĉinama ovog otpada;

▫ postoje velika variranja u dnevno proizvedenim koliĉinama i sastavu ovog otpada;

▫ sastav otpada daje velike mogućnosti za reciklaţu, ali se ona trenutno ne vrši u

znaĉajnijoj mjeri;

▫ zbog nedovoljnog broja kontejnera, otpad se nepravilno odlaţe i, naroĉito kada se

radi o papiru i kartonu, u velikoj mjeri uništava;

▫ ambalaţni otpad iz domaćinstava uglavnom sakupljaju javna komunalna prduzeća,

uz ostali komunalni otpad; dio ambalaţnog otpada koji proizvode privredni subjekti

sakupljaju, takoĊe, komunalna preduzeća ili lica sa kojima su vlasnici otpada sklopili

ugovore o preuzimanju i zbrinjavanju ove vrste otpada;

▫ u Crnoj Gori, u Podgorici, Herceg Novom i na meĊuopštinskoj deponiji «Lovanja»

izdvajaju se pojedine vrste ambalaţnog otpada (karton, staklo, PET, limenke ...),

koje se podvrgavaju postupku predtretmana i izvoze, uglavnom u Srbiju.

3.8.5.6. Otpadne gume

Stanje u oblasti upravljanja otpadnim gumama, kao i kod drugih posebnih tokova otpada,

karakteriše izostanak praćenja nastanka, tretmama i naĉina zbrinjavanja ove vrste otpada.

3.8.5.7. Elektriĉni i elektronski otpad

Stanje i problemi sadašnjeg naĉina upravljanja EE otpadom se oĉituju u rastu ukupnih

koliĉina otpada koje završavaju na odlagalištima, ĉime se kapaciteti postojećih odlagališta

smanjuju povećevajući ujedno rizik za zdravlje ljudi i ţivotnu sredinu.

Podaci o EE-otpadu i njegovim tokovima se ne obraĊuju, pa je samim tim i procjena koliĉina

nesigurna.

EE-otpad se zasada odvozi u sklopu akcija sakupljanja kabastog otpada ili redovnog

odvoţenja komunalnog otpada i završava, najĉešće, na raznim odlagalištima. Sve je više

interesovanja o naĉinu postupanja sa ovim otpadom, a pojedini sakupljaĉi otpada kao

sekundarnih sirovina poĉeli su sa prikupljanjem i skladištenjem u cilju obrade ili izvoza.

3.8.6. Komunalni kanalizacioni mulj

Iako gradovi u Crnoj Gori imaju kanalizacionu mreţu za pribliţno 300.000 stanovnika,

infrastruktura za prihvat otpadnih voda (izuzev u Podgorici) ne sadrţi postrojenja za

tretman otpadnih voda i one se bez prethodnog preĉišćavanja ispuštaju u okolinu.

Mulj koji se proizvodi u postrojenju u Podgorici se za sada odlaţe u krugu JP «Vodovod i

kanalizacija» jer nije obraĊen i isušen do nivoa koji bi omogućio njegovo skladištenje na

sanitarnoj deponiji. Da bi se ovaj mulj mogao odlagati na deponiji u Podgorici, zahtijeva se

veći nivo prerade.

30

3.8.7. Otpad životinjskog porijekla

Otpad ţivotinjskog porijekla nije posebno tretiran u Crnoj Gori. Uništavanja ostataka

ţivotinjskog porijekla su, uglavnom, vršena na neadekvatan naĉin, zakopavanjem ili

odlaganjem na otvorena smetlišta.

3.8.8. Institucionalni i zakonodavni okvir

Najvaţnije karkteristike postojećeg stanja institucionalnog i zakonodavnog okvira ukazuju

na nedovoljne institucionalne kapacitete, kao i nepotpun zakonodavni okvir, ĉime se stvara

prostor za slabu primjenu postojećih propisa.

Stanje u ovim segmentima uprvaljanja otpadom ukazuje na nekompletnost upravljanja

otpadom i sljedeće nedostatke:

▫ nije uspostavljena implementacija integralnog i efikasnog sistema upravljanja

otpadom,

▫ neharmonizovanost dijela postojećeg zakonodavstva sa EU zakonodavstvom,

▫ nepokrivenost svih aspekata sistema upravljanja otpadom,

▫ nepotpuna primjena u praksi,

▫ nedovoljni ljudski i tehniĉki resursi,

▫ nedovoljni finsnsijski instrumenati za obavljanje komunalnih djelatnosti na nivou JLS,

▫ neefikasni instrumenti za sprovoĊenje zakonodavstva,

▫ nedovoljno definisane inspekcijske nadleţnosti i kazne,

▫ nedostatak jasno utvrĊenih sistema i procedura,

▫ nedostatak uĉešća privatnog sektora u komunalnim djelatnostima i, uopšte, oblasti

upravljanja otpadom.

31

4. STRATEGIJA UPRAVLJANJA OTPADOM

Strategija upravljanja otpadom u Crnoj Gori je postavljena u okviru Nacionalne politike

upravljanja otpadom i Strateškog master plana za upravljanje otpadom na republiĉkom nivou.

Crna Gora je 26. februara 2004. godine usvojila Nacionalnu politiku upravljanja otpadom

koja sadţi viziju, naĉela i ciljeve utvrĊene Programom razvoja ţivotne sredine, kao i već

postojeće nacionalne regulative i standarde. Politika integralnog i odrţivog upravljanja

otpadom u Crnoj Gori utvrĊuje naĉin upravljanja otpadom i definiše ciljeve i strategije koji

će olakšati njeno sprovoĊenje.

Kljuĉni elementi strategije su:

▫ uspostavljanje adekvatnog institucionalnog okvira za upravljanje otpadom;

▫ smanjenje proizvodnje svih vrata otpada i njihovog uticaja na ţivotnu sredinu;

▫ povećanje pokrivenosti površina sakupljanjem otpada;

▫ obezbjeĊenje zdravog ţivota ljudi i smanjenje negativnih uticaja lošeg upravljanja

otpadom na ţivotnu sredinu;

▫ uspostavljanje hijerarhije upravljanja otpadom;

▫ formiranje reciklaţnih centara;

▫ obezbjeĊivanje lokacija za dugoroĉno odlaganje otpada;

▫ priprema objekata za upravljanje otpadom.

Osnovni ciljevi i podciljevi ukupnog sistema upravljanja otpadom su:

▫ samodovoljnost u upravljanju proizvedenim otpadom;

▫ nova regionalna (meĊuopštinska) odlagališta otpada u skladu sa standardima EU;

▫ integralni sistem upravljanja otpadom;

▫ smanjivanje proizvedenih koliĉina otpada;

▫ smanjivanje koliĉina otpada koji se odlaţe na odlagališta primarnim odvajanjem

korisnog otpada;

▫ smanjivanje udjela biorazgradivog otpada u odloţenom komunalnom otpadu;

▫ smanjivanje negativnog uticaja odloţenog otpada na okolinu, klimu i zdravlje ljudi;

▫ upravljanje proizvedenim otpadom na principima odrţivog razvoja;

▫ energetsko iskorišćavanje otpada.

Kako bi se ostvarili ovi ciljevi, prioritet je izgradnja meĊuopštinskih sanitarnih deponija i

uspostavljanje meĊuopštinskih centara za upravljanje komunalnim otpadom.

U poreĊenju s drugim sektorima, u oblasti upravljanja otpadom se malo paţnje posvećuje

integralnom pristupu upravljanja otpadom zasnovanom na adekvatnom informacionom

sistemu, decentralizovanoj odgovornosti, interdisciplinarnoj interakciji i kooperaciji izmeĊu

nivoa. Napori za poboljšanje stanja u ovoj oblasti treba da budu usmjereni ka

odgovarajućem strateškom planiranju i metodama finansijskog menadţmenta, ukljuĉujući

ekonomske cijene usluge, planiranje i kontrolu budţeta, proraĉun jediniĉnih troškova i

finansijsku i ekonomsku analizu. U operativnom dijelu, planiranje upavljanja otpadom treba

da ukljuĉi: tehnike sakupljanja podataka, analizu sastava otpada, projekciju stvaranja

otpada, formulisanje specifikacije opreme, obezbjeĊenje postupaka i upravljanja

informacionim sistemom za efikasan monitoring, evaluaciju i reviziju planiranja.

Urbanistiĉko planiranje, takoĊe, ima vaţnu ulogu u dostizanju odrţivog upravljanja

otpadom. Adekvatno urbanistiĉko planiranje treba da:

▫ obezbijedi planski okvir koji omogućava adekvatno uĉešće postrojenja za upravljanje

otpadom;

▫ podstiĉe praksu upravljanja otpadom sa ciljem oĉuvanja ţivotne sredine;

▫ minimizira nepovoljne uticaje na ţivotnu sredinu koji proizilaze iz rukovanja,

prerade, tretmana, transporta i odlaganja otpada;

▫ da razmotri potrebu novih postrojenja za tretman i odlaganje otpada.

32

5. OPCIJE UPRAVLJANJA OTPADOM

Zbog razlike u kvalitetu pojedinih postupaka obrade otpada, evropske direktive i Zakon o

upravljanju otpadom definišu strogi hijerarhijski tok (postupak) zbrinjavanja otpada:

PREVENCIJA NASTAJANJA OTPADA PONOVNA UPOTREBA DOBIJANJE MATRIJALA

DOBIJANJE ENERGIJE ILI DRUGE VRSTE OBRADE PRIJE KONAĈNOG ODLAGANJA OTPADA

Koncept hijerarhije upravljanja otpadom ukazuje da najefiktivnije rješenje za ţivotnu

sredinu ĉesto predstavlja smanjenje proizvedenih koliĉina otpada. MeĊutim, tamo gdje dalje

smanjivanje nije praktiĉno ostvarljivo, pojedini proizvodi i materijali u otpadu se mogu

iskoristiti za istu ili sliĉnu namjenu. Ukoliko ne postoji ni takva mogućnost, otpad se dalje

moţe iskoristiti kroz reciklaţu ili kompostiranje, ili za dobijanje energije. Samo ako ni jedna

od prethodnih mogućnosti ne daje rješenje, otpad treba odloţiti na deponiju.

Ovaj strogi niz je uspostavljen s obzirom na ukupnu ocjenu odrţivosti, odnosno ekološke

prihvatljivosti. Navedena rješenja koriste se i iscrpljuju tim redom, smanjujući svaki put

koliĉinu otpada za dalju obradu. Veliki broj evropskih drţava nastoji da redukuje koliĉine

otpada koje se odlaţu na deponije, usljed ĉega raste potreba da se u ukupnoj koliĉini

poveća udio recikliranog i biološki obraĊenog otpada.

Postoji više mogućih postupaka zbrinjavanja otpada s vrlo razliĉitim uticajem na okolinu.

Prevencija nastajanja otpada, kao i druge mjere za smanjivanje nastajanja otpada, svakako

je najpovoljnija metoda za rješavanje problema otpada. Te se mjere preduzimaju u toku

tehnološkog procesa na mjestu nastajanja otpada, a ukljuĉuju prevenciju nastajanju

promjenom naĉina proizvodnje ili naĉina upotrebe, redukciju na samom izvoru, kao i

ponovnu upotrebu proizvoda. Postupci reciklaţe, odnosno prerade materijala takoĊe daju

dobre rezultate u pogledu uticaja na okolnu, a odnose se, uglavnom, na odvojeno

prikupljeni otpad koji se moţe iskoristiti kao sekundarna sirovina.

a) Smanjivanje otpada na izvoru

Kreator politike koja treba da rezultira redukcijom proizvedenih koliĉina otpada treba da

bude Vlada. Za razliku od drugih opcija u hijerarhiji otpada, redukcija otpada nije opcija

koja se moţe odabrati u nedostatku drugih. O redukciji se mora razmišljati svaki put kada

se donosi odluka o korišćenju resursa. Redukcija mora biti osmišljena od projektovanja,

preko izrade do transporta, ambalaţe i prodaje proizvoda. Potrošaĉi takoĊe treba da aktivno

uĉestvuju u redukciji otpada kupovinom proizvoda koji daju minimalni otpad.

b) Ponovna upotreba

Neki proizvodi su dizajnirani da bi se mogli koristiti više puta. Propisima EU o ambalaţi, dat

je podstrek proizvoĊaĉima da razmotre primjenu ambalaţe za višestruku upotrebu (staklena

ambalaţa, pojedine vrste plastiĉne ambalaţe i sl). U nekim sluĉajevima proizvodi se mogu

preraditi u proizvode iste ili sliĉne namjene. Ponovnim korišćenjem proizvoda štedi se

energija, smanjuju se troškovi odlaganja, kao i troškovi trgovaca i potrošaĉa.

c) Reciklaţa

Reciklaţa je znaĉajna kako u domenu industrijskog tako i u domenu komunalnog otpada. U

oba sluĉaja se mogu ostvariti izuzetno znaĉajni tehniĉki, ekološki i ekonomski efekti.

Najznaĉajniji su svakako: smanjenje koliĉina industrijskog i komunalnog otpada koje bi se

morale trajno zbrinuti odlaganjem na deponije (ĉime se vijek deponija produţava) i

znaĉajno usporavanje procesa iscrpljivanja prirodnih sirovinskih resursa.

UvoĊenje selektivnog prikupljanja otpada u naseljima i gradovima poĉinje opredjeljenjem

lokalnih vlasti da frakcije komunanog otpada, koji se moţe reciklirati ne odlaţu, na

sanitarne deponije, već da se izdvajaju i koriste kao sekundarne sirovine. Ukoliko se

izdvajanje korisnih frakcija otpada vrši na mjestu njegovog nastanka, potrebni su novi

kontejneri za selektivno sakupljanje otpada i nova vozila za sakupljanje i prevoz otpada.

33

Dalje sortiranje i kompaktiranje ovih materijala obavlja se u centralnoj stanici za reciklaţu,

odakle ih preuzimaju kupci, koji ih koriste kao sekundarne sirovine.

d) Kompostiranje

Kompostiranje predstavlja ubrzano, djelimiĉno, razlaganje vlaţne, ĉvrste organske materije,

prvenstveno otpadaka od hrane, pomoću aerobnih mikroorganizama i pod kontrolisanim

uslovima. Kao proizvod dobija se koristan materijal - kompost, sliĉan humusu, koji nema

neprijatan miris i koji se moţe koristiti kao sredstvo za poboljšanje kvaliteta zemljišta ili kao

Ċubrivo.

Prednosti i nedostaci kompostiranja: (i) prednosti – krajnji proizvod ima izvjesnu trţišnu

vrijednost, prostor potreban za lokaciju postrojenja je relativno mali, cijene transporta

nijesu mnogo visoke; (ii) nedostaci – potrebna velika ulaganja u postrojenje, trţište nije

uvijek osigurano, skladištenje krajnjeg proizvoda moţe biti problem, ĉesto je potrebno

kompost dodatno tretirati (proces sterilizacije, itd.).

e) Anaerobna digestija

Razlaganje (fermentacija) organskog dijela ĉvrstog otpada (pri ĉemu se dobija tzv. biogas

koji sadrţi u najvećem procentu metan) moţe se ostvariti putem anaerobnog razlaganja ili

anaerobne fermentacije. Uprkos znaĉajnim ograniĉenjima, biološke metode za preradu

ĉvrstog i opasnog otpada stalno privlaĉe paţnju.

Pojedine vrste mikroorganizama u odgovarajućim uslovima pretvaraju neke organske

materije u bezopasne, ĉak upotrebljive nusproizvode, meĊu kojima i metan. Komunalni

otpad i mulj iz postrojenja za preradu otpadnih voda se preraĊuju u posebnim kadama u

kojima relativno brzo dolazi do anaerobnog mikrobiološkog razlaganja iz kojeg nastaje

biogas. Posle fermentacije organskog otpada, izdvojenog na izvoru, ostatak fermentacje se

tretira aerobno do komposta. Na taj naĉin je konaĉni rezultat fermentacije otpada sliĉan

aerobnom kompostiranju.

U procesu razlaganja otpada organska frakcija se razlaţe na: biogas, kompost i vodu. U

zavisnosti od sastava organske materije, proizvodnja biogasa iznosi 130 -150 m3/t otpada.

Biogas je ekološko gorivo sa toplotnom moći 6-7 kWh/m3 i moţe se upotrijebiti u

komercijalne svrhe za proizvodnju elektriĉne energije, kao energent u domaćinstvima, ili

kao gorivo za vozila.

f) Otpad kao gorivo

▫ spaljivanje (insineracija) otpada

Spaljivanje otpada se primjenjuje u cilju smanjivanja njegove koliĉine i iskorišćavanja,

tokom procesa spaljivanja, osloboĊene energije. Spaljivanjem otpada raspoloţiva hemijska

energija, definisana toplotnom moći, prevodi se u fiziĉku energiju dimnih gasova, definisanu

temperaturom gasova. Postrojenja za spaljivanje komunalnog otpada sa iskorišćavanjem

toplote su po svojim karakteristikama sliĉna termoelektranama.

Spaljivanje je znaĉajan i koristan naĉin redukcije koliĉine otpada, do nivoa od ĉak 90%.

MeĊutim, kapitalni i operativni troškovi za modernu spalionicu (insinerator), koja radi u

skladu sa emisnionim ograniĉenjima, su visoki, generalno mnogo viši od troškova za

odlaganje otpada na sanitarnim deponijama. Iako se spaljivanjem smanjuje zapremina

otpada, javlja se dodatni otpad koji nastaje usljed preĉišćavanja dimnih gasova koji su

kontaminirani i zahtijevaju sloţen i skup tretman. Ovo ukljuĉuje dodatak kreĉa, kao i

aktivnog uglja za apsorbciju dioksina i sakupljanje letećeg pepela. Oko 30% kapitalnih

troškova kod konvencionalnog postrojenja za spaljivanje se odnosi na sistem za

preĉišćavanje dimnih gasova. Ostaci od tretmana gasa se smatraju opasnim otpadom.

Spaljivanje otpada sa iskorišćenjem energije mora biti razmatrano u kontekstu integralnog

pristupa upravljanja otpadom koji znaĉi redukciju, ponovnu upotrebu i reciklaţu. Kada je

spaljivanje sa iskorišćenjem energije najpraktiĉnija opcija za ţivotnu sredinu, neophodno je

razmotriti mogućnost kombinovanog dobijanja toplote i energije u cilju povećanja

efikasnosti procesa.

34

▫ alternatina goriva

Neki industrijski procesi i postrojenja za proizvodnju energije rade pod uslovima koji

dozvoljavaju korišćenje otpada visoke kaloriĉne moći umjesto konvencionalnog goriva. U

ovom sluĉaju postoji korist po ţivotnu sredinu i smanjenje troškova proizvodnje.

Integralna prevencija i kontrola zagaĊenja daje granice do kojih se u procesu primarno

gorivo moţe zamijeniti otpadom. Direktiva EU o spaljivanju otpada takoĊe propisuje

dozvoljenje granice emisije za postrojenja koja koriste alternativna goriva.

g) Nove tehnologije tretmana otpada sa iskorišćenjem energije

Nove tehnologije, ukoliko su pouzdane i konkurentne u poreĊenju sa ostalim opcijama,

mogu takoĊe zauzeti svoje mjesto u sistemu upravljanja otpadom. Neke od ovih tehnologija

su:

▫ Piroliza – Kod ovog tretmana organski otpad se zagrijeva u odsustvu vazduha i

dobija se smješa gasovitih i teĉnih goriva, a nusproizvod je inertni ĉvrsti

ostatak;

▫ Gasifikacija – postupak se sastoji u zagrijevanju otpada koji sadrţi ugljenik u

prisustvu vazduha ili pare, radi dobijanja gorivih gasova. Tehnologija se

zasniva na poznatom procesu proizvodnje gasa iz uglja i zahtijeva industrijska

postrojenja.

▫ Plazma – Plazma predstavlja alternativu za sistem tertmana otpada u spalionicama.

Energija osloboĊena elektriĉnim praţnjenjem u inertnoj atmosferi omogućava

da se pri temperaturi koja dostiţe 3 000 – 10 000 oC, organski materijal

pretvara u gas bogat vodonikom i inertni amorfni ostatak. Gas je pogodan za

dobijanje elektriĉne energije. Ovakav sistem je izuzetno skup i još uvijek je

vrlo malo u primjeni.

h) Odlaganje otpada na deponije

Odlaganje otpada na sanitarne deponije predstavlja dio u kompleksnom procesu upravljanja

otpadom koji obuhvata tretiranje otpada od nastanka do konaĉnog odlaganja finalnog

ostatka na deponiju. Sanitarne deponije su aktuelne u svakoj kombinaciji zbrinjavanja

otpada jer uvijek postoji jedan dio otpada koji se mora odloţiti deponovanjem.

Sanitarne deponije su infratrsukturni objekti u kojima postoji jedan ili više posebno ureĊen

prostor (najĉešće u obliku kade), za odlaganje otpada, gdje se odreĊenim tehnološkim

postupcima otpad kompaktira i pokriva slojem zemlje ili drugog inertnog materijala i na taj

naĉin trajno zbrinjava. Posebno ureĊeni prostor u kojem se otpad odlaţe je vodonepropusan

i na taj naĉin se rizik za prodiranje procjednih voda iz deponije u zemljište i eventalne

podzemne vodotokove svodi na najmanju moguću mjeru. TakoĊe ovaj prostor sadrţi dva

odvojena drenaţna sistema, jedan za prikupljanje i tretman procjednih voda do nivoa

propisanog kvaliteta koji omogućava njihovo ispuštanje u recipijent i drugi za prikupljanje

proizvedenih gasova.

Odlaganje otpada na sanitarnim deponijama izvodi se na naĉin koji smanjuje negativne

uticaje na ţivotnu sredinu - odlaganje se vrši u tankim slojevima, sabijanjem

(kopmaktiranjem) do najmanje praktiĉne zapremine i nanošenjem i sabijanjem pokrivnog

materijala na kraju svakog operativnog dana.

Kljuĉni principi sanitarne deponije su: primjena dnevnog pokrivaĉa; zaštita površinskih i

podzemnih voda od procjednih voda (filtrata) iz deponije; kontrola deponijskog gasa;

zabrana otvorenog paljenja otpada.

Izgradnja sanitarnih deponija podrazumijeva aktivnosti u više faza, pri ĉemu je neophodno

poštovati sljedeći redosljed: (i) izbor lokacije (terensko-istraţivaĉki postupak); (ii)

utvrĊivanje lokacije kroz prostorno plansku dokumentaciju i izrada uslova za njeno

privoĊenje namjeni; (iii) izrada dokumentacije za izvoĊenje (tehniĉka dokumentacija); (iv)

izgranja deponije. Svaka od ovih faza podlijeţe specifiĉnim zakonskim i struĉnim uslovima,

35

kao i specifiĉnoj proceduri obezbjeĊenja podataka, iznalaţenja optimalnih rješenja i revizije

svake faze posebno.

Jedan od najvaţnijih zadataka vezanih za odlaganje otpada je planiranje naĉina korišćenja

rekultivisanog zemljišta.

Strateškim master planom je predviĊena sanacija postojećih odlagališta nakon koje neće

predstavljati opasnost po zdravlje ljudi i kvalitet ţivotne sredine. U Podgorici je proces

sanacije višedecenijskog odlagališta obavljen u sklopu izgradnje moderne sanitarne

deponije na kojoj se istovremeno odlaţe do tada deponovani otpad i nove koliĉine

sakupljenog otpada.

Polazeći od cilja da se smanji uticaj otpada na ţivotnu sredinu i poboljša efikasnost

korišćenja resursa, uzevši u obzir sve navedene opcije upravjanja otpadom, za Crnu Goru

su u ovom trenutku najprihvatljiviji postupci koji pretpostavljaju povećano iskorišćavanje

otpada. Razlozi za potrebu povećanog iskorišćenja otapda su:

▫ ograniĉeni prirodni resuri nameću potrebu raconalnog korišćenja onoga ĉime se

raspolaţe;

▫ stroţi propisi o zaštiti ţivotne sredine oteţavaju zbrinjavanje otpada deponovanjem,

pa je neophodno kroz proces selektivnog prikpljanja otpada i reciklaţe smanjiti

koliĉine otpada koji se odlaţe;

▫ teškoće u obezbjeĊivanju lokacija za nove deponije ukazuju na reciklaţu kao jednu

od mogućnosti smanjivanja potreba za novim deponijama.

Uslovi koji utiĉu na odluku o iskorišćavanju ili uklanjanju otpada su:

▫ povećani zahtjevi za ekološki bezbjednijim uklanjanjem otpada, što za posljedicu ima

veće troškove uklanjanja;

▫ primjena principa zaraĉunavanja stvarnih troškova uklanjanja otpada zagaĊivaĉu;

▫ razvoj novih tehnologija i postupaka iskorišćavanja otpada;

▫ razrada modela prognoziranja, radi procjene razvoja trţišta sirovina.

36

6. PRETOSTAVKE ZA IZRADU PLANA UPRAVLJANJA OTPADOM

Plan upravljanja otpadom definiše upravljanje otpadom u narednih pet godina u skladu sa

Nacionalnom politikom upravljanja otpada usvojenom 2004. godine i Strateškim master

planom za upravljanje otpadom na republiĉkom nivou usvojenim 2005. godine, bazirajući se

na:

▫ prevenciji nastajanja otpada;

▫ postepenom širenju teritorije sa koje se sakuplja otpad,

▫ odreĊivanju oblasti koje gravitiraju zajedniĉkom prikupljanju otpada;

▫ formiranju mreţe meĊuopštinskih deponija na osnovu oblasti koje gravitiraju

zajedniĉkom prikupljanju komunlanog otpada;

▫ uspostavljanju sistema za recikliranje otpada.

Sistem za upravljanje otpadom mora biti organizovan na naĉin da bude lako primjenjljiv sa

visokim stepenom bezbjednosti za ţivotnu sredinu. U poĉetku on će se u najvećoj mjeri i

dalje oslanjati na odlaganje na deponijama. Stavljanje novih objekata za upravljanje

otpadom u funkciju, odlaganje otpada na deponije biće znatno redukovano, ali se uvijek

mora obezbijediti prostor za konaĉno odlaganje preostalog otpada, kao i ostatke

recikliranja, kompostiranja i za druge materijale za koje se ocijeni da je odlaganje

najpogodniji vid tretiranja.

6.1. Komunalni otpad

6.1.1. Projekcija količina otpada

U Crnoj Gori najveća dnevna specifiĉna koliĉina otpada stvara se u primorskom regionu, što

je saglasno većim ekonomskim potencijalima ovog podruĉja, uglavnom, kao posljedica

turistiĉkih privrednih djelatnosti i, s tim u vezi, većeg broja komercijalnih objekata i iznosi

oko 0,90 kg/st/dan.

Za centralni region pretpostavljena je nešto niţa stopa specifiĉne koliĉine otpada i ona iznosi

0,80 kg/st/dan.

Znatno niţa vrijednost specifiĉne koliĉine otpada od 0,60 kg/st/dan, karakteriše sjeverni

(planinski) region, koji je, s jedne strane, slabije razvijen u ekonomskom smislu, a s druge

zastupljeno je više nego u ostalim djelovima Crne Gore ponovno iskorišćavanje otpada u

domaćinstvima.

Na osnovu nekih iskustava u upravljanju otpadom u turistiĉkim podruĉjima, pretpostavlja se

veća dnevna stopa proizvodnje komunalnog otpada od 1,50 kg/tur./dan. Ova koliĉina

otpada je posljedica promjene ponašanja usljed turistiĉkih aktivnosti, npr. veća potrošnja

proizvoda za jednokratnu upotrebu.

U tabeli koja slijedi data je procjena proizvodnje specifiĉnog komunalnog otpada (preuzeto

iz Master plana):

Tabela 13. Specifiĉna proizvodnja komunalnog otpada

Procjena specifične proizvodnje komunalnog otpada

kg/st/dan kg/st/god

Rezidencijalno

stanovništvo

Centralni region 0,80 292

Primorski region 0,90 329

Planiniski region 0,60 219

Izbjeglice 0,25 91

Turisti (vezan za broj noćenja) 1,50

Na osnovu postojećih demografskih podataka, ukljuĉujući broj stanovnika, broj noćenja

turista, broj izbjeglica i stanovnika koji su zaposleni u inostranstvu, kao i podataka koji se

37

odnose na specifiĉnu proizvodnju otpada, postojeća proizvodnja otpada u Crnoj Gori

prikazana je u sljedećoj tabeli1:

Tabela 14. Procjena proizvodnje otpada po opštinama

Procjena proizvodnje otpada po opštinama

ProizvoĎači otpada Iznos otpada po opštinama (t/god)

Opština Region Stanovn. Turisti

(noćenja)

Lica koja rade vani

Izbjegla lica

Lokal. stanov.

Turisti

Lica koja rade vani

Izbjegla lica

Ukupno

Podgorica

Central. region

169.132 74.169 10.352 12.507 50.532 111 766 1.138 52.547

Nikšić 75.282 35.826 1.522 2.500 22.211 54 113 228 22.606

Cetinje 18.482 39.948 243 140 5.410 60 18 13 5.501

Danivlovgrad 16.523 230 119 800 4.899 0 9 73 4.981

279.419 150.173 12.236 15.947 83.052 225 906 1.452 85.635

Bar

Primors. region

40.037 721.774 5.502 7.191 13.652 1.083 458 654 15.847

Herceg Novi 33.034 1.506.053 1.137 4.000 11.220 2.259 95 364 13.938

Ulcinj 20.290 588.280 6.202 1.360 6.789 882 516 124 8.311

Kotor 22.947 347.023 763 815 7.613 521 63 74 8.271

Budva 15.909 2.319.339 410 2.000 5.411 3.479 34 182 9.106

Tivat 13.630 209.301 510 2.000 4.662 314 42 182 5.200

145.847 5.691.770 14.524 17.366 49.347 8.538 1.208 1.580 60.673

Bijelo Polje

Planins. region

50.284 9.945 7.015 1.550 11.154 15 389 141 11.699

Pljevlja 35.806 7.921 1.098 700 7.905 12 61 64 8.042

Berane 35.068 2.323 5.922 5.716 8.217 3 329 520 9.069

Roţaje 22.693 1.239 5.003 1.140 5.034 2 278 104 5.418

Plav 13.805 0 7.879 2.000 3.208 0 437 182 3.827

Mojkovac 10.066 5.714 251 235 2.227 9 14 21 2.271

Kolašin 9.949 18.575 104 500 2.225 28 6 46 2.305

Andrijevica 5.785 0 686 1.515 1.408 0 38 138 1.584

Pluţine 4.272 1.075 25 140 948 2 1 13 964

Ţabljak 4.204 47.307 39 105 931 71 2 10 1.014

Šavnik 2.947 228 34 0 645 0 2 0 647

194.879 94.327 28.056 13.601 43.902 141 1.557 1.239 46.839

Ukupno 620.145 5.936.270 54.816 46.914 176.301 8.904 3.671 4.271 193.147

6.1.2. Sastav komunanog otpada

Podaci o fiziĉkom sastavu otpada su vaţni za procjenu i utvrĊivanje sljedećih aktivnosti:

▫ izbor i korišćenje odgovarajuće opreme za skladištenje, sakupljanje, transport,

tretman i odlaganje otpada;

▫ procjenu izvodljivosti smanjenja otpada – ponovne upotrebe na mjestu nastanka,

recikliranja i obnove energije;

▫ projektovanje transfer (pretovarnih) stanica, postrojenja za tretman otpada –

postrojenja za reciklaţu, deponija i objekata na deponijama.

Generalno, komunalni otpad se sastoji od sljedećih glavnih frakcija:

▫ organski otpad (ostaci hrane, otpad iz dvorišta, trava, lišće, odsjeĉene grane,

drveće);

▫ papir i karton (novine, knjige, ĉasopisi, komercijalna štampa, kancelarijski papir,

papir za pakovanje, papir za ĉišćenje, valoviti papir);

▫ plastika (ambalaţni materijal, kutije, boce, plastiĉne kese, folije i drugi proizvodi od

plastike);

▫ staklo (boce, tegle, ambalaţa za pića, ravno staklo);

▫ metal (limene kante, limenke, aluminijum, gvoţĊe i drugi metali);

▫ tekstil i koţa;

▫ ostalo (prljavština, pepeo, uliĉno smeće, prašina, neidentifikovani materijali).

1 U odnosu na vrijednosti date u Master planu, ova tabela je inovirana na naĉin što je obraĉun raĊen na bazi broja

stanovnika prema popisu iz 2003. godine, s tim da su na ime rasta broja stanovnika od 2003 do 2006. godine, izvršene korekcije u specifiĉnoj proizvodnji otpada. Podaci o broju noćenja odnose se na 2006. godinu i preuzeti su iz zvaniĉnih podataka MONSTATA.

38

Saglasno taĉci 3.1.2., pretpostavljeni sastav komunalnog otpada u Crnoj Gori (formiran na

osnovu podataka dobijenih od opština i iskustava zemalja u okruţenju), izgleda:

Tabela 15. Procjena sastava komunalnog otpada

Procjena sastava komunalnog otpada (%)

Papir i karton Staklo Metal Plastika Tekstil Organski Ostali Ukupno

Cenralni region 17 7 4 10 5 25 32 100

Primorski region 25 10 5 15 5 25 15 100

Planinski region 15 7 4 12 5 35 22 100

Prosjek 18 8 4 12 5 28 25 100

Poznato je da turistiĉka privreda proizvodi disproporcionalno više otpada od ambalaţnog

materijala (limenke, boce za vodu i pića, kartonske kutije, staklene boce, plastiĉna

pakovanja).

S obzirom da planiniski region karakteriše veći broj stanovništva koji ţivi u ruralnim

podruĉjima, pretpostavlja se da će otapd proizveden u tom dijelu Crne Gore sadrţati više

organskih komponenti.

6.1.3. Područja obuhvaćena komunanim uslugama

S obzirom da se ne raspolaţe preciznim podacima o stepenu sakupljanja otpada u

opštinama, podaci su preuzeti iz Strateškog master plana, koji je baziran na procjenama:

▫ stepen sakupljanja u gradskim sredinama je 85%, a u ruralnim 15 % ukupno

proizvedenog otpada;

▫ ostali otpad u manjim gradovima, naseljima i selima se ne sakuplja, zbog ĉega se

otpad koji se ne moţe dalje koristiti odlaţe na smetlištima;

▫ u centralnom regionu u kojem oko 80% stanovništva ţivi u centru grada, stepen

sakupljanja otpada iznosi 70%;

▫ u primorskom regionu, zbog urbanizovanosti cijelog podruĉja, 58% stanovništva

obuhvaćeno je komunalnim uslugama, iako u centrima grada ţivi 40% stanovništva;

▫ usljed niskog stepena urbanizacije i gustine stanovništva (oko 40% stanovništva ţivi

u ruralnom podruĉju), stepen sakupljanja otpada u planinskom regionu iznosi 42%.

Na osnovu podataka o specifiĉnoj proizvodnji otpada i stepena obuhvaćenosti komunalnim

uslugama, obraĉunate su godišnje koliĉine sakupljenog otpada za svaku jedinicu lokalne

samouprave, meĊuopštinska podruĉja (saglasno podjeli za izgradnju deponija u Master

planu), i cijelu Crnu Goru.

Tabela 16. Godišnje koliĉine sakupljenog otpada

Gravitaciono područje

Opštine Stanoništvo

Otpad u opštimana (t/god) 2006. god

Proizveden Recikliran Odložen Reciklirano i

odloženo (%)

Podgorica

Podgorica 169.132 52.547 2.800 36.347 74

Cetinje 18.482 5.501 0 4.018 73

Danilovgrad 16.523 4.981 0 2.137 43

ukupno 204.137 63.030 2.800 42.502 72

Nikšić

Nikšić 75.282 22.606 0 15.414 68

Pluţine 4.272 964 0 354 37

Šavnik 2.947 647 0 161 25

ukupno 82.501 24.217 0 15.929 66

Bar

Bar 40.037 15.847 0 7.648 48

Ulcinj 20.290 8.311 0 4.480 54

ukupno 60.327 24.158 0 12.128 50

Herceg Novi Herceg Novi 33.034 13.938 850 8.519 67

Kotor2

Kotor 22.947 8.271

570

4.528 57

Budva 15.909 9.106 6.525 74

Tivat 13.630 5.200 3.504 71

2 U master planu predviĊena Budva

39

ukupno 85.520 22.576 570 23.077 67

Bijelo Polje3

Bijelo Polje 50.284 11.699 0 4.457 38

Mojkovac 10.066 2.271 0 1.007 44

Kolašin 9.949 2.305 0 864 37

ukupno 70.299 16.274 0 6.328 39

Pljevlja

Pljevlja 35.806 8.042 0 4.424 55

Ţabljak 4.204 1.014 0 421 42

ukupno 40.010 9.056 0 4.845 54

Berane

Berane 35.068 9.069 0 3.619 40

Roţaje 22.693 5.418 0 2.410 44

Plav 13.805 3.827 0 1.643 43

Andrijevica 5.785 1.584 0 469 30

ukupno 77.351 19.898 0 8.142 41

Crna Gora 620.145 193.147 4.220 112.951 61

6.1.4. Buduća proizvodnja otpada

Generalno, koliĉina otpada i njegov sastav zavise od niza razliĉitih faktora, kao što su:

▫ porast broja stanovnika

▫ ekonomska situacija,

▫ promjena u potraţnji i prirodi potrošnih dobara,

▫ promjena metoda prerade.

Sve pretpostavke na kojima se zasniva projekcija proizvodnje otpada, preuzete su iz Master

plana. Zbog razlika u odnosu na period izrade Master plana i nemogućnosti da se obezbjede

novi podaci, procjenu treba uzimati sa odreĊenom dozom opreznosti.

Pretpostavka godišnjeg prirasta stanovništva temelji se na uporeĊivanju podataka sa popisa

iz 1991. i popisa iz 2003. godine. Godišnji prirast stalnog stanovništva od 0,37 % je uzet

kao prosjek za cijelu zemlju (odnosno rast od 0,81% za centralni region, rast od 1,26% za

primorski region i opadanje od – 0,68% za planinski region).

Ekonomski razvoj moţe se najbolje okarakterisati preko bruto društvenog proizvoda.

Godišnji rast nacionalnog bruto društvenog proizvoda predviĊen je na nivou od oko 4,0%.

Za Podgoricu i primorski region utvrĊeno je prosjeĉno kretanje BDP-a za + 1,0% veće od

nacionalnog BDP-a. Za sve ostale opštine u centralnom i planinskom regionu pretpostavljen

je BDP za 1,0% niţe od nacionalnog BDP-a.

Povezanost proizvodnje otpada i ekonomskog razvoja predviĊena je u odnosu 50%, što

znaĉi da 2% povećanja BDP dovodi do povećanja otpada za 1%. Ova zavisnost povećanja

otpada i BDP-a odnosi se samo na komponente potrošaĉkog otpada: staklo, papir i karton,

metal, plastiku, tekstil). “Ostale” i “organske frakcije” ne bi trebalo da budu u neposrednoj

vezi sa kretanjem BDP-a.

6.1.5. Prevencija nastajanja otpada

Prevencija nastajanja otpada, kao i druge mjere za smanjivanje nastajanja otpada, svakako

je najpovoljnija metoda za rješavanje problema otpada. Te se mjere sprovode u toku

procesa ili na mjestu nastajanja otpada, a ukljuĉuju prevenciju nastajanju otpada

modifikacijom proizvodnog procesa ili naĉina korišćenja proizvoda, redukciju na samom

izvoru, kao i ponovnu upotrebu proizvoda. Postupci recikliranja, odnosno ponovne prerade

takoĊe su vrlo korisni s aspekta zaštite ţivotne sredine, a odnose se, uglavnom, na

odvojeno prikupljeni otpad koji se moţe iskoristiti kao sekundarna sirovina.

Preventivno smanjivanje nastajanja otpada moţe se postići sljedećim aktivnostima:

▫ regulatornim djelovanjem na privredne subjekte sa ciljem primjena mjera za

smanjivanje nastajanja otpada;

▫ provoĊenjem sistemske edukacije po horizontalnoj i vertikalnoj liniji društva;

3 U Master planu predviĊen Mojkovac

40

▫ promotivnim akcijama sa ciljem edukacije i uticaja na promjenu ponašanja tzv.

"potrošaĉkog mentaliteta".

6.1.6. Očekivanja u planskom periodu

Oĉekivanja u planskom periodu zasnovana su na sljedećem:

▪ proširenje oblasti obuhvaćene komunalnim uslugama:

▫ u urbanim sredinama postupno povećanje do nivoa 96%;

▫ u ruralnim sredinama postupno povećanje do nivoa 33%.

▪ uvoĊenje i nastavak aktivnosti odvajanja otpada na izvoru njegovog nestanka na

nekoliko frakcija koje se mogu reciklirati:

▫ postupno povećanje udjela papira i kartona koji je izdvojen iz ove frakcije

sakupljenog otpada do 52 %;

▫ postupno povećanje udjela stakla koji je izdvojen iz ove frakcije sakupljenog otpada

50%;

▫ postupno povećanje udjela metalnih limenki i konzervi do 22% u ukupnoj koliĉini

metala u oviru sakupljenog otpada;

▫ postupno povećanje udjela otpada iz dvorišta urbanih sredina u ukupnoj koliĉini

organskog otpada u okviru sakupljenog otpada, do 12 %;

▫ postupno povećanje udjela otpada iz dvorišta ruralnih sredina u ukupnoj koliĉini

organskog otpada u okviru sakupljenog otpada, do 33 %.

Na osnovu ovih pretpostavki, izvršena je projekcija proizvodnje komunalnog otpada u

planskom periodu. Saglasno Strateškom master planu, ove koliĉine otpada, iskazane kroz

komponente, izgledaju:

Tabela 17. Proizvodnja komunanog otpada u Crnoj Gori u periodu 2008 – 2012. godine

Sastav Godina

2008. 2009. 2010. 2011. 2012.

Papir i karton 38.994 39.981 41.051 42.153 43.291

Organski otpad 51.877 52.133 52.393 52.658 52.928

Tekstil 10.211 10.464 10.724 10.992 11.269

Plastika 24.573 25.198 25.842 26.507 27.191

Metal 8.813 9.038 9.270 9.509 9.756

Staklo 16.229 16.651 17.087 17.536 17.999

Ostalo 46.303 46.573 46.847 47.124 47.405

Ukupno 197.000 200.038 203.214 206.479 209.839

Iako je zadnjih par godina zapaţen trend rasta udjela papira i kartona, plastike i metalnih

limenki u sastavu komunalnog otpada na raĉun organskog otpada, tekstila i ostalih vrsta

otpada, tokom narednih 5 godina sastav komunalnog otpada na nivou Crne Gore neće se

znatnije promijeniti: organski otpad će i dalje predstavljati glavnu frakciju sa oko 25%,

slijede “ostale frakcije” sa oko 23%, dok papir i karton oko 20%, plastika 13%, staklo 9% i

tekstil i metal po 5%

6.2. Industrijski otpad i opasni otpad

S obzirom da se ne oĉekuju promjene kapaciteta glavnih industrijskih proizvoĊaĉa otpada u

posmatranom planskom periodu, neće biti znatnijeg odstupanja u pogledu koliĉina, odnosno

godišnje proizvodnje i sastava industrijskog otpada u odnosu na podatke iznesene u

poglavlju 3.2.

Oĉekuje se da će se u najvećim i najznaĉajnijim privrednim sistemima proizvesti sljedeće

koliĉine industrijskog otpada:

41

Tabela 18. Pretpostavljene koliĉine industrijskog otpada u velikim sistemima

ProizvoĎač otpada Količina (t/god)

Kombinat aluminijuma Podgorica 378.000

Ţeljezara Nikšić >18.000

Termoelektrana Pljevlja 571.000

Plantaţe Podgorica Nema podataka

Polazeći od procjene sa niţom vrijednošću u skali proizvodnje industrijskog otpada u malim i

srednjim preduzećima (4-6 kg/stanovnik), u Crnoj Gori treba oĉekivati 2.500 – 3.900 t OIO/god.

Projekcija koliĉina opasnog otpada preuzeta je iz Master plana i zasnovana je na povećanju

generisanja ovog otpada za 20% u prvoj godini u odnosu na osnovu datu u Tabeli 10 i sa

godišnjim porastom od 10 % za narednih 5 godina.

Tabela 19 : Projektovane koliĉine opasnog otpada

Kategorija

otpada J.m.

Količina

2008. 2012.

Kategorija A t/god 1.452 1.708

Kategorija B t/god 4.518 5.315

Kategorija C t/god 1.178 1.386

Kategorija H t/god 4.535 5.335

Kategorija K t/god malo malo

Kategorija O t/god malo malo

Kategorija T t/god malo malo

Kategorija X t/god 10.336 12.159

Kategorija Z t/god 356 419

Ukupno t/god 22.375 26.321

6.3. GraĎevinski otpad

U Crnoj Gori nema podataka o proizvodnji i obradi graĊevinskog otpada, pa je to razlog što

se ne moţe dati projekcija oĉekivanih koliĉina ove vrste otpada u narednom periodu. Stoga

je potrebno uraditi studiju koja će dati odgovore na pitanja vezana za koliĉine proizvedenog

graĊevinskog otpada, mjesto nastanka, naĉin tretiranja i dr.

Kada je u pitanju proizvodnja šuta, u Strateškom master planu je pretpostavljeno da će se

u narednom periodu proizvoditi oko 200 – 300 kg/stan./godišnje, odnosno za Crnu Goru

130.000 do 200.000 t godišnje.

6.4. Medicninski otpad

Projekcija proizvodnje medicinskog otpada do 2012. godine, raĊena je na bazi utvrĊenog

broja leţajeva na 1.000 stanovnika (6,55) i prirasta broja stanovnika, koji je izmeĊu dva

popisa (1991 i 2003. godine) iznosio 4,88%.

Tabela 20: Pretpostavljene koliĉine proizvedenog medicinskog otpada

Godina Bolnički

klreveti

Vrsta

otpada

Specifična

količina

kg/krev./dan

Količina otpada

Kg/dan t/god

2008. 4.144

RMO 0,6 2.486 908

3.025 KMO 0,6 2.486 908

OMO 0,6 2.486 908

PMO 0,2 829 303

2009. 4.161

RMO 0,6 2.497 911

3.038 KMO 0,6 2.497 911

OMO 0,6 2.497 911

PMO 0,2 832 304

2010. 4.177

RMO 0,6 2.506 915

3.049 KMO 0,6 2.506 915

OMO 0,6 2.506 915

42

PMO 0,2 835 305

2011. 4.194

RMO 0,6 2.516 918

3.062 KMO 0,6 2.516 918

OMO 0,6 2.516 918

PMO 0,2 839 306

2012. 4.210

RMO 0,6 2.526 922

3.073 KMO 0,6 2.526 922

OMO 0,6 2.526 922

PMO 0,2 842 307

RMO - Materijal za višestruku upotrebu, materijal (otpad) koji se moţe reciklirati;

KMO – Medicinski otpad sliĉan komunalnom otpadu;

OMO - Opšti medicinski otpad:

PMO - Posebni medicinski otpad.

6.5. Posebne vrste otpada

6.5.1. Otpadna ulja

Projektovane koliĉine otpadnih ulja date su u Tabeli 19 u okviru proizvodnje opasnog

otpada.

6.5.2. Otpad koji sadrži PCB i PCT

Oprema koja sadrţi PCB i koja se još uvijek koristi postepeno će se izbacivati iz upotrebe.

Preduzeća, vlasnici ove vrste otpada moraju saĉiniti planove njihovog iskljuĉivanja iz

tehnološkog procesa i riješiti pitanje njihovog zbrinjavanja.

6.5.3. Otpadna vozila

Broj starih automobila u Crnoj Gori je povećan, a time se povećava i broj vozila van

upotrebe. Zabranom uvoza vozila starijih od 7 godina smanjiće se dinamika proizvodnje

otpadnih vozila. Efekti ove mjere, meĊutim, oĉekuju se tek za nekoliko godina budući da je

u prethodnom periodu uvezen velik broj vozila kojima sada istiĉe radni vijek.

6.5.4. Baterije i akumulatori

Sistem za sakupljanje baterija i akumulatora bi trebao da obezbijedi da se do 2012. godine

postigne stopa sakupljanja ovog otpada od najmanje 25%.

6.5.5. Ambalaža i ambalažni otpad

U tabeli koja slijedi data je projekcija proizvodnje ambalaţe i ambalţnog otpada u 2008 i

2012. godini

Tabela 21. Projekcija proizvodnje ambalaţe i ambalaţnog otpada

Matreijal Ambalaža od privrednih

subjekata (t) Ambalaža od domaćinstava (t)

2008. 2012. 2008. 2012.

Papir i karton 13.280 14.800 2.340 2.600

Staklo 2.250 2.500 9.080 9.700

Metal 1.072 1.200 4.200 4.700

Plastika 5.180 5.750 9.660 10.700

Ukupno 21.782 24.1250 25.280 27.700

6.5.6. Otpadne gume

Polazeći od toga da se automobilske gume, shodno Direktivi EU 1999/31/EC ne smiju

deponovati u sanitarnim kadama, već na posebno, za te namjene, ureĊenim platoima,

potrebno je uraditi studiju o koliĉinama otpada od istrošenih guma koji se stvara u Crnoj

43

Gori. Na bazi dobijenih podataka bi se definisao naĉin upravljanja ovim otpadom, broj

regionalnih odlagališta za otpadne gume, kao i definisala mogućnost dalje prerade.

6.5.7. Otpad od električnih i elektronskih proizvoda

Povećan standard graĊana doprinosi povećanju koliĉina otpada od elektriĉne i elektronske

opreme. Ne postoje pokazatelji o koliĉinama proizvedenog EE otpada, pa je potrebno uraditi

studiju koja će definisati izvore otpada, koliĉine i preporuĉiti naĉin upravljanja.

6.6. Komunlani kanalizacioni mulj

Projekcija oĉekivanih koliĉina mulja koji se dobija nakon stabilizacije kompostiranjem,

saglasno Master planu za upravljanje otpadom, data je u tabeli koja slijedi:

Tabela 22. Pretpostavljene koliĉine proizvodnje mulja i rezultati nakon kompostiranja

Region Unos mulja Kompostirani

materijal (t/god)

Potrebna

površina (m2)

Primorski 3.115 1.636 4.970

Centralni 3.737 1.962 5.961

Sjeverni 2.785 1.462 4.443

6.6.1. Predviđanja proizvodnje mulja

PredviĊanja proizvodnje mulja zasnivana su na podacima iz Master plana za odvoĊenje i

preĉišćavanje otpadnih voda Crnogorskog primorja i opštine Cetinje i Strateškog master

plana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i sjevernom regionu Crne Gore. Planovi

sadrţe tri scenarija za implementaciju:

▪ Kratkoroĉni: Trenutno jedino u Podgorici postoji postrojenje za tretman mulja.

▪ Srednjeroĉni: 2009 – planira se izgradnja postrojenja za tretman otpadnog mulja u

nekoliko opština prema trenutnoj stopi povezanosti od 36% - 40%. TakoĊe se planira

da se zapoĉne sa primarnim mehaniĉkim preĉišćavanjem koje tretira netretirani sirovi

mulj.

▪ Dugoroĉni: 2019 – planira se povećanje stope povezanosti do 80% u nekoliko

opština kao i implementacija sekundarnog tretmana (biološki i stabilizacioni).

Plan budućih ureĊaja za tretman, transportnog sistema i investicija zasniva se na

predviĊanjima proizvodnje mulja kao što je naznaĉeno u tabeli koja slijedi:

Tabela 23. Projekcija proizvodnje mulja po opštinama

Opština

Region sa

muljem

Region sa deponijom

Postrojenje

Proizvodnja mulja

tSM/god

Proizvodnja mulja

tSM/god

2006 2008-

Herceg Novi

Primorski

1 (X) 1.785

Bar 2

(X)

Ulcinj (X) 1.020

Kotor+ Tivat 3

(sa Tivtom) 1.785

Budva (X)

Cetinje

4

(X)

Podgorica

Centralni

X 1.650 5.240

Danilovgrad (X) 90

Nikšić

5

(X) 470

Šavnik

Sjeverni

(X) 20

Pluţine (X) 25

Berane 6

(X) 195

Roţaje (X) 125

Bijelo Polje

7

(X) 280

Mojkovac (X) 55

Kolašin (X) 55

44

Andrijevica

8

(X) 30

Plav (X) 75

Ţabljak (X) 30

Pljevlja (X) 200

SUMA 1.650 11.480

Proizvodnja mulja izraţena u koliĉini suvih ĉvrstih djelova će se bitno povećavati tokom rada

postrojenja za preĉišćavanje otpadnih voda od 2008. godine pa nadalje.

Oĉekuje se da će se u periodu od 2009 - 2019. godine, proizvodnja mulja više nego

udvostruĉiti.

Postepeno uvoĊenje postrojenja za preĉišćavanje otpadnih voda u opštinama dovešće do

proizvodnje sljedećih koliĉina mulja po regionima:

Tabela 24. Projekcija proizvodnje mulja po regiomima

Godina 2009- Godina 2019-

Ukupna proizvodnja mulja u

tonama suve materije (SM)

godišnje

Primorski Region 2.805 5.990 8.795

CentralniRegion 4.150 3.608 10.115

Sjeverni Region 1.090 4.945 7.555

Na osnovu dosadašnjih aktivnosti postoji opravdano oĉekivanje da će doći do prolongiranja

aktivnosti koje su definisane Strateškim master planom za upravljanje otpadnim vodama za

centralni i sjeverni region, što znaĉi da postoji velika vjerovatnoća da se koliĉina

proizvedenog mulja koja je planirana do 2009. godine, realno ostvari zakljuĉno sa 2011.

godinom.

6.7. Otpad životinjskog porijekla

Ne postoje pokazatelji o koliĉinama proizvedenog otpada ţivotinjskig porijekla, pa je

potrebno uraditi studiju koja će definisati izvore otpada, koliĉine i preporuĉiti naĉin

upravljanja ovom vrstom otpada i predloţiti mikrolokacije za njegovo odlaganje i

uništavanje.

45

7. PLANOVI UPRAVLJANJA OTPADOM

7.1. Plan upravljanja komunalnim otpadom

7.1.1. Sistem upravljanja otpadom

Strateški master plan uptravljanja otpadom na republiĉkom nivou sistem upravljanja

otpadom zasniva na:

▫ formiranju meĊuopštinskih preduzeća za upravljanje otpadom;

▫ izgradnji meĊuopštinskih deponija;

▫ sistemu prikupljanja i transporta otpada;

▫ odgovarajućoj strukturi naknade;

▫ odgovarajućoj zakonodavnoj strukturi;

▫ odgovarajućoj institucionalnoj strukturi.

Brojna moguća rješenja, kao što su recikliranje, biološki tretman, spaljivanje i dr. su

komplikovana i vrlo skupa, zbog ĉega Plan sugeriše rješenja koja se oslanjaju na regionalni

pristup zbrinjavanja otpada, odnosno gradnju sedam ili osam regionalnih sanitarnih

deponija i osnivanje sedam meĊuopštinskih preduzeća za uprvljanje otpadom, uz

organizovanje adekvatnog sistema prikupljanja i transporta otpada.

Stopa prikupljanja otpada treba da se povećava svake godine i u narednih 5 godina u

urbanim podruĉjima trebala bi da iznosi 96 %, a u ruralnim 33 %.

7.1.2. Infrastruktura komunalnog otpada

Predloţeni sistem upravljanja komunalnim otpadom zasniva se na sloţenoj strukturi koja se

do odreĊenog nivoa nadovezuje na postojeći sistem prikupljanja i transporta otpada.

Planirana infrastruktura koja će se na nivou lokalnih samouprava koristiti za tretman

komunalnog otpada treba, u zavisnosti od specifiĉnosti u pojedinim lokalnim sredinama, da

sadrţi dio ili sve od sljedećih elementa:

▫ Proširenje postojećeg podruĉja prikupljanja otpada, tako da se zadovolje ciljevi

naglašeni u prethodnom odjeljku.

▫ Sistem selektivnog prikupljanja i transporta otpada sa mogućnošću recikliranja, što

podrazumijeva osnivanje odrţive mreţe sabirnih centara (zelenih ostrva) u cilju

preuzimanja poĉetnih aktivnosti sistematiĉnog recikliranja i sticanja neophodnog

iskustva;

▫ Osnivanje mreţe reciklaţnih dvorišta kako bi se olakšalo prikupljanje materijala koji

se moţe reciklirati i proširila mreţa sabirnih centara. Sakupljanje specijalnog

komunalnog otpada i opasnog komunalnog otpada pomoviše se kroz postrojenja

reciklaţnih dvorišta;

▫ Mreţa transfer (pretovarnih) stanica;

▫ Mreţa postrojenja za kompostiranje zelenog (organskog) otpada koja bi bila dio

sistema recikliranja;

▫ Mreţa postrojenja za recikliranje graĊevinskog otpada i šuta;

▫ Mreţa meĊuopštinskih deponija izgraĊena u skladu sa EU standardima.

7.1.2.1. Sistem sakupljanja otpada

7.1.2.1.1. Organizacija sakupljanja i transporta komunalnog otpada

U cilju poboljšanja uslova za sakupljanje i transport komunalnog otpada, predlaţe se da se

djelatnost sakupljanja otpada odvoji od djelatanosti odlaganja otpada. Preduzeća koja se

bave sakupljanjem komunalnog otpada bi se bavila sakupljanjem otpada iz domaćinstava (i

ostalim odreĊenim vrstama otpada), voĊenjem reciklaţnih dvorišta, odvozom otpada i

radom u pretovarnim stanicama.

46

7.1.2.1.2. Sistem sakupljanja otpada

Sistem sakupljanja otpada obuhvata kontejnere za otpad iz domaćinstava, opremu i vozila

za primarno i sekundarno sakupljanje i potrebnu radnu snagu. Izbor opreme za sakupljanje

treba da bude baziran na lokalnim uslovima - specifiĉnim podacima o koliĉini i sastavu

otpada i dr. Najvaţnije za lokalne uprave je da se pitanje sakupljanja i transporta otpada

obavlja na naĉin kojim će se najbolje zaštititi zdravlje stanovništva i oĉuvati okolina.

Hijerarhija upravljanja otpadom, uspostavljena kroz politiku Evropske unije u ovoj oblasti,

utiĉe na taj naĉin što odvajanje otpada na mjestu nastanka postaje prioritet.

Primarna reciklaža

Iskustva zemalja Evropske unije jasno ukazuju da je izdvajanje na mjestu nastanka i

selektivno sakupljanje otpada, odnosno izdvajanje reciklabilnog materijala iz komunalnog

otpada, u velikoj prednosti u odnosu na izdvajanje reciklabilnih komponeneti iz ukupne

mase otpada.

Primarna reciklaţa temelji se na odvojenom sakupljanju iskoristljivih frakcija otpada i to na

mjestu njegovog nastanka. Na taj naĉin se formiraju odvojeni tokovi razliĉitih vrsta

materijala koji se mogu koristiti i opasnih komponeneti otpada. Odvojeni tokovi pojedinih

vrsta otpada (npr. auto guma, ljekova, ulja, elektro otpada, graĊevinskog otpada,

akumulatora, zelenog otpada i lako biorazgradivog otpada, papira, starih automobila, stakla,

metalne i plastiĉne ambalaţe i dr.) garantuju kvalitetnu reciklaţu.

Sistem sakupljanja otpada oslanjaće se na primjenu mjera za smanjivanje otpada na mjestu

njegovog nastanka, uz poštovanje uslova propisanih u podzakonskim aktima, ĉija izrada je

predviĊena Zakonom o upravljanju otpadom, a koji treba da obuhvate primarno odvajanje i

prikupljanje pojedinih kategorija otpada (ambalaţni otpad, otpadne gume, otpadna ulja...).

Za otpad koji ne bude obuhvaćen pojedinim pravilnicima, primjenjivaće se odvojeno

prikupljanje u okviru komunalnog otpada za komponente kao što su: papir i karton, staklo,

plastika, metali, opasni komunalni otpad, kabasti otpad i drugo.

Sistem odvojenog prikuplajnja otpada moţe se organizovati na razliĉite naĉine:

▫ zelena ostrva (ZO), ili sabirne taĉke, gdje se primarno izdvajanje reciklabilnih

komponenti iz otpada (izdvajanje na mjestu nastanka) vrši postavljanjem zasebnih

kontejnera za papir, staklo, limenke, plastiku i sl. na lokacijama kojima se sluţi više

stambenih jedinica;

▫ reciklaţna dvorišta (RD), gdje graĊani dopremaju otpad, posebno kabasti otpad,

otpad preostao od graĊenja, baštenski otpad, namještaj i sliĉno;

▫ posuda za odvojeno prikupljanje postavljenih uz kontejner za sakupljanje

komunalnog otpada.

Plan u segmentu odvojenog prikupljanja odreĊuje da se:

▫ poveća koliĉina odvojeno prikupljenog otpada na ekonomski isplativim osnovama;

▫ poveća broj vrsta materijala koji se odvojeno prikuplja (graĊevinski šut, opasni

otpad iz domaćinstava i dr.);

▫ obezbijedi da reciklaţna dvorišta budu dostupna graĊanima;

▫ u slabije naseljenim podruĉjima organizuje postavljanje minimalno jednog RD-a po

naselju s brojem i veliĉinom posuda prilagoĊenim veliĉini naselja (u ovim podruĉjima

potrebno je provoditi edukativne akcije za promociju kućnog, odnosno vrtnog

kompostiranja otpada i sl.);

▫ gušće naseljena mjesta i gradovi opremaju većim brojem posuda za odvojeno

prikupljanje (predviĊeno od 30 do 50 posuda na 1000 stanovnika);

▫ turistiĉka mjesta s izrazitom sezonskom oscilacijom broja korisnika komunalnih

usluga opremaju za vršno opterećenje (predviĊeni broj posuda je od 50 do 100 na

1000 posjetilaca)

▫ broj RD uskaldi s prostornim planovima.

47

UvoĊenje reciklaţe u Crnoj Gori treba da se oslani na stvaranje RD na lokacijama u urbanim

podruĉjima, ili na lokacijama izvan grada, gdje će graĊani moći odlagati predmete koji se

organizovano ne sakupljaju (preduzeća).

Reciklaţna dvorišta, kao mjesta namijenjena razvrstavanju i privremenom skladištenju

posebnih vrsta otpada, imaju znaĉajnu ulogu u ukupnom sistemu upavljanja otpadom jer

sluţe kao spona kojom jedinice lokalne samouprave ostvaruju vezu izmeĊu graĊana,

ovlašćenih skupljaĉa i ovlašćenih obraĊivaĉa otpada. RD treba da budu mjesta na kojima

graĊani mogu na jednostavan i prihvatljiv naĉin dobiti informacije o upravljanju otpadom,

posebno u pogledu mogućnosti smanjivanja koliĉina i štetnog dejstva vlastitog otpada, kao i

u pogledu naĉina boljeg iskorišćavanja raznih vrsta otpada. Stanovništvo treba da se

obavještava o radu RD-a (radno vrijeme, vrste otpada i dr.) u sredstvima javnog

informisanja.

Prilikom izbora mikrolokacije naroĉito je vaţno da reciklaţno dvorište bude smješteno tako

da graĊani mogu što jednostavnije doći do njega. Okvirno se moţe raĉunati da gravitaciono

podruĉje RD-a obuhvata od 5 000 do 50 000 stanovnika, odnosno jedno RD po naselju. Niţa

je vrijednost ekvivalentna za manje naseljena podruĉja. Potrebno je, takoĊe, broj

reciklaţnih dvorišta uskladiti s prostorno planskom dokumentacijom niţeg reda.

Master plan pretpostavlja da distribucija reciklaţnih dvorišta i sabirnih centara za

recikliranje treba da bude što je moguće veća u cijeloj Crnoj Gori, kako bi se formirala

mreţa koja zadovoljava aktivnosti prikupljanja i transporta otpada. Budući da zbog malog

broja stanovnika i, s tim u vezi, niske proizvodnje otpada, u nekim opštinama nije

opravdano formirati potpuno opremljena reciklaţna dvorišta, predlaţe se korišćenje

djelimiĉno opremljenih reciklaţnih dvorišta. Ukoliko, pak, prikupljene koliĉine otpada koji se

moţe reciklirati opravdaju potrebu proširenja kapaciteta, reciklaţna dvorišta se mogu

proširiti.

U okviru reciklaţnih dvorišta je moguće organizovati sakupljanje kabastog otpada, jer se na

taj naĉin postiţe znaĉajno poboljšanje kvaliteta usluga i smanjivanje troškova:

▫ graĊani mogu tokom cijele godine, u sve radne dane, ukljuĉujući subotu, besplatno i

na za okolnu bezbjedan naĉin odloţiti kabasti otpad;

▫ povećavaju se prikupljene koliĉine otpada po reciklaţnim dvorištima i time smanjuje

prosjeĉna cijena;

▫ izbjegava se razbacivanje kabastog otpada po javnim gradskim površinama;

▫ provodi se kvalitetnije odvojeno prikupljanje kabastog otpada i time efikasnije

recikliranje i prerada (autogume, metali, rashladni ureĊaji, elektro otpad, itd.);

▫ omogućava se ravnomjernije i efikasnije sortiranje te priprema za dalju obradu.

Stepen homogenosti odvojeno prikupljenih materijala nikad nije dovoljan za direktan

plasman uz prihvatljivu ekonomsku nadoknadu. Osim toga transportni troškovi su vrlo

visoki zbog niske gustine odvojeno prikupljenih komponenti. Stoga je potrebno, na lokalnom

nivou, iz tih komponenti izdvojiti neĉistoće, sortirati ih i presovati u bale dovoljne gustine da

bi transportni trošak postao prihvatljiv. Veći stepen klasiranja pojedinih komponenti otpada

(papir, polimeri) rezultira većom trţišnom vrijednošću pripremljenog materijala.

Odvojeno prikupljene materijale iz ekonomskih razloga treba transportovati samo na manje

udaljenosti, do pretovarnih stanica (PS) koje su opremljene postrojenjem za dodatnu selekciju i

baliranje otpada.

Lokacije za postavljanje reciklaţnih dvorišta, kojima se osigurava provoĊenje mjera za

odvojeno prikupljanje otpada, treba da obezbijede jedinice lokalne samouprave. Reciklaţna

dvorišta su u vlasništvu jedinica lokalne samouprave ili u vlasništvu preduzeća koje je

lokalna samouprava ovlastila da, u njeno ime, upravlja reciklaţnim dvorištima i preuzimaju

odvojeno skupljeni otpad iz domaćinstava. Ovako prikupljen otpad moţe se direktno

predavati ovlašćenim skupljaĉima ili obraĊivaĉima ili prevoziti na lokaciju gdje postoji

mogućnost njegove dalje prerade ili skladištenja do predaje ovlaštenim preduzećima.

Reciklaţna dvorišta moraju imati dozvolu nadleţnog organa lokalne uprave za obavljanje

djelatnosti upravljanja neopasnim otpadom i nadleţnog organa drţavne uprave za

upravljanje opasnim otpadom.

48

Naĉini odvojenog sakupljanja otpada i primarne reciklaţe stalno se dopunjavaju i mijenjaju,

u zavisnosti od stanja tehnike i trţišnih uslova. Ne oĉekuje se da aktivnosti primarne

reciklaţe znaĉajnije utiĉu na koliĉinu otpada koji se odlaţe na deponijama u prvim godinama

implementacije. Za uspješno i kvalitetno uspostavljanje sistema primarnog odvajanja

otpada, neophodno je sprovesti edukaciju na svim nivoima društva, preko projekata u

kojima će uĉestvovati pojedinci, nevladine organizacije, vaspitno-obrazovne ustanove, javne

i drţavne institucije, kao i jedinice lokalne samouprave. Prihvatanjem ovakvog sistema

upravljanja otpadom, postići će se efekti sadrţani u principu smanjenja koliĉina otpada koji

se odlaţe.

Opasni komunalni otpad

U dijelu upravljanja opasnim komunalnim otpadom, s obzirom da je u ovom petogodišnjem

periodu teško uticati na smanjenje upotrebe prizvoda koji generišu opasni komunalni otpad,

mjere koje su predviĊene ovim planom imaju cilj da se poveća stepen izdvajanja i

odvojenog sakupljanja opasnog komunalnog otpada iz ukupnog komunalnog otpada i da se

proizvoĊaĉi stimulišu da ovaj otpad odlaţu na posebno predviĊena mjesta.

Sabirni centri za opasan komunalni otpad treba da se organizuju u okviru reciklaţnih

dvorišta u gradovima. Za uspostavljanje sistema odvojenog skupljanja opasnog otpada koji

nastaje u domaćinstvima potrebno je u okviru razvijene mreţe reciklaţnih dvorišta

obezbijediti prostor za prikupljanje i odlaganje manjih koliĉina opasnog otpada, kao što su

baterije, akumulatori, ljekovi, zagaĊena ambalaţa od boja i lakova.

Odvojeni i skupljeni opasni otpad iz reciklaţnih dvorišta i skladišta ovlašćenih skupljaĉa

(kada se stvore uslovi za takav vid organizovanja ovih poslova), odvoziće se ili u centre za

upravljanje otpadom na obradu, gdje će se

▫ obraĊivti i neutralizovati, a zatim odlagati na deponije uz ostali komunalni otpad;

▫ ukoliko se ne moţe neutralizovati, odlagati u privremenim skladištima do iznalaţenja

naĉina za trajno rješavanje problema, izgradnjom deponija za odlaganje opasnog

otpada ili izvozom.

Inertni komunalni otpad

Kao dio graĊevinskog otpada koji nastaje u domaćinstvima, inertni komunlani otpad će se

tretirati kao i ostali graĊevinski otpad. Budući da se ne raspolaţe podacima o koliĉinama i

mjestu nastanka ovog otpada, potrebno je uraditi studiju o koliĉini i vrsti inertnog otpada s

predlogom naĉina njegovog zbrinjavanja.

7.1.2.1.3. Transfer (pretovarne) stanice

S obzirom na koncept upravljanja otpadom u Crnoj Gori, tok otpada u pojedinim

sluĉajevima ukljuĉuje i njegov prolazak kroz pretovarne stanice. Pretovarna stanica je

mjesto za privremeno skladištenje, pripremu i pretovar otpada namijenjenog transportu

prema reciklaţnim centrima ili regionalnim deponijama. Transfer sistemi ukljuĉuju platoe za

pretovar i posebna vozila i opremu za transport otpada, kao i procedure za rad i odrţavanje

postrojenja i opreme.

Veliĉina, broj i raspored transfer stanica mora biti paţljivo projektovan da bi se obezbijedio

njihov efikasan rad i minimum transportnih troškova. Detaljna analiza cijena treba da odredi

optimalno rješenje. Tehniĉke karakteristike transfer stanice moraju biti u skladu sa lokalnim

sistemom sakupljanja otpada. Posebna paţnja se mora posvetiti smanjenju zagaĊenja.

Uspostavljanjem sistema sa regionalnim sanitarnim deponijama za posljedicu ima povećanje

distanci na koje se transportuje otpad. Zbog toga se mora naći ekonomiĉan naĉin transporta

korišćenjem odgovarajuće i ekonomiĉne opreme. Potreba rješavanja ovog pitnja naroĉito je

izraţena u krajevima gdje su deponije udaljene više desetina kilometara od podruĉja na

kojima se sakuplja otpad, pri ĉemu transport do deponije, uz upotrebu vozila kojima se

sakuplja otpad, postaje neekonomiĉan jer se: smanjuje vrijeme i frekvencija skupljanja

otpada; neracionalno troši radno vrijeme u putu; troše i raubuju vozila koja nijesu

49

projektovana za voţnju na većim rastojanjima. Ovo znaĉi da bi u jednom broju opština bilo

neophodno u dogledno vrijeme sagraditi pretovarne stanice.

Pretovarna stanica je postrojenje u kojem se komunalni otpad, sakupljen u sakupljaĉkoj

mreţi, istovara iz vozila za sakupljanje otpada, pregleda uz eventualno izdvajanje kabastog

otpada, kratko zadrţava, utovara u veća vozila i transportuje na dalji tretman (recikliranje

ili deponovanje). U pretovarnim stanicama koje se nalaze na udaljenim lokacijama, koje

duţi period mogu biti izolovane zbog loših vremenskih uslova, moguće je prethodno

sortiranje i presovanje otpada sa ciljem smanjivanja volumena, radi lakšeg transporta.

Transport otpada vozilom većeg kapaciteta znatno smanjuje troškove transporta jedinica

lokalne samouprave. U pojedinim sluĉajevima, na lokaciji pretovarne stanice mogu biti

smješteni i posebni objekti s pripadajućom opremom za prethodnu obradu otpada, kao i

privremena skladišta za prihvat posebnih vrsta otpada sakupljenih u reciklaţnim dvorištima.

Pretovarne stanice imaju znaĉajnu ulogu u ukupnom sistemu upravljanja otpadom jer sluţe

kao veza izmeĊu sakupljaĉke mreţe jedinica lokalne samouprave i meĊuopštinskih

preduzeća za upravljanje regionalnim deponijama. Pored komunalnog otpada proizvedenog

u domaćinstvima, pretovarne stanice mogu prihvatiti i otpad nastao u industrijama, a koji je

sliĉan komunalnom, zeleni otpad, opasni kućni otpad (sredstva za ĉišćenje, pesticidi,

herbicidi, ulja, antifriz, boje.), kao i odvojeno sakupljeni otpad koji se moţe reciklirati

(graĊevinski otpad, ambalaţni otpad i sl.). Na lokaciji pretovarne stanice moguće je

postavljanje postrojenja za obradu graĊevinskog otpada prije ponovne upotrebe ili

odlaganja neiskoristivog dijela otpada.

Pretovarne stanice se meĊusobno mogu dosta razlikovati - to mogu biti jednostavne ravne

površine sa ĉvrstom podlogom gdje se otpad istovara i smješta u velike kontejnere ili

kamione, ali mogu biti i sloţeni pogoni gdje se optad u presama sabija i balira

(kompaktorski ureĊaji). Budući da jedinice lokalne samouprave treba da realizuju programe

u kojima su tokovi razliĉitog otpada odvojeni, u pretovarnim centrima za prihvatanje takvog

otpada mora se omogućiti njegovo odvojeno dostavljanje, privremeno skladištenje i

transport.

Plan daje mogućnost jedinicama lokalne samouprave da odluĉe da li će u ovom periodu

graditi pretovarne stanice i kojeg nivoa opremljenosti.

U principu, pretovarna stanica se sastoji od:

▫ prilaznog puta koji je veza s javnim prilazom (javni put);

▫ manipulativnog prostora unutar stanice i unutrašnje putne infrastrukture,

projektovane uz uvaţavanje dimenzija transportnih vozila;

▫ kontrolisanog ulaza u podruĉje pretovarne stnice (portirnica), gdje se otpad mjeri i

naplaćuje;

▫ vage za mjerenje koliĉine otpada;

▫ zatvorenog objekta za smještaj sluţbi obezbjeĊenja i administracije koja vodi

evidenciju o otpadu;

▫ parkirališta;

▫ podruĉja za prihvat otpada koji se moţe reciklirati, a odlaţu ga graĊani (RD);

▫ tampon-zone – otvoreni prostor koji je hortikulturalno ureĊen i ograda oko prostora

stanice;

▫ prihvatne zone – koja sluţi za pregled otpada koji pristiţe i zadrţavanje

neprihvatljivog otpada koji se uklanja (ili ne prihvaća u pretovarnoj stanici);

▫ površine za prikupljanje graĊevinskog otpada i otpada od rušenja;

▫ mogućeg mobilnog ili stacionarnog postrojenja i prostora za prihvat i obradu

graĊevinskog otpada (za stacionarno postrojenje potrebna je odgovarajuća dozvola

nadleţnog organa);

▫ ureĊaja za smanjivanje volumena otpada (balirka).

Osnovni zahtjev za objekte pretovarnih stanica je da se obezbijedi površina dovoljno velika

da moţe: (i) prihvaiti opad – budući da se otpad proizvodi tokom cijele godine, radna

površina mora omogućavati rad na pretovaru otpada u svim vremenskim uslovima u kojima

s moţe obavljati sakupljanje otpada; mora biti dovoljno manipulativnog prostora za

50

obavljanje svih neophodnih procesa u stanici, kao i za kretanje i zadrţavanje vozila koja

dovoze otpad; (ii) sakupljati otpad - na udaljenim transfer stanicama treba da ima dovoljno

prostora da se moţe sakupljati otpad i do nedjelju dana. Ovakva potreba se javlja u onim

krajevima Crne Gore u kojima se moţe desiti da je u toku zimskih dana onemogućen prilaz

pretovarnim vozilima. Otpad na pretovarnim stanicama ne bi trebao da stoji više od nedjelju

dana. U predjelima gdje su moguća duţa razdoblja lošeg vremena, na trnsfer stanicama se

moraju izgraditi dodatni objekti za ĉuvanje otpada.

Direktni utovar u drugo transportno vozilo pojednostavljuje postupak prenosa otpada, ali

ograniĉava mogućnost da se otpad pregleda ili sortira. Kada se otpad ne utovara direktno,

istovara se privremeno, na pod, a zatim se utovara u drugo transportno vozilo.

7.1.2.2. Tehnološki postupci obrade i iskorištavanja komunalnog otpada prije konaĉnog

zbrinjavanja

Savremeni sistemi zbrinjavanja otpada obuhvataju razliĉite tehnologije obrade i

iskorišćavanja otpada koje imaju za cilj da se smanje koliĉine otpada koje se moraju odloţiti

ili uklone ili smanje štetne uticaje otpada na okolinu (emisije gasova nastalih razgradnjom

otpada, procjedne vode i sl.).

Odabir tehnološkog postupka za obradu otpada mora se temeljiti na analizi isplativosti, uz

nastojanje da se koriste najbolje dostupne tehnologije koje ne zahtijevaju previsoke

troškove.

O mogućim postupcima obrade i iskorišćavanja komunalnog otpada bilo je rijeĉi u poglavlju

5. U nastavku se daje prikaz tehnologija obrade komunalnog otpada za koje se ovim planom

predviĊa mogućnost primjene u Crnoj Gori.

Reciklaža

Prema podacima, ukupna koliĉina proizvedenog otpada u Crnoj Gori iznosi oko 190.000

t/godišnje. Uzimajući u obzir da je iz komunalnog otpada moguće teoretski reciklirati oko

75-80% komponenti, a da je realan stepen reciklaţe oko 30%, proizilazi da se reciklaţom

komunalnog otpada moţe ostvariti znaĉajan prihod.

Sistem za preradu izvorno izdvojenog i odvojeno sakupljnog materijala treba da bude u

sprezi sa sistemima za sakupljanje otpada – zelena ostrva, reciklaţna dvorišta i zavisiće od

naĉina organizovanja selektivnog prikupljanja otpada u opštinskim sistema.

Na osnovu procjene proizvodnje komunalnog otpada i njegovog sastava, nastojala se

utvrditi koliĉina otpada koji će se izdvajati iz komunalnog otpada i koji se moţe reciklirati.

Tabela 25. Prikaz oĉekivanog otpada koji se moţe reciklirati

Materijal Količina u tonama

2008. 2012.

Papir i karton 37.550 40.171

Staklo 15.726 16.824

Metal 8.558 9.156

Plastika 23.857 25.522

Tekstil 9.949 10.644

Organski otpad 53.597 57.338

Ukupno 149.237 159.654

U tabeli koja slijedi su prikazane procjene udjela otpada koji će se izdvajati iz odgovarajućih

komponenti komunalnog otpada i reciklirati, uz opis naĉina provoĊenja primarnog

izdvajanja.

51

Tabela 26. Prikaz oĉekivanog otpada koji se moţe reciklirati

Reciklažni materijal

Godina

Procentualno učešće

recikliranog

materijala

Region Način

Papir i karton

2008 26 cijela Crna Gora reciklaţna dvorišta organizovano sakupljanje

2012 52 cijela Crna Gora

reciklaţna dvorišta

organizovano sakupljanje primjena posebnih propisa

Staklo

2008 16 cijela Crna Gora reciklaţna dvorišta organizovano sakupljanje

2012 38 cijela Crna Gora

reciklaţna dvorišta

organizovano sakupljanje

primjena posebnih propisa

Biootpad - otpad iz dvorišta, proraĉunat kao procentualna

vrijednost organskog otpada

2008 17 ruralno podruĉje Crne Gore

organizovano sakupljanje

2012 33 ruralno podruĉje Crne Gore

organizovano sakupljanje

2008 6 urbano podruĉje Crne Gore

organizovano sakupljanje

2012 12 urbano podruĉje

Crne Gore organizovano sakupljanje

Limenke, proraĉunato kao pocentualna vrijednost

koliĉine metala

2008 7 cijela Crna Gora reciklaţna dvorišta organizovano sakupljanje

2012 22 cijela Crna Gora reciklaţna dvorišta organizovano sakupljanje

Šut

2008 21 cijela Crna Gora organizovano sakupljanje

2012 43 cijela Crna Gora reciklaţna dvorišta organizovano sakupljanje

Prilikom postavljanja ciljeva u dijelu reciklaţe, moraju se uzeti u obzir neki aspekti koji su

vaţni za projektovanje budućih aktivnosti, a odnose se na prevenciju proizvodnje otpada i

recikliranje:

▫ postojeći sistem upravljanja otpadom, kada su u pitanju reciklaţne aktivnosti, je

nedovoljno razvijen i nesistematiĉan;

▫ ne postoje pouzdane analize koje se odnose na sastav otpada, naroĉito one koje se

odnose na potencijal materijala koji se moţe reciklirati.

Zbog toga, uzimajući u obzir okolnosti u Crnoj Gori, predlaţe se postupna implementacija

recikliranja.

Mnoga pitanja vezana za recikliranje otpada treba da se urede specijalnim zakonom o

ambalaţi i ambalaţnom otpadu koji treba donijeti nakon poĉetka realizacije selektivnog

prikupljanja otpada, kada će se dobiti konkretni i mnogo precizniji podaci o vrstama i

koliĉinama otpada koji se moţe na ovakav naĉin primarno tretirati.

Kompostiranje

Pored reciklaţe, potrebno je promovisati i sistem za preradu izdvojenog organskog otpada

kompostiranjem.

Kompostiranje je oblast koja najviše obećava kada se radi o ponovnom korišćenju organskih

materijala. Pored smanjenja zapremine otpada koji treba da bude transportovan i odloţen,

kompostiranje generiše proizvod pogodan za primjenu u poljoprivredi ili poboljšanju

kvaliteta zemljišta predviĊenog za zelene površine. Donošenju odluke o uvoĊenju

kompostiranja u proces tretmana otpada mora da prethodi objektivna i detaljna ekonomska

i finansijka analiza opravdanosti, odnosno izrada studije izvodljivosti koja bi obuhvatila

pocjenu koliĉine otpada na godišnjem nivou koji se moţe kompostirati, izbor i veliĉinu

lokacije, tehniĉke i tehnološke smjernice za izradu projekta, procjenu vrijednosti izgradnje

objekta i ekonomsku opravdanost.

52

Regionalnim pristupom upravljanju komunalnim otpadom, koji će se primjenjivati u Crnoj

Gori, obuhvaćena je i potreba za regionalnim organizovanjem upravljanja otpadom u dijelu

tretmana biorazgradivog otpada. Regionalne (meĊuopštinske) organizacije za upravljanje

otpadom treba da, saglasno svojim potrebama, osmisle i ustanove svoje sisteme

upravljanja otpadom, što pored projektovanja i izgradnje deponija, podrazumijeva i

izgradnju postrojenja za kompostiranje biorazgradivog otpada, ĉime bi se smanjile koliĉine

deponovanog otpada.

7.1.3. Regioni za upravljanje otpadom

UvoĊenjm instituta integralnog upravljanja komunalnim otpadom, oĉekuje se da će jedinice

lokalne samouprave uĉestvovati i naći interes u uspostavljanju meĊuopštinskog

(regionalnog) sistema upravljanja otpadom i uspostavljanju meĊuopštinskih organizacija za

upravljanje otpadom.

Planiranje cjelokupnog sistema zbrinjavanja otpada na nivou Crne Gore omogućilo je

drugaĉiji pristup planiranju ove djelatnosti. Regionalni koncept zbrinjavanja otpada je

zasnovan na regionalnom principu i interesu opština koje su prepoznale prednosti

meĊusobnog udruţivanja s jednim zajedniĉkim centrom za zbrinjavanje otpada. Osnovni

ciljevi regionalnog koncepta su racionalno korišćenje prostora kao ograniĉenog resursa i

smanjivanje troškova ukupnog tretmana otpada. Regionalni koncept se temelji na

optimizaciji prostornih i ekonomskih parametara.

Gustina naseljenosti i, s tim u skladu, koliĉina proizvedenog komunalnog otpada, geografski

uslovi i mogućnost transporta su osnovni parametri na kojima poĉiva regionalno

organizovanje u upravljanju otpadom na naĉin kako je sugerisano Master planom.

Master plan preporuĉuje regionalnu podjelu Crne Gore na 8 podruĉja sa kojih se prikuplja

otpad:

Bar i Ulcinj;

Berane, Roţaje, Andrijevica i Plav;

Budva, Kotor i Tivat;

Herceg Novi;

Mojkovac, Bijelo Polje i Kolašin;

Nikšić, Šavnik i Pluţine;

Pljevlja i Ţabljak;

Podgorica, Cetinje i Danilovgrad.

koja se zadrţava i u ovom planu, s tim da se jedinice lokalne samouprave mogu povezivati

na naĉin koji najviše odgovara njihovim potrebama i interesima.

7.1.4. Reciklažni centri i deponije

Principi integrisanog procesa upravljanja otapdom, kako su predstavljeni u hijerarhiji

upravljanja otpadom, imaju za cilj smanjenje koliĉine otpada koji se odlaţe na deponijama.

MeĊutim, ĉak i uslovima aktivne minimizacije otpada i reciklaţe, ostaje velika koliĉina

otpada za odlaganje na deponijama, što treba uraditi na naĉin koji ne zagaĊuje ţivotnu

sredinu. Lokalne vlasti treba da obezbijede odgovarajuće lokacije za odlaganje otpada.

Deponije treba da budu paţljivo locirane, ispravno projektovane i dobro voĊene da bi se

osigurao njihov efikasan rad i rizik od eventualnog nastajanja negativnih posljedica na

stanje kvaliteta ţivotne sredine sveo na najmanju moguću mjeru. Posebna paţnja mora biti

posvećena zaštiti podzemnih voda, tla i vazduha kroz kontrolu ocjednih voda i gasova.

Donošenje odluke o lokaciji na kojoj će se graiti deponija, pored neophodnosti poštovanja

pozitivnih propisa i standarda i direktiva EU, ima i dimenziju informisanja javnosti i

obezbjeĊivanje uslova za njeno uĉešće u cilju postizanja zadovoljavajućeg rješenja.

Metod konaĉng zbrinjavanja nekorisnog i neopasnog komunalnog otpada koji najviše

odgovara zemljama u razvoju je uglavnom odlaganje na regionalne (zajedniĉke za više

opština) sanitarne deponije u kombinaciji sa transfer stanicama i reciklaţnim centrima.

Stoga je sljedeći korak u upravljanju komunalnim otpadom stvaranje meĊuopštinskih

regiona i izgradnja regionalnih sanitarnih deponija, transfer stanica i reciklaţnih stanica.

53

Formiranje regiona u funkciji izgradnje regionalnih deponija i mreţe reciklaţnih centara

zavisi o više faktora, u prvom redu od veliĉine i strukture opština i saobraćajne povezanosti

unutar regiona, s obzirom da osnovu sistema ĉini sakupljanje, transport i odlaganje otpada.

U Strateškom master planu je uspostavljanje mreţe sanitarnih deponija i reciklaţnih centara

bazirano na predloţenim podjelama i projektovanim koliĉinama otpada, a prati ih i

odgovarajuća mreţa transfer stanica.

Svaki region sa kojeg se sakuplja otpad opsluţivaće jedna meĊuopštinska deponija,

izgraĊena u skladu sa pozitivnim propisima i standardima i direktivama EU o deponijama. U

zavisnosti od potreba jedinica lokalne samouprave koje ĉine jedan region, planira se da

deponije imaju infrastrukturu neophodnu za tretman odreĊenih reciklabilnih komponenti

otpada: postrojenja za recikliranje otpada, postrojenja za kompostiranje zelenog otpada,

postrojenja za tretman mulja i sl.

Drugi korak je utvrĊivanje osnova za odreĊivanje konkretnih zona i lokacija za izgradnju

regionalnih sanitarnih deponija i mreţe transfer stanica i reciklaţnih centara. S obzirom na

osjetljivost pitanja donošenja odluke o lokaciji za izgradnju deponije, preporuĉuje se izrada

studije mogućih lokacija koja treba da odgovori koja od nekoliko mogućih lokacija u

najvećem stepenu zadovoljava kriterijume utvrĊene pozitivnim propisima i standardima i

direktivama EU.

Tokom izrade ovog dokumenta jedinice lokalne samouprave su se saglasile, a pojedine i

donijele odluke o lokacijama za regionalne sanitarne deponije:

▫ za Bar i Ulcinj – Moţura;

▫ za Kotor, Budvu i Tivat – u skladu sa rezultatima Studije mogućih lokacija

(najbolje ocijenjene lokacije su Lovanja, Trešanjski mlin i Velovići);

▫ za Nikšić, Pluţine i Šavnik – Budoš;

▫ za Bijelo Polje, Kolašin i Mojkovac – Ĉelinska kosa;

▫ za Pljevlja i Ţabljak – Jelin potok;

▫ za Berane, Roţaje, Andrijevicu i Plav – Vasova voda;

▫ za Herceg Novi – postoji nekoliko predloga (izgradnja regionalne deponije za

potrebe opština koje se nalaze na tromeĊi Crne Gore, Republike Hrvatske i Bosne

i Hercegovine, izgradnja sanitarne deponije namijenjene za odlaganje otpada

prikupljenog sa teritorije opštine Herceg Novi i odlaganje otpada na regionalnoj

deponiji za opštine Kotor, Budva i Tivat).

U Glavnom gradu Podgorici je, od avgusta 2006. godine, u funkciji sanitarna deponija na

kojoj se, pored otpada prikupljenog na teritoriji Podgorice, odlaţe otpad prikupljen na

podruĉju opštine Danilovgrad, uz mogućnost odlaganja otpada pirkupljenog sa teritorije

Prijestonice Cetinje.

Osnovni koncept razvoja meĊuopštinskih deponija baziran je na paţljivoj izgradnji, koja

podrazumijeva da se, najkasnije do sredine 2009. godine, izgradi osnova svake od

navedenih sanitarnih deponija, koje će obezbijediti odlaganje otpada za period od najmanje

5 godina. Dalje širenje deponija razmatralo bi se na osnovu potreba i to u intervalima od 5

godina. Na taj naĉin bi se ograniĉilo poĉetno ulaganje u izgradnju deponija, a razvoj

deponija bi zavisio od stope proizvodnje otpada i širenja aktivnosti recikliranja i obnove

otpada.

Poĉetku izgradnje svake od navedenih deponija prethodi obavezna izrada studija

izvodljivosti i elaborata procjene uticaja na ţivotnu sredinu, kao i glavnog projekta.

Navedena dokumenta treba da pokaţu da li je izgradnja deponije na odreĊenoj lokaciji

izvodljivo i odrţivo rješenje i koje mjere treba preduzeti i konkretne aktivnosti predvidjeti

kao neophodne u izradi glavnog projekta i izgradnju deponije da bi se rizik za zdravlje ljudi i

kvalitet ţivotne sredine sveo na najmanju moguću mjeru. TakoĊe, ova dokumenta su

nepohodna u procesu pripreme zahtjeva za odobravanje kreditnih sredstava od strane

meĊunarodnih finansijskih institucija, kao i instrumenta za finansijsku podršku koju

Evropska unija obezbjeĊuje zemljama, potencijalnim i kandidatima za ulazak u EU.

54

Ovaj koncept takoĊe podrazumijeva da se u okviru svakog regiona, najĉešće u krugu

deponije, izgradi reciklaţni centar, koji će, zajedno sa deponijom ĉiniti centar za upravljanje

otpadom jednog meĊuopštinskog podruĉja.

Centar za upravljanje otpadom funkcioniše na naĉin što se otpad prikupljen u okviru

uspostavljene mreţe za sakupljanje (koja ukljuĉuje i pretovarne stanice) u ovom centru

prihvata i podvrgava odgovarajućem tretmanu prije njegovog konaĉnog odlaganja.

Aktivnosti vezane za obradu otpada za koje se pretpostavlja da se odvijaju u reciklaţnim

centrima bile bi:

▫ prihvat i obrada sortiranog ili nesortiranog otpada;

▫ sakupljanje otpada koji se moţe ponovno preraditi ili reciklirati, kao i sakupljanje i

dalja predaja opasnog otpada;

▫ sakupljanje i distribucija otpada koji se moţe koristiti u druge svrhe;

▫ energetsko iskorišćavanje pojedinih frakcija otpada;

▫ odlaganje obraĊenog otpada.

U fiziĉkom smislu, centar treba da se sastoji od:

▫ ulazne zone,

▫ postrojenja za obradu otpada,

▫ zone za privremeno skladištenje,

▫ zone za odlaganje otpada,

▫ zone za sakupljanje i obradu biogasa,

▫ zone za prikupljanje i obradu otpadnih voda.

Ulazna zona se sastoji od platoa za pranje toĉkova i vozila, mosne vage na kojoj se otpad

koji ulazi u centar mjeri, portirnice i upravne zgrade, parkirališta za osoblje i posjetioce i

objekta za odrţavanje opreme i vozila. Cijelo podruĉje centra mora biti ograĊeno.

Na prostoru predviĊenom za postrojenje za obradu otpada postavlja se tehnološka linija za

obradu otpada. Izbor tehnološkog postupka za obradu otpada mora se zasnivati na

isplativosti. Prethodno je već opisan pregled savremenih tehnologija obrade komunalnog

otpada. Ovim planom se predviĊa mogućnost primjene mehaniĉko biološke obrade otpada.

U svijetu je razvijen veliki broj varijanti mehaniĉko biološke obrade otpada. Radi se o

postrojenjima s velikim razlikama u tehniĉkoj opremljenosti i uslovima rada.

U principu, tehnologije mehaniĉko biološke obrade otpada ukljuĉuju procese kao što su:

▪ mehaniĉka obrada

▫ usitnjavanje i paletizacija,

▫ drobljenje i mljevenje,

▫ prosijavanje i druge metode mehniĉkog izdvajanja,

▫ separacija djelovanjem elektromagnetnih sila.

▪ biološka obrada

▫ bio sušenje,

▫ biostabilizacija,

▫ kompostiranje,

▫ anaerobna digestija.

▪ Kombninovanjem mehaniĉke i biološke obrade otpada postiţe se:

▫ izdvajanje maksimalnih koliĉina obnovljivih sirovina (staklo, metal, plastika,

papir...);

▫ proizvodnja komposta;

▫ proizvodnja visokokvalitetnog ĉvrstog goriva iz otpada;

▫ proizvodnja biostabilnog otpada za odlaganje;

▫ proizvodnja biogasa.

55

Proces mehaniĉko biološke obrade otpada moţe biti tako projektovan da kao izlaz ima više

izlaznih primarnih (gore navedenih) produkata. Pored toga, u ovim procesima nastaju i

sekundarni izlazni produkti kao što su: otpadne vode, razne emisije u vazduh.

U sklopu reciklaţnog centra potrebno je osigurati zone za privremeno skladištenje pojedinih

vrsta otpada, kao npr. kabastog otpada, koji se nakon izdvajanja i privremenog skladištenja

predaje ovlašćenom sakupljaĉu ili se podvrgava daljem postupku obrade. U sastavu ove

zone moţe se predvidjeti izgradnja reciklaţnog dvorišta u kojem se prikuplja odvojeno

sakupljeni otpad. Ova zona treba da sadrţi i prostor predviĊen za privremeno skladištenje

opasnog otpada koji se izdvaja iz ukupnog otpada. Nakon što se izdvoji i privremeno

skladišti, ovaj otpad se podvrgava proceduri koja vaţi za upavljanje opasnim otpadom.

Zonu za odlaganje otpada ĉini deponija za neopasni otpad. Na deponije neopasnog otpada

mogu se odlagati samo one vrste otpada koje su date u dozvoli za rad deponije (prethodno

tretirani komunalni otpad i neopasni otpad koji ispunjava kriterijume za prihvat na deponije

za neopasni otpad, kao i stabilni i nereaktivni opasni otpad (koji posle obrade ne reaguje na

druge vrste otpada), saglsno uslovima iz Zakona o upravljanju otpadom).

Deponije se, inaĉe, mogu graditi kao:

▫ deponije inertnog otpada na koje se smije odlagati samo inertni otpad;

▫ deponije neopasnog otpada na koje je dopušteno odlaganje:

a) komunalnog otpada,

b) neopasnog otpada bilo kojeg porijekla koji ispunjava kriterijume za prihvat otpada

na odlagališta za neopasni otpad u skladu s odredbama Pravilnika,

c) stabilnog i nereaktivnog, prethodno obraĊenog opasnog otpada, ako graniĉne

vrijednosti zagaĊivaĉa u otpadu i eluatu ne prelaze graniĉne vrijednosti za

neopasni otpad propisane posebnim propisom,

d) otpad kojem je bitno smanjen udio biorazgradive frakcije, odnosno otpad iz kojeg

će se u kontrolisanom procesu, biorazgradiva frakcija iskoristiti za proizvodnju

biogasa;

▫ deponije opasnog otpada na kojima je dopušteno odlaganje samo opasnog otpada,

ako graniĉne vrijednosti zagaĊivaĉa u otpadu i eluatu ne prelaze graniĉne vrijednosti

za opasni otpad koje su propisane posebnim propisom;

▫ podzemna odlagališta koja podrazumijevaju mjesto za stalno odlaganje otpada pod

zemlju u pogodnu bušotinu nastalu rudarskom eksploatacijom ili istraţivanjem. U

podzemno odlagalište dopušteno je odlaganje inertnog, kao i opasnog i neopasnog

otpada.

Saglasno Pravilniku o deponijama, na deponije otpada dopušteno je odlaganje samo

prethodno tretiranog otpada.

Deponije inertnog otpada predviĊene su za odlaganje ostatka graĊevinskog otpada koji

ostaje nakon njegove obrade (ako se ne moţe drugaĉije koristiti) i za druge vrste inertnog

otpada. Ovim planom se ne predviĊa izgradnja centralnih (regionalnih) deponija inertnog

otpada. Svaka jedninica lokalne samouprave treba da, do sredine 2009. godine, obezbijedi

lokaciju za odlganje inertnog otpada, za koji ne postoji interes da se preradi ili koji je ostao

nakon što je prethodno obraĊen. GraĊevinski otpad i šut se obraĊuje u pokretnoj opremi za

sortiranje i lomljenje da bi se ponovo mogao koristiti, a finalni proizvod su sekundarne

sirovine koje se mogu koristiti u graĊevinarstvu ili drugim djelatnostima.

Novim Pravilnikom o bliţim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno-

tehniĉkim uslovima, naĉinu rada i zatvaranja deponija za neopasni i inertni otpad, struĉnoj

spremi i kvalifikacijama rukovodioca deponije (u daljem tekstu: Pravilnik o deponijama),

koji je usklaĊen s evropskom praksom, definišu se radni i tehniĉki zahtjevi za deponije,

graniĉne vrijednosti emisija u ţivotnu sredinu od odloţenog otpada, obavezni postupci,

pravila i drugi uslovi za odlaganje, uslovi i mjere u vezi s planiranjem, gradnjom, radom i

zatvaranjem deponija, te upravljanjem nakon njihovog zatvaranja, sa ciljem da se u

ĉitavom razdoblju trajanja deponija smanji dejstvo štetnih uticaja na okolinu. Ovo se

naroĉito odnosi na zagaĊivanje površinskih i podzemnih voda, tla, vazduha i ţivotne sredine

uopšte, ukljuĉujući efekt staklene bašte. Cilj je, takoĊe, da se smanji rizik za ljudsko

56

zdravlje do kojeg bi moglo doći uslijed odlaganja otpada i tokom sveukupnog postojanja

deponije.

Deponije neopasnog otpada na kojima se odlaţe obraĊeni komunalni otpad s visokim

procentom biorazgradive mase, moraju se graditi tako da se omogući izdvajanje gasova koji

nastaju razgradnjom otpada. U zonama za sakupljanje i obradu biogasa ovaj gas se

sakuplja i spaljuje (ako koliĉine proizvedenog gasa nijesu dovoljne za ekonomiĉnu

upotrebu) ili se transportuje i tretira na naĉin koji najmanje zagaĊuje okolinu (moţe se

porizvoditi elektriĉna energija). Sve otpadne vode koje nastanu u centrima i deponijama se

moraju sakupljati i obraditi u okviru posebnog sistema koji ĉini sastani dio deponije.

Atmosferske vode se sakupljaju odvojeno od drugih u bazen za atmosferske vode i odvode

u odvodni sistem za atmosfersku vodu. Sanitarne otpadne vode odvode se javnim

kanalizacionim sistemom, ako je infrastruktura dostupna, ili se sakupljaju u septiĉkim

jamama odakle se povremeno prazne. Procjedne vode i otpadne vode nastale u procesu

obrade otpada odvojeno se sakupljaju i obraĊuju do kvaliteta potrebnog za ispust u

prijemnik.

Koncept izgradnje reciklaţnih centara treba bazirati na paţljivom planiranju, koje

podrazumijeva postepenu gradnju i proširenje kapaciteta za pojednine vrste obrade otpada,

zavisno od potreba i mogućnosti opština. Do kraja planskog perioda potrebno je obezbijediti

osnovne sadrţaje reciklaţnih stanica, koji će omogućiti barem mehaniĉku obradu otpada.

Dalje opremanje centra razmatralo bi se na osnovu potreba, u intervalima od najviše 5

godina. Na taj naĉin bi se ograniĉilo poĉetno ulaganje u opremanje reciklaţnih centara, a

njihov razvoj bi zavisio od potreba trţišta za ovim vrstama sirovina.

Opasni komunalni otpad

Pitanje upravljanja opasnim komunalnim otpadom još uvijek nije riješeno. Da bi se

ispoštovala Direktiva EU 2000/532/EC, potrebno je uraditi studiju o koliĉini, vrsti i mjestu

nastanka opasnog komunalnog otpada i studiju o izboru privremene lokacije za

deponovanje i tretman opasnog komunalnog otpada, koje će dati odgovor na pitanje naĉina

zbrinjavanja ove vrste otpada u Crnoj Gori.

Plan predviĊa izgradnju privremene deponije za odlaganje opasnog otpada do iznalaţenja

trajnog rješenja za njegovo zbrinjavanje (najvjerovatnije izvoz).

7.1.5. Zadaci jedinica lokalne samouprave i industrijskih i proizvodnih postrojenja

Nakon donošenja ovog plana, jedinice lokalne samouprave će donijeti svoje planove

upravljanja otpadom u kojima će odrediti budući sistem upravljanja otpadom.

Lokalnim planovima upravljanja otpadom, koje jedinice lokalne samouprave treba da

donesu u roku od šest mjeseci od donošenja ovog plana (zbog kašnjenja u donošenju

Republiĉkog plana upravljanja otpadom, jedinice lokalne samouprave su se saglasile da

donesu svoje planove u roku od 6 mjesci), detaljnije će se definisati sadrţaji sistema za

upravljanje otpadom, tehnologija obrade otpada u pojedinim opštinama, obim,

rasprostranjenost i namjena pretovarnih stanica, tok svih vrsta otpada unutar regije

(meĊuopštinskog podruĉja) i mogući uticaji na ljude i okoliinu.

U skladu sa ovim i planovima jedinica lokalne sampurpave, proizvodni subjekti, koji na

osnovu Zakona o upravljanju otpadom imaju tu obavezu, donijeće sopstvene planove

upravljanja otpadom u roku od 3 mjeseca.

7.1.6. Dozvola za deponovanje otpada i zatvaranje sanitarnih deponija

Korisnik deponije moţe obavljati djelatnost odlaganja otpada na deponijama samo ako ima

dozvolu za odlaganje otpada prema Zakonu o upravljanju otpadom. U dozvoli, uz podatke

propisane u Zakonu o upravljanju otpadom, potrbno je odrediti i:

▫ kategoriju deponije;

▫ vrste otpada i koliĉine koje se mogu odloţiti na deponiju;

▫ godišnju koliĉinu biološki razgradljivih sastojaka otpada koji se mogu odloţiti;

57

▫ naĉin preuzimanja otpada i provjere njegovog sadrţaja;

▫ naĉin kontrole, radnog monitoringa i drugih oblika nadzora vezanog za zagaĊivanje

okoline;

▫ naĉin redovnog pregleda tijela deponije i tehniĉkih objekata na deponiji;

▫ dopuštene promjene indikativnih parametara podzemne vode;

▫ zahtjeve u vezi s izvještavanjem o vrstama, mjestu nastanka i koliĉinama odloţenog

otpada;

▫ zahtjeve u vezi sa zatvaranjem deponije i mjere za spreĉavanje štetnih uicaja na

okolinu nakon zatvaranja deponije;

▫ vremensko razdoblje u kojem korisnik, nakon zatvaranja deponije, mora izvršavati

propisane obveze (koje za deponiju za opasni ili neopasni otpad iznosi najmanje 30

godina);

Nakon zatvaranja deponije korisnik je odgovoran za njeno odrţavanje, provoĊenje

propisanih mjera za spreĉavanje štetnih uticaja na okolinu, kontrolu i nadzor nakon

zatvaranja. Odlukom o zatvaranju deponija nadleţno tijelo moţe propisati i dodatne mjere

za spreĉavanje štetnih uticaja na okolinu i dodatne mjere kontrole i nadzora.

Subjekat koji je koristilo deponiju duţan je nakon njenog zatvaranja, u vremenskom

razdoblju utvrĊenom u odgovarajućem aktu (dozvoli za rad ili odluci o zatvaranju),

obezbijediti: odrţavanje i zaštitu zatvorene deponije, redovne preglede stanja tijela

deponije, obavljanje kontrole i nadzora deponije, izradu godišnjeg izvještaja o njenom

stanju i provoĊenju propisanih mjera.

7.1.7. Monitoring uticaja rada sanitarnih deponija na životnu sredinu

Do sredine 2009. godine u Crnoj Gori treba da se izgrade sve regionalne sanitarne deponije,

a uporedo sa tim treba poĉeti sanaciju i rekultivacju svih zvaniĉnih nesanitarnih smetlišta.

Organizacija upravljanja otpadom i monitoring uticaja rada deponija na ţivotnu sredinu

mora biti u skladu sa EU direktivama za pojedine vrste otpada (75/442EEC; 94/904/EEC;

91/689/EEC; 75/490/EEC; 96/59/EC; 91/157/EEC; 99/31/EC i dr.), direktivama za vode i

podzemne vode (COM 97/49; 91/676/EEC; 80/858/EEC; 91/692/EEC; 80/659/EEC i dr.),

direktivama koje regulišu kvalitet vazduha i ograniĉenje emisija u vazduh (96/62/EEC;

82/884/EEC; 85/203/EEC; 80/779/EEC; 94/63/EEC; 97/68/EEC u dr.); direktivama za

kontorilu i upravljanje rizicima (84/360/EEC; 96/61/ EC; 96/82/EC; COM96 538 i dr,).

Subjekat koji upravlja deponijama (bilo da se radi o opasnom ili neopasnom otpadu) mora

osigurati kontrolu i nadzor za vrijeme aktivnog korišćenja deponije i jedan period posle

njenog zatvaranja.

Kontrola i nadzor ukljuĉuju:

▫ mjerenja meteoroloških parametara;

▫ mjerenja emisija deponijskog gasa;

▫ mjerenja emisija procjedne vode i atmosferske vode s površine odlagališta;

▫ mjerenja parametara zagaĊenja podzemne vode opasnim supstancama, ako je u

podruĉju uticaja deponije;

▫ kontrolu stabilnosti tijela deponije.

Subjekat koji upravlja deponijom duţan je da nadleţno tijelo obavijestiti o štetnim uticajima

na okolinu ako se otkriju u postupku nadzora i kontrole kvaliteta, kao i o preduzetim

korektivnim mjerama. TakoĊe je duţan, jednom godišnje, saĉiniti izvještaj o svim

rezultatima kontrole i nadzora.

Ispitivanja koja se rade na deponijama posebno moraju obuhvatiti:

Kvalitet vazduha: Dva puta godišnje neophodno je izvršiti sedmodnevno mjerenje kvaliteta

vazduha preko sadrţaja: SO2, NO2, dima i ĉaĊi, ozona, fenolnih materija,

formadehida; NH3, cijanida, fluorida, vodonik sulfida; lebdećih ĉestica, teških metala

u lebdećim ĉesticama (Pb, Cd, Hg, As, Cu, Cr, Zn, Co, Ni), sadrţaj PAH-s i PCB i

dioksina u lebdećim ĉesticama.

58

Kvalitet voda: Obuhvata mjerenje kvaliteta podzemnih voda uzvodno i nizvodno od deponije

i pijezometrijskih bušotona, dva puta godišnje, kao i kontrolu kvaliteta voda u

bunarima u neposrednoj blizini deponije. Obim analiza mora biti prema Pravilniku o

kvalitetu otpadnih voda koje se mogu upustiti u prirodni recipijent (“Sluţbeni list

RCG”, br. 10/97), a obuhvata fiziĉko-hemijska, mikrobiološka i radiološka ispitivanja.

TakoĊe, ĉetiri puta godišnje treba kontrolisati kvalitet ocjednih voda u kaptaţnom

objektu na deponiji, radi kontrole procesa na deponiji. Ukoliko se otpadne vode

ispuštaju u kanalizaciju ili prirodni recipijent, potrebno je vršiti njihovu kontrolu ĉetiri

puta godišnje u navedenom obimu analiza.

Kvalitet zemljišta: Ispitivanja treba vršiti dva puta godišnje na ĉetiri razliĉite strane od

deponije na udaljenosti 100 – 300 m. Obim ispitivanja mora biti usklaĊen sa

Pravilinikom o MDK štetnih i opasnih materija u zemljištu (“Sluţbeni list RCG”, broj

19/97). Analizom treba obuhvatiti ispitivanje teških metala (Pb, Cd, Cu, Hg, As, Cr,

Ni, Zn, B, Co, Mo), cijanide, sadrţaj pesticida (organohlorne, organofosforne

insekticide, triazine, karbamate i ditiokarbamate, hlorfeniksi i fenolne herbicide),

toksiĉne i kancerogene materije: PCB-s, PAH-s, dioksine i furane, kancerogene PCB-

s i organokalajna jedinjenja. Ispitivanje zemljišta na radioaktivnost trebala bi se

raditi dva puta godišnje gamaspektrometrijski.

Kvalitet površinskih i podzemnih voda se mora kontrolisati prije i poslije izgradnje deponije.

Ocjedna voda mora biti kontrolisana prije i poslije prolaska kroz deponiju s ciljem

utvrĊivanja kvaliteta ispuštene tretirane ocjedne vode.

Monitoring kvaliteta vazduha na deponijama mora obuhvatiti monitoring kvaliteta

ambijetalnog vazduha na i oko deponije, kao i na monitoring gasova izdvojenih iz deponije.

7.1.8. Zatvaranje odlagališta otpada

Do 2004. godine u Crnoj Gori nije postojala ni jedna sanitarna deponija, već samo gradska i

divlja smetlišta, sa kojima se nije upravljalo na odgvarajući naĉin. Ne postoji taĉna

evidencija ovako uspostavljenih odlagališta, ali svako naselje u Crnoj Gori ima bar po jedno

glavno odlagalište – deponiju i više nekontrolisanih smetlišta. Stanje postojećih odlagališta

otpada je takvo da, ili ne postoje nikakve osnovne mjere zaštite da bi se sprijeĉilo

zagaĊenje zemljišta, voda i vazduha, ili su one na vrlo niskom nivou. Nanošenje zemljanog

prekrivaĉa na sloj odloţenog otpada se ne vrši redovno ili se upošte ne vrši.

Montirong uticaja ovih odlagališta na ţivotnu sredinu realizuje se u sklopu redovnih

godišnjih monitoringa stanja ţivotne sredine u Crnoj Gori od 1999. godine. U okviru

“Programa ispitivanja opasnih i štetnih materija u zemljištu” ispitivanjem sadrţaja teških

metala, policikliĉnih aromatiĉnih ugljovodonika, polihlorovanih bifenila (PCB-s) i njihovih

kongenera, pesticida, sadrţaja fenola, cijanida i mineralnih ulja. Sa svih gradskih smetlišta

(osim Plava i Roţaja) uzimaju se kompozitni uzorci u skladu sa propisanom metodologijom.

Referentni uzorak za procjenu uticaja deponije na zemljište uzima se sa zemljišta na 150-

300 metara od deponije u pravcu dominantne ruţe vjetrova. Do sada nije ispitivan uticaj

deponija na površinske i pozemne vode osim u nekoliko sluĉajeva (Lovanja; odlagalište u

Budvi, prije Lovanje; odlagalište u Broćićima u opštini Herceg Novi). Ispitivanja pokazuju na

direktan uticaj odlagališta na podzemne i nadzemne vode. Uticaj na aerozagaĊenje takoĊe

se nije vršilo osim na starom odlagalištu u Podgorici.

Najveći broj postojećih odlagališta se mora zatvoriti (posebno sve neovlašćene lokacije) i

sanirati. Sanacija se mora sprovesti u skladu sa standardima.

Izvršenje obaveze sanacije postojećih odlagališta, jedinice lokalne samouprave će obaviti

nakon izrade studije sanacije. Studija treba da obuhvati sve lokacije na kojima se odlaţe

otpad u urbanim i ruralinim naseljima. Nakon izrade Studije sanacije potrebno je uraditi

planove sanacije odlagališta. Plan treba da definiše trajno zatvaranje i naĉin sanacije

odlagališta (smetlišta) koji mora biti u skladu s Direktivom EU 1999/31/EC. Plan mora u

potpunosti da dâ odgovore o strukturi, lokaciji, stanju i koliĉini ĉvrstog komunalnog otpada,

kao i da predloţi tehniĉke mjere sanacije, naĉin i vrijeme zatvaranja za svako odlagalište i

pocjenu potrebnih sredstava. Planom bi trebalo obuhvatiti sljedeće aktivnosti:

59

▫ plan upravljanja i funkcionisanja odlagališta do potpune sanacije;

▫ tehniĉke i finanisjske mjere sanacije i zatvaranja postojećih otvorenih odlagališta

smeća sa ciljem smanjenja zagaĊivanja voda, vazduha i zemljišta, kao i smanjenja

negativnog uticaja na zdravlje ljudi i ţivotinja

Potpuna sanacija na svim mjestima deponovanja prema EU standardima zahtijeva znaĉajna

finansijska sredstva i moţe obuhvatiti: raskopavanje lokacija da bi se poboljšala stabilnost,

izgradnja rezervoara za sakupljanje gasova, instaliranje sistema za signalizaciju i sistema za

sakupljanje i preĉišćavanje filtrata, kao i odgovarajuće prekrivanje i sanaciju. Ova

poboljšanja se predviĊaju u dugoroĉnom periodu.

Vaţno je utvrditi pravilan metod sanacije za odreĊenu kategoriju deponije da bi se osiguralo

minimiziranje takvih uticaja, vodeći raĉuna pri tome da li se mora nastaviti sa korišćenjem

deponije, dok se ne naĊe alternativno rješenje.

Postoje tri pristupa sanaciji:

▫ premještanje ukupnog otpada na sanitarnu deponiju – ovo je najbolje rješenje, ali

najskuplje i moguće samo za nekoliko manjih deponija;

▫ zatvaranje lokacije – neke lokacije su pune ili predstavljaju takav rizik da se moraju

odmah zatvoriti, ali zbog raznih okolnosti nije moguće izvršiti premještanje otpada;

ovakve dponije će se se zatvoriti i rekultivisati;

▫ zatvaranje i sanacija starijih djelova lokacije na kojoj će se graditi sanitarna deponija

i premještanjem prethodno odloţenog otpada u sanitarnu kadu.

Nemoguće je identifikovati detaljne zahtjeve za sanaciju koji se odnose na odreĊenu

lokaciju, bez detaljnog ispitivanja. MeĊutim, mogu se dati osnovni principi za minimizaciju

negativnih uticaja na ţivotnu sredinu koje ĉine: prekrivanje otpada (ĉime se smanjuje

raznošenje otpada, smanjuje mogućnost izbijanja i širenja poţara, smanjuje pristup

ţivotinjama i pticama kao potencijalnim prenosiocima zaraze, smanjuje infiltracija padavina,

a time i nastanak filtrata kao zagaĊivaĉa podzemnih i površinskih voda, smanjuje

mogućnost dolaska ljudi i ţivotinja u kontakt sa otpadom); ograĊivanje (smanjuje se pristup

ljudi i ţivotinja kao potencijalnih prenosnika bolesti, onemogućava se dalje nekontrolisano

odlaganje); sabijanje otpada (ĉime se poboljšava stabilnost i smanjuje mogućnost klizanja);

pravljenje kanala za sakupljanje filtrata oko deponije (ĉime se obezbjeĊuje sakupljanje

teĉnog otpada i kanalisanje ka mjestu kontrolisanog ispusta i, eventualno, stvara

moguĉnost preĉišćavanja); pravljenje kanala oko deponije da se onemogući kretanje

atmosferskih voda ka deponiji (ĉime se smanjuje koliĉina nastalog filtrata i smanjuje

mogućnost klizanja otpada); pravljenje otvora za ispuštanje gasova ĉime se omogućava da

se gasovi kontrolisano ispuštaju u atmosferu, a izbjegava se njihovo nekontrolisano

kretanje kroz tlo.

U nastavku slijedi pregled zvaniĉnih odlagališta otpada u Crnoj Gori koje treba sanirati u

planskom periodu.

Tabela 27. Pregled odlagališta koja treba sanirati

R/B Opština Odlagalište Region Napomena

1 Podgorica Ćemovsko polje

Centr

aln

i

rerion

sanirano

2.1 Nikšić 1 Mislov Do

2.2 Nikšiĉ 2 Mislov Do II

3 Danilovgrad nema

4 Cetinje Vrtijelka

5 Bar Volujica

Prim

ors

ki re

gio

n

6 Herceg

Novi

Dugunja

7 Ulcinj Kruĉe

8.1 Kotor 1 Vrmac sanirano

8.2 Kotor 2 Trešanjski mlin lokacija za novu

8.3 Kotor 3 Lovanja III privremena lokacija

8.4 Kotor 4 Metkova voda sanirno

9 Budva Petrovac sanirano

60

10.1 Tivat 1 Grabovac prekriveno zemljom

10.2 Tivat 2 Karlardovo prekriveno zemljom

10.3 Tivat 3 Lovanja I sanirno

10.4 Tivat 4 Lovanja II sanirano

11 Bijelo Polje Kumanica

Sje

vern

i re

gio

n

12.1 Pljevlja 1 Jagnjilo I

12.2 Pljevlja 2 Jagnjilo II

13 Berane Budimlja

14 Roţaje Njeguš

15.1 Plav 1 Komaraca

15.2 Plav 2 Gusinje

16 Mojkovac Podbišće

17 Kolašin Baković

18 Andrijevica Sućeska

19 Pluţine Gradac

20 Ţabljak Kljestina

21 Šavnik Šavnik

7.2. Plan upravljavljanja industrijskim otpadom

7.2.1. Neopasni industrijski otpad

Zbog svega navedenog u prethodnim poglavljima, kada je u pitanju upravljanje

industrijskim otpadom, u budućem periodu ovom otpadu treba posvetiti posebnu paţnju,

tim prije što industrijski neopasni otpad ima isti tretman kao komunalni otpad. Naime, u

pojedinim vrstama industrije se pojavljuje tzv. neopasni otpad, a to je naroĉito

karakteristiĉno za metalne ostatke. Takva reciklaţa se već vrši.

U tom smislu bi bilo neophodno:

▫ identifikovati proizvoĊaĉe otpada koji se mogu izdvojiti kao znaĉajni proizvoĊaĉi

otpada pogodnog za reciklaţu;

▫ sakupiti potencijalni reciklaţni otpad;

▫ uspostaviti ekonomske interese na liniji generator-sakupljaĉ-preraĊivaĉ;

▫ preraditi sekundarne sirovine;

▫ uspostaviti trţišne mehanizme;

▫ plasirati reciklirani otpad.

U tom cilju, potrebno je uraditi studiju kojom će se obuhvatiti pregled proizvoĊaĉa i

postojećeg stanja koliĉina i vrsta neopasnog industrijskog otpada po pojedinim regionima u

Crnoj Gori, naĉin na koji će se tretirati i odlagati.

7.2.2. Opasni industrijski otpad

Opasni industrijski otpad zahtijeva poseban tretman. S obzirom na zahtjeve i ciljeve

postavljene Strateškim master planom i Zakonom o upravljanju otpadom, svi generatori su

duţni da izvrţe karakterizaciju i kategorizaciju otpada. TakoĊe neophodno je u skladu sa

Zakonom o upravljanju otpadom:

▫ uvesti obavezu da svaki proizvoĊaĉ mora izraditi plan i proceduru postupanja sa

opasnim otpadom od momenta nastajanja do konaĉnog tretmana i odlaganja;

▫ izgraditi informacioni sistem za prikupljanje podataka o opasnom otpadu;

▫ identifikovati sve proizvoĊaĉe opasnog otpada u Crnoj Gori i proizvoĊaĉe

sekundarnih sirovina;

▫ identifikovati sve tipove otpada, izvršiti karakterizaciju otpada i utvrditi koliĉine po

pojedinima vrstama generesinaog opasnog otpada;

▫ uspostaviti mjere za smanjenje nastajanja opasnog otpada;

▫ definisati obaveze maksimalnog ponovnog korišćenja i reciklaţe ambalaţe za

dopremu sirovina;

61

▫ rekonstruisati postojeće proizvodne cikluse sa aspekta nastajanja opasnog otpada;

▫ smanjiti toksiĉnost nastalih opasnih otpada zamjenom sirovina;

▫ maksimalno iskoristiti postojeće reurse za tretman opasnog otpada;

▫ uraditi posebnu studiju koja će predloţiti rješenje za naĉin na koji će se opasni otpad

odlagati (privremeno ili trajno) ukljuĉujući i ekonomsku analizu i u zavisnosti od

rezultata predloţiti naĉin na koji će se otpad odlagati privremeno ili stalno; na

osnovu rezultata potrebno je uraditi i studiju mogućih lokacija za ovakvu vrstu

deponija;

▫ uspostaviti obavezu monitoringa i kontrolnog sistema za upravljanje opasnim

otpadima;

▫ organizovati sistem obuke za generatore i njihove radnike;

▫ raditi na permanentnoj edukaciji javnosti;

▫ u nedostatku tehniĉkih propisa i pravne regulative, koristiti regulativu EU.

Izbjegavanje i smanjenje nastajanja otpada u praksi se vrlo teško postiţe, ali treba tome

teţiti. PredviĊa se da će dio mjera za izbjegavanje i smanjenje nastajanja otpada biti

regulisano sprovoĊenjem novih zakona (Zakon o upravljanju otpadom, Zakon o

integrisanom sprjeĉavanju i kontroli zagaĊivanja ţivotne sredine).

7.3. Plan upravljavljanja inertnim otpadom (graĎevinskim otpadom)

7.3.1. Sistem upravljanja

Svaka jedinica lokalne samouprave ili više njih zajedno, mora odrediti lokaciju za odlaganje

inertnog otpada, kojeg u najvećem dijelu ĉini graĊevinski otpad. U odnosu na stepen

opasnosti graĊevinski otpad se klasifikuje kao inertni otpad i ne smije u svom sastavu da

ima neopasne ili opasne vrste otpada. Zbog transportnih troškova, lokacije bi trebalo da se

nalaze u preĉniku od 30-50 kilometara od mjesta nastanka. Manje koliĉine inertnog otpada

(u daljem tekstu graĊevinski otpad) se privremeno mogu odlagati u reciklaţnim dvorištima i

pretovarnim stanicama. U periodu do izgradnje regoinalnih sanitarnih deponija, graĊevinski

otpad se moţe odlagati na postojećim odlagalištima komunalnog otpada gdje se moţe

koristiti kao prekrivka i/ili za njihovu sanaciju. Prikupljeni graĊevinski materijal se moţe

tretirati u mobilnim postrojenjima za reciklaţu graĊevinskog otpada.

Opštine mogu odlagati graĊevinski otpad i otpad iz iskopa u kamenolome, ukoliko postoje

na njihovoj teritoriji. Kamenolomi su pogodni i za postavljanje ureĊaja i objekata za

recikliranje graĊevinskog otpada. U posmatranom planskom periodu, zbog optimizacije

kapaciteta, potrbno je nabaviti dva mobilna postrojenja za preradu graĊevinskog otpada, za

podruĉje Crne Gore.

Jedinice lokalne samouprave treba da odluĉe da li će sakupljanje i prerada graĊevinskog

otpada biti povjerena javnim komunalnim preduzećima, ili će se koncesija, u postupku

javnog nadmetanja, dodijeliti nekom privrednom društvu ili preduzetniku. U cilju punog

iskorišćavanja mobilnih postrojenja, predlaţe se davanje koncesija preduzetnicima ili

privrednim društvima.

Otpad bi trebalo da se prevozi u velikim kontejnerima u vozilima s prikolicom. Financiranje i

odrţavanje lokacija obezbjeĊuje se iz naknada za dovoz, prihvat i odvoz koje plaća

proizvoĊaĉ graĊevinskog otpada. Posebne lokacije za odvajanje graĊevinskog otpada

jedinice lokalne samouprave treba da definišu u svojim planovima za upravljanje otpadom.

Upravljanje postojećim graĊevinskim otpadom moţe se sprovesti na dva naĉina:

▫ trajno zbrinjavanje cjelokupnog graĊevinskog otpada u okviru odlagališta na kojem

se nalazi ovakva vrsta otpada, uz stvaranje uslova za odlaganje i upravljanje koji su

zahtjevni propisima za deponije za inertni otpad;

▫ djelimiĉno ili potpuno zbrinjavanje graĊevinskog otpada na isti naĉin kao novonastali

graĊevinski otpad.

U sluĉaju kada za to postoje odgovarajući uslovi, graĊevinski otpad je potrebno u što većoj

mjeri preraditi i na taj naĉin izbjeći njegovo trajno odlaganje na odreĊenim lokacijama.

Sugerišu se sljedeći naĉini tretmana graĊevinskog otpada:

62

Jednoliĉni graĊevinski otpad:

▫ asfaltni lom i miješani asfaltni lom s betonskim lomom (otpad koji nastaje rušenjem

mostova na auto saobraćajnicama, uklanjanjem slojeva asfalta sa kolovoza itd.)

treba odvoziti u asfaltne baze, preduzeća koja se bave odrţavanjem puteva;

▫ kameni otpad, ukoliko za to postoje uslovi, treba odlagati u kamenolome sa ili bez

drobiliĉnih postrojenja;

▫ betonski lom i izdvojeni lom opeke i crijepa, koji nastaje pri rušenju zgrada, treba

odvoziti na deponije za inertni otpad;

▫ papir, staklo i plastiku treba izdvojiti iz graĊevinskog otpada i tretirati kao

sekundarnu sirovinu (predati ovlašćenim sakupljaĉima i obraĊivaĉima te vrate

otpada).

Miješani graĊevinski otpad treba podvrći obradi u mobilnim (stacionarnim)

postrojenjima.

7.3.2. Zahtjevi za objekte i uređaje za upravljanje inertnim (građevinskim)

otpadom

Pogoni za sortiranje, obnovu i reciklažu građevinskog otpada i otpada od rušenja

Dio graĊevinskog otpada koji se ponovno direktno ne upotrijebi, dostavlja se:

▫ u pogone za sortiranje i obnovu graĊevinskog otpada i otpada od rušenja u kojima

ovaj otpad istovara i iz njega uklanjaju ciljani materijali. Takvi materijali ukljuĉuju

velike komade koji mogu biti nekompatibilni s mehanizacijom za obradu i materijale

koji se lako uklanjaju i imaju vrijednost na trţišti sekundarnih sirovina (npr. veliki

komadi drvene graĊe koji se mogu ponovno upotrijebiti);

▫ u pogone za reciklaţu graĊevinskog otpada i otpada od rušenja koji su opremljeni

postrojenjima za drobljenje, separaciju frakcija i izdvajanje ţeljeza.

Postrojenja u kojima se obrađuje građevinski otpad mogu biti:

▫ stacionarna/fiksna postrojenja – ta postrojenja zauzimaju veliki prostor i izraĊena su

od razliĉitih stacionarnih instalacija koje se sastoje od cijelog niza transportnih traka

i, uglavnom, dva tipa opreme za drobljenje. Oprema i neophodna infrastruktura

reciklaţnih centara graĊevinskog otpada koštaju, otprilike, deset puta više nego

mobilna drobilica. Što je reciklaţni centar bliţe naseljenim mjestima, izvjesnije je da

će morati uraditi zaštita od buke i prašine i sagraditi objekat za smještaj odreĊene

opreme, što moţe da utiĉe na poskupljenje postupka prerade, a samim tim oteţava

plasman recikliranog materijala na trţište;

▫ mobilni pogoni su pogoni koji se dovoze na prostor na kojem se ruši i strukturom

svoga sklopa sliĉni su fiksnim pogonima.

Prema studijama opravdanosti za koliĉine manje od 100.000 t/god graĊevinskog otpada nije

financijski isplativo graditi stacionarna postrojenja za preradu graĊevisnkog otpada pa se

preporuĉuje upotreba mobilnih postrojenja. Preporuĉuje se da se poslovi tretmana ovih

vrsta otpada, uz prethodno uraĊene cost – benefit i druge analize i potrebna dokumenta,

organizuju na regionalnom principu (dvije ili više opština zajedniĉki nabavljaju potrebnu

opremu i organizuju upravljanje i odrţavanje iste).

Aktivnosti pogona za obradu graĊevinskog otpada i otpada od rušenja zahtijevaju:

▫ odgovarajuće prostorno planiranje pogona;

▫ lokacijsku, graĊevinsku i upotrebnu dozvolu;

▫ studiju procjene utjecaja na ţivotnu sredinu.

Pri projektovanju i izgradnji ovih postrojenja potrebno je uvaţiti sljedeće faktore: prašinu,

buku, vodu, skladištenje materijala, opasni otpad i materijale u ovom otpadu, promet,

voĊenje dokumentacije, radno vrijeme, ograde i sigurnost za zdravlje i bezbjednost ljudi.

63

7.4. Plan upravljavljanja medicinskim otpadom

7.4.1. Ciljevi upravljanja medicinskim otpadom

Osnovni cilj upravljanja medicinskim otpadom je uvoĊenje zdravstveno bezbjednog i

ekološki prihvatljivog naĉina postupanja sa medicinskim otpadom. Kao sekundarni ciljevi

upravljanja otpadom postavljaju se:

▫ Stvaranje koherentnog sistema upravljanja usklaĊenog sa praksom i regulativom EU;

▫ Stvaranje uslova za primjenu najboljih tehnika za tretiranje medicinskog otpada.

7.4.2. Aktivnosti

Zbrinjavanje medicinskog otpada podrazumijeva niz aktivnosti meĊu kojima je zadnja

karika konaĉno uklanjanje njegovih opasnih dejstava. Sistem zbrinjavanja ĉine:

zakonodavstvo (terminologija/kategorizacija), sprovoĊenje zakonskih odredbi, postupanje i

prevoz, odgovarajući ureĊaji za tretman (sterilizaciju ili spaljivanje), odlaganje nakon

odgovarajuće obrade, te edukacija. Zakonska regulativa obuhvata zakone, pravilnike,

preporuke i standarde. Najvaţnija aktivnost u narednom periodu je završetak rada na

Pravilniku o vrstama, naĉinu upravljanja i uslovima odlaganja medicinskog otpada. Nakon

donošenja Pravilnika potrebno je izraditi strategijski dokument kojim će se definisati naĉin

upravljanja medicinskim otpadom. Za pravilno postupanje sa medicinskim otpadom

neophodno je izvršiti edukaciju uĉesnika u procesu zbrinjavanja medicinskog otpada.

7.4.3. Osnovne odrednice

Neophodno je da usvojeni naĉin upravljanja medicinskim otpadom bude kompatibilan sa

preporukama WHO (Svjetske zdravstvene organizacije), zasnovan na Bazelskoj konvenciji i

Zakonu o upravljanju otpadom. Naĉin upravljanja medicinskim otpadom mora uvaţavati sve

principe upravljanja opasnim otpadom i da ima prihvatljivu cijenu u odnosu na postignuti

efekat. Kako je diskutabilno da se u dogledno vrijeme izradi ureĊaj za kontrolisano

spaljivanje opasnog otpada, kao jedno od mogućih rješenja koje treba anlizirati, kao

moguća rješenja nameću se: (i) upotreba takozvanih mobilnih jedinica kod kojih se obrada

otpada odvija u dvije faze. Prva se sastoji u predobradi kod koje se izvodi mljevenje otpada,

a u drugoj fazi provodi se sterilizacija mljevenog otpada usled ĉega otpad postaje inertni-

komunalni otpad i (ii) transport dijela opasnog medicinskog otpada do najbliţeg ureĊaja za

kontrolisano spaljivanje opasnog otpada.

Moraju se izraditi i implementirati programi edukacije zaposlenih u zdravstvenim

ustanovama kao i planovi upravljanja medicinskim otpadom u svim zdravstvenim

ustanovama. Planom upravljanja pored ostalog mora se definisati mjesto nastanka i koliĉine

medicinskog otpada, naĉin razvrstavanja i pakovanja, naĉin objeleţavanja i evidencije

otpada te naĉin privremenog odlaganja.

7.5. Plan upravljavljanja posebnim vrstama (tokovima) otpada

7.5.1. Otpadna ulja

Na osnovu zahtjeva Direktive 75/439/EEC o odlaganju otpadnih ulja (kojom se favorizuje

tretman ulja regeneracijom ili sagorijevanjem uz utilizaciju energije, od strane treće strane,

ili u sopstvenim postrojenjima), u Crnoj Gori za upravljanje otpadom potrebno je:

▫ izraditi Plan za upravljanje otpadnim uljima;

▫ uspostaviti sistem za prikupljanje otpadnog ulja (idealna mjesta su transfer stanice,

reciklaţni platoi, reciklaţni centri gdje se mogu postaviti specijalni kontejneri u koje

bi korisnici ulja donosili otpadno ulje);

▫ o nastaloj i prikupljenoj koliĉini voditi preciznu evidenciju;

▫ adekvatno skladištenje prikupljenog ulja i paţljivo rukovanje u skladu sa propisima;

▫ ukoliko se otpadno ulje koristi kao dopunsko gorivo u sopstvenim postrojenjima,

moraju se poštovati i normativi zacrtani direktivom o spaljivanju otpada

2000/76/EC; pri tome se o svakoj transakciji i prevozu mora obavijestiti nadleţni

organ.

64

Pored toga prema Direktivi:

▫ dozvole za sve operacije tretmana i/ili postrojenja za tretman daje nadleţni organ;

▫ preduzeća ne smiju da ispuštaju otpadna ulja u površinske ili podzemne vode, ili

kanalizaciju;

▫ veoma je vaţno da se na regionalnom nivou razvije program edukacije zaposlenih

kao rukovaoca ovim materijama.

7.5.2. Otpad koji sadrži PCB i PCT

PCB ulja (polihlorisani bifenili, polihlorisani terfenili, monometiltetrahloridfenil metan,

monometildihloridfenil metan) se najviše nalaze u elektroenergetskim postrojenjima. U tom

cilju moraju se preduzeti posebne mjere kontrole korišćenja PCB i to:

▫ elektroenergetska postrojenja moraju izvršiti evidentiranje i kategorizaciju opreme

koja je u pogonu i koja sadrţi PCB materije;

▫ elektroenergetska postrojenja moraju do 2010. godine prestati sa upotrebom

opreme sa PCB, izvršiti dekontaminaciju opreme i retrofiling, ako se i dalje bude

upotrebljavala, pri ĉemu se mora izvršiti bezbjedan tretman materija i opreme

zagaĊene sa PCB;

▫ do novembra 2008. godine vlasnici opreme sa PCB moraju pripremiti plan

postepenog, do 2010. godine, smanjenje upotrebe ove opreme, ukljuĉujući i plan

njene zamjene;

▫ do propisanog perioda, dozvoljeno je korišćenje samo nove opreme i opreme sa

dobrom zaptivenošću, tako da ne moţe doći do curenja ili izlivanja PCB ulja. Ovu

opremu koristiti samo u prostorijama gdje se rizik od izlivanja ulja u ţivotnu sredinu

moţe minimizirati ili brzo izvršiti sanacija pri udesu;

▫ nije dozvoljeno koristiti opremu sa PCB uljima u prostorijama gdje se vrše aktivnosti

koje su na bilo koji naĉin povezane za proizvodnju ili preradu hrane ili gdje se vrši

priprema hrane ili ishrana;

▫ ukoliko se oprema sa PCB koristi u naseljenim mestima, ukljuĉujući blizinu škola ili

bolnica, zahtijeva se preduzimanje svih potrebnih mjera zaštite da ne doĊe do

elektriĉnih kvarova koji bi mogli da izazovu poţar, kao i redovna provjera rada

opreme da ne doĊe do curenja ulja.

U cilju minimizacije rizika po ţivotnu i radnu sredinu, neophodno je pripremiti i sprovesti

navedeni plan koji će sadrţati odrţavanje i nadziranje transformatora punjenih PCB

teĉnostima. Potrebno je posebno obezbijediti zaštitu od spoljnih poţara, predvidjeti zaštitu

tla od eventualnih curenja teĉnosti sa PCB, a u sluĉaju unutrašnjih kvarova moraju se

preduzimati odgovarajuće, preventivne popravke.

S obzirom na opasnosti koje izaziva PCB, nadleţni organi za zaštitu ţivotne sredine

identifikovaće postrojenja koja sadrţe PCB, na osnovu ĉega bi se u okviru navedenog plana

uradio program tretmana (ukoliko je to tehniĉki izvodljivo i ekonomski opravdano) i

program obuke zaposlenih i rukovaoca ovim materijama.

7.5.3. Vozila van upotrebe

Evropsko zakonodavstvo je pitanje upravljanja isluţenim, neuptrebljivim vozilima uredilo u

okviru Direktive Savjeta 2000/53/EC o istrošenim vozilima.

Osnovni zahtjevi ove direktive su da se:

▫ uspostavi sistem voĊenja podataka o nabavkama novih vozila i broju, odnosno vrsti

postojećih vozila;

▫ uspostavi sistem sakupljanja vozila koja su van upotrebe, kao i djelova vozila koja se

zamjenjuju, a prema vrsti materijala od kojeg su ti djelovi izraĊeni;

▫ obezbijedi sistem za razgradnju vozila u cilju sakupljanja reciklabilnih materijala, ili

ako to nije moguće, da se obezbijedi sistem za odnošenje i pravilno uklanjanje ove

vrste otpada;

▫ po uspostavljanju trţišta sekundarnih sirovina obezbijede sluţbe koje bi vršile

njihovu prodaju;

65

▫ obezbijedi da rukovanje dijelovima vozila koji spadaju u grupu opasnog otpada bude

u skladu sa nacionalnim i inostranim propisima vezanim za upravljanje opasnim

otpadom;

▫ podaci o sakupljenim vozilima, materijalima pogodnim za reciklaţu i opasnom otpadu

iz tih vozila redovno dostavljaju nadleţnim institucijama;

▫ razvije program obuke zaposlenih kao korisnika vozila.

U skladu sa gore navedenim zahtjevima, potrebno je, do novembra 2008. godine, pripremiti

plan (preporuĉuje se na regionalnim nivou) za uspostavljanje sistema za reciklaţu vozila, tj.

za demontaţu vozila i razdvajanje na djelove koji se mogu reciklirati (plastika, metal, gume,

tekstil, ulja) i djelove kojima treba posvetiti posebnu paţnju u smislu daljeg postupanja sa

njima-opasan otpad.

7.5.4. Baterije i akumulatori

U skladu sa odredbama Direktive Savjeta 91/157/EEC o baterijama i akumulatorima koji

sadrţe opasne supstance obaveza drţave Crne Gore, odnosno nadleţnih organa za zaštitu

ţivotne sredine, je da:

▫ zabrani i onemogući korišćenje baterija i akumulatora sa više od 0,0005% ţive;

▫ izradi program posebnog sakupljanja potrošenih baterija i alumulatora;

▫ u skladu sa programom, obezbijedi uslove za sakupljanje i privremeno ĉuvanje

potrošenih baterija i akumulatora;

▫ vodi evidenciju o nabavljenim, utrošenim i sakupljenim baterijama i akumulatorima;

▫ po uspostavljanju trţišta sekundarnim sirovinama, organizuje sluţbu koja bi se bavila

prethodnim aktivnostima, kao i prodajom ovih sekundarnih sirovina;

▫ dostavlja informacije o sakupljenim i odloţenim (uskladištenim) baterijama

nadleţnim organima;

▫ razvije program obuke zaposlenih u vezi sa baterijama i akumulatorima.

7.5.5. Ambalaža i ambalažni otpad

U skladu sa ovom Direktivom (94/62/EEC), drţava Crna Gora bi morala:

▫ da izradi program postupanja sa ambalaţom, naroĉito za dio koji se odnosi na

komercijalni sektor;

▫ u skladu sa programom, da obezbijedi uslove za sakupljanje i privremeno ĉuvanje

ambalaţe;

▫ da vodi evidenciju o nabavljenim, utrošenim i sakupljenim koliĉinama ambalaţe,

▫ po uspostavljanju trţišta sekundarnim sirovinama, da organizuje sluţbu koja bi se

bavila prethodnim aktivnostima, kao i prodajom ovih sekundarnih sirovina;

▫ da promoviše ponovno korišćenje ambalaţe;

▫ organizovati sakupljanje otpadne ambalaţe, a u tom cilju organizovati odgovarajući

informacioni sistem;

▫ razviti program edukacije zaposlenih kao korisnika ambalaţe;

▫ ambalaţu koja se ne moţe ponovo koristiti, organizovano iznositi na trţište ili

organizovati njeno korišćenje kao energenta.

U skladu sa navedenim, potrebno je tokom 2010. godine pripremiti i usvojiti Zakon o

ambalaţnom otpadu, kao i, u vezi sa njime, odgovarajuće podzakonske akte.

7.5.6. Otpadne gume

Crna Gora, odnosno nadleţni organ za zaštitu ţivotne sredine će u skladu sa zahtjevima

direktive:

▫ pripremiti plan za tretman automobilskih guma (kojih ima u sklopu svojih

proizvodnih kompleksa), s obzirom da je odlaganje guma na deponijama zabranjeno.

Kao alternativan tretman sigurno treba razmotriti tretman koinsineracije u budućim

cementarama, kao i druge kao što je drobljenje i ponovno korišćenje kao punioca u

razliĉitim materijalima (u betonu, za pješaĉke staze i sl.);

66

▫ obuĉiti zaposlene i sprovesti program edukacije za postupanje sa otpadom.

7.5.7. Otpad od električnih i elektronskih proizvoda

Direktivom se zahtijeva da se moraju uspostaviti sistemi za sakupljanje odnosno da

distributeri i imaoci elektriĉnih i elektronskih proizvoda treba da preuzmu ovakve istrošene

proizvode od domaćinstava bez traţenja naknade. Ĉlanice EU moraju da obezbijede da

distributeri koji dostavljaju nove proizvode, u svojoj ponudi novog proizvoda nude opremu

koja je bez kontaminanata. Ĉlanice takoĊe moraju obezbijediti da je otpadna elektriĉna i

elektronska oprema transportovana u registrovano postrojenje za tretman. TakoĊe, ovom

direktivom se defnišu uslovi za postupanje sa fluorescentnim lampama koje sadrţe ţivu i

metodologija za postupanje sa njima s obzirom da se one tretiraju kao opasni otpad.

U skladu sa Direktivom, u Crnoj Gori bi moralo da se:

▫ uspostavi sistem voĊenja podataka o otpadu od elektronskih i elektriĉnih proizvoda;

▫ uspostavi sistem sakupljanja ovih vrsta otpada;

▫ obezbijedi sistem za razgradnju u cilju sakupljanja reciklabilnih materijala, ili ako to

nije u mogućnosti, da obezbijedi sistem za odnošenje i pravilno uklanjanje ove vrste

otpada;

▫ po uspostavljanju trţišta sekundarnih sirovina obezbijedi sluţbu koja bi vršila njihovu

prodaju;

▫ obezbijedi da rukovanje djelovima ureĊaja koji spadaju u grupu opasnog otpada

bude u skladu sa nacionalnim i inostranim propisima vezanim za upravljanje opasnim

otpadom;

▫ podaci o sakupljenim istrošenim elektriĉnim i elektronskim ureĊajima, reciklabilnim

materijalima i opasnom otpadu iz tih ureĊaja redovno dostavljaju nadleţnim

institucijama;

▫ razvije program obuke.

7.6. Komunlani kanalizacioni mulj

7.6.1. Principi upravljanja komunalnim kanalizacionim muljem

U skladu s direktivama EU osnovni principi upravljanja komunalnim kanalizacionim

muljevima su:

▫ prevencija,

▫ smanjenje koliĉina,

▫ proizvodnja, prerada i ponovna upotreba i

▫ odlaganje mulja.

U cilju zadovoljenja navedenih principa, od velike vaţnosti je da se pokrene aktivna

kampanja smanjenja potrošnje vode. Dalje smanjenje koliĉina komunalnog kanalizacionog

mulja moguće je postići tretiranjem i stabilizacijom otpadnih voda, kojim se koliĉina mulja

moţe smanjiti i do 25 %.

Veoma je vaţno da se svaka mogućnost korišćenja mulja ispita prije njegovog konaĉnog

odlaganja. Za mulj definisanog kvaliteta postoje mogućnosti njegovog korišćenja u

poljoprivredi, šumarstvu, sanacionim radovima i zelenim površinama. Tretirani mulj moţe

se ponovo koristititi za prekrivanje deponije.

7.6.2. Tretiranje i upravljanje komunalnim kanalizacionim muljem

Upravljanje komunalnim kanalizacionim muljem zavisi od dostupnih mogućnosti zaštite,

smanjenja, tretiranja i odlaganja mulja. Dalja prerada i ponovno korišćenje u mnogome

zavisi od kvaliteta komunalnog kanalizacionog mulja.

U zavisnosti od mogućnosti upravljanja, korišćenje komunalnog kanalizacionog mulja je u

direktnoj zavisnosti od kvaliteta dobijenog mulja:

Kvalitet A + sušenje – za poljoprivredne svrhe,

Kvalitet A: kompostiranje – za poljoprivredne svrhe,

67

Kvalitet B: kompostiranje – za poljoprivredne svrhe i za parkove/zelene površine,

Kvalitet C: sušenje – za spaljivanje i/ili rekultivacija deponija i podruĉja oko rudnika,

Niski kvalitet C – sušenje za rekultivaciju deponija i podruĉja oko rudnika

Komunalni kanalizacioni mulj se moţe tretirati razliĉitim metodama (fiziĉka stabilizacija,

hemijska stabilizacija, biološka stabilizacija, smanjenje patogenih klica i pasterizacija).

7.6.3 Institucionalni aspekt

U ovom trenutku samo u Podgorici postoji postrojenje za preĉišćavanje otpadnih voda tako

da se samo u njemu proizvodi komunalni kanalizacioni mulj, a njime upravlja JP “Vodovod i

kanalizacija” iz Podgorice.

Preporuka Strateškog master plana u dijelu upravljanja muljem je da se forsira razvoj

regionalnih institucija za upravljanje komunalnim kanlizacionim muljem, što zahtijeva

jaĉanje i razvoj institucionalnih, zakonskih, tehniĉkih i finansijskih aspekata u cjelokupnom

sistemu, kako bi se postigao potpun efekat.

7.7. Otpad životinjskog porijekla

Crna Gora, odnosno organ drţavne uprave nadleţan za poslove poljoprivrede, treba da

obezbijedi da upravljanje otpadom ţivotinjskog porijekla bude u skladu sa propisima i

standardima Evropske unije vezanim za upravljanje ovom vrstom otpada. Potrebno je

uspostaviti sistem voĊenja podataka o otpadu ţivotinjskog porijekla, uspostavi sistem

sakupljanja i tretman i odlaganje ovih vrsta otpada.

7.8. Institucionalni i zakonodavni aspekt upravljanja otpadom

Donošenjem Zakona o upravljanju otpadom 2005. godine, uĉinjen je znaĉajan korak na

usklaĊivanju domaćeg zakonodavstva s pravom EU, a proces će se nastaviti donošenjem

niza podzakonskih akata i drugih dokumenata. Cjelovit postupak usklaĊivanja

zakonodavstva u Crnoj Gori u oblasti upravljanja otpadom, prema rokovima utvrĊenim

Zakonom o upravljanju otpadom, treba da bude dovršen do 01.11.2008. godine, kada će

poĉeti primjena ovog Zakona.

Stoga je saglasno obavezama utvrĊenim Zakonom o upravljanju otpadom, potrebno

pristupiti izradi i donošenju sljedećih podzakonskih akata – propisa iz nadleţnosti organa

drţavne uprave, i to:

▫ katalog otpada-klasifikacvija otpada (po grupama, podgrupama i vrstama u skladu

sa porijeklom otpada),

▫ propis o naĉinu, postupku i metodu karakterizacije otpada (fiziĉke, hemijske i

biološke osobine otpada)

▫ propis o uslovima u pogledu opreme i kadra za obavljanje djelatnosti obrade,

odnosno odlaganje otpada,

▫ propis o uslovima koje moraju ispunjavati sredstva i oprema kojima se sakuplja,

odnosno transportuje opasni otpad,

▫ propis o listi otpada koji se moţe ustupati fiziĉkim i pravnim licima radi ponovnog

korišćenja i reciklaţe,

▫ propis o sadrţaju oznaka za proizvode koji sadrţe opasne materije,

▫ propis o voĊenju evidencija o koliĉinama i vrsti otpada,

▫ propis o sadrţaju oznaka za obiljeţavanje baterija i akumulatora, voĊenje i ĉuvanje

evidencije,

▫ propis o naĉinu i postupku upravljanja otpadom od elektriĉnih i elektronskih

proizvoda,

▫ propis o vrstama medicinskog otpada ĉija obrada nije dozvoljena, naĉinu upravljanja

i uslovima za odlaganje medicinskog otpada,

▫ propis o vrstama veterinarskog otpada ĉija obrada nije dozvoljena, naĉinu

upravljanja i uslovima za odlaganje,

68

▫ propis o uslovima koje treba da ispunjava, koliĉinama, obimom, uĉestalošću i

metodama analize komunalnog kanalizacionog mulja i uslovima koje treba da

ispunjava zemljište planirano za njegovu primjenu,

▫ propis o vrsti otpada koji se moţe spaljivati i uslovima koje treba da ispunjavaju

objekti i postrojenja za spaljivanje otpada,

▫ propis o karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno – tehniĉkim

uslovima, naĉinu rada i zatvaranja deponija, struĉnu spremu i kvalifikaciju

rukovodioca deponije,

▫ propis o vrstama otpada i uslovima za prihvatanje otpada na deponiji,

▫ propis o klasifikaciji otpada i sadrţaju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za

izdavanje dozvole za uvoz, izvoz i tranzit otpada,

▫ propis o sadrţaju, obliku i naĉinu voĊenja registra izdatih dozvola za prekograniĉno

kretanje otpada,

▫ propis o visini naknade i naĉinu plaćanja upravljanja otpadom.

Jedinice lokalnih samouprava, saglasno Zakonu o upravljanju otpadom su duţne:

▫ da utvrde naĉin selekcije i prikupljanja otpada, radi reciklaţe, ,

▫ da propišu naĉin, postupak i uslove odrţavanja ĉistoće, iznošenja i odlaganja otpada

iz domaćinstava i poslovnih prostora u kontejnere ili na drugi naĉin, iznošenje i

sakupljanje kabastog otpada koji nije moguće odloţiti u kontejnere ili na drugi naĉin,

▫ da u roku od jedne godine od dana stupanja na snagu Zakona, izvrše popis

neureĊenih odlagališta na svom podruĉju i donesu plan sanacije,

▫ da donesu lokalne planove upravljanja otpadom u roku od 12 mjeseci od dana

donošenja Republiĉkog plana upravljanja otpadom.

Ustavnim i zakonskim rješenjima, poslovi komunalne djelatnosti odredjeni su kao izvorni

poslovi jedinice lokalne samouprave, jer se komunalne potrebe zadovoljavaju neposredno

na lokalnom nivou. Crna Gora je Zakonom o komunalnim djelatnostima (“Sluţbeni list RCG”,

broj 12/95), u sluĉaju javnih komunalnih preduzeća, ĉiji je osnivaĉ jedinica lokalne

samouprave, utvrdila da ista posluju sredstvima preduzeća kao sredstvima u drţavnoj

svojini na naĉin utvrĊen zakonom, aktom o osnivanju i statutom preduzeća. Dakle, ureĊen

je oblik svojine nad sredstvima kojima posluju javna komunalna preduzeća, a meĊusobni

odnosi drţave, odnosno lokalne samouprave i javnog preduzeća prema sredstvima kojima

posluju, ureĊen je Zakonom o komunalnim djelatnostima, Zakonom o lokalnoj samoupravi,

Zakonom o graĊevinskom zemljištu, Zakonom o javnim preduzećima, Zakonom o

ostvarivanju javnog interesa u javnim preduzećima, Zakonom o ţivotnoj sredini itd.

69

8. POTREBNI KAPACITETI ZA UPRAVLJANJE OTPADOM

Aktivnosti vezane za upravljanje otpadom su:

▫ definisanje prostora u lokalnim jedinicama za postavljanje specijalnih kontejnera

(zelena ili reciklaţna ostrva);

▫ organizovanje selektivnog naĉina prikupljanja otpada;

▫ nabavka specijalnih kontejnera;

▫ izbor lokacije za reciklaţna dvorišta;

▫ izbor lokacije za meĊuopštinske regionalne sanitarne deponije;

▫ izbor lokacija za pretovarne (transfer stanice) i reciklaţne centre;

▫ izbor lokacija za centre za kompostiranje;

▫ nabavka specijalnih vozila za prikupljanje i transport otpada,

▫ nabavka opreme za sanaciju odlagališta.

▫ definisanje prostora za privremeno odlaganje pojedinih vrsta otpada.

8.1. Komunalni otpad

Kod prikaza regiona za formiranje odreĊenih mreţa (regionalnih deponija, transfer stanica,

reciklaţnih centara, centara za kompostiranje), kao osnova su uzete potrebe

meĊuopštinskog udruţivanja za izgradnju regionalnih sanitarnih deponija. Koliĉina otpada

data je samo kao indikator i odnosi se na ukupnu procijenjenu koliĉinu otpada ĉije se

odlaganje planira na regionalnim deponijama, bez specificiranja koliĉine reciklabilnog

otpada, otpada pogodnog za kompostiranje ili drugi vid obrade.

8.1.1. Mreža regionalnih deponija

Svako podruĉje sa kojeg se prikuplja otpad opsluţivaće jedna meĊuoptinska sanitarna

deponija, izgraĊena u skladu sa zahtjevima direktiva EU o deponijama.

Saglasno potrebama jedinica lokalne samouprave, deponije će imati postrojenja za

recikliranje otpada, postrojenja za kompostiranje zelenog otpada i postrojenja za tretman

mulja.

Tabela 28: Mreţa regionalnih deponija

Region Lokacija deponije

Obuhvaćene opštine Broj

stanovnika

Otpad koji će se deponovati

u periodu 2008-2012. g. t

1 Bar Bar, Ulcinj 60.300 78.000

2 Berane Berane, Andrijevica, Plav, Roţaje 77.300 51.600

3 Bijelo Polje Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin 70.300 78.500

4 Herceg Novi Herceg Novi 33.000 49.800

5 Kotor Budva, Kotor, Tivat 52.500 42.500

6 Nikšić Nikšić, Pluţine, Šavnik 82.500 87.600

7 Pljevlja Pljevlja, Ţabljak 40.000 25.600

8 Podgorica Podgorica, Cetinje, Danilovgrad 204.100 242.400

UKUPNO 8 reg.deponija za 21 opštinu 620.000 656.000

Napomena: Rješenja iz Strateškog master plana o uspostavljanju regiona, u dijelu

organizovanja poslova vezanih za odlaganje otpada, zadrţana su i u ovom planu. Izmjene u

odnosu na Master plan su izvršene u pogledu lociranja pojedinih regionalnih deponija.

Naime, tokom izrade ovog plana neke opštine su se dogovorile o izboru drugih lokacija za

regionalne deponije u odnosu na one predloţene u Master planu i one su takve uvrštene u

predlog navedenog koncepta: deponija za opštine Budva, Kotor i Tivat, umjesto na teritoriji

opštine Budva (kako je predviĊeno Master planom) gradiće se na teritoriji opštine Kotor,

deponija za opštine Bijelo Polje, Mojkovac i Kolašin, umjesto u Mojkovcu, gradiće se u

Bijelom Polju.

70

Nezavisno od odabranog koncepta, lokacije deponija, kao i kriterijumi i smjernice za njihovu

gradnju moraju biti planirani prostornim planovima. Konaĉna odluka o izboru koncepta

zavisi od dogovora pojedinih jedinica lokalne samouprave i lokacije će biti utvrĊene nakon

obavljenih istraţnih radova, odnosno uraĊenih studija izvodljivisti i provedenog postupka

procjene utjecaja na ţivotnu sredinu, koji prethodi postupku izdavanja rješenja o lokaciji.

Opština Herceg Novi, iako je Master planom predviĊeno da sama rješava pitanje odlaganja

otpada, moţe, ukoliko postigne dogovor sa drugim opštinama (Budva, Kotor i Tivat)

organizovati poslove odlaganja otpada na nekoj od regionalnh deponija.

8.1.2. Mreža transfer stanica

Tabela 29: Mreţa transfer stanica

Region Obuhvaćene opštine Broj stanovnika Otpad t/dan

1 Ulcinj 20.000 22,77

2 Andrijevica, Plav, Roţaje

6.000 14.000 22.000

4,34 10,48 14,84

3 Mojkovac, Kolašin

10.000 10.000

6,22 6,31

4 Herceg Novi 33.000 38,19

6 Pluţine, Šavnik

4.000 3.000

2,64 1,77

7 Ţabljak 4.000 2,78

8 Cetinje 19.000 15,07

UKUPNO 9 transfer stan. za 15 opština 145.000 125,41

Napomena: Ukoliko se opština Herceg Novi opredijeli da sama rješava pitanje odlaganja

otpada, odluka o gradnji transfer stanice će zavisiti od udaljenosti lokacije deponije od

grada.

Transfer stanice bi trebale da budu obaveza u svim opštinama u kojima nema sanitarnih

deponija. Trnsfer stanice se mogu graditi i u onim opštinama na ĉijoj se teritoriji nalazi

regionalna deponija ako se zbog udaljenosti lokacije pokaţe opravdanost takvog

opredjeljenja. S druge strane, ako se radi o opštinama male površine, gdje distance od

gradova do regionalne deponije nijesu znaĉajnije, nije neophodno graditi transfer stanicu

(takav primjer bi bio za opštine Budva, Kotor i Tivat i za Podgoricu i Danilovgrad).

8.1.3. Mreža reciklažnih centara

Tabela 30: Mreţa reciklaţnih centara

Region Centar Obuhvaćene opštine Broj

stanovnika Otpad t/dan

1 Bar Bar, Ulcinj 60.000 66,19

2 Berane Berane, Andrijevica, Plav, Roţaje 147.000 54,52

3 Bijelo Polje Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin 70.000 44,59

4 Herceg Novi Herceg Novi 33.000 38,19

5 Kotor Budva,Kotor, Tivat 52.000 61,85

6 Nikšić Nikšić, Pluţine, Šavnik 82.000 66,35

7 Pljevlja Pljevlja, Ţabljak 40.000 24,81

8 Podgorica Podgorica, Danilovgrad, Cetinje 204.000 172,68

UKUPNO 7 (8) rec.centara za 21 opštinu 618.000 529,18

Reciklaţni centri su planirani za svaki region uz meĊuopštinsku sanitarnu deponiju.

8.1.4. Mreža centara za kompostiranje

Tabela 31: Mreţa centara za kompostiranje

Region Obuhvaćene opštine Broj

stanovnika Otpad t/dan

2 Berane, Andrijevica, Plav, Roţaje 77.000 54,52

71

3 Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin 70.000 44,59

6 Nikšić, Pluţine, Šavnik 82.000 66,35

7 Pljevlja, Ţabljak 40.000 24,81

8 Podgorica, Danilovgrad, Cetinje 204.000 172,68

UKUPNO 3 (5) centara za komp. za 15 opština 473.000 362,95

8.1.5. Mreža reciklažnih dvorišta

Tabela 32: Mreţa reciklaţnih dvorišta

Region Obuhvaćene opštine

Broj stanovnika

Otpad t/dan

Potpuno opremljeno

RD

Djelimično opremljeno

RD

1 Bar, 40.000 43,42 1

Ulcinj 20.000 22,77 1

2

Berane, 35.000 24,85 1

Andrijevica, 6.000 4,34 1

Plav, 14.000 10,48 1

Roţaje, 22.000 14,84 1

3

Bijelo Polje, 50.000 32,05 1

Mojkovac, 10.000 6,22 1

Kolašin 10.000 6,31 1

4 Herceg Novi 33.000 38,19 1

5

Budva, 16.000 24,95 1

Kotor, 22.000 22,66 1

Tivat 14.000 14,25 1

6

Nikšić, 76.000 61,93 2

Pluţine, 4.000 2,64 1

Šavnik 3.000 1,77 1

7 Pljevlja, 36.000 22,03 1

Ţabljak 4.000 2,78 1

8

Podgorica, 169.000 143,97 5

Danilovgrad, 16.000 13,65 1

Cetinje 19.000 15,07 1

UKUPNO 26 recikl. dvorišta za 21 opštinu

618.000 529,17 18 8

8.1.6. Sanacija odlagališta

Oprema za sanaciju odlagališta ukljuĉuje

▫ bager (rovokopaĉ) za kopanje rovova,

▫ buldozer za uklanjanje otpada ili ĉišćenje okolne vegetacije, razastiranje i sabijanje

otpada tamo gdje otpad ostaje na lokaciji,

▫ utovarna lopata za punjenje kamiona uklonjenim otpadom,

▫ kiperi za dovoţenje pokrivnog materijala.

Za sanaciju su potrebni i sljedeći materijali:

▫ pokrivni materijal – zemlja, izdrobljeni graĊevinski otpad,

▫ ograĊivanje – metalni stubovi i metalna mreţa, bodljikava ţica i sliĉno,

▫ materijali za punjenje (ispuštanje vode i gasova) - šljunak (graĊevinski otpad),

▫ materijal za aeraciju filtrata – veliki komadi graĊevinskog otpada.

Tabela 33: Naĉin sanacije odlagališta

Problem Aktivnost Oprema i materijal

Nema

pokrivanja

otpada

Prekriti lokaciju zemljom,

drobljenim kamenom i glinom

bager

kamion

prekrivni materijal

Nema zaštitne Ograditi lokaciju bodljikavom materiijal za ograĊivanje

72

ograde ţicom na minimum 1,5 m

visine

Nema

prilazme

kapije

Obezbijediti kapiju koja se

moţe zakljuĉavati

kapija i prateći materijali

Nema obodnih

kanala

Postaviti kanale za odvod

površinskih voda oko lokacije

bager

kamion

materijal za oblaganje

kanala

Nema sistema

za sakupljanje

filtrata

Postaviti rovove za

sakupljanje na najniţoj taĉci

odlagališta na osnovu

njegovih prirodnih kontura,

do pune dubine otpada. Rov

bi trebalo ozidati krupnim

kamenom.

bager

kamion

materijal za punjenje

Tamo gdje je potrebno,

uraditi septiĉku jamu za

sakupljanje filtrata sa

pumpom za uklanajnje

filtrata.

Nema sistema

za

preĉišćavanje

filtrata

Obezbijediti sistem za

aeraciju (vodeni pad,

tj.drenaţa preko niza stijena)

bager

kamion

kamenje

Nema sistema

za ispuštanje

gasova

Izbušiti rupe na ravnim

lokacijama ili u uvalama da

omoguće ventilaciju i ozidati

ih kamenom.

bager

kamion

kamenje

Nema

sabijanja

otpada prije

pokrivanja

Sabiti otpad i poravnati

površine otpada prije

pokrivanja

buldozer ili kompaktor

Otpad na

gomilama

Razastrti otpad i sabiti da se

obezbijedi ravna površina za

pokrivanje

buldozer

8.1.7. Oprema za sakupljanje otpada

Na osnovu sistema upravljanja otpadom i prognoze o koliĉini otpada u planskom periodu

treba da se obezbijedi sljedeća oprema za sakupljanje otpada:

Tabela 34: Oprema za sakupljanje otpada

Oblast

regionalne

deponije

Specijalizovana

vozila za odvoz

otpada sa

presom

Kontejneri

1,1 m3

Kontejneri

5 m3

Vozila sa

sistemom za

podizanje

Bar 2 1,248 302 1

Berane 1 592 239 1

Bijelo Polje 1 460 169 1

Herceg Novi 2 1,050 121 1

Kotor 3 1,775 190 1

Nikšić 3 2,027 144 1

Pljevlja 1 456 68 1

Podgorica 5 6,088 328 3

Ukupno 19 13,696 1,560 10

73

Oprema potrebna za selektivno sakupljanje otpada (primarna reciklaža)

Tabela 35: Broj kontejnera za materijale koji će se reciklirati

Oblast

regionalne

deponije

Papir i

karton Staklo

Konzerve i

limenke

Otpad iz

dvorišta Ukupno

Bar 554 203 350 171 1.277

Berane 263 118 219 179 779

Bijelo Polje 201 93 182 141 617

Herceg Novi 334 122 210 88 754

Kotor 512 190 351 121 1.174

Nikšić 352 135 262 120 869

Pljevlja 93 42 78 43 256

Podgorica 933 405 742 341 2.421

Ukupno 3.241 1.306 2.394 1.205 8.146

Jedinice lokalne samouprave će planirati obim selelektivnog sakupljanja otpada, zavisno od

svojih mogićnosti i potreba, na naĉin što će postepeno povećavati prostor na kojem je

organizovan ovaj vid upravljanja otpadom, kako bi se na kraju planskog perioda ostvario

planirani procenat na ovaj naĉin sakupljenog otpada.

8.1.8. Oprema za sakupljanje opasnog komunalnog otpada iz domaćinstava

Opasni otpad u domaćinstvu definiše se kao «vrsta otpada koja moţe potencijalno povećati

opasna svojstva komunalnog otpada kada se odloţi na deponiju komunalnog otpada ili

kompostira».

U cilju odvajanja ovog otpada na mjestima bliţim mjestu njegovog nastanka, Master plan

sugeruše da se sistem upavljanja otpadom opremi pokretnim kapacitetima za prikupljanje

opasnog otpada iz domaćinstava. Radi se o specijalno opremljenim vozilima koji sakupljaju

otpad sa unaprijed odreĊenih lokacija na kojima graĊani mogu odlagati svoj opasni otpad. U

cilju postizanja veće ekonomiĉnosti, ovaj mobilni sistem se moţe dopuniti aktivnostima

sakupljanja svih vrsta otpada koji se nalaze u reciklaţnim dvorištima.

U posmatranom planskom periodu nije predviĊena nabavka posebne opreme za sakupljanje

opasnog otpada iz domaćinstava, već će se za to koristiti oprema za sakupljanje otpada iz

reciklaţnih dvorišta.

8.2. Oprema za tretiranje komunalnog kanlizacionog mulja

Saglasno Master planu, za tretman komunalnog kanlizacionog mulja potrebna su

postrojenja za isušivanje, oprema za solarno isušivanje i transportna sredstva.

8.3. Procjena potrebnih sredstava

Sredstva potrebna za realizaciju Plana obuhvataju sredstva za infrastrukturu sistema

upravljanja otpadom i sredstva za pokrivanje operativnih troškova.

Procjena potrebnih sredstava prikazana je u tabelama koje slijede i bazirana je na

potrebama za opremom definisanom u prethodnom poglavlju.

8.3.1. Vrijednost opreme za sakupljanje otpada

Tabela 36: Vrijednost opreme za sakupljanje otpada u €

Oblast

reginalne

deponije

Specijalizovana

vozila za odvoz

otpada sa

presom

Kontejneri 1,1

m3

Kontejneri 5

m3

Vozila sa

sistemom

za

podizanje

Ukupno

(€)

Bar 270.000 349.440 211.400 95.000 925.840

Berane 135.000 165.760 167.300 95.000 563.060

74

Bijelo Polje 135.000 128.800 118.300 95.000 477.100

Herceg

Novi 270.000 294.000 84.700 95.000 743.700

Kotor 405.000 497.000 133.000 95.000 1.130.000

Nikšić 405.000 567.560 100.800 95.000 1.168.360

Pljevlja 135.000 127.680 47.600 95.000 405.280

Podgorica 675.000 1.704.640 229.600 285.000 2.894.240

Ukupno 2.430.000 3.834.880 1.092.700 950.000 8.307.580

8.3.2. Opremanje radionica

PredviĊeno je da svaki region sa kojeg se sakuplja otpad ima svoju radionicu ekipiranu

potrebnom opremom i alatima, kao i rezervnim djelovima i drugim potrošnim materijalom,

što je neophodno za adekvatno odrţavanje vozila, kontejnera i druge opreme.

S obzirom da je postojeće stanje radionica i opreme nepoznato, sredstva potrebna za

osposobljavanje radionica utvrĊena su paušalno i procijenjena na iznos od 100.000 € po

radionici, odnosno ukupno 700.000 € za 7 radionica u svakom regionu (Podgorica nije

ukljuĉena).

Sredstva za struĉnu obuku osoblja, procijenjena su na iznos od 350.000 €.

8.3.3. Investicioni troškovi izgradnje regionalnih deponija

Na osnovu podataka o koliĉinama proizvedenog otpada, procijenjena je zapremina

regionalnih deponija, odnosno potrebne površine zemljišta za deponovanje projektovanih

koliĉina otpada na svakoj deponiji. Veliĉina deponije direktno utiĉe i na investicione troškove

u mobilnu opremu na deponijama. S obzirom na stepen preciznosti procjena ulaznih

vrijednosti, dobijeni rezultati se mogu smatrati okvirnim planskim vrijednostima.

Za izradu projektne dokumentacije za izgradnju sanitarnih deponija procijenjena su

sredstva:

Tabela 37: Vrijednost izrade potrebne dokumentacije

Projektna dokumentacija Cijena Kol. Ukupno (€)

Izrada studija izvodljivosti 150.000 64 900.000

Izrada elaborata procjene uticaja na ţivotnu sredinu 75.000 6 450.000

Izrada glavnih projekata 170.0005 6 1.020.000

UKUPNO 395.000 6 2.370.000

Investicioni troškovi za izgradnju deponija u prvih pet (5) godina, saglasno Master planu,

obraĉunati su na naĉin dat u tabeli koja slijedi.

Tabela 38: Troškovi izgradnje regionalnih deponija

Lokacija

deponije

Površina

deponije

[ha]

Ukupne

investicije

[mil.€]

Investicije

za prvih 5

godina

[mil.€]

Dodatni

troškovi

[mil.€]

Troškovi

prvih 5

godina

[mil.€]

Bar 4,00 3,90 3,90 1,00 4,90

Berane 8,60 9,72 3,12 1,72 4,84

Bijelo Polje 6,00 9,50 2,00 1,30 3,30

Herceg Novi 3,60 5,40 1,32 1,03 2,35

Kotor 7,50 4,14 2,49 0,78 3,27

Nikšić 2,60 6,38 2,04 1,19 3,23

Pljevlja 1,85 3,31 1,11 0,66 1,77

Podgorica 32,50 29,60 7,01 3,00 10,00

Ukupno 66,65 71,95 22,99 10,68 33,66

4 Nije uzeta u obzir deponija u Podgorici i Herceg Novom 5 Prosjeĉna vrijednost

75

Investicioni trošak za izradu projektne dokumentacije i izgradnju deponije u Podgorici nije

ukljuĉen u ukupne troškove potrebne za izgradnju deponija. Razlog za to je što su već

tokom 2007. godine izgraĊene dvije sanitarne kade na ovoj deponiji, dimenzija 100 x 200 x

(-5) m, što je dovoljno za potrebe odlaganja otpada sakupljenog na teritoriji Podgorice,

Danilovgrada i Cetinja u planskom periodu.

8.3.4. Troškovi odlaganja otpada

Troškovi odlaganja otpada ukljuĉuju troškove izrade potrebne dokumentacije,

projektovanja, gradnje deponija, operativne troškove rada i procijenjene troškove

zatvaranja deponija, odrţavanja i nadzora tokom 30 godina nakon zatvaranja. Troškovi

odlaganja otpada utvrĊuju se prema koliĉini i svojstvima otpada prema principu „zagaĊivaĉ

plaća“.

8.3.5. Investicioni troškovi izgradnje reciklažnih centara

Već je reĉeno da koncept izgradnje reciklaţnih centara treba bazirati na paţljivom

planiranju, koje podrazumijeva postepenu gradnju i proširenje kapaciteta za pojednine vrste

otpada i naĉin obrade, zavisno od potreba i mogućnosti jedinica lokalne samouprave, kao i

da do kraja planskog perioda treba obezbijediti osnovne sadrţaje za mehaniĉku obradu

otpada. Pod ovim pretpostavkama, za poĉetno opremanje reciklaţnih centara, koje

podrazumijeva nabavku: presa za baliranje papira, presa za baliranje limenki i drugog

metalnog otpada, mlinova za mljevenje plastike i sl., potrbna su sredstva u iznosu od po

1.000.000 €, odnosno 8.000.000 €, za sve reciklaţne centre uz deponije.

8.3.6. Investicioni troškovi centara za kompostiranje

Planirani sistem upravljanja otpadom za planski period ne obavezuje na izgradnju centara

za biološku obradu otpada kompostiranjem. Jedinice lokane samouprave, meĊutim, zavisno

od svojih potreba i mogućnosti, mogu realizovati i ovaj segment obrade otpada, saglasno

koncepciji izloţenoj u ovom planu. Ova vrsta tretmana otpada posebno je interesantna za

jedinice lokalne samouprave gdje se organski (biorazgradivi) otpad javlja u visokom

procentu u ukupnoj koliĉini otpada. Obzirom da ovaj plan ne obavezuje na izgradnju ovih

centara do kraja planskog perioda, sredstva potrebna za njihovu izgradnju nijesu uvrštena u

ukupno potrebna sredstva za uspostavljanje sistema upravljanja otpadom u posmatranom

petogodišenjm periodu.

8.3.7. Investicioni troškovi izgradnje transfer stanica

Kao i u sluĉaju izgradnje reciklaţnih stanica, izgradnja transfer stanica, kao jednog od

elemenata sistema upravljanja otpadom koji nije neophodno obezbijediti na samom poĉetku

uspostavljanja integralnog sistema upravljanja otpadom, odvijaće se u skladu s potrebama i

mogućnostima jedinica lokalne samouprave. Plan ostavlja mogućnost jedinicama lokalne

samouprave da, ukoliko ekonomski pokazatelji potvrde potrebu izgradnje transfer stanica u

ovom petogodišnjem periodu, u okviru svojih planova razrade i ovaj segment upravljanja

otpadom u skladu s rješenjima datim u ovom planu.

8.3.8. Vrijednost opreme za recikliranje

Oprema za selektivno sakupljanje otpada

Tabela 39: Vrijednost opreme za selektivno sakupljanje otpada

Oblast regionalne

deponije

Kontejneri za papir,

staklo i limenke

Kontejneri za otpad

iz dvorišta Ukupno

Bar 332.100 85.500 417.600

Berane 180.000 89.500 269.500

Bijelo Polje 142.800 70.500 213.300

Herceg Novi 199.800 44.000 243.800

Kotor 315.900 60.500 376.400

Nikšić 224.700 60.000 284.700

76

Pljevlja 63.900 21.500 85.400

Podgorica 624.000 170.500 794.500

Ukupno 2.083.200 602.000 2.685.200

Pored opreme za selektivno sakupljanje otpada koja se postavlja na mjestima gdje se

odlaţe otpad koji će se reciklirati (kontejneri), troškovi iskazani u ovom dijelu, odnose se na

opremanje reciklaţnih dvorišta. Planom je predviĊena izgradnja 18 potpuno opremljenih i 8

djelimiĉno opremljenih reciklaţnih dvorišta. Procjenjuje se da će graĊani donositi u ova

dvorišta oko 30 [kg/stan.] otpada godišnje.

Opremanje reciklažnih dvorišta i godišnji troškovi rada

Reciklaţna dvorišta će biti opremljena sa nekoliko kontejnera za sakupljanje i skladištenje

razliĉitih komponenti otpada. Za transport otpada od mjesta sakupljanja otpada do

pretovarnih stanica ili regionalnih deponija, potrebno je po jedno vozilo za oblast koju

opsluţuje jedna regionalna deponija, odnosno 8 vozila za cijelu Republiku.

Za recikliranje graĊevinskog materijala i šuta, Master planom je predviĊeno da se nabave

dvije pokretne jedinice.

Tabela 40: Vrijednost opreme za recikliranje

Oprema Količina Vrijednost (€)

Opremanje reciklaţnih dvorišta 26 4.680.000

Jedinice za reciklaţu graĊevinskog materijala i šuta 2 880.000

UKUPNO 3.666.150

Godišnji troškovi za pretpostavljeni sistem recikliranja procijenjeni su na naĉin koji slijedi:

Tabela 41: Godišnji troškovi sistema recikliranja

Troškovi Vrijednost (€/god)

Selektivno sakupljanje reciklabilnih materijala 1.765.100

Reciklaţna dvorišta 1.316.350

Jedinice za reciklaţu graĊevinskog materijala i šuta 281.943

UKUPNO 3.363.393

Ukupno za 5 godina (€) 16.816.970

Godišnji troškovi za predloţeni sistem recikliranja procjenjuju se na iznos od 3.363.393 €,

pri ĉemu se 52 % odnosi na prikupljanje materijala koji se mogu reciklirati, 40 % na

troškove reciklaţnih dvorišta i 8 % na recikliranje graĊevinskog materijala i šuta.

8.3.9. Troškovi sanacije postojećih odlagališta

Saglasno aktivnostima datim u poglavlju 9. koje se tiĉu naĉina saniranja postojećih

odlagališta, potrebna finansijska sredstva za sanaciju i zatvaranje odlagališta, obraĉunata

su na sljedeći naĉin:

Tabela 42: Troškovi sanacije postojećih odlagališta

CD Opština Odlagalište Region Rok za sanaciju

Potrebna sredstva

1 Podgorica

Ćemovsko

polje

Centr

aln

i

reri

on

sanirano

2.1 Nikšić 1 Mislov Do 2009. 89.290

2.2 Nikšiĉ 2 Mislov Do II 2011. 78.105

3 Danilovgrad nema

4 Cetinje Vrtijelka 2011. 160.290

5 Bar Volujica

Prim

ors

ki

regio

n

2012. 517.840

6 Herceg Novi Dugunja 2014. 426.860

7 Ulcinj Kruĉe 2011. 152.130

8.1 Kotor 1 Vrmac sanirano

8.2 Kotor 2

Trešanjski

mlin 2009. 100.000

8.3 Kotor 3 Lovanja III 2008. 200.000

77

8.4 Kotor 4

Metkova voda

sanirano

9 Budva Petrovac sanirano

10.1 Tivat 1 Grabovac 2014. 263.700

10.2 Tivat 2 Karlardovo 2008. 62.000

10.3 Tivat 3 Lovanja I sanirano

10.4 Tivat 4 Lovanja II sanirano

11 Bijelo Polje Kumanica

Sje

vern

i re

gio

n

2010. 130.410

12.1 Pljevlja 1 Jagnjilo I 2010. 24.370

12.2 Pljevlja 2 Jagnjilo II 2009. 6.420

13 Berane Budimlja 2011. 85.360

14 Roţaje Njeguš 2012. 377.485

15.1 Plav 1 Komaraca 2009. 280.155

15.2 Plav 2 Gusinje 2012. 279.100

16 Mojkovac Podbišće 2012. 156.385

17 Kolašin Baković 2012. 121.615

18 Andrijevica Sućeska 2009. 21.395

19 Pluţine Gradac 2010. 244.350

20 Ţabljak Kljestina 2011. 83.770

21 Šavnik Šavnik 2010. 230.820

UKUPNO 4.091.850

Za sanaciju i zatvaranje odlagališta u ovom periodu potrebna su sredstva u iznosu od

4.091.850 €. Nije uzeta u obzir nabavka nove opreme jer će se koristiti oprema koja je

namijenjena za opremanje regionalnih deponija.

8.3.10. Investicioni troškovi izgradnje deponije za privremeno odlaganje opasnog

otpada

Planom je predviĊena izgranja deponije za privremeno odlaganje opasnog otpada. Prije

izgradnje deponije potrebno je uraditi Studiju izvodljivosti izgradnje takve deponije.

Potrebna sredstva za izgradnju ove deponije procijenjena su na iznos od 7.000.000 €.

8.3.11. Troškovi investiranja, održavanja i odlaganja komunalnog kanalizacionog

mulja

Potrebna sredstva za tretman komunalnog kanalizacionog mulja za posmatrani planski

period preuzeta su iz Master plana, na naĉin što su uzeti podaci za srednjoroĉni period za

one gradove u kojima će se postrojenja za tretman otpadnih voda graditi u narednih pet

godina.

Tabela 43: Troškovi investicija za tretman mulja

Grad Troškovi (€)

2008-2012.

Bar 0

Herceg Novi 0

Ulcinj 0

Tivat i Kotor 0

Budva 0

Cetinje 0

Primorski region 0

Podgorica 2.211.000

Nikšić 374.000

Danilovgrad 0

Centralni region 2.585.000

Bijelo Polje 0

Pljevlja 0

Berane 0

Roţaje 0

Plav 0

78

Mojkovac 0

Kolašin 0

Andrijevica 0

Pluţine 0

Ţabljak 0

Šavnik 0

Sjeverni region 0

Crna Gora 2.585.000

8.3.12. Okvirna finansijska sredstva za upravljanje medicinskim otpadom

Za edukaciju odnosno transfer znanja, izradu strateškog dokumenta i tenderske

dokumentacije ukoliko se strateškim dokumentom definiše da opasni otpad zdravstvene

ustanove predaju ugovornim i ovlašćenim kompanijama da sa njime dalje postupaju

potrebno je godišnje izdvojiti oko 400.000 €.

79

9. IZVORI FINANSIRANJA

Sredstva za realizaciju Plana obezbijediće se iz:

▫ Kredita meĊunarodnih finansijskih institucija (Svjetska banka, Evropska banka za

obnovu i razvoj, Evropska investiciona banka, itd.)

▫ budţeta jedinica lokalne samouprave i sredstava komunalnih preduzeća (u vlasništvu

jedinica lokalne samouprave);

▫ budţeta Crne Gore,

▫ fondova Evropske unije (instrument predpristupne pomoći IPA);

▫ institucije koja će biti formirana u procesu pristupanja EU (ekofond, ekorevolving

fond ili sliĉna institucija);

▫ privatna ulaganja (javno-privatno partnerstvo, koncesije i dr.).

A. Sredstva budžeta Crne Gore

Sredstva budţeta Crne Gore koristiće se u manjoj mjeri za izradu projektne dokumentacije,

a primarno će se koristiti za podsticanje razvoja sistema, pripremu programa i projekata

sanacije, posebno «crnih taĉaka».

B. Sredstva jedinica lokalne samouprave i komunalnih preduzeća i krediti

Sredstvima jedinica lokalne samouprave i kreditima i donacijama meĊunarodnih organizacja

i finansijskih institucija obezbijediće se zemljište za lokacije deponija, reciklaţnih centara,

pretovarnih stanica, reciklaţnih dvorišta, kao i potrebna infrastruktura. Korišćenje kredita

banaka predviĊa se na nivou lokalne samouprave za uspostavljanje sistema prikupljanja i

gradnju sistema odlaganja otpada.

Na drţavnom nivou će se koristiti krediti banaka za sanaciju «crnih taĉaka».

C. Evropski fondovi

Crna Gora je već tokom 2001. godine poĉela graditi svoj institucionalni sistem za realizaciju

finansijskih sredstava Evropske unije, koji se vremenom razvijao u skladu sa zahtjevima

Evropske unije za upravljanje tim istim programima. U prethodnom periodu Crna Gora je

bila korisnica CARDS programa.

Na poĉetku 2007. godine, Crnoj Gori su dostupna sredstva IPA (Instrument for Pre-

Accession Assistance /Instrument Predpristupne Pomoći) kao integrirani instrument koji je

zamijenio program CARDS i pretpristupne programe Phare, ISPA i Sapard. Novi instrument -

IPA namijenjen je pruţanju pomoći zemljama potencijalnim kandidatima i zemljama sa

statusom kandidata, u pripremi za upravljanje strukturnim fondovima koji će im biti

dostupni nakon pristupanja Evropskoj uniji.

D. Privatna ulaganja

Zadnjih je godina u Evropi je zabiljeţen porast saradnje javnog i privatnog sektora sa ciljem

razvijanja i gradnje infrastrukture u oblasti zaštite ţivotne sredine i transporta, zbog niza

prednosti kao što su: brza gradnja infrastrukture, brţa realizacija, manji ukupni troškovi,

bolja alokacija rizika, kvalitetnija usluga, stvaranje dodatnih prihoda i efikasnije upravljanje.

Javno-privatno partnerstvo (JPP) je oblik saradnje izmeĊu organa javne uprave i privatnog

sektora, koji podrazumijeva da privatni sektor ne uĉestvuje samo u realizaciji projekta nego

i u procesu odluĉivanja uravnoteţenom raspodjelom rizika. Ovim planom se predviĊa

mogućnost privatnog ulaganja u primarnu selekciju, skupljanje i obradu korisnog otpada

(plastiĉni materijali, staklo, metali, gume, papir, ulja . . ), kao i u tehnološku i termiĉku

obradu komunalnog, opasnog, neopasnog tehnološkog i graĊevinskog otpada, preko

koncesija i JPP-a.

80

E. Troškovi i prihodi i obračun cijene usluge

Planom se predviĊa da se u obraĉun troškova ukljuĉe svi troškovi koji su potrebni za

zbrinjavanje otpada (kapitalni troškovi i operativni troškovi), što ukljuĉuje sve faze od

prikupljanja, prevencije, edukacije, transporta, predobrade, obrade, konaĉnog odlaganja i

troškove nakon zatvaranja deponija. U obraĉun se ukljuĉuju i prihodi od prodaje

sekundarnih sirovina i energije dobijene obradom otpada.

Ovako obraĉunati prihodi i troškovi su osnova za izraĉunavanje cijene zbrinjavanja po toni

prikupljenog otpada. Cijene će se fornirati po principu potpunog pokrivanja troškova, koja

pored operativnih troškova obuhvata i trošove vraćanja kredita (anuiteti), amortizacije,

odrţavanje deponija nakon zatvaranja i dr.

Studija izvodljivosti, treba da utvrdi oĉekivanu cijenu zbrinjavanja otpada za svaku

jedninicu lokalne samouprave, koja će omogućavati samoodrţivi rad sistema upravljanja

otpadom. Cijene treba da budu podloţne provjeri kako ne bi došlo do gubitka ili prevelikog

profita.

81

10. JAČANJE JAVNE SVIJESTI

Jedinstven i cjelovit sistem upravljanja otpadom nije moguće realizovati ako se posmatra

samo s tehnoekonomskog aspekta i ako zanemarimo dimenziju i ulogu ekološke edukacije.

Vaspitanje i obrazovanje o ţivotnoj sredini je nezaobilazan segment svakog integralnog

sistema upravljanja otpadom. IzmeĊu eko-edukacije i eko-kulture postoji uzajamni odnos s

uzroĉno-posljediĉnim vezama. Ekološkom edukacijom omogućava se sticanje ekoloških

znanja i vještina s ciljem povećanja nivoa svijesti svakog pojedinca za efikasno uĉešće u

sprovoĊenju sistema upravljanja otpadom. Ekološka edukacija kod ljudi razvija nova

saznanja i stvara nove vrijednosti koje će ih uputiti na promjene u ponašanju. Stoga su, za

ostvarivanje postavljenih razvojnih ciljeva i zadataka, potrebne bitne promjene u

socijalnom, privrednom, obrazovnom i kulturnom smislu. UviĊajući potrebu ekološke

edukacije ljudi od najranije dobi, Ministarstvo prosvjete i nauke je ukljuĉilo u obrazovne

programe u Crnoj Gori komponente zaštite ţivotne sredine.

Uspostavljanje sistema jaĉanja javne svijesti o ţivotnoj sredini izradom nacionalnog plana

edukacije o ţivotnoj sredini, a zatim njegovo sprovoĊenje u institucionalnim i

vaninstitucijskim oblicima, treba da dâ osnovne pretpostavke za uspješnu i adekvatnu

zaštitu okoline. Nacionalni plan edukacije o ţivotnoj sredini stvorio bi kod ljudi osjećaj

odgovornosti za stanje ţivotne sredine od lokalnog do globalnog nivoa, osigurao

prepoznavanje problema ţivotne sredine kao svojih problema i podstaknuo preduzimanje

pravih mjera. Planske odrednice u vaspitanju i obrazovanju o ţivotnoj sredini u svjetlu

odrţivog razvoja treba da budu njegovanje vizionarskog, interdisciplinarnog, problemskog,

istraţivaĉkog i efikasnog pristupa.

Za postizanje navedenih ciljeva predlaţu se sljedeće mjere:

a) Potpuno, taĉno i pravovremeno informisati javnost o stanju ţivotne sredine i o svim

aktivnostima i rezultatima jedinica lokalne samouprave i drugih uĉesnika u oblsti

upravljanja otpadom, zaštite ţivotne sredine i odrţivog razvoja;

b) osnivati javne baze podataka o otpadu i ţivotnoj sredini u gradskim preduzećima i

povezati (umreţiti) ih s budućom centralnom bazom podataka;

c) raditi na promociji zaštite ţivotne sredine i odrţivog razvoja koji će biti glavni nosioci

aktivnosti na tom podruĉju djelovanja;

d) osigurati kontinuiranu promociju zaštite ţivotne sredine preko javnih preduzeća u

kontekstu njihovih djelatnosti;

e) uspostaviti partnerske odnose s drugim zainteresiranim subjektima (drţavnom

upravom, nauĉnim, struĉnim i obrazovnim ustanovama, privredom, udruţenjima,

pojedincima i dr.) i saraĊivati na zajedniĉkim edukativno-promotivnim projektima

vezanim za uprvljanje otpadom i zaštitu okoline, kao i podsticati i podrţavati sve

dobre ideje i inicijative u tom smislu;

f) osigurati sistamsko i cjelovito osposobljavanje zaposlenih u jedinicama lokalne

samouprave i drţavnim organima za donošenje razvojnih odluka vezanih za

upravljanje otpadom i zaštitu okoline, kao i za kvalitetnu komunikaciju u procesima

odluĉivanja;

g) u utvrĊenim periodima provoditi ispitivanja javnog mnjenja.

Potrebno je da sva preduzeća koja se bave upavljanjem otpadom u svoje planove rada

ukljuće i kampanju za razvijanje javne svijesti o kvalitetnom upravljanju otpadom. Cilj je da

se ukaţe javnosti na negativne uticaje pogrešnog upravljanja otpadom na ţivotnu sredinu,

na zdravlje ljudi i na ukupne troškove.

Drugi mehanizam za jaĉanje javne svijesti je adekvatno sprovoĊenje zakona, odnosno

njihovih kaznenih odredbi za poĉinjene prekršaje (ilegalno odlaganje otpada i sl.). U

sluĉajevima kada se edukacijom ne postignu ţeljeni rezultati, biće potrebno na javnu svijest

uticati primjenom zakona. U tom smislu potrebna je povezanost nadleţnih organa za

spovoĊenje zakona i lica za sprovoĊenje kampanje. Kampanje, takoĊe, imaju za cilj da

podstaknu razvijanje javne svijesti kod potrošaĉa da pomognu u uspostavljanju odrţivog

sistema upavljanja otpadom kupovinom proizvoda napravljenih od reciklabilnih materijala i

selektiranjem otpada na mjestu nastanka.

82

Dijalog i dostupnost informacijama kljuĉni su faktori u svakoj aktivnosti vezanoj za jaĉanje

javne svijesti, budući da je to jedini naĉin ukljuĉivanja javnosti u sagledavanje problema o

otpadu i naĉin za iznalaţenje trajnih rješenja prihvatljivih za sve zainteresovane strane.

U zadnje vrijeme je povećan pristup javnosti informacijama i to se shvata kao integralni dio

demoktratskog razvoja. Pravo pristupa inrormacijama o ţivotnoj sredini jedan je od

najvaţnijih instrumenata zaštite ţivotne sredine. Koristeći ovo pravo daje se mogućnost da

graĊani i njihove grupe mogu uticati na donošenje odluka o ţivotnoj sredini, a njihovo

aktivno uĉešće nemoguće je bez lako dostupnih i valjanih informacija.

Potrebno je, takoĊe, izraditi komunikacijsku strategiju koja treba da obuhvati:

▫ promotivne poruke, slogane;

▫ edukativne i promotivne aktivnosti;

▫ predškolski uzrast, osnovne škole, srednje škole, eko-škole, fakultete;

▫ privredna društva;

▫ domaćinstva;

▫ lokalnu i drţavnu upravu;

▫ program odvijanja aktivnosti.

83

11. AKTIVNOSTI I ODGOVORNOSTI ZA IMPLEMENTACIJU PLANA

11.1. Zakonodavne mjere

Tabela 43: Zakonodavne mjere

R/B Aktivnost/mjere Rok

1. Donošenje Zakona o zaštiti prirode 2008.

2. Donošenje Zakona o ambalaţi i ambalaţnom otpadu 2010.

3. Revizija i harmonizacija postojećih propisa u oblasti

upravljanja otpadom 2008 –2009.

4.

Revizija i harmonizacija postojećih i donošenje novih propisa

o regionalnom organizovanju poslova odlaganja komunanog

otpada

2008.

5. Pravilnik o sadrţaju, obliku i naĉinu popunjavanja evidencije

o otpadu 2008.

6. Pravilnik o sadrţaju oznaka za obezbjeĊivanje baterija i

akumulatora, voĊenje i ĉuvanje evidencije o koliĉini

proizvedenih ili uvezenih baterija i akumulatora, odnosno

ureĊaja sa ugraĊenim baterijama i akumulatorima;

2008.

7. Pravilnik o naĉinu i postupku upravljanja otpadom od

elektriĉnih i elektronskih proizvoda

2008.

8. Pravilnik o uslovima u pogledu opreme i kadra za obavljanje

djelatnosti obrade odnosno odlaganje otpada 2008.

9. Pravilnik o uslovima koje moraju ispunjavati sredstva i

oprema kojima se sakuplja, odnosno transportuje opasni

otpad

2008.

10. Pravilnik o klasifikaciji otpada i sadrţaju dokumentacije koja

se podnosi uz zahtjev za izdavanje dozvole za uvoz, izvoz i

tranzit otpada

2008.

11. Pravilnik o sadrţaju, obliku i naĉinu voĊenja registra izdatih

dozvola za prekograniĉno kretanje otpada 2008.

12. Pravilnik o vrstama otpada i uslovima za prihvatanje otpada

na deponiji 2008.

13. Uredba o visinama naknade i plaćanja upravljanja otpadom 2008.

14. Pravilnik o uslovima koje treba da ispunjava, koliĉinama,

obimu, uĉestalošću i metodama analize komunalnog

kanalizacionog mulja i uslovima koje treba da ispunjava

zemljište planirano za njegovu primjenu

2008.

15. Pravilnik o vrstama medicinskog otpada ĉija obrada nije

dozvoljena, naĉinu upravljanja i uslovima za odlaganje

medicinskog otpada

2008.

16. Pravilnik o sadrţaju i naĉinu voĊenja registra podataka o

proizvodnji optada i upravljanju otpadom, izdatim

dozvolama i formi zbirnog izvještaja

2008.

17. Pravilnik o sadrţaju oznaka za proizvode koji sadrţe opasne

materije 2009.

18. Pravilnik o listi otpada koji se moţe ustupati fiziĉkim i

pravnim licima radi ponovnog korišćenja i reciklaţe 2008.

19. Pravilnik o vrsti otpada koji se moţe spaljivati i uslovima

koje treba da ispunjavaju objekti i postrojenja za spaljivanje

otpada

2011.

20. Pravilnik o postupanju s otadnim uljima, naĉinu i postupku

regenerisanja baznih ulja i islovima koje treba da ispunjava

posebno postrojenje za spaljivanje baznih ulja

2008.

21. Pravilnik o naĉinu i postupku odlaganja i biološkoj ili fiziĉko –

hemijskoj obradi otpada koji sadrţi PCB 2008.

84

22. Pravilnik o postupku sakupljanja i predaje vozila ĉiji je

vlasnik nepoznat i visina naknade troškova sakupljanja,

predaje i obrade

2008.

Odgovornost za implementaciju Plana

▫ Aktivnosti pod 1 – odgovornost za implementaciju ima organ drţavne uprave

nadleţan za zaštitu ţivotne sredine;

▫ Aktivnost 2, 3 - primarnu odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za zaštitu

ţivotne sredine; sekundarnu lokalna samouprava i privredni subjekti;

▫ Aktivnost pod 4 - primarnu odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave;

▫ Aktivnost pod 5 – primarnu odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za

zaštitu ţivotne sredine i Agencija za zaštitu ţivotne sredine, sekundarnu odgovornost

jedinice lokalne samouprave i privredni subjekti;

▫ Aktivnost pod 6, 7, 8, 9, 10, 16, 17 – odgovornost ima organ drţavne uprave

nadleţan za zaštitu ţivotne sredine i Agencija za zaštitu ţivotne sredine;

▫ Aktivnost pod 12 – odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za zaštitu

ţivotne sredine i jedinice lokalne samouprave;

▫ Aktivnost pod 13 – odgovornost za implementaciju ima – organ drţavne uprave

nadleţan za zaštitu ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan za poslove

finansija;

▫ Aktivnost pod 14 – primarnu odgovornost za implementaciju ima organ drţavne

uprave nadleţan za poslove vodoprivrede; sekundarnu odgovornost ima organ

drţavne uprave za zaštitu ţivotne sredine;

▫ Aktivnost pod 15 - odgovornost za implementaciju ima organ drţavne uprave

nadleţan poslove zdravlja;

▫ Aktivnost pod 18 – odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za zaštitu

ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan za privatizaciju, lokalna samouprava

i privredni subjekti;

▫ Aktivnost pod 19 – ogovornost za imlementaciju ima organ drţavne uprave nadleţan

za zaštiitu ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan za planiranje prostora;

▫ Aktivnost pod 20 – primarnu odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za za

zaštiitu ţivotne sredine;

▫ Aktivnost pod 21 – ogovornost za imlementaciju ima organ drţavne uprave nadleţan

za zaštiitu ţivotne sredine i privredni subjekti.

▫ Aktivnost pod 22 – ogovornost za imlementaciju imaju jedinice lokalne samouprave;

11.2. Institucionalne i organizacione mjere

Tabela 42: Institucionalne i organizacione mjere

R/B Aktivnost/mjere Rok

1. Osnivanje Agencije za zaštitu ţivotne sredine 2008.

2. Osnivanje meĊuopštinskih preduzeća za upravljanje

regonalnim sanitarnim deponijama 2008.

3. Osnivanje EKO revolving fonda 2008.

4. Osnivanje Jedinice za implementaciju projekata iz oblasti

komunalnih djelatnosti i zaštite ţivotne sredine 2008.

5. Detaljno definisati odgovornosti na drţavnom i lokalnom

novou

u fazi izrade

svakog propisa

6. Transforisati javna preduzeća u komunalnoj oblasti na naĉin

ĉto će se, gdje je to moguće, odvojiti poslovi upravljanja

otpadom od drugih komunalnih poslova i poslovi sakupljanja

optada od poslova obrade i zbrinjavaja.

2008 - 2009.

7. Razvijanje modela tendera i ugovora za vršenje komunalnih

usluga 2008.

8. Inkorporiranje EU i nacionalnih standarada i ciljeva u sadrţaj

dugoroĉnih ugovora za upravljanje komunalnim otpadom 2009. -

85

9 Ukljuĉiti selektivno sakupljanje materijala koji se mogu

reciklirati u lokalne planove i ugovore za vršenje usluga

sakupljanja otpada

2008 -2012.

10. Procjena ljudskih resursa u potrebe obuke na lokalnom nivou

i drţanvo nivou 2008 -2009.

Odgovornost za implementaciju Plana

▫ Aktivnosti pod 1 - primarnu odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za

zaštitu ţivotne sredine;

▫ Aktivnost pod 2, primarnu odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave;

odgovornost ima i organ drţavne uprave nadleţan za lokalnu samoupravu;

▫ Aktivnost pod 3 – odgovornost imaju organ drţavne uprave nadleţan za poslove

finansija, organ drţavne uprave nadleţan za zaštiitu ţivotne sredine, organ drţavne

uprave nadleţan za lokalnu samoupravu, jedinice lokalne samouprave.

▫ Aktivnost pod 4 – primarnu odgovornost ima orgran drţavne uprave nadleţan za

zaštitu ţivotne sredine; odgovornosti ima i organ drţavne uprave nadleţan za

poslove finansija i jedinice lokalne samouprave;

▫ Aktivnost pod 5 – primarnu odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za

poslove zaštite ţivotne sredine;

▫ Aktivnost pod 6 – primarnu odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave i

Agencija za prestrukturiranje privrede i strana ulaganja; sekundarnu odgovornost

ima organ drţavne uparve nadleţan za javnu upravu i organ drţavne uprave

nadleţan za zaštitu ţivotne sredine;

▫ Aktivnost pod 7, 8 i 9 – odgovornost za implementaciju imaju jedinice lokalne

samouprave;

▫ Aktivnost pod 10 – primarnu odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za

zaštitu ţivotne sredine; sekundarnu: organ drţavne uprave nadleţan za poslove

zdravlja, organ drţavne uprave nadleţan za poslove poljoprivrede i vodoprivrede,

jedinice lokalne samouprave.

11.3. Tehničke / operativne mjere

Tabela 43: Tehniĉke/operativne mjere

R/B Aktivnost/mjere Rok

1. Izrada dokumentacije za izgradnju regionalnih sanitarnih

deponija u Bijelom Polju, Beranama, Pljevljima, Nikšiću,

Baru, Kotoru i Herceg Novom /studije izvodljivosti i elaborati

procjene uticaja na ţivotnu sredinu, glavni projekti/

2008.

2. ObezbjeĊenje potrebnih dozvola, saglasnosti i odluka za

izgradnju regionalnih deponija 2008.

3. Izgradnja poĉetnih kapacitata regionalnih sanitarnih

deponija u Bijelom Polju, Beranama, Pljevljima, Nikšiću,

Baru, Kotoru i Herceg Novom

2008-2009.

4. Izgradnja reciklaţnih centara 2008-

5. Organizovanje i postepeno širenje selektivnog naĉina

sakupljanja otpada iz domaćinstava postavljanjem

odgovarajuĊih kontejnera

2008-

6. Uspostavljanje sistema reciklaţnih dvorišta u svakom gradu

u Crnoj Gori u koje će graĊani sami donositi reciklabilne

materijale, njihovo promovisanje i postepeno širenje

2008 -

7. Zatvaranje i sanacija postojećih odlagališta otpada 2008 -

8. Zatvaranje i sanacija privremene sanitarne deponije

“Lovanja”

2008.

9. Rekultivacija zatvorenih smetlišta 2010 -

10. Uspostavljanje sistema za upravljanje graĊevinskim 2009.

86

otpadom i šutom/nabavka pokretnih postrojenja za tretman

graĊevinskog otpada

11. Definisanje lokacija za odlaganje inertnog/grĊevinskog

otpada 2008.

12. Uspostavljanje regionalnog sistema za prijem, pakovanje i

privremeno skladištenje potencijalno opasnih otpada 2012.

13. Uspostavljanje regionalnog sistema za tretman i odlaganje

medicinskog otpada

2012.

14. Uspostavljanje sistema za fiziĉko hemijski tretman i

stabilizaciju nezapaljivih opasnih otpada Posle 2012.

15. Uspostavljanje sistema za prihvatanje/ preradu otpadnih

ulja, starih guma, potrošenih baterija, akumulatora,

neupotrebljivih vozila, elektirĉne i elektronske opreme

2010.

16. Izgradnja postrojenja za tretman, preradu i reciklaţu

biorazgradivog otpada (kompostiranje) 2010. -

17.

Uspostavljanje sistema za tretman otpadne ambalaţe i

ambalaţnog otpada 2010. -

18.

Uspostavljanje sistema za tretman i stabilizaciju

kanalizacionog mulja 2008. -6

19. Izgradnja transfer stanica 2010.-

Odgovornost za implementaciju Plana

▫ Aktivnosti pod 1 - primarnu odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave;

sekundarnu odgovornost ima organ drţavne uprave nadleţan za zaštitu ţivotne

sredine;

▫ Aktivnost pod 2, primarnu odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave;

odgovornost imaju i organi drţavne upravne nadleţni za ureĊenje prostora, zaštitu

ţivotne sredine;

▫ Aktivnost pod 3, 4, - odgovornost za implementaciju imaju jedinice lokalne

samouprave;

▫ Aktivnost pod 5, 6, - odgovornost za implementaciju ovih aktivnosti imaju jedinice

lokalne samouprave, organ drţavne uprave nadleţan za oblast zaštite ţivotne

sredine, organ drţavne uprave nadleţan za poslove urbanizma, organ drţavne

uprave nadleţan za privatizaciju, organ drţavne uprave nadleţan za javnu upravu,

organ drţavne uprave nadleţan za obrazovanje;

▫ Aktivnost pod 7, 8, 9 - odgovornost za implementaciju ovih aktivnosti imaju jedinice

lokalne samouprave, organ drţavne uprave nadleţan za zaštitu ţivotne sredine,

organ drţavne uprave nadleţan za urbanizam, organ drţavne uprave nadleţan za

zdravlje, organ drţavne uprave nadleţan za oblast poljoprivrede i vodoprivrede;

▫ Aktivnost pod 10 – odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave, organ drţavne

uprave nadleţan za zaštitu ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan za

poslove urbanizama, organ drţavne uprave nadleţan za poslove privatizacije;

▫ Aktivnost pod 11, odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave, organ drţavne

uprave nadleţan za zaštitu ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan za

poslove urbanizama;

▫ Aktivnost pod 12, 14, 15, 17, odgovornost imaju organ drţavne uprave nadleţan za

poslove zaštite ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan za urbanizam, organ

drţavne uprave nadleţan za zdravlje, organ drţavne uprave nadleţan za

poljoprivredu i vodoprivredu, organ drţavne uprave nadleţan za rudarstvo i

energetiku, organ drţavne uprave nadleţan za poslove privatizacije;

▫ Aktivnost pod 13, odgovornost imaju organ drţavne uprave nadleţan za poslove

zaštite ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan za urbanizam, organ drţavne

6 2008. godine za Podgoricu koja posjeduje postrojenje za tretman otpadnih voda,

2009. godina za Nikšić koji treba da poĉne izgradnju postrojenja, 2010. godine i dalje ostale jedinice lokalne samouprave.

87

uprave nadleţan za zdravlje, organ drţavne uprave nadleţan za poljoprivredu i

vodoprivredu;

▫ Aktivnost pod 16, odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave, organ drţavne

uprave nadleţan za poslove zaštite ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan

za urbanizam, organ drţavne uprave nadleţan za zdravlje, organ drţavne uprave

nadleţan za poljoprivredu i vodoprivredu, organ drţavne uprave nadleţan za

rudarstvo i energetiku, organ drţavne uprave nadleţan za poslove privatizacije;

▫ Aktivnost pod 18, odgovornost imaju jedinice lokalne samouprave, organ drţavne

uprave nadleţan za poslove zaštite ţivotne sredine, organ drţavne uprave nadleţan

za urbanizam, organ drţavne uprave nadleţan za zdravlje, organ drţavne uprave

nadleţan za poljoprivredu i vodoprivredu;

▫ Aktivnost pod 19, odgovornost za implementaciju imaju jedninice lokalne

samouprave i organi drţavne uprave nadleţan za zaštitu ţivotne sredine.

88

12. OBJAVLJIVANJE PLANA UPRAVLJANJA OTPADOM U CRNOJ GORI

Ovaj plan će se objaviti u „Sluţbenom listu Crne Gore“.

Broj: 03-686 Vlada Crne Gore

Podgorica, 14. februar 2008. godine Predsjednik,

Ţeljko Šturanović