MODUL PENDIDIKAN PEMULIHAN

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU (PPG)

MOD PENDIDIKAN JARAK JAUH

PKP 3116

SISTEM BAHASA MELAYU

INSTITUT PENDIDIKAN GURU KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA ARAS 1, ENTERPRISE BUILDING 3, BLOK 2200, PERSIARAN APEC, CYBER 6, 63000 CYBERJAYA

Berkuat kuasa pada Januari 2014

IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN DENGAN KEPUJIAN KEPUJIANKEPUJIAN

FALSAFAH PENDIDIKAN KEBANGSAAN

Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arah

memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan

bersepadu untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis

dari segi intelek, rohani, emosi, dan jasmani berdasarkan

kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah bagi

melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu pengetahuan,

berketrampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab, dan

berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberi

sumbangan terhadap keharmonian dan kemakmuran keluarga,

masyarakat, dan negara.

i

Falsafah Pendidikan Guru

Guru yang berpekerti mulia, berpandangan progresif dan saintifik, bersedia menjunjung aspirasi negara serta menyanjung warisan kebudayaan negara, menjamin perkembangan individu, dan memelihara suatu masyarakat yang bersatu padu, demokratik, progresif, dan berdisiplin.

Cetakan Januari 2014

Kementerian Pelajaran Malaysia

Hak cipta terpelihara. Kecuali untuk tujuan pendidikan yang tidak ada kepentingan komersial, tidak dibenarkan sesiapa mengeluarkan atau mengulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi dan kandungan buku ini dalam apa-apa juga bentuk dan dengan apa-apa cara pun, sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Rektor Institut Pendidikan Guru, Kementerian Pelajaran Malaysia.

ii

Cetakan Januari 2014 Institut Pendidikan Guru Kementerian Pelajaran Malaysia

iii

MODUL PEMBELAJARAN INI DIEDARKAN UNTUK KEGUNAAN PELAJAR-PELAJAR YANG BERDAFTAR DENGAN INSTITUT PENDIDIKAN GURU, KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA BAGI MENGIKUTI PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU (PPG) IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN. MODUL PEMBELAJARAN INI HANYA DIGUNAKAN SEBAGAI BAHAN PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN BAGI PROGRAM-PROGRAM

TERSEBUT.

Falsafah Pendidikan Kebangsaan Falsafah Pendidikan Guru Panduan Pelajar Pengenalan Tajuk Pembelajaran

Tajuk 1: Morfologi Takrif Morfologi Struktur Kata Tajuk 2: Bentuk Kata dan Pembentukan Kata Tajuk 3: Golongan Kata Tajuk4: Sintaksis Takrif Binaan Tajuk5: Jenis-jenis Ayat Tajuk 6: Ragam Ayat Tajuk 7: Proses Penerbitan Ayat Aspek Tanda Baca Tajuk 8:` Sistem Ejaan

Tajuk 9: Sebutan Baku dan Intonasi Ayat Tajuk 10: Kosa Kata dan Peribahasa

1

7

12

27

45

50

54 63

72

88

99

Bibliografi

Panel Penulis Modul

Ikon Modul

vi

MUKASURAT

KANDUNGAN

PENGENALAN

Modul pembelajaran ini disediakan untuk membantu anda menguruskan pembelajaran anda agar anda boleh belajar dengan lebih berkesan. Anda mungkin kembali semula untuk belajar secara formal selepas beberapa tahun meninggalkannya. Anda juga mungkin tidak biasa dengan mod pembelajaran arah kendiri ini. Modul pembelajaran ini memberi peluang kepada anda untuk menguruskan corak pembelajaran, sumber-sumber pembelajaran, dan masa anda. PEMBELAJARAN ARAH KENDIRI Pembelajaran arah kendiri memerlukan anda membuat keputusan tentang pembelajaran anda. Anda perlu memahami corak dan gaya pembelajaran anda. Adalah lebih berkesan jika anda menentukan sasaran pembelajaran kendiri dan aras pencapaian anda. Dengan cara begini anda akan dapat melalui kursus ini dengan mudah. Memohon bantuan apabila diperlukan hendaklah dipertimbangkan sebagai peluang baru untuk pembelajaran dan ia bukannya tanda kelemahan diri. SASARAN KURSUS

Pelajar Sarjana Muda Perguruan dengan Kepujian yang mendaftar dengan Institut Pendidikan Guru, Kementerian Pelajaran Malaysia (IPG KPM) di bawah Program Pensiswazahan Guru (PPG). JAM PEMBELAJARAN PELAJAR (JPP) Berdasarkan standard IPG KPM yang memerlukan pelajar mengumpulkan 40 jam pembelajaran bagi setiap jam kredit. Anggaran peruntukan jam pembelajaran adalah seperti dalam Jadual 1:

v

PANDUAN PELAJAR

* Latihan amali akan dijalankan pada hari Ahad atau melalui kursus intensif.

SUSUNAN TAJUK MODUL Modul ini ditulis dalam susunan tajuk. Jangka masa untuk melalui sesuatu tajuk

bergantung kepada gaya pembelajaran dan sasaran pembelajaran kendiri anda. Latihan-latihan disediakan dalam setiap tajuk untuk membantu anda mengingat semula apa yang anda telah pelajari atau membuatkan anda memikirkan tentang apa yang anda telah baca. Ada di antara latihan ini mempunyai cadangan jawapan. Bagi latihan-latihan yang tiada mempunyai cadangan jawapan adalah lebih membantu jika anda berbincang dengan orang lain seperti rakan anda atau menyediakan sesuatu nota untuk dibincangkan semasa sesi tutorial. Anda boleh berbincang dengan pensyarah, tutor atau rakan anda melalui email jika terdapat masalah berhubung dengan modul ini.

vi

Aktiviti-aktiviti Pembelajaran

Agihan Jam pembelajaran

Mengikut Kredit Kursus

3 Kredit 2 Kredit 1 Kredit

Tanpa

Amali

(3+0)

Ada

Amali

(2+1)

(1+2)

(0+3)

Tanpa

Amali

(2+0)

Ada

Amali

(1+1)

(0+2)

Tanpa

Amali

(1+0)

Ada

Amali

(0+1)

Membaca modul

pembelajaran dan

menyiapkan latihan /

tugasan terarah / amali

70

60

70

62

70

65

Menghadiri kelas interaksi

bersemuka (5 kali) 10 10 5 5 5 5

Latihan Amali* - 10 - 8 - 5

Perbincangan Atas Talian 7 7 5 5 5 5

Kerja Kursus 20 20 20 20 15 15

Ulangkaji 10 10 10 10 5 5

Amali/Peperiksaan 2 2 2 2 2 2

Jumlah Jam Pembelajaran 120 80 40

IKON Anda akan mendapati bahawa ikon digunakan untuk menarik perhatian anda agar pada

sekali imbas anda akan tahu apa yang harus dibuat. PEPERIKSAAN DAN PENTAKSIRAN Anda juga diperlukan untuk menduduki peperiksaan bertulis pada akhir kursus. Tarikh dan masa peperiksaan akan diberitahu apabila anda mendaftar. Peperiksaan bertulis ini akan dilaksanakan di tempat yang akan dikenal pasti. Soalan peperiksaan akan meliputi semua tajuk dalam modul pembelajaran dan juga perbincangan Tip untuk membantu anda melalui kursus ini.

1. Cari sudut pembelajaran yang sunyi agar anda boleh meletakkan buku dan diri anda untuk belajar. Buat perkara yang sama apabila anda pergi ke perpustakaan.

2. Peruntukkan satu masa setiap hari untuk memulakan dan mengakhiri

pembelajaran anda. Patuhi waktu yang diperuntukkan itu. Setelah membaca modul ini teruskan membaca buku-buku dan bahan-bahan rujukan lain yang dicadangkan.

3. Luangkan sebanyak masa yang mungkin untuk tugasan tanpa mengira sasaran

pembelajaran anda.

4. Semak dan ulangkaji pembacaan anda. Ambil masa untuk memahami pembacaan anda.

5. Rujuk sumber-sumber lain daripada apa yang telah diberikan kepada anda. Teliti

maklumat yang diterima.

6. Mulakan dengan sistem fail agar anda tahu di mana anda menyimpan bahan-bahan yang bermakna.

7. Cari kawan yang boleh membantu pembelanjaran anda.

vii

Sistem Bahasa merupakan salah satu komponen yang terdapat dalam

Sukatan Pelajaran Bahasa Melayu. Kursus Pendidikan Pemulihan yang

memeberikan fokus dalam Modul Sistem Bahasa ini ialah pada aspek

tatabahasa, sistem ejaan, sebutan dan intonasi, kosa kata, dan

peribahasa.

Terdapat sepuluh tajuk yang dimuatkan dalam modul ini yang meliputi

aspek morfologi, sintaksis, sistem ejaan, sebutan dan intonasi serta kosa

kata dan peribahasa dalam bahasa Melayu.

Dalam modul ini turut dimuatkan juga dengan beberapa komponen seperti

aktiviti, latihan, bahan sokongan dan sebagainya. Maklumat-maklumat ini

diharapkan dapat membantu pembaca untuk menggunakan modul ini

dengan berkesan.

Sebagai kesimpulannya, Modul Sistem Bahasa Melayu yang diajarkan

dalam Kursus Pendidikan Pemulihan diharapkan akan dapat membantu

para guru mendalami pelbagai aspek dalam bahasa Melayu.

viii

PENGENALAN

Kod & Nama Kursus: PKP 3116 Sistem Bahasa

Kandungan modul ini dibahagi kepada 10 tajuk/topik. Jadual di bawah menjelaskan agihan tajuk-tajuk untuk interaksi bersemuka atau pembelajaran melalui modul.

ix

AGIHAN TAJUK

INTERAKSI TAJUK/TOPIK

JUMLAH JAM MENGIKUT

PRO FORMA KURSUS

1

Tajuk 1:Morfologi Tajuk 2: Bentuk Kata

Pembentukan Kata

9

2

Tajuk 3:Golongan Kata Tajuk 4: Sintaksis Takrif Frasa, Klausa dan Ayat

9

3

Tajuk 4: Binaan Frasa, Klausa dan Ayat Tajuk 5: Ayat Jenis-jenis Ayat Tajuk 6: Ragam Ayat

9

4

Tajuk 6 : Susunan Ayat Tajuk 7: Proses Penerbitan Ayat

Aspek Tanda Bacaan

9

5

Tajuk 8:` Sistem Ejaan Tajuk 9: Sebutan Baku dan Intonasi Ayat Tajuk 10: Kosa Kata Peribahasa

9

JUMLAH 45

TAJUK 1 MORFOLOGI

SINOPSIS Tatabahasa merupakan peraturan atau sistem sesuatu bahasa yang digunakan

sama ada dalam bentuk lisan ataupun tulisan. Dua bidang utama dalam kajian

tatabahasa ialah morfologi dan sintaksis. Tajuk ini akan menghuraikan beberapa konsep

penting dalam bidang morfologi. Secara umumnya, topik ini akan membolehkan anda

mengetahui perkara yang berikut:

1.1 Takrif Morfologi

1.2 Struktur kata

1.3 Bentuk kata

1.4 Golongan kata

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir modul ini, anda akan dapat:

i. membuat rumusan tentang takrif morfologi.

ii. menghuraikan aspek kajian dalam bidang morfologi bahasa Melayu.

1

Rajah 1.1: Kerangka Tajuk 1

Takrif

Secara umumnya, morfologi merupakan istilah dalam bidang ilmu

linguistik yang menghuraikan sistem bahasa pada peringkat perkataan. Menurut

Nik Safiah Karim et al. (2011: 43), morfologi ialah satu bidang ilmu yang

mengkaji perkataan dari segi struktur, bentuk kata, dan penggolongan kata.

Abdullah Hassan (2006) menyatakan, morfologi ialah satu bidang ilmu

yang mengkaji bentuk perkataan. Istilah ini dipinjam daripada disiplin biologi

yang bermaksud kajian tentang bentuk tubuh haiwan dan tumbuhan. Konsep ini

diterapkan kepada bentuk perkataan bahasa manusia, manakala mengikut

Raminah Hj. Sabran dan Rahim Syam (1985) pula, morfologi ialah satu bidang

dalam kajian bahasa yang mengkaji perkataan dan cara-cara pembentukannya.

2

Bidang Kajian Morfologi

Struktur Kata Bentuk Kata Golongan Kata

Kajian dalam bidang morfologi terdiri daripada tiga subbidang, iaitu:

Struktur kata

Bentuk kata

Penggolongan kata

Struktur kata

Struktur kata merupakan susunan bentuk bunyi ujaran (lisan) atau

lambang (tulisan) yang menjadi unit bahasa yang bermakna. Susunan bentuk

bunyi ujaran atau lambang ini boleh dikesan berdasarkan binaan suku kata.

Binaan suku kata dalam struktur bahasa Melayu terdiri daripada dua pola, iaitu:

i. Pola suku kata terbuka

ii. Pola suku kata tertutup

Pola suku kata terbuka ialah binaan struktur suku kata yang diakhiri

dengan huruf vokal a,e,i,o, dan u. Sebaliknya bagi pola suku kata tertutup,

binaan struktur suku katanya diakhiri dengan huruf konsonan. Pola suku kata ini

boleh hadir sama ada pada awal, tengah ataupun akhir suku kata sesuatu

perkataan. Perhatikan contoh di bawah:

3

Aktiviti 1:

Sila buat nota ringkas berkaitan dengan takrif morfologi dan

bidang kajiannya.

i. Pola suku kata terbuka :

o a + pi

o bo + la

o ke + re + ta

o a + ro + ma

Perkataan Suku kata

awal tengah Akhir

Api a - Pi

Bola bo - La

Kereta ke re Ta

Aroma

a ro Ma

Bagi setiap suku kata dalam perkataan di atas menunjukkan pola suku

kata terbuka. Cuba perhatikan huruf akhir pada setiap suku kata

berkenaan. Apakah huruf yang hadir pada akhir perkataan tersebut?

ii. Pola suku kata tertutup :

o ken + tang

o um + pan

o pan + tas

o peng + ga + li

4

Perkataan Suku kata

awal tengah Akhir

Kentang ken - Tang

Umpan um - Pan

Pantas pan - Tas

penggali peng ga Li

Perkataan di atas menunjukkan pola suku kata tertutup.Cuba perhatikan

huru- akhir pada setiap suku kata berkenaan. Apakah huruf yang hadir

pada akhir perkataan tersebut?

Pola suku kata akhir pula merujuk kehadiran suku kata pada akhir dalam setiap

perkataan. Dalam binaan struktur kata bahasa Melayu, kehadiran pola ini boleh terdiri

daripada suku kata akhir terbuka ataupun suku kata akhir tertutup.

Dalam bahasa Melayu, struktur kata terdiri daripada dua jenis, iaitu struktur kata

asli dan struktur kata pinjaman. Terdapat 11 jenis struktur suku kata dalam bahasa

Melayu. Hanya empat jenis struktur kata yang dikenal pasti sebagai struktur kata asli,

manakala bakinya terdiri daripada struktur kata pinjaman bahasa asing.

5

Aktiviti 2:

Senaraikan lima perkataan yang mengandungi

i. pola suku kata akhir terbuka.

ii. suku kata akhir tertutup.

Struktur Kata Asli

Yang berikut ialah contoh struktur suku kata asli bahasa Melayu, iaitu:

Struktur kata asli Suku kata

v a + bu

vk as + kar

kv gu + la

kvk kam + pung

Struktur Kata Pinjaman

Struktur suku kata pinjaman daripada bahasa asing berserta contohnya.

Struktur kata pinjaman Suku kata

kkv pro + ses

kkvk trak + tor

vkk ins +ti + tu + si

kvkk kon + teks

kkvkk kom + pleks

kkkv stra + te + gi

kkkvk struk + tur

Secara ringkasnya, struktur kata dalam bahasa Melayu terdiri daripada struktur

kata asli dan struktur kata pinjaman.

Rehat sebentar.

6

Aktiviti 3

Sila senaraikan tiga perkataan bagi

i. struktur kata asli bahasa Melayu.

ii. struktur kata pinjaman bahasa asing.

TAJUK 2 Bentuk Kata dan Pembentukan Kata

Sinopsis

Tajuk ini akan membolehkan anda mengetahui bentuk kata dan proses

pembentukan kata dalam bahasa Melayu. Terdapat empat bentuk kata dan

proses pembentukannya dalam tajuk ini.

Bentuk Kata Proses Pembentukan kata

kata tunggal penggabungan suku kata

kata terbitan Pengimbuhan

kata majmuk Pemajmukkan

kata ganda Penggandaan

Hasil Pembelajaran Pada akhir modul ini, anda akan dapat:

i. menjelaskan bentuk kata.

ii. menghuraikan proses pembentukan kata.

Bentuk Kata

Perkataan ialah satu unit ujaran yang bebas dan mengandungi makna, yang

terdiri daripada satu atau gabungan beberapa bentuk bunyi bahasa. Setiap

perkataan dimulai dan diakhiri oleh sempadan perkataan yang bersifat abstrak dan

hanya wujud dalam fikiran kita.

7

Bentuk kata boleh terdiri daripada satu mofem atau susunan beberapa morfem.

Proses pembentukan kata menghasilkan bentuk kata seperti yang berikut:

kata tunggal terhasil melalui proses gabungan suku kata

kata terbitan terhasil melalui proses pengimbuhan

kata majmuk terhasil melalui proses pemajmukan

kata ganda terhasil melalui proses penggandaan

Bentuk Kata Proses Contoh Kata

Kata Tunggal Gabungan suku kata makan

Kata Terbitan Pengimbuhan makanan

Kata Majmuk Pemajmukan makan suap

Kata Ganda Penggandaan makan-makan

Pembentukan Kata

a. Proses Pengimbuhan

Proses pengimbuhan ialah proses penyusunan morfem dalam sesuatu bahasa

dengan melibatkan pengimbuhan. Proses pembentukan kata tunggal bahasa

Melayu, lazimnya melibatkan penggabungan bunyi vokal dan konsonan tanpa

menerima sebarang imbuhan, manakala proses pengimbuhan pula merupakan

proses memperluas bentuk kata dasar melalui pelbagai cara pembentukan kata.

Dalam bahasa Melayu, sebarang kata yang terhasil daripada proses

pengimbuhan dikenali sebagai kata terbitan. Terdapat empat jenis pengimbuhan,

iaitu awalan, akhiran, apitan, dan sisipan.Setiap pembentukan kata yang

melibatkan proses ini akan memberikan makna dan fungsi nahunya yang berlainan.

Kata dasar yang digolongkan dalam sesuatu golongan kata boleh berubah sifat dan

fungsinya apabila menerima sebarang imbuhan.

8

i. Imbuhan Awalan

Imbuhan awalan yang membentuk sesuatu golongan kata itu dapat ditunjukkan

seperti jadual di bawah:

Golongan

Kata

Imbuhan Awalan Kata dasar Kata terbitan

kata nama

ke- tua ketua

pe- tinju petinju

peN- basuh pembasuh

peR- tapa pertapa

juru- foto jurufoto

kata kerja

meN- kemas mengemas

beR- lari berlari

teR- sepak tersepak

di- angkat diangkat

mempeR- besar memperbesar

dipeR- alat diperalat

kata adjektif ter- panjang terpanjang

se- luas seluas

ii. Imbuhan Akhiran

Imbuhan akhiran yang membentuk sesuatu golongan kata itu dapat ditunjukkan

seperti jadual di bawah:

Golongan Kata

Imbuhan akhiran Kata dasar Kata terbitan

kata nama

-an tanam tanaman

-wan derma Dermawan

-man budi budiman

-wati seni seniwati

-isme patriot patriotisme

-in hadir hadirin

-at muslim muslimat

-ah ustazah ustazah

kata kerja -kan masuk masukkan

-i lawat Lawati

9

iii. Imbuhan Apitan

Imbuhan apitan yang membentuk sesuatu golongan kata itu dapat ditunjukkan

seperti jadual di bawah:

Golongan

Kata

Imbuhan apitan Kata dasar Kata terbitan

kata nama ke-_-an rugi kerugian

peN- _-an tempat penempatan

kata kerja

meN-_kan jahit menjahitkan

meN-_-i dekat mendekati

beR-_-kan alas beralaskan

di-_-kan bangun dibangunkan

diper-_-kan lihat diperlihatkan

kata adjektif ke-_-an kuning kekuningan

Semasa interaksi bersemuka, tajuk pemajmukan dan penggandaan akan

dibincangkan.

Perbincangan

Bincangkan proses pembentukan kata bagi perkataan berikut:

i. akuan

ii. pengakuan

iii. mengakui

iv. memperaku

10

Rehat sebentar, kemudian teruskan dengan aktiviti di bawah.

11

Buat Nota :

Bina peta minda yang berkaitan dengan bentuk kata, proses

pembentukan kata, dan penggolongan kata.

Aktiviti 4

1. Secara individu, anda dikehendaki melayari internet untuk

mendapatkan bahan tentang definisi morfologi bahasa Melayu.

2. Selain itu, anda juga dikehendaki mengumpulkan maklumat

tentang proses pembentukan kata dalam bahasa Melayu.

TAJUK 3 GOLONGAN KATA

Sinopsis

Tajuk ini akan membolehkan anda mengetahui golongan kata bahasa Melayu. Terdapat

empat golongan kata dalam tajuk ini:

a. Kata Nama

b. Kata Kerja

c. Kata Adjektif

d. Kata Tugas

Hasil Pembelajaran Pada akhir modul ini, anda akan dapat:

i. mengkategorikan golongan kata dalam bahasa Melayu.

ii. mengemukakan contoh yang sesuai dan berkaitan dengan golongan kata

dalam bahasa Melayu.

12

Golongan Kata

Tatabahasa Dewan (Nik Safiah Karim, et. al., 2009:81) menggolongkan

perkataan dalam bahasa Melayu berdasarkan kriteria sintaksis dan semantik. Kriteria

sintaksis dilihat berdasarkan kehadiran sesuatu perkataan itu sebagai konstituen dalam

ayat, iaitu klausa dan frasa. Kriteria semantik pula merupakan unsur yang memberikan

makna bagi sesuatu perkataan itu berdasarkan situasi dan konteksnya.

Perkataan dalam sesuatu bahasa dapat digolongkan dalam golongan tertentu.

Antara kriteria yang diambil bagi menggolongkan sesuatu perkataan itu termasuklah:

struktur fonologi atau bunyi

struktur morfem

sintaksis

semantik

Oleh yang demikian, golongan kata dalam bahasa Melayu dibahagikan kepada

empat, iaitu:

i. kata nama.

ii. kata kerja.

iii. kata adjektif.

iv. kata tugas.

13

i. Kata Nama

Kata nama ialah perkataan yang boleh menjadi unsur inti dalam binaan frasa

nama dan lazimnya kata ini menamakan orang, tempat atau benda. Kata nama dapat

dibahagikan kepada tiga subgolongan, iaitu kata nama am, kata nama khas, dan kata

ganti nama. Lihatlah rajah di bawah.

Kata Nama Am Kata Nama khas Kata Ganti Nama

Contoh bagi setiap subgolongan adalah seperti rajah di bawah.

Kata Nama Am Kata Nama Khas Kata Ganti Nama

Abstrak roh

mimpi

keamanan

perasmian

Hidup (manusia) Muhammad Izzat

Siti Zaharah

Tunjuk itu

ini

Konkrit

jari

meja

kipas

rumah

ladang

durian

Hidup (bukan manusia)

Hibiscus (bunga raya)

Manihot utilissima (ubi kayu)

Sang Rangkak

Si Montel

Diri (orang pertama)

ia

saya

aku

beta

kami

Tak Hidup

Gunung Bunga Buah

Suprima S

Planet Zuhal

Diri (orang kedua)

awak

kamu

anda

14

Kata Nama

Kata Nama Am Kata Nama Khas Kata Ganti Nama

Diri (orang ketiga)

dia

beliau

mereka

baginda

Diri (tanya) apa

mana

siapa

ii. Kata Kerja

Kata kerja ialah kata yang menyatakan makna perbuatan atau perlakuan. Kata kerja

menjadi inti bagi binaan frasa kerja. Kata kerja mudah dikenali, terutamanya kata kerja

terbitan. Apabila kata tersebut mempunyai imbuhan seperti yang disenaraikan di bawah, kata

tersebut dikenali sebagai kata kerja.

Imbuhan Contoh

awalan

me-, men-, mem-, meng-, menge-, ber-, ter-, di-, memper-,

akhiran

-kan, -i.

apitan

me--kan, men--kan, mem--kan, meng-kan,

ber--kan, ber--an, di--kan, me-..-i, men-i, meng--i,

di--i, memper--kan, memper--i, , diper--kan, diper--i

15

Kata kerja boleh dibahagikan kepada dua jenis seperti rajah di bawah:

Kata Kerja

Kata kerja transitif Kata kerja tak transitif

Aktif Pasif Berpelengkap Tanpa pelengkap

Kata Kerja Transitif

Kata Kerja Transitif

Kata kerja transitif ialah kata kerja yang mengandungi objek yang terdiri

daripada frasa nama untuk melengkapkan maksudnya. Objek ini dipanggil

penyambut.

Contoh: Pemburu menjerat kijang.

Kata menjerat ialah kata kerja transitif aktif kerana kata tersebut perlu diikuti

oleh objek (kijang) untuk melengkapkan maksudnya. Terdapat dua jenis kata kerja

transitif, iaitu kata kerja transitif aktif dan kata kerja transitif pasif.

a) Kata kerja transitif aktif

Kata kerja ini umumnya ditandai oleh imbuhan me-,

me- -kan, me- -i, memper-, memper- - kan,

memper--i.

16

Contoh dalam ayat:

1. Lina menulis surat itu.

2. Murid-murid mengibarkan bendera.

3. Guru Pendidikan Jasmani memasuki stor sukan.

4. Orang itu memperbesar anjung rumahnya.

5. Puan Sri Mahayon mempersuamikan anak sulungnya.

b) Kata kerja transitif pasif

Kata ini ialah hasil daripada perubahan ayat aktif kepada ayat pasif.

Kata kerja ini umumnya ditandai oleh imbuhan di-, di--kan, di--i, di--

per, diper- -kan, diper--i.

Contoh dalam ayat:

1. Surat itu ditulis oleh Lina.

2. Bendera dikibarkan oleh murid-murid.

3. Stor sukan dimasuki oleh Guru Pendidikan Jasmani.

4. Anjung rumahnya diperbesar oleh orang itu.

5. Anak sulungnya dipersuamikan oleh Puan Sri Mahayon.

Walau bagaimanapun, bagi ayat pasif yang pelakunya terdiri daripada orang

pertama dan kedua, bentuk kata kerja yang mempunyai imbuhan di-, di-...-kan, di--

i., di--per, diper- -kan, dan diper--i, tidak digunakan. Perhatikan bentuk kata

kerja dalam ayat pasif di bawah:

17

Ayat pasif diri ketiga Ayat pasif diri pertama dan kedua

Kajian itu ditulis oleh beliau.

Kajian itu saya tulis.

Kajian itu kamu tulis.

Belon dinaikkan oleh mereka

sewaktu perasmian.

Belon kami naikkan sewaktu perasmian.

Belon awak naikkan sewaktu perasmian.

Ucapan penutupan disampaikan

oleh guru besar.

Ucapan penutupan akan saya sampaikan.

Ucapan penutupan akan tuan sampaikan.

Banyak kesalahan yang dilakukan oleh pengguna bahasa tentang penggunaan kata

kerja pasif ini.

Contohnya:

Kereta yang mereka naiki telah melanggar seorang pejalan kaki.

Sepatutnya:

Kereta yang dinaiki oleh mereka telah melanggar seorang pejalan kaki.

18

Kata Kerja Tak Transitif

a) Berpelengkap

Kata kerja tak transitif berpelengkap mesti diikuti oleh pelengkap untuk

menyempurnakan maksud ayat.

Contoh: Adiknya menjadi doktor.

Kita mesti berbuat baik.

Kata menjadi dan berbuat ialah kata kerja tak transitif yang mesti diikuti

oleh pelengkap.

Contoh katadoktor dan baik berfungsi untuk menyempurnakan maksud

ayat tersebut.

Ayat yang mengandungi pelengkap tidak boleh dipasifkan

Contoh: Doktor dijadikan oleh adiknya (salah).

Dengan berdasarkan huraian di atas, kenal pasti dan catatkan

pelengkapm bagi tiga contoh ayat yang di bawah.

i) Pelengkap kata nama

Mereka ada kenalan.

ii) Pelengkap kata adjektif

Hubungan kedua-dua orang itu bertambah erat.

iii) Pelengkap frasa sendi nama.

Pak Saleh tinggal di Kampung Sena.

19

b)Tanpa pelengkap

Kata kerja tak transitif tanpa pelengkap ialah kata kerja yang boleh berdiri

sendiri tanpa penyambut.

Contoh:

Budak itu menangis.

Ayahnya belum kembali.

Cikgu Zainal sedang bersolat.

Kata kerja ini boleh diikuti oleh unsur keterangan. Lihatlah contoh di bawah:

Budak itu menangis kerana lapar.

Ayahnya belum kembali sejak semalam.

Cikgu Zainal sedang bersolat di biliknya.

20

iii. Kata Adjektif

Kata adjektif dikenali juga sebagai kata sifat. Kata adjektif menerangkan sifat

atau keadaan sesuatu benda atau kata nama. Kata adjektif boleh didahului atau

diikuti oleh kata penguat. Ciri inilah yang membezakan kata adjektif daripada kata

nama atau kata kerja.

Contoh kata adjektif:

besar (sangat besar)

rajin (sangat rajin)

tinggi (tinggi sungguh)

laju (laju sangat)

banyak (banyak sekali)

kasar (sungguh kasar)

Kata adjektif terdiri daripada beberapa jenis seperti rajah di bawah:

Bil. Kata adjektif Contoh

i. sifatan atau keadaan berani, pandai, kasar, lemah, sihat

ii. warna merah, biru, hijau, kuning, kelabu

iii. ukuran panjang, pendek, kecil, nipis, renek

iv. bentuk bulat, bundar, lekuk, leper, lonjong

v. waktu baru, lewat, lambat, awal, suntuk

vi. jarak jauh, dekat, hampir

vii. cara cepat, lincah, laju, lambat, selalu

viii perasaan rindu, benci, segan, ragu, sayang

ix. pancaindera sedap, bersih, cantik, bising, harum

21

Contoh dalam ayat:

a) Badan Firdaus lemah kerana tidak makan sejak beberapa hari.

b) Muka gadis itu merah apabila dipersendakan oleh rakan-rakannya.

c) Rambutnya kemas setelah disisir rapi.

d) Permukaan batu itu lekuk akibat titisan air.

e) Dia memohon maaf kerana datang lewat.

f) Rumahnya jauh dari sekolah.

g) Kura-kura berjalan lambat.

h) Selvam rindu akan kampung halamannya.

i) Kafetaria itu sentiasa bersih.

Kata adjektif dapat digunakan untuk menyatakan tiga darjah perbandingan, iaitu:

Darjah Perbandingan Kata Adjektif

Contoh:

Darjah biasa

Pokok keruing itu tinggi.

Darjah bandingan

Jenny setinggi ibunya.

Moi Moi lebih tinggi daripada adiknya.

Darjah penghabisan

Siti Norhaliza ialah penyanyi yang termasyhur di Malaysia.

Imbuhan se- dan ter- menunjukkan darjah perbandingan apabila diikuti oleh

kata adjektif. Oleh itu, sekiranya anda terjumpa perkataan seperti contoh di bawah, anda perlu

golongkan perkataan tersebut dalam kata adjektif.

22

sekecil sekecil-kecil Terkecil

sepandai sepandai-pandai Terpandai

secantik secantik-cantik Tercantik

seputih seputih-putih Terputih

pantas sepantas Terpantas

iv. Kata Tugas

Kata tugas ialah perkataan yang hadir dalam ayat, klausa atau frasa untuk

mendukung sesuatu tugas, sama ada sebagai penghubung, penerang, penguat,

penentu, pendepan, penafi, pembenar, pemeri atau tugas-tugas lain.

Perhatikanlah jenis kata tugas yang berikut:

Bil. Kata Tugas

1. kata hubung

2. kata seru

3. kata tanya

4. kata perintah

5. kata pangkal ayat

6. kata bantu

7. kata penguat

8. kata penegas

Bil Kata Tugas

9. kata nafi

10. kata pemeri

11. kata sendi nama

12. kata pembenar

13. kata arah

14. kata bilangan

15. kata penekan

16. kata pembenda

Rehat sebentar.

23

Kata tugas di atas dapat dikelompokkan dalam empat kelompok, iaitu:

i. kata penyambung ayat

ii. kata praklausa

iii. kata prafrasa

iv. kata pascakata

a. Kata Penyambung Ayat

Kata penyambung ayat ialah kata hubung, iaitu sejumlah perkataan yang

bertugas menghubungkan dua binaan ayat atau lebih sehingga menjadi satu

bentuk ayat yang berlapis, yang dikenali sebagai ayat majmuk.

Kata Penyambung Ayat (kata hubung)

Kata hubung gabungan Kata hubung pancangan

relatif komplemen keterangan

24

Aktiviti

Sila buat nota ringkas yang berkaitan tentang kata penyambung

ayat.

b. Kata Praklausa

Kata praklausa ialah sejumlah perkataan yang terletak di hadapan

klausa. Lihatlah jenis kata praklausa di bawah:

Kata Praklausa

Kata Seru Kata

Tanya

Kata

Perintah

Kata

Pembenar

Kata Pangkal

Ayat

Kata Prafrasa

Kata pembenar ialah sejumlah perkataan yang terletak di hadapan

frasa, iaitu sama ada frasa nama, frasa kerja atau frasa adjektif. Jenis kata

prafrasa adalah seperti yang berikut:

penguat

bantu penegas

bilangan Kata Prafrasa nafi

arah pemeri sendi nama

25

Kata pascakata Bentuk nya berfungsi sebagai penekan dan pembenda.

i. Kata penekan Kata penekan ialah satu bentuk yang memberikan penegasan

kepada kata yang bergabung dengannya.

Contoh: Nampaknya rumah itu akan runtuh pada bila-bila masa.

ii. Kata pembenda Kata pembenda ialah bentuk yang menjadikan sesuatu

perkataan yang bukan daripada kata nama sebagai kata nama.

Contoh: Tingginya pokok itu 20 meter.

Beratnya guni beras itu 50 kilogram.

Anda telah selesai menelaah Tajuk 3. Sila laksanakan aktiviti di bawah.

Rehat sebentar.

26

Aktiviti

Sila senaraikan tiga perkataan bagi setiap jenis kata tugas yang

berikut:

i. kata sendi nama

ii. kata bantu

iii. kata penguat

TAJUK 4 SINTAKSIS

Sinopsis Sintaksis dapat ditakrifkan sebagai bidang ilmu bahasa yang mengkaji bentuk, struktur, dan binaan atau konstruksi ayat, frasa, dan klausa. Tajuk ini akan menjelaskan takrif dan binaan aspek sintaksis bahasa Melayu yang merangkumi:

Frasa

Klausa

Ayat

Hasil Pembelajaran

Pada akhir modul ini, anda akan dapat :

i. membuat rumusan tentang takrif frasa, klausa, dan ayat bahasa

Melayu.

ii. menghuraikan binaan frasa, klausa, dan ayat dalam bahasa Melayu.

27

Frasa

Frasa ialah unit yang terdiri daripada satu susunan yang mengandungi

sekurang-kurangnya dua perkataan ataupun satu perkataan yang berpotensi untuk

diperluas menjadi dua perkataan atau lebih. Binaan frasa tidak mengandungi subjek

dan predikat. Dalam susunan tatabahasa, frasa boleh menjadi konstituen kepada

klausa ataupun konstituen frasa itu sendiri. Dalam bahasa Melayu, frasa terdiri

daripada frasa nama, frasa kerja, frasa adjektif, dan frasa sendi nama.

Contoh frasa:

Frasa nama (FN) : gadis itu

Frasa kerja (FK) : sedang memandu kereta

Frasa adjektif (FA) : sangat laju

Frasa sendi nama (FS) : di kawasan sekolah

Klausa

Klausa ialah satu unit rangkaian perkataan yang mengandungi subjek dan

predikat yang menjadi konstituen kepada ayat. Klausa terbahagi kepada dua jenis, iaitu

klausa bebas dan klausa tak bebas atau klausa terikat.

Klausa bebas ialah klausa yang boleh berdiri sendiri dan bersifat sebagai ayat

yang lengkap apabila diucapkan dengan intonasi yang sempurna. Klausa yang tidak

dapat berdiri sendiri disebut klausa tak bebas.

Contoh klausa dapat ditunjukkan seperti ayat di bawah:

Wulan tidak hadir sebab dia sakit.

28

Klausa bebas : Wulan tidak hadir.

Klausa tak bebas : sebab dia sakit

Ayat

Ayat ialah binaan yang terdiri daripada unsur subjek dan predikat, iaitu unit-

unit yang membentuk ayat.

Contohnya:

Subjek Predikat

Rita sedang melayari Internet.

Contoh ayat di atas terdiri daripada dua bahagian, iaitu:

(i) Rita...

(ii) ... sedang melayari Internet.

29

Aktiviti 1

Secara individu, anda dikehendaki melayari Internet untuk

mendapatkan bahan tentang takrif frasa, klausa, dan ayat.

Binaan Frasa

Cuba anda perhatikan contoh dalam jadual di bawah:

FRASA

burung

sekawan burung

sekawan anak burung

sekawan anak burung tiung

Jenis Frasa

Terdapat empat jenis frasa dalam bahasa Melayu, iaitu Frasa Nama, Frasa Kerja,

Frasa Adjektif, dan Frasa Sendi Nama.

Frasa Nama (FN)

Frasa nama ialah binaan yang terdiri daripada satu perkataan atau beberapa

perkataan yang boleh berfungsi sebagai satu konstituen dalam binaan ayat. Perhatikan

contoh di bawah:

Frasa Nama

Predikat Inti Penerang

Guru

Sejarah itu

sungguh dedikasi.

Kakak

budak lelaki itu

sudah bertunang.

30

Frasa Kerja ( FK )

Frasa kerja ialah binaan yang terdiri daripada satu perkataan atau lebih

dan kata intinya ialah kata kerja. Kata kerja tersebut merupakan kata kerja tak

transitif (KKTT) atau kata kerja transitif (KKT). KKTT boleh hadir bersendirian

atau diikuti oleh satu atau sederetan perkataan, manakala KKT mesti diikuti oleh

objek atau unsur-unsur lain.

Bagi memahami perbincangan di atas, cuba anda perhatikan contoh

binaan frasa kerja di bawah:

Subjek

Frasa Kerja

Kata kerja

Mereka

menenun songket.

KKT

Albinus

bernyanyi di atas pentas.

KKTT

Adik

menangis tersedu-sedu.

KKTT

Burung itu membuat sarang di atas dahan.

KKT

31

Frasa Nama Predikat

Inti inti

Kerusi

meja

sudah bersusun.

Datuk

nenek

harus dihormati.

Subjek

Frasa Kerja

Kata kerja Objek

keterangan

1. Adik

2. Hujan

3. Ayah

4. Polis

5. Chef

6. Guru

merangkak.

turun

menyiram

meronda

memasak

menyuruh

-

-

sayur.

lebuh raya.

piza

murid-muridnya

dengan lebatnya.

di dapur.

berlari pantas.

32

Senaraikan KKTT dan KKT yang terdapat dalam contoh ayat yang

berikut:

i. Padi menguning di sawah.

ii. Mereka membawa khabar gembira dari Mekah.

iii. Wanita itu berkebaya labuh dalam majlis perkahwinan

anaknya.

iv. Alia Zara menggubah bunga di ruang tamu.

Frasa Adjektif (FA)

Frasa adjektif ialah susunan perkataan yang terdiri daripada satu atau

beberapa perkataan yang mengandungi kata sifat atau adjektif sebagai kata intinya.

Frasa adjektif yang dibincangkan ialah yang berfungsi sebagai predikat, sebagai

unsur keterangan, dan unsur penerang dalam predikat. Sebagai unsur keterangan,

kata adjektif hadir sesudah kata kerja dan sebagai unsur penerang kata adjektif

hadir sesudah kata nama.

Bagi memahami perbincangan di atas, cuba anda perhatikan contoh dalam

jadual di bawah.

Subjek (FN) Predikat Fungsi Frasa Adjektif

1.Dia

2.Fendi

3. Kucing

rajin.

berlari sangat laju.

binatang jinak.

FA sebagai predikat

FA sebagai unsur keterangan

FA sebagai unsur penerang

33

Subjek

Frasa Adjektif

Kata bantu Penguat Kata

Adjektif Penguat

1. Adik

2. Hujan

3. Ayah

4. Juruterbang

5. Ibu

6. Hari

sudah

masih

-

-

masih

masih

-

-

amat

sangat

-

-

pandai.

lebat.

gembira.

cekap.

cantik

mendung

-

-

-

-

amat.

benar.

Frasa Sendi Nama (FS)

Frasa sendi nama ialah satu binaan dalam ayat yang terdiri daripada satu

kata sendi nama dan satu frasa nama yang menjadi pelengkap kepada kata

sendi nama itu. Kata sendi nama ialah bentuk morfem atau kata yang diletakkan

di hadapan frasa nama. Antara kata sendi nama yang sering digunakan dalam

bahasa Melayu termasuklah di, ke, dari, daripada, pada, kepada, untuk, akan,

bagi, hingga, oleh, dengan, tentang, sampai, dan sebagainya.

Untuk memahami perbincangan di atas, cuba anda perhatikan contoh

binaan frasa sendi nama dalam jadual di bawah.

34

Subjek

(Frasa Nama)

Predikat (Frasa seni nama)

Emak

ke bazar Ramadan.

Bunga itu

untuk Siti.

Kereta itu

di dalam bengkel.

Perhatikan unsur bahasa yang mendukung konsituen frasa sendi nama dalam jadual

di bawah.

Subjek

Frasa Sendi Nama

Kata

sendi

nama

Kata nama

arah

Frasa Nama Keterangan

1. Saya

2. Adik

3. Ayah

4. Ikan

5. Datuk

6. Peniaga itu

dari

ke

di

dari

ke

ke

-

-

belakang

dalam

tepi

belakang

Sarawak.

universiti.

surau

kolam.

belukar

keretanya

-

-

mengambil wuduk.

-

mencari kayu.

mengambil sesuatu.

35

Binaan Klausa

Bagi memahami proses pembentukan klausa, cuba anda perhatikan contoh di

bawah.

Klausa bebas/klausa utama Klausa tak bebas

Awak berjaya kerana awak rajin belajar.

Kami akan bermain sekiranya hari tidak hujan.

Mereka akan datang walaupun tanpa diundang.

Dalam bahasa Melayu, struktur ayat boleh dibina dalam bentuk susunan

songsang. Perhatikan kehadiran klausa dalam ayat di bawah.

Klausa tak bebas Klausa bebas/klausa utama

Beritahu cikgu bahawa kami akan menghantar tugasan esok.

Untuk berjaya kita kena berusaha dengan gigih.

Demi maruah kita perlu berjuang habis-habisan.

36

Binaan Ayat

Binaan ayat dasar bahasa Melayu terdiri daripada konstituen utama, iaitu subjek

dan predikat. Struktur yang membina kedua-dua konsituen itu terdiri daripada frasa

tertentu seperti yang berikut:

i. FN + FN

ii. FN + FK

iii. FN + FA

iv. FN + FS

Untuk memahami perbincangan di atas, cuba anda perhatikan contoh di bawah.

Subjek Frasa Nama Predikat

Datuk Syed Mokhtar jutawan.

Lampu limpah itu sangat terang.

Arnab itu sangat jinak.

Bapa ke London.

Bahagian subjek dan predikat merupakan bahagian utama yang membentuk

klausa atau ayat dalam bahasa Melayu. Subjek dan predikat pula mempunyai unsur,

iaitu sama ada Frasa Nama (FN), Frasa Kerja (FK), Frasa Adjektif(FA),dan Frasa

Sendi Nama (FS).

Lihat contoh yang berikut dan kaji unsur (frasa) yang mendasari ayat tersebut.

37

Subjek Predikat

Awang Sariyan mengkaji tatabahasa bahasa Melayu.

Cikgu Albert ke Brunei.

Pisau itu amat tajam.

Daim Zainuddin usahawan.

Dengan berdasarkan huraian di atas, kenal pasti unsur klausa yang hadir

dalam ayat di bawah:

(i) Mulai sekarang, jangan pedulikan aku lagi.

(ii) Amboi, cantiknya baju awak!

(iii) Mengapakah awak muram sahaja hari ini?

(iv) Pihak polis berjaya menumpaskan satu sindiket

penyeludupan dadah semalam.

(v) Pokok di hadapan sekolah itu telah ditebang olehnya.

Rehat sebentar.

38

Pola Ayat Dasar

Ayat dasar ialah ayat yang menjadi dasar atau sumber bagi pembentukan semua

ayat lain dalam sesuatu bahasa.

Dalam bahasa Melayu terdapat empat jenis pola ayat dasar seperti yang berikut:

Pola Jenis Pola Subjek Predikat

1. FN + FN Encik Syaharin ejen insurans.

2. FN + FK Dia menjerit kesakitan.

3. FN + FA Pegawai itu sangat prihatin.

4. FN + FS Pejabat saya di Kota Bharu.

Tahukah anda bahawa daripada pola ayat dasar inilah terbitnya

ayat-ayat yang lain yang lebih kompleks sama ada ayat tunggal

atau ayat majmuk, ayat pendek atau ayat panjang, ayat aktif

atau ayat pasif.

39

Binaan Ayat Dasar

Binaan ayat dasar ialah cara sesuatu ayat dibentuk melalui penyusunan unit

bahasa yang bermakna. Unsur utama dalam binaan ayat ialah subjek dan predikat.

Contoh: : Nabila memasak bubur lambuk.

Subjek : Nabila (Frasa Nama)

Predikat : memasak bubur lambuk (Frasa Kerja)

Subjek dan predikat mempunyai unsur-unsur frasa tertentu. Dalam bahasa

Melayu, subjek ayat terdiri daripada frasa nama sahaja, manakala bahagian predikat

ayat boleh terdiri daripada frasa nama, frasa kerja, ataupun frasa sendi nama.

Perhatikan contoh di bawah:

Pola Ayat Dasar Subjek Predikat

FN + FN Haji Alias nazir sekolah.

FN + FK Puan Siti Rogayah sedang menghias rumah.

FN + FA Anak mereka pandai.

FN + FS Datuknya ke Mekah.

Bentuk Ayat

Bentuk ayat bahasa Melayu terbahagi kepada dua, iaitu:

i. ayat tunggal

ii. ayat majmuk

40

Ayat Tunggal

Ayat tunggal ialah ayat yang mengandungi satu subjek dan satu predikat.

Contoh ayat tunggal. : Amin tampan.

Dalam ayat ini Amin ialah subjek manakala tampan ialah predikat.

Perbincangan

Bincangkan contoh-contoh lain bagi menggambarkan

bentuk ayat tunggal.

Ayat Majmuk.

Ayat majmuk terbahagi kepada tiga, iaitu:

i. Ayat majmuk gabungan

ii. Ayat majmuk pancangan.

iii. Ayat majmuk campuran.

41

Ayat Majmuk Gabungan

Ayat yang terdiri daripada dua ayat atau lebih, kemudian digabungkan untuk

menjadi satu ayat yang disebut sebagai ayat majmuk gabungan. Ayat jenis ini

menggunakan kata hubung gabungan seperti dan, atau, tetapi, serta, sambil, lalu, lagi,

serta, dan sebagainya. Namun begitu, penggunaan kata hubung yang berbeza akan

menghasilkan dua jenis gabungan, iaitu:

a. Ayat majmuk gabungan yang susunan faktanya berurutan.

Ayat majmuk gabungan jenis ini menggunakan kata hubung dan, lalu, lagi,

serta, sambil, dan malahan.

Contohnya:

Dia mengambil wuduk lalu mendirikan solat.

.

Ayat di atas terdiri daripada dua ayat, iaitu:

i. Dia mengambil wuduk.

ii. Dia mendirikan solat.

42

b. Ayat majmuk gabungan yang susunan faktanya bertentangan.

Ayat majmuk ini memberikan pertentangan fakta. Antara kata hubung yang

digunakan termasuklah atau, tetapi, sebaliknya, melainkan, dan padahal.

Contoh

Abu Bakar pemurah orangnya, tetapi Ramlan kedekut.

Ayat Majmuk Pancangan.

Ayat majmuk pancangan terdiri daripada satu ayat induk atau utama dan satu atau

beberapa ayat kecil yang dipancangkan dalam ayat induk. Ayat induk boleh berdiri

sendiri tetapi ayat kecil sebaliknya.

Ayat majmuk pancangan boleh dibahagikan kepada tiga, iaitu:

i. ayat majmuk pancangan relatif.

ii. ayat majmuk pancangan komplemen.

iii. ayat majmuk pancangan keterangan.

43

Tutorial

Berikan contoh-contoh yang sesuai menunjukkan ayat majmuk gabungan jenis:

a. susunan faktanya berurutan

b. susunan faktanya bertentangan

Kemudian, cerakinkan mengikut konsituen subjek dan predikat.

Ayat Majmuk Pancangan Relatif

Ayat majmuk pancangan relatif ialah ayat majmuk yang menggunakan kata

hubung pancangan yang menggunakan kata hubung yang untuk memancangkan

klausa kecil ke dalam klausa utama/induk.

Contohnya:

Dia membaca novel yang ditulis oleh A.Samad Said.

Klausa utama/ induk: Dia membaca novel.

Klausa kecil: Novel ditulis oleh A.Samad Said.

Dia membaca novel + novel ditulis oleh A.Samad Said.

Dia membaca novel yang ditulis oleh A.Samad Said.

.

Rehat sebentar.

44

Buat Nota :

Bina peta minda yang berkaitan dengan bentuk ayat dalam

bahasa Melayu.

TAJUK 5 JENIS-JENIS AYAT

Sinopsis

Tajuk ini akan membincangkan jenis ayat yang terdapat dalam bahasa Melayu.

Ayat ialah unit pengucapan yang paling tinggi letaknya dalam susunan

tatabahasa dan mengandungi makna yang lengkap. Ayat digunakan bagi

menyatakan maklumat, membuat pertanyaan, memberikan arahan, dan

menunjukkan perasaan. Terdapat empat jenis ayat dalam bahasa Melayu, iaitu:

a. ayat penyata

b. ayat tanya

c. ayat perintah

d. ayat seru

Hasil Pembelajaran

Pada akhir pembelajaran ini, anda akan dapat:

i. menjelaskan maksud jenis ayat.

ii. mengkategorikan jenis ayat dalam bahasa Melayu.

45

Ayat Penyata

Ayat yang digunakan untuk menyatakan maklumat tentang sesuatu perkara. Ayat ini

diucapkan tanpa mengharapkan jawapan atau gerak balas, sama ada yang bersifat

kebahasaan atau yang bersifat perbuatan.

Jenis ayat ini dihuraikan berdasarkan intonasi dan tujuan. Intonasi dapat menentukan

jenis ayat dan dapat membezakan bahagian subjek dan predikat dalam ayat. Dalam

lisan, ayat penyata diakhiri oleh nada turun sebelum kesenyapan.

Ayat Tanya

Ayat tanya ialah ayat yang digunakan untuk menanyakan sesuatu dengan tujuan

mendapatkan jawapan. Jawapan boleh berupa penjelasan tentang sesuatu hal.Terdapat

dua jenis ayat tanya dalam bahasa Melayu, iaitu:

i. ayat tanya tertutup.

ii. ayat tanya terbuka.

.

i. Ayat Tanya Tertutup

Ayat tanya yang meminta jawapan yang tegas, sama ada ya, tidak, bukan,

pernah. dan seumpamanya.

Contoh :

Engkau mahu ikut atau tidak?

Adakah kamu sakit?

46

ii. Ayat Tanya Terbuka

Ayat tanya terbuka memerlukan jawapan yang berupa penerangan atau

penjelasan yang lebih lanjut tentang sesuatu perkara. Ayat tanya ini ditandai oleh kata

tanya seperti apa,siapa, bagaimana, mengapa, dan lain-lain lagi.

Contoh:

:

Apakah yang diusahakan oleh Rajagobal?

Kamu ini siapa?

Ayat Perintah

Ayat perintah ialah ayat yang digunakan untuk menimbulkan sesuatu tindakan. Ayat

perintah terdiri daripada empat jenis, iaitu:

a) ayat suruhan.

b) ayat larangan.

c) ayat silaan.

d) ayat permintaan.

a. Ayat Suruhan

Ayat suruhan merupakan ayat yang bertujuan untuk memberikan arahan atau

memerintahkan seseorang untuk melakukan sesuatu.

Minumlah kopi ini dahulu.

Siapkan kerja sekolah ini.

Fikirkanlah sebelum bertindak.

47

b. Ayat Larangan

Ayat yang melarang seseorang daripada melakukan sesuatu. Ayat perintah jenis ini

menggunakan kata larangan seperti jangan, usah, dilarang atau tak usah.

Jangan petik buah itu.

Usah bermain di tepi jalan.

Tak usah kaucampur tangan dalam hal ini.

c. Ayat Silaan

Ayat ini bertujuan untuk menjemput atau mempersilakan seseorang Lazimnya, ayat

perintah jenis ini menggunakan kata silaan seperti sila atau jemput.

Sila beratur sebelum masuk ke kelas.

Jemput masuk.

d. Ayat Permintaan

Ayat ini bertujuan untuk memohon permintaan dan pertolongan. Ayat perintah jenis ini

menggunakan kata permintaan seperti minta atau tolong.

Minta anda bersabar.

Tolong urus perkara ini dengan segera.

Ayat Seruan

Ayat seruan ialah ayat yang digunakan untuk melahirkan perasaan seperti takut, marah,

gembira, sakit, benci, dan sebagainya.Tanda seru (!) biasanya diletakkan pada akhir

ayat seruan. Ayat seruan didahului oleh kata seru seperti amboi, wah, eh, oh, aduh,

cis, dan sebagainya.

48

Contoh ayat:

Amboi, cantiknya gadis itu!

Wah, mahalnya beg ini!

Oh, aku terlupa bawa wang hari ini!

Cis, berani kamu pukul anak saya!

Syabas, kamu telah menang!

49

Aktiviti

1. Secara individu, anda dikehendaki membuat banding beza antara jenis

ayat dalam bahasa Melayu..

2. Bina peta minda yang berkaitan dengan jenis ayat.

TAJUK 6 RAGAM AYAT DAN SUSUNAN AYAT

Sinopsis

Tajuk ini akan membolehkan anda mengetahui ragam ayat dan susunan ayat

dalam bahasa Melayu. Terdapat dua bentuk ragam ayat dan dua susunan ayat

bahasa Melayu dalam tajuk ini, iaitu:

Ragam Ayat Susunan Ayat

i. ragam ayat aktif i. Susunan biasa

ii. ragam ayat pasif ii. Susunan songsang

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir modul ini, anda akan dapat:

i. membuat rumusan tentang ragam dan susunan ayat.

ii. menghuraikan proses pembentukan ragam ayat dan susunan ayat.

50

Ragam Ayat Aktif

Ayat aktif ialah ayat yang mengandungi kata kerja yang mengutamakan

subjek asal sebagai judul ayat atau sebagai unsur yang diterangkan. Oleh itu,

ayat aktif memberikan penekanan kepada pelaku atau judul kerana pelaku atau

judul merupakan perkara atau unsur yang diterangkan.

Pelaku atau judul ayat dalam bahasa Melayu tergolong dalam kata nama

atau frasa nama. Dalam bahasa Melayu, ayat aktif terbahagi kepada dua, iaitu

ayat aktif transitif dan ayat aktif tak transitif. Pembahagian ayat aktif ini

bergantung pada jenis kata kerja yang menjadi predikatnya. Jika kata kerja

tersebut terdiri daripada kata kerja transitif, maka ayat yang dihasilkan ialah ayat

aktif transitif dan jika predikatnya terdiri daripada kata kerja tak transitif, maka

ayat aktif yang terhasil ialah ayat aktif tak transitif.

Yang berikut merupakan contoh ayat aktif : 1. Ibu mencuci pinggan di dapur.

2. Banjir besar telah melanda beberapa kawasan di negeri Pahang .

3. Adik bermain di padang permainan pada petang itu.

4. Ahli persatuan itusedang berbincang tentang projek tersebut.

Dengan berdasarkan ayat di atas, ayat (1) dan (2) merupakan ayat aktif

transitif, manakala ayat (3) dan (4) ialah ayat aktif tak transitif. Contoh di atas

menunjukkan bahawa ayat aktif mengutamakan pelaku(Ibu, banjir besar, adik

dan ahli persatuan) sebagai unsur utama, iaitu sebagai bahagian yang

diterangkan dan kesemua pelaku ini terdiri daripada frasa nama. Bahagian

predikat pula terdiri daripada kata kerja sama ada kata kerja transitif (mencuci

dan melanda) atau kata kerja tak transitif (bermain dan sedang berbincang).

51

Ayat Pasif Ayat pasif ialah ayat yang diterbitkan daripada ayat aktif transitif. Ayat pasif

merupakan ayat yang mengutamakan objek sebagai judul atau unsur yang

diterangkan. Hal ini bererti ayat pasif memberikan penekanan kepada objek.

Menurut Nik Safiah et al. (2010), ayat pasif dapat dibahagikan kepada tiga, iaitu:

i. ayat pasif dengan imbuhan kata kerja pasif.

ii. ayat pasif dengan kata ganti nama diri pertama dan kedua.

iii. ayat pasif dengan perkataan kena, iaitu kata yang hadir sebelum kata kerja.

Ayat Pasif dengan Imbuhan Kata Kerja Pasif

Ayat pasif dengan imbuhan kata kerja pasif lazimnya terbentuk daripada ayat aktif

berawalan meN-.

Contoh :

Ayat Aktif : Emak saya mencuci pakaian.

Ayat Pasif : Pakaian dicuci oleh emak saya.

52

Ayat Pasif dengan Ganti Nama Diri Orang Pertama dan Kedua

Bagi ayat pasif ini, kata ganti nama diri orang pertama dan kedua hadir pada

posisi di hadapan kata kerja pasif. Kata kerja pasif lazimnya terdiri daripada kata

dasar, iaitu kata yang tidak mempunyai imbuhan awalan.

Contoh :

1. Semua bayaran sewa itu akan saya selesaikan minggu depan.

2. Projek itu akan kami laksanakan bersama-sama.

Ayat Pasif dengan Perkataan kena

Ayat pasif dengan perkataan kena bererti ayat yang menjadikan objek

sebagai fokus ayat dan meletakkan perkataan kena di hadapan kata kerja pasif.

Kata kerja pasif ini terdiri daripada kata kerja yang tidak mempunyai imbuhan

awalan.

Contoh :

1. Pemandu itu kena saman oleh polis.

2. Murid yang nakal itu kena denda oleh guru disiplin.

53

TAJUK 7 PROSES PENERBITAN AYAT

Sinopsis Tajuk ini akan membolehkan anda mengetahui proses penerbitan ayat dalam bahasa

Melayu. Terdapat tiga proses penerbitan ayat bahasa Melayu dalam tajuk ini, iaitu:

i. pengguguran.

ii. penyusunan semula.

iii. peluasan.

Hasil Pembelajaran Pada akhir tajuk ini, anda akan dapat:

i. mengenal pasti proses penerbitan ayat.

ii. menghuraikan proses penerbitan ayat.

54

Konsep Ayat terbitan

Ayat yang terhasil daripada terlaksananya suatu proses gramatis. Proses ini

melibatkan pelaksanaan rumus transformasi yang berfungsi mengubah aturan atau

struktur ayat serta memperluas sesuatu unsur dalam ayat atau frasa. Dalam bahasa

Melayu, ayat terbitan ini terhasil melalui proses transformasi yang mengakibatkan

pengguguran, penyusunan semula, atau peluasan kepada unsur-unsur struktur

dalaman.

A. Proses pengguguran

Proses yang berlaku pada struktur ayat. Proses ini melibatkan pengguguran

unsur- unsur tertentu daripada binaan ayat itu. Oleh yang demikian, pada peringkat

struktur permukaan unsur yang digugurkan itu tidak lagi wujud.

Dalam bahasa Melayu, terdapat tiga jenis pengguguran, iaitu:

i. Pengguguran frasa nama sebagai subjek

ii. Pengguguran frasa predikat

iii. Pengguguran frasa nama yang mendahului frasa relatif

Untuk memahami jenis-jenis pengguguran tersebut, cuba anda perhatikan ayat

contoh berikut.

55

i. Pengguguran Frasa Nama sebagai subjek

a. Pengguguran subjek ganti nama diri orang kedua dalam ayat perintah

Ayat contoh:

1. Kamu jangan ganggu dia. Jangan ganggu dia.

2 Awak pergi. Pergi !

( Pengguguran subjek Kamu dan Awak, iaitu kata ganti diri orang kedua)

b Pengguguran subjek yang serupa dalam ayat majmuk

Ayat contoh:

1. Mastura lulus dalam peperiksaan.

2. Mastura tekun belajar.

Mastura lulus dalam peperiksaan keranaMastura tekun belajar.

( Pengguguran subjek yang sama, iaitu Mastura)

Mastura lulus dalam peperiksaan kerana tekun belajar.

c. . Pengguguran Frasa Predikat

Seluruh frasa predikat atau bahagin-bahagiannya boleh digugurkan.

56

Ayat contoh:

Frasa

Predikat

Ayat Contoh

a. Frasa

nama

yang

serupa

Piza makanan kegemaran Elis. Laksa makanan kegemaran Elis.

Piza makanan kegemaran Elis dan laksa makanan

kegemaran Elis

Piza dan laksa makanan kegemaran Elis.

b. Frasa

kerja

yang

serupa

Mei Lin belajar di IPG KIK. Sepupunya belajar di IPG KIK.

Mei Lin belajar di IPG KIK dan sepupunya belajar di IPG

KIK.

Mei Lin dan sepupunya belajar di IPG KIK.

c. Frasa

adjektif

yang

serupa

Pusat beli-belah jauh dari sini. Taman perumahan jauh dari sini.

Pusat beli-belah jauh dari sini dan taman perumahan

jauh dari sini.

Pusat beli-belah dar taman perumahan jauh dari

sini.

d. Frasa sendi

nama yang

serupa

Dia masih di Telok Anson dan isterinya masih di Telok Anson..

Dia masih di Telok Anson dan isterinya masih di Telok

Anson..

Dia dan isterinya masih di Telok Anson.

57

e. Pengguguran

bahagian

bahagian lain frasa

predikat

i. Pencuri itu telah ditangkap oleh polis.

Pencuri itu telah ditangkap.

ii. Kelakuannya amat mendukacitakan kita.

Kelakuannya amat mendukacitakan.

iii. Udara masih nyaman. Udara masih segar.

Udara masih nyaman dan udara masih segar.

Udara masih nyaman dan segar.

c. Pengguguran Frasa Nama yang mendahului frasa relatif

Apabila dua ayat digabungkan, dengan satu ayat dipancangkan ke dalam ayat yang

satu lagi sebagai frasa relatif, frasa nama yang serupa yang mendahului frasa relatif itu

boleh digugurkan.

Ayat Contoh:

i. Perempuan itu kakak saya. Perempuan itu memakai tudung.

Perempuan yang memakai tudung itu kakak saya.

Yang memakai tudung itu kakak saya.

. ii. Kakak membeli Toyota Vios itu. Toyota Vios itu berwarna biru..

Kakak membeli Toyota Vios yang berwarna biru itu.

. Kakak membeli yang berwarna biru itu.

58

B. Proses Penyusunan Semula.

Proses ini melibatkan perubahan pada susunan perkataan dan frasa dalam ayat.

Kadang-kadang berlaku pengguguran atau penambahan beberapa unsur. Namun

demikian, pada umumnya, proses penyusunan semula ayat tidak membawa perubahan

pada makna ayat.

Dalam bahasa Melayu, terdapat tiga jenis proses penyusunan semula, iaitu:

i. Penyusunan semula frasa nama sebagai subjek

ii. Penyusunan semula frasa nama sebagai objek

iii. Penyusunan semula melalui ayat songsang

Untuk memahami jenis-jenis penyusunan semula tersebut, cuba anda perhatikan

ayat contoh berikut:

Ayat Asal

Proses Penyusunan Semula

Saya menyiapkan tugasan kerja

kursus. ( Ayat aktif)

Tugasan kerja kursus saya siapkan.

( Ayat pasif - Frasa nama sebagai subjek)

Allah mengurniai kita rahmat,

( Ayat aktif dengan dua objek)

Allah mengurniakan rahmat kepada kita.

( satu objek - Frasa nama sebagai objek)

Mereka akan berlepas ke London

esok.

( Ayat songsang)

Akan berlepas mereka ke London esok.

( Ayat songsang)

59

C . Proses Peluasan Proses peluasan bermaksud menambahkan unsur baharu ke dalam ayat. Dalam

bahasa Melayu, terdapat empat jenis peluasan, iaitu:

i. Peluasan frasa nama sebagai subjek

ii. Peluasan frasa predikat

iii. Peluasan dengan kata hubung

iv. Peluasan melalui proses komplementasi

Untuk memahami proses peluasan tersebut, cuba anda teliti ayat contoh di

bawah.

Ayat Asal

Proses Peluasan

i. Banglo itu besar.

ii. Banglo itu telah disita.

Banglo yang besar itu telah disita.

( Frasa nama sebagai subjek)

i. Pengurus syarikat itu

membeli rumah.

ii. Rumah itu dijual oleh rakan

kami.

Pengurus syarikat itu membeli rumah

yang dijual oleh rakan kami.

( Frasa predikat)

i. Hujan masih lebat.

ii. Mereka mahu meneruskan

perjalanan.

Walaupun hujan masih lebat, mereka

mahu meneruskan perjalanan.

( kata hubung)

i. Penceramah itu

menegaskan.(sesuatu)

ii. Ekonomi negara semakin

pulih,

Penceramah itu menegaskan bahawa

eonomi negara semakin pulih.

( Proses komplementasi)

60

Latihan

a. Baca dan teliti ayat-ayat yang berikut. Nyatakan jenis proses

penerbitan ayat dengan betul.

Bil. Ayat Proses Penerbitan

1

Kehadiran tuan dan puan akan menyerikan majlis kami lagi.

2

Yang turut hadir di majlis itu ialah Ketua Pengarah Pelajaran

Malaysia.

3

Diumumkan ketibaan Yang Amat Berhormat Perdana Menteri

diiringi barisan menteri kabinet.

4

I

bu membeli gula, roti, dan mentega.

5

Untuk menyiapkan kerja-kerja itu, kita memerlukan

perbelanjaan yang besar.

6

Kerana tidak mengulang kaji pelajaran, dia gagal dalam

peperiksaan itu.

7

Kami menonton persembahan teater muzikal yang diarah oleh

Erma Fatimah.

8

Dipersilakan masuk .

61

Latihan

b. i. Nyatakan tiga jenis proses penerbitan ayat

ii. Berikan tiga contoh bagi setiap jenis.

.

1. Proses Penerbitan Ayat : _______________________________________

Ayat Contoh

1

2

3

2. Proses Penerbitan Ayat : ___________________________________

Ayat Contoh

1

2

3

3. Proses Penerbitan Ayat : ___________________________________

Ayat Contoh

1

2

3

62

Aspek Tanda Baca

Takrif Tanda baca ialah lambang-lambang yang digunakan sewaktu menulis sebagai

penjelasan tambahan tentang makna yang ingin disampaikan. Tanda bacaan

penting untuk menentukan keberkesanan pencapaian mesej kepada pembaca.

Penggunaan tanda bacaan yang salah akan mengelirukan pembaca.

Tanda Noktah ( .)

a. Digunakan pada akhir setiap ayat yang lengkap.

Contoh :

i. Lapan duta asing menyerahkan tauliah pelantikan mereka ke Malaysia

kepada Yang di-Pertuan Agong Tuanku Abdul Halim Muazam Shah di

Istana Negara di sini hari ini.

ii. Akhir singkatan gelaran, jawatan, pangkat, dan sapaan.

Contoh: En. , Pn., Dr. Sdr., Prof. Madya

iii. Singkatan kata atau ungkapan yang sudah umum.

Contoh: sdn. bhd. dll., dsb.

iv. Penulisan alamat.

Contoh: No.3, Jalan SS16/1, Subang Jaya, 47500 Selangor.

v. Memisahkan angka, jam, minit, dan saat.

Contoh : 10.00 pagi 5.00 petang

63

Tanda koma ( ,)

i. Memisahkan tiga unsur atau lebih dalam satu ayat.

Contoh:

Penilaian graduasi yang dilaksanakan oleh pihak institut berdasarkan

pencapaian akademik, kokurikulum, dan aktiviti lain yang disertai oleh

para pelajar.

.

ii. Memisahkan kata atau unsur ayat

Contoh:

Tuan-tuan dan puan- puan yang saya hormati,

Akhir kata, tahniah dan syabas diucapkan kepada tuan-tuan kerana telah

dipilih menyertai bengkel ini.

Tanda Sempang ( - )

i. Menunjukkan kata ganda

Contoh :

Yang Berusaha, Pegawai-pegawai Pendidikan Daerah, pengetua-

pengetua, guru-guru , dan seterusnya hadirin yang dihormati sekalian.

64

ii. Untuk merangkaikan huruf dengan angka dan angka dengan akhiran -an

Contoh:

Sambutan Ulang Tahun ke- 100 awal 40-an.

iii. Untuk menyambung suku kata yang terpisah kerana perpindahan baris.

Contoh :

Lawatan itu antara lain bertujuan mendedahkan pegawai Pelapes

dengan perkembangan terkini dalam industri pertahanan di dunia.

iv. Apabila bentuk terikat diikuti oleh kata nama khas yang dimulai dengan

huruf besar.

Contoh :

anti-Israel, rahmat-Nya, kurnia-Nya

Tanda Tanya ( ? )

Digunakanpada akhir ayat tanya.

Contoh :

Tanpa kecemerlangan,apakah yang dapat dihasilkan oleh sesebuah

institusi itu?

65

Tanda Seru ( ! )

Tandabaca bagi ayat seruan, iaitu ayat yang menggambarkan sesuatu

perasan

seperti kesakitan, hairan, marah, menyindir, dan sebagainya apabila

dilafazkan..

Contoh :

Kalau kita tidak berjaga-jaga, jumlah rakyat akan melebihi 70 juta orang

dalam masa yang agak singkat. Sebenarnya kalau kita tidak tidur!

Aduh, bisanya!

Merdeka!

Tanda Koma Berttitik ( ; )

i. Tanda ini digunakan untuk memisahkan bahagian-bahagian ayat yang

sejenis

dan setara.

Contoh:

Malam kian larut; kamu belum tidur lagi.

66

ii. Digunakan juga untuk memisahkan ayat yang setara dalam ayat majmuk

sebagai pengganti kata hubung.

Contoh:

Abang menyiapkan karangannya;adik melayari internet;saya sendiri

asyik

bersembang di laman sosial.

Tanda Titik Bertindih ( : )

Tanda ini digunakan selepas satu ayat yang boleh berdiri sendiri, yang

mengandungi maklumat lanjut tentang perkara tersebut dalam ayat

terdahulu.

Contoh:

Yang kita perlukan sekarang ialah alat tulis yang berikut:

kertas, dakwat, dan pen.

Tanda Kurung ( (...) )

i. mengapit tambahan keterangan atau penjelasan

Contoh:

Projek perumahan di kawasan itu akan dibina di bawah RMK 9 ( Rancangan

Malaysia ke-9).

67

Kursus penataran (upgrading) Tatabahasa bagi pegawai kerajaan akan diadakan pada

bulan Mac.

ii. mengapit angka atau huruf yang memperincikan satu siri keterangan

Contoh:

Faktor-faktor pengeluaran menyangkut masalah yang berikut:

(1) alam:

(2) tenaga kerja, dan

(3) modal.

Tanda Kurung Siku ( [...] )

i. mengapit huruf, kata atau kelompok kata sebagai pembetulan tambahan kepada

kalimat atau bahagian-bahagian kalimat yang ditulis oleh orang lain.

Contoh:

Sang Sapurba men[d] enger bunyi gemersik.

ii. mengapit keterangan dalam kalimat penjelasan yang sudah bertanda kurung.

Contoh:

(Perbezaan antara dua macam prosa ini [ lihat bab 1] tidak dibicarakan.)

68

Tanda Petik Mengapit (...)

i. mengapit petikan langsung yang berasal daripada pembicaraan, naskhah atau bahan

bertulis lain.

Contoh:

Sudah sudah hantar kerja kursus, kata Siti.

Saya belum hantar lagi, jawab Balkis.

ii. mengapit judul syair, karangan, dan bab buku apabila digunakan dalam

kalimat.

Contoh:

Sajak Berdiri Aku terdapat pada halaman 5 buku itu.

iii. mengapit kata atau ungkapan yang mengandungi makna khusus

Contoh:

Kerana warna kulitnya dia digelar Si Hitam.

69

Tanda Petik Tunggal ( ... )

i. Digunakan dalam ungkapan atau kalimat yang sudah diapit tanda petik

mengapit.

Contoh:

Tanya Basri, Engkau dengar suara kring tadi?

ii. mengapit terjemahan atau penjelasan suatu kata atau ungkapan asing.

Contoh:

Rate of inflation kadar inflasi

Tanda Elipsis / Tiga Titik (...)

Menandakan bahagian ayat yang telah diguigurkan

Contoh:

Dalam perbincangan tersebut, telah diputuskan bahawa perkara itu menjadi

ikhtibar kepada semua pelajar... dan hendaklah diingatkan selalu.

70

Pak Pandir hanya takut kepada dua perkara sahaja iaitu isterinya Mak Andeh dan

anjing di rumah Pak Pandir tidak melawan Makandeh dan mengikut sahaja apa-apa yang

disuruhnya

Pandir masukkan kambing ke kandang kata isterinya baik Andeh jawab Pak Pandir

dan terus mencari kambingnya untuk dimasukkan ke kandang

Di luar rumah Pak Pandir sentiasa menjauhkan diri daripada anjing sebenarnya Pak

Pandir pernah mendengar pepatah orang tua-tua yang mengatakan bahawa anjing yang

menyalak tidak menggigit tetapi Pak Pandir tidak yakin bahawa anjing- anjing pernah mendengar

pepatah tersebut oleh itu Pak Pandir tidak berani mengambil risiko digigit anjing

71

LATIHAN

Baca dan fahami petikan di bawah ini. Kemudian, letakkan tanda

baca yang sesuai.

TAJUK 8 SISTEM EJAAN

Sinopsis Tajuk ini akan membolehkan anda mengetahui sistem ejaan dalam bahasa Melayu.

Terdapat empat subtajuk dalam tajuk ini, iaitu:

i. Pola Keselarasan Huruf Vokal

ii. Ejaan Kata Pinjaman

iii. Ejaan Kata Dasar dan Kata Terbitan

iv. Penulisan Kata Terbitan

Hasil Pembelajaran

Pada akhir tajuk ini, anda akan dapat:

i. mengenal pasti sistem ejaan dalam bahasa Melayu

ii. menghuraikan pola keselarasan huruf vokal bahasa melayu

iii. menjelaskan sistem penulisan kata terbitan dalam bahasa Melayu

72

Sistem Ejaan

Ejaan bahasa Melayu mempunyai tradisi tersendiri yang lebih lama daripada

tulisan Rumi atau Jawi. Sebelum kedatangan Islam ke Kepulauan Asia Tenggara,

bahasa Melayu telah pun mempunyai tradisi tulisan, iaitu tulisan Kawi, Batak, Lampung,

dan Rencong yang telah digunakan oleh masyarakat Melayu di Nusantara. Sistem

tulisan ini agak maju dengan menggunakan lambang suku kata dan lambang baris

untuk menunjukkan perbezaan bunyi. Walau bagaimanapun, ejaan Jawi dan Rumi lebih

dikaji secara terperinci kerana tulisan inilah yang lebih banyak melibatkan masyarakat

pada hari ini.

Para pedagang dan pendakwah dari Semenanjung Arab telah memperkenalkan

sistem ejaan Jawi di Kepulauan Melayu. Bahasa Melayu terus berkembang sebagai

lingua franca yang masyhur dan dianggap sebagai bahasa Islam yang kedua. (Syed

Naquib Al-Atas: 1972)

Pola Keselarasan Huruf Vokal

Terdapat dua sistem pengejaan baharu bahasa Melayu, iaitu sistem keselarasan

huruf vokal yang digunakan untuk mengeja kata bahasa Melayu dan sistem kekecualian

keselarasan huruf vokal yang digunakan untuk pengejaan kata pinjaman.

Keselarasan huruf vokal ialah kesesuaian dua huruf vokal yang membentuk dua

suku kata pada kata dasar, iaitu pasangan antara huruf vokal pada suku kata praakhir

dan pada suku kata akhir tertutup.Keselarasan huruf vokal ini terbentuk berasaskan

prinsip yang berikut:

i. Keselarasan antara dua huruf vokal pada kata dasar yang tidak melibatkan

pengimbuhan.

ii. Kata dasar yang berakhiran dengan suku kata tertutup yang tidak melibatkan suku kata

akhir terbuka.

73

Dalam Sistem Ejaan Rumi Bahasa Melayu, terdapat 18 pola keselarasan huruf

vokal, iaitu:

18 Pola Keselarasan Huruf Vokal yang Utama.

Bil. Pola Contoh Penggunaan

1 a - a asah, balak, halaman

2 a - i alih, balik, sumbangsih

3 a - u asuh, datuk, lembayung

4 e pepet - a emas, kelam, cemerlang

5 e pepet - i lebih, betik, sembelih

6 e pepet - u telur, tempuh, temenggung

7 e taling - a elak, dewan, belerang

8 e taling - e taling leceh, gelek, selekeh.

9 e taling - o esok, telor, selekoh.

10 i - a ingat, kilang, selinap

11 i - i intip, sisih, belimbimg

12 i - u riuh, tidur, periuk

13 o - a otak, borang, sekolah

14 o - e taling oleh, boleh,celoteh.

15 o - o obor,borong,kelompok

16 u - a ubat, tumpang, ketupat

17 u - i usik, kuih, gerusih

18 u - u untuk, tunduk, tengkujuh.

74

Ejaan Kata Pinjaman

Bahasa Melayu menyerap istilah yang banyak daripada pelbagai bahasa seperti

Sanskrit, Arab, Portugis, Belanda, Inggeris, Indonesia, dan lain-lain. Dengan

berdasarkan darjah penyesuaian unsur pinjaman itu dalam bahasa Melayu, maka istilah

dalam bahasa Melayu dapat dibahagi kepada tiga golongan besar, iaitu:

Pertama, istilah asing yang pengucapan dan penulisannya sudah sebati dalam bahasa

Melayu seperti pencen, stesen, komisyen, kelas, kelab. Ejaannya tidak perlu diubah.

Kedua, istilah asing yang belum sepenuhnya terserap dalam bahasa Melayu seperti

landrover dan ad hoc. Pengucapan dan penulisannya hendaklah dikekalkan

sebagaimana dalam bahasa sumber.

Ketiga, istilah yang baru dipinjam dan belum sebati atau menyesuaikan diri dari segi

sebutan dan ejaan. Pengejaan istilah ini dilakukan dengan cara mengubah unsur yang

perlu sahaja supaya bentuk ejaan asal masih kekal. Hal ini akan memudahkan

pengenalan istilah baharu itu dibandingkan dengan istilah asal dalam bahasa sumber.

Penyesuaian ejaan istilah baharu itu dilakukan menurut kaedah yang berikut:

Vokal Contoh

ae = e

aesthetics = estetik

haemoglobin = hemoglobin

haematite = hematit

ae = ae

aerial = aerial

aerograph = aerograf

aerobe = aerob

ai = ai

aileron = aileron

trailer = trailer

caisson = kaison

au = au

automatic = automatik

tautology = tautologi

auditorium = auditorium

75

c sebelum a, u, o, dan

konsonan = k

carbon = karbon

curator = kurator

cobalt = kobalt

c sebelum e, i, oe, dan y = s

cent = sen

cybernetics = sibernetik

efficient = efisien

cc sebelum o, u, dan

konsonan = k

accomodation = akomodasi

accumulation = akumulasi

cc sebelum e, i = ks

accent = aksen

vaccin = vaksin

occidental = oksidental

ch, cch (yang diucapkan

sebagai k) sebelum a, o,

dan konsonan = k

charisma = karisma

cholera = kolera

saccharine = sakarin

ch yang dilafazkan c = c

cheque = cek

chocolate = coklat

ch (yang diucapkan

sebagai s) = s

chiffon = sifon

echelon = eselon

e = e

effective = efektif

description = deskripsi

system = sistem

ea = ea

idealist = idealis

gear = gear

ea yang dilafazkan [i] = i

grease = gris

ream = rim

beaker = bikar

ee = i

jeep = jip

chimpanzee = cimpanzi

ei = ei

atheist = ateis

phenolphthalein = fenolfthalein

protein = protein

76

eo = eo

stereo = stereo

geometry = geometri

zeolite = zeolit

eu = eu

neutral = neutral

petroleum = petroleum

nucleus = nukleus

f = f

factor = faktor

faculty = fakulti

infra = infra

g = g

geology = geologi

tragedy = tragedi

gh = gh

maghrib = maghrib

i = i

syphilis = sifilis

albitite = albitit

ion = ion

ia = ia

dialect = dialek

diaphysis = diafisis

fuchsia = fuksia

ie = ie

diesel = diesel

tieceron = tieseron

ie di akhir kata = i

calorie = kalori

bogie = bogi

cassie = kassi

ie di akhir kata ekasuku = ai

pie = pai

io = io

ion = ion

studio = studio

heliograph = heliograf

iu = iu

premium = premium

stadium = stadium

radium = radium

77

ng = ng

congress = kongres

linguistics = linguistik

ingressive = ingresif

o = o

sector = sektor

thrombosis = trombosis

chancellor = canselor

oe (oi Yunani) = e

oestrogen = estrogen

foetus = fetus

gonorrhoea = gonorea

oi = oi

alkaloid = alkaloid

duboisine = duboisin

tabloid = tabloid

oo = u

monsoon = monsun

proof = pruf

cartoon = kartun

oo (vokal ganda) = oo

zoology = zoologi

spermatozoon = spermatozoon

oology = oologi

ou yang dilafazkan [u] atau

[o] = u

journal = jurnal

coupon = kupon

contour = kontur

ou yang dilafazkan [au] =

au

accountant = akauntan

pound = paun

counter = kaunter

ph = f

phoneme = fonem

phosphorus = fosforus

physiology = fisiologi

78

q = k

aquarium = akuarium

equator = ekuator

frequency = frekuensi

rh = r

rhetoric = retorik

rhythm = ritma

rhyolite = riolit

sc sebelum a, o, u dan

konsonan = sk

scandium = skandium

scooter = skuter

script = skrip

sc sebelum e, i = s

scendastic = senastik

scenario = senario

abscissa = absisa

th = t

theater = teater

theology = teologi

theory = teori

orthography = ortografi

ue di akhir kata = u

tissue = tisu

accrue = akru

ue di akhir kata (selepas q

atau g) digugurkan

catalogue = katalog

dialogue = dialog

technique = teknik

ui = ui

annuiti = anuiti

conduit = konduit

equinox = ekuinoks

79

uo = uo

fluorscent = fluoresen

quorum = kuorum

quota = kuota

uu = u

continuum = kontinum

vacuum = vakum

v = v

novel = novel

university = universiti

vitamin = vitamin

x pada awal kata = x

xenon = xenon

xylem = xilem

xenophobia = xenofobia

x pada posisi lain dalam

kata = ks

latex = lateks

taxi = teksi

complex = kompleks

y yang tidak terletak pada

awal kata = i

physiology = fisiologi

polytheism = politeisme

psychology = psikologi

z = z

ozone = ozon

zenith = zenit

zone = zon

Konsonan ganda boleh

menjadi konsonan tunggal.

assimilation = asimilasi

ferrum = ferum

Huruf e yang biasanya

dilafazkan [e] dalam suku

kata akhir terbuka

dikekalkan

cylinder = silinder

counter = kaunter

contigent = kontijen

Rehat sebentar, kemudian teruskan dengan aktiviti di bawah.

80

Ejaan Kata Dasar dan Kata Terbitan

Penulisan Kata Dasar

Kata dasar ditulis sebagai satu perkataan tanpa imbuhan.

Contohnya:

i. adil

ii. pulang

iii. sungai

Penulisan Kata Terbitan Pinjaman

Imbuhan Awalan Kata Dasar Kata Terbitan

anti karat antikarat

auto graf autograf

dwi bahasa dwibahasa

in hadir hadirin

poli klinik poliklinik

pra sekolah prasekolah

pro kerajaan prokerajaan

sub kategori subkategori

swa daya swadaya

tata susila tatasusila

tuna karya tunakarya

Walau bagaimanapun, bentuk awalan yang boleh ditulis secara terpisah

daripada kata dasar hanya melibatkan tiga imbuhan yang berikut:

1. Awalan maha ditulis terpisah daripada kata dasar atau bentuk dasar selepasnya.

Penulisannya bermula dengan huruf besar bagi menunjukkan kata ganti nama

Allah atau nama khas yang lain. Contohnya: Allah Yang Maha Esa

81

2. Bentuk terikat seperti anti, pro, dan kontra dapat ditulis secara terpisah, iaitu

sebagai kata bebas.

contohnya: Saya memang anti dengan...

pro dan kontra

3. Tanda sempang ( - ) perlu digunakan apabila awalan se- diimbuhkan pada kata

nama khas yang bermula dengan huruf besar.

Contohnya: se-Nusantara se-Malaysia

* Bagi kata singkatan yang merujuk kata ganti diri Tuhan, penggunaan tanda

sempang dan huruf besar hendaklah ditulis seperti yang berikut:

Contoh : kepada-Mu kepada-Nya

Penulisan Kata Terbitan Akhiran

Kata terbitan yang menerima imbuhan akhiran ditulis seperti yang berikut:

Imbuhan Akhiran Kata Dasar Kata Terbitan

-at muslim muslimat

-ah ustaz ustazah

-isme ego egoisme

-kan masuk masukkan

-man budi budiman

-nita biduan biduanita

-wan harta hartawan

82

Penulisan Kata Terbitan Awalan dalam Bahasa Melayu

Kata terbitan yang menerima imbuhan awalan ditulis seperti yang berikut:

Awalan Kata Dasar Kata Terbitan

pe- nyanyi penyanyi

peN- tari penari

peR- asap perasap

ke- tua ketua

juru- terbang juruterbang

meN- kayuh mengayuh

beR- kirim berkirim

teR- rancang terancang

di- gelar digelar

mempeR- hamba memperhamba

dipeR- jelas diperjelas

ter- mahal termahal

se- indah seindah

83

Apitan dalam Bahasa Melayu

Kata terbitan yang menerima imbuhan apitan ditulis seperti yang berikut:

Apitan Kata Dasar Kata Terbitan

beran anggap beranggapan

berkan dasar berdasarkan

dii iring diiringi

dikan umum diumumkan

diperkan tingkat dipertingkatkan

kean sejuk kesejukan

mei kirim mengirimi

mekan hadiah menghadiahkan

memperi isteri memperisteri

memper..kan hamba memperhambakan

pean rasa perasaan

penge..an had pengehadan

ter..kan ingat teringatkan

84

Penulisan Kata Terbitan Sisipan dalam Bahasa Melayu

Kata terbitan bersisipan ditulis seperti yang berikut:

Sisipan Kata Dasar Kata Terbitan

-el- tunjuk telunjuk

-em- kuning kemuning

-er- gigi gerigi

-in- sambung sinambung

Penulisan Kata Terbitan Akhiran Asli Bahasa Melayu

Kata terbitan akhiran ditulis seperti yang berikut:

Sisipan Kata Dasar Kata Terbitan

-i naik naiki

-kan kurang kurangkan

-an tanam tanaman

85

Latihan

Teliti soalan yang diberikan. Kemudian, jawab soalan yangdiberikan

1. Kenal pasti ejaan bagi perkataan yang berikut. Jika salah, betulkan ejaannya.

Perkataan Betul/Salah Ejaan Yang betul

auto matif

audiens

ampangan

injin

idea

impot

atlit

bowling

insuran

geraf

86

2. Betulkan kesalahan bagi perkataan yang berikut.

kebanyakkan

berkerjasama

kadang-kala

penyalah gunaan

pasca kemerdekaan

anti-merokok

biadap

mengulangkaji

Rehat sebentar.

87

TAJUK 9 SEBUTAN DAN INTONASI

Sinopsis

Tajuk ini akan membolehkan anda mengetahui konsep sebutan baku dan intonasi dalam

bahasa Melayu.

Hasil Pembelajaran

Pada akhir tajuk ini, anda akan dapat:

iv. mengenal konsep sebutan baku, dasar sebutan baku, dan jenis

sebutan dalam bahasa Melayu

v. menghuraikan intonasi pelbagai jenis ayat dalam bahasa Melayu

88

1 Konsep Sebutan Baku

Sebutan yang digunakan dalam situasi formal atau rasmi

( Ismail Dahaman ,1996 ;46)

2. Dasar Sebutan Baku

Dasar umum telah ditetapkan bahawa sebutan baku kata bahasa Melayu hendaklah

berdasarkan ejaan, iaitu sebutan menurut perlambangan huruf