2

SPIS TREŚCI

1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA ................................................................................ 5

2. METODOLOGIA ................................................................................................................... 6

3. WYZWANIE PIERWSZE ........................................................................................................ 6

4. WYZWANIE DRUGIE ............................................................................................................ 9

5. WYZWANIE TRZECIE ......................................................................................................... 10

A. RELACJE Z INNYMI SZCZEBLAMI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ........................ 11

B. RELACJE Z DUŻYMI ORGANIZACJI SPORTOWYMI .................................................. 13

6. WYZWANIE CZWARTE ...................................................................................................... 20

7. PODSUMOWANIE ............................................................................................................. 20

3

W 2013 roku Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko – Mazurskiego

podjął współpracę z Uniwersytetem Warszawskim w celu stworzenia programu rozwoju

sportu dla województwa. U podstaw podjętych działań legło przekonanie, że wszelkie

plany strategiczne powinny być podejmowane na podstawie rzetelnej wiedzy na temat

sytuacji zastanej (evidence based policy). Dlatego proces tworzenia planu rozpisany został

na dwa lata, a pierwszym etapem wspólnej pracy urzędników i socjologów było

przeprowadzenie diagnozy najważniejszych zasobów i aktorów sportowych województwa

oraz panujących między nimi zależności.

Rekapitulujący zebraną wiedzę raport ma ułatwić określenie mechanizmów organizujących

sport oraz otworzyć nowe perspektywy w myśleniu o jego potencjale i funkcjach

społecznych. Z założenia głównym celem dokumentu jest zainicjowanie dyskusji o rede-

finicji działań w obszarze sportu. Integralną część diagnozy powinny stanowić bowiem

konsultacje raportu z zainteresowanymi nim aktorami.

Działaniom zainicjowanym przez Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego

przyświecało przekonanie, że wątki sportowe przeplatają wiele obszarów aktywności

społecznej i gospodarczej, stąd umiejętne zarządzanie sportem może wywrzeć znaczący

wpływ na rozwój całego regionu. Urzędowi Marszałkowskiemu zależy na pełnym

wykorzystaniu potencjału sportu. Również w ramach niniejszej diagnozy kwestie sportu są

odnoszone do szerszych celów społecznych, takich jak profilaktyka zdrowotna, wychowanie

dzieci i młodzieży, integracja społeczna, rozwój społeczny i gospodarczy regionu. Potencjalne

funkcje sportu przedstawia poniższa tabela. 1

Projekt okładki: Michał Bogucki

4

Tab. 1. Potencjalne funkcje sportu.

FUNKCJE SPORTU

ZDROWIE

PROFILAKTYKA ZDROWOTNA PODNOSZENIE KOMFORTU ŻYCIA

WYCHOWANIE DZIECI I MŁODZIEŻY

KSZTAŁTOWANIE

CHARAKTERU

PROMOWANIE

POSTAW

PROSPOŁECZNYCH

DBAŁOŚĆ

O BEZPIECZEŃSTWO

EDUKACJA

INTEGRACJA SPOŁECZEŃSTWA

PRZECIWDZIAŁANIE

WYKLUCZENIU

SPOŁECZNEMU

BUDOWANIE WIĘZI

MIĘDZY RÓŻNYMI

GRUPAMI

SPOŁECZNYMI

ŁĄCZENIE POKOLEŃ BUDOWANIE WIĘZI

Z MIEJSCEM

ZAMIESZKANIA

STYMULACJA GOSPODARKI

PODTRZYMYWANIE

TRADYCJI

ORGANIZACJA

IMPREZ

BUDOWANIE

I PROMOCJA MARKI

REGIONU

TWORZENIE MIEJSC

PRACY W BIZNESIE

OKOŁOSPORTOWYM

PRZESTRZEŃ DO INNOWACJI

INNOWACJE

SPOŁECZNE

INNOWACJE

W BIZNESIE

NOWE SPOSOBY

PROWADZENIA

POLITYKI

SAMORZĄDOWEJ

PRZESTRZEŃ

DO ZMIANY

INDYWIDUALNYCH

ZACHOWAŃ

SPOSÓB SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO

Wskazane powyżej obszary analizy i przedstawione poniżej rekomendacje są zbieżne

z zaleceniami wydanej przez Komisję Europejską Białej Księgi na temat Sportu2. Priorytety

wskazane przez Unię Europejską to:

tworzenie polityk sportowych opartych na danych;

2 Biała Księga Sportu została stworzona w wyniku szerokich konsultacji z ekspertami z dziedziny sportu z całej

Europy. Dokument został przyjęty przez Komisję Europejską w lipcu 2007 roku – zawiera plan działań, w którym szczególnie podkreśla się społeczne i gospodarcze znaczenie sportu. Pełna wersja dokumentu dostępna jest na stronie: http://ec.europa.eu/sport .

5

odniesienie sportu do profilaktyki zdrowotnej, edukacji przez całe życie, aktywności

obywatelskiej, integracji społecznej, zrównoważonego rozwoju, walki z rasizmem

i przemocą;

traktowanie sportu jako elementu gospodarki;

zredefiniowanie sposobów zarządzania i organizowania sportu na każdym

poziomie;

zaangażowanie władz publicznych w zapewnienie powszechnego dostępu

do sportu.

Ważne!

Raport i badanie zostały zlecone przez Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego

- to z poziomu tej instytucji są tworzone rekomendacje i propozycje konkretnych rozwiązań.

Sytuacja sportu na danym obszarze zawsze jest jednak wypadkową działań wielu czynników,

w związku z tym, część z przedstawionych rekomendacji jest możliwa do realizacji przez inne

instytucje i organizacje lub (najczęściej) przez partnerstwa.

1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA Po pierwsze, rozwój gospodarczy województwa silnie wiąże się z uwarunkowaniami

wynikającymi ze środowiska przyrodniczego, a wśród branż odgrywających wiodącą rolę

gospodarczą jest turystyka, w tym turystyka związana ze sportem i aktywnością ruchową

(w szczególności sportami wodnymi).

Po drugie, mimo dochodów relatywnie mniejszych niż w innych województwach

(i słabszego poziomu wykształcenia mieszkańców)3, odsetek mieszkańców podejmujących

jakąś formę aktywności ruchowej jest stosunkowo wysoki (6. miejsce w kraju).

Po trzecie, Warmia i Mazury są regionem o dużej gęstości organizacji pozarządowych (liczba

organizacji przypadających na 10 000 mieszkańców należy do najwyższych w Polsce), spośród

których znaczącą część stanowią właśnie organizacje sportowe.

Reasumując, województwo warmińsko-mazurskie jest regionem, w którym sport

powszechny ma potencjał rozwojowy, w wymiarze zarówno gospodarczym (związek

z turystyką, generowanie zatrudnienia, ekonomia społeczna), jak i społecznym (aktywizacja,

włączenie społeczne, tworzenie sieci). Rozwój sportu powszechnego przynosi również

wymierne efekty w wymiarze zdrowia publicznego i edukacji – co zwrotnie oddziałuje

na gospodarkę i społeczeństwo.

3 Te dwie zmienne są uważane za najlepsze predyktory podejmowania aktywności fizycznej.

6

analiza dokumentów

wywiady pogłębione

warsztaty z pracownikami

Departamentu Sportu i zaproszonymi

przedstawicielami organizacji sportowych

studia przypadków (lokalizacji)

2. METODOLOGIA

W przypadku omawianego raportu

kwestia metodologii wiąże się płynnie

z jednym z najważniejszych

i najtrudniejszych obszarów,

z którym zetknęli się badacze

w analizowanym obszarze.

3. WYZWANIE PIERWSZE

POZYSKIWANIE RZETELNYCH DANYCH O SYTUACJI SPORTU

Jednym z głównych wniosków przeprowadzonych badań jest konstatacja, że do efektywnego

zarządzania sportem brakuje rzetelnych danych. Gromadzona wiedza jest albo rozproszona

pomiędzy różnymi aktorami i polami działalności, albo kategoryzowana w sposób, który nie

pozwala na wyciąganie na jej podstawie wniosków i stawianie długo i krótkofalowych celów.

Określenie, co miałby oznaczać rozwój sportu w województwie jest problematyczne,

bo niezmiernie trudno jest określić poziom wyjściowy – poziom aktywności fizycznej ludności

województwa, ilość zawodników (w tym seniorów), uczestników imprez, czy w różnych

innych formach beneficjentów funduszy publicznych.

KONSEKWENCJE

Sport wyczynowy - tabelaryczne zestawienia związków i klubów są często nieczytelne.

Nie jest też jasne, jak wyniki punktowe przekładają się na rzeczywisty sposób

działania czy efektywność zrealizowanego zadania (imprez, zajęć). Ponadto sposób

zbierania danych, często w nieefektywnych programach komputerowych, nie daje

możliwości obserwowania zmian zachodzących w czasie.

Rys. 1. Metody zbierania danych1

7

Sport powszechny - sprawozdawczości nie ma w ogóle lub pozostaje ona ułomna.

Brakuje m.in. szacunków z poziomu gmin, ile osób amatorsko korzysta z oferty

klubów i/lub z infrastruktury sportowej, co uniemożliwia określenie stopnia

upowszechnienia sportu, a w dalszej konsekwencji – planowanie działań.

Infrastruktura - część kosztów m.in. inwestycji sportowych jest rozporoszona

np. poprzez podejmowanie projektów ze źródeł innych niż sportowe.

Wykorzystywane są do tego m.in. środki unijne przeznaczone na rozwój turystyki

i obszarów wiejskich. W rezultacie część powstających obiektów nie spełnia norm

koniecznych do organizowania na nich imprez sportowych o zasięgu przynajmniej

wojewódzkim. Z punktu widzenia biznesowego są to wobec tego nie zawsze

opłacalne inwestycje.

Imprezy sportowe – publiczne wydatki na imprezy sportowe przyjmują postać dotacji,

zakupu usług promocyjnych czy współorganizacji. Również fundusze

z tzw. korkowego4 często automatycznie, bez prowadzenia ewaluacji przeznacza się

na działania sportowe. Bardzo istotne jest mapowanie tych wydatków i ich ocena,

by obraz kosztów sportu na każdym poziomie samorządu nie był zdeformowany.

4 Na tak zwane korkowe składają się środki pochodzące z opłat pobieranych przez gminy za wydawanie zezwoleń

na sprzedaż napojów alkoholowych określone w art. 18(2) ustawy z 26 października 1982 roku o wychowaniu

w trzeźwości iprzeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. nr 70, poz. 473 z późn. zm.). Przepis ten wyraźnie wskazuje, że uzyskiwane w ten sposób pieniądze mogą być wykorzystane przez gminy tylko na programy związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz na realizację Gminnych Programów, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (dane ze strony: http://watchdog.org.pl/62,monitoring_funduszu_korkowego.html).

Klasyfikacja województw

Województwo warmińsko-mazurskie od 2009 roku notuje postęp punktowy,

co jednak nie przekłada się na wyższą niż jedenasta lokatę w klasyfikacji

województw.

Może to wynikać z szeregu czynników spoza poziomu województwa (np. we

wszystkich regionach dotacje proporcjonalnie maleją, więc rywalizacja – choć

obiektywnie na słabszym poziomie – w ramach układu pozostaje niezmieniona).

8

REKOMENDACJE

Przedstawionego problemu nie można rozwiązać za pomocą niskobudżetowego,

jednorazowego badania. Konieczne jest wpisanie rozbudowanych metod zbierania danych

i ewaluacji prowadzonych działań do codziennej pracy zarówno właściwego ds. sportu

departamentu Urzędu Marszałkowskiego, jak i współpracujących z nim, zwłaszcza tych

otrzymujących dotacje, aktorów.

Takie rozproszenie wydatków na sport wymaga współpracy właściwego ds. sportu

Departamentu z różnymi obszarami działań samorządów na różnych poziomach. Dotyczy to

działów edukacji, zdrowia, pomocy społecznej, rozwoju obszarów wiejskich, turystyki,

promocji i środków europejskich. W tych dziedzinach powinno nastąpić ustalenie wspólnych

celów działania.

Samorząd Województwa nie zawsze ma oczywiście bezpośredni wpływ na działania

podejmowane przez innych aktorów, ale zasadniczym celem województwa powinno być

dążenie do jak największej przejrzystości tego obszaru, tak by możliwa była jego rzetelna

ocena.

ROZWIĄZANIE

Docelowym modelem byłaby sytuacja, w której zarówno samorząd województwa,

samorządy lokalne, jak i najważniejsze organizacje będące beneficjentami dotacji

i grantów dysponowałyby narzędziami komputerowymi i wizualizacjami pozwalającymi

prowadzić przejrzyste statystyki średniej aktywności fizycznej mieszkańców, wyników

sportowych i przyznawanych dotacji. Należy dążyć do ujednolicenia formy zbierania danych

przez poszczególnych aktorów i rozpowszechnienia praktyki stałej (przynajmniej)

autoewaluacji prowadzonych działań.

Rys. 2. Przykładowa mapa stworzona przez zespół

uniwersytecki na potrzeby przeprowadzanej diagnozy.

Jako rozwiązanie przejściowe

zasadniczą jakościową zmianę

mogłoby przynieść korzystanie

przez wszystkich aktorów

z możliwości jakie daje program

Microsoft Excel lub jego

odpowiedniki.

Tworzenie map - pozwala ocenić,

gdzie należy w sposób szczególny

9

skoncentrować prowadzone działania. Powinny nakładać się z mapami aktywności

prowadzonych przez głównych partnerów Urzędu Marszałkowskiego.

W obszarze infrastruktury konieczne wydaje się działanie bardziej systemowe,

bo depozytariuszem środków na rozwój bazy sportowej jest MSiT, a część obiektów

tworzona jest z funduszy unijnych z obszaru m.in. turystyki. Konieczne wydaje się

zmapowanie i inwentaryzacja obiektów i terenów sportowych w województwie oraz

prawdopodobnie przy współpracy wielu aktorów (m.in. samorządów lokalnych

departamentów właściwych ds. rozwoju regionalnego i rozwoju obszarów wiejskich Urzędu

Marszałkowskiego, a także np. organizacji zrzeszających osoby niepełnosprawne) utworzenie

jednolitych standardów powstających w regionie obiektów.

W zakresie imprez sportowych - stworzenie klarownego systemu zbierania danych

na temat poszczególnych wydarzeń; w połączeniu z opracowaniem kryteriów oceny

efektywności imprez w zakresie ich wpływu na rozwój sportu powszechnego, społeczności

lokalnej i promocję regionu – zbudowanie systemu ewaluacji zasadności rozdziału środków

finansowych.

4. WYZWANIE DRUGIE

STWORZENIE NOWYCH/ ZREWIDOWANYCH CELÓW DLA SEKTORA SPORTOWEGO

Postulat zbierania danych skłania do postawienia pytania, co badać? Jakie dane jeszcze

zbierać, jeśli wiele informacji jest już gromadzonych. Rozwój sportu nie jest zadaniem

obowiązkowym jednostek samorządu terytorialnego, a mimo to zdecydowana większość

samorządów decyduje się na przynajmniej częściowe wspieranie go na swoim terenie.

Przeprowadzone badanie wskazuje wyraźnie, że część prowadzonych działań odbywa się bez

jasnego sformułowania celu, np. sposób formułowania zadań przez samorządy nie pozwala

jasno stwierdzić, jaki cel przyświeca danemu zadaniu.

Brakuje odpowiedzi na pytanie, dlaczego sport jest ważny dla regionu i dlaczego w dany

sposób angażowane są określone środki, co automatycznie wskazałoby na dane, jakie

należałoby zbierać, by stosunkowo najlepiej ocenić, czy prowadzone działania przybliżają

nas do wyznaczonych celów.

KONSEKWENCJE

Przykładem na niejednoznaczne określenie celów prowadzonych działań może być system

współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży. Respondenci wielokrotnie stwierdzali,

że jednym z zasadniczych problemów sportu dzieci i młodzieży w województwie jest ciągły

udział tych samych dzieci w organizowanych przez różne podmioty zawodach. W imprezach

10

organizowanych przez stowarzyszenia o zasięgu wojewódzkim (tj. SZS, LZS) i okręgowe

związki poszczególnych dyscyplin uczestniczy zdaniem respondentów zwykle ta sama

uzdolniona sportowo młodzież. Siłą rzeczy promowanie sportu powszechnego (wszystkich

dzieci) jest w tym zakresie ograniczone. Konieczne byłoby oddzielne przyjrzenie się, na ile

prowadzone działania przyczyniają się rzeczywiście do kształcenia pozytywnych nawyków

sportowych dzieci biorących udział w tak prowadzonym współzawodnictwie. (Bardziej

szczegółowe rekomendacje w tym zakresie znajdują się w dalszej części niniejszego

dokumentu.)

REKOMENDACJE

Namysłu i zmian wymagają zapisy zadań konkursowych, w wyniku, których samorządy

wspierają i powierzają zadania sportowe organizacjom pozarządowym, to najważniejsze

narzędzie kształtowania sytuacji sportu lokalnie.

Jednym z rozwiązań sytuacji wydaje się być m.in. rezygnacja z ilości imprez oraz klasyfikacji

punktowej i medalowej jako głównych wyznaczników efektywności prowadzonych działań.

Wymagałoby to współpracy z wójtami, burmistrzami i starostami, a także zmiany zapisów

konkursowych w samorządach lokalnych i wojewódzkim, tak by przyznawane dotacje

np. w zakresie upowszechniania sportu zależne były od ilości uczestników w regularnie

organizowanych zajęciach sportowych.

Organizacja sportu w województwie wymaga dużych nakładów energii na różnych

poziomach działania, wydatkowanie tej energii często nie jest efektywnie zarządzane.

Konieczna wydaje się współpraca i wspieranie organizacji w systematycznym angażowaniu

społeczności lokalnych, poprzez zorganizowany i profesjonalnie zarządzany wolontariat, stałą

współpracę ze szkołami i organizacjami pozarządowymi (niesportowymi).

5. WYZWANIE TRZECIE

BUDOWANIE RELACJI OPERACYJNYCH MIĘDZY AKTORAMI W POLU SPORTU Przeprowadzone wywiady wskazują, że organizacje sportowe w województwie nie korzystają

ze swojego sieciowego charakteru – znają się lecz nie współpracują. Często nawet

długoletnie znajomości pomiędzy poszczególnymi aktorami nie przekładają się ani na

współpracę ani tym bardziej na zdrową konkurencję między poszczególnymi podmiotami

otrzymującymi dotacje publiczne na działalność sportową w województwie. Organizacje

parasolowe często wchodzą sobie w zakres kompetencji. Podobnie lokalnie organizacje

sportowe konkurują ze sobą w obszarach, w których mogłyby ze sobą współpracować.

Niedostatek współpracy nastawionej na cel powoduje, że również pozytywne przykłady

działań tracą swój wydźwięk. Nie są wykorzystywane w charakterze dobrych praktyk i jako

narzędzie promocji danego obszaru czy dyscypliny.

11

Samorząd województwa ma określoną liczbę zadań i kompetencji, ale wiele celów może być

realizowanych na zasadzie współpracy między różnymi departamentami Urzędu

Marszałkowskiego, między Urzędem a innymi podmiotami publicznymi, różnymi szczeblami

samorządu terytorialnego, organizacjami pozarządowymi i biznesem. Wyzwania stojące

przed sportem, zwłaszcza powszechnym wymagają szerokiego spojrzenia i prawdopodobnie

dodatkowego zacieśnienia więzi z instytucjami zajmującymi się zdrowiem publicznym,

promocją regionu, pomocą społeczną i podmiotami zagranicznymi.

Badanie pokazało, że na terenie województwa jest dużo oddolnej, nierejestrowanej

działalności sportowej, która bazuje na tradycji i zaangażowaniu ludzi. Warto ją zauważać,

nie ograniczając się do oficjalnych, instytucjonalnych przejawów działalności sportowych.

Takie działania i pomysły powinny być łączone z działaniami instytucji i klubów sportowych,

powinna być im ułatwiana praca przez udostępnianie obiektów, wolontariuszy, życzliwe

wsparcie pracowników samorządu lub przez udostępnianie możliwości dokształcania. Warto

ich pracę doceniać przyznając nagrody, dbając o pojawianie się informacji o ich działaniach

w prasie, obejmowaniem patronatem ich imprez czy turniejów.

Ze względu na zmiany w szkolnictwie wyższym, które kierunkują uczelnie do większego

włączenia się w zmiany społeczne, współpracę z organizacjami pozarządowymi i biznesem

warto tworząc projekty z klubami sportowymi/organizacjami sportowymi zapraszać uczelnie

do współtworzenia narzędzi ewaluacji, ale również szukania nowych rozwiązań

(np. w dziedzinie statystyki sportowej, ale również nowych modeli edukacji czy włączenia

społecznego). Organizacje sportowe mogą być miejscami odbywania staży przez studentów

różnych kierunków i tym samym otwierać się na nową wiedzę, usprawnienia w sposobie

działania.

W zakresie upowszechniania sportu warto zawsze brać pod uwagę sieć Orlików jako

kluczowy zasób nie tylko infrastrukturalny, ale również społeczny i ludzki. Planując polityki

czy programy sportowe należy zastanawiać się jak w ich realizacji można wykorzystać Orliki

i zatrudnionych na nich Animatorów. Sposób działania tych boisk, jeśli będzie przedmiotem

świadomej polityki, realizuje bardzo nowoczesny nurt znany na świecie jako community

sport.

A. RELACJE Z INNYMI SZCZEBLAMI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

W czasie prowadzonych badań wielokrotnie powracała kwestia natury samorządu, która nie

zakłada podległości poszczególnych jego szczebli. Oznacza to, że samorząd województwa nie

może bezpośrednio ingerować w politykę sportową prowadzoną przez samorządy

powiatowe czy gminne. Jego kompetencje są ograniczone, każdy rodzaj współpracy opiera

się na zasadzie dobrowolności, a tym czasem to szczególnie gminy i powiaty mają realny

dostęp do wiedzy na temat życia mieszkańców i, co za tym idzie, sytuacji sportu w regionie.

12

Efektywna praca Urzędu Marszałkowskiego w dużej mierze zależy od wiedzy, która może być

zbierana na poziomie gmin, i od prawidłowej hierarchizacji działań na ich poziomie.

KONSEKWENCJE

W województwie odbywa się wiele ciekawych inicjatyw sportowych. Część z nich, zwłaszcza

te największe, opisywanych jest na licznych dotyczących sportu portalach internetowych.

Wydaje się korzystne, że ta sfera zagospodarowana jest przez podmioty komercyjne. Widać

jednak przy tym wyraźnie, że sam Samorząd Województwa nie prowadzi zintegrowanej

polityki promocji ciekawych odbywających się na jego terenie inicjatyw. Dobre praktyki

w dziedzinie zarządzania sportem, tworzenia innowacyjnych programów czy infrastruktury

nie są przez niego w dostatecznym stopniu promowane.

Jednym z przejawów utrudnień w przepływie informacji między poszczególnymi szczeblami

samorządu jest poziom współpracy w zakresie tworzenia infrastruktury sportowej opisany

powyżej.

REKOMENDACJA

W przedstawionych wyżej warunkach właściwy ds. sportu departament Urzędu

Marszałkowskiego musi poszukiwać innych metod wpływania na politykę sportową

prowadzoną na niższych szczeblach samorządu. Tym, co taki departament może

zaproponować urzędnikom pozostałych poziomów samorządu jest wiedza, wynikająca

z możliwości gromadzenia danych z obszaru całego województwa, a także z większych

możliwości zawiązywania partnerstw z różnymi krajowymi i zagranicznymi instytucjami.

Departament mógłby w takiej sytuacji stać się swoistym „centrum know-how”, które nie

mogąc zawsze sprawować roli nadzorczej może pełnić funkcję doradczą.

Z tego punktu widzenia bardzo ważne wydaje się wspieranie gmin w rozwijaniu lepszych

narzędzi sprawozdawczych dla klubów i organizacji otrzymujących dotacje, ale też same

gminy (np. pod wpływem ankiety Samorządu Województwa Warmińsko- Mazurskiego

i upowszechniania jej wyników) mogą udoskonalać swój sposób strategicznego działania –

poprzez określenie istotnych w danym roku celów i skonsultowania ich np. z lokalną Radą

Sportu. Nie muszą koniecznie przygotowywać dokumentu strategii.

We Francji istnieją zrzeszenia zajmujące się sportem urzędników. Służy to wymianie

doświadczeń w zakresie lepszego projektowanie działań.

13

ROZWIĄZANIE

Konieczne wydaje się budowanie przestrzeni do wymiany doświadczeń i promowanie

komunikacji między poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego. Aktywna

promocja dobrych rozwiązań już sprawdzonych w województwie, innych regionach Polski

i za granicą. Mogłoby to pomóc m.in. w promowaniu wolontariatu sportowego,

poszukiwaniu sponsorów czy w wyborze nowych rozwiązań przy budowie obiektów

sportowych.

Jednym z prostych działań, które mogłoby wzmocnić pozycję Urzędu Marszałkowskiego,

jako jednostki wzoro-twórczej, a jednocześnie przyczyniać się do konsolidacji środowiska

sportowego w województwie byłoby stworzenie prostego newsletter-a, który mógłby być

wysyłany drogą e-mailową do zainteresowanych urzędników i zarządców klubów. Ważne by

newsletter zawierał trzy komponenty – dobry wzór zarządzania sportem (w tym tworzenia

infrastruktury) z terenu województwa, jeden wzór z innej części kraju i za każdym razem

jeden ciekawy przykład z zagranicy. Warto by kolejne numery newslettera można było

archiwizować. Tworzenie takiego informatora może być elementem współpracy Urzędu np.

z Olsztyńską Szkołą Wyższą.

Promocja systemu lokalnych diagnoz sportu i opierania na nich prowadzonych działań –

pozwoli to zobaczyć między innymi, że oferta zajęć sportowych dla kobiet jest zdecydowanie

mniejsza niż dla mężczyzn lub to, że system wsparcia sportu w danej gminie promuje jedynie

wyniki, a nie powszechne uczestnictwo w sporcie.

Na terenie województwa w branży sportowo-turystycznej działa bardzo wiele podmiotów

biznesowych. Śledzenie ich działalności, regularne spotkania mogą być bardzo dobrym

źródłem wiedzy na temat sytuacji w województwie. Jednocześnie stały kontakt z biznesem

pozwoliłby kontrolować, czy część prowadzonych działań np. związanych ze sportami

motorowymi jest zgodna z długotrwałym interesem Warmii i Mazur, które są przecież

na stałe związane z ideą Zielonych Płuc Polski.

B. RELACJE Z DUŻYMI ORGANIZACJI SPORTOWYMI

Jedynie mały wycinek budżetu Departamentu Sportu jest wydatkowany przez sam Urząd –

cała reszta jest przeznaczana na dotacje dla organizacji, które wpisują się w cele zapisane

w programie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Są to kolejni partnerzy Samorządu

Województwa, którzy dysponując publicznymi pieniędzmi nie podlegają jego pełnej kontroli.

Stąd tak ważne jest precyzyjne określenie zadań realizowanych przez te podmioty i ich

ewaluacji. Wsparcie kompetencyjne potrzebne jest zarówno wojewódzkim strukturom,

jak i zrzeszonym w nich organizacjom i klubom sportowym.

Bardzo podobne relacje panują również często na poziomie lokalnym, dlatego niezwykle

ważne wydaje się również wspólne (lokalne) tworzenie kryteriów oceny działań klubów

14

i organizacji sportowych (np. ze względu na ilość aktywnych – płacących składki–członków,

tak jak jest w Niemczech i Francji). Ocena dostępności ich oferty dla mieszkańców,

różnorodność grup docelowych czy np. ilość zorganizowanych turniejów, imprez i wydarzeń

sportowych. Na bieżąco trzeba zastanawiać się, jakie cele gmina chce osiągać poprzez

współpracę z organizacjami pozarządowymi. Przy głębszej refleksji może się okazać,

że obecnie realizowane przez organizacje sportowe zadania wcale nas do tych celów nie

prowadzą lub prowadzą wolno i nieefektywnie.

Konieczne wydaje się również podjęcie na każdym poziomie zintensyfikowanych,

profesjonalnych działań dążących do pozyskiwania przez organizacje zajmujące się sportem

sponsorów biznesowych (przy założeniu specyfiki gospodarczej regionu, utrudniającej

podejmowanie tego typu działań) lub alternatywnych źródeł finansowania w postaci np.

grantów instytucjonalnych, uzupełniających wsparcie otrzymywane z Urzędu

Marszałkowskiego i samorządów pozostałych szczebli. Warto tylko dodać, że do podjęcia

rozmów z potencjalnymi sponsorami również potrzebne będą rzetelne dane na temat

prowadzonej działalności.

W dokumencie raportu zamieszczone zostały rekomendacje dla organizacji pozarządowych

będących głównymi beneficjentami funduszy samorządu przyznawanych na zadania

z upowszechniania sportu w różnych środowiskach, sportu dzieci i młodzieży czy zadania

w ramach sportu wyczynowego. Przy czym należy pamiętać, że sformułowane zadania nie

muszą być realizowane w ogóle lub jedynie przez wymienione poniżej podmioty.

SPORT SZKOLNY Sport szkolny powinien być realizowany przez organizację która:

1) działa na rzecz trwałego wykształcania nawyków aktywności sportowej, które będą

dla dzieci pozytywnym odniesieniem na całe życie,

2) promuje stałą, a nie akcyjną aktywność fizyczną,

3) ma atrakcyjny wizerunek dla młodego odbiorcy,

4) włącza dzieci, młodzież i szkoły w planowanie i organizowanie działań,

5) rozwija wolontariat sportowy,

6) organizuje imprezy sportowe zgodnie z założeniem, że podczas nich nikt nie może się

nudzić,

7) zdobywa środki na działanie z różnych źródeł, w tym od samych uczestników działań,

„absolwentów” i sponsorów,

8) potrafi rozwiązać problem transportu, który często jest głównym utrudnieniem

dla dzieci we wzięciu udziału w wydarzeniu sportowym,

9) nagradza nie tylko wyniki, lecz także uczestnictwo, np. szkoły, które wystawią

największą ilość zawodników lub zorganizują najciekawsze atrakcje dla widzów,

10) konstruuje ciekawe programy wsparcia dla nauczycieli i szkół,

11) ma ciekawy zespół merytorycznych partnerów,

15

12) prowadzi stałą przejrzystą ewaluację podejmowanych działań.

Warto zaznaczyć, że z całą pewnością rola nauczycieli, oferta pozalekcyjna szkół

i UKS-ów potrzebują wsparcia – być może specjalne programy dla nich powinny mieć

stowarzyszenia o zasięgu wojewódzkim. Warto się zastanowić, jak zharmonizować rolę UKS-

ów tak, by jednocześnie były dostępne dla mniej „sportowych” młodych i stanowiły bazę

do wyłapywania zdolnej młodzieży do sportu wyczynowego. Do rozważenia jest model,

w którym ofertę dla tych drugich realizuje się poza UKS-ami. Trzeba pamiętać, że dla części

dzieci sport kojarzony ze szkołą jest dużo mniej atrakcyjny niż oferta klubów, czy innych

organizacji sportowych. W Anglii najnowsza strategia wzmacniania sportu młodzieżowego

opiera się na partnerstwach szkół z klubami, by obaj ci aktorzy mogli efektywnie dzielić się

zasobami.

SPORT W ŚRODOWISKU WIEJSKIM Samorząd Województwa od lat wspiera rozwój sportu na obszarach wiejskich.

Z przeprowadzonych badań wynika, że rola realizującego to zadanie podmiotu (Warmińsko-

Mazurskiego Zrzeszenia Ludowych Zespołów Sportowych) jest wciąż niejasna. Wydaje się,

że głównym celem takiego podmiotu (i taki jest deklarowany) powinien być rozwój sportu

powszechnego, tymczasem w wielu działaniach ważniejsze wydaje się być

współzawodnictwo sportowe. Warto jasno sprecyzować, która z ról takiego podmiotu

powinna być ważniejsza.

Zrzeszenie Wojewódzkie jest drugim po Warmińsko-Mazurskiej Federacji Sportu aktorem,

który może pełnić funkcję organizacji parasolowej dla różnego typu mniejszych klubów

sportowych. Sieć LZS-ów na Warmii i Mazurach jest dość gęsta, a w badanych lokalizacjach

widzieliśmy, że dobrze zintegrowane z lokalną społecznością Ludowe Zespoły Sportowe,

mimo niewypracowanego modelu sukcesji działaczy, mogą efektywnie wykonywać zadania

zarówno z poziomu upowszechnienia, jak i sportu wyczynowego.

Jeśli uznamy, że województwo potrzebuje podmiotu, który będzie dodatkowo wspierał sport

wyczynowy w województwie perspektywa jego zadań powinna być tworzona według klucza

popularnych i/lub mających najwięcej osiągnięć dyscyplin. Jeśli za najważniejsze zadanie

uznamy upowszechnianie, to wtedy lista dyscyplin wspieranych powinna być wydłużona

raczej niż skracana.

Na razie na poziomie gmin kluby LZS-ów skarżą się, że utrzymywanie zdolnych zawodników,

z szansą na udział w rywalizacji ponadgminnej czy ogólnopolskiej, jest dla nich za dużym

wysiłkiem. Z całą pewnością system wspierania zdolnych LZS-owych zawodników wymaga

uważniejszego konstruowania.

LZS-y muszą wypracować nowy model działania. Ważne jest również ustalenie zasad ich

współpracy ze Szkolnym Związkiem Sportowym (i jego systemem rywalizacji międzyszkolnej)

oraz Warmińsko-Mazurską Federacją Sportu. Na razie wszystkie te instytucje bardziej starają

16

się nie wchodzić sobie w drogę niż współpracować. A przecież lista dyscyplin jest tak

rozbudowana i różnorodna, a lista wyzwań stojących przed sportem tak długa, że dla każdej

z nich można wskazać oddzielne zadania, które z perspektywy czasu będą również służyć

partnerom.

Najdotkliwsze problemy LZS obecnie:

1) konflikt między rzeczywistością pracy w sporcie, która budowana jest wokół sportu

wyczynowego (sposób oceny działań), a ideą działania w sporcie powszechnym, która

jest bardzo wyraźnie formułowana np. w dokumentach strategicznych, na stronie

internetowej zrzeszenia,

2) gubienie i rozmycie idei i specyfiki „ludowości”, LZS jest traktowany (szczególnie przez

samorządy) jako kolejny związek sportowy, który trzeba wspierać bez zrozumienia

specyfiki jego misji,

3) brak stałości finansowania,

4) brak programu wspierania kadr – odpływ ludzi zarówno dobrych trenerów,

jak i zawodników,

5) słabość instytucjonalna – mimo często dobrego osadzenia w społeczności, nie dochodzi

do rotacji aktywnych członków, nie istnieją systemy wymiany wiedzy, mało jest nowych

pomysłów na działania, innowacji, korzystania z zasobów sieci, za to dużo działań

nawykowych, niereformowanych od wielu lat,

6) brak kultury rzetelnego ewidencjonowania działań i ewaluowania realizowanych

projektów - co jest najskuteczniejszą drogą do ewolucyjnych zmian w organizacji.

Analiza dobrych praktyk - LZS-y powinny przyjrzeć się tym lokalizacjom, w których ich

działania wydają się przynosić najlepsze efekty i tym, gdzie najlepiej wykorzystuje się

potężny zasób, jakim w przypadku LZS-ów jest bliski kontakt ze społecznością lokalną.

Na bazie tych dobrych praktyk powinny stworzyć model wsparcia lokalnego sportu

powszechnego, który należy promować i starać się implementować w całym regionie.

Ze wszystkich danych o aktywności sportowej wynika wprost, że mieszkańcy wsi mają

najwięcej barier w byciu aktywnymi fizycznie. Misja LZS-ów jest wciąż aktualna i potrzebna,

nie powinna więc się gubić czy rozmywać.

Ewidencjonowanie sportu powszechnego w środowisku wiejskim – LZS-y powinny stworzyć

system pokazywania efektów swojej pracy w domenie sportu powszechnego, stworzyć

kryteria porównywania dostępności sportu na wsi (najlepiej z rozróżnieniem na poszczególne

grupy społeczne). Obecnie jedynym jest ilość ogniw (ale już bez wskazania ich terytorialnego

rozmieszczenia) i szacunki dotyczące uczestników imprez (bardzo ogólne). Warto wiedzieć

jak wygląda oferta sportowa na wsi, udział w regularnych zajęciach, sprawność fizyczna

i nawyki ruchowe mieszkańców wsi. Bez pogłębienia wiedzy na temat aktywnych

mieszkańców wsi nie można rozumieć sytuacji działań ogniw i klubów ludowych.

17

SPORT WYCZYNOWY

Znaczna część funduszy Samorządu Województwa skierowane na rozwój sportu

wyczynowego od lat rozdysponowywane są przez Warmińsko-Mazurską Federację Sportu.

By zmierzyć się z wymienionymi w dokumencie wyzwaniami, Federacja, jeśli dalej miałaby

być głównym partnerem Samorządu w zakresie sportu wyczynowego, musi rozszerzyć swój

wachlarz sposobów działania i pozyskiwania środków, być może – zreformować strukturę,

zredefiniować plany na najbliższe lata. Wszystko, co teraz określa kontekst jej działania,

w tym ministerialne zredukowanie pola działań (przesunięcie Kadry Juniorów do polskich

związków), może być dobrym pretekstem do tych zmian. Przede wszystkim, wydaje się,

że powinna skoncentrować się na misji wspierania okręgowych związków sportowych

i klubów sportowych, które (wprawdzie na mniejszą skalę) mierzą się z podobnymi

wyzwaniami, co sama Federacja. Zarówno Federacja, jak i okręgowe związki i kluby, muszą

planować działania, biorąc pod uwagę:

1) wyniki poszczególnych dyscyplin w perspektywie lat,

2) sytuację poszczególnych klubów oraz związków konkretnych dyscyplin,

3) zasoby w postaci ośrodków/infrastruktury/sytuacji terenów.

Obecnie system ewidencjonowania sytuacji w sporcie jest autoreferencyjny (odnosi się sam

do siebie, nie pozwala na obiektywną ocenę jego sytuacji), bardzo nieczytelny dla osób spoza

związków. Brakuje informacji o zmianie jaka zachodzi w poszczególnych dyscyplinach (np.

w ciągu 5 ostatnich lat), liczby zawodników, klubów, informacji i skali finansowania.

Inny problem sportu wyczynowego to fakt, że uzdolnione sportowo dzieci i młodzież

uczestniczą w ogólnopolskim systemie współzawodnictwa sportowego organizowanym przez

związki sportowe, a jednocześnie większość z tych dzieci bierze udział we

współzawodnictwie organizowanym przez – Zrzeszenie Wojewódzkie Ludowych Zespołów

Sportowych i Szkolny Związek Sportowy. Prowadzi to do nadmiernej eksploatacji młodych

zawodników. Należy zastanowić się nad nowym funkcjonalnym podziałem zadań miedzy

tymi organizacjami.

Trzeba bowiem podkreślić, że każdy z obszarów sportu jest istotny i do pewnego stopnia

autoteliczny: nie można postrzegać np. sportu dzieci i młodzieży wyłącznie

w perspektywie funkcji, jaką może pełnić w kontekście sportu wyczynowego.

Jeśli uznamy za słuszne myślenie o sporcie jako o continuum rozbroimy wykluczające

myślenie o nim. Słabością teraz jest, że staramy się stosować „zamykającą” definicję przez

punktowanie, wymienianie co nie jest sportem. W logice działaczy taka strategia ma

uchronić ich przed zmianami w status quo, pozwala na niby precyzyjne wskazanie ich roli.

Tymczasem, im szersza definicja sportu, tym więcej w nim potencjalnej siły, więcej

18

powiązań z innymi obszarami i szans na lepsze umiejscowienie obszaru sportu w szeregu

obszarów społecznych.

W porządkowaniu myślenia o planach w domenie sportu wyczynowego należy pamiętać

o czterech zagadnieniach, które jak wynika z materiału badawczego, stanowią kluczowe

elementy dla mechanizmu rozwoju sportu.

Filary sportu wyczynowego:

1. SILNE KLUBY, ZAKORZENIONE W SPOŁECZNOŚCI - lepsze zarządzanie klubami, budowanie

ich bazy społecznej, wolontariat (w tym przede wszystkim rodzicielski) przy klubach

młodzieżowych, modernizacja klubów, otwarcie na amatorów, jako źródło finansowania

części działań klubów.

2. SPÓJNE KARIERY SPORTOWE OD MŁODZIKA DO SENIORA – kwestia zapobiegania

wypaleniu, lepsze ustawienie "przejść" w karierze od juniora do seniora.

3. SPRAWNE ZARZĄDZANIE NA KAŻDYM POZIOMIE – tutaj podkreślenie roli organizacji

działających w zakresie sportu, konieczność dobrego zdefiniowania roli każdego

z aktorów (również Szkolnego Związku, Ludowych Zespołów, Okręgowych Związków

Dyscyplin).

4. FINANSE I RAPORTOWANIE - nowe szanse związane z finansowaniem unijnym po 2014,

dywersyfikacja budżetu klubów, ujednolicenie i uproszczenie systemu raportowania

i odnotowywania wyników, aby ten system lepiej pokazywał, jak inwestycje w sport

przekładają się na wyniki sportowe.

19

Wyzwaniem dla sportu w całym kraju będzie mądre wykorzystanie środków unijnych (np.

Erasmus +) ujętych w nowym okresie programowania (2014-2020). Wymaga to jednak

umiejętności powiązania celów pojawiających się w obszarze sportu z nowymi celami

rozwojowymi, a także odwagi i kompetencji w aplikowaniu o środki.

W przypadku uznania, że podmiot koordynujący i/lub wspierający okręgowe związki jest

w województwie potrzebny, organizacja o zasięgu wojewódzkim powinna mieć określoną

strategię działania, której celem będzie rozwój przede wszystkim sportu wyczynowego

w województwie. (Przy zachowaniu logiki continuum i zasady bazowania sportu

wyczynowego na sporcie powszechnym także w kwestiach finansowych.) Organizacja ta

powinna pełnić m.in. następujące funkcje:

1) rolę koordynującą działania sportu powszechnego i wyczynowego, w celu

usportowienia i szukania talentów sportowych wśród dzieci i młodzieży,

2) centrum know – how - zbierania i ewidencjonowania danych ze związków, klubów

sportowych i systemów sportowych,

3) prowadzenia szkoleń uzupełniających kompetencje kadry sportowej (nie tylko

w zakresie umiejętności sportowych),

4) pozyskiwania partnerów dla sektora sportowego (również sponsorów biznesowych),

5) zbierania informacji i zapewniania wsparcia w zakresie możliwości pozyskiwania

dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania (grantów),

6) koordynacji i upowszechniania kalendarza imprez,

Dobre przykłady - DOLNOŚLĄSKA FEDERACJA SPORTU

Dolnośląska Federacja Sportu nie tylko przekazuje środki dla okręgowych związków,

lecz także realizuje swoistą regionalną politykę całościowego wspierania sytuacji

sportu. Pozyskuje z różnych źródeł dotacje na realizację projektów, które np.

podnoszą kompetencje byłych sportowców, by umożliwić im odnalezienie się

na rynku pracy, czy organizuje szkolenia dla organizacji sportowych. Brała również

udział w skierowanym do osób bezrobotnych innowacyjnym projekcie „Włącz się”,

który zapewniał nowe możliwości zatrudnienia poprzez staże i wolontariat

w dolnośląskich organizacjach sportowych. Federacja stara się na bieżąco reagować

na sytuację w lokalnym sporcie i w miarę swoich możliwości oddziaływać na jego

deficyty.

20

7) upowszechniania i wspierania dobrych praktyk (wykorzystać można doświadczenie

klubów odnoszących sukcesy, które prezentowałyby swoje sposoby działania

i strategie, a tym samym inspirowały innych aktorów do zmian).

6. WYZWANIE CZWARTE - PODNOSZENIE KOMPETENCJI KADR SPORTOWYCH ZE WSZYSTKICH POZIOMÓW Poziom rozwoju sportu zależy w dużej mierze od kadry szkoleniowej. Bardzo słabe warunki

pracy trenerów sprawiają, że ta grupa zawodowa na terenie województwa „starzeje”

i niknie. Zwłaszcza trenerzy, którzy zaczynali swoją karierę zawodową jeszcze w poprzednim

systemie czują się niedocenieni i zostawieni sami sobie.

Wiele problemów składających się na obecną sytuację działaczy sportowych wynika nie tyle

w braku funduszy na sport, co z braku kompetencji zarządczych w klubach,

która doprowadza do osłabienie ich sytuacji i niemożności wypełniania swej roli. Brakuje

kompetencji pozyskiwania środków innych niż samorządowe, umiejętności zarządzania

projektowego, czy wiedzy o społecznym oddziaływaniu sportu, która mogłaby się przyczynić

do rozwoju działań promocyjnych.

ROZWIĄZANIA

1) programy edukacyjne dla większej liczby przedstawicieli organizacji sportowych,

2) programy szkoleniowe dla samorządów,

3) realizacja pilotażowych działań nastawionych na nowe cele sportu w województwie,

4) system wymiany dobrych praktyk w zakresie realizacji innowacyjnych projektów,

pozyskiwania partnerów,

5) szukanie modelu ekonomii społecznej w organizacjach sportowych,

6) rozwój wolontariatu sportowego.

7. PODSUMOWANIE

Świat sportu to system skomplikowanych relacji i zależności. Dlatego przedstawione powyżej

wyzwania nie stanowią celów czysto sportowych – nie odnoszą się do podniesienia

sprawności dzieci i młodzieży, czy rozwoju dyscyplin ważnych z punktu widzenia promocji

województwa. Na pewno są to tematy, które powinny znaleźć się w planowanym programie

rozwoju sportu. Przeprowadzone badanie pozwala jednak wysunąć zdecydowane wnioski,

że pierwszym etapem proponowanych zmian, które w przyszłości będą miały bezpośrednie

przełożenie na podniesienie poziomu zdrowia i sprawności fizycznej mieszkańców Warmii

i Mazur, powinny być kwestie bardziej organizacyjne, które następnie pozwolą wyznaczyć

konkretne cele sportowe i ich wskaźniki.

21

Jednocześnie należy pamiętać, że społecznościom potrzebne są wielkie idee, bo tylko takie

potrafią pociągnąć za sobą tłumy, dlatego równolegle należałoby zaprojektować atrakcyjne

programy, które swoją konstrukcją wymuszałyby niejako nową metodologię pracy,

komunikacji i zbierania danych przez poszczególnych aktorów. W chwili obecnej po części tę

rolę mogą spełniać nowe projekty Ministerstwa Sportu i Turystyki.