PİRELER VE PARAZİTLİKLERİ

Pireler 1500 kadar türü bulunan böceklerdir.

Yapı

Erişkin pireler, 1-8 mm boyunda, kanatsız ve soluk sarıdan parlak kahverengine kadar değişen renkte artropodlardır.

Vücutları yandan basık, üzerinde arkaya yönelmiş diken, kılçık ve tüyler vardır. Böylece konaklarının kılları arasında kolayca ilerler.

Arkadaki bir çift bacak diğerlerinden daha uzundur; bunlar çok uzun mesafelere zıplamalarını sağlarlar.

Birleşik gözler yoktur. Antenlerin hemen önünde basit gözler bulunabilir.

Antenler üç parçalı ve lobut şeklindedir. Başlarında tanınmaları için önemli olan yanak tarakları vardır.

Pirelerin boynu yoktur.

Göğüs, üç parçadan yapılmıştır.

Her göğüs parçasının yan plaklarına bir çift bacak yapışmıştır.

Bacaklar; koksa

(kuvvetli ve basık yapıda), trohanter (küçük), femur (yumurtamsı), tibia (yukarıda dar ve aşağıda genişlemiş) ve 5 parçalı tarsus’tan oluşmuştur.

Bazı pirelerde birinci thorax segmentinin arka kenarında türlere göre değişen sayıda tarak vardır; buna göğüs veya pronotum tarağı denir.

Karın 10 segmentten yapılmıştır; son 3 tanesi dış genital organları şekillendirmek üzere değişmiştir.

Dişilerde 7.segmentin ortasında kitinleşmiş bir spermateka vardır.

Evlerde rastlanan bazı pireler ve Tunga penetrans’a ait bazı önemli özellikler:

Pulex irritans Bu insan piresinin yanak ve pronotal tarakları bulunmaz. Erkeği 2 mm, dişisi ise 3-4 mm’dir. Baş yuvarlak ve gözler belirgindir. Her ülkede bulunur; insan, köpek, domuz ve kemelerden kan emer.

Xenopsylla cheopis

Sıcak iklime sahip yerlerde bulunur. Keme

piresi olup P.irritans’a benzer; yanak ve

pronotal taraklar yok.

Tunga penetrans

Taraksız ve 1 mm kadar boyda olup, kırmızı-

esmer renkte, alınları sivri köşelidir.

Echidnophaga gallinacea

Tavuk piresi olup, 1,5 mm boyda, taraksız ve

alnı köşelidir. Sıcak, bazen ılıman

memleketlerde bulunan bu tavuk piresi kuşlar,

köpek, kedi, keme ve bazen insandan kan

emer.

Ctenocephalides canis

Köpek piresi olup, hem yanak ve hem de

pronotal tarağı vardır. Baş kısa ve yuvarlaktır.

Dünyanın her yerinde insan ve memeli

hayvanlardan kan emer.

Ctenocephalides felis

Kedi piresidir ve başı köpek piresinden daha

uzundur. Dünyanın her yerinde insandan kan

emer.

Nosopsyllus fasciatus

Ilıman bölgelerde Rattus norvegicus ve diğer

kemirgen hayvanlardan kan emer. Bu pirenin

yanak tarağı yok, pronotum tarağı vardır.

Ceratophyllus gallinae Tavuk, güvercin, diğer kuşlar ve insanlardan kan emer. Yanak tarağı bulunmaz, göğüs tarakları vardır.

Leptopsylla segnis Adi farenin parazitidir. Bu pirenin gözü yok, yanak ve göğüs tarağı vardır.

Pirelerin proventrikülü kitini yapıda olup, uçları geriye dönük dişleri vardır.

Yumurtaları 1-3 X 0,4 mm boyutlarında, inci beyazı renkte olup, kapakları yoktur.

Pire larvaları beyaz, kıllı, gözsüz ve bacaksız, 4-5 mm boyunda ve anal boyunduruklara sahiptirler.

Pupaları saran koza beyaz veya esmerimsi renkte ve üzeri toz-toprak gibi şeylerle örtülüdür.

Yaşayış Yaşayış Erişkin pireler konaklarından kan emerek beslenirler. Pirelerin yetişme yerleri konaklarının inleridir.

Pirelerin parazitliklerinde çeşitli basamaklar vardır;

1.Tunga penetrans adlı pirenin erkek ve döllenmemiş dişileri diğer pireler gibi kan emerler.

Kuru kumlu topraklar, evlerde ve kümes hayvanlarının bulundukları yerlerde tozlar içinde yaşarlar.

Dişi döllenince domuzların, bunu bulamazsa diğer evcil hayvanların ve insanın derisi içine girer.

Burada yumurtlar ve geliştikçe karnı şişer.

Gelişen yumurtalar derideki delikten dışarı çıkar veya karnın patlaması ile de yumurtalar derideki delikten dışarı atılabilir.

2. Echidnophaga gallinacea, tavukların ve diğer kuşların derisine yapışır ve buradan ayrılmaz; ancak derinin içine gömülmez.

3. Ctenocephalides canis, bütün ömrü boyunca köpeklerin tüyleri arasında kalarak ara sıra kan emer.

4. Pulex irritans insanda kısa bir süre durur ve ömrünün önemli bir kısmını da dışarıda geçirir.

Erişkin pirelerin ömrü beslenme şekline, çevrenin sıcaklığı, nemi ve pire türüne göre değişir. Bazı türlerde 1, hatta 2 yıl olabilir. Sıcaklık düşük olursa, yaşama süresi uzar.

Pirelerin sindirim sistemi kanla dolu olsa bile, sık sık kan emer ve dışkıları ile tam sindirilmemiş kan çıkarırlar; bu da yavrulara besin olur.

Konaklar ve EvrimKonaklar ve EvrimKonak spesifikliği oldukça gevşektir. Aç kalınca bulabildikleri bütün konaklardan kan emerler.

Böylece kemirgenlerdeki veba, pirelerle insanlara nakledilebilir.

İnsandan en çok kan emen pireler insan, kedi, köpek, keme ve fare pireleridir.

Pireler tam başkalaşımla gelişir. Yumurta, larva, pupa ve erişkin dönemleri bulunur. Yumurtalar genellikle hayvanların tüyleri arasına bırakılır; bu yumurtalar yere düşer. Bazı pireler ise konakların bulundukları yerde zeminin çatlaklarına, kilim veya halıların altına yumurtlarlar.

Bir dişi Pulex irritans 3 ayda 448 yumurta yumurtlayabilir.

P.irritans yumurtasından 8ºC’nin altında larva çıkmaz.

Pire larvaları erişkinlerin dışkıları ve değişik organik artıklarla beslenirler.

Üç larva dönemi vardır. Üçüncü dönem larvalardan pupa gelişir. Pupanın içinden erişkin pire çıkar.

İnsanda Parazitlik İnsanda Parazitlik Kan emerek insanı tedirgin eder, deride tepkilere sebep olurlar.

Yurdumuzda insanlara en çok saldıranlar;Ctenocephalides felis, Ct.canis ve Pulex irritans’ tır.

Bunlardan başka Xenopsylla cheopis, X.astia, Nosopsyllus fasciatus da bulunmuştur.

Pirelerin sayısı yaz ve sonbaharda kış ve ilkbahar mevsimlerinden daha çoktur.

Yağmurlu yazlarda, kuru yazlardan daha çok ürerler.

Erkek ve dişileri yalnız kanla beslenirler. Pirelerin tükürük salgılarında hapten bulunmakta olup, bu maddelere karşı allerji gelişir.

Pireler, insanlarda pire dermatiti (pulicosis)’ ne ve tungiasis’ e sebep olur.

Pire sokmalarına karşı bazı insanlarda hiçbir rahatsızlık görülmez; allerjisi olanlarda şiddetli kaşıntılı papüllere sebep olur.

Allerji pire türü için özeldir.

Deri belirtileri vücudun kapalı yerlerinde, özellikle kıyafetlerin deriyi sıkıştırdığı yerlerde bulunur.

Pire sokmasına bağlı olarak gelişen kaşıntı bir süre sonra kendiliğinden geçer.

Tungiasis, gebe Tunga penetrans’ın insan

derisine yerleşmesine bağlı olarak oluşur. Bu

pire iyi zıplayamadığı için ancak çıplak ayakla

gezen insanlara yerleşebilir.

Pire Vektörlüğü Pire Vektörlüğü

Pireler, özellikle Xenopsylla cheopis ve diğer bazıları vebaveba ve pire tifüsünüpire tifüsünü bulaştırırlar.

Rickettsia mooseriRickettsia mooseri ile infeksiyona uğrayan bu pirelerde ömür kısalır.

C.felis gibi pireler H.nana, H.diminuta ve D.caninum gibi insan sestodlarına ara konak görevi yaparlar.

Pire larvaları toz-toprak içinde beslenirken bu parazitin yumurtalarını da alırlar.

Bu parazitin larvaları pirelerin pupa ve erişkinlerinin vücut boşluklarında gelişirler.

Pire mücadelesi Pire mücadelesi

Yumurta, larva ve pupaları içeren maddelerin ortadan kaldırılması en etkili mücadele yöntemidir.

Hayvanlar %5 DDT, %1 Lindan, %2-4 Chlordane, %1 Rotenone, %1 Pyrethrum veya %0,2 Piretrin, %4 Malathion tozları ile ilaçlanır.

Barınaklarda %5 DDT ve diğer ilaçların %1 emülsiyonları kullanılır.

Diethyletoluamide pireler için de iyi bir böcek kaçırıcıdır.