ตรวจเอกสาร

พรก

ความส าคญทางเศรษฐกจ

การผลต

ประเทศทผลตพรกรายใหญของโลก ไดแก จน ไนจเรย ตรก เมกซโก และ สเปน ส าหรบประเทศไทยฝายวเคราะหขอมลสงเสรมการเกษตร (2535) รายงานวาในป 2534 ประเทศไทยมพนทเพาะปลกพรกใหญ (Chili) ทงประเทศประมาณ 114,203 ไร พนทเกบเกยว 111,960 ไร ผลผลตรวม 159,087 ตน ผลผลตเฉลย 1,421 กก. / ไร สวนพรกเลก (Hot pepper) มพนทเพาะปลก 252,998 ไร พนทเกบเกยว 244,981 ไร ผลผลตรวม 339,749 ตน ผลผลตเฉลย 1,387 กก. / ไร พนทปลกกระจายอยทวประเทศจงหวดทปลกพรกมากกวา 10,000 ไร ไดแก เชยงใหม ชยภม เลย นครราชสมา การตลาด

ปจจบนประเทศไทยเปนผสงออกพรกสด พรกแหง พรกปน และเมลดพนธพรก ประเทศลกคาทส าคญ คอ ซาอดอาระเบย สหรฐอเมรกา เยอรมน เนเธอรแลนด มาเลเซย อนโดนเซย และสงคโปร ขณะเดยวกนประเทศไทยกเปนผน าเขาพรกและเมลดพนธพรกดวย โดยเฉพาะเมลดพนธลกผสมชวแรกทใหผลผลตสง สวนมากจะน าเขาจากประเทศสหรฐอเมรกา นวซแลนด ออสเตรเลย จน ไตหวน และญป น (ธรพล, 2548) ถนก าเนด

พรกมถนก าเนดดงเดมในทวปอเมรกาใต และการใชประโยชนมานานนบหลายพนปกอนการส ารวจพบทวปอเมรกาของ ครสโตเฟอร โคลมบส ดวยรสชาตทนาพศวง และไดถกน าเขามาเผยแพรในยโรป ในชอของ พรกแดง (Red pepper: Capsicum sups.) ตามลกษณะสของผล เมอเปรยบเทยบกบพรกไทยด า (Black pepper, Piper unigram L.) ทนยมปลกกนอยแลว กอนแพร กระจายมายงประเทศตาง ๆ ในเอเชย พรกกบพรกไทย แมจะมชอวาพรกเหมอนกน แตพชทงสองชนดไมมความเกยวพนกน พรกเปนพชทอยในวงศโซลานาซอ (Solanaceae) เชนเดยวกบมะเขอเทศ มะเขอ มนฝรง ยาสบ และพทเนย พรกจดอยในสกลแคปซคม (Capsicum มาจาก ภาษากรก

kapto แปลวา "กด") ซงมประมาณ 25 ชนด (species) ทนยมปลกกนมเพยง 5 ชนดเทานน ไดแก C. annuum L., C. baccatum L., C. chinensis Jacq., C. frutescens L., C. pubescens R. & P. และมพนธ ทถกพฒนาขนอกมากมาย พรกนนมชอทใชเรยกกนอยหลายค า ไดแก pepper chili chilli chile และ capsicum คนไทยอาจจะคนเคยกบค าวา chilli

คณคาทางอาหาร

เสนหของพรกโดยเฉพาะในแงของคณคาทางอาหาร กลาวคอ สารสเหลอง สสม และสแดงของผล จดเปนสารจ าพวกแคโรทนอยด (carotenoids) ซงมอยมากมายถง 20 ชนด เปนสารทไมละลายในน าแตละลายในไขมนเชนกน ดงนนการใชพรกในสวนผสมของอาหารทงการตมแกงนาน ๆ จงไมท าใหสของพรกจางลง แตอาจจะละลายออกมาบางกบไขมนทอยในน าแกง ทส าคญไดแก เบตาแคโรทน (beta-carotene) ซงเปนสารตงตนของวตามนเอทชวยบ ารงสายตา นอกจากนพรก ยงเปนแหลงใหวตามนซในปรมาณทสงมากกลาวคอ ผลพรก 1 ออนซ (28กรม) จะมวตามนซสงถง 100 มลลกรม และวตามนเอ 16,000 หนวย ปรมาณดงกลาวนจะสงกวาปรมาณวตามนซและวตามนเอทรางกายตองการในแตละวน แตวตามนซจะสลายตวไดงายเมอถกความรอน ดงนนถาตองการ ไดวตามนซสงควรรบประทานในรปของพรกสดรวมกบผกสลด ส าหรบผลพรกหรอดอกพรกทมสมวงนน เกดจากสารพวกแอนโทไซยานน ซงสารพวกนสามารถละลายน าได ลกษณะทางพฤกษศาสตร

ชอสามญ Capsicums Chillies Green Pepper Pepper Paprika Tabasco Pepper Cayenne Pepper ชอวทยาศาสตร พรกขหน Capsicum Frutescens Linn., พรกชฟา Capsicum annnuum Linn. Var acuminatum Fingerh., พรกหยวก Capsicum annnuum Linn. พรกยกษ Capsicum annnuu var. grossum Bail. วงศ Solanaceae พรกเปนพชในตระกลโซลานาซอ (Solanaceae) สกลแคปซคม (Capsicum) ปจจบนนตามมาตรฐานขององคการนานาชาตวาดวยแหลงพนธกรรมทางพช (International Board for Plant Genetic Resources) (IBPGR) สามารถ แบงพนธพรกตามลกษณะทางพฤกษศาสตรได 5 กลมโดย Purseglove et.al. (1981) และPickersgill (1989) ไดดงนคอ C. annuum (C. annuum var. annuum) C. frutescens C. chinense C.haccatum (C. baccatum var. pendulum) และ C. pubescens พรกเปนพชทมจ านวนโครโมโซม 2n=24 เปนไมพมลมลกเนอออน บางชนดอยไดหลายฤด บางชนดอยไดฤดเดยว มความผนแปรคอนขางมาก ทงลกษณะส กลบดอก ล าตน ใบ และผล และโดยเฉพาะผล

จะมความผนแปรของรปราง ขนาด และความเผด พรกเปนพชทมดอกสมบรณเพศและสามารถผสมตวเองได แตกมโอกาสผสมขามดอกและกอใหเกดการกลายพนธได 9-36%

ล าตน

แตกกงกานสาขามาก มการเจรญของกงเปนแบบ Dichotomous คอ กงจะเจรญจากล าตนเพยง 1 กง แลวแตกเปน 2 กง และเพมเปน 4 เปน 8 ไปเรอย ๆ จงมกจะพบวาตนพรกทสมบรณจะมกงแตกขนมาจากตนทระดบดนหลายกง จนดคลายกบวามหลายตนอยรวมทเดยวกน

ใบ

ใบเดยวเลกรปหอกปลายแหลม ขอบจก มขนเลกนอย ใบมรปรางตงแตรปไขไปจนกระทงเรยวยาว ขนาดใบมตาง ๆ กน ใบพรกหวานมขนาดคอนขางใหญ ใบพรกขหนทวไปมขนาดเลก แตในระบบเปนตนกลาและสวนใบลาง ๆ ของตนโตเตมวย มขนาดใบคอนขางใหญ

ราก

เปนพชทมรากหากนไดลกมาก ตนพรกทโตเตมทรากฝอยจะแผออกไปหากนดานขางในรศมเกนกวา 1 เมตร และหยงลกลงในดนเกนกวา 1.20 เมตร ตรงบรเวณรอบ ๆ ตนจะพบวามรากฝอยสานกนอยอยางหนาแนนมาก

ดอก

โดยปกตมกจะพบวาดอกเกดเดยวทขอตรงมมทเกดใบหรอกง แตกพบวามหลายดอกทเกดขนตรงจดเดยวกน ดอกประกอบดวยกลบรองดอกมลกษณะเปนพ 5 พ มกลบดอกซงจะมสขาวอย 5 กลบ (แตอาจจะม 4, 5, 6 หรอ 7 กลบ) บางพนธกลบดอกจะเปนสมวง โดยปกตจะมเกสรตวผอย 5 อน ซงเทาจ านวนกลบดอกนนเอง เกสรนจะแตกออกมาจากตรงโคนของกลบดอก อบเกสรตวผมกมสน าเงนและจะแยกตวเปนกระเปาะเลก ๆ ยาว ๆ ส าหรบเกสรตวเมยจะชขนไปเหนอเกสรตวผ สวนของยอดของเกสรตวเมยมรปรางเหมอนกระบอกหวมน ๆ รงไขจะมอย 3 พ หรออาจจะม 2 หรอ 4 กได

ผล

เปนประเภท Berry ทมลกษณะเปนกระเปาะ มฐานขนผล (Peduncle) สนและหนา โดยปกตผลออนมกชขน เมอเปนผลแกผลอาจชขนหรอหอยลง ถาพนธ ทมลกษณะขวผลออน พนธ

นนจะใหผลทหอยลง ผลมลกษณะตงแตแบน ๆ กลมยาว จนถงพอง อวน สน ขนาดผลมตงแตขนาดผลเลก ๆ ไปจนกระทงผลขนาดใหญ ผนงผล (Pericarp) มตงแตบางไปจนถงหนาขนกบพนธ เมอผลแกสกอาจเปลยนสจากเขยวเปนแดง หรอเหลองพรอม ๆ กบการแกของเมลดในผลควบคกนไป ผลพรกมความเผดแตกตางกนไป บางพนธเผดจด บางพนธไมเผดเลย ฐานของผลอาจแบงออกไดเปน 2-4 หอง ซงจะเหนไดชดเจนในพรกหวานทวไป แตพรกทมขนาดผลเลกอาจสงเกตไดยาก ในบางพนธอาจดเหมอนวาภายในผลมเพยงหองเดยว โดยตลอด เนองจาก setae ไมเจรญยาวตลอดถงปลายผล ในระหวางการเจรญเตบโตของผลหากอณหภมในเวลากลางวนสงและความชนในบรรยากาศต าจะท าใหผลพรกมการเจรญเตบโต (off-type) ทมรปรางบดเบยว และมขนาดเลก การตดเมลดกยงต ากวาปกตอกดวยนอกจากนภายในผลมสารทกอใหเกดรสเผด คอ capsicin บรเวณทพบสารแคปไซซนภายในผลพรกนน สวนใหญจะอยในบรเวณเยอแกนกลางสขาวหรอทเรยกวา “รกพรก” โดยสวนของเนอผลพรก เปลอก และเมลดพรกจะมสารแคปไซซนอยนอยมาก มชอทางเคมวา 8-methyl-n-vanillyl-6-noneamide เปนตวการส าคญทท าใหพรกเผด เปนสารธรรมชาตจ าพวกอลคาลอยด (alkaloid) มสตรโมเลกลดงน C18H27NO3 น าหนกโมเลกลเทากบ 305.46 มจดหลอมเหลวเทากบ 65 องศาเซลเซยส แคปไซซนเปนสารหลกของสารในกลมแคปไซซนอยด (capsicinoids) นอกจากแคปไซซนแลว กยงมไฮโดรแคปไซซน (hydrocapsicin) ซงเปนสารใหความเผดเชนเดยวกนแตเผดนอยกวา โดยทวๆ ไปแคปไซซนนอยดจะประกอบดวยแคปไซซน 70% และไฮโดรแคปไซซน 22% และสารอนๆ อก 8% สารแคปไซซนสามารถละลายในน าไดเลกนอย แตจะละลายไดดในไขมน น ามน และแอลกอฮอล

เมลด

เมลดจะเกดเกาะรวมกนอยทรก (Placenta) ซงมตงแตโคนจนถงปลายผล เมลดพรกมขนาดคอนขางใหญกวาเมลดมะเขอเทศ แตรปรางคลายกน คอ มลกษณะรปกลมแบน มสเหลอง ไปจนถงสน าตาลแตผวเมลดพรกไมคอยมขนเหมอนอยางในมะเขอเทศ ตามมาตรฐานของขนาดเมลดพรก เชน เมลดพรกหวาน 1 กรม ควรจะมเมลดพนธ 166 เมลดขนไป สวนพรกเผดทมขนาด ผลเลกมขนาดเมลดเลกลง เชน เมลดพรกพนธหวยสทน 1 น าหนก 1 กรม มจ านวนเมลดถง 256 เมลด เมลดพนธจกรพรรด น าหนก 1 กรม ม 150 เมลด เมลดพรกพนธเชอร 1 กรม ม 150เมลด

พรกทนยมปลกในประเทศไทยจากการส ารวจพบวามอย 2 – 3 กลม ไดแก

1. Capsicum annuum Linn. เปนพนธทปลกมากและมความส าคญทสดเมอเทยบกบพรกชนดอน ๆ พรกชนดนมแหลงดงเดมแหลงก าเนดแรกอยในอเมรกากลาง ไดแก ประเทศเมกซโกและประเทศใกลเคยง มหลกฐานวาพรกชนดนถกน าไปเผยแพรในประเทศยโรปโดยการเดนทางของโคลมบสในป ค.ศ. 1494 และพรกชนดนยงไดแพรกระจายไปทวปเอเชยและแอฟรกา ซงถอวาเปนแหลงก าเนดทสอง (Secondary centres) พรกชนดนมดอกเดยวผลเดยวและมกลบดอกสขาว ส าหรบในประเทศไทยพบวา พรก C. annuum ทใชปลกมมากสายพนธ เมอเทยบกบพรกชนดอน รวมได 31 สายพนธ ชอสายพนธเรยกตามชอพนเมอง ไดแก พรกชฟา พรกชฟาใหญ พรกจนดา พรกแดง พรกฟกทอง พรกขหน พรกขหนชฟา พรกขหนจนดา พรกหวาน พรกหยวกและพรกยกษ เปนตน

2. Capsicum chinense Jacq. มลกษณะทางพฤกษศาสตรคลายกบ C. annuum และ C. frutescens คอสกลบดอกเขยวออน (Greenish white) มดอก 2 หรอมากกวาตอขอ เมอผลแกจะมรอยคอดทกลบเลยงตดกบกานของผล พรกในกลมนมผลใหญเนอหนา ใชรบประทานสด พรกทเนอบางใชท าพรกแหงสวนพรกผลเลกมกลนและรสเผดจดเชอวามรสเผดทสดในพรกทปลกทงหมด เปนพรกทปลกมากในแถบเขาแอนดสในอเมรกาใต กระจายพนธมากในบรเวณลมน าอเมซอนและพรกชนดนยงกระจายไปยงแอฟรกาโดยเสนทางการคาของชาวโปรตเกส แตพรกนไมเปนทนยมในเอเชยแถบรอน ในประเทศไทยเกบรวบรวมสายพนธพรกชนดนอย 18 สายพนธ มชอเรยกดงน พรกขหน พรกขหนแดง พรกกลาง พรกเลบมอนาง พรกขหนหอม พรกสวน และพรกใหญ เปนตน

3. Capsicum frutescens Linn. ดอกมสเขยวหรอสเขยวอมเหลอง เปนมนสะทอนแสง ผลมทงทรงกลมและรปกรวย ตนมความสงประมาณ 45 เซนตเมตร แตในเขตรอนพรกกลมนอาจเปนไมยนตนมอายหลายป เปนพรกทปลกกนอยางแพรหลายทงในเขตรอน และเขตอบอนทวโลก มมากพอสมควรในประเทศไทย เชน พรกขหนสวนและพรกชอ

ประโยชนของพรกในดานการรกษาโรค

นอกจากพรกจะนยมใชเปนอาหารส าหรบบรโภคแลว จากการวจยยงพบอกวา พรกนนสามารถทจะน ามาใชในการปองกนและรกษาโรคไดอยางมากมาย สามารถสรปประโยชนของพรกทมผลตอสขภาพไดดงน (มโนวช และ จนทรตน , 2547)

ชวยบรรเทาอาการไขหวดและท าใหหายใจสะดวกขน

แคปไซซนทมอยในพรกมคณสมบตชวยลดน ามกหรอสารกดขวางระบบทางเดนหายใจ ชวยบรรเทาอาการไออนเนองมาจากหวด สารเบตาแคโรทนในพรก ยงชวยปองกนเนอเยอบผนงชองปาก จมก ล าคอ และปอด

ชวยในการลดความอวนและควบคมน าหนก

สารแคปไซซนเมอเขาสรางกายจะไปกระตนการท างานของระบบประสาทสวนกลางสนบ สนนการสรางฮอรโมนจากตอมหมวกไตชวยลดการสะสมของไขมนโดย เพมระดบการท างานของเอนไซมในตบทเกยวของกบการท าใหไขมนแตกตว ชวยเรงเมตาบอลซม และการสนดาปในรางกาย ชวยท าใหรางกายเผาผลาญไขมนสวนเกนไดดและรวดเรวยงขน

ชวยลดการอดตนของเสนเลอด

พรกมคณสมบตชวยท าใหการไหลเวยนของเลอดดขนชวยลดความดน ทงนเพราะสารเบตาแคโรทนและวตามนซจะชวยสงเสรมสรางผนงหลอดเลอดใหแขงแรง เพมการยดตวของผนงหลอดเลอด มผลตอระบบไหลเวยนโลหตและการเผาผลาญไขมนโดยไดมการศกษาผลของพรกตอระบบไหลเวยนกระแสโลหต พบวาคนในประเทศทรบประทานพรก มกเกดโรคหวใจนอยกวา เชน ประเทศไทย คนไทยจะบรโภคพรกอยางนอยประมาณ 5 กรมตอวนซงเปนอตราปรมาณการบรโภคตอคนทสงทสดในโลก มการวจยพบวาพรกมคณสมบตเปนสารตานแบคทเรยและสารตานอนมลอสระชวยลดระดบคอเลสเทอรอล LDL-C และไตรกลเชอไรด ลดการจบตวกนของเกลดเลอดลดการเกดแผนคราบแขงขนในเสนเลอดลดความดนโลหต ซงลวนเปนประโยชนในการปองกนโรคทเกยวกบระบบไหลเวยนโลหต จงชวยปองกนโรคหวใจ ชวยลดการจบกนของเกลดเลอด ซงท าใหเกดการแขงตวของเลอดทผดปกต และเปนปจจยเสยงตวหนงของการเกดโรคหวใจ โดยเชอวาพรกมกลไกไปยบยงการสงเคราะหสารทรอมโบเซนส (Thromboxanes) ซงเปนสารทชวยท าใหเลอด

แขงตว นกวจยยงพบวามการสลายสารไฟบรนในคนไทยทกนพรก มากกวาคนผวขาวทอาศยอยในเมองไทยแตบรโภคอาหารพนเมองของชาวอเมรกน

ชวยลดความเสยงของการเกดโรคมะเรง

ชวยลดความเสยงของการเกดโรคมะเรง เนองจากพรกเปนผกทมวตามนซสง การบรโภคอาหารทมวตามนซมาก ๆ จะชวยปกปองการเกดโรคมะเรงได วตามนซยบยงการสรางไนโตรซามนซงเปนสารกอมะเรงในระบบทางเดนอาหาร วตามนซชวยเสรมสรางคอลลาเจนซงเปนสวนประกอบของกระดกออน รวมถงเปนสวนประกอบของผวหนง กลามเนอ และปอด คอลลาเจนเปนโปรตนทสามารถหยดการแพรกระจายของเซลลเนอรายได นอกจากนวตามนซยงเปนสารตานอนมลอสระ (antioxidant) กลาวคอสามารถยตหรอขดขวางบทบาทของอนมลอสระ ทจะกอใหเกดการกลายพนธของเซลล จนเปนเซลลมะเรงในทสด สารเบตาแคโรทนในพรกชวยลดอตราการเสยงของโรค มะเรงในปอด และในชองปาก คนทรบประทานผกทมสารเบตาแคโรทนนอย จะมความเสยงตอการเกดโรคมะเรงมากกวาคนทรบประทานผกทมเบตาแคโรทนสงถง 7เทา คณสมบตของสารเบตาแคโรทนจะชวยลดอตราการกลายพนธของเซลลและท าลายเซลลมะเรง ส าหรบพรกบางชนดทมสมวงจะมสารพวกแอนโทไซยานน ซงมคณสมบตเปนสารตานอนมลอสระ คอ สามารถท าลายอนมลอสระไดเชนกน

ชวยลดปรมาณสารโคเลสเตอรอล

สารแคปไซซนชวยปองกนไมใหตบสรางโคเลสเตอรอลชนดไมด (LDL) ในขณะเดยวกนกสงเสรมใหสรางโคเลสเตอรอลชนดด (HDL) ท าใหปรมาณไตรกรเซอไรดในกระแสเลอดต าลง ซงนบวามผลดตอสขภาพ

ชวยบรรเทาอาการเจบปวด

เราใชพรกบรรเทาอาการเจบมาแตโบราณกาลสารแคบไซซนในพรกชวยลดความเจบปวดโดยลดปรมาณสาร Neurotransmitter Substance P ซงสงผานสญญาณความเจบปวดและความคนจากเสนใยประสาททผวหนงไปทเสนประสาททกระดกสนหลง นกวจยพบวาการทมระดบของ Substance P ในเสนใยประสาทสงผดปกตมความสมพนธกบความเจบปวดในหลายสาเหต นกวจยยบพบวาการบรรเทาความเจบปวดของพรกแตกตางจากยาชาเฉพาะท เนองจากสารแคปไซซนไมไดยบยงเสนใยประสาททงหมด แตยบยงเฉพาะเสนใยประสาทชนด C ซงเกยวของอยางมากตอความเจบปวด อาการชา การเปลยนแปลงอณหภม ความดนโลหต และลดการอกเสบโดย

ลดการขยายตวของหลอดเลอด ในผ ปวยทเปนโรคเรอนกวาง (Psoriasis) พบวามกมความผดปกต เชน มการขยาย ยด ขด งอและฉกขาดของเสนเลอดกอนมแผลปรากฏขนทผวหนง สารแคปไซซนอาจชวยลดการเกดภาวะดงกลาว การวจยพบวาสารแคปไซซนมผลตอการสรางคอลลาจเนส (Collagenase) และพลอสตาแกลนดนส (Plostaglandins) ทเฉพาะเจาะจง ซงจะลดความเจบปวดและการอกเสบได

ชวยเสรมสรางสขภาพทางดานรางกายและอารมณ

ชวยเสรมสรางสขภาพและอารมณด เนองจากสารแคบไซซนมสวนในการสงสญญาณใหตอมใตสมองสรางสาร เอนดอรฟน (Endorphin มาจากค าวา Endogenous morphine) ขน สารเอนดอรฟนเปนเปปไทดขนาดเลก (โปรตนสายสน ๆ) มคณสมบตคลายมอรฟน คอ บรรเทาอาการเจบปวด ในขณะเดยวกนกสรางอารมณใหดขน ยงรบประทานเขาไปมากเทาใด รางกายกจะสรางเอนดอรฟนขนมามากขนเทานน ปกตรางกายของคนเราจะสรางสารเอนดอรฟนขนภายหลงการออกก าลงกาย ดงนนการออกก าลงกายแมจะท าใหรางกายเมอยลา แตผออกก าลงกายจะรสกสดชน แจมใส

ชวยท าใหอยากอาหาร

ความเผดของพรกจะไปชวยกระตนการท างานของลน และกระเพาะจงชวยท าใหอยากอาหาร

ใชผลตเปนสารฉด (Spray) เพอปองกนตว

ในปจจบนไดมการผลตสารฉด (Spray) เพอปองกนตวโดยใชพรกเปนสวนประกอบส าคญ สเปรยดงกลาวจะไมท าอนตรายถงแกชวต แตถาฉดเขาตาโดยตรงจะท าใหตามองไมเหนเปนเวลา 2-3 นาท

สารสกดจากพรกทน ามาใชทางยา

Capsicum oleoresin ไดจากการสกด capsicum ดวย alcohol (90%) แลวระเหยเอาตวท าละลายออกไป Oleoresin ทไดมลกษณะเปนของเหลวหนดสน าตาลแดง กลนฉนมาก ละลายไดใน alcohol acetone ether น ามนหอมระเหยและไขมน มสารส าคญคอ capsaicins (capsaicin dihydrocapsaicin nordihydrocapsaicin) ไมต ากวา 8%

Capsicum tincture เตรยมไดจากการหมก capsicum oleoresin ดวย alcohol (90%) ใชเปนสวนผสมในต ารบ Methyl Salicylate Ointment Compound ในบญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2542 โดยใชในปรมาณ 1.5%

Capsaicin (C18H27NO3, MW 305.4) เปนสารส าคญทสกดไดจากผลสกแหงของพรก ละลายน านอยมาก ละลายไดดในแอลกอฮอล เมอทาบรเวณผวหนงจะรสกรอนแดงโดยไมเกดตมพอง ในทาง ยาใชเปนยาตานการระคายเคอง (counter irritant) ในผ ทมอาการปวดบรเวณผวหนง ระงบอาการปวดประสาทหลงจากเปนโรคงสวด โรคแอนแทรคโนสของพรก

โรคแอนแทรคโนสพบระบาดทวไปในสหรฐอเมรกาตงแตป ค.ศ.1690 แตยงไมทราบสาเหตตอมา Higgin (1926) ทมลรฐ Georgia และ Smith ท Delaware ไดศกษาพบวาท าใหเกดโรคกบพรกไดทกระยะและทกสวนของตนพรกโดยจะเกดรายแรงมากกบผลพรกทแกจดส าหรบในประเทศ ไทยโรคนพบเปนมากและท าความเสยหายรายแรงกบพรกตาง ๆ ในแหลงทมการปลกเชน ราชบรเพชรบร ประจวบครขนธฯลฯ ผลพรกทเปนโรคนมกมแผลใหญหรออาจเนาไปเสยกอนท าใหผลผลตลดลงขายไมไดราคา ในท ๆ มความชนสงหรอมฝนตกชกถามโรคนเกดขนแลวไมท าการฉดยาปอง กนก าจดจะมความเสยหายมากกวา 50% (ชวาลา, 2531) โรคนเปนกบพรกทกชนดในประเทศไทย ลกษณะโดยทวไปของเชอรา

ลกษณะโดยทวไปของเชอรา C. gloeosporioides จะสรางสวนขยายพนธทเรยกวา สปอร เปนเซลลเดยว ๆ ขนาดเลก ลกษณะรปทรงกระบอกตรงปลายมน มผนงเรยบใสไมมส (hyaline) มองดวยตาเปลาไมเหน มขนาด 12-16x4-5 ไมครอน สปอรเกดบน conidipohore ใน fruiting body แบบ acervulus ซงมขนาดเสนผาศนยกลาง 90-270 ไมครอน พบอยบนพชบรเวณเนอเยอพชแสดงอาการตาย (necrotic) หรอบรเวณทเนอเยอพชเปนแผล ปกตแลว acervulus ม setae เลกนอยจนถงไมมเลย รปรางยาว ๆ หรอกลม หรอมรปรางไมคงตวแนนอน มขนาดตงแต 200 ไมครอน ขนไป และขนาดกวาง 4-8 ไมครอน เสนใยมผนงกน 1-4 septate สน าตาล จะบวมทฐานเลกนอยจะไมมผนงกน (Binyamini and Shiffmann Nadel, 1972) เชอราสราง appressoria อยบนอาหารทอายมากหรอใน slide culture โดย appressoria มสน าตาลเขมปนแดง รปรางรปไขถงรปไขยาวร หรอรปทรงกระบอก (clavate) กวาง 6-20 ไมครอน ยาว 4-12 ไมครอน ซงเกดบน

เสนใย (hyphae) ทโปรงใสหรอสน าตาลออน C. gloeosporioides ทน ามาเลยงบนอาหาร Potato dextrose agar (PDA) เชอสามารถเจรญเตมจานเลยงเชอภายใน 7 วน โคโลนกลมขอบเรยบ การเจรญของเชอราจะขยายวงกวางออกไปเปนวงกลมซอนกนเหนไดชดเจน เสนใยมสเทาอมขาวจนถงเทาอมด า ส าหรบเสนใยทชสอากาศอาจมหลายแบบ บางสายพนธเสนใยมลกษณะดานไมเปนมนเงา หรอบางสายพนธเสนใยทชสอากาศ (aerial mycelium) มเพยงเลกนอย หรอมอยเปนหยอม ๆ และบางสายพนธ อาจแบงเขตเสนใยเปนแบบบาง ๆ และหนาทบ ส าหรบสปอรจะมรป รางและขนาดแตกตางกนไป ขนอยกบชนดของพชอาศยและการ form ตวอยใน acervulus ทม setae หรอไมม setae หรออาจอยเดยว ๆ บน phialides ซงอยบนกลมของเสนใยอกทในทางกลบ กนโคโลนอาจมสขาวจนถงด า ขนอยกบอาย บางครงจะด ามากเนองจากม appressoria อยจ า นวนมาก และพบวาเชอราสรางกลมสปอร (spore mass) สสมอมชมพ Tebeest และ คณะ (1983) พบวาสปอรของเชอรา C. gloeosporioides มจ านวนนวเคลยสในสปอรไมแนนอน ขน อยกบอาหารทใชเลยง พบวาเชอทเลยงในอาหารทมวนเปนสวนผสมจะสรางสปอรทมนวเคลยส 3 แบบดวยกน คอ จ านวน 1 นวเคลยส/สปอร พบ 97.7% จ านวน 2 นวเคลยส/สปอร พบ 0.4-2.2 % และจ านวน 3 นวเคลยส/สปอร พบนอยกวา 1% แตถาเลยงในอาหารเหลวจะพบความผนแปรมากกวา คอจะพบการสรางสปอรทม 1 นวเคลยส/สปอร มากทสด 79% จ านวน นวเคลยส/สปอร พบ 11.6-6.6% และจ านวน 3 นวเคลยส/สปอร พบ 2.8% และอาจพบได 6 นวเคลยสในเชอราบางสายพนธ การแพรระบาด

เนองจากเชอราสามารถสรางสปอรขนาดเลกจ านวนมากภายในโครงสรางทท าหนาทสรางสปอร ซงเปนจดสด าขนาดเลกบนแผล เมอสปอรแกจดสด าเลก ๆ นจะแตก และสปอรสามารถปลวแพรระบาดไปกบลม น าฝน น า หรอการสมผส และยงสามารถตดไปกบกงพนธ ซงเชอราสามารถท าใหเกดอาการโรคไดเกอบทกสวนทอยเหนอดน เชน ใบ กงออน ดอก และส าหรบเชอรานยงสามารถเขาท าลายทกระยะการเจรญเตบโต เมอสปอรตกบนพชกจะงอก germ tube แผเปนแผนบาง ๆ แนบกบผวพชจาก germ tube กจะสราง appressorium เปนโครงสรางพเศษใชสราง penetration peg แทงทะลผานชนควตเคลไปยงผนงเซลล แลวแทงเขา cell lumen ทสวนปลาย penetration peg ของเชอจะมการปลอยเอนไซม pectolytic enzyme และ cellulolytic enzyme ออกมายอย pectic substance และ cellulose ซงเปนองคประกอบของผนงเซลล ท าใหผนงเซลลแยกออกจากกนไมรวมกนเปนโครงสรางของผนงเซลล (Meon, 1980) ท าใหเนอเยอพช

ยบตวและเกดการเนา (รตตา, 2542) อาการเรมจากเกดจดช า บม และขยายใหญขนจนตดกบแผลอน ตอมาผลจะแหงเหยวยนหงกงอ ถามสภาพความชนสงจะเกดอาการเนาและสราง acervulus ซงเปนแหลงใหก าเนดสปอร

ในประเทศเกาหลมรายงานวาเชอรา C. gloeosporioides มอย 2 strain คอ strain G และ strain R โดย strain G มความรนแรงมาก สามารถเขาท าลายไดทงผลทมสเขยวและผลสกสแดง ไมสราง perithecium และ setae สวน strain R มความรนแรงนอยและกอใหเกดความเสย หายกบผลสกสแดง พบวามการสราง perithecium และ setae (Kim, 1986) ในปจจบนพบวาเชอรา C. gloeosporioides strain G ท าความเสยหายอยางมากกบผลพรกทวประเทศเกาหล (Kim et.al., 1990) Adikaram et al. (1982) พบวาเชอราสาเหตโรคแอนแทรคโนสของพรกเกดการเขาท าลายแบบแฝง (atent infection) ในพรกสเขยวทยงไมสก (immature fruits) สปอรของเชอราหลง จากงอกบนผลพรกแลวจะสราง appressorium แลวเชอราจะหยดการเจรญเตบโต จนกระทงผลพรกเรมสกเชอรากจะเจรญตอไมได แตบางสปอรของเชอราซงเปนสวนนอยจะสามารถเขาท าลายผลพรกในชวงสเขยวยงไมสกได ซงสาเหตทเชอราไมสามารถเขาท าลายผลทมสเขยวไดเนองจากผลพรกสราง phytoalexin เปนพษตอเชอรา คอ capsicannol ซงการสะสมของสาร capsicannol เกดขนหลงจากปลกเชอลงบนแผลพรกทมสเขยว 18 ชวโมง และจะมปรมาณมากทสดหลงจากปลกเชอนาน 4 วน บรเวณผวของเนอเยอทมการปลกเชอจะมการสะสมสารความเขมขนสงซงมปรมาณเพยงพอทจะยบยงการเจรญเตบโตของเชอรา ซงสาร capsicannol ไมสามารถตรวจพบไดในผลพรกทเปนปกต มการสะสมอยบางเลกนอยถาผลพรกมบาดแผล สวนในผลพรกสกหลงจาก ปลกเชอบนผลพรกพบวา มการสะสมของสาร capsicannol อยางรวดเรว ปรมาณของสารในผลพรกสกมเพยงแคจ ากดการพฒนาของเชอเทานน ซงความเขมขนของสาร capsicannol ในผลสกจะต ากวาในผลพรกทยงไมสก เมอผลพรกสกมากขนความเขมขนของสาร capsicannol จะลดลงจนไมเพยงพอตอการยบยงการเจรญเตบโตของเชอราท าใหผลพรกแสดงอาการของโรคเพมมากขน

การเขาสเมลดของเชอเกดขนได 2 ทางโดย

1) กลม acervuli และเสนใยของเชอราจะเจรญไปตามแกนกลางของผลส palacenta ทเหลออย และเชอราจะเจรญอยบรเวณเนอเยอปากเปดของเมลด ไมพบเสนใยของเชอราเจรญลงมาอก 2) จากกลมเสนใยของเชอราทผวดานในของพรกสด ซงเจรญมาจากผวภายนอกของผลพรกผานเนอเยอลงมา โดยกลมของเสนใยจะเขามาท าลายเปลอกของเมลดทตดอยกบบรเวณทมเชอราอย เมอเชอราเขาท าลายบรเวณเปลอกของเมลดเชอราจะไมท าลายลกลงไปจะอยบรเวณผวของ

endosperm เนองจากผวของ endosperm ม cutin ท าใหชอราผานไดยาก แตเชอราอาจเจรญผานเขาไปใน endosperm และ embryo ไดซงไดท าการศกษาตอพบวาเชอสวนใหญจะอยบรเวณเปลอกมากถง 95% สวน endosperm และ embryo จะพบเชอราประมาณ 45%

สามารถจดอนกรมวธานของเชอรา Colletotrichum gloeosporioides ไดดงน

Division Eumycota Subdivision Dueteromycotina From-Subclass Coelomycetidae From-Order Melanconiales From-Family Melanconiceae

From-genus Colletotrichum การปองกนก าจด

1. ควรเลอกเกบเมลดพนธจากพรกทไมเปนโรคนไวท าพนธถาบงเอญเกบจากแปลงทไมเปนโรค กอนปลกควรคลกเมลดดวยยา Ceresan 0.16% ของน าหนกเมลด หรอ Delsene 0.8% ของน าหนกเมลด (Juangbhanich et al., 1975) นอกจากนอาจใชแชน ารอนทอณหภม 122-125 องศาฟาเรนไฮตนาน 30 นาท กไดผลด 2. ควรปรบระยะปลกหรอตดแตงทรงพมของพรกไมใหหนาทบเกนไป เพอชวยลดความชนลงท าให ไมเหมาะสมกบการเจรญของเชอสาเหต 3. หลงจากเกบพรกจากตนแลวและอยในระหวางการขนสง ควรเกบไวในทเยนภายใตอณหภมคงทจะลดการเกดโรคระบาดได 4. ก าจดเศษซากพชทเปนโรคท าลายเสยใหหมดจากแปลงปลก เพราะเชอราทตดอยกบเศษซากพชทเปนโรคได นอกจากนควรควบคมวชพชและพชอาศยของโรคนดวย จากการทดลองพบวาเชอสามารถเขาท าลายมะเขอยาวและมะมวงได 5. ปลกพชหมนเวยนสลบกบพชทไมอยในตระกล Solanaceae 6. เมอพรกโตหรอเมอโรคเรมระบาด ฉดยาฆาเชอราพวก Captan Ziram อตรา 2:1,000 ทก ๆ 7 วน หรอใชยาประเภทดดซม เชน Benlate และ Folcidin อตรา 12 กรม ตอน า 20 ลตรทก ๆ 5 วน สามารถปองกนโรคได 7. ควรปลกพรกบางพนธทมความตานทานโรคสง เชน พรกเหลอง พรกหยวกเปนตน

8. ควรเพมป ยโปแตสเซยมเพอชวยใหพรกมความตานทานตอโรคสงขน การปรบดนใหม pH 6-6.8 จะท าใหป ยชนดนละลายมประโยชนตอพชมากขน (อนงค และ ลกษณา, 2515)

ทบทม

ชอสามญ (Common name) Pomegranate ชอวทยาศาสตร (Scientific name) Pumnica granatum Linn. ชอวงศ (Family name) Punicaceae ชอพนเมองอน ๆ (Other name) เซยะลว (จน) พลา (หนองคาย)พลาขาว มะกองแกว

(นาน) มะเกาะ (เหนอ) หมากจง (ชานแมฮองสอน)

ลกษณะทางพฤกษาศาสตร

สภาพอากาศทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตคอสภาพอากาศหนาวเยนในฤดหนาวและอากาศแหงในฤดรอน ทบทมจดเปนพชททนตอสภาพอากาศรอนไดด แตตองไดรบน าอยางเพยงพอเพราะถาขาดน าการใหผลผลตจะต า (นกร, 2528) โดยเฉพาะพนธทมรสเปรยวสามารถทนตอสภาพ แวดลอมทไมเหมาะสมไดเปนอยางด (Popenone, 1974) ระยะเวลาการออกดอกแตกตางกน ขน อยกบพนธและสถานทปลกเชน พนธ dela Grenouillere ในอยปตจะออกดอกกลางเดอนเมษายนถงเดอนมถนายน พนธ Wonderful ในอสราเอลออกดอกปลายเดอนเมษายนถงเดอนมถนายน และทอนเดยออกดอกปลายเดอนมนาคม (Found et al., 1979) พนธอตชยบนทสงจงหวดเชยงใหมออกดอกตงแตเดอนมกราคมถงเดอนเมษายน

ล าตน ไมพมสงไมเกน 3 เมตร ปลายกงออนหอยลงสกงเลก มกกลายเปนหนามแหลม ๆ

ใบ

เปนชนดใบเดยวออกเปนค ๆ ตรงขามกนรปขอบหนามแกมรปหอกกลบ กวาง 0.5-2.5 ซม. ยาว 1-9 ซม. โคนกลบผลกตดกนเปนหลอด ยาว 2-3 ซม. ปลายหลอดจกเปนฟนเลอยและปลายหยกจะโคงออก กลบดอกมจ านวนเทา ๆ กบกลบรองกลบดอก เนอกลบบาง ยน ยาว ยนพนหลอด กลบรองกลบดอกออกมาและจะหลดรวงเรวมาก เกสรตวเมยมมากตดอยตามผนงกลบรองกลบดอกดานใน รงไขจะจมอยในฐานดอก (จรภา, 2547)

ดอก

ดอกทบทมเปนดอกเดยวแบบสมบรณเพศ อาจพบเกดเปนกระจก 3-5 ดอกทปลายกงยอย การพฒนาตาดอกทบรเวณปลายกงมการพฒนาไดรวดเรวกวาตาขาง ดอกทบทมมสแดงปน

สม สวนของกลบเลยง (calyx) หนา ลกษณะเปนทอยาวม 5-7 lobes กลบดอกมจ านวน 5-7 กลบซอนกนอยระหวางกลางของกลบเลยง ลกษณะของดอกมสองชนด คอ ดอกกระเทยทท าหนาทเปนดอกตวเมย (hermaphrodite functioning as female flower) เปนดอกทมรงไขสามารถพฒนาไปเปนผลได และดอกกระเทยทท าหนาทเปนดอกตวผ (hermaphrodite functioning as male flower) มลกษณะคลายทรงแจกน (vase shaped) จะพบมากเมอมการออกดอกระยะแรก ดอกทบทมมยอดเกสรตวเมยเพยงอนเดยว และมเกสรตวผจ านวนมาก เกดเปนกระจกอยรอบเกสรตวเมย (สมชาย, 2527) เมอดอกไดรบการปฏสนธแลวกลบดอกจะรวงหรอแหงตดอยกบผลเหลอกลบเลยงทแขง ภายใน calyx tube จะมรงไขฝงตวตดอยภายในมผนงแบงออกเปนชองมเหยอสครมอมเหลองอยระหวางแตละชองซงเตมไปดวยเมลดทอดตวกนแนน การเรยงตวของเมลดอยบน placenta สองแบบไดแก axile placentation อยสวนบนและสวนลางเปนแบบ parietal placenta ion (ด ารง และกตตพงษ, 2519)

ผล

มลกษณะกลมหรอคอนขางกลม มรปรางแตกตางกนไปตามพนธ บรเวณดาน stylar end ม crown ทเปนกลบเลยง การพฒนาของเปลอกผล สผว และกลบเลยงสามารถใชเปนดชนการเกบเกยวได ผวเปลอกเรยบเปนมน ระยะผลออนมสเขยวแก เมอผลเรมแกสผวของผลจะพฒนาไปเปนสเหลองอมแดง หรอสแดง จากการเปลยนแปลงของเมดส anthocyanin อยางรวดเรว เมอผลอาย 90 วนแลวจะเพมปรมาณอยางรวดเรว (Lee et al., 1974) ถามการหอผลดวยกระดาษทบจะท าใหสผวไมแดง เมลดมรปรางแบบ oblong หรอ obconical มลกษณะเปนหลายเหลยมยาว สวนของ outer integument เจรญขนมามน าอยภายในเปนสวนทใชรบประทานมเยอบาง ๆ หอหมน าใสสแดงไวจดเปน outer seed coat รสหวานอมเปรยว ชนในเปน inner seed coat ลกษณะเปนเหลยมประกอบดวย sclerenchyma layer บางพนธชนนจะมลกษณะนมสามารถเคยวกลนได

การเจรญเตบโตของผลในระยะแรกจะมปรมาณกลโคส และฟลกโตสปรมาณใกลเคยงกน เมอผลมอาย 125 วน หลงดอกบานหรอผลแกจะมน าตาลกลโคสเปนสวนใหญ และกรดทส าคญเชน citric acid เปนกรดอนทรยทมมาก และกรดอน ๆ เชน Succinic acid Tartaric acid Fumaric acid และ Malic acid ภายหลงจากดอกบาน 100 วนในผลจะมปรมาณกรดทงหมดมากกวา 6.2 กรมตอน า 100 มลลลตร และม Amino acid ทพบอย 13 ชนดทส าคญคอ Glutamic acid พบในปรมาณมากเมออาย 75 วนหลงดอกบาน (Lee et al., 1974)

การเกบเกยวผลเมออาย 5-7 เดอนหลงจากดอกบานแลว กอนการเกบผลประมาณหนงอาทตย มกจะเอาวสดหอผลออก ใหเปลอกผลไมปรแตก สวนของกลบเลยงยงคงอย หลกเกณฑในการพจารณาผลทบทมทมคณภาพดคอ ผลมขนาดใหญ เสนผาศนยกลาง 10-12 เซนตเมตร รปรางคอนขางกลมมเหลยมเลกนอย ปลายผลมกลบเลยงอย ทรงกรวยสนๆ ฐานตดกนแตสวนปลายแยกออก ผวเรยบคอนขางแขงสเหลองจนถงแดง มกระสน าตาลกระจายอยรอบผว เปลอกหนาประมาณ 3-4 มลลเมตร เนอมสแกงก าใส (ส าหรบพนธทบทมทอง) สวนทหมเมลดเปนเหลยมใสหนาและน านอย กรอบ รสหวานอมเปรยวเลกนอย ไมมรสฝาด เมลดควรมขนาดเลกและไมแขง นเวศวทยาและการกระจายพนธ

นยมปลกเปนไมผลและไมประดบตามสวนทว ๆ ไป ชอบดนรวนทมอนทรยวตถสง การระบายน าด ชอบแสงมาก

การขยายพนธ

โดยการตอนกงและใชเมลดเพาะ ควรปลกใหหางกน 1-1.5 ซม.ใสป ยคอกไวกนหลม และรดน าใหชม ฤทธทางเภสชวทยาและการทดลองทางคลนก

ราก

1. ฤทธขบพยาธ (Anthelmentic activity) มผพบวาสารสกดจากเปลอกรากทบทมดวยน ารอนไมมผลตอพยาธ Ancylostoma ในคน 2. ถายพยาธตวตด จากการทดลองกบคนไข 9 คน โดยการใชเปลอกรากแหง หลงจากขดผวนอกออกแลวประมาณ 25 กรม น าไปดองหรอแชน า (300 มล.) นานประมาณ 24 ชม. จากนนกน ามาตม ตงไฟออน ๆ จนใหน าเหลอประมาณ 100 มล. ใชดมกอนทจะรบประทานอาหารเชาจากนนอก 4 ชม. กใหกนดเกลอประมาณ 20-25 กรม ส าหรบขบพยาธตวตดออกมา จากการทดสอบปรากฏวา มผ ปวย 5 คน ทเปนพยาธจากหม 4 คน เปนพยาธจากวว และอก 1 คนไมปรากฏผลอะไรเลย

ตน

1. ความเปนพษตอเซลล (Cytotoxic activity) สารสกดเปลอกตนดวยซโตนและอเธอร 5% ไมมพษตอ CA-Ehrlich As cite

2. ขบพยาธ (Anthelmentic activity) สารสกดเปลอกตนทบทมดวยกรดน าสมขนาด 6.5-8 ซ.ซ., 8-10 ซ.ซ., และ 10-12 ซซ.สามารถขบสวนหวและ Prolottides ของพยาธเสนดายได 58.1, 82.2 และ 87.5% ตามล าดบ แตสารสกดดวยน าจะมฤทธออนกวาน 3. ฤทธฆาแมลง (Insecticide) เปลอกตนทบทมไมสามารถฆาแมลงวน มด หมดหรอแมลงสาบได

ใบ

1. ฤทธตานเชอแบคทเรย (Antibacterial activity) สารสกดดวยน าเกลอจากใบทบทมในความเขม ขน 1-40 มฤทธฆาเชอ Staphylococcus aureus ซงเปนสาเหตของการเปนหนองและฆาเชอ Pasteurella pestis 2. สารสกดใบสด ดวยแอลกอฮอลจะไดสารทเรยกวา Lawson มความเขมขนต าสด 1,000 ppm ซงมฤทธสามารถฆาเชอราหรอเชอโรคไดหลายประเภทเชน Micrococcus pyogenes var.aureus Staphylococcus Salmonella Streptococcus Escherichia coli Brucella แตไมมฤทธฆาเชอ Candida albicans และ Pseudomonas aerugingosa (นนทวน, 2539)

ดอก

ฤทธลดน าตาลในเลอด (Hypoglycemic activity) เมอใหหนขาวกนดอกทบทมในขนาดตวละ 4 กรม พบวาท าใหปรมาณน าตาลในเลอดลดลง

เปลอกผล

1. พษตอตวออน (Embryotoxicity) ไดมผทดลองทดสอบพษของสารสกดเปลอกผลทบทมดวยแอลกอฮอล 95% พบวาในขนาด 200 มก. / กก. ไมเปนพษตอตวออนของหนขาว เมอใหหนขาวกนสารสกดดงกลาว 2. พษตอตบ (Hepatotoxicity) เมอฉดสารสกดเปลอกผลสวนทม Gallo tannin เขาชองทองหนถบจกรวนละ 20 ซ.ซ. / กก. 2 วน เมอตรวจหนวนท 3, 5 และ 9 วน หลงจากใหยาพบวาตบถกท าลายอยางรนแรง 3. ฤทธขบพยาธ (Anthelmintic activity) สารสกดเปลอกผลทบทมดวยแอลกอฮอล 95% มฤทธขบพยาธไสเดอน ท าใหพยาธเปนอมพาตแลวตาย และไดมผทดลองใหหนถบจกรกนสารสกดเปลอก ผลดวยเมธานอล 120 มก. / กก. พบวาใน 2 วน ขบพยาธ Hymenolepsis diminuta ไดถง 87%

4. ฤทธคมก าเนด (Antifertility activity) ในอนเดยไดมการรายงานผลของเปลอกผลทบทมในการคมก าเนดในหนขาวและหนตะเภาทง 2 เพศ โดยผสมในอาหารใหหนตะเภาทง 2 เพศ โดยผสมในอาหารใหหนตะเภาในขนาด 18 ก. / กก. แตผลการทดลองไมเพยงพอทจะสรปผลได และไดมผทดลองใชสารสกดดวยตวท าละลายตาง ๆ พบวาสารสกดเปลอกผลดวยน าสามารถกระตนกลามเนอ มดลกหนขาวและสารสกดดวยแอลกอฮอล 95% ไมท าใหหนแทงเมอกนสารสกด 200 มก. / กก. 5. ฤทธตานเชอไวรส (Antiviral activity) สารสกดผลทบทมดวยน าสามารถฆาไวรส Red virus type I ไวรส ซงเปนสาเหตของไขหวดใหญ โปลโอ เรม และ Coxackic B5 Virus 6. ฤทธตอเอนไซม (Effect on enzyme) เมอฉดสารสกดเปลอกผลทบทม สวนทมแทนนนเขาชองทองหนถบจกรในขนาด 20 ซ.ซ. / กก. จะกระตนเอนไซม Glutamate – Pyruvate ได และสารสกดเปลอกผลดวยน ารอนมผลยบยงเอนไซม Postaglandin synthetase เพยงเลกนอยเมอใชในขนาดความเขมขน 750 ไมโครกรม / ซ.ซ. 7. สารสกดจากผลมฤทธยบยงการเจรญของเชอ Staphylococcus aureus Escherichia coli Salmonella typhosa S. Montevideo S. schottmuelleri Shigrlla paradysenteriae B.H. และ S. paradysenteriae III-Z 8. สารสกดดวยแอลกอฮอลจากเปลอกผล มฤทธยบยงการเจรญของเชอ Staphylococcus aureus ทความเขมขน 10 กรมตอลตร มฤทธคลายกบสารสกดจากพชทมแทนนนมากทงหลาย คอมฤทธยบยงการเจรญของเชอรา Piricularia oryzae Cav. และ Colletotrichum falcatum went. (Physalospora tucumanensis Speg.) ทเปนตนเหตของโรคขาวและออย น าคนจากใบมฤทธฆาเชอไวรสในยาสบ (ชยโย และคณะ, 2525) 9. ตานแบคทเรย จากการทดสอบกบผ ปวยทเปนโรคน ในจ านวน 50 คน โดยการใชเปลอกผลทแหงแลวตมใหมความเขมขน 50-60% ใหผ ปวยกน 3-4 ครงตอวนในปรมาณ ครงละ 10-20 มล. ผลปรากฏวามผ ปวย จ านวน 49 คน มอาการดขน อก 1 คน มอาการดขนภายหลง 10. การอกเสบจากการตดเชอ จากการทดสอบคนปวยทเปนไสตงอกเสบ ล าไสอกเสบ ทอน าดอกเสบ ผวหนงเปนแผลตดเชอ ตอมน าเหลองอกเสบ และหลอดลมอกเสบ จ านวน 415 คน โดยการใชเปลอกผล ตมใหเดอดกรองน าน าไประเหยแหง แลวน าไปบดใหละเอยดเปนผง น ามาใสในแคปซล ขนาด 250 มก. กนวนละ 3 ครง ๆ ละ 1-2 แคปซล ผลปรากฏวาผ ปวยมอาการหายขาดเลย 305 คน อาการดขนอยางเหนไดชด 57 คน อาการดขน 36 คน และอก 17 คน ไมไดผลเลย

เมลด

1. ฤทธคมก าเนด (Antifertility activity) น ามนจากเมลดทบทมมผลตอระบบสบพนธหลายอยาง เมอฉดเขาชองทองหนถบจกรตวละ 0.2 ซ.ซ. มผลท าใหกลาเนอมดลกคลายตวและเมอฉดเขาชองทองหนถบจกรตวละ 0.4 ซ.ซ. หรอฉดเขาชองทองกระตายตวละ 0.5 ซ.ซ. จะมผลเหมอนฮอรโมนเพศหญงและเมอน าน ามนไป sponified น าสวนทไมท าปฏกรยาไปฉดเขาชองทองกระตายตวละ 250 มก. พบวาฤทธเหมอนฮอรโมนเพศหญง ซงมผพบผลเชนเดยวกนเมอฉดเขาใตผวหนงหนขาวซงตดมดลกออกและในหนถบจกรซงตดมดลกออก 2. ฤทธตานเชอแบคทเรย (Antibacterial activity) น ามนจากเมลดสามารถฆาเชอ Klebsiella pneumoniae ซงเปนสาเหตของนวมอเนย Shigella flexneri และ Salmonella paratyphi

สวนทอยเหนอดน

ไดมผทดลองน าเอาสารสกดสวนทอยเหนอดนดวยแอลกอฮอล 50% และพบฤทธตอไปน 1. ฤทธลดน าตาลในเลอด (Hypoglycemic activity) เมอใหหนขาวกนสารสกดในขนาด 250 มก./ กก. ไมสามารถลดน าตาลในเลอดได 2. ฤทธคมก าเนด (Antifertility activity) เมอทดลองใหสารสกดในความเขมขน 2% ไมสามารถฆา อสจหรอท าใหอสจจบตวเปนกอนได 3. ฤทธตานเชอแบคทเรย (Antibacterial activity) เมอน าสารสกดไปทดลองกบเชอแบคทเรยตาง ๆ พบวาไมสามารถฆาเชอแบคทเรย Bacillus subtilis Staphylococcus aureus Salmonella typhosa Escherichia coli และ Agrobacterium tumefaciens 4. ฤทธตานเชอราและยสต (Antifungal and Antiyeast activity) สารสกดในขนาด 25 ไมโครกรม / ซ.ซ. ไมมผลตอเชอราและยสตเปนสาเหตของโรคกลาก Trichophytum mentographytes Microsporum canis และ Aspergillus niger หรอไมมผลตอเชอยสต Candida allbicans อนเปนสาเหตของการตกขาวและ Cryptococus neoformans 5. ฤทธลดไข (Antipyretic activity) เมอฉดสารสกดในขนาด 0.125 มก. / กก. เขาชองทองหนถบจกรพบวาไดผล 6. ฤทธขบปสสาวะ (Diuretic activity) เมอฉดสารสกดเขาชองทองหนขาวขนาด 0.063 มก. / กก. พบวามฤทธขบปสสาวะ 7. ฤทธกดประสาทสวนกลาง (CMS depressant) เมอฉดสารสกดในขนาด 0.125 มก. / กก. เขาชองทองหนถบจกรพบวาไมสามารถแกปวดหรอลดตานการชก และไมเสรมฤทธยานอนหลบ

8. ฤทธตานการอกเสบ (Antiinflammatory activity) เมอใหหนขาวกนสารสกด 0.125 มก. / กก. พบวาไมสามารถตานการอกเสบทเหนยวน าใหเกดดวย carageenine 9. การทดลองความเปนพษ (Toxicity assessment) เมอฉดสารสกด 0.25 มก. / กก. เขาชองทองหนถบจกรท าใหหนตายครงหนงของจ านวนททดลอง

ต ารบยา

1. บาดแผลจากเชอรา แผลเรอรงทผวหนง ใหใชเปลอกรากพอประมาณ น ามาตมใชน าลางแผล 2. เปนบดเรอรง หรอถายเปนเลอด ใหใชเปลอกผล น ามาผวไฟใหเกรยม แลวน ามา บดใหละเอยด ประมาณ 3-6 กรม ผสมกบน าขาวกน หรอมะเขอยาว 1 ลก แลวตมเอาน าดมกน 3. เปนโรคผวหนงเรอรง ถกน ารอนลวก และแผลจากไฟไหม ใชควหรอผงใหเกรยม แลวบดใหละ เอยด ผสมกบน ามนพชคลกใหเขากน ใชทาบรเวณแผล หรอใชเปลอกผลและสารสมในประมาณ เทา ๆ กน แลวน ามาบดใหละเอยด แลวใชทาบรเวณทเปน 4. เทาทเปนแผลเนาเรอรง ใหใชเปลอกผลน ามาตมเคยวน าใหเหลว แลวปลอยใหตก ตะกอน จาก นนกใชทาบรเวณแผลทเปนทกวน 5. แกเลอดก าเดาไหลไมหยด - ใชดอกทบทมสด โขลก หรอหนใหเปนฝอย แลวใชอดรจมก - ใชดอกทแหงแลว น ามาต าใหละเอยด ประมาณ 0.3 กรม ใชเปาเขารจมก - ใชดอกแหงประมาณ 0.3 กรม และดอกปอแกวประมาณ 3 กรม น ามาบด ผสมกนใหละเอยด แลวน ามาตมหรอใชผสมกบน ากน ในประมาณ 3 กรม ตอน า 1 แกว 6. ขบพยาธตวกลม และตวตด ใหใชเปลอกรากทแหงแลว ประมาณ 18 หรอ 25 กรม น ามาต าใหละเอยดแลว ใชตมน ากน หรอรนเอาน าตมใสขาวขน ๆ กนกอนอาหาร 7. หญงทเปนระดขาว หรอตกเลอดมากผดปกต ใหใชรากทสด ประมาณ 1 ก ามอ น ามาเผาไฟใหเกรยม จากนนเอาไปตม หรอเคยวกบน าใหขน ใชกนครงละ 1 แกว 8. นวในไต ใหใชรากสด และล าตน ในปรมาณ 30 กรม เทากน น ามาตมใชกนน า 9. แผลทถกคมมด หรอของมคมทกชนด ทมเลอดไหลใชดอกทแหงแลว น ามาต าใหละเอยดแลวใชพอกบรเวณทเปนแผล 10. หชนกลางอกเสบ ใหใชดอกสดน ามาผงไฟใหเกรยมบนกอนอฐ จากนนน ามาบด ใหละเอยดผสมกบพมเสนพอประมาณ ใชเปาเขาห

11. ส าหรบเดกทไมเจรญอาหาร อาเจยนเปนโลหต หรอจมกและฟนไมปรกต ใหใช ดอกสด (แหง) น ามาตมน ากน

ต ารบยา (สตว)

1. ถายพยาธตวกลมในสกร ใหใชเปลอกรากและผลเลบมอนาง ในประมาณ 15 กรม เทากน และเมลดหมากอก 10 กรม น ามาตมน าใหกน 2. ถายพยาธตวตดกบสตวเลยง ใชเปลอกรากน ามาบดใหละเอยด แลวดอง หรอ แชน าประมาณ 4-5 ชม. จากนนน าไปตมใหสตวกน (เปลอกรากผง สตวทมอายมากใหใชในปรมาณ 30-60 กรม ส าหรบสตวทมอายออนหรอปานกลาง ใหใชในปรมาณ 10-12 กรม) 3. มาและวว ทออนแอหมดก าลง ใหใชเปลอกของผลทแหงแลวในปรมาณ 30 กรม น ามาต าใหละเอยดใชละลายน าใหกน 4. ลกสกรเปนโรคบด ใหใชเปลอกผลประมาณ 3 กรม และเจยวซวจา ผสมกนแลว ควใหแหง แลวเตมใบกบกประมาณ 10 กรม น ามาตมเอาน าใหกน 5. หามเลอดส าหรบบาดแผลขางนอก ใหใชดอกทแหงแลวบดใหละเอยดใชโรย บรเวณทเปนแผล อน ๆ

ในประเทศอนเดยทางดานแถบตะวนตกเฉยงใต ไดมการใชเปลอกผลทบทมน ามายอมผา ซงใชผสมกบครามหรอขมน จะไดสผาทยอมนนเปนสน าตาลอมแดง แตถาใชเปลอกผลอยางเดยวกจะไดเปนสเขยว ผาทยอมชนดนเรยกวา RAKREZI

ขอหามใช

1. เปนบด ทองเสย หรอทองผก ไมสมควรใชเปลอกราก เปนยาแก 2. การใชเปลอกรากเปนยาแก ควรจะใชอยางระมดระวงใหมาก เพราะเปลอกรากม พษ

การใชประโยชนจากพช

ในปจจบนไดใหความส าคญตอสงแวดลอมมากขน จงไดมการศกษาการควบคมโรคโดยชววธมาใชเพอลดปญหาสารเคมทก าลงกอใหเกดผลเสยตอสภาพแวดลอม เชน การใชสารสกดจากพชสมนไพรโดย Morris (1979) รายงานวา ประสทธภาพของพชสมนไพรในการยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยแตละชนดขนอยกบระดบความเขมขนของสารสกดดวย และปรากฏวา สมนไพรหลายชนดมฤทธในการท าลายเชอจลนทรย การทสมนไพรจะมฤทธมากหรอนอยขนอยกบชนดของจลนทรยสารสกดจากสมนไพรในแอลกอฮอลสวนใหญมฤทธท าลายเชอจลนทรยไดดกวาสารสกดใน chloroform และ petrolium ether และพบวาจากการทดสอบฤทธของสารสกดจากพช 30 ชนด ตอการยบยงการเจรญของเชอรา C. gloeosporioides ปรากฏวาสารสกดจากชงโค (Buahinai purpurea ) ทระดบความเขมขน 100 1,000 10,000 ppm สามารถยบยงการเจรญของเชอราไดถง 100% สารสกดทไดผลรองลงมาไดแก ตอยตง (Ruellia tuberose Linn.) วานน า (Acorus calamus Linn.) กระดมทอง(Wedlia trilobata L. Hitche) และกระทง (Calophyllum inophyllum Linn.) (ศรวรรณ, 2533)

การศกษาผลของสารสกดหยาบจากพชสมนไพร 3 ชนด คอใบหปลาชอน (Emiliax sonchifolia Linn.) ใบฝรง (Psidium guajava Linn.) และเปลอกผลทบทม (Punica granatum Linn.) ตอการพฒนาอาการโรคแคงเกอรของผลสกลสม ทเกดจากเชอ Xanthomonas axonpodis pv. citri โดยใชสารสกดความเขมขน 10,000 ppm ทสกดดวยเอทลแอลกอฮอล 95% แลวระเหยตวท าละลายออกดวย Rotary vacuum evaporator ท าการฉดพนลงบนใบมะกรดกอนการปลกเชอดวยวธ detach leaf ในหองปฏบตการและในสภาพเรอนทดลอง โดยสารสกดหยาบจากหปลาชอนมประสทธภาพในการลดความรนแรงและการพฒนาอาการของโรคดทสดรองลงมาคอ สารสกดหยาบจากใบฝรงและเปลอกผลทบทมตามล าดบ (ศรวรรณ, 2548)

การศกษาการจดการดนเพอลดปรมาณเชอ Erwinia carotovora supsp. carotovora สาเหตโรคเนาและของผกกาดเขยวปลในสภาพโรงเรอน ท าโดยใชน าสกดหยาบและกากของพช 5 ชนด ไดแก เปลอกทบทม ใบพล เปลอกสมเขยวหวาน ตนลกใตใบและผลเปลอกมงคด คลกลงในดนทมเชอแบคทเรยสาเหตโรคทเตรยมไว ในอตรา 800 กโลกรมตอไร ในกระบะซเมนตขนาด 1 ลก บาศกเมตร จากนนจงน าผกกาดเขยวปลอาย 40 วนยายปลกลงในกระบะละ 10 ตน ตรวจนบปรมาณในดนทกสปดาห ตงแตสปดาหท 0 ถงสปดาหท 5 โดยการเกบตวอยางดนมาท า serial dilution และ spread plate บนอาหาร Endo agar พบวาทกกรรมวธสามารถปรมาณเชอในดนลง

ได โดยท าใหปรมาณเชอในดนในแตละสปดาหลดลงในอตราทสงกวา control นอกจากนยงพบวา การใชน ายาสกดและกากของใบพลและเปลอกผลทบทมคลกลงในดนทมการตดเชอ สามารถชะลอการพฒนาของโรคไดดกวากรรมวธอน ๆ (ศศธร, 2546)

ผลการทดสอบประสทธภาพของสารสกดวานน า (Acorus calamus L.) ทความเขมขน 0 100 500 และ 1,000 ppm ในการยบยงการเจรญของโคโลน และการยบบงการงอกสปอรของเชอรา Colletotrichum gloeosporioides ในมะมวงพบวาบนอาหาร PDA ผสมสารสกดทมความเขมขน 1,000 ppm สามารถยบยงการเจรญของเชอไดดทสด คอ 77.11% และจากการทดสอบโดยวธ Paper disc diffusion technique ไมพบ clear zone การทดสอบการยบยงการงอกสปอรเชอรา C. gloeosporioides บนอาหาร water agar (WA) water agar+rose Bengal (WA-RB) Potato dextrose gar (PDA) potato dextrose agar+rose Bengal (PDA-RB) microcentrifuge tube multiwell plates concave slide slide culture และบนใบมะมวง ผลการทดสอบพบวาวธการตาง ๆ สามารถน ามาใชในการทดสอบสารสกดจากพชในการควบคมเชอรา C.gloeosporioides ได ยกเวน Paper disc diffusion technique วธการทตรวจสอบไดรวดเรวและประหยดคอการทดสอบการยบยงการงอกของสปอรใน concave slide (พรชนก และคณะ, 2546)

การทดสอบประสอบสทธภาพของสารสกดหยาบจากพชสมนไพรในการยบยงการเจรญของ Erwinia carotovora subsp. carotovora เชอสาเหตโรคเนาเละของผก ท าโดยน าสารสกดหยาบจากพช 14 ชนด ซงสกดดวยเอทลแอลกอฮอลล 95% มาทดสอบกบเชอแบคทเรยสาเหตโรคดวยวธ Paper disc diffusion บนอาหาร double layer NGA โดยใชสารสกดทระดบความเขม ขน 100,000 ppm พบวาสารสกดจากพชสมนไพรทสามารถยบยงการเจรญของเชอได โดยเกดบรเวณยบยงเหนไดชดเจนม 5 ชนด ไดแก สารสกดจากผลสมอพเภก (Terminalia belerica) ใบฝรง (Psidiumvaaja) ผลสมอไทย (Terminalia chebula) ผลเบญกาน (Quercus infectori) และเปลอกผลทบทม (Punica granatum) เมอน าสารสกดหยาบทใหผลดในการยบยงการเจรญของเชอมาปรบความเขมขนเปน 5 ระดบ ไดแก 100,000 50,000 10,000 5,000 และ 1,000 ppm และน าไปทดสอบประสทธภาพในการยบยงเชออกครงดวยวธการเดยวกน ผลปรากฎวาสารสกดจากเปลอกผลทบทมและผลเบญกาน กอใหเกดบรเวณยบยงเหนไดชดเจนททกระดบความเขมขนตงแต 1,000 ppm ขนไป สารสกดจากผลสมอพเภกและสมอไทย กอใหเกดบรเวณยบยงทระดบความเขมขน 5,000 ppm ขนไป สวนสารสกดจากใบฝรงกอใหเกดบรเวณยบยงไดทระดบความเขมขน 50,000 ppm ขนไป ขนาดเสนผาศนยกลางของบรเวณยบยงทเกดขน ผนแปรตามชนดและ

ระดบความเขมขนของสารสกดจากพชเมอเปรยบเทยบทระดบความเขมขน 100,000 ppm สารสกดจากผลเบญกานกอใหเกดบรเวณยบยงไดกวางทสดคาเฉลย 3.51 ซม. รองลงมาไดแก สารสกดจากผลสมอพเภก 2.80 ซม. สารสกดจากเปลอกผลทบทมเฉลย 2.61 ซม. สารสกดจากผลสมอไทยเฉลย 2.45 ซม. และสารสกดจากใบฝรงเฉลย 1.32 ซม. (ศศธร, 2547)

การศกษาวธการทดสอบประสทธภาพของของสกดจากพชสมนไพรในการยบยงการเจรญของเชอ R. solnacearum สาเหตโรคเหยวของมะเขอเทศท าโดยแบงการทดลองเปน 5 การทดลอง การทดลองท 1 ศกษาวธการสกดสารสกดหยาบจากพช 11 ชนด ทงชนดสดและแหงโดยใชเอทลแอลกอฮอลล 40 60 และ 95% เปนตวท าละลาย และเปรยบเทยบระยะเวลาในการแชเพอสกดสารจากพชนาน 13 และ 7 วน จากนนระเหยตวท าละลายดวยเครองกลนระเหยสญญากาศ แลวน าสารสกดหยาบความเขมขน 100,000 ppm มาทดสอบประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอดวยวธ Paper disc diffusion บนอาหาร Doublelayer NGA พบวามสารสกดหยาบจากพชสมนไพร 6 ชนดทสามารถยบยงการเจรญของเชอ R. solnacearum สาเหตโรคเหยวของมะเขอเทศโดยกอใหเกดบรเวณยบยงเหนไดอยางชดเจน ไดแก สารสกดหยาบจากแงงขมนชน ใบทองพนชง เปลอกผลทบทม ใบฝรง เปลอกผลมงคด และหวหญาแหวหม จงน าสารสกดหยาบจากพชทง 6 ชนดน มาปรบระดบความเขมขนเปน 5 ระดบไดแก 100,000 50,000 10,000 5,000 และ 1,000 ppm แลวน ามาทดสอบกบเชออกครงดวยวธการเดยวกน พบวาสารสกดหยาบจากเปลอกผลทบทมสดและแหงสามารถยบยงการเจรญของเชอ ไดทระดบความเขมขน 10,000 ppm ขนไป สารสกดจากแงงขมนชนสดและสารสกดจากสวนสดและแหงของใบฝรง เปลอกผลมงคด และรากหญาแหวหม สามารถยบยงการเจรญของเชอไดทระดบความเขมขน 50,000 ppm ขนไป สวนสารสกดจากขมนชนแหง ทองพนชงสดและแหงยบยงไดทระดบความเขมขนตงแต 100,000 ppm ขนไป การเปรยบเทยบระยะเวลาในการแชพชนาน 1 3 และ 7 วน พบวาสารสกดจากใบทองพบชงทแชนาน 1 และ 3 วน สามารถยบยงการเจรญของเชอได สารสกดหยาบจากใบฝรงตองแชนาน 3 วนขนไปจงจะสามารถยบยงการเจรญของเชอได สวนสารสกดหยาบจากแงงขมนชน เปลอกผลมงคด เปลอกผลทบทม และรากหญาแหวหมทงชนดสดและแหงสามารถยบยงการเจรญของเชอไดตงแตระยะการแช 1 วนขนไป การทดลองท 2 การคดเลอกพชสมนไพรทมประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอ น าพช 89 ชนด มาเตรยมสารสกดหยาบโดยใชเอทลแอลกอฮอลล 95% เปนตวท าละลายและน าสารสกดหยาบไปทดสอบโดยวธ Paper disc diffusion บนอาหาร Double layer NGA พบสารสกดพชสมนไพร 19 ชนด ทมประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอโดยกอให เกดบรเวณยบยงอยางชดเจนไดแก สารสกดจากใบฝรง เปลอกผลทบทม เปลอกผลมงคด ผลสมอ

พเภพ ผลเบญจกาน ขมนชน ผลสารภ ผลกระทง ใบทองพนชง รากหญาแหวหม ผลมะขามปอม ผลยคาลปตส เนอผลมะปลง เมลดผลมะปลง ใบชา เมดในของเมลดมะมวง โกศพงปลา เปลอกผลเงาะ และผลสมอไทย การทดลองท 3 จงไดน าสารสกดหยาบจากพชทง 19 ชนด มาผานการระเหยตวผานตวท าละลายออกแลวปรบความเขมขนเปน 5 ระดบ ไดแก 100,000 50,000 10,000 5,000 และ 1,000 ppm แลวน ามาทดสอบประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอโดยวธ Paper disc diffusion อกทง พบวาสารสกดหยาบทใหผลดทสด 2 ล าดบแรกไดแก สารสกดหยาบจากเปลอกผลทบทม และผลสมอพเภก โดยสามารถกอใหเกดบรเวณยบยงไดทกระดบความเขมขน การทดลองท 4 จงน าสารสกดจากพชทง 2 ชนดนมาแยกสกดอยางละเอยดโดยวธ Quick Column Chromatography สามารถแยกสารได 31 ล าดบ น าสารแตละล าดบมาทดสอบประสทธ ภาพในการยบยงเชอพบวาสารสกดจากเปลอกผลทบทม ล าดบการชะท 22, 23, 24, 25, 26, 27 และ 28 สามารถยบยงการเจรญของเชอสาเหตโรคได สวนสารสกดจากผลสมอพเภกทสามารถยบยงการเจรญของเชอได ไดแก ล าดบการชะท 15, 16, 17, 20, 24, 25, 25, 26, 27 และ 28 การทดลองท 5 จงน าสารแตละล าดบการชะทสามารถยบยงการเจรญของเชอไดมาทดสอบหากลมสารธรรมชาตเบองตนโดยวธ Phytochemical method พบวาสารทมฤทธยบยงการเจรญของเชออยในกลมของฟลาโวนอยดและแทนนน (สพจน, 2548)

สารสกดของพช 56 ชนด ไดน ามาศกษาการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย Ralstonaia solanacearum (RS) สายพนธ T160 โดยวธ Paper disc diffusion มสารสกดจากพช 9 ชนด ไดแก ฝรง (Psidium guajava, Pgu) ยคาลปตส (Eucalyptus globulus, Eg) หปลาชอน (Acalyphy wilkesiana, Aw) การะเวก (Artabotrys hexapetatus, Ah) มะกอกฝรง (Spondias cytherea, Sc) น านมราชสห (Euphobia hirta, Eh) มะขาม (Tamarindus indicus, Ti) สบปะรด (Ananas comosus, Ac) และทบทม (Punica granatum, Pgr) ทแสดงประสทธภาพยบยงเชอแบคทเรยททดสอบ สารสกดจากพชทง 8 ชนด ยกเวน Ac ยบยงการเจรญของเชอ RS 4 สายพนธ คอ T14 T17 T25 และ T160 และยบยงการเจรญของเชอ RS สายพนธ คอ T17 และ T25 ไดด สารสกดจากพชทง 9 ชนด ในสภาพสดและแหงน ามาศกษาการยบยงการเจรญของเชอ RS สายพนธ T160 สารสกดจาก Ah ในสภาพสดใหผลการยบยงดทสด แตสารสกดจากใบแหงจะยบยงไดต าสด สารสกดจาก Pgr ทงในสภาพสดและแหงใหผลในการยบยงเชอโรคไดดทสด (อไรวรรณ, 2544)

การทดสอบประสทธภาพของสารสกดพช 3 ชนด คอเจตมลเพลงแดง (ราก) ทองพนชง (ใบ และ ล าตน) และนอยหนา (ใบ) ในการยบยงการเจรญของเชอรา C. gloeosporioides สาเหตโรคแอนแทรคโนส มะมวงจ านวน 8 ไอโซเลท เชอราทเปนสาเหตโรคขวเนาผลมะมวงคอ Lasiodi plodia theobromae 4 ไอโซเลท Phompsis mangiferae 2 ไอโซเลท และ Dothiorella dominicana 2 ไอโซเลท พบวาสารสกดจากเจตมลเพลงแดงและทองพนชง สามารถยบยงการเจรญของเชอรา C. gloeosporioides L. theobromae P. mangiferae และ D. dominicana สารสกดจากนอยหนา ไมสามารถยบยงการเจรญของเชอราทง 16 ไอโซเลท เมอท าการทดสอบประสทธภาพของสารสกดมงคด (เปลอกผล) ยบยงการเจรญของเชอรา C. gloeosporioides 8 ไอโซเลท L. theobromae 4 ไอโซเลท และ P. mangiferae 2 ไอโซเลท พบวาสามารถยบยงการเจรญของเชอทงหมด 14 ไอโซเลททท าการทดสอบ เมอท าการทดสอบประสทธภาพของสารสกดจากพชในการยบยงการงอกของสปอรเชอราพบวาสารสกดจากเจตมลเพลงแดง ทองพนชง และเปลอกมงคด สามารถยบยงการงอกของสปอรเชอรา C. gloeosporioides 8 ไอโซเลท ทท าการทดสอบได 100% โดยสารสกดจากเจตมลเพลงแดงและทองพนชงสามารถยบยงการงอกของสปอรเชอรา P. mangiferae 2 ไอโซเลท และ D. dominicana 2 ไอโซเลท สวนสารสกดจากเปลอกมงคดและทองพนชงสามารถยบยงการงอกของสปอรเชอรา L. theobromae 4 ไอโซเลท ท 100% เชนเดยวกน (สรวรรณ, 2547)

ศกษาประสทธภาพของสารสกดจากพชสมนไพรในการยบยงการเจรญของเชอ Erwinia cartovora subsp. cartovora สาเหตโรคเนาของพชผก โดยน าสารสกดจากพชจ านวน 14 ชนด มาทดสอบกบเชอแบคทเรยสาเหตโรคโดยชววธ disc diffution บนอาหาร double layer NGA พบวาสารสกดจากพชสมนไพรทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยอยางเหนไดชดม 4 ชนด คอ สารสกดจากเปลอกผลทบทม (Punica granatum) ผลเบญกาน (Quercus infectoria) ผลสมอไทย (Terminalia belerica) ผลสมอพเภก (Terminalia chebula) และใบฝรง (Psidium quajava) พบวาสารสกดจากเปลอกผลทบทมและเบญกาน กอใหเกดบรเวณยบยงเหนไดชดเจนททกระดบความเขมขน (วาสน, 2546)

การควบคมโดยชววธอกวธการหนง คอการใช bacteria antagonist มาใชควบคมเชอรา C. gloeosporioides ถงแมจะยงไมมรายงานทแนนอนวาควบคมโรคไดด แตเชอวาในอนาคตจะสามารถปรบปรงวธการใชเพอควบคมโรคใหไดผลดทสด และการศกษาการควบคมเชอราภายหลงการเกบเกยวสามารถท าไดโดยการใชความรอนและความเยนในการชะลอการเกดโรค พบวาการใชอณหภมต าในการเกบรกษาผลผลต เปนวธการทท ากนอยางแพรหลายในทางการคา เชน ใน

การเกบรกษาผลเงาะ ควรเกบทอณหภม 15 องศาเซลเซยส (นพนธ , 2531) หรอการใชความรอนในการควบคม เชน มะละกอ ทอณหภมน ารอน 50 องศาเซลเซยส นาน 20 นาท มะมวง ทอณหภม 51 องศาเซลเซยส นาน 5 นาท ใชควบคมโรคแอนแทรคโนส การใชกาซ CO2 ในการรมควน และการใชผลไมจมลงในสารปองกนก าจดเชอรา เชน iprodione carbendazim หรอ thiabendazole แลวเปาใหแหง จะชวยลดการเนาเสยของผลไมจากเชอราได ความหมายของพชสมนไพร

ค าวา “สมนไพร” ตามพระราชบญญตยา หมายความถง ยาทไดจากพช สตว และแร ซงยงมไดมการผสม ปรง หรอแปรสภาพ (ยกเวนการท าใหแหง) เชน พชทยงคงเปนสวนของราก ล าตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยงไมไดผานขนตอนการแปรรปใด ๆ เชน การหน การกลน การสกดแยก รวมทง การผสมกบสารอน ๆ (วนด, 2537)

สารส าคญในพช

สาระส าคญในพชสมนไพรแบงออกเปน 2 จ าพวกใหญ ๆ ไดแก 1. สารปฐมภม (Primary metabolite) เปนสารทพบในพชชนสงทวไป ๆ พบไดในพชเกอบทกชนด เปนสารผลตผลทไดจากกระบวนการสงเคราะหแสง (photosynthesis) โดยพชดดน า กาซ คารบอนไดออกไซด และพลงงานจากแสงแดดเพอสรางสารจ าพวกคารโบไฮเดรต ดวนเหตนพชเกอบทกชนดจงประกอบดวยแปงและน าตาล สารเหลานมนษยไดน ามาใชเปนอาหาร นอกจากน สารปฐมภมยงรวมสารจ าพวกไขมน โปรตน เมดส (pigment) และเกลออนนทรย (inorganic salt) ชนดตาง ๆ อกดวย 2. สารทตยภม (secondary metabolite) เปนสารประกอบทมลกษณะคอนขางพเศษในพชแตละชนด คาดวาสารเหลานเกดจากขบวนการชวสงเคราะห (biosynthesis) ในพชตวอยางของสารในกลมนไดแก แอลคาลอยด ไกลโคไซด น ามนหอมระเหย เปนตน สารกลมนสวนมากจะมสรรพคณทางยาหรอเปนสารพษ (วนด, 2537) จากการศกษาถง Primary และ secondary metabolite ของพช ท าใหสามารถน ามาใชเปนยารกษาโรคได ซงอาจจ าแนกออกไดเปน 9 กลมใหญ ๆ คอ

1. คารโบไฮเดรต (carbohydrate) 2. แอลคาลอยด (alkaloid) 3. ไกลโคไซด (glycoside)

4. น ามนระเหย (volatile oil) 5. ไขมน (lipid) 6. เรซน (resin) 7. วตามน (vitamin) 8. สเตอรอยด (steroid) 9. ยาปฏชวนะ (antibiotic)

1. คารโบไฮเดรต (carbohydrate)

คอสารทประกอบดวย C H และ O ซงอตราสวนของ H:O มกจะเปน 2:1 และอยในรปของ polyhydroxy aldehyde หรอ Ketone ในปจจบนกลมของคารโบไฮเดรตทใชในทางยา มกใชในรปของ dextrose fructose glucose lactose dextran starch cotton agar pectin tragacanth ฯลฯ

2. แอลคาลอยด (alkaloid)

เปนสารอนทรยซงมไนโตรเจนเปนสวนประกอบ (Organic nitrogen compound) พบในพชชนสงเปนสวนมาก แตบางครงกพบในสตวและพวกจลนทรย คณสมบตของแอลคาลอยด สวนใหญมรสขม ไมละลายน า แตละลายไดในตวท าละลายในอนทรย (Organic solvent) ชนดตาง ๆ มฤทธเปนดาง และมกมฤทธตอระบบตาง ๆ ของรางกาย หนาทของแอลคาลอยดในพชยงไมมค าตอบทแนนอน แตนกวทยาศาสตรไดใหขอสงเกตทนาเชอถอไดวาอาจมหนาทดงน 2.1 เปนสารทมพษ ปองกนมใหแมลงหรอมารบกวนหรอท าลาย 2.2 เปนผลทไดจากกระบวนการท าลายพษ (detoxification) ของสารทเปนอนตรายตอพช 2.3 เปนตวทชวยควบคมการเจรญเตบโตของพช (growth regulator) 2.4 เปนตวเกบแรธาตสามารถจะสลายตวในไนโตรเจน และธาตอน ๆ ทจ าเปนตอการด ารงชพ ของพช 2.5 เปน nitrogen excretory product เชนเดยวกบยเรยหรอกรดยรก 2.6 ชวยรกษาดลของไอออน

3. ไกลโคไซด (glycoside)

เปนสารอนทรยทประกอบดวยสวนทเปน aglycone (genin) กบสวนทเปนน าตาล ดงนนเมอถก hydrolyze ดวยกรดหรอน ายอย จะไดผลผลต 2 อยางน สวนทไมใชน าตาลมสตรโครงสราง

แตกตางกนไปหลายประเภท ดงนนฤทธทางเภสชวทยาของสารประกอบในกลมนจงมไดกวางขวางแตกตางกนออกไป สวนทเปนน าตาลจะไมมฤทธทางเภสชวทยาแตเปนสวนชวยท าใหการละลายและดดซมเขาสรางกายดขน

หนาทของไกลโคไซดในพชจะท าใหการด ารงชวตของพชอยอยางปกต (Regulator and sanitary function) และท าหนาทปองกนอนตรายใหแกพชดวย

ไกลโคไซดอาจจ าแนกคราว ๆ ตามสตรโครงสรางของ aglycon (เนองจากเปนสวนทมฤทธทางเภสชวทยา) ไดดงน

3.1 Cardiac glycoside จะมฤทธตอระบบกลามเนอหวใจและระบบไหลเวยนของโลหต

3.2 Anthraquinone glycoside ใชเปนยาระบาย (laxative) ยาฆาเชอ (antibiotic) และยอมส (dry stuff)

3.3 Saponin glycoside เมอเขยากบน าจะไดฟองคลายสบ มกใชเปนสารตงตนในการผลตยาประเภทสเตอรอยด

3.4 Cyanogenetic glycoside เปนไกลโคไซดซงเมอถก hydrolyse จะไดน ามนมสตารด น ามนนจะเปนตวท าใหมกลน และมฤทธฆาเชอโรคดวย

3.5 Phenolic glycoside พบมากในธรรมชาต โดยเฉพาะในรปของอนพนธของ phenol เชนพวก tannin ในทางยามฤทธฝาดสมาน (astringent) ฆาเชอโรค ในทางอตสาหกรรมฟอกหนงและท าหมกพมพ

4. น ามนระเหย (volatile oil or essential oil)

เปนน ามนไดจากพชโดยการกลนดวยไอน า (Steam distillation) หรอการบบ (expression) มกลนรสเฉพาะตว ระเหยไดงายในอณหภมธรรมดา เบากวาน า นกวทยาศาสตรบางทานกลาววา น ามนระเหยเปน waste product ไมมประโยชนในกระบวนการชวเคม บางทานกลาววามนเกดขนเพอดงดดแมลงแตเปนไปไดวาน ามนระเหยเกดจากผลตผลทผดปกตของกระบวนการชวเคมของมน และอาจเปนสารทเกดจากการท าลายพษ

ประโยชนทางดานยานอกใชเปนตวแตงกลนแลวสวนใหญจะใชในทางขบลม (carinative) ฆาเชอ (antibacterial antifungal) ทาถนวด

5. ไขมน (lipid)

คอสารทไมละลายน า แตละลายในตวท าละลายอนทรย (Organic solvent) เมอตมกบดางจะไดสบ ถาเปนของแขงทอณหภมหองเรยกวาไขมน ถาเปนของเหลวเรยกวาน ามนมกอยในรปของอาหารสะสมของพช ประโยชนของ lipid ในทางยาจะใชเตรยมขผง emulsion หรอใชเปนยาระบาย เชน น ามนละหง รกษาโรคผวหนง เชน น ามนกระเบา

6. เรซน (resin)

คอสารอนทรยหรอสารผสมประเภทโพลเมอร มรปรางไมแนนอน มสตรโครงสรางทางเคมสลบซบซอน ไมละลายน า ละลายไดดในตวท าละลายอนทรย เมอตมกบดางจะไดสบ เมอเผาจะไดควน เรซนอาจเกดจาก Normal physiological product คอพชไดสรางอยเปนปกต หรอเกดการสรางเมอเปนโรค (pathological product) เมอตมไมมแผลเกดขน ในธรรมชาตพบเรซนรวมกบน ามนระเหย หรอ ตวอยางเชน ยางสน มหาหงค ก ายาน

7. วตามน (vitamin)

สารประกอบอนทรยทมอยเลกนอยในอาหาร ตามธรรมชาตสามารถเขาสรางกายจากอาหารหรอแหลงอน เพอใหมหนาทเฉพาะทางกายภาพ หรอเพอการเตบโตเพอเขาสภาพปกต

วตามนสามารถแบงออกไดเปน 2 ชนด คอ 7.1 วตามนชนดทละลายไดในไขมน จะมการสะสมในรางกายไดโดยจะละลายอย

ในไขมน เชน วตามน A D E K 7.2 วตามนชนดทละลายในน า จะสามารถก าจดออกโดยทางปสสาวะไมเกบสะสม 7.3 ไวในรางกาย ดงนน เมอขาดวตามนเหลานอาการจะปรากฏออกมาในเวลาไม

นาน เชน วตามน B C

8. ยาปฏชวนะ (antibiotic)

ยาปฏชวนะเปนผลตผลทางเคมทไดจากสงมชวต สวนใหญจะไดจากแบคทเรยและรา ส าหรบพชชนสงกมฤทธเปนยาปฏชวนะแตยาปฏชวนะทไดจากพชสมนไพร ทใชอยในตลาดยา ยงมจ านวนนอยมาก

9. สเตอรอยด (steroid)

คอสารอนทรยทมโครงสรางเปน tetra cyclic terpenoid ซงถกสรางขนมาโดยพชและสตวในทางการแพทยมการใชสเตอรอยดพวกโฮรโมนเพศ เปนยามานานแลว แตเดมสารสกดพวก cortisone จาก bile acid นนยงยากและท าใหมราคาแพง ปจจบนกสามารถผลตสเตอรอยดจากพชและจลชพท าใหราคาของสเตอรอยดนนถกลง (นจศร และ พะยอม, 2534) การสกดสารส าคญจากพชสมนไพร

การสกดเบองตนไมวาจะสกดดวยวธใดหรอใชตวท าละลายใด กจะไดองคประกอบเปนของผสมหรอสกดอยางหยาบ (crude extract) ซงเปนสงทสกดออกมาจากสมนไพรโดยใชน ายาสกดหรอตวท าละลาย (solvent) สารสกดอยางหยาบนเปนของผสมขององคประกอบทางเคมของสมนไพรซงจะมทงองคประกอบทมฤทธทางเภสชวทยา (pharmacologically active constituents) ซงมกเรยกวาสารส าคญ (active constituents) และองคประกอบทไมมฤทธทางเภสชวทยา (pharmacologically inactive constituents) ซงเรยกวา สารเฉอย (inert substances) ชนดและสดสวนขององคประกอบในสารสกดจะแปรเปลยนไปตามสภาพของสมนไพรทใชและสภาวะทใชในการสกด วตถประสงคของการสกดพชสมนไพรคอ

- เพอสกดแยกเอาสารส าคญออกจากสมนไพร - เพอใหไดสารสกดทมความเขมขนของสารส าคญสง

- เพอลดขนาด (dose) ของการใชสมนไพรลงใหอยในปรมาณทเหมาะสม

1. น ายาสกดหรอตวท าละลาย

ตวท าละลายทนยมใชในการเตรยมสารสกด ไดแก น า (water) แอลกอฮอล (alcohol) หรอ สารละลายผสมของสารละลายทง 2 ชนด นอกจากนอาจใชกรด ดาง เตมลงในน ายาสกดเพอปรบความเปนกรด-ดางของน ายาสกดใหเหมาะสมยงขน สวนสารละลายชนดอน ๆ เชน อเทอร (ether) คลอโรฟอรม (chloroform) มใชบางเฉพาะกรณ

1.1 น า จดเปนตวท าละลายทด หางายและราคาถก แตการใชน าอยางเดยวเปนตวท าละลายในการสกดพชสมนไพรมขอเสยหลายประการ คอ สามารถละลายองคประกอบทไมตองการออกมาไดมาก เชนเดยวกบสารส าคญทตองการ สารเฉอยทละลายออกมากบน า เชน น าตาล แปง ลวนเปนอาหารทดของเชอจลนทรย จงท าใหเกดการบดเสยของสารสกดเนอง

จลนทรยได ถาไมใสสารกนบด (preservative) นอกจากนน าระเหยไดทอณหภมสง ถาตองการท าใหสารสกดในน าเขมขนจะตองใชอณหภมสงในการระเหยไลน าออกไปซงอาจจะเกดความเสยหายกบสารส าคญได ดงนนจงไมคอยนยมใชน าเดยว ๆ เปนน ายาสกด แตใชรวมกบตวท าละลายอน ๆ เชน แอลกอฮอลหรอกรด หากเตมกรดเลกนอยลงในน า (acidified water) ใชสกดองคประกอบส าคญในพชสมนไพรทมองคประกอบส าคญเปนสารประกอบแอลคาลอยด สวนน าทเตมดางลงไปเลกนอย (alkalized water) จะใชสกดพชสมนไพรบางชนด เชน เปลอกคาสคารา (Cascara bark)

1.2 แอลกอฮอล จดเปนตวท าละลายทดมากเมอเปรยบเทยบกบน า แอลกอฮอล มขอ ดกวาดงน

- มความจ าเพาะ (Selectivity) ในการละลายมากกวาน า - มฤทธยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรย - หากตองการท าใหสารสกดเขมขนจะระเหยไดงาย แตราคาของแอลกอฮอลจะแพงกวาน า

1.3 น ายาผสมแอลกอฮอล (hydroalcoholic mixture) เปนน ายาสกดทใชกนอยางกวางขวาง เนองจากสามารถละลายสารส าคญในพชสมนไพรไดใกลเคยงกบแอลกอฮอล แตราคาถกกวา และยงสามารถยบยงการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยไดอกดวย นอกจากนการใชน ายาผสมแอลกอฮอล ยงชวยปองกนการแยกตวของสารตาง ๆ ในสารสกดเมอตงทงไว ซงมกเกดขนในกรณทใชน าอยางเดยวในสารสกด

นอกจากนน ายาสกดตาง ๆ ทกลาวมาขางตน ตวท าละลายอนทรยกอาจใชในการสกดพชสมนไพรได เชน เฮกเซน (Hexane) และปโตเลยมอเทอร (petroleum ether) ใชสกดพชสมนไพรในขนตนเพอสกดสารพวกไขมนออกไปกอนทจะท าการสกดสารส าคญ แตตองระเหยเอาน ายาสกดเหลานออกไปจนหมดกอนท าการสกดขนตอนตอไป ตวท าละลายเหลานนยมใชสกดองคประกอบทไมมขว (non polar component) เชน ไขมน (lipids) สเตยรอยด (steroids) เทอรพนอยด (terpenoids) เปนตน

คลอโรฟอรม (Chloroform) และอเทอร (ether) จดเปนตวท าละลายทไมมขว (polarity) และมขวปานกลาง ใชสกดองคประกอบทไมมขว (non-polar component) ไปจนถงสารทมขวปานกลาง

เมทานอล (Methanol) เปนตวท าละลายทใชในการสกดสาระส าคญทมขว (polaractive constituent) เชนเดยวกบแอลกอฮอล แตนยมใชแอลกอฮอลมากกวา เพราะราคาถกกวาและมความเปนพษนอยกวา

2. การเลอกน ายาสกด

หลงจากท าการเตรยมตวอยางพชสมนไพรส าหรบการสกดแลวควรเลอกน ายาสกดใหเหมาะสมกบชนดของสารทตองการสกด โดยน ายาสกดดงกลาวควรมคณสมบตดงน

2.1 มความสามารถในการละลายสารส าคญมากทสดและไมละลายหรอองคประกอบอน ๆ ไดนอย (selectivity) เนองจากสารส าคญสวนใหญเปนสารประกอบอนทรย ซงอาจมโครงสรางสลบซบซอนมากนอยตางกนและมอยในพชทงในสภาพอสระและรวมตวกบสารอน ๆ ในสภาพเกลอหรอสารประกอบเชงซอน ดงนนควรพจารณาถงสภาพหรอรปแบบของสารส าคญทตองการสกดนอกเหนอจากความมขวของสารส าคญดงกลาว ในการเลอกน ายาสกดมกฏทวไปวา สงทเหมอนกนยอมละลายในกนและกน (like dissolve like) เชน คณสมบตของสารส าคญมขว กควรเลอกตวท าละลายหรอน ายาสกดทมขวเชนเดยวกนในสารสกด

2.2 มความคงตวด และหางาย ราคาถก ไมเปนพษตอรางกาย

2.3 ไมระเหยงายหรอยากเกนไป

2.4 สภาพของพชสมนไพรทท าการสกด เชน เมลด เปนสวนทมไขมนอยมาก ควรขจดไขมนพวกนออกกอนโดยการสกดดวยตวท าละลายอนทรยประเภทไมมขว เชน ปโตรเลยมอเทอร เปนตน แลวจงน ากากพชทเหลอไปสกดตอดวยตวท าละลายทเหมาะสม

3. วธสกด

3.1 มาเซอเรชน (maceration) เปนวธการสกดสารส าคญจากพชโดยวธการหมกสมนไพรกบน ายาสกดจนกระทงเนอเยอของสมนไพรออนนมและน ายาสกดสามารถแทรกซมเขาไปละลายองคประกอบภายในผงสมนไพรออกมาได

การหมกสมนไพรควรท าในภาชนะทมฝาปดสนทในน ายาสกดทเหมาะสม จะท าเปนเวลา นาน 7 วน หรอตามก าหนดในเภสชต ารบหรอจนกระทงองคประกอบทตองการละลายออกมาหมด ในระหวางทหมกผลสมนไพรอยนนควรเขยาหรอคนเปนครงคราวเพอเพมอตราเรวของการสกด

เมอครบก าหนดเวลาจงกรอง แยกกาก (marc) ออกจากน ายาสกด วธการสกดนเหมาะสมกบพชสมนไพรทมโครงสรางหรอเนอเยอไมแขงแรงมากนก เชน ใบ ดอก ซงท าใหออนนมไดงายจดเปนวธทใชน ายาสกดนอย จงประหยด และเนองจากเปนวธการทไมใชความรอนจงเหมาะสมกบการสกดสารทไมทนตอความรอน แตวธการสกดนมกจะไมสมบรณเนองจากไมคอยมการเคลอนทของน ายาสกด เมอสารในสมนไพรละลายออกมาถงระดบหนงจะเกดความสมดลขององคประกอบภายในสมนไพรและน ายาสกดทใช ท าใหอตราเรวของการสกดชะงกลง จงไมเหมาะทจะใชสกดในกรณทตองการสกดสารส าคญจากสมนไพรจนสมบรณ

เนองจากวธการสกดแบบมาเซอเรชน ใชเวลานาน จงมผดดแปลงใชมกเซอร (Mixer) หรอ โฮโมจไนเซอร (homogenizer) มาชวยท าใหเซลลพชแตกออกกอนท าการสกด เพอยนระยะเวลาการสกด ตอมาพฒนาใชเสยงทมความถสงเกน 20,000 เฮรตซ รวมในการสกดเรยกวธนวา การสกดอลตราซาวน (ultrasound extraction) แตวธหลงนอาจท าใหเกดการเปลยนแปลงของน าไปเปนเพอรออกไซด ตอสารโดยตรง เพราะขณะทใชการสกดอลตราซาวนท าใหเกดชองวางและมอากาศแทรกเขาไปในตวท าละลาย

3.2 เพอรโคเลชน (percolation) เปนวธการสกดสารส าคญจากพชสมนไพรโดยการปลอยใหน ายาสกดไหลผานผงสมนไพรอยางชา ๆ พรอมกบละลายเอาองคประกอบออกจากผงสมนไพรออกมา โดยใชเครองมอทเรยกวา เพอรโคเลเตอร (percolator)

วธการท าเพอรโคเลชน คอ น าผงสมนไพรมาหมกกบตวท าละลายกอน 1 ชวโมง เพอใหพองตวเตมทแลวคอย ๆ บรรจผงยาทละชนลงในเพอรโคเลเตอร ซงมลกษณะเปนคอลมน (column) ปลายเปดทง 2 ดาน โดยดานบนจะกวางกวาดานลาง เพอความสะดวกในการบรรจผงสมนไพร สวนปลายดานลางปดเปดได เพอสามารถควบคมอตราการไหลของสารสกดหรอเพอรโคเลตจากเพอรโคเลเตอรได เตมตวท าละลายหรอน ายาสกด (menstruum) ลงไปใหระดบน ายาสกดไหลผานผงสมนไพรในอตราเรวทพอเหมาะ พรอมกบเตมน ายาสกดใหมลงไปเรอย ๆ อยาใหแหง เกบเพอรโคเลตจนการสกดสมบรณโดยการตรวจสอบเพอรโคเลตสวนสดทาย น าเพอรโคเลตทเกบไดทงหมดรวมกนน าไปกรองวธเพอรโคเลชนจดเปนวธการสกดทดส าหรบการสกดสารจากสมนไพรแบบสมบรณ และไมตองใชความรอน แตวธนมขอเสย คอ เปลองน ายาสกดและใชเวลาในการสกดนาน ดงนนจงมการดดแปลงเพอเพมประสทธภาพในการสกดสารจะใชเพอรโคเลเตอรตอกนหลายตว และใหมการเคลอนทของตวท าละลายเขาหากน

3.3 การสกดแบบตอเนอง (continuous extraction) เปนวธการสกดสารส าคญจากสมนไพรท านองเดยวกบเพอรโคเลชน แตตองใชความรอนเขาชวยและซอกซเลตเอกซแทรกเตอร (soxhlet extractor) ซงเปนระบบปด โดยใชตวท าละลายซงมจดเดอดต า เมอไดรบความรอนจากฮทตงแมนเทล (heating mantle) หรอหมอองไอน า น ายาสกดในภาชนะระเหยขนไปแลวกลนตวลงมาในทมเบอร (thimble) ซงบรรจสมนไพรไว น ายาสกดจะผานผงสมนไพรซ าแลวซ าอกไปเรอย ๆ จนกระทงองคประกอบในสมนไพรถกสกดออกมา

วธการสกดแบบตอเนองนเหมาะสมส าหรบการสกดองคประกอบททนตอความรอนและใชน ายาสกดนอย ไมสนเปลองแตมขอเสย คอ ไมเหมาะสมทจะใชกบองคประกอบทไมทนตอความรอน และน ายาสกดทใชไมควรเปนของผสม เพราะจะเกดการแยกของตวท าละลายแตละชนดเนองจากมจดเดอดตางกน จะมผลใหสดสวนของน ายาสกดแตกตางไปจากเดม และผลการสกดไมดเทาทคาดเอาไว

3.4 การสกดน ามนหอมระเหย (extraction of volatile oil) มหลายวธเลอกใชตามความเหมาะสมของพชทใช

3.4.1 การกลน (distillation) ในทางอตสาหกรรมม 3 วธ คอ

- การกลนโดยใชน า (water distillation) ใชกบพชแหงซงไมถกท าลายเมอตม เนองจากพชทน ามากลนจะแชอยในน าเดอดทงหมดตลอดระยะเวลาการกลน วธนใชกลนน ามนจากเปลอกไม เชน กลนน ามนสน (turpentine oil) จากยางสน เปนตน

- การกลนโดยใชน าและไอน า (water and steam distillation) ใชไดกบพชสดหรอแหง ซงอาจถกท าลายไดงายเมอถกตม เชน กานพล จะบดใหเปนผง เตมน าใหทวมผานไอน าเขาไป สวนทกลนไดจะมทงน ามนและน า ท าการแยกน ามนออกมา การกลนวธนสะดวกทสดและใชกนอยางกวางขวางในการผลตน ามนในทางการคา

- การกลนโดยใชไอน า (steam distillation) วธนใชกบพชสด เชน สะระแหน โดยน าพชสดมาวางบนตะแกรง แลวผานไอน าเขาไปโดยตรง โดยไมตองมการหมกพชดวยน ากอน จดเปนวธทสะดวก รวดเรว และคาใชจายนอย

3.4.2 การบบหรอการอด (expression) ใชกบหมอน ามนระเหยทใชวธกลนไมได เนอง จากถกท าลายไดงายเมอถกความรอน เชน น ามนหอมระเหยจากพชตระกลสม ไดแก น ามนผวมะนาว (orange oil)

การบบทนยมคอ วธเอกควเอล (ecuelle method) ซงใชกบน ามนหอมระเหยจากพชตระ กลสม (citrus oil) โดยเอาผลไปบบบนรางทมเขมแหลม ๆ อย เขมตองยาวพอทจะแทงผานผนงชนนอก (epidermis) เพอใหตอมน ามนแตกออก น ามนจะหยดลงไปในรางซงเกบน ามนได

3.4.3 วธเอนฟอยเรนซ (enfleurage) ใชกบน ามนหอมระเหยของกลบดอกไมตาง ๆ เปนวธทเกบแตกอนใชความหอมไดด แตกอนใชในอตสาหกรรมท าน าหอม (perfume) วธนจะใชไขมน (fat) หรอน ามนไมระเหย (fixed oil) ทไมมกลนเปนตวดดซบ [สวนใหญใชไขมนวว (beef tallow) รอยละ 40 กบไขมนหม (lard) รอยละ 60] โดยน าตวดดซบมาแผเปนแผนบาง ๆ แลวเอากลบดอกไมมาวางเรยงบนตวดดซบนาน 24 ชวโมง แลวเปลยนกลบดอกไมใหม ท าเชนนเรอย ๆ จนตวดดซบดดเอาน ามนหอมระเหยมากพอ จงเอาตวดดซบมาสกดเอาน ามนหอมระเหยออกดวยแอลกอฮอล

3.4.4 การสกดโดยใชตวท าละลาย (extraction with solvent) ตวท าละลายทนยมใชมากทสดคอ ปโตเลยมอเทอร (petroleum ether) อาจใชตวท าละลายอน เชน แอซโทน (acetone) เมทานอล แอลกอฮอล เปนตน วธนจะควบคมอณหภมใหอยในชวงไมเกน 50 องศาเซลเซยส ซงเมอเปรยบเทยบกบการกลนทตองใชอณหภมสงท าใหองคประกอบทางเคม เปลยนแปลง และมกลนผดไปไปจากธรรมชาตได จงน าวธการสกดโดยใชตวท าละลายนนมาใชในทางอตสาหกรรม แตตนทนการผลตสงกวาวธการกลน

4. การเลอกวธการสกด การสกดส าคญในพชสมนไพรมหลายวธ ซงวธการสกดทดทสดส าหรบพชสมนไพรแตละชนดมกไดจากการทดลองขนตน โดยทวไปวธการสกดทเหมาะสมขนกบปจจยหลาย ๆ อยาง ไดแก

4.1 ธรรมชาตของพชสมนไพร โดยพจารณาจาก - ลกษณะและโครงสรางของเนอเยอ สมนไพรทมลกษณะออนนม เชน ดอก ใบ อาจสกดดวยวธมาเซอเรชน หากเปนสมนไพรเนอเยอแขงแรงและเหนยว เชน เปลอก ราก เนอไม ควรใชวธเพอรโคเลชนหรอการสกดแบบตอเนอง

4.2 คณคาของสารสกดและคาใชจายในการสกด หากตองการสกดทไมใชสารส าคญและมคณคาทางการรกษานอย เชน สารทใชแตงกลน รส ของยาเตรยมตาง ๆ กอาจใชวธงาย ๆ ทไมยงยาก นอกจากนควรค านงถงคาใชจายทงหมดเปรยบเทยบกบราคาของสารสกดทเตรยมไดวาคมคากบการลงทนหรอไม

4.3 ความตองการทจะใหไดการสกดทสมบรณ (exhausted extraction) หรอเกอบสมบรณ หากตองการสารสกดเจอจาง การใชวธมาเซอเรชนกเพยงพอแลว แตถาตองการสารสกดเขมขนกควรใชวธเพอรโคเลชนหรอการสกดแบบตอเนอง

5 การท าสารสกดใหเขมขน (concentration)

สารสกดอยางหยาบทไดจะมปรมาตรมากและเจอจาง ท าใหน าไปแยกองคประกอบไดไมสะดวกและไมมประสทธภาพ จงตองน ามาท าใหเขมขนเสยกอนดวยวธตาง ๆ ดงน

5.1 การระเหย (free evaporation) เปนการน าตวท าละลายออกจากน ายาสกด โดยใชความรอนจากหมอองไอน า (water bath) หรอแผนความรอน (hot plate) วธนอาจท าใหองคประ กอบในสารสกดสลายตวไดเนองจากอณหภมสงเกนไป และหากใชสารละลายอนทรย (organic solvent) ในการสกด การระเหยโดยใหความรอนโดยตรง (direct heat) บนแผนความรอน อาจเกดอนตรายไดงาย นอกจากนควรค านงถงอณหภมทจะท าใหเกดการสลายตวของสารส าคญ เมอใชความรอน

5.2 การกลนในภาวะสญญากาศ (distillstion in vacuo) จดเปนวธทนยมมากทสดเปน การระเหยเอาตวท าละลายออกจากน ายาสกดโดยการกลนทอณหภมต า พรอมทงลดความดนลงใหเกอบเปนสญญากาศโดยใชปมสญญากาศ (vacuum pump) เครองมอนเรยกวา โรตารอวาโพเรเตอร (rotary evaporator) ซงประกอบดวยสวนตาง ๆ 3 สวน คอ ภาชนะบรรจสารสกดอยางหยาบทกลน (distillation flask) สวนคอนเดนเซอรหรอสวนควบแนนไอสารละลาย (condenser) และภาชนะรองรบสารละลายหลงการกลน (receiving flask) โดยสารสกดอยางหยาบซงบรรจในภาชนะจะแชอยในหมอองไอน าทควบคมอณหภมไดและจะหมน (rotary) ตลอดเวลาทท างาน เพอใหมการกระจายความรอนอยางทวถงและสม าเสมอ ภาชนะบรรจสารสกดอยางหยาบนจะตอเขากบสวนควบแนน ซงมระบบท าความเยนหลออยตลอดเวลา ปลายของสวนควบแนนจะมภาชนะรอง รบโดยทงระบบจะตอเขากบระบบสญญากาศ สารละลายทระเหยออกจากภาชนะบรรจจะควบแนน

ทบรเวณคอนเดนเซอรและหยดลงมาในภาชนะรองรบสารละลายหลงการกลนซงสารละลายดงกลาวสามารถน าไปท าใหบรสทธและน ากลบมาใชใหมได

5.3 การท าใหแหง (drying) เปนการระเหยเอาตวท าละลายออกจากน ายาสกดจนแหง ไดสารสกดออกมาในสภาพของแขงหรอกงของแขง มหลายวธ เชน การใชความเยน (lyophilizer หรอ freeze dryer) หรอการใชความรอน (spray dryer) ฯลฯ

5.4 อลตราฟลเทรชน (ultarfilitration) สกดดวยน าใหเขมขนโดยใชแผนเมมเบรน ใชกบ สารทมน าหนกโมเลกล (Molecular weight) สงกวา 5,000 (รตนา, 2547)