PHÚTDỪNGLẠICỦANGƯỜITHÔNGMINHTácgiả:AtulGawande

Thểloại:Nghệthuậtsống,KỹnăngNhàxuấtbản:NXBTrẻ

Ebook:CuibapEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

LỜIGIỚITHIỆU

ôiđangtròchuyệnvớiJohn,anhbạnhọccùngtrườngy,naylàbác sĩphẫu thuật tổngquát tạiSanFrancisco.Cũngnhưcácbácsĩphẫuthuậtkhác,chúngtôitraođổinhữngchuyện

trongphòngmổ. Johnbắtđầubằng câu chuyệnvềmột anh chàngnhậpviện trongđêmHalloween.Anh tađếndựmộtbuổi tiệchóatrang,rồivướngvàomộtcuộcẩuđảvàbịđâm.

Khinhậpviện,tìnhtrạngnạnnhânkháổnđịnh,nhịpthởđều,không kêu đau, nhưng saymèm vàmiệng lảm nhảm không ngớt.Cácbácsĩphảidùngkéocắtbỏquầnáoanhtavàtiếnhànhkiểmtratoàndiện.Nạnnhân cóvócngười trungbình, nặngkhoảng 90kg,bụngphệ.Vếtđâmởbụng,mộtvết thươnghởcònđỏmáuvàdàikhoảnghơnhaiđốtngóntay.Mộtđườngsắcgọnđỏmáu.Từmiệngvếtthươngđùnramộtthứmỡvàngsậm.Đólàlớpmỡtrongthànhbụngchứkhôngphảithứmỡvàngnhạtdướida.Cácbácsĩđưaanhta đến phòngmổ để kiểm tra xem có tổn thương gì trong khoangbụngkhông,sauđókhâuvếtthươnglại.

-Khôngcógìnghiêmtrọnglắm.-Johnnói.Nếuđây làvết thươngnặng, cácbác sĩ sẽphải laovàophòng

mổ,xeđẩychạynhưbay,ytásẽnhanhchóngchuẩnbịdụngcụvàchuyênviêngâymêsẽbỏquacácbướckiểmtrabệnhsửrườmràđểlậptứctiếnhànhcamổ.Nhưngvếtthươngnàykhôngnặng.Cácbácsĩcóthờigianđểxemxétmọiviệctrướckhikếtluận.

Ngaylúcđó,ytápháthiệnbệnhnhânkhôngcònmấpmáymôinữa, nhịp tim tăng vọt,mắt trợn trừng. Y tá lay gọi nhưng anh takhôngcóphảnứnggì.Côvộigọicấpcứuvàcácbácsĩvộiquaylạiphòngmổ.Huyếtápgầnnhưkhôngđođược.Họđặtnộikhíquản,truyềndịch,truyềnmáukhẩncấpchobệnhnhân,nhưngvẫnkhôngthểgiúphuyếtáptănglên.

Vậy là các bác sĩ phải hành động cấp tốc. Các bác sĩ lao vàophòngmổ,xeđẩychạynhưbay,ytánhanhchóngchuẩnbịdụngcụmổvàchuyênviêngâymêbỏquacácbướckiểmtrabệnhsửrườm

rà.Một bác sĩ thực tậpđổvội cả chai thuốc sát trùngBetadine lênvùngbụngbệnhnhân. John cầmdaomổ số 10 to tướng, rạchmộtđườngsắclẹmlênlớpdabụng,kéodàitừlồngngựcđếntậnxươngmu.

-Daođiện.Johncầmlưỡidaođiệncắtdọclớpmỡdướida,táchrahaibên,

sauđócắtquanhữngsợimàngcủamô liênkếtdưới cơbụng.Khianhvừamởkhoangbụngthìmáutuônraồạt.

-Chếttiệt!Máutrànkhắpnơi.Lưỡidaocủakẻthủácđãđâmvàosâuhơn

mộtgangtay,xuyênqualớpda,lớpmỡ,quacảlớpcơ,quaruột,sượtbêntráicộtsốngvàcắtphảiđộngmạchchủ.

-Thậtlàkinhkhủng,-Johnkể.Mộtbácsĩphẫuthuậtđếnhỗtrợkípmổ đã dùng tay bóp chặt độngmạch chủ, ngay trước vết cắt.Hànhđộngđóđãgiúpngănchặnsựmấtmáuvàhọdầndầnkiểmsoátđược tìnhhình.Đồngnghiệp của Johnnói rằnganh chưagặptìnhhuốngnàotươngtựkểtừsaukhichiếntranhkếtthúc.

Hóaratìnhtiếtcũnggầngiốngnhưthế.Saunày,Johnđượcbiếtrằng kẻ tấn công ở bữa tiệc hóa trang đãmặc đồng phục củamộtquânnhân,lạicònmangtheocảchiếclưỡilêdài.

Bệnhnhânmêmanmấyngày,nhưngcuốicùngcũngquakhỏitìnhtrạngnguykịch.Johnvẫncònlắcđầurầurĩkhinhắclạitrườnghợpnày.

Khibạncómộtbệnhnhânbịđâmnhưvậythìsẽcóhàngngànlýdokhiếnsựviệccóthểtrởnêntồitệ.Vàcảêkípchữatrịđãthựchiệnrất tốt hầuhếtmọi côngđoạn, từ kiểm tra tổngquát, theodõi cẩnthận huyết áp,mạch và hơi thở, giám sát tình trạng tỉnh táo, đếntruyềndịchvào tĩnhmạch, liênhệngânhàngmáuđể sẵn sànghỗtrợ,thaythếốngdẫntiểuđểluôngiữvệsinh...tứclàtấtcảmọithứ.Chỉtrừmộtviệclàkhôngainhớhỏibệnhnhânhayđộicấpcứuvềhungkhígâythươngtích.

-BạnchẳngbaogiờnghĩđếnmộtlưỡilêởgiữathànhphốSanFrancisconày.-Johnchỉbiếtgiảithíchnhưthế.

Johnlạikểtôinghemộtcâuchuyệnkhác.Mộtbệnhnhânđangđượcphẫuthuậtcắtkhốiudạdàythìbấtngờtimngừngđập.Johnnhớlúcnhìnvàomáyđiệntim,anhđãquaysanghỏibácsĩgâymê:“Này, có nhịp tim không?”. Trên màn hình hiện lên một đườngthẳng,nhưthểmáyđiệntimkhôngđượckếtnốivớibệnhnhânvậy.

Bácsĩgâymêchorằngcólẽphíchcắmđiệnbịtuột,vìviệcbệnhnhânnàybịngưngtimlàđiềugầnnhưkhôngthểxảyra.Ôngtamớikhoảng gần 50 tuổi với tình trạng sức khỏe hoàn toàn tốt. Khối uđượcpháthiệntìnhcờtrongmộtlầnôngtađikhámbệnhvìmộtvấnđềkhác, hìnhnhư là bị ho, và ông cónói với bác sĩ khámbệnh làmìnhthườngbịợhơi.Thỉnhthoảngôngcảmthấynhưănkhôngtiêu,thứcănhaybịtắcởthựcquảntạocảmgiácbuồnnôn,khóchịu.BácsĩyêucầuônguốngmộtlynướcchứachấtcảnquangrồitiếnhànhchụpX-quang.Kếtquảchothấycómộtkhốiucỡbằngnắmtayởgần cuốngdạdày, thỉnh thoảng lại chặnở thực quảnnhưmột cáinút.Rấtmay làkhốiuđượcpháthiệnsớmvàchưacódấuhiệudicăn.Trongtrườnghợpnày,biệnphápduynhấtlàphẫuthuậtcắtbỏtoànbộdạdày.Đâylàmộtdạngphẫuthuậtkhóvàthườngkéodàikhoảngbốngiờ.

Êkípphẫuthuậtđãđiđượcnửachặngđường.Khốiuđượclấyramàkhôngcóbấtkỳvấnđềnàophátsinh.Cácbácsĩđangchuẩnbịkhôiphụclạibộmáytiêuhóachobệnhnhânthìđộtnhiênmànhìnhbáokhôngcónhịptim.Phảimấtnămgiây,mọingườimớipháthiệnra là phích cắm vẫn nằm trong ổ điện. Chuyên viên gâymê cũngkhông thấy mạch đập trong động mạch cảnh. Tim bệnh nhân đãngừngđập.

Johnlậptứcgiậttấmvảivôtrùngkhỏingườibệnhnhânđểtiếnhànhéptimngoài lồngngực.PhầnruộtbệnhnhâncứphậpphồngtrongkhoangbụngcònmởtoangtheotừngđộngtáccủaJohn.Ytábấm nút báo động xanh dùng trong trường hợp tim bệnh nhânngừngđập.

Dừngcâuchuyện,Johnquaysanghỏinếugặptrườnghợpnhưthếnày,tôisẽlàmgì.

Tôi cố nghĩ. Timngừngđập giữamột ca đại phẫu khiến điềuchúngtanghĩngayđếnviệcbệnhnhânmấtquánhiềumáu.Nếulàtôi,tôisẽtìmxemmáuchảyởđâuvàlậptứcchotruyềnmáu.

Bácsĩgâymêcũngnhậnđịnhnhưtôi.Nhưngởđâylạikhôngcóhiệntượngchảymáuvìkhoangbụngbệnhnhânvẫnđangmở.

Anh ta không tin nổi và cứ luônmiệng nói: “Chắc chắn đangchảymáuồạt!Chắcchắnlàvậy!”.Nhưngthựctếlạikhôngnhưvậy.

Thiếuoxycũnglàmộtkhảnăng.Tôisẽvặnnútđiềuchỉnhoxylên tốiđavàkiểm trađườnghôhấp.Ngaysauđósẽkhẩncấp lấymáubệnhnhânđểkiểmtraxemcóđiềugìbấtổnkhông.

Johnnóirằngcácbácsĩ trongêkípcũngđãnghĩđếnđiềuđó.Nhưngđườnghôhấpvẫnbìnhthường.Cònvềphầnkiểmtramáu,chắchẳntínhmạngbệnhnhânsẽbịđedọanếuphảiđợi20phútđểcókếtquảxétnghiệm.

Cũngcóthểlàtràndịchphổi.Nhưngkhôngcódấuhiệugìcủaviệcđó.Cácbácsĩđãdùngốngngheđểkiểmtranhịp thở,nhưngkhôngtìmthấydấuhiệunàobấtthường.

Nguyênnhântiếptheocóthể là tắcmạchphổi.Rấtcóthểmộtcụcmáuđôngđãdichuyểnvàotimvàcảntrởquátrìnhtuầnhoànmáu. Khả năng này rất hiếm, nhưng với những bệnh nhân phẫuthuậtchữatrịungthưvẫncóthểxảyrarủironày,vàkhiđósẽrấtkhó cứu chữa. Trong trường hợp này, bác sĩ sẽ dùng một liềuepinephrine (cònđược gọi là adrenalin) cựcmạnhđể cố gắngkíchthíchtim,nhưngcóvẻtìnhhìnhkhôngmấykhảquan.

Johnnóirằngcảêkípđãđưaranhữngkếtluậntươngtự.Sau15phútcấpcứubằngphươngphápéptim,điệntâmđồvẫncứhiệnlênmộtđườngthẳngbăng,tuyệtvọng.

Tuynhiên,trongsốnhữngngườiđếnhỗtrợcacấpcứuhômấycómộtbácsĩgâymênhiềukinhnghiệm-ngườicómặttrongphòngmổkhibệnhnhânbắtđầungủthiếpđi.Khiôngrangoài,mọiviệcvẫnở trong tầmkiểmsoát.Ôngnghĩ rằngcó thểđãcómộtsai sótnàođó.Ônghỏimọingườicólàmđiềugìkhácthườngtrongvòng15phúttrướckhisựcốxảyrakhông.

Câu trả lời là không. Nhưng khoan đã, hình như là có. Nhưthườnglệ,bệnhnhânđượckiểmtratổngquátvàkhônggặpvấnđềgì,ngoạitrừlượngpotassiumthấp.Bácsĩgâymêđãtiêmthêmchobệnhnhânmộtliềupotassiumnữađểcânbằnglại.

Tôigiậtmìnhvìquênmấtkhảnăngnày.Mộtlượngpotassiumbất thườnglànguyênnhânkinhđiểngâyrahiệntượngtimngừngđập.Điềunàyđược ghi lại trong tất cảmọi cuốn sách y khoa. Tôikhông thể tin làmìnhđãbỏquachi tiếtđó.Lượngpotassiumthấphơnmứcbìnhthườngcóthểlàmtimngừngđậpvàchỉcóthểkhắcphục bằng cách bù đắp một lượng thích hợp. Nhưng lượngpotassiumquácaocũnggâyrakếtquảtươngtự,vàđâychínhlàcáchngườitadùngđểhànhquyếttửtù.

Vị bác sĩ gây mê giàu kinh nghiệm yêu cầu xem lại hộppotassiumđãđượcsửdụngchobệnhnhân.Họtìmthấychiếchộptrongthùngrácvàmọichuyệnđãsángtỏ:bácsĩgâymêđãsửdụngliềupotassiumcónồngđộcaogấp100 lầnmứccần thiết.Nóicáchkhác,anhtađãchobệnhnhânquáliềupotassium–liềuđủđểgâychếtngười.

Saukhimấtquánhiềuthờigianđểtìmnguyênnhân,khôngaidámchắcvềkhảnăngsốngsótcủabệnhnhân.Sựviệcdườngnhưđãquámuộn.Nhưngtừkhitìmranguyênnhân,cảêkípđãcốgắnghếtsức có thể. Họ nhanh chóng tiêm insulin và glucose để trung hòapotassiumtrongcơthể.Cảêkípđềubiếtrằnghọphảimấtkhoảng15phútđểthuốccótácdụng-quãngthờigianquádàiđốivớimộttìnhhuốngcấpbách.Họliềnkếthợptruyềnthêmcalciumvàotĩnhmạchvàchobệnhnhânhítalbuterol(thườngdùnglàmthuốctrịsuyễn),lànhữngphươngphápcótácdụngtứcthời,đểđẩynhanhtácdụngcấpcứu.Quảnhiên,lượngpotassiumcủabệnhnhângiảmnhanhchóngvàđiềukỳdiệucuốicùngđãđến:timbệnhnhânbắtđầuđậptrởlại.

Êkípphẫu thuậtđãgầnnhưmấtbình tĩnh,đếnđộhọkhôngchắc có thể kết thúcđược camổ.Họkhông chỉ suýt hại chết bệnhnhân,màcònkhôngbiếtnguyênnhângâyracáichếtđó.Nhưngcuốicùng,họđãthànhcông.Johnrakhỏiphòngmổvàvuimừngthông

báo tin tốt lànhchogiađìnhbệnhnhân.Anhcảmthấycảmìnhvàngườibệnhđềuđãrấtmaymắn.Sauđó,bệnhnhânđãphụchồi,sứckhỏetrởlạibìnhthườngnhưchưatừngcóchuyệngìxảyra.

Những câu chuyện nghềmà các bác sĩ phẫu thuật chia sẻ vớinhau thường lànhững tìnhhuốngbấtngờnhư chiếc lưỡi lê ở SanFrancisco, hay tim bệnh nhân ngừng đập đúng lúcmọi thứ tưởngnhưđangdiễnratốtđẹp.Vàđôikhilàsựhốitiếcvìđãbỏlỡnhữngcơhộimang lại sựsốngchobệnhnhân.Chúng tôikểvềnhữngcacứungười thànhcông,và cảnhững lần thấtbại.Tất cảđều làmộtphần công việc mà chúng tôi đang làm. Chúng tôi luôn cho rằngmìnhcóthểkiểmsoátmọiviệc,nhưngnhữngcâuchuyệnJohnchiasẻđãkhiếntôiphảisuynghĩvềnhữnggìchúngtathựcsựkiểmsoátđược,vàđiềugìkhông.

Vào những năm 70 của thế kỷ 20, hai nhà triết học SamuelGorovitz vàAlasdairMacIntyre đã công bốmột bài viết ngắn liênquanđếnkhảnăngmắcsailầmmộtcáchtựnhiêncủaconngười.Tôiđượcđọcbàibáoấytrongđợttậphuấnvềphẫuthuậtvàđếngiờtôivẫnluônnghĩvềnó.Câuhỏimàhaitriếtgiađặtralàtạisaochúngtakhôngthểthựchiệnnhữngcôngviệcmàchúngtađịnhsẵn.Theohọgiảithíchthìnguyênnhânlàvì“nhữnglỗitấtyếuphảixảyra”.Đơngiảnlàcónhữngđiềuvượtquánănglựccủachúngta.Dùđãđượckhoahọccôngnghệgiúpsức,nhưngkhảnăngcủaconngườicònrấthạn chế. Thế giới chúng ta đang sống vẫn tồn tại nhiều điều nằmngoàiphạmvihiểubiếtvàkhảnăngkiểmsoátcủaconngười.

Tuynhiên,chúngtavẫncóthểkiểmsoátởmộtvàilĩnhvựcnhư:xâydựngnhữngtòanhàchọctrời,dựđoáncáccơnbãotuyết,điềutrịbệnhtimvàchữalànhcácvếtthương.Ởnhữnglĩnhvựcnày,theoGorovitzvàMacIntyre,chỉcóhailýdokhiếnchúngtathấtbại.

Thứnhấtlàsựthiếuhiểubiết,nghĩalàchúngtacóthểphạmsailầmvìkhoahọcchỉgiúpgiảithíchđượcmộtphầnhữuhạnvềsựtồntạivàvậnhànhcủathếgiới.Vẫncònđónhữngcôngtrìnhchúngtachưa biết làm thế nàođể xâydựng, những cơn bãonằmngoài dựbáo,vànhiềungườichếtvìbệnhtimmàchúngtachưabiếtcáchnào

ngănchặnđược.Lýdothứhailàkhôngcókhảnăng,vìcónhữngtrườnghợp,dù

đã được trang bị đầy đủ kiến thức, nhưng chúng ta không thể ápdụngchínhxác.Đólànhữngcaoốcđượcxâykhôngđúngquycáchvàbị sụt lún, là cơnbão tuyếtmàcácnhàkhí tượngđãbỏqua tínhiệucảnhbáo,haylàvếtthươngmàbácsĩquênhỏivềhungkhígâyra.

NhữngcâuchuyệncủaJohnchỉlàvídụnhỏgiữamuônvànkhókhănmànềnyhọcđầuthếkỷcủachúngtađangphảiđốimặt.Càngsuynghĩvềchuyệnnày,tôicàngkhôngkhỏingạcnhiênkhinhậnrahiệnnayhainguyênnhân trên lạiđổi chỗchonhau.Nghĩa là,gầnnhưtrongsuốtlịchsửloàingười,sựthiếuhiểubiếtđãchiphốiđếnđời sống conngười.Bằng chứng làkhidịchbệnhxảy ra, chúng tahầunhưkhôngthểtìmranguyênnhânhoặctìmraphươngthứcđểchữatrịhiệuquả,kịpthời.Đếnnay,mặcdùkhoahọcđãtrangbịchoconngườinhiềukiếnthứchơn,nhưngchúngtavẫnthấtbạivìkhảnănghạnchế.Màđiềuđókhôngkhácgìsựthiếuhiểubiết.

Bệnh tim làmột ví dụ.Vào nhữngnăm 50, chúng ta hầu nhưkhôngcócáchnàođểngănchặnhaychữatrị.Nếuaiđóbị lêncơnđautim,chúngtachỉbiếttiêmmorphineđểgiảmđau,cóthểchothởoxy, rồi để bệnh nhân nằm nghỉ hoàn toàn trên giường vài tuần,nghĩa làbệnhnhânkhôngđượcphépngồidậyvàđivàophòngvệsinhvì longạiđiềuđó sẽ làmbệnh tìnhnặng thêm.Ngoài ra,mọingườichỉbiết chắp taycầunguyệnvớihyvọngbệnhnhânsớmrakhỏibệnhviệnvàsốngnốtphầnđờicònlạiởnhànhưmộtngườitànphế.

Chúng takhôngbiết sựnguyhiểmcủabệnhhuyếtápcao,mànếucóthìchúngtacũngkhôngbiếtphải làmgì.Mãichođếnthậpniên60,lầnđầutiênngườitasángchếramộtloạithuốccóthểđiềutrị chứng tăng huyết áp.Chúng ta cũng không hiểu rõ tác hại củacholesterol,ditruyền,hútthuốchaybệnhtiểuđường.

Ngàynay,chúngtađãcórấtnhiềucáchlàmgiảmkhảnănglêncơn đau tim như kiểm soát huyết áp, kê đơn statin để làm giảm

lượng cholesterol và chứng sưng viêm, giảm lượng đường trongmáu,khuyếnkhích tập thểdụcđềuđặn,bỏhút thuốc,vàđếngặpbác sĩ chuyênkhoađểđượchướngdẫn thêm.Chúng tađã cómộtbảngđầyđủcácliệuphápđểkhôngchỉcứusống,màcòngiảmthiểumốinguyhạichotim,chẳnghạnnhưdùngthuốclàmtanmáuđônggiúpđộngmạchvànhkhỏi tắcnghẽn,sửdụngkỹthuậtmổtimhởchophépbắccầucácmạchbịtắc.Vàtrongmộtsốtrườnghợp,tấtcảnhữnggìchúngtacầnlàmlàchongườibệnhnằmtrêngiườngthởoxy,uốngaspirinhaystatin,vàmộtvài loại thuốckiểmsoáthuyếtáp.Chỉvàingàysau,bệnhnhânsẽđượcvềnhàvàdầntrởlạicuộcsốngbìnhthường.

Nhưngvấnđềgiờđây lại làkhôngcókhảnăng,hoặccũngcóthểlà“cókhảnăng”-phảiđảmbảorằngchúngtaápdụngđúngvànhấtquánnhữngkiếnthứcđãcó.Ngaycảvớicácbácsĩlâmsàngthìviệclựachọnliệuphápphùhợptrongsốcácphươngthứcsẵncóđểápdụngchobệnhnhânđautimcũngrấtkhókhăn.Thậmchí,khiđãchọnraliệuphápđúngđắnthìvẫncònnhiềuvấnđềphứctạpkèmtheo.Vídụ,cácnghiêncứuđãchỉrõ,nhữngbệnhnhânđautimđiềutrị theo kỹ thuật thôngmạchmáu bằng bong bóng cần được tiếnhànhtrongvòng90phútkểtừkhinhậpviện.Bởisauthờigianđó,khả năng cứu sống sẽ giảm đi đáng kể. Trên thực tế, điều này cónghĩa là trong vòng 90 phút, đội ngũ y tế phải hoàn tất mọi xétnghiệmcần thiết chobấtkỳbệnhnhânđau timnàođượcđưavàophòngcấpcứu,tiếnhànhchẩnđoánchínhxácvàlênkếhoạchmổ,traođổivớibệnhnhânvàđượcsựđồngýcủahọ,đảmbảokhôngcóvấnđềgìkhácvềsứckhỏehaydịứng,chuẩnbịêkípmổ,dichuyểnbệnhnhânvàchuẩnbịphẫuthuật.

Đếnđây, câuhỏiđặt ra là khảnăngđể các bước trên sẽđượcthựchiệnđầyđủtrongvòng90phútởmộtbệnhviệnbìnhthườnglàbaonhiêuphầntrăm?Theothốngkêvàonăm2006làdưới50%.

Nhưngđâykhôngphải là chuyện lạ.Những thấtbại tương tựvẫndiễnrathườngxuyêntrongngànhytế.Cácbáocáochothấycóítnhất30%bệnhnhânđộtquỵkhôngđượccácbácsĩchămsócmột

cáchđầyđủvàphùhợp;tươngtựcó45%bệnhnhânhensuyễnvà60%bệnhnhânviêmphổi.Việcthựchiệnđầyđủvàđúngcácbướclàcựckỳkhókhăn,ngaycảkhibạnbiếtrõnhữngviệccầnlàm.

Tôiđãtừngcốgắngtìmhiểunguồngốccủanhữngkhókhănvàáplựcnặngnềtronglĩnhvựcytế.Vàtôinhậnthấyđâykhôngphảilà áp lực tài chính, áp lực từ cấp trên,mốiđedọa của cácvụkiệntụngdotắctráchhaynhữngtranhcãivớicáccôngtybảohiểm,mặcdù tất cả những điều đó đều giữ vai trò nhất định.Nguyên nhânchínhlàdosựphứctạpcủakhoahọcđangđènặnglênđôivaicácnhânviênytếvàsựcăngthẳngkhihọcốgắngthựchiệntốtnhữnghứahẹncủakhoahọc.Vấnđề

nàykhông chỉ là của riêngnướcMỹ,mà tôinhận thấynó cònhiệndiệnởnhữngnơi khác, kéodài từ châuÂuđến châuÁ, ở cảnướcnghèolẫnnướcgiàu.Hơnthếnữa,tôirấtngạcnhiênkhinhậnrarằngtháchthứcấykhôngchỉcótronglĩnhvựcytế.

Nhữnglĩnhvựcchúngtađangnỗlựcnghiêncứungàycàngcónhiềuphátminh,sángkiến,nhưngđồngthờicũngtrởnênphứctạphơn.Vàchúngtacũnggặpthêmnhiềukhókhănhơnđểđạtđượckếtquảmongđợi.Bạncóthểkiểmchứngđiềunàyquanhữnglỗimàcácnhà chức trách gặp phải khi đối phó với bão lũ, lốc xoáy hay cácthảmhọakhác.Đócũngchínhlàlýdotạisaosốlượngcácvụthânchủkiệnlạiluậtsưcủamìnhtăng36%chỉtrongkhoảngthờigiantừnăm2004đếnnăm2007,mànguyênnhânchỉlànhữnglỗikháđơngiảnnhưquên lịchhẹn,xử lý tìnhhuốngkémcỏihayápdụngsailuật.Ngoàira,cóthểkểthêmnhữngvídụkhác,chẳnghạnnhưlỗitrongcácthiếtkếphầnmềmhaytronghệthốngngânhàngyếukém.Thựctếchothấydùhoạtđộngtrongbấtkỳlĩnhvựcnào,bạncũngcầnamhiểunhiềukiếnthứcliênquan.

Mỗi khi gặp những tình huống như trên, chúng ta cảm thấyhoangmang,lolắngbởisựthấtbạivìthiếuhiểubiếtcóthểthathứđược, hoặc trong tình huống không tìm được giải pháp tối ưu thìchúng ta cũng cảm thấy an lòngvìmọingườiđãnỗ lựchếtmình.Nhưngchúngtasẽthựcsựbứcxúcnếuvẫncòncógiảipháptốthơn,

màvìmộtlýdonàođólạikhôngđượcápdụng.Bạnsẽnghĩgìkhibiếtcóđếnmộtnửasốbệnhnhânđautimkhôngđượcchữachạykịpthời?Bạnnghĩgìnếubiếthaiphầnbasốcabệnhphảitrảgiábằngcáichết chỉvì các sai sót củanhânviêny tế?Hai triếtgiaGorovitzvàMacIntyređãcólýkhigọinhữngthấtbạiấybằngmộtcáitênnghethật tàn nhẫn – không có khả năng. Những người khác thì lại sửdụngnhữngtừnhưbấtcẩn,haythậmchílànhẫntâm.

Tuy nhiên, đối với những người trực tiếp làm việc - nhữngngười chăm sóc bệnh nhân, thực thi luật pháp hay cứu hộ, tức lànhữngngườiđượcđòihỏiphảihànhđộngnhanh - thìdườngnhưphán xét trên chưa phù hợp khi bỏ qua một thực tế rằng đây lànhững côngviệc rấtkhókhăn.Trongkhiđó,do côngviệcđặc thùnênmỗingàychúng ta lại càngcó thêmnhiềuviệcphải thựchiện,phảilàmđúngvàphảihọchỏi.Chưakể,khirơivàohoàncảnhkhắcnghiệt,conngườithườngdễgặpthấtbại,mặcdùđãcốgắnghơnrấtnhiều.Chínhvìthếmàtronghầuhếtcácngànhnghề,ngườitavẫnthườngkhuyếnkhíchtraudồikinhnghiệm,thựchànhvàrènluyện,thayvìtrừngphạtkhicóaiđógặpthấtbại.

Khôngcógìđểbàncãivềtầmquantrọngcủakinhnghiệm.Tuynhiên,điềuđóchưathểgiúpmộtbácsĩphẫuthuậtcóđủkhảnăngđiềutrịbệnhnhânđangbịchấnthương-họcònphảinắmvữngkỹthuậtxửlývếtthương,hiểurõmốinguyhạimàcácvếtthươnggâyra,vàcònphảibiếtcáchướngtiếpcậnkhácnhauđốivớimỗichẩnđoán và biện pháp điều trị, trong khi phải hành động thật nhanhchóng.Bêncạnhđó, trongsuốtquá trìnhđiềutrị,họcònphảinắmbắtđượctìnhtrạng lâmsàngvàquansátdiễnbiếncủacácsựkiệnliênquan.Muốnnângcaotrìnhđộchuyênmôn,cácbácsĩphảiluônluônrènluyệnđểđạtđếnmứcthànhthạovàlĩnhhộithậtnhiềukinhnghiệm.Vànếuthấtbạivìthiếukỹnăngcánhân,thìđiềuđơngiảnnhấtlàchúngtacầnphảihọctậpvàrènluyệnthêmnữa.

NhưngđiềutôiquantâmnhấtvớinhữngcâuchuyệncủaJohnnằmởchỗanhlàmộttrongnhữngbácsĩgiảiphẫuđượcđàotạobàibảnnhấtmàtôitừngbiết,vớihơnmườinămkinhnghiệmnơichiến

trường.Vàanhđượcxemlàhìnhmẫucủamộtbácsĩcóđầyđủkiếnthức cũngnhưkinhnghiệm thực tế.Điềuđó cho thấynăng lực cánhânkhôngphảilàràocảnhàngđầu,dùtronglĩnhvựcytếhaybấtkỳngànhnghềnàokhác.Việcđàotạotronglĩnhvựcnàocũngmấtnhiều thờigianvàgặpnhiềukhókhăn.Trướckhi trở thànhbácsĩ,giáoviên, luậtsưhaykỹsư…chúngtađãphảidànhra60,70haythậmchí80giờmỗituầnđểtíchlũykiếnthứcvàkinhnghiệmtrêngiảngđường.Chúngtaphảiluôntìmcáchhoànthiệnbảnthânđểcóthểtạorachoxãhộinhiềuchuyêngiahơn.Nhưngchúngtavẫncứthấtbại,dùcóvôsốnhântài.

Vàgiờđây,chúngtađangởnhữngthậpkỷđầutiêncủathiênniên kỷ mới. Qua thời gian, nhân loại đã tích lũy được những bíquyếtkỳdiệuvàtraolạichonhữngngườilàmviệcchămchỉnhất,cónănglựcnhất,đượcđàotàobàibảnnhất.Bằngcáchnày,họđãđạtđượcmột số thành tựu xuất sắc. Tuy nhiên, chúng ta vẫn thườngkhônglàmchủđượcnhữngbíquyếtấy.Nhiềuthấtbạimàchúngtatinrằngcóthểtránhđượcvẫncứxảyra,đólàchưanóiđếnnhữngthấtbạilàmchúngtađaulòng,thậmchícămphẫn,từlĩnhvựcytếchođếntàichính,ngânhàng,từkinhtếchođếnxãhội.Bởimộtđiềurõrànglàkhốilượngvàtínhphứctạpcủakiếnthứcđãvượtquákhảnăng củamỗi cánhânnếumuốn sửdụng lợi ích củanó theo cáchđúngđắn,antoànvàđángtincậy.Kiếnthứcđãgiúpchúngta,đồngthờicũnglàgánhnặngđốivớichúngta.

Vậythìmỗingườicầnxâydựngmộtkếhoạchriêngnhằmvượtquanhữngthấtbạitrongcôngviệc.Đâychínhlàkếhoạchđượcxâydựngtrêncơsởkinhnghiệmcánhânvàtậndụngkhốikiếnthứccủanhân loại nhằm hoàn thiện nhữngmặt còn thiếu sótmà chúng tathườngmắcphải.Kếhoạchnàynghecóvẻđơngiảnđếnmứcbuồncười,vànhữngaiđãdànhnhiềuthờigianđểpháttriểncáckỹnăngvàcôngnghệcaocóthểchonólàđiênrồ.

ĐólàDanhmụckiểmtra.

CHƯƠNG1

TÌNHHUỐNGĐẶCBIỆTNGHIÊMTRỌNG

ầnđây, tôi đọcmột báo cáo trong cuốnLịch sử ngành giảiphẫulồngngực.Domangđặctrưngthườngthấycủacáctậpsanyhọcnênnhữngbàiviếttrongđókhákhôkhan.Báocáo

kể lại câu chuyệnkinhhoàngxảy ra tạimột thị trấnnhỏnướcÁo,trêndãynúiAlps.Cặpvợchồngnọcùngcôcongáibatuổixinhxắnđangdạobước trongkhu rừng,bỗngnhiênhọmấtdấuđứabévàmọichuyệnbắtđầutừđây.Côbéđãtrượtchânrơixuốngmộthồcáđangđóngbăng.Haivợchồngvộinhảyxuốngtìmkiếm.Phảimấthơn30phút,họmớipháthiệncongáimìnhđãchìmdướiđáyhồ.Họlậptứcđưabélênbờvàgọicấpcứu.Tronglúcchờđợi,họthựchiệncácthaotáchồisứctheohướngdẫnquađiệnthoạidiđộngcủađộicấpcứu.

Támphútsau,nhânviêncấpcứucómặtvànhanhchóngkiểmtra tình trạng của cô bé. Bé đã mất phản ứng, huyết áp và mạchkhôngđođược,hơithởcũngkhôngcòn.Nhiệtđộcơthểbéhạxuống19°C.Đồngtửgiãnvàkhôngphảnứngvớiánhsáng-dấuhiệuchothấynãođãngừnghoạtđộng.Côbéđãchết.

Nhưngcácnhânviêncấpcứuvẫncốhồisứctimphổi.Mộtchiếctrực thăngđược gọi tới để đưa bé đến bệnh viện gần nhất, nơi béđượcđưathẳngvàophòngmổ,trongkhinhânviêncứuthươngvẫnkhôngngừngthựchiệnéptimngoàilồngngực.Êkípphẫuthuậttứctốcgắnmáy timphổinhân tạovàongười côbé.Bác sĩphẫu thuậtphảicắtlớpdaởđùiphảivàkhâumộtốngcaosuvớiđộngmạchđùiđể lấy máu ra ngoài, rồi nối một ống khác với tĩnh mạch đùi đểtruyềnmáutrở lại.Ngườiphụtrách truyềndịchấnnútkhởiđộng,sau đó điều chỉnh nhiệt độ và lượng oxy lưu thông giữamáy vớingườibệnh.Chỉđếnlúcnàyhọmớingưngphươngphápéptim.

Côbéđãxemnhưkhôngcósựsốngtrongvòngmộttiếngrưỡi

đồnghồ,kểtừkhichiếctrựcthăngđưabétớibệnhviệnchođếnlúcchiếcmáytimphổinhântạonàyhoạtđộng.Tuynhiên,sauhaigiờtheodõi,nhiệtđộcơthểtăngthêmgần4°Cvàtimbắtđầuđập.Đólàcơquanđầutiênhoạtđộngtrởlại.

Tình hình cô bé dần tốt hơn sau sáu giờ và thân nhiệt đã đạt37°C - làmứcnhiệt độ bình thường của cơ thể. Toànbộ ê kíp thửchuyểncôbésangthởmáy,nhưngnướchồvàcácmảnhbăngvỡđãlàmtổnthươngphổinghiêmtrọng,đếnmứckhôngthểbơmoxyquaốngthởđểvàomáu.Vìthế,họquyếtđịnhchuyểnsangsửdụnghệthốnghôhấpnhân tạoECMO,một loạimáy traođổioxyngoài cơthể.Cácbácsĩphảidùngcưamáyđểmởlồngngực,sauđónốihệthốngdâytừmáyECMOvớiđộngmạchchủvàtimcủabệnhnhân.

Rồicácbácsĩgỡhệthốngốngcủamáytimphổinhântạorakhỏingườibệnhnhân,hồiphụccácmạchmáu,maylạivếtrạchtrênđùivàđưabévàokhusănsócđặcbiệtvớilồngngựcđangmởtoang,chỉđượcđậybằngmộtmiếngnhựavôtrùng.Suốtcảngàylẫnđêmhômđó,cácnhânviênytếliêntụcdùngốngnộisoiphếquảnhútnướctừhailáphổicủabé.Ngàyhômsau,phổibệnhnhânđãđượcphụchồiđángkể,đủđểchuyểnbésang thởmáy thaychohệ thốngECMO.Thếlàcácbácsĩđưabétrở lạiphòngmổđểtháocác loạidâyống,maycácvếtmổvàđónglồngngựclại.

Haingàysau,tấtcảcáccơquanchứcnăngnhưgan,thận,ruộtcủabéđãphụchồi,chỉtrừbộnão.KếtquảchụpCTchothấynãobịsưng, dấu hiệu bệnh nhân bị tổn thương nghiêm trọng trên diệnrộng.Nhưngthậtmaymắnkhikhôngvùngnãonàođãthựcsựchết.Cảêkípbắttaythựchiệncácbướctiếptheo.Họkhoanhộpsọ,luồnốngdòvàotrongnãođểtheodõiápsuấtvàkiểmsoátápsuấtnãothậtchặtchẽbằngcáchkhôngngừngđiềuchỉnhlượngthuốcvàdịchtruyềnchocôbé.Hơnmộttuầnsau,dùvẫntrongtìnhtrạnghônmênhưngcôbéđangcónhữngdấuhiệuhồiphục.

Nhữngdấuhiệukhảquanđầutiênlàđồngtửđãcóphảnứngvớiánhsáng.Rồibébắtđầutựthở.Mộtngàysau,côbémởmắt.Haituầnkểtừlúcbịtainạn,côbéđượcvềnhàtuymộtphầnchânphải

vàtaytráivẫnchưacửđộngđược.Giọngnóinghevẫncònsềnsệt.Côbétiếptụcđượcđiềutrịngoạitrú.Khilênnămtuổi,tấtcảcáccơquanchứcnăngcủabéđãhoàntoànphụchồi.Cácđợtkiểmtravậtlýtrịliệuvàthầnkinhđềuchokếtquảbìnhthường.Côbélạigiốngnhưbaobạnbècùngtranglứakhác.

Câu chuyện trong báo cáo khiến người đọc không khỏi kinhngạc.Họkhôngngạcnhiênvìkhảnăngcứungườithoátkhỏitrạngtháitưởngnhưđãchếtsauhaigiờđồnghồ,màvìtoànbộêkípbácsĩđãhoànthànhnhữngcôngviệccựckỳkhókhănchỉtrongchừngấythờigian.Việccứusốngmộtnạnnhânchếtđuốikhônggiốngnhưnhữnggìmàtathườngthấytrêntruyềnhình.Khôngphảichỉvớivàiđộngtácéptimngoàilồngngực,hàhơithổingạtlàcóthểgiúpnạnnhânđangngưngthởvìbịnướctrànvàophổipháthosùsụ,miệngphunnướcphìphìvàsống trở lại.Trên thực tế,đểcứusốngcôbénày,toànbộêkípđãthựchiệnhàngngànthaotácmộtcáchchuẩnxác, như nối hệ thốngmáy trợ tim vào người cô bémà không đểbongbóngkhí lọt vàođườngống;đảmbảo cácvếtmổ, lồngngựcđangmởtoangvàdịchnãođượcvôtrùngtuyệtđối; trongkhivẫnphảigiữchohệ thốngmáymóchoạtđộng liên tục.Thựchiệnmộtthaotácđãkhó,phốihợpchúngvớinhautheomộttrìnhtựhợplýmàkhôngbỏsótchitiếtnàocònkhóhơnbộiphần.Đólàchưakểhọluônphảidựphòngnhữngsựcốcóthểxảyra.

Cũngcókhinạnnhânnàođórơivàotìnhhuốngtrênsẽkhôngđượccứusốngchỉvìnhững lýdonhưmáymóc trục trặc,đội cứuthươngkhôngđếnkịp,haycóaiquênrửataygâynhiễmtrùngchobệnh nhân... Những trường hợp như thế vẫn thường xảy ra, dùkhôngđượcnhắcđếntrongcuốnLịchsửngànhgiảiphẫulồngngực.

Cánhântôiluônchorằngchúngtathậtngâythơkhiquámongchờ vào điều kỳ diệu của thuốc, như penicillin chẳng hạn. KhiAlexanderFlemingphátminhraloạikhángsinhnàyvàonăm1928,conngườiđãcómộtcáinhìnđầylạcquanđốivớicôngviệcchămsócytếvàphươngthứcđiềutrịbệnh.Chúngtaluônnghĩchỉcầnuốngmộtviênhoặctiêmmộtliềuthuốclàsẽthoátkhỏikhôngchỉmột,mà

làrấtnhiềuloạibệnhtậttrongcơthể.Kểtừđó,penicillindườngnhưrấthiệuquảtrongviệcchữatrịnhữngcănbệnhlâynhiễmmàtrướcđóyhọcđãđầuhàng.Nếu thế tại saokhông có loại thuốcnàođểchữatrịcácloạibệnhungthư,hoặckhiếnchocácvếtbỏngbiếnmất,hayđẩylùibệnhtimvàchứngđộtquỵ?

Thật ra thuốckhôngkỳdiệunhưmọingườivẫnnghĩ,bởi sauhơnmộtthếkỷtìmtòi,conngườiđãnhậnrarằnghầuhếtcácbệnhtậtđềucóđặcthùriêngvàrấtkhóchữatrị.Nhưngcómộtthựctếlàngay cả các bác sĩ khoa truyền nhiễm thường sử dụng penicillintrongviệcđiều trị cũngphải thừanhận rằngkhôngphải tất cả cácloạivikhuẩnđềudễdàngbị tiêudiệt,vàquantrọnghơnlàchúngkháng thuốc rất nhanh. Trong y học hiện đại, việc điều trị bệnhtruyềnnhiễmđòihỏiphảicócácbiệnphápđặcbiệt,đôikhiphảikếthợpnhiều liệu pháp khác nhau.Các bác sĩ luôn phải dựa vàođặctínhkhángthuốccủamỗiloạivikhuẩn,tìnhtrạngsứckhỏecủabệnhnhân, bộ phận cơ thể bị viêm nhiễm để quyết định cách điều trị.Dườngnhưphươngthứcđiềutrị trongyhọchiệnđạikhônggiốngnhưcáchngườitađãtừngsửdụngpenicillin,màgiốngcáchcứucôbé sắp chết đuối hơn. Y học ngày nay trở thành nghệ thuật xử lýnhữngtìnhhuốngphứctạp,đúnghơnlàcuộcthửnghiệmliệuconngười cókhảnăng làm chủnhững tình thếkhókhăn,phức tạp ấyhaykhông.

Trongấnbảnsố9,cácloạibệnhtật,hộichứngvàtổnthươngmàTổchứcYtếThếgiới(WHO)phânloạiđãlênđếnconsố13.000.Tứclàconngườicóthểmắcngầnấythứbệnh.Trongđó,hầuhếtcácloạibệnhđềuđãđượckhoahọc tìmranhữngphươngthứcchữatrịđadạngvàhiệuquả.Hoặcnếuchưacócáchchữatrịdứtđiểmthìchúngtacũngcóthểlàmgiảmnhữngtáchạivàsựđauđớndobệnhtậtgâyra.Tuynhiên,mỗitrườnghợplạicócácbướcđiềutrịkhácnhauvàkhông hề đơn giản. Mặc dù ngày nay các bác sĩ được sử dụngkhoảng6.000loạithuốcđểkêtoavàkhoảng4.000quytrìnhđiềutrịnộikhoalẫnngoạikhoa,nhưnghọluônphảitínhđếnsựnguyhiểmvàcânnhắcthậtkỹtrướckhiquyếtđịnhsửdụngmộtloạithuốchay

một phương thức nào.Nói chung, các nhà khoa học còn rất nhiềuviệcphảilàm.

Một trung tâm y tế cộng đồng ở Quảng trường Kenmore tạiBostonđãliênkếtvớibệnhviệnnơitôiđanglàmviệc.Từ“trungtâmytế”nghecóvẻnhỏbé,nhưngthựctếlạihoàntoànkhác.Trungtâmcó tên làHarvardVanguard,được thành lập từnăm1969vớimụctiêucungcấpđầyđủcácloạihìnhdịchvụđiềutrịngoạitrúchobấtkỳbệnhnhânnàocónhucầu.Nhữngngườithànhlậptrungtâmđãcốgắnglàmviệctheotônchỉđó,tuynhiênviệcthựchiệnlạikhôngđơngiản.Trướcsựtiếnbộkhôngngừngcủayhọcvànhucầucủaxãhội,HarvardVanguardđãxâythêmhơn20cơsởvàtuyểnthêm600bácsĩ,1.000chuyêngiaytếđểđảmnhiệm59lĩnhvựcchuyênmôn,trongđócónhiềulĩnhvựcchỉmớiđượcthànhlậpsaunày.

Khối lượng công việc đồ sộ khiến chúng tôi phải phân chianhiệmvụtheotừngmảngchuyênmônđểdễxửlý.Nhưngchúngtôivẫnluônquátải.Lấyvídụtừmộtcatrựccủatôiởphòngphẫuthuậttổngquát.Đầutiên,khoasảnyêucầutôiđếnkhámchomộtphụnữ25tuổiđangbịđaudữdộiởbụngdướibênphải,cókèmdấuhiệusốtvàbuồnnôn.Đâylànhữngtriệuchứngđiểnhìnhcủaviêmruộtthừa,nhưngcôtađangmangthaivàviệcchụpCTđểkiểmtrasẽgâynguyhiểmchothainhi.Rồimộtbácsĩchuyênvềungthưphụkhoagọi tôiđếnphòngmổ.Cómộtbệnhnhânvừamớicắtbỏkhốiungthưbuồng trứng,nhưngbácsĩpháthiệnrakhốiung thưnày làdicăn từ ung thư tuyến tụy, và họmuốn tôi kiểm tra tuyến tụy củabệnhnhânđểquyếtđịnhxemcónênlàmsinhthiếthaykhông.

Mộtbácsĩởbệnhviệngầnđógọiđiệnthoạiyêucầuchúngtôitiếpnhậnmộtbệnhnhânungthưvàđưavàokhusănsócđặcbiệtvìkhốiuđãpháttriểnlàmnghẽnthận,ruộtvàgâychảymáuồạt.Cabệnh tiếp theo làmột người đàn ông 61 tuổi bị viêm ruột kết,màbệnhtìnhngàycàngxấuđidùđãđượcchỉđịnhdùngkhángsinhbangàyliền.Mặcdùtrướcđó,bácsĩđãtừchốiphẫuthuậtchoôngvìđangmắcbệnhviêmphổinặng,nhưngvới tìnhhìnhnày thìphẫuthuật có lẽ là biệnphápduynhất. Lại thêmmột trườnghợpkhác.

Mộtông52tuổimắcbệnhtiểuđường,bệnhđộngmạchvành,huyếtápcao,suythậnmãntính,béophì,độtquỵvàgiờlạibịthoátvịbẹn.Tiếpđến là cabệnhcủamộtphụnữ trẻbị ápxe trực tràngvà cầnđượctiếnhànhgiảiphẫungay.

Các bạn thấy không, chỉ trongmột ca trựcmà tôi có đến sáubệnhnhânvớinhữngloạibệnhkhônggiốngnhauvàkèmtheođólà26chẩnđoánkhácnữa.Khiđươngđầuvớinhữngtìnhhuốngphứctạpnhưvậy,bấtkỳaicũngsẽtinrằngkhôngmộtcôngviệcnàocóthểphứctạphơnthế.Nhưngkhôngchỉmìnhtôimàgầnnhưaitrongngànhnàycũngvậycả.Tôiđãhỏinhữngngườilàmởbộphậnlưutrữhồsơbệnhán tạiHarvardVanguardxemtrungbìnhmộtnăm,mỗibácsĩphảixửlýbaonhiêuloạibệnhtậtkhácnhau.Vàcâutrảlờikhiếntôithậtsựkinhngạc:khoảng250.Đólàchưakểbệnhnhâncòngặpthêmkhoảng900vấnđềsứckhỏekháccũngcầnđượcquantâm.Vàtrungbìnhmỗibácsĩkêtoakhoảng300loạithuốc,yêucầuhơn100 loạixétnghiệmkhácnhau,đồng thời thựchiệnkhoảng40quytrìnhkhámchữabệnh,từtiêmngừachođếnphẫuthuậtchỉnhhình.

Trênthựctế,cácsốliệughilạicôngviệchàngngàytạibệnhviệncũng chưa thể thống kê hếtmọi căn bệnh.Một trong những chẩnđoánmàcácbácsĩthườngghichúlà“Bệnhkhác”.Khibạnquábậnrộn,cònbệnhnhânđangsốtruộtngồiđợiđếnlượtkhám,bạncóthểkhông đủ thời gian để nhập dữ liệu nhằm có kết quả chẩn đoánchínhxác.Nhưngngaycả lúcbạncó thờigian thìđôikhibạnvẫnkhôngtìmthấydữ liệunàotronghệ thốngmáytính liênquanđếncănbệnhmàbệnhnhâncủabạnđangmắcphải.

Trongnhữngnămgầnđây,phầnmềmlưutrữtạicácbệnhviệnởMỹđãkhôngthểghilạitấtcảcácloạibệnhđượcpháthiệnvàphânloại. Có lần tôi khám cho một bệnh nhân bị u thần kinhganglioneuroblastoma(mộtloạiuởtuyếnthượngthậnhiếmgặp)vàmộtngườikhácmắcbệnhdi truyền(hộichứngLi-Fraumeni)khiếnchotấtcảcácbộphậntrongcơthểđềuhìnhthànhkhốiuáctính.Cảhailoạibệnhnàyđềukhôngcótrongphầnmềmlưutrữ.Vàlúcấytôichỉbiếtghichúlà“Bệnhkhác”.Hầunhưmỗituần,cácnhàkhoa

họcđềucậpnhậtnhữngpháthiệnmớivềbệnhdi truyền,cáckiểubiếnchứngcủabệnhungthưvàcáchchẩnđoán,chưakểđếnnhiềuphươngphápđiềutrịmới.Nhữngdẫnchứngtrênchothấytínhchấtcôngviệccủangànhyngàycàngphứctạp,đếnmứcmáytínhkhôngtheokịp.

Tuynhiên,khôngchỉcókhốilượngvàquymôkiếnthứckhiếnchoyhọctrởnênphứctạp,màngaycảviệcápdụngchúngvàothựctếcũngkhárắcrối.Thựctếchothấynhiệmvụcủacácnhânviênytếtạibệnhviệnlàhếtsứckhókhăn.Côngviệctạikhusănsócđặcbiệt,nơicôbésắpchếtđuốiđãtrảiquahầuhếtthờikỳphụchồi,làmộtvídụđiểnhình.

Thuậtngữsănsócđặcbiệtnghecóvẻkhóhiểu.Nhiềuchuyêngia trongngành thíchsửdụngcụmtừcấpcứu,nhưngcáchgọiđóvẫn chưa chính xác. Thuật ngữ hỗ trợ sự sống nghe gần gũi hơn,nhưng lạikhôngmấy liênquanđến lĩnhvựcy tế.Trongcuộcsốnghàngngày,conngườicóthểgặpphảinhữngmốinguyhiểmđángsợnhưtainạn,bỏng,đứtđộngmạchchủ,vỡruộtkết,đautimdồndập,bệnh truyềnnhiễmhoànhhành...Nếu trướcđâynhữngaimắc cácbệnhnàyđềukhôngquakhỏi thì giờđây, việc cứu sốnghọđãdễdànghơn.Đólànhờvàosựhỗtrợđắclựccủanhữngtrangthiếtbịytếhiệnđạiởcáckhusănsócđặcbiệt.Điểnhìnhlàsựpháttriểncáccôngnghệtiêntiếnnhưmáyhôhấphayốngmởkhíquảnkhiphổibịsuy,máythôngđộngmạchchủbằngphươngphápbơmbongbóngkhi tim ngừng đập, máy thấm tách máu trong trường hợp thậnngưnghoạtđộng...Nếubạnbấttỉnhvàkhôngthểăn,bácsĩsẽdùngmột ống thông bằng silicon để đưa thực phẩmđược pha chế theocôngthứcvàothẳngdạdàyhayruộtcủabạn.Vànếuruộtcủabạncũngbị tổn thươngnặng, các loạidungdịchaxit amin, axitbéovàđườngglucosesẽđượctiêmthẳngvàomạchmáu.

SốliệubáocáochothấychỉtrongmộtngàytrêntoànnướcMỹđã có đến 90.000 người được đưa vào các khu săn sóc đặc biệt(IntensiveCareUnit-ICU).Trongmộtnăm,consốnàyướctínhlênđếnnămtriệuvàphầnlớntrongchúngtacũngđãhoặcsẽmộtlầnở

trongđó.HàngloạtthànhquảcủayhọchiệnđạiphụthuộcvàohệthốngdịchvụmàcáckhuICUcungcấp,chẳnghạnnhưchămsóctrẻsinhnon;chămsócnạnnhânbị thương,độtquỵ,vàđautim;chămsócbệnhnhânphẫu thuậtnão, tim,phổihay cácmạchmáuchính.NămmươinămtrướccórấtítcáckhuICU,nhưngbâygiờ,bấtcứkhinào ghé thăm bệnh viện nơi tôi làm việc, bạn sẽ nhận ra luôn cókhoảng155 trong tổngsố700bệnhnhâncủabệnhviệnđangđượcđiềutrịtạikhusănsócđặcbiệt.Tínhtrungbình,mỗibệnhnhânởđóbốnngàyvàkhảnăngsốngsótkhoảng86%.Nếubạnđanggặpnguyhiểmđếntínhmạng,nhưngđượctiếpnhậnvàokhuICUvàsauđóđược cácnhânviêny tếgắnmáyhôhấpvàongườivớinhiềuốngxung quanh, thì bạn có thể hy vọng.Nhưng đó cũng sẽ là nhữngngàymàcuộcsốngcủabạnmongmanhnhất.

Gầnđây,nhómnhàkhoahọcngười IsraelcôngbốmộtnghiêncứuvềhoạtđộngchămsócbệnhnhântạicáckhuICUtrongvòng24giờliêntục.Họnhậnthấymộtbệnhnhântrungbìnhcầnđượcthựchiện178thaotácriênglẻ,từcấpphátthuốcchođếnhútdịchphổi,vàmỗi thao tácnhưvậyđều ẩn chứanhữngnguy cơ cho chínhbệnhnhân.Đánglưuýlàcácnhânviênytếchỉmắclỗikhoảng1%trongtổngsốcácthaotácthựchiện,tứclàkhoảng2lỗitrongmộtngàyđốivớimộtbệnhnhân.Trongkhiđó,việcđiềutrịtạikhuICUchỉthànhcôngkhisốngười làmđúngnhiềuhơnhẳnsốngườimắc lỗi.Điềunàyquảlàrấtkhó,bởingaycảkhibệnhnhânchỉnằmbấtđộngtrêngiườngvàingàythìnguyhiểmvẫncóthểxảyra.Chuyệngìvậy?Cáccơbắpteolại,xươngnhũnra,cácvếtloéthìnhthànhvàmáubắtđầuvón cục. Thế thì bạnphải duỗi thẳngvà xoa bóp các chi của bệnhnhânmỗingàyđểtránhbịcocứng;bạnphảitiêmchấtchốngđôngmáuítnhấthai lầnmỗingày; trởmìnhbệnhnhânsauvàigiờ; tắmrửachohọvàthaykhăntrảigiườngmàkhônglàmtuộtcácốnghaydâydẫn;chảirăngchohọhailầnmộtngàyđểphòngngừaviêmphổidovikhuẩntíchtụtrongmiệng...Rồibạncònphảisửdụngmáyhôhấp,máy thấm táchmáuvà chăm sóc các vết thươngđangđể hở.Khókhănchồngchấtkhókhăn.

CâuchuyệnvềAnthonyDeFilippo,bệnhnhâncủatôi,làmộtvídụ. Anh ta 48 tuổi, làm nghề lái xe tại thành phố Everett,Massachusetts,bịxuấthuyếttrongcaphẫuthuậtsỏimật.Cácbácsĩđãcầmmáu,nhưnggancủaDeFilippobịtổnthươngnghiêmtrọng.Vàingàysau,anhtacứyếudầnđimàcácthiếtbịtạiđókhôngthểhỗtrợgìthêm.Anhtađượcchuyểnđếnbệnhviệnnơitôiđanglàmviệc.1giờ30phútsángChủnhật,bệnhnhânđượcđưađếnkhuICUvớimái tócbờmxờm, tránđẫmmồhôi, toàn thânrunrẩyvànhịp tim114lần/phút.DeFilipponóilảmnhảmvìsốtcao,cogiậtvàkhóthở.

-Đểtôiđi!Đểtôiđi!-Anhtavừalahétvừakhóclóc,trongkhiluôncàoxé tấmáochoàng,mặtnạdưỡngkhívà tấmvảiphủ trênvùngbụngbịthương.

-Tony,mọichuyệnsẽổnthôimà.Anhđangởtrongbệnhviệnvàchúngtôisẽgiúpanh.-Ytánói.

Nhưnggãtàixếtoconxôngãcôytávàcốvùngrakhỏigiường.Chúng tôigiữ chặt tayanh ta, cho thởoxyvà tiếp tục trấnan.Rốtcuộc, DeFilippo cũng kiệt sức và để cho chúng tôi lấymáu đi xétnghiệm,rồitiêmmộtliềukhángsinh.

KếtquảxétnghiệmchothấyDeFilippobịsuyganvàbạchcầutăng đột biến. Đây là các dấu hiệu cho thấy bệnh nhân bị nhiễmtrùng.Bàngquangrỗngchứngtỏbệnhnhânđãbịsuythận.Sauđóvàigiờ, anh ta cónhững triệu chứngnguyhiểmnhư tụthuyết áp,khóthởvàcóchiềuhướngchuyểntừlơmơsangtrạngtháimêman.TấtcảcácbộphậntrêncơthểDeFilippo,kểcảbộnão,bắtđầulịmdần.

TôigọiđiệnbáotìnhhìnhchochịgáiDeFilippo, làngười thângầngũinhấtcủabệnhnhân,vànhậnđượclờiđềnghịkhẩnthiết:

-Bácsĩhãylàmtấtcảnhữnggìcóthểđểcứusốngcậuấy.Chúngtôilậptứcbắttayvàoviệc.Đầutiên,chúngtôitiêmthuốc

mê.Mộtbácsĩ thựctậpđưaốngthởvàocổhọngbệnhnhân,trongkhibácsĩ thựctậpkhácbắtđầugắncác loạidâyvàongườianhta.Bácsĩluồncâykimmỏngdàikhoảng5cmvàốngthôngquacổtayphảiđanglậtngửarồichíchthẳngvàođộngmạchquay,sauđónhẹ

nhàngkhâuđườngdâyvàoda.Tiếpđến, cô luồnmột sợidâynhỏdàihơnmộtgangtayvào tĩnhmạchcảnhphíabêntráicổ.Saukhikhâuđườngdâythứhaivàođúngvịtrí,vàtiaXđịnhvịđiểmtiếptheo-phíabêntrongtĩnhmạchchủngaycổngtim-côtiếptụcđưacáidâythứba,dàihơnmộtchút,dùngđểthấmtáchmáu,quangựctrênbênphảivàothẳngtĩnhmạchdướixươngđòn.

Tiếp theo,bệnhnhânđượcnốiống thởvớimáyhôhấpvàcàiđặtnhịpthởvớitầnsố14lần/phútvàoxytốiđa.Sauđó,bácsĩđiềuchỉnh lực thởvàkhí, thao táchệtnhưcáckỹ sư làmviệcvớibảngđiềukhiển,chođếnkhiđạtđượcnồngđộoxyvàcacbonictrongmáunhưmongmuốn.Chúngtôi theodõicácsốđohuyếtápbiếnđộngliêntụcđểđiềuchỉnhlượngthuốctiêmvàongườibệnhnhânnhằmgiữmứchuyếtápcầnthiết.Cònlượngdịchtruyềnvàotĩnhmạchthìđượcđiều chỉnh theo sốđo áp suất từdòng tĩnhmạch cảnh.Cuốicùng là dòng tĩnh mạch dưới xương đòn nối bệnh nhân với máythấmtáchmáu,vàcứvàiphúttoànbộmáucủabệnhnhânđượclọcquamáychạythậnnhântạorồiquaylạicơthể.Bằngcáchđiềuchỉnhchỉsốthôngquacácmáyđượcgắnvàongườibệnhnhân,chúngtôicóthểthayđổinồngđộpotassium,bicarbonatevàmuốitrongngườianhta.Vànhưvậy,chúngtôicóthểxửlýcáctìnhhuốngmộtcáchdễdàng.

Nhưng thực tế lạihoàn toànkhác.Thật ra, cấpcứubệnhnhânkhôngđơngiảnnhưviệcngồivàoxe,vặnvôlăngrồicứthếchạy,màgiốngnhưbạn trèo lên chiếc xe 18bánhđang lảođảonhư sắp laoxuốngvực.VớitrườnghợpcủaDeFilippo,đểgiữchohuyếtápcủaanh taởmứcbình thường,chúng tôiphải liên tục truyềnđạmvàotĩnhmạchvàsửdụngnhiềuloạithuốc.Bệnhnhânđượcthởmáygầnnhưtốiđa.Nhiệtđộcơthểđãlênđến40°C.Theosốliệuthốngkê,chưađến5%sốbệnhnhânởvàotìnhtrạngcủaDeFilippocóthểquakhỏi.Vàchỉmộtsơsuấtnhỏcủaêkípthìcóthểlàmtanbiếnmọicơhộivốnđãhếtsứcmỏngmanh.

Tuynhiên,saumườingàyđiềutrị,tìnhhìnhcủaDeFilippođãcónhữngtiếntriểnkhảquan.Vấnđềchủyếucủaanhtalàganbịtổn

thươngtừđợtphẫuthuậttrướcđó.Ốngdẫnchínhtừganbịđứtlàmmậtchảyragâytìnhtrạngănmòn–mậtlàmtiêumỡtrongthứcăncủangườibệnhkhiếnbệnhnhânbịsuynhượctừbêntrong.Hiệntại,DeFilippocònquáyếunêncácbácsĩkhôngthểtiếnhànhphẫuthuậtngay.Vì vậy, sau khi giúp anh ta ổn định trở lại, chúng tôi quyếtđịnhthựchiệnmộtphươngántạmthờilàvớisựtrợgiúpcủathiếtbịchụpCT,cácbácsĩsẽđặtốngdẫnlưuxuyênquathànhbụngđivàoốngmật bị đứt để rút chỗmật bị chảy ra ngoài.Nhưng chúng tôipháthiệnlượngmậtchảyraquánhiều,đếnmứcphảisửdụngthêmbaốngdẫnlưunữa:mộtcáiđặttrongốngmật,haicáixungquanhđó.Khimậtđượcrúthếtrangoài,bệnhnhânbắtđầuhạsốt.Nhucầuoxy và đạm cũng giảm, huyết áp đã trở về mức bình thường.DeFilippo từng bước hồi phục. Tuy nhiên, đến ngày thứ 11, khichuẩn bị dừng thở máy, bệnh nhân bỗng nhiên sốt cao, huyết ápgiảmvànồngđộoxytrongmáulạitụt.Chântayanhtalạnhngắtvàthỉnhthoảngxuấthiệnnhữngcơnrùngmìnhớnlạnh.

Chúng tôikhônghiểuchuyệngìxảy ra.Có lẽanh tabịnhiễmtrùng.Nhưngkếtquả chụpX-quangvàCT lại không thể chobiếtbệnhnhânbịnhiễmtrùngởđâu.Mặcdùđược tiêmthêmbốn liềukhángsinh,nhưngbệnhnhânvẫntiếp tụcsốt.Mỗi lúc lêncơnsốt,nhịptimanhtalạirốiloạn.Ytánhấnnútbáođộngxanh.Ngaytứcthì,cácbácsĩ,ytálaođếnvànhanhtaythựchiệnhôhấpnhântạobằngphươngphápkíchđiện.Timbệnhnhânđậpbình thường trởlại.Phảihơnhaingàysau,chúngtôimớibiếtnguyênnhânsựviệc.Saukhinghĩđếnkhảnănglàmộttrongcácđườngdâynốivàongườibệnhnhânđãbịnhiễmtrùng,chúngtôithaybộdâymớivàđưadâycũđicấyvisinh.48tiếngsau,chúngtôicócâutrảlờichínhxác.Vàđúngnhưnhậnđịnh-tấtcảcácđườngdâyđềuđãbịnhiễmtrùng.Nguyênnhâncóthểbắtnguồntừmộtdâynàođóbịnhiễmkhuẩnrồilanracácdâykháctheođườngmáutrongquátrìnhchúngđượcgắnvàongườibệnh.Kếtquảlàbệnhnhânbịnhiễmtrùng,sốtvàsuyyếunhanh.

Vídụ trênđâyphảnánh thực tếcôngviệc tạikhusănsócđặc

biệt: bất kỳ lúc nào, chúng ta cũng có thể bị sai sót. Nhiễm trùngđườngdâyphổbiếnđếnmứcngườitaxemđóchỉlàrắcrốithườngngày.ThốngkêtrêntoànnướcMỹchothấymỗinăm,cáckhuICUgắn khoảng năm triệu các loại dây vào người bệnh nhân và trungbìnhkhoảng4% trong sốđóbịnhiễm trùng saumườingày, tức làmộtnămcókhoảng8.000ngườibịnhiễmtrùngđườngdây.Thốngkêcũng cho thấy có khoảng từ 5 đến 28% trong số đó sẽ không quakhỏi, tùy thuộcvào tình trạngsứckhỏebanđầucủahọ.Vànhữngngườiquakhỏicũngphảimất trungbìnhhơnmột tuầnnằmtrongkhusănsócđặcbiệt.Tuynhiên,đâychỉlàmộttrongnhiềurủiromàhọ gặp phải. Cũng tạiMỹ,một số liệu thống kê khác cho thấy cókhoảng4%bệnhnhânbịnhiễmtrùngbàngquangsaumườingàysửdụngốngthôngtiếtniệutạikhuICU;haykhoảng6%bịviêmphổidonhiễmkhuẩnsaumườingàythởmáy,vànhiễmtrùnglànguyênnhângâyracáichếtchokhoảng40đến45%ngườitrongsốđó.Nóichung,khoảngmộtnửasốbệnhnhânđiềutrịởkhuICUsẽgặpphảimộtrắcrốinghiêmtrọngnàođókhiếncơhộisốngsótcủahọgiảmđiđángkể.

TrởlạicâuchuyệncủabệnhnhânDeFilippo.Quatuầnsau,anhtađãphụchồiđủđểngưngthởmáyvàxuấtviệnhaithángsauđó.Nhưngdosứckhỏekhôngđượcnhưtrướcnênanhtakhôngthểtiếptụccôngviệcláixe.DeFilippochuyểnđếnsốngcùngchịgái.Cáiốngrútmật vẫn còn lòng thòng bên bụng. Tôi dự định khi DeFilippokhỏehơnsẽphẫuthuậtlàmlạiốngmậtchínhchogan.Nhưngquantrọnglàanhtađãsống.Hầuhếtnhữngngườirơivàotìnhtrạngđóđềukhôngquakhỏi.

Vàgiờđây,bàitoánđặtrachocôngtácchămsócytếhiệnđạilà:nếubạncómộtbệnhnhânđanggặpnguyhiểmvàđểcócơhộicứuanh ta,bạnvừaphảinắmvữngkiến thứcđồng thờivừaphảiđảmbảothựchiệnđúng178thaotácmàmỗibệnhnhâncầnđến,dùmànhìnhcảnhbáokhônghoạtđộng,bệnhnhânởgiườngbêncạnhđangkêulaầmĩ,cònytáđanggọicuốngquítnhờtrợgiúp.Giữamuônvànkhókhănấy,ngaycảkhicôngviệcđãđượcchianhỏ,bạnvẫn

cảmthấykhôngđảmđươngnổi.Vậybạnsẽlàmgì?Câutrảlờilàchuyểntừchuyênmônhóasangchuyênmônhóa

caohơnnữa.TrườnghợpcủabệnhnhânDeFilippolàmộtvídụ:cứnhưthểtôichỉchămsócchomộtmìnhanhtavậy.Vànhưthếmớithựcsựlàmộtchuyênviênsănsócđặcbiệt(nhữngngườilàmviệcởICUthíchđượcgọinhưthế).Làmộtbácsĩphẫuthuậttổngquát,tôiluônmuốngiảiquyếthầuhếtcáctrườnghợpbệnhlýmàmìnhgặpphải.Nhưngvì côngviệc săn sócđiều trị ngày càngphức tạpnêntráchnhiệmđódần chuyển sangnhữngngười có chuyênmôn sâuhơn.Bằngchứnglàkhoảngmườinămgầnđâyđãxuấthiệnrấtnhiềuchươngtrìnhđàotạochuyêngiacấpcứuhồisứcởhầuhếtcácthànhphố lớn củaMỹvà châuÂu, vàmột nửa các khu ICUởMỹđangtrôngcậyvàonhữngchuyêngiađượcđào tạo từ các chương trìnhđó.

Cóthểnóisựamhiểuchuyênmôncủađộingũbácsĩsẽquyếtđịnh thànhcôngcủayhọchiệnđại.Vàođầu thếkỷ20, chỉ cần tốtnghiệpcấpbavàcóchứngchỉmộtnămhọcykhoalàbấtkỳaicũngcóthểhànhnghềy.Nhưngđếncuốithếkỷ,tấtcảcácbácsĩphảicóbằng caođẳng, chứng chỉ y khoabốnnămvà thêm từbađếnbảynămthựctậptrongmộtlĩnhvựcchuyênkhoanhưnhi,phẫuthuật,thầnkinhhay các chuyênkhoakhác.Tuynhiên, bước sangnhữngnămđầucủathếkỷ21thìchừngđóthờigianchuẩnbịvẫnchưađủđểmộtbácsĩcóthểứngphóvớisựphứctạpcủayhọc.Hiệntại,hầuhếtcácbácsĩtrẻsauthờikỳthựctậpsẽtiếptụclàmnghiêncứusinh,nghĩalàthêmtừmộtđếnbanămđàotạochuyênngànhhẹp,vídụnhưphẫuthuậtnộisoi,rốiloạnchuyểnhóaởtrẻem,siêuâmvú,haycấpcứuhồisức.Cácbácsĩngàynaykhôngthểkhởinghiệpnếuchưađược chuẩn bị kỹ như thế.Đôi khi xã hội vẫn gọi họ là bác sĩ trẻ,nhưngthậtsựhọđãkhôngcòntrẻ-trungbìnhcũngphảingoài30.

Thờiđạichúngtađangsốnghộitụnhiềuchuyêngiacaocấp.Họlànhữngthầythuốcđãdànhnhiềuthờigianmiệtmàirènluyệnchỉtrongmộtlĩnhvựchẹpchođếnkhihọcóthểlàmtốthơnbấtkỳai.Họcóhailợithếsovớicácchuyêngiabìnhthườnglàsựamhiểuvấn

đềvàkhảnănguyênbácđểxửlýcáctìnhhuốngphứctạptrongcôngviệc.Tuynhiên,sựphứctạpcũngcónhiềucấpđộ,yhọcvànhữnglĩnhvựckhácdùđãcónhữngbướctiếnxavàngaycảkhichúngtađãđượcchuyênmônhóacao,thìcũngkhócóthểtránhđượccáclỗithôngthường.

Trongyhọchiệnđại,cólẽkhônglĩnhvựcnàođượcchuyênmônhóacaonhưngànhgiảiphẫuhọc.Phòngmổluônđượcxemlàmộtkhusănsócđặcbiệtvôcùngnăngđộng.Tạiđây,chúngtôicócácbácsĩ gâymê chỉphụ tráchviệc giảmđauvà ổnđịnh tình trạngbệnhnhân.Nhưngnhómnàylạitiếptụcđượcchiaralàmnhiềubộphậnkhácnhau,vídụnhưbácsĩgâymêkhoanhi,bácsĩgâymêkhoatimmạch, bác sĩ gâymê khoa sản, bác sĩ gâymê khoa giải phẫu thầnkinh…Tương tự, chúng tôi cũngphâncôngnhiệmvụcủacácy táphụmổranhiềubộphậnnhỏchotừngtrườnghợpcụthể.

Vàđươngnhiênsẽcónhiềubácsĩphẫuthuậtởcácchuyênkhoakhácnhau.Họđượcchuyênmônhóacaođếnnỗingười tahaynóiđùa là cóbác sĩ chuyênphẫu thuật taiphảivàbác sĩ chuyênphẫuthuật tai trái.Tôiđượcđào tạođể làmbácsĩphẫuthuật tổngquát,tuynhiêntôikhôngphảixửlýtấtcảmọitìnhhuốngcầnphẫuthuật,trừkhi tôivề công tácởmộtvùngnông thônhẻo lánhnàođó.Vàthựctếcũngchothấylàbạnkhôngthểnàolàmđượctấtcả.Tôiquyếtđịnh tập trungvàochuyênngànhphẫu thuậtung thư.Nhưngnhưthếvẫn cònquá rộng.Vì vậy,dùđã cốgắnghọchỏi tất cả các kỹnăngphẫu thuật,đặcbiệt là trongcác ca cấpcứu, cuối cùng tôi lạichuyênvềphẫuthuậtungthưtuyếnnộitiết.

Trongvàithậpniêngầnđây,nhờsựchuyênmônhóađómàyhọcđãcónhữngcảitiếnkỳdiệutronglĩnhvựcgiảiphẫuvàđạtđượcnhiều thành tựuxuất sắc.Tuy trướcđây, tỷ lệ tửvongphẫu thuậtluônởmứchaiconsố;ngaycảvớinhữngca tiểuphẫu,bệnhnhâncũngphảitrảiquathờikỳhồiphụckéodàivàthậmchícóthểbịtàntật;nhưngngàynay,phẫuthuậtđãtrởthànhchuyệnđơngiản,thôngthường.

Dùngàynaycórấtnhiềucaphẫuthuậtthànhcông,nhưngcon

sốthươngvongvẫncònlớn.ThốngkêykhoatạiMỹchothấytrungbìnhmộtngườiphảitrảiquabảylầnphẫuthuậttrongsuốtcuộcđời,nhưvậycácbácsĩsẽphảithựchiệnkhoảng50triệucamổmỗinăm.Nhưnghàngnăm,chúngtavẫncóhơn150.000catửvongsauphẫuthuật-gấpbalầnsốngườichếtdotainạngiaothông.Nhưngvấnđềởchỗítnhấtmộtnửasốcatửvongvàcáctrụctrặckháclàhoàntoàncóthểtránhkhỏi.Dùđãđượctrangbịkiếnthứcsâurộngthôngquaquátrìnhđàotạobàibảnvàthựchiệnchuyênmônhóacao,chúngtavẫncònbỏsótnhiềuthaotác.Chúngtavẫnphạmsailầm.

Vậyđó.Bêncạnhnhữngthànhcôngrựcrỡ,yhọchiệnđạicũngkhôngít lầnthấtbại.Điềunàyđặtrachochúngtôimộttháchthứcmới:Bạnsẽlàmgìkhikinhnghiệmchuyênmônmàbạncóvẫnchưađủ,hayngaycảkhicácchuyêngiacấpcaocũngthấtbại?Chúngtôiđã tìm thấycâu trả lời,nhưng lại từmột lĩnhvựckhác,không liênquangìđếnyhọc.

Chương2DANHMỤCKIỂMTRANgày30 tháng 10năm1935, tạiCăn cứKhôngquânWrightở

thànhphốDayton,Ohio,khôngquânMỹtổchứccuộc thigiữacácnhà sản xuất để chọn loại máy bay ném bom tầm xa thế hệ mới.Nhưngngườitalạikhôngnghĩđâythựcsựlàmộtcuộcthi.Ngaytừđầu,chiếcmáybaylàmbằnghợpkimnhômsángbóngkiểu299củahãngBoeingđượcđánhgiácaohơnhẳncácthiếtkếcủahaiđốithủcạnh tranh làMartin vàDouglas. Chiếcmáy bay này có khả năngchuyênchởgấpnămlầnsố lượngbommàquânđộiyêucầu,đồngthờibaynhanhhơnvàđạttầmxagấphailầnsovớinhữngchiếcmáybaynémbomtrướcđó.Chỉvừathoángnhậnrachiếcmáybaymớikhinóđangbay thửnghiệmqua thànhphốSeattle,mộtnhàbáoởđâyliềngọiđólà“pháođàibay”,vàcáitênấyngaylậptứcgắnliềnvớiloạimáybayđó.TheonhàsửhọcquânsựPhillipMeilinger,cuộcthinàythựcchấtchỉmangtínhhìnhthức,bởiquânđộiMỹđãlênkếhoạchđặtmuacủahãngBoeingítnhất65chiếc.

Đoànquânnhạc,đạidiệnkhôngquânMỹvàcácnhàsảnxuấtcùnghồihộptheodõikhichiếcmáybaythửnghiệmkiểu299chạy

trênđườngbăng.Trôngnóthậtđẹpvàấntượngvớisảicánhhơn30mét, bốn động cơ nhô ra ngoài cánh thay vì chỉ có hai như vẫnthường thấyở cáckiểukhác.Chiếcmáybay rúầmầm, laođi trênđườngbăngrồinhẹnhàngcấtcánhvàvútlêncaođếnhơn100mét.Nhưngngaysauđó,chiếcmáybaydườngnhưmấtđiềukhiển.Nórơi tựdo,đâmsầmxuốngđất tạoramột tiếngnổvangtrờivàbốccháy.Hai trong số năm thành viên đội bay tử nạn, kể cả viên phicôngMajorPloyerP.Hill.

Ủybanđiềutrachobiếtnguyênnhânvụnổkhôngphảidohỏnghócđộngcơ,màxuấtpháttừ“lỗicủaphicông”.Đượcthiếtkếphứctạphơnnhiềusovớicácthếhệtrước,chiếcmáybaynémbomtầmxakiểu299đòihỏiphicôngphảiđiềukhiểncùnglúcbốnđộngcơ,mỗiđộngcơlạisửdụnghỗnhợpnhiênliệukhácnhau.Bêncạnhđó,anhtacònphảikiểmsoátbộphậnhạcánh,cánhphụ,bộphậnđiềukhiểncânbằngtrọngtải,cánhquạtđượcđiềuchỉnhbằnghệthốngthủylựcđểmáybayngóclênhoặcchúcxuống,vànhiềutínhnăngkhácnữa.Lúcđó,MajorHillđãquênkhôngmởkhóabộphậnđiềukhiểnbánhláiđộcaovàcánhđuôiđứng.Lậptức,báochíchorằngthiếtkếmớicủaBoeingcóquánhiềubộphận,khiếnviệcđiềukhiểntrởnênphứctạp. Sau đó, không quânMỹ thông báo sẽmua kiểumáy bay củahãngDouglas.CònBoeingsuýtnữathìphásản.

Tuynhiên,quânđộiMỹvẫnquyếtđịnhđặtvài chiếckiểu299củaBoeing,vìcóngườitinrằngloạimáybaynàycóthểphụcvụtốtchonhiệmvụ củakhôngquân.Dođó,một sốphi công chuyên láimáybay thửnghiệmđãnhómhọpvàđưaraphươngán tốiưuđểđiềukhiểnchiếc299.

Quyếtđịnhhọđưa rakhábấtngờ.Họkhôngyêu cầu cácphicôngphảicósốgiờbaynhiềuhơn,bởithậtkhótinrằngmộtaiđósẽcókinhnghiệmdàydạnhơnMajorHill–chỉhuytrưởngphiđộiláimáybay thửnghiệmcủakhôngquânMỹ.Thayvàođó,họđưa ramộtgiảipháprấtđơngiảnnhưngkhônngoan:Lậpdanhmụcnhữngviệcphicôngcầnlàm.Vàothờikỳđầu,việclàmchomộtchiếcmáybaycấtcánhcóthểkhiếnchúngtacảmthấycăngthẳng.Nhưngviệc

nàyhầunhưkhôngquákhó,chỉnhưláimộtchiếcxerakhỏibãiđậu,nênchẳngaicầnđếntờgiấyghichúlàmgì.Nhưngláichiếc299thìkhác:nórắcrốiđếnmứckhôngaicóthểnhớhết,ngaycảkhiđólàmộtchuyêngia.

Cácphicôngchuyênláimáybaythửnghiệmđãlậpmộtdanhsáchgóigọntrongmộttờgiấyghichú,vớiđầyđủtrìnhtựcácbướccầnkiểmtrakhicấtcánh,bay,hạcánhvàchạytrênđườngbăng.Cóthểnóiđâychính lànhữngcôngviệcmàbấtkỳviênphi côngnàocũngbiết,nhưkiểmtrađểchắcchắnđãthảphanh,càiđặtcácmáymóc thiết bị, đảm bảo cửa chính và cửa sổ đã được đóng, hay bộphậnđiềukhiểnbánhláiđãmở...toànlànhữngviệcđơngiản.Bạncóthểnghĩbảndanhmụcnàychỉlàtròvớvẩnvàsẽchẳngmanglạilợiíchgì.Nhưngnhờcódanhmụcnàymàchiếc299tiếptụcbayhơn3triệukmmàkhôngcómộtvụtainạnnàoxảyra.KếtquảlàquânđộiMỹđãmuatổngcộnggần13.000chiếcvàđặtchonótênmớilàB-17. Và khi tìm ra cách điều khiển “con chim sắt” khổng lồ này,quânđộiMỹđãgiànhđượcưuthếtrênkhôngtrongThếChiếnthứhai.Thậmchí,B-17cònlàtrợthủđắclựctrongchiếndịchdộibomđánhpháĐứcquốcxã.

Ngàynay,chúngtacũngđanglâmvàotìnhhuốngtươngtựnhưkhiđiềukhiểnchiếcmáybayB-17vậy.Nghĩalàcôngviệccủacáckỹsưphầnmềm,giámđốctàichính,nhânviêncứuhỏa,cảnhsát,luậtsưhaybácsĩđềuquáphứctạpvàhọkhôngthểthựchiệnhoànhảomọicôngviệc,nếuchỉdựavàotrínhớcủamình.Nóirộnghơn,rấtnhiềulĩnhvựctrongxãhộihiệnđạikhôngkhácviệcđiềukhiểnchiếcmáybayđólàmấy.Nghĩalàcóquánhiềuviệcphảilàm!

Tuynhiên,mọiviệcsẽtrởnêndễdàngnếuchúngtanắmđượcbíquyếtđơngiảnnhưdanhmụckia.Quả làchúngtahaymắc lỗi,thậmchí lànhữnglỗirất taihại,nhưngaicũngbiếtrằngcôngviệcmàchúngtađanglàmquáphứctạpvàrấtkhótómlượcvàotrongmột bản danh sách. Chẳng hạn như các loại bệnh tật - chúng cònphong phú, đa dạng và phức tạp hơn cảmáy bay B-17. Theomộtnghiêncứutrên41.000ngườibịchấnthươngtạiPennsylvaniathìđã

cóđến 1.224 loại vết thươngkhácnhau, tươngứngvới 32.261quytrình chẩn đoán.Như thế nghĩa là sẽ phải có 32.261 loạimáy baykhácnhaumàcácviênphicôngcầnhọccáchđiềukhiển.Chínhvìthế,việcsắpxếpcácbướcthựchiệntheomộttrìnhtựhợplýchomỗitrườnghợpsẽlàrấtkhó.Cácbácsĩđiềutrịcònnghingờrằngmộtmẩugiấynhỏ lại cókhảnănggiảiquyếtnhữngvấnđềquan trọngtrongngànhy.

Tuy vậy, chúng ta vẫn còn đôi chút hy vọng.Chẳng hạn, nếukhôngthểlậpmộtdanhsáchnhữngviệccầnlàmthìmỗibệnhviệnsẽdựavàocáctriệuchứngnàođểđánhgiáthểtrạngcủabệnhnhân?Đólàdựavàobốnđặcđiểmsinhlý:nhiệtđộcơthể,mạch,huyếtápvànhịpthở.Vàchỉcầnbỏquamộtdữliệucũngvôcùngnguyhiểm.Vìnếubạnnhậnthấybatrongsốbốndấuhiệukiabìnhthườngvàtrôngbệnhnhâncóvẻổn,bạnsẽnói:“Ồ,côấykhỏevàcóthểvềnhàđược rồi”.Nhưngnếuyếu tố thứ tư là cô ấybị sốt, huyết áp thấphoặcnhịptimtăngnhanh,thìviệcbỏquadấuhiệuthứtưcủabạnrấtcóthểphảitrảgiábằngchínhmạngsốngcủabệnhnhân.Tuynhiên,chodùbácsĩlâmsàngnàocũngđềubiếtrằngviệckếthợpbốntriệuchứngđó lạivớinhausẽgiúphọđánhgiá tình trạngsứckhỏecủabệnhnhânchínhxáchơn,nhưnghọvẫnkhônglàmthế.

Trongmôitrườnglàmviệcngàycàngphứctạp,cácchuyêngiathườngphảiđốimặtvớihaitrởngạichính.Đầutiên,họdễphạmsailầmdo khôngnhớvà thiếu chú ý.Điềunày thường xuyên xảy ra,ngaycảkhiđólànhữngcôngviệchàngngày.Nhưngkhirơivàotìnhhuốngcăngthẳng,họlạidễdàngbỏsótcácchitiết.(Vídụ,lúcbệnhnhâncủabạnbịnônvàngườinhàcủahọgiậndữcănvặnlýdo,bạnsẽquênmấtrằngbạnchưakiểmtramạchchoanhta).Quênvàxaonhãng trong công việc là những nguyên nhân vô cùng nguy hiểmtrongquátrìnhmàcáckỹsưgọilà“tấtcảhoặckhôngcógì”:chodùđólàchạyracửahàngmuanguyênliệulàmbánh,chuẩnbịchomáybaycấtcánh,hayđánhgiásứckhỏengườibệnh.Chỉcầnbỏsótmộtchitiếtquantrọngnàođóthìmọicôngsứccủabạnxemnhưvôích.

Trởngạithứhai,rấtkhónhậnbiết,làconngườitựchophépbỏ

quacácbước,ngaycảkhihọvẫnnhớ.Vìsuychocùng,trongcácquytrình phức tạp, chắc chắn vẫn có những bước không quan trọng.Chẳnghạnnhưbộphậnđiềukhiểnbánh lái độ caomáybay luônđượcmởvàviệckiểmtragầnnhưlàvônghĩa.Haytrongsố50bệnhnhânchỉcómộtbệnhnhânthựcsựcầnphảikiểmtrađồngthờibốntriệuchứngnóitrên.Màchúngtathìthườngnói“Từtrướcđếngiờcóvấnđềgìđâu”.Nhưngrồimộtngày,“vấnđề”sẽxảyra.

Danhmụckiểmtracóthểgiúpngănngừanhữnglỗitrênbằngcáchnhắcchúng tanhớcácbướccần thiết tối thiểu,đồng thời làmchocácbướcấy trởnênrõràng,dễhiểu.Ngoài ra,hànhđộngnàycòngiúpngười thựchiệntuânthủkỷ luật làmviệcnhằmđạtđượchiệuquảcaonhất.Nghĩalàcácbácsĩluônphảikiểmtrađầyđủbốntriệu chứng của bệnh nhân,mặc dù họ có thể không tin vàodanhmụckiểmtra.

Trướcđây,việcghilạibốntriệuchứngtrênchưađượcđưavàoquyđịnh.Mãi đến nhữngnăm 60, các y támới nhận ra tầmquantrọngcủachúng.Thế làhọ lậpbiểuđồvàbảngbiểuđểghi lại cáctriệu chứng củabệnhnhân, nhưng chủyếu là giúphọ tự kiểm tracôngviệc.Bằngcáchghilênđótấtcảnhữngviệcytáphảilàmtrongmộtngày,từphátthuốc,băngbóvếtthươngchođếnkhắcphụcsựcố,biểuđồnàyđảmbảocứmỗisáutiếng,hoặcíthơntùyvàođánhgiácủamình,cácytásẽkiểmtramạch,huyếtáp,nhiệtđộ,nhịpthởvànhờvậybiếtđượcchínhxáctìnhtrạngcủabệnhnhân.

Hiệnnay,ởhầuhết cácbệnhviện,y tá lại thêmvàomột triệuchứngnữa là cơnđau,đượcbệnhnhânmô tảmứcđộ từmộtđếnmười.Ngoàira,họcònđưarasángkiếnlậpbảngtómtắtkếhoạchchămsócvà lịchphát/tiêmthuốcchomỗibệnhnhân.Chẳngaigọichúnglàdanhmụckiểmtra,nhưngvềbảnchấtthìđúnglànhưthế.Vàdùđượcsửdụngrộngrãitronghoạtđộngđiềudưỡng,danhmụckiểmtravẫnchưađượccácbácsĩápdụngtrongquátrìnhđiềutrị.“Biểuđồvàbảngkiểmtra,ồ,đólàcôngviệccủađiềudưỡng.Chánngắt! Các bác sĩ như chúng ta, vốn được đào tạo nhiều năm vàchuyênmônhóa sâu, sẽ chẳng cầnnhững thứđó làmgì”, họnghĩ

vậy.Đếnnăm2001,cuốicùngthìPeterPronovost–mộtchuyêngia

sănsócđiềutrịtạiBệnhviệnJohnsHopkins–cũngquyếtđịnhchocácbácsĩthửnghiệmphươngthứcnày.ÔngkhôngcốgắngđưaramộtdanhmụccóthểbaoquáttấtcảnhữngviệccầnlàmtrongmộtngàytạikhuICU,màôngchỉhướngđếnviệckhắcphụcmộttronghàngtrămsựcốcóthểxảyra.Đólàkhảnăngnhiễmtrùnghệthốngđườngdâytrungtâmcủamáyhôhấpnhântạo–nguyênnhânsuýtlàmchếtAnthonyDeFilippo.

Trênmộttờgiấytrắng,Pronovostvẽsơđồcácbướcbácsĩcầnthựchiệnđểtránhgâynhiễmtrùngtrongquátrìnhnốihệthốngdâytrungtâmvàongườibệnhnhân.Đólà:(1)rửataybằngxàphòng,(2)sáttrùngdabệnhnhânbằngchlorhexidine,(3)đắptấmvảivôtrùnglên toàn thânngườibệnh, (4)mangkhẩu trang,nón, áo choàngvôtrùng và găng tay, (5) đắp miếng vải vô trùng lên vị trí gắn cácđườngdâyvớingườibệnhngaykhihoàntất.Kiểmtrakỹtừngbướcmột.Đâylànhữngviệcdễdàngvàngườitađãbiếtrõtừlâu,nêncóvẻngớngẩnnếucứphảiràsoátnhiềulầnnhữnggìđãquárõràng.Cònnữa,PronovostyêucầucácytátrongkhuICU,trongvòngmộttháng,quansátkhibácsĩnốihệ thốngdâyvớingườibệnh,sauđóghilạixemhọcóthườngxuyênthựchiệncácbướctrênhaykhông.Kếtquảchothấycácbácsĩđãbỏquaítnhấtmộtbướcđốivớihơnmộtphầnbabệnhnhân.

Saumộttháng,ôngcùngnhómdựánthuyếtphụcBangiámđốcBệnhviệnJohnsHopkinsủyquyềnchocácytáđượcphépngănbácsĩlạinếupháthiệnhọbỏquamộtbướcnàođótrongdanhmụctrên.Đồngthời,mỗingàyytáphảihỏibácsĩxemcầnthayđườngdâynàokhông,bởiviệcsửdụngquálâucũngdễgâynguyhiểm.Đâythậtsựlàmộtcuộccáchmạng.Vàcácytáluôncócáchđểthuyếtphụcbácsĩthựchiệnđúngnhữngđiềuđãđượcyêucầu,từtháiđộnhẹnhàng(“Hìnhnhưbác sĩ quênmangkhẩu trang?”)đếnnhữngbiệnphápcứngrắnhơn(Chínhtôiđãbịmộtytánhắcnhởkhicôtachorằngtấmvảitôiđắpchưaphủhếtngườibệnh).Nhưngnhiềuytávẫnbăn

khoănliệuhọcóđủthẩmquyền,haychínhhọcũngtựthắcmắc:“Cócần thiết đắp vải lên chân không, khi bác sĩ chỉ nối dây vào ngựcbệnhnhân?”.Vậythìquyđịnhmớiđãgiảitỏathắcmắcđó:bangiámđốc ủy quyền cho y tá can thiệp kịp thời trong trường hợp bác sĩkhôngthựchiệnđúngcácthaotáctheoquyđịnh.

Mộtnămsau,Pronovostvàđồngnghiệp cùngkiểm tra lại kếtquả.Thậtkhôngthểtinnổi:tỷlệnhiễmtrùngđườngdâysaumườingàysửdụnggiảmtừ11%xuốngbằng0.Họquyếtđịnhtiếptụctheodõibệnhnhânthêm15thángnữa.Kếtquảlàchỉcóhaitrườnghợpbịnhiễm trùng đường dây được ghi nhận. Và họ thống kê rằng chỉriêng tại bệnhviệnnày,danhmụckiểm trađãgiúp tránhđược43trườnghợpbịnhiễmtrùng, támca tửvongvàgiảmhai triệuđô-lachiphí.

Ônglạitiếptụckêugọicácđồngnghiệpthửápdụngdanhmụckiểm tra chomột số công việc tại khu ICU thuộc Bệnh viện JohnsHopkins.Mộttrongsốchươngtrìnhđónhắmđếnmụctiêuđảmbảorằngcácytásẽtheodõicơnđaucủabệnhnhânítnhấtmỗibốngiờvàsửdụng thuốcgiảmđaukịp thời.Nhờvậymà từ41%, sốbệnhnhânphảichịuđaukhôngđượcchữatrịđãgiảmcòn3%.Cácbácsĩcònxâydựngdanhsáchkiểmtrachobệnhnhânthởmáy,vídụ,đảmbảobácsĩkêthuốcantacidngừaloétdạdày,đầugiườngbệnhđượcđiều chỉnhnghiêng ítnhất 300nhằmchặndịch tiết trongmiệngđivàokhíquản.Kếtquảlàtỷlệbệnhnhânkhôngđượcchămsóckịpthờigiảmtừ70%xuốngcòn4%,cáccanhiễmbệnhviêmphổicũnggiảmđến25%,sốca tửvongsovớinămtrướcgiảm21người.Cácnhànghiêncứunhậnthấynhờdanhsáchnhữngviệccầnlàmtrongngàydocácbácsĩvàytá lậpramàkhảnăngchămsócbệnhnhânđượccảithiệnđếnmứcsốngàymộtbệnhnhânlưulạitrongkhusănsócđặcbiệtđãgiảmmộtnửa.

Pronovost quan sát thấy, cũng tương tự như những nơi khác,danhmụckiểmtrađãđemlạichobệnhviệnnhữngkếtquảtíchcực,bởinógiúpchúngtanhớlạivàsắpxếpcácbướcthựchiệncôngviệccầnthiếttốithiểuthànhmộtquytrình.Ônglấylàmngạcnhiênkhi

nhận ra rằngngay cảnhữngngườigiàukinhnghiệmđôi lúc cũngkhôngđánhgiáđúng tầmquan trọng củaviệcphòngngừa.Trongmộtkhảo sátđốivới cácnhânviên làmviệc tại ICU trướckhigiớithiệu cách sửdụngdanhmụckiểm tra tại khu thởmáy, ôngnhậnthấymộtnửatrongsốhọkhôngnhậnthứcrõmứcđộquantrọngcủathuốc làmgiảmđộaxit trongdạdàyởnhữngbệnhnhân thởmáy.Ông thấynhờ lậpdanhmụckiểm tramàhiệuquả côngviệcđượcnânglênrõrệt.

Thếnhưng trôngcácdanhmụckiểmtrađó lại cóvẻđơngiảnđếnbuồncười.NhiềuđồngnghiệpcòngiễuPronovostlà“mộtngườitàiba”,“thúvị”,“mộtthiêntài”.ÔngcóbằngbácsĩykhoavàhọcvịtiếnsĩngànhytếcôngcộngcủaBệnhviệnJohnsHopkins.Ngoàira,ôngcònđượcđàotạovềgâymê,cấpcứuhồisức,cókiếnthứcsâurộngvềcácloạithuốcđiềutrịdùngchobệnhnhânđangtrongtìnhtrạngnguykịch.Aimà chẳngbiết cầnphải liệt kênhữngviệc cầnlàm.Liệucóphảicầnđếntấtcảnhữngkiếnthứctrênmớihiểuđượcđiềumàngườitađãbiếttừlâulắmrồikhông?Cóthểlàcóđấy.

MặcdùnhữngkếtquảbanđầucủaPronovost là rấtkhảquannhưngvẫnrấtítngườiquantâmvàlàmtheo.ÔngđãđikhắpnướcMỹđểthuyếttrìnhvềvaitròcủadanhmụcnhữngviệccầnlàmchocácbácsĩ,y tá,côngtybảohiểmvàchủcôngty,haybấtkỳaisẵnsàng lắng nghe. Trung bìnhmỗi tháng ông đến bảy thành phố đểdiễnthuyết.Nhưngkhôngmấyaihưởngứngýtưởngcủaông.

Ởđâycórấtnhiềunguyênnhân.Mộtsốbácsĩđiềutrịcảmthấykhóchịuvềlờiđềnghịnày.SốkhácthìnghingờvềtínhxácthựccủanhữngbằngchứngPronovostđưara.Họlậpluậnrằngchođếnthờiđiểmđó,nhữngkếtquảtốtđẹpmàdanhmụckiểmtramanglạichỉđượckiểmchứngtạimộtnơiduynhấtlàBệnhviệnJohnsHopkins-nơicócáckhuICUhoànhảo,thiếtbịvàcơsởvậtchấthiệnđại,nhânviênytếđông,cònPeterPronovostthìluônđidọchànhlangđểđảmbảorằngýtưởngmàôngđưarađượcthựchiệnnghiêmtúc.Vậycònnhữngnơikhácthìsao-nơicáckhuICUlúcnàocũngthiếungười,ytá,bácsĩthìtốimắttốimũivìsốlượngbệnhnhânquáđông?Đãthế

lạicònphảiđiềnthêmvàomộtmẩugiấygìđónữa!Tuy nhiên, đến năm 2003, Hiệp hội Bệnh viện và Sức khỏe

MichiganđãgặpPronovost.Họđềnghịápdụng thíđiểmý tưởngcủaôngtrongcácbệnhviệntoàntiểubang.Quảlàmộtnhiệmvụtolớn,nhưngđó sẽ là cơhộiđểPronovostxácđịnh liệuý tưởngcủaôngcóthựcsựhiệuquảkhiđượcápdụngrộngrãihơnhaykhông.

Vài năm sau, tôi có dịp ghé thăm Bệnh viện Sinai-Grace nằmtrongkhuphốcổDetroit,vàchínhnơiđây, tôiđã thấynhữngkhókhănmàPronovost phải đốimặt trongquá trình triển khai dự án.Sinai-Grace làmột bệnhviện cũ kỹởphíaTây thànhphố, tọa lạctrongkhuônviêncáctòanhàxâytừthếkỷtrước,cạnhđólànhữngngôinhàbịbỏhoang,vàicửahàngnhỏvàdămtiệmbántócgiả.Vàothờiđiểmđó,bệnhviệncó800bácsĩđiềutrị,700ytávà2.000nhânviênvớisứmệnhchămsócsứckhỏechokhuvựcdâncưcóthunhậpthấpnhấtnướcMỹ.Hơn250.000dânkhôngcóbảohiểmvà300.000người thuộcdiệnđượchỗ trợ.Điềuđócónghĩa làkhókhănvề tàichínhđãtrởthànhbệnhkinhniên.NhưngSinai-Gracevẫnchưaphảilàbệnhviệnthiếuthốnnhấtthànhphố.Từnăm2000đến2003,Sinai-Gracevàtámbệnhviệnkháctrongthànhphốcònbuộcphảicắtgiảmmộtphầnba sốnhânviên, và chínhquyềnbangphảiđứng ra canthiệpvới gói cứu trợ tài chính 50 triệuđô-la nhằmngăn chặn tìnhtrạngvỡnợ.

Bệnh viện Sinai-Grace có năm khu săn sóc đặc biệt dành chongười lớn và một khu dành cho trẻ sơ sinh. Giám đốc khu ICU,Hassan Makki, thuật lại cho tôi nghe tình hình năm 2004 khiPronovostvàHiệphộiBệnhviệnbắtđầugửithưvàcónhữngcuộchọpquađiệnthoạinhằmgiớithiệuchươngtrìnhlậpdanhmụckiểmtradànhchocácbệnhnhânthởmáyvàbệnhnhânđượcgắnđườngdâytrungtâm.Ôngnói:“Lúcđótinhthầnmọingườirấtkém.Chúngtôivừasa thảikhánhiềunhânviên,còncácy táđượcgiữ lạicũngkhôngchắcliệuhọcóđượclàmviệclâudàihaykhông”.Nhiềubácsĩđãnghĩđếnchuyệnrờikhỏibệnhviện.Trongkhiđó,độingũybácsĩphải đốimặt với khối lượng công việc nặng nề hơn vì những quy

địnhmớiđãhạnchế thờigian làmviệc liên tụccủacácbácsĩ thựctập.VậythìhọlấyđâurathờigianđểđiềndanhsáchcôngviệchàngngàyvàomấytờgiấykiatheoyêucầucủaProvonost?

TomPiskorowski,một bác sĩ điều trị tại khu ICU, cho tôi biếtphảnứngcủaônglúcđó.Ônggầnnhưquátlên:“Quênmớgiấylộnấyđi.Tậptrungchămsócbệnhnhântrướcđã”.

7giờsáng,tôitheonhómtrựcđếnthămmộttrongcáckhuICUphẫu thuật lúc đó có 11 bệnh nhân: Bốn người bị thươngdo súngbắn;nămbệnhnhânbịxuấthuyếtnão;mộtbệnhnhânungthưđanghồiphụctừcaphẫuthuậtcắtbỏmộtphầnphổi;vàmộtngườivừatrảiquacaphẫuthuậtchữatrịchứngphìnhmạchnão.

Cácbácsĩvàytátrongcatrựcthậntrọngdichuyểnbệnhnhântừphòngnàyquaphòng tiếp theo,nhưngcôngviệccủahọcứ liêntụcbịgiánđoạnbởimộtbệnhnhânlạibắtđầuxuấthuyếtdùtrướcđóhọnghĩlàbệnhnhânđãổnđịnh;bệnhnhânkhácmớiđượctháomáythởlạikhóthởvàphảilậptứcgắnmáyhôhấptrởlại.Thậtkhótưởng tượng rằng họ có thể tách mình ra khỏi hàng loạt rắc rốithườngngàynhưvậyđểchútâmvàonhữngchitiếtvụnvặttrênmộtdanhsáchkiểmtranàođó.

Nhưnghọđãlàmđượcđiềuđó.Vàhầuhếtlànhờcácytá.Mỗibuổi sáng, y tá trưởng cầm tập hồ sơ trên tay, đi dọc khu ICUđểkiểm tra chắc chắn giường của mỗi bệnh nhân thở máy đã đượcchỉnhđúnggóc,bệnhnhânđóđượcphátđúngloạithuốccũngnhưđượcthựchiệnđủcácxétnghiệmcầnthiết.Bấtcứkhinàobácsĩtiếnhànhgắnđườngdâytrungtâmvàongườibệnh,mộtytásẽkiểmtrađểđảmbảodanhmụckiểmtrađãđượcđiềnđầyđủ,sauđókẹptờgiấyđóvàohồsơ theodõibệnhnhân.Lúcxemlạicáchồsơ trongbệnhviện,tôinhậnrahọđãlàmcôngviệcnàymộtcáchchínhxácvàliêntụctrongsuốtbanămqua.

Bản thân Pronovost từng rất dè dặt khi bắt đầu chương trìnhnày.Trongnhữnglầntiếpxúcđầutiênvớibangiámđốcbệnhviện,ông không yêu cầu họ sử dụng danh mục kiểm tra cho việc gắnđườngdây trung tâm,mà chỉ đề nghị họ thu thập số liệu về tỷ lệ

nhiễmtrùngđườngdâytạibệnhviện.Vàođầunăm2004,tỷlệnhiễmtrùngđốivớicácbệnhnhânđiềutrịtrongkhuICUởcácbệnhviệnthuộcbangMichigan caohơnhẳn sovới tỷ lệbìnhquân trên toànnướcMỹ.Sinai-Gracecótỷlệnhiễmtrùngđườngdâytrungtâmcaohơn 75% các bệnh viện khác. Hội chữ thập đỏ bangMichigan đãđồng ý chimột khoản tiền nhỏ nhằm khuyến khích các bệnh việnthamgiadựáncủaPronovost.Thếlàlậpdanhmụckiểmtrabỗngtrởthànhyêucầuđơngiảnvàlàviệchợplý,nênlàm.

Trong chương trìnhmà sau đó được phổ biến dưới cái tên là“Sángkiếnquantrọng”này,mỗibệnhviệnsẽchỉđịnhmộtgiámđốcdựánphụtráchviệclậpdanhmụckiểmtra,đồngthờithamgiacáccuộc họp qua điện thoại hai lầnmỗi tháng với Pronovost để thảoluận tìm cách tháo gỡ những vướng mắc nảy sinh. Ngoài ra,Pronovost cũngyêu cầu các bệnhviệnphân côngmỗingười trongbangiámđốcphụtráchmộtbộphận-ngườinàycótráchnhiệmđếnthămbộphậnđótốithiểumộtthángmộtlầnđểlắngngheýkiếncủanhânviênvàgiúphọgiảiquyếtvấnđề.

Banđầu,cácvịlãnhđạobệnhviệncũngkhálưỡnglự.Côngviệcthườngngàycủahọ làởvănphòngvớicáccuộchộihọp, làhoạchđịnhchiến lượcvà cáckhoảnngân sách.Họcảm thấykhông thoảimáinếumạohiểmbướcchânvàocáckhuđiềutrị.Thậmchí,họtừngvấpphải sựphảnđối.Dườngnhưhọkhông thuộcvềnơiđó. Tuynhiên,chínhsựthamgiacủahọlạimangtínhquyếtđịnhđếnthànhcông của chương trình. Trong tháng đầu tiên, ban giám đốc nhậnthấychưatớimộtphầnba

cáckhuICUcóxàphòngsátkhuẩn-vốnrấthiệuquảtrongviệcgiảm tỷ lệ nhiễm trùngđườngdây.Đây là vấnđề chỉ họmới giảiquyếtđược.Chỉvàituầnsauđó,mỗikhuICUtạiMichiganđềuđượccungcấpxàphòng.Cácbácsĩcũngphảnánhrằngnhữngtấmvảivôtrùngkhôngđủ lớnđể chephủ toàn thânbệnhnhânmỗikhi thựchiệngắncácđườngdâyvàongườibệnhtheonhưdanhmụcyêucầu.Đâycũnglàviệccủacácnhàquảnlý.Sauđó,bangiámđốcđãbànbạc với Arrow International, một trong những nhà sản xuất các

đườngdâytrungtâmlớnnhất,vàcôngtynàyđảmbảosẽcungcấpnhữngbộdụngcụcócảtấmvảiphủvàxàphòng.

Tháng12năm2006,chươngtrình“Sángkiếnquantrọng”côngbốkếtquảtrongmộtbàibáomangtínhbướcngoặttrêntạpchíNewEnglandJournalofMedicine.Báocáochobiếtchỉtrongbathángđầutiêntriểnkhaidựán,tỷlệnhiễmtrùngđườngdâytrungtâmtạicáckhuICUởMichiganđãgiảmtới66%.Gầnnhưởtấtcảcáckhusănsócđặcbiệt,kểcảởBệnhviệnSinai-Grace, tỷ lệnhiễmtrùnghàngquýđãgiảmxuốngbằng0.TỷlệnhiễmtrùngtạiMichigangiảmthấpđếnmứcmộtkhu ICUbình thườngcũng làm tốthơn90%cáckhuICU trên toànnướcMỹ.Chỉ trong tám thángđầu tiên của chươngtrình,ướctínhcácbệnhviệnđãtiếtkiệmđược175triệuđô-lachiphívà cứu sốnghơn15.000bệnhnhân.Đếnnay, thành côngđạtđượcchắcchắncòn lớnhơnnữa.Tấtcả lànhờvàodanhmụcnhỏbévàngớngẩnkia.

Mọingườisẽchorằngthànhcôngnàylàkháhyhữu.Hìnhnhưcáchthứchọlàmcócáigìđórấtđặcbiệt.Vìsuychocùng,danhmụcnhữngviệcbácsĩcần làmkhigắnđườngdâyvàongựcbệnhnhânkhông thể giúpngănngừanhững rủi ro khác, chẳnghạnnhưốngnhựaluồnvàoquásâusẽlàmtổnthươngphổi,hoặclàmđứtmạchmáu.Nghĩa là danhmục này chỉ có tác dụng giúp hạn chế nhiễmtrùng.Thậtvậy,nếucácbácsĩcốgắngthựchiệnnhữngbướccănbảnnhưrửatay,manggăngtayvàáochoàngvô trùng…thìmộtdanhmụckiểmtralạitỏrarấthiệuquả.Nhưngvìcònvôsốcôngviệccácbácsĩlâmsàngphảithựchiệncùngvôsốrủirokèmtheo,nênngườita cho rằng thành công này chỉ là sự trùng hợpngẫu nhiên.Danhmụcnhữngthaotáccầntuânthủchưachắcđãhiệuquảtrongmọitìnhhuống.

Tuynhiên,khitìmhiểukỹhơnthìtôibắtđầukinhngạc.TrongthờigiannghiêncứucáckếtquảdựáncủaPronovost,tôi

đãnóichuyệnvớiMarkusThalmann,bácsĩphẫuthuậttimvàlàtácgiảchínhcủabàibáoviếtvềcacấpcứungoạnmụccôbéchếtđuốiởÁo.Điều làmtôingạcnhiên làchuyệnđóxảyra tạimộtbệnhviện

côngbìnhthường,chứkhôngphảilàtrungtâmytếdanhtiếngnàođó.BệnhviệnnàynằmởKlagenfurt,mộttỉnhnhỏnướcÁotrêndãynúiAlps,gầnnơicôbégặpnạn.TôihỏiThalmannlàmthếnàomàmộtbệnhviệnnhỏlạicóthểlàmđượcnhữngcôngviệcphứctạpđếnthế.

Thalmannchobiếttínhđếnthờiđiểmcôbéđượcđưavàoviện,ôngđãlàmviệctạiKlagenfurtđượcsáunăm.Timcôbéngừngđậpsaukhibịngưngthởvàthânnhiệtgiảm.Nhưngđâykhôngphảilàtrườnghợpđầutiênmàôngvàđồngnghiệpcốgắngcứusống.Mỗinăm, bệnhviệnđều tiếp nhận từ bađếnnăm trườnghợpvới tìnhtrạngtươngtự,hầuhếtlànạnnhângặptuyếtlở,mộtsốchếtđuốivàcảvàingườicốtựtửbằngcáchuốngthuốcquáliềurồiđilangthangtrong rừngphủđầy tuyết chođếnkhi bất tỉnh.Ôngkể, trongmộtthờigiandài,dùchođộingũytếđãcốgắnghếtsứcnhưnghọvẫnkhông thểcứusốngđượcai.Đasốbệnhnhânđều thiếuoxy trongkhoảngthờigianquálâutrướckhiđượctìmthấy.Tuytinchắcrằngmột số bệnhnhânvẫn có khảnăng vượt qua, nhưng ông vàđồngnghiệpluônluônthấtbại.

Thalmannnghiêncứu lạicáchồsơbệnhánvànhậnravấnđềchủyếunằmởkhâuchuẩnbị.Mộtcacứungườithànhcôngcầncóđầyđủthiếtbịvàmộtnhómnhânviênluôntrongtưthếsẵnsàng.Đólàcácbácsĩsơcứu,mộtbácsĩgâymêkhoatim,mộtngườitruyềndịchchuyênkhoatim,cácytáphụmổvàsănsócđiềutrị,cácđiềudưỡngviên.Nhưnggầnnhưngàynàocũngxảyratìnhtrạngthiếumộtaiđó,hoặcmộtcáigìđó.

Ôngthửdùngcáchthôngthườnglàkêugọimọingườihãycùngnhauphối hợp.Nhưng kết quả khôngđổi.Họ vẫn không thể cứuđượcbệnhnhânnàocả.Cuốicùng,ôngvàđồngnghiệpquyếtđịnhlàmmộtđiềumớimẻ:lậpdanhsáchviệccầnlàm.

Họđưadanhsáchnàychotấtcảnhữngngườicùngthamgia,từnhân viên đội cứu thương đến người trực tổng đài điện thoại củabệnhviện,vàyêucầumỗingườinắmrõchitiếtcôngviệccủamình.Theođó,khicómộtcacấpcứunào,độicứuthươngsẽbáođểbệnh

việnchuẩnbịtimnhântạovàthiếtbịlàmấmcơthểbệnhnhân.Vànếucó thể,họphảibáongaytrướckhiđếnhiện trường,vì lúcnàythờigianchuẩnbịlàyếutốmangtínhsốngcòn.Cònngườitrựctổngđàithìgọichonhữngngườicònlạithôngbáochuẩnbịmọithứvàtấtcảđượcđặttrongtưthếsẵnsàng.

Nhờdanhsáchnàymàhọđãcóđượcthànhcôngđầutiên:cứusốngcôbébatuổiđãbịngưngtimnửagiờ.Sauđóítlâu,ThalmannchuyểnsangmộtbệnhviệnkhácởthủđôVienna.Nhưngcácđồngnghiệpcũcủaôngvẫntiếptụcápdụngdanhmụcđóvàhọđãcứusốngítnhấtthêmhaitrườnghợptươngtự.Trườnghợpđầutiênlàngườiđànôngbịđôngcứngvàmấtmạchsaukhicốtựtử.Trườnghợpthứhailàmộtngườimẹvàđứacongái16tuổigặptainạnkhichiếcxecủahọbayquaràochắnantoàn,văngrakhỏiváchnúi,rơixuống sông.Ngườimẹ chết ngay, còn cô con gái bịmắc kẹt trongchiếcxechìmdướilànnướclạnhbuốt.Côbịngưngthởkhálâutrướckhiđộicấpcứuđến.

Cũngkểtừgiâyphútđó,mọiviệcdiễnranhanhchóngvàchuẩnxácnhưmộtcáimáy.Ngaykhiđộicứuthươngtiếpcậnđượccôgáivàbắtđầuthựchiệnhồisứctimphổi,bệnhviệnđãđượcthôngbáo.Êkípphẫuthuậtđưacôtớithẳngphòngmổvàtứctốcgắnmáyhôhấpnhântạo.Cácthaotácđượcthựchiệnđầyđủvàtheođúngtrìnhtựcầnthiết.Vànhờđómàcôgáicócơhộitrởlạicuộcsống.

Khicơthểấmdần,timcôgáibắtđầuđậptrởlại.Nằmtrongkhusănsócđặcbiệt,được thởmáy, truyềndịchvà tiêmthuốcvào tĩnhmạch,côgáiđãcónhữngbướctiếntriểntốt,trongkhicácbộphậncơthểkhácphụchồitừngngày.Ngàyhômsau,cácbácsĩcóthểtháohệthốngdâyống.Mộtngàysau,côđãcóthểngồidậyvàchuẩnbịvềnhà.

CHƯƠNG3

KỶNGUYÊNMỚICỦANGÀNHXÂYDỰNG

ểtừdanhmụckiểmtrađầutiêndànhchongànhhàngkhôngđến nay đã có bốn phiên bản khác nhau được đưa vào sửdụng.Thực tếđãchứngminhrằngviệcsửdụngdanhmục

kiểmtrađãgiúpconngườitránhđượcthấtbạitrongnhiềulĩnhvực.Cácdanhmụcnàyđượcvínhưmộtdạng“lướitrithức”,bởichúnggiúpconngườiloạibỏcáclỗicốhữunhưhayquên,khôngtậptrunghoặc bất cẩn. Và bởi chúngmở ra những khả năngmà con ngườikhôngngờđến.

Tuynhiên, cácdanhmụckiểm tra cũng cónhữnghạn chế.Vìthế, quan trọng là chúng ta cần xác định rõ trong trường hợp nàodanhmụckiểmtrathựcsựcóích,vàtrườnghợpnàothìkhông.

Haigiáo sư chuyênnghiên cứuvềphạm trùphức tạp,BrendaZimmerman của Đại học York và Sholom Glouber thuộc Đại họcToronto,đãphânloạicácvấnđềconngườigặpphảitrongcuộcsốngthànhbamứcđộkhácnhau:đơngiản,phứctạpvàvôcùngphứctạp.Vídụ,theohọ,nướngbánhlàmộtviệcđơngiản.Côngthứcnướngbánhđãcósẵn.Chỉcầnhọcmộtvàikỹthuậtcănbảnthìaicũngcóthểlàmđược.Chúngtachỉcầnthuầnthụcmọithaotác,rồitiếnhànhtừngbướctheocôngthứcấylàchắcchắnsẽthànhcông.

Phóngtênlửalênmặttrăngthìphứctạphơn,nhưngngườitacóthểđơngiảnhóanhữngviệcphứctạpđóbằngcáchchianhỏchúngthànhnhiềucôngđoạnkhácnhau.Tuynhiên,chúngtalạikhônghềcómộtcôngthứccụthểnàochoviệcđó,vậynênmuốnthànhcôngđòi hỏi phải có nhiều người, nhiềuđội nhómvà nhiều chuyên giachungtaythựchiện.Đólàchưakểnhữngsựcốbấtngờvẫnthườngxuyên xảy ra. Trong những tình huống đó, tính thời điểm và khảnăngphốihợpnhịpnhàngphảiđượcquantâmhàngđầu.

Còncácvấnđềvôcùngphứctạpthìđượcsosánhvớiquátrình

nuôidạymộtđứatrẻ.Mộtkhibạnđãbiếtcáchphóngtênlửalênmặttrăng,bạncóthểlàmlạivàlàmmộtcáchthànhthạo,vìtênlửanàycũnggiốngnhưtên lửakhác.Nhưngnuôidạymộtđứatrẻ thìkhókhănhơnnhiều,bởichúnghoàntoànkhácnhau.Kinhnghiệmbạncóđược từquá trìnhnuôiđứa trẻnàychưachắcđãápdụngđượcchođứatrẻkhác.Đồngýlàkiếnthứcchuyênmônrấtcóích,nhưngnhưthếvẫnchưađủ.Trongthựctế,cáchnuôidạyđứatrẻnàycóthểkhácsovớiđứatrẻkia.Cómộtđặcđiểmchungkhigiảiquyếtnhữngvấnđềquáphứctạplàchúngtakhôngthểbiếtchắcchắnvềkếtquảsaucùng.Aicũngbiếtrằngnuôidạymộtđứatrẻnênngườilàđiềucóthể.Chỉlàquáphứctạpthôi.

Nghĩlạinhữngcâuchuyệnvềcáchngănchặntainạnmáybayhồi năm 1935, hay ngăn ngừa tình trạng nhiễm trùng đường dâytrung tâmcủamáyhôhấpnhân tạogiaiđoạn2003,hoặc cách cứusốngnạnnhânchếtđuốihiệnnay,tôinhậnthấymặcdùcónhiềuyếutốcùngtácđộng,nhưngvềcơbảnchỉcómộtvấnđềchínhvàvấnđềnàylạikháđơngiản.Trườnghợpthứnhất:phảitậptrungchúývàocánhđuôiđứngvàbánhláiđộcao;trườnghợpthứhai:đảmbảovôtrùng;vàtrườnghợpcuốicùng:chuẩnbịtimnhântạo.Nhưvậy,tấtcảđềuphảituântheocáimàcáckỹsưgọilà“quyđịnhđơngiản”,tức làgiảipháptươngđốidễdàng,chỉđòihỏiconngười tuânthủnhững thao tác cần thiết, một giải pháp tương tự như danh mụcnhữngviệccầnlàm.

Baoquanhchúngtalànhữngvấnđềđơngiản.Chẳnghạn,trongyhọclàviệcbácsĩquênmangkhẩutranglúcnốiđườngdâytrungtâmvàongười bệnh, haykhôngnhớ rằngmột trongmườinguyênnhânlàmbệnhnhânngừngthởlàsửdụngpotassiumquáliều.Tronglĩnhvựcpháplýlàviệcluậtsưkhôngnhớtấtcảcácbằngchứngcólợinhằmbiệnhộchomộtvụkiện,hoặcđơngiảnlàkhôngtrìnhdiệnđúng hạn theo giấy triệu tập của tòa án.Hay việc cảnh sát khônghướngdẫnnhómnhânchứngmộtcáchđầyđủ,quênnóivớinhânchứngrằngthủphạmcóthểkhôngnằmtrongnhómnhậndiện,hoặcquênlấylờikhaicủamộtngườinàođómàvôtìnhđâylạilàngườicó

thểcungcấpthôngtinvềkẻtìnhnghi.Danhsáchnhữngviệccầnlàmcóthểgiúpchúngtatránhkhỏinhữnglỗicơbảnnhưthế.

Tuynhiên,hầuhếtnhữngcôngviệccótínhquantrọnglạikhônghềđơngiản.Nốihệthốngdâytrungtâmchỉ làmộttrong178thaotácmàêkíp làmviệc tại ICUcầnphốihợpvà thựchiệnmỗingày.Vậythìliệuchúngtacóthểlậpdanhmụckiểmtrachotừngthaotácấykhông?Nghecóthựctếchútnàokhông?Chẳngcómộtphươngpháp chăm sócbệnhnhânnàonằm trongkhu ICU làđơngiản cả.Lúcnàocũngcầncórấtnhiềungườicùngphốihợpvớinhauđểxửlýnhữngtìnhhuốngkhácnhau–nhữngtìnhhuốngkhôngthểkiểmsoátbằngcácquyđịnhđơngiản.

Hơnnữa,khônggiốngnhưtên lửa,conngười lànhữngcá thểrấtphứctạp.Khôngbaogiờcóhaibệnhnhânviêmphổigiốnghệtnhau.Chodùhaingườicùngnhiễmmộtloạivikhuẩn,cùngbịhovàthởgấpnhưnhau,nồngđộoxythấpvàdùngchungloạikhángsinh,nhưngngườinàycóthểlànhbệnh,cònngườikiathìkhông.Mộtbácsĩphảisẵnsàngứngphótrướcnhữngbiếnchuyểnbấtngờ,khicácdanhmụckiểmtrahoàntoànkhôngphùhợpvới thựctế.Ngànhybaogồmhàngloạtvấnđềrấtđadạng–cảđơngiản,phứctạplẫnvôcùngphứctạp–vàrấtthườngxuyên,cácbácsĩlâmsàngchỉkịpthựchiện những gì họ cho là cần thiết. “Quênmớ giấy lộn ấy đi! Tậptrungchămsócbệnhnhântrướcđã!”.

Tôicứnghĩmãivềđiềunày.Tôimuốntrởthànhmộtbácsĩgiỏi.Và tôi tựhỏikhinàonênhànhđộngtheonhậnđịnhchủquan,khinàocầntuântheoquyđịnh,nghĩalàtôisẽchọncáchhoànthànhtốtcông việc hay là nên theo đuổi một việc nào khác khó khăn hơn.Nhưngcũngcólúcbạnmuốnngườikhácđồngthờithựchiệncảhaiyêucầutrên.Vớinhữngvấnđềđơngiản,lợiíchcủadanhmụckiểmtrađãquárõràng.Nhưngnếugặpphảicácvấnđềquáphứctạpthìsao?

Tôitìnhcờtìmđượccâutrảlờitrongmộtlầnxuốngphố.ĐólàmộtbuổisángthángGiêngđẹptrờinăm2007.Khiđangđi

bộdọctheolềđườngtừbãiđỗxeđếncổngchínhvàobệnhviện,tôi

chợtđểýmột tòanhàđangđượcxâydựngchotrungtâmytếcủachúngtôi.Lúcnày,tòanhàmớichỉlàmộtbộkhungvớinhiềudầmsắt,nhưngđãcaođến11tầng,trôngrấtbềthế.Tôiquansátanhcôngnhânđangđứngcheoleotrênmộtthanhxàđểhànbảnlềởtầngbốn,ngayphíatrênchỗtôiđangđứng.Vàtôitựhỏi:Làmthếnàoanhtacùngnhữngngườikhácbiếtrằnghọđanglàmđúngcách?Họlấygìđểđảmbảorằngtòanhàsẽkhôngsậpxuống?

Tòanhànàykhôngquálớnvàsaukhixâyxongsẽcó150phòngbệnhriêngvà16phòngmổmới.NhìntrêntổngthểthìkhôngcógìlạvàtôiđoánlàcórấtnhiềutòanhàlớnhơnthếđangđượcxâydựngtrênkhắpnướcMỹ.

Tuynhiên,theolờingườiquảnlýcơsởvậtchấtcủabệnhviệnthìđâyhoàn toànkhôngphải làmột côngviệcđơngiản.Ông chobiếtdiệntíchsửdụngcủatòanhànàykhoảng100.000métvuông,cótấtcảlà11tầngcộngvớibatầnghầm.Côngtrìnhnàycần360triệuđô-lavà3.885tấnsắt,13.000métkhốibêtông,19hệthốngđiềuhòakhôngkhí trung tâm,16 thangmáy,một cột tháp làm lạnhvàmộtmáyphátđiệndựphòng.Côngnhânphảiđào100.000métkhốiđấtvàlắpđặt21.000métốngđồng,75.000métốngdẫnvà145.000métdâyđiện.

À,tôitựnghĩ,thếthìnósẽkhôngthểnàođổđược.Tôi nhớ lại năm 11 tuổi, lúc đang sống tại thành phốAthens,

bangOhio,tôiquyếtđịnhsẽtựđóngcáitủsách.Đượcmẹchomườiđô-la,tôiđạpxeđếncửahàngbándụngcụgầnđó.Ngườibánhàngchọngiúptôibốntấmvánbằnggỗthông,mộthộpsơnmàu,mộthộpsơnbóng,vàitờgiấynhámvàmộthộpđinh.Tôiđemtấtcảvềnhàvàđặt trongga-ra. Sauđó, tôi cẩn thậnđokích thước chiếc tủ cầnlàm,cưacắt rồiđónghai tấmvánngắnvuônggócvớihai tấmvándựng.Thếlàxong.Trôngcáitủsáchthậthoànhảo.Tôitiếptụcđánhbóngbềmặtcáctấmgỗ,quétsơnrồiphủmộtlớpsơnbóng.Rồitôiđemnóvàophòngmình,đặtchồngsáchlên.Lậptức,cáitủnghiêngsangmộtbênrồiđổxuốngnhưmộtgãsayrượu.Haitấmvánởgiữabunghẳnra.Tôigiacốlạibằngvàicâyđinhnhỏrồidựngnólên.Nó

lạiđổsanghướngkhác.Tôinệnthêmvàicáiđinhlớnnữavàomộtgóc của cái kệ sách. Tôi nghĩ là sẽ thành công.Nhưng vẫn khôngđược.Cuốicùng,tôiđóngthẳngcáikệvàotường.Vàtừlúcđó,tôibắtđầucókháiniệmvềtrụchốngvàthanhgiằng.

Còntòanhànàysẽphảiđứngvữngngaycảkhicóđộngđất.Tôithầmnghĩkhôngbiếtcáccôngnhân làmthếnàođểbiết rằngcôngviệchọđangthựchiệnkhôngcósaisót.Tôinhậnthấyởđâycóhaivấnđềchính:Làmsaohọchắcchắnlàmìnhcóđầyđủnhữngkiếnthứccầnthiết,vàlàmsaohọbiếtrằnghọđangápdụngnhữngkiếnthứcđómộtcáchphùhợp?

Cảhaiđềulànhữngvấnđềnangiải.Khithiếtkếmộttòanhà,cácchuyêngiaphảitínhtoánmộtloạtyếutốnhưkếtcấuđịachất,độcaocủamỗicôngtrình,sứcbềnvậtliệu,hìnhdáng…cùngnhiềuyêucầukhác.Nhưngkhigấpbảnvẽđểđivàothựctế,cóthểhọsẽphảiđốimặtvớinhữngvấnđềkhókhăn,phứctạpnhằmđảmbảorằngtấtcảcôngnhânlànhnghềvàmáymócthựchiệncôngviệccủamìnhthậtchuẩnxác, theođúngquytrình, trongkhivẫncó thể linhhoạtđiềuchỉnhkhixuấthiệnsựcốhaynhữngthayđổibấtngờ.

Nhưng các chủ thầuxâydựngvẫn thành côngđó thôi.Họđãdựnglênhàngtriệungôinhàtrênkhắpthếgiới.Tấtcảđềuantoàn.Vàhọlàmđượcđiềuđóbấtchấpmộtthựctếlàngànhxâydựngtrảiquabaothậpkỷđãtrởnênvôcùngphứctạp.Hơnthếnữa,họvẫnthànhcôngkhiphảiquảnlýmộtđộingũlaođộngởnhiềuvịtríquantrọng,màmỗingười chỉquan tâmđếncôngviệc riêng củahọ - từkhâuđóngcọcđếnlắpđặthệthốngđiệnnước-cũnggiốngnhưcáchnghĩcủanhiềubácsĩ,giáoviênvàcácchuyêngiakháckhichorằngđólàlĩnhvựcchuyênmôncủahọ,ngườikháckhôngnêncanthiệpvào.

TôiđếnthămJoeSalvia,kỹsưkếtcấuphụtráchphầncánhcủatòanhàmới.Tôinóivớiôngrằngtôimuốntìmhiểuvềcôngviệcxâydựng. Thật may là tôi đã tìm đến đúng người. Công ty của ông,McNamara/Salvia,chuyênthicôngkếtcấuchohầuhếtcácbệnhviệnlớnởBostonkểtừcuốithậpniên60,đồngthờichiếmthịphầnđáng

kểtronglĩnhvựcxâydựngkháchsạn,caoốcvănphòngvàcănhộcaocấp.ChínhcôngtynàyđãthicônglạiphầnkếtcấucủasânvậnđộngFenwayPark, là sânbóng chày chứa 36.000 chỗngồi củađộichủnhàRedSox thuộc thànhphốBoston, kể cảGreenMonster, làbứctườngcánhtráingăncúđánhdài,caohơnmườimét.Lĩnhvựchoạtđộngcủacôngtylàthiếtkếxâydựngcáccôngtrìnhlớn,phứctạpvàcaotầngtrênkhắpnướcMỹ.CáckỹsưcủaMcNamara/Salviađãlàmviệctrên50đến60dựánmỗinăm,trungbìnhcứmộttuầnlạicómộtdựánmới.Vàchưacótòanhànàođổcả.

NgồitrongvănphòngcủacôngtyngaytạitrungtâmBoston,tôihỏi Salvia làm thếnàoông chắc chắn rằngnhững cănnhà công tyôngnhậnthầuđượcthiếtkếvàxâydựngđúngcách.Ởtuổi61,đầugầnnhưhóivàgiọngnóiđậmâmsắcBoston,JoeSalviatiếptôibằngtháiđộtừtốn,chậmrãi,khônggiốngmộtkỹsưtheohìnhdungcủatôi.Ôngkể cho tôinghevềdựánđầu tiênôngphụ trách: thiếtkếphầnmáicủamộttrungtâmmuasắmnhỏ.

Lúcấy,ôngvừamớitốtnghiệpđạihọcvàlàmộtthanhniên23tuổi xuất thân từ thành phố East Cambridge -một vùng đất bìnhthường,chẳngcólắmnhântài.Chaôngchỉlànhânviênbảotrì,cònmẹlàmviệctrongmộtnhàmáychếbiếnthịt,nhưngônghọcrấtgiỏivàlàngườiđầutiêntronggiađìnhđỗđạihọc.ÔngvàotrườngTổnghợpTuftsvớimongmuốntrởthànhbácsĩvàôngchọnlớphóahữucơ.

Ông kể: “Người ta nói với tôi rằng phải thuộc lòng các côngthức.Tôithắcmắctạisaolạiphảinhớ,khichúngtôihoàntoàncóthểmởsáchraxem.Cácgiáosưtrảlời,ồ,nếuemmuốntrởthànhbácsĩ,thìđòihỏiđầutiêncủangànhy làphảinhớtấtcả.Buồncười thật.Vớilại,tôicũngkhôngnhớnổimấycôngthứcrườmràđó.Thếlàtôitừbỏkếhoạchtrởthànhbácsĩ”.

NhưngSalviarấtgiỏigiảiquyếtcácvấnđềphức tạp.Ôngcòngiảithíchchotôicáchtínhnhẩmkhigiảiphươngtrìnhbậchai,dùtấtcảnhữnggìđọnglạitrongtôilúcấychỉlàchấtgiọngBostonđặcsệtcủaôngkhidiễnđạtcụmtừ“phươngtrìnhbậchai”.Ôngbảo:“Mà

tôicũngthíchsựsángtạo”.Thế làôngchuyểnsanghọcngànhxâydựng-mộtlĩnhvựckhoahọcmangtínhứngdụngcao.Màôngthìthích điều đó. Theo như cách ôngmô tả thì ông đã học được khánhiều thứ, từ“tĩnhhọcvàđộnghọccơbản,đại loạinhư, lựcF thìbằngkhốilượngmnhânvớigiatốca”đếnđặctínhhóalýhọccủathép,bêtôngvàđịachất.

Tuyvậy,SalviachưahềthamgiaxâydựngmộtcôngtrìnhnàochođếnkhitốtnghiệpđạihọcvàvàolàmchocôngtySumnerShane-mộtcôngtykiếntrúcxâydựngchuyênvềkỹthuậtkếtcấuchocáctrungtâmmuasắm.MộttrongnhữngdựáncủacôngtylàxâydựngtrungtâmmuasắmmớiởTexasvàSalviađượcchỉđịnhphụtráchphần thiếtkếhệ thốngmái.Vớinhữngkiến thức trong sáchvởvàdựatrêncácquycáchthuộcngànhxâydựng,ôngtinmìnhđãhiểurấtrõphảilàmthếnàođểxâymộtcáimáivữngchắc.

Ôngnói:“Trườnghọcđãdạytôicáchthiếtkếthépkếtcấu,tứclàcáchsửdụngkếthợpdầmvàtrụ”.Ngoàira,cácquytắccủangànhcũnggiảithíchrõcầnphảilàmgìđểtăngsứcbềncủathép,giacốkếtcấuđịachất,tăngkhảnăngchịuđựngtrướctácđộngcủabão,gióvàđộngđất.Ôngphảitínhđếntấtcảnhữngyếutốnàykhithiếtkếcôngtrình,trongđóghirõquymôtòanhà,sốtầnglầu,vịtrícáckhohàng,các bãi bốc dỡ hàng hóa. Ông vừa nói vừa vẽ nguệch ngoạcmấyđường lêngiấy.Đầu tiên,ôngvẽmộthìnhvuông, rồi sauđópháchọacácbứctườngcủacửahàng,cácôcửa,lốiđibộ.Bảnvẽbắtđầutrởnênsốngđộnghơn.

“Bâygiờ,anhcầnvẽmộthệthốngcácđiểmcóthểnângđỡmáinhà”.Rồiôngđánhdấunhữngđiểmcó thểđặt cột trụ. “Nhưvậy,phầncònlạilàgiảibàitoánđạisố.AnhsẽgiảiphươngtrìnhđểtìmgiátrịX”.Nghĩalàbạndựavàokíchthướcvàbềdàycủamáinhàđểtínhratrọnglượngcủanó,sauđó,giảsửcứcáchmườimétcómộttrụ thì bạn sẽ tínhđượcđườngkínhvà sứcnặng củamỗi trụ.Bạnphảitínhtoánlàmsaođểđápứngđượccácyêucầukỹthuật.

Đólànhữnggì trườnghọcdạyông.Tuynhiên,ôngnhậnthấyvẫncònnhiềuđiềutrườnghọcchưachoôngbiết.

Ôngkể: “Lý thuyết hình học cho ta biết cái gì là tốt nhất, tuynhiênkhôngphảiđiềugìcũngcóthểápdụngvàothựctế”.Chiphíchẳnghạn- trườnghọccódạybạnđâu.Kíchthướcvà loạinguyênvật liệubạnsửdụngsẽ làmthayđổichiphídựán.Cũngcó thể làvấnđềthẩmmỹhayyêucầucủakháchhàngkhihọkhôngmuốncómộtcáitrụđứngngaygiữasảnhhoặclàmchemấtmộthướngnhìnđặcbiệtnàođó.

Salvianghĩnếucứđểchocáckỹsưtùyýthiếtkếthìcó lẽcănnhànàocũngsẽrachiếchộphìnhchữnhật.Thếnhưngtrongthựctế,mỗicănnhàdùlớnhaynhỏđềucónhữngnétmớirấtriêng,phongphúvàđadạng–vàtấtcảnhữngđiềuđókhôngcólýthuyếtsáchvởnàogiúpbạngiảiquyếtcả.Vídụnhưsaunày,khithànhlậpcôngtyriêng, ông đã nhận thầu phần kỹ thuật kết cấu của cao ốcInternationalPlaceởBoston-mộtcáitháplàmbằngkínhvàsắt,cao46tầng,dokiếntrúcsưPhilipJohnsonthiếtkế.Tòanhànàyđãtạorabước ngoặt quan trọng bởi kiểu dáng hình trụ được chia nhỏ làmnhiềuhìnhvuôngcủanóchưatừngđượcápdụngchocáctòacaoốc.Salvia giải thích, theo quanđiểm của kỹ thuật kết cấu thì hình trụvốn rấtkhóứngdụng.Sovớihình tròn thìhìnhvuôngcóđộchắcchắncaohơn60%,vàmộttòanhàcầnphảitrụvữngvàkhôngoằnvõnghoặcconglệchtrongtrườnghợpgióbãohayđộngđất.Nhưngtheothiếtkế,tòanhàlạicódángcủamộthìnhtrụméomó,nêncôngtyôngphảivắtócđểtìmracáchnhằmthựchiệnýtưởngkhálạmắtcủaJohnson.

PhầnmáicủatrungtâmmuasắmmàSalviaphụtráchcóthểlàmộtnhiệmvụkhôngquáphứctạp,nhưngvìđâylàcôngtrìnhđầutiênnênôngđãgặprấtnhiềukhókhăn.Khôngchỉcầnquantâmđếnchiphívà tínhthẩmmỹ,ôngcònphảixử lýcácyêucầucủanhiềubên liên quankhác, như các cấp thoát nước, điện, cơ khí - ai cũngmuốnlắpđặtống,dâydẫn,thiếtbịhệthốngthônggióđúngngayvịtríôngdựđịnhchoxâycáccộttrụ.

Salviasosánhmộttòanhànhưcơthểconngười-códathịt,cókhungsườn,vớihệthốngốngnướcđượcvínhưcácmạchmáu,hệ

thống thônggió là cơquanhôhấp, còn cácđườngdâyđiện chằngchịtdọcngangđượcxemnhưhệ thầnkinh.Ôngchobiết các côngtrìnhhiệnđại sẽ liênquanđếnkhoảng16 lĩnhvựckhácnhau.Nóirồi,Salvialôirabảnkếhoạchthicôngcủamộttòanhàcao133métmà công ty ôngđang nhận thầu và lật trangmục lục cho tôi xem.Trongđó,mỗilĩnhvựclàmộtphầnriêngbiệt,baogồm:hệthốngvậnchuyển(thangcuốnvà thangmáy),hệ thốngcơkhí (lòsưởi, thônggió,ốngnước,điềuhòakhôngkhí,phòngcháychữacháy),xâycất,kếtcấubêtông,kếtcấukimloại,hệthốngđiện,cửachínhvàcửasổ,hệthốngkiểmsoátnhiệtđộvàđộẩm(chốngthấmvàcáchâm),phầnruithôvàphầnđãhoànthiện,hoạtđộngởcôngtrường(đàođất,thugomnướcthảivàdọntuyết)–saukhitấtcảhoànthiệnthìđếnphầntrảithảm,sơnphết,trồngcâycảnhvàlắpđặtthiếtbịchốngđộngvậtgặmnhấm.

Tấtcảđềuphảiđượctínhtoánnhằmđảmbảomọichitiếtsẽkếthợpvớinhauthànhmộttổngthểvàđượcthựchiệnchuẩnxác.Chỉnhìnbềngoàithôitađãthấymọiviệcquáphứctạp.Vìthế,đểđảmđương khối công việc khổng lồ ấy, toàn bộ ngành xây dựng buộcphảichuyểnsangtrangmới.

Thậtvậy.Hồi xa xưa, người ta thường thuê các tổng thầuxâydựngthiếtkế,xâydựngvàgiámsátthicôngtoànbộcôngtrình,từkhởiđầuđếnkếtthúc,từmáivòmcổngchođếnhệthốngốngnước.HọđãxâydựngnênNhà thờĐứcBàởParis,Đại thánhđườngSt.PeterBasilicaởVatican,tòanhàQuốchộiMỹ-ĐiệnCapitol.Nhưngđến giữa thế kỷ 20, người ta không còn thấy sự hiện diện của cáctổngthầuấynữa.Sựpháttriểnđadạngvàphứctạptrongmỗigiaiđoạncủaquytrìnhxâydựngđãkhiếnchomộtcánhânkhócó thểđảmđươngnổi.

Tronglầnphâncônglaođộngđầutiên,phầnthiếtkếkiếntrúcvàphầnkỹ thuậtđược tách riêng.Sauđó, từngbộphậnmộtđượctáchravàchuyênmônhóađếntừnglĩnhvựcriêng.Rồicácchủthầucũngđượcphâncôngphụtráchnhữnggóithầukhácnhau,từphầntrục thápđếnphầnmộc.Nói chung, lĩnhvựcnàykhágiốngvới y

học,vớimứcđộchuyênmônhóacao,cósựthamgiacủarấtnhiềuchuyêngiavàcảsiêuchuyêngia.

Nhưngđếngiờ,nhữngngườihànhnghềyvẫntiếptụcsốngvàlàmviệctrongkỷnguyêncủacáctổngthầuxâydựng, tức làbácsĩđiềutrịphảitựmìnhlàmtấtcảmọiviệc,từchẩnđoánbệnh,kêđơnthuốc,đếnphẫuthuậtvàchămsócbệnhnhân.Điềuđódẫnđếnmộtthựctếlàcácbácsĩthườngmắclỗihoặckhôngphốihợpvớinhau,màhậuquảlàrấtnhiềubệnhnhânphảikhámđếnlầnthứhaimớiphát hiện ra bệnh.Màmật độ sai phạm như thế lại cao đến đángngạcnhiên.

Salvianóirằngtronglĩnhvựcxâydựngkhôngđượcphépphạmnhữnglỗinhưthế.Dùcôngviệcthiếtkếphầnmáikhumuasắmkiaphứctạpđếnmấy,ôngvẫnhiểungayrằngcôngtysẽkhôngcólợinhuận nếu để xảy ra bất kỳmột sai sót nhỏ nào. Có thể sẽ có rấtnhiềungười thiệtmạngnếumáinhàsậpxuốngdướisứcnặngcủatuyết.Hay công ty phải đền bùmột khoản tiền lớn sau những vụkiệntụngkhôngthểtránhkhỏi.Nhưngdùlàlýdogìthìcáckiếntrúcsư,kỹsưvànhàthầuvẫnbuộcphảichấpnhậnmộtthựctếrằngmôhìnhtổngthầuxâydựngđãkhôngcòntồntại.

Đểminhhọachonhữngđiềuvừanói,Salviadẫntôiđếnthămmộttrongnhữngdựánnơiôngvàđồngnghiệpđangthicông.CaoốcRussiaWharf sẽ làmột khu phức hợp văn phòng và căn hộ cótổngdiệntíchsửdụng250.000métvuôngvới32tầnglầu.Chỉriêngphầndiệntíchđấtxâydựngđãgầnmộthecta.

Lúcđó, trướcmặt tôi chỉmới làphầnxây thônhưng trôngrấtđẹpmắt.RussiaWharflànơicặpbếncủacáctàubuônqualạigiữahaithànhphốSt.PeterburgvàBostonđểtraođổisắt,sợigaidầuvàvảibạtphụcvụchongànhcôngnghiệpđóngtàu.SựkiệnBostonTeaParty(*)xảyrachỉcáchđómộtdãynhà.Saukhihoànthiện,tòanhàmớilàmbằngsắtvàkínhsẽđứngsừngsữngngaycạnhbếntàuvớiphầnmặt tiền cũ bằnggạchđược xây cáchđây 110năm theokiếntrúcthờikỳPhụchưng.

(*)BostonTeaParty:Mộtphongtràotựphátcủadidânngười

AnhkhaithácthuộcđịaMỹnăm1773.Họđổtràtừmộtcontàucậpcảng Boston xuống biển nhằm phản đối chính sách tăng thuế trànhậpkhẩuvàoMỹcủaHoànggiaAnh.

Salvialiếcnhìncáiáosơmixanhvàđôigiàydađencủatôirồinói:“Ồ,đếncông trường thìanhphảimangmộtđôigiàyphùhợphơn”.

Phầnbêntrongtòanhàcũbịpháđitừlâuvàbộkhungsắtcủatòathápmớiđãđượcdựnggầnxong,cao14tầng.Mộtcầntrụctháptreo trên tầng thứbốn.Chúng tôiđi vòngquahai cáimáy trộnbêtông,lenquađộicảnhsátđiềuphốigiaothôngvàvàiđốngbùnxámnhãonhoẹtđểvàokhuvựcvănphòngcủacôngtyJohnMoriarty&Associates ở tầngmột – tổng thầu của toàn bộ công trình. Khungcảnhhiệnratrướcmắtkhônggiốngnhưmấyđoạnphimchiếuvềcáccông trườngmà tôi từngđượcxem–khôngcó chiếcbìnhđựngcàphêgỉsét,cũngkhôngcócáiradiorẻtiềnbịrètiếnghayôngchủvừangậmxìgàvừaquáttháoomsòm.Thayvàođólàcácnhânviên,cảnamlẫnnữ,mangủngcao,quần jeansvàmặcáophảnquangmàuvàng.Mộtsốđang làmviệc trênmáy tính,cònsốkhácngồiquanhbànhọpvớicáimáychiếuPowerPoint.

Ngườitađưachotôicáinónbảohiểmmàuxanhvàtờgiấycamkếtđểkývàođó,rồigiớithiệutôivớiFinnO’Sullivan,ngườiquảnlýdựán.ÔnglàngườiAi-len,caochừng1mét8,cókhuônmặttươitắnvà giọng nói nhẹ nhàng. Tôi được biết ở đây không ai gọi nhữngngười như Finn O’Sullivan là các ông chủ công trường nữa.O’Sullivannóirằngmộtngàyôngphảiquảnlýtừ200đến500côngnhânlàmviệctạicôngtrường,kểcảcôngnhânđếntừ60nhàthầuphụ.O’Sullivangiảithíchchotôinghelàmthếnàocôngtyđảmbảorằng tất cả những người kia thực hiện công việc của họmột cáchchuẩnxác,rằngtòanhàsẽđượchoànthiệnchodùcórấtnhiềuvấnđềcầnquantâm–vàchodùbảnthânôngcóthểcũngkhônghiểucác công việc ấyđến từng chi tiết. Tôi kinhngạc trước khối lượngkiếnthứcvàmứcđộphứctạptrongcôngviệccủaông-chẳngkhácgìngànhycủatôi.Nhưngtôivẫnchưahiểuhết,chođếnkhiđược

đưavàophònghọpchính.Ởđó,trêncácbứctườngquanhcáibàntomàutrắnglànhữngtờgiấycókíchthướcbằngvớicáimặtbànnhỏ.Đóchínhlàdanhmụckiểmtra.

O’Sullivan giải thích, những tờ giấy ghimdọc theo bức tườngbênphải chính là bảng theodõi tiếnđộ thi công công trình.Đó lànhữngcôngviệccầnphảihoànthànhtheotrìnhtự.Vídụ,nếuđổbêtôngtầngthứ15vàongày13củatháng,thìcôngviệclắpđặtkhungsắtsẽthựchiệnvàongàythứ14.Cứthế,kếhoạchđượckéodàiquanhiều tranggiấy.Những côngviệc quan trọngbắt buộcphải hoànthành trướckhi thựchiệnbướckế tiếp,người ta sẽ tômàuđỏ lên.Ngaykhimộtnhiệmvụnàođóhoàntất,ngườigiámsátsẽbáocáochoO’Sullivanđểôngghichúvàomáy tính.Mỗi tuần,ôngsẽdánbảnkếhoạchlàmviệcmớichogiaiđoạntiếptheo,nhưngcũngcóthểthườngxuyênhơnnếucáccôngviệcấyđượcthựchiệnsongsong.Vềcơbản,bảngtiếnđộthicôngđóchínhlàmộtdanhmụckiểmtra.

Vìmỗi tòanhà làmột thiếtkếmớivớinhữngđặcđiểm riêng,nên các danh mục kiểm tra dành cho việc xây dựng cũng khônggiốngnhau.Mộtnhómchuyêngiađạidiệncho16lĩnhvựcliênquansẽcùnghọpbànđểphácthảoradanhmụcđó.Chẳnghạnnhưtrongtrườnghợpnày,phíacôngtycủaSalviasẽchịutráchnhiệmvềcáccôngđoạn kỹ thuật kết cấu sao cho chúngđược sắp xếpmột cáchchặtchẽ,hợplý.Sauđó,toànbộdanhsáchcôngviệcsẽđượcgửiđếnchotừngnhàthầuphụvàcácchuyêngiađộclậpđểhọkiểmtramộtlầnnữanhằmbảođảmmọithứđềuchínhxácvàkhôngchitiếtnàobịbỏsót.

Kếtquả thậtđángghinhận:một chuỗi cácbướckiểm tra theotừngngàysẽhướngdẫncáchthứcvàquytrìnhxâydựng,đồngthờiđảm bảo khối lượng kiến thức khổng lồ được sử dụng đúng nơi,đúngthờiđiểmvàđúngcách.

BảngtiếnđộthicôngdànhchocaoốcRussiaWharfđượcchiaratheonhiềuphânđoạnvàtôicũngkhôngbiếtđólànhữngcôngviệcgì,nếukhôngnhờBernieRouillard,kỹsưtrưởngphụtráchkếtcấucủacôngtySalvia,dắtđithamquanmộtvòng.Ởđâyphảinóithêm

làtôirấtsợđộcao,nhưngtôivẫnđộichiếcnónbảohiểmlênđầuvàđi theo Rouillard ngang qua biển báo “CHÚ Ý: KHU VỰC CHỈDÀNHCHONHÂNVIÊNCÔNGTRÌNH”,vòngquamộtđốngsắtphế thải,men theo lốiđivào tòanhàdựngbằngcác tấmgỗđể tớibuồngthangmáymàucam,đilêntầng14.Chúngtôibướcrangoài,đặt chân lên sànbê tông trống trải, rộng thênh thang.Xungquanhkhôngcómộtbứctườngnàocả,chỉtoàncáctrụsắtthẳngđứngcao4métbaobênngoài,ngaychínhgiữalàtrụbêtônghìnhchữnhậtđồsộ.

-Đứngđây,anhcóthểnhìnthấytấtcả.Rouillardnóirồivẫytayrahiệutôiraphíamépngoài.Tôirón

rénbước,cốkhôngdừnglạitrướccơngióđangquậtmạnhvàongườivàcũngkhôngđểýđếnđộcaochóngmặtkhiôngchỉchotôixemcáccôngtrìnhởphíadưới,dọcbếntàu.Chỉkhiquaylưng,bỏlạicáccănnhàởphíasau,tôimớicảmthấydễchịuhơn.Rouillardchỉvàogiànkimloạithôgắntrêntrầnnhàgiúpnângđỡsàncủatầngtrên,rồinóicôngviệctiếptheolàchốngcháy.

-Anhphảichốngcháychocảkimloạisao?-Tôingạcnhiên.Ồcóchứ,Rouillardtrảlời.Nếugặplửa,kimloạisẽmềmravà

thậmchícóthểcongnhưsợimì.Đócũnglàlýdokhiếntòathápđôicủa Trung tâmThươngmại Thế giới sụp đổ.Ông dẫn tôi theo lốithangbộđixuốngtầngdưới.Ởđây,ngườitađãxịtmộtchấtchốngcháygốcthạchcao,làmchocácgiàngắnvớitrầnnhàtrởnêncómàuxámmịn.

Xuốngthêmvàitầngnữa,ôngchỉchotôixem“lớpda”củatòanhà.Cứcáchvàimétlạicómộtkhungthépcao,gắnkínhsángbóngđượcbắtvítchặtvàosànnhàbêtông.Càngđixuốngdướilạicàngcónhiềucôngđoạnđượchoàn tấthơn.Cácnhà thầuphụđãxâybứctường bên trong lớp thép và kính. Thợ đường ống vừa lắp đặt hệthốngcấpvà thoátnước.Tiếpđến là thợcơkhíhàncácống thônggió.Khixuốngđếntầngcuốicùng,chúngtôithấyphầnxâytô,điện,ốngnướcvàcảnhữnghạngmụckháctạiđâynhưràochắnthangbộđãhoàntất.Thậtkinhngạckhibạnđượctậnmắtnhìnthấytoànbộ

quytrìnhphứctạpnhưthế.Dùkhôngamhiểu lắmnhưng tôikhông thểkhôngchúýmột

điềubấtthườngởcáctầngtrêncao.Vừacómộttrậnmưavàởnhữngtầngchưađượcgắnkínhđềucónướcđọngcùngmộtchỗ–gầnsátvách tường của lõi bê tông.Nhìn sànnhàbị lõmxuống trôngnhưmộtcáibát,tôihỏiRouillard.

-Ừ,cácchủđầutưđãthấyrồivàcũngkhônghàilòngvềviệcnàylắm.-Ôngđáp.

Ôngchorằngcóthểtrọnglượngkhổnglồcủalõibêtôngcùngvớikếtcấuđịachấtđặcbiệtbêndướiđãlàmcholõiổnđịnhsớmhơndự tính. Trong khi đó, khung sắt bên ngoài vẫn chưa chịu lực tácđộnglên,vìsẽcònxâythêm18tầngtrênđónữa,vàđólàlýdokhiếnsànnhàbịvõng.Mộtkhikhungsắtcóđủlựctácđộnglên,sànnhàsẽtựbằngphẳngtrởlại.

Điều làm tôi quan tâm không phải là cách giải thích củaRouillard.Tôi cóbiếtgìvềkỹ thuậtđâu.Nhưng tôibiết chắc chắnđây là tìnhhuốngkhônghềđược tínhđếntrongkếhoạchthicôngcủahọ.Giảiphápduynhấtlàdọnsạchvũngnướcvàđiềuchỉnhlạikếhoạch.Chỉbấynhiêuthôicũngđủđểlàmchotiếnđộcủacácnhàthầubịxáotrộn.Ngoàira,nhữngngườiliênquanphảitìmcáchxácđịnhxemliệusànnhàbịvõngnhưthếcóphảilàvìmộtlỗinghiêmtrọngtrongquátrìnhthicônghaykhông.Tôitòmòmuốnbiếthọsẽgiảiquyếtvấnđềnàynhưthếnào,vìcókhicáchlýgiảiđóchưachắcđãđúng.Làmsaohọbiếtđóchỉlàmộtvụviệcbìnhthường,rằngkhikhungsắtcóđủlựctácđộngthìsànnhàsẽngangbằngtrởlại?BảnthânRouillard cũng thừanhận“biến cố có thểxảy ra”.Đâyquả làmộttìnhhuốngphứctạpthựcsự.

Trở lại văn phòng làm việc của công trường, tôi hỏi FinnO’Sullivanvàđồngnghiệp củaôngvềhướnggiảiquyết tình trạngđó.Nhìnchung,côngviệccủachủthầucáctòanhàcaotầnglàphảiđốimặtvớihàngngànkhókhănnhưthếnày–nhữngviệckhôngthểđoántrướcđểđưavàodanhmụckiểmtra.Trongyhọc,nếumuốnbiếtbệnhnhâncólâmvàotìnhtrạngnguyhiểmđếntínhmạnghay

không, chúng tôi thườngdựavàođánhgiá cánhâncủamộtbác sĩgiỏi,giàukinhnghiệm.Nghĩalàbạntraochohọquyềnquyếtđịnh.Ởđây,Rouillardlàchuyêngia.Vànếucôngtrườnglàbệnhviện,nhậnđịnhcủaôngsẽmangtínhquyếtđịnh.

NhưngO’Sullivanlạichorằngcáchgiảiquyếtvấnđềnhưthếsẽdẫnđếnnhữngsailầmmới.Cũnggiốngnhưđiềutrịbệnhnhân,việcxâydựngmộttòanhàcầnsựgópsứccủanhiềuchuyêngiathuộc16lĩnhvựckhácnhau.Nếutatraoquyềnquyếtđịnhchomộtngười,màngườiđólạikhôngamhiểunhưcáctổngthầuxâydựngthờixưa,thìđóchínhlàmộtthảmhọa.Vìngườinàysẽđưaramộtmớquyếtđịnhkhôngănkhớpvớinhau,cũngnhưdễdàngbỏquacácsailầmnàođó.Một ngôi nhà vẫnmọc lên, nhưng sẽ ra sao nhỉ? Sẽ cong vẹo,nghiênglệch.Cáinàynghegiốngnhưkhicácbácsĩchúngtôinóivềtrườnghợpxấunhấtvậy.

-Anhđịnhlàmthếnào?-Tôihỏi.O’Sullivan chỉ cho tôi xemmột tờ giấy khác treo trong phòng

họp.Trôngnócũngnanánhữngtờkia,tobằngmặtbànnhỏvàđượcghimtrêntườngbêntrái,đốidiệnvớibảngtiếnđộthicông,chỉkhácmộtđiềuO’Sullivangọiđólà“kếhoạchkiếnnghị”.Đóvẫnlàdanhsáchnhữngviệccầnlàm,nhưngkhôngphảilàcácnhiệmvụthicôngmàlànhiệmvụtraođổithôngtin.Khigặpphảitìnhhuốngbấtngờ,banquảnlýdựánsẽtậphợpcácchuyêngia,chẳnghạnvàongàyXđểcùngbànbạcvềquytrìnhY.Mỗingườisẽđưaraýkiếnđánhgiá,từ đó tất cả sẽ thảo luận hướng giải quyết vấn đề và thống nhấtphươngánphát triển tiếp theo.Các chuyêngiaphải làngười thấytrướcsựcốcóthểxảyrakhinàovàởđâu.Danhmụckiểmtranàychỉrõaicầnnóichuyệnvớiai,vàongàynàovàvềvấnđềgì.Cụthểlà ai sẽ cung cấp loại thông tin cụ thể nào trước khi thực hiện cácbướckếtiếp.

Chẳnghạn,theokếhoạchnày,vàocuốitháng,cácnhàthầu,bộphận lắpđặtvàkỹ sưphụ tráchphần thangmáy sẽphải kiểm trahoạtđộngcủacácbuồngthangmáytừtầngtrệtđếntầngmười.Aicũngbiếtbuồngthangmáyđãđượckiểmđịnhtạinơisảnxuất,sau

đómớiđượcchuyểnđếncôngtrìnhvàđượccácchuyêngialắpđặt.Nhưngnhưthếkhôngcónghĩalànósẽvậnhànhtrơntru.Nghecóvẻnghịchlý.Giảsửcóchitiếtnàođóbịhỏnghóchaybịbỏsóttrongquátrìnhlắpđặt.Đólàchitiếtgì?Aibiếtcáchxửtrí?Rấtphứctạp.Nhưngnếuchúngtabiếtcầnphảigặpaivàcùnghọthảoluậnvấnđềtheonhóm, thayvì chỉdựa trênýkiếncánhân, chúng ta sẽnhanhchóngnhậndiệnđượccácvấnđềkhókhăn,từđótìmracáchkhắcphụcchúng.

Nhưvậy,“kếhoạchkiếnnghị”làđểbuộcmọingườicùngngồilạiđểthảoluậnvớinhauvềmộtvấnđềcụthể.Chẳnghạn,cácnhàthầusẽbànbạcvớiđộilắpđặtvàkỹsưthangmáyvàongàythứ31.Vàhọphảinói chuyệnvới bộphậnphòng cháyvề chất chịunhiệtvàongàythứ25.Còntrướcđóhai tuần,họđượcyêucầucùngvớicáckỹsưkếtcấu,mộtchuyêngiatưvấnvàcácchủđầutưphântíchvề tình trạng vách tường của lõi cứng và sàn nhà các tầng trên bịvõng,nơicónướcđọng.

Tôithấyngườitađãđánhdấuvàocáiôtrongbảnkếhoạchnày.Nghĩa là nhiệmvụđãđược hoàn thành. Tôi hỏiRouillard về diễntiếncuộcthảoluậnđó.

Tốtlắm,ôngnói.Mọingườiđãgặpgỡvàcùngnhauxemxétcáckhảnăng.Các chủđầu tưvànhà thầucũng tin rằng lập luận“sànnhàsẽ tựngangbằng trở lại” là cócơsở.Cácvũngnướcđược laudọn,kếhoạch làmviệcđược chỉnh sửađôi chút.Tất cảmọingườiđềutánthànhvớiphươngánấy.

Khicảmthấykhôngchắcchắnvềđiềugìđó,nhấtlàrơivàotìnhhuốngphứctạpmàkhôngbiếtrõliệumọiviệcsẽổnnhưmongđợihay không, các chủ thầu luôn chọn giải pháp chia sẻ và trao đổithôngtin.Vớihọ,sựhiểubiếtcủamộtcánhânvẫnchưađủ,chodùđólàmộtkỹsưgiàukinhnghiệm.Họtinvàotrítuệvàkinhnghiệmcủatậpthể,bởisẽhiệuquảhơnkhiđểnhiềungườicùngsuynghĩvềmộtvấnđềrồicùngquyếtđịnhgiảiphápkhảthi.

Mộtngườicóthểphạmsailầm,nhưngnhiềungườithìsẽítkhisailầm.

Trongmột căn phòng phía sau khu vực văn phòng của côngtrường,RyanWalsh,một thanhniên chừng30 tuổi,khoác chiếcáophảnquangmàuvàng,đangngồitrướchaimànhìnhkháto.Côngviệccủaanhlàtậphợptấtcảkếhoạchthicôngtừcácbộphậnkhácnhauđể xâydựngmôhìnhphối cảnh 3D của công trình trênmáytính.Anh cho tôi xemdiệnmạo tầng trên cùng của tòa nhà. RyanWalshsửdụngconchuộtđểđưangườixemđivàotrongcảtòanhàhệtnhưđangđidọchànhlangvậy.Cácbứctường,cửachính,vanantoàn…mọithứhiệnrarõđếnmứcnếucóvấnđềgìđólàchúngtacóthểphát hiệnđượcngay, chẳnghạnnhư cómột nơimà chiều caokhôngđủchomộtngườicỡtrung.RồitôicònđượcxemphầnmềmứngdụngClashDetectivedùngđểtìmranhữngđiểmkhôngtươngthíchtronghệthốngtòanhà.

Anhgiải thích:“Nếumột cáidầmkết cấuđiquađiểm treohệthốngđèn chiếu sáng thì ứng dụngClashDetective sẽ hiển thị cáidầmđó bằngmộtmàu sắc khác trênmàn ảnh.Anh có thể sẽ gặphàngtrămkiểuthayđổinhưthế.Còntôithìgặpđếnhaingànlần”.Nhưngnhưthếvẫnchưađủ.Bạnphảigiảiquyếtngaymộtkhipháthiệnravấnđềbằngcáchtậphợptấtcảnhữngngườiamhiểu.Vìthế,máytínhsẽlàmđộngtácđánhdấucácvấnđềcầnthảoluậnvàgửithưđiệntửthôngbáocácbênliênquan.

Mộtchương trìnhkháccó tênProjectCenter.Chương trìnhnàychophépbấtkỳai,kểcảcôngnhâncôngtrường,khipháthiệnravấnđềnàođóđềucóthểgửithưthôngbáochotấtcảcácbênliênquan,theodõitiếnđộthicôngvàđảmbảođãđánhdấuvàokếhoạchthicôngnhằmxácnhậnmọingườiđã thảo luậnvàgiảiquyếtvấnđề.Lúc trở lại văn phòng công tyMcNamara/Salvia, Bernie Rouillardchotôixemmộtláthưdomộtcôngnhângửitới,kèmtheobứcảnhchụpmộtdầmthépchữIdài4métmàanhtađangbắtbù-lông.Cáidầmkhôngthẳngvàchỉcóhaicáibù-lônglàvừakhít.Anhtamuốnbiếtnhư thếcóổnkhông.Tấtnhiên,Rouillard trả lời làkhông.Họđưaragiảipháplàhànthẳngcáidầmđóvàocột.BứcthưRouillardtrả lời cũngđược tựđộnggửiđếnnhà thầuchínhvànhữngngười

liênquan.Mỗibêncóbangàyđểxemxétvàxácnhậnrằnggiảiphápđưaralàổnthỏa.Đồngthời,mọingườicũngcầnxácnhậnlàhọđãđượcthôngbáovớinhau,vìchỉcầnchútítthờigianchoviệcchỉnhsửanhỏnàycóthểlàmảnhhưởngđếntoànbộtiếnđộthicông.

Trướcđây, JoeSalvia từngnóivới tôi rằngquanhiều thậpkỷ,khả năng theo dõi tiến độ thi công và thông tin liên lạc giữamọingườingàycàngđượchoàn thiện.Đây là sự tiếnbộđángkể tronglĩnhvựckhoahọcxâydựng.Nhưngđếngiờtôimớihiểuýông.

Ngành xâydựng cónhững sángkiến thật ấn tượngnhằm sẵnsàngứngphóvớibấtcứkhókhănnào.Câuchuyệnsauđâylàmộtvídụminhhọa.

RobertMcNamara,ngườigópvốnchungvớiSalvia,trướcđâylàmột trong những kỹ sư kết cấu cho tòa nhà Citicorp (nay làCitigroup)nằmởtrungtâmManhattan.Nócnhàcủacaoốcnàycóhìnhdánggâynhiềutranhcãi.Theothiếtkế,tòanhàsẽcaohơn300mét,đứngtrênbốntrụnhưcộtnhàsànvàmỗitrụcaochíntầnglầuđượcđặtgiữatòanhà,chứkhôngphảiởbốngốc.BốntrụnàyđượcgiữbằngnhữngtrụchốngcóhìnhdángchữVkhổnglồđượcgiấumộtcáchkhéoléo.Đâylà thiếtkếcủaWilliamLeMessurier -kỹsưkếtcấutrưởngcủadựán.Ýtưởngngaylậptứcthuhútsựchúýcủamọingười.Cấutrúctolớnkhácthườngkhiếntòanhàtạothànhmộtđiểmnhấntrênconđườngđẹpnhấtthànhphố.Nhưngkếtquảkiểmtrakhíđộnglựctrongbuồngthínghiệmthổigiólạichobiếttòanhàquácaosovớicáccănnhàxungquanhkhiếnnóphảichịunhiềutácđộngcủagió.Việctínhtoánnàyvốnchỉquenthuộcvớicácnhàsảnxuấtmáybay,còncáckỹsưkếtcấuthìkhông.Vàngườitavẫnchưathểxácđịnhtòanhàbịrungđộngởmứcđộnàođượcxemlàcóthểchấpnhận.

Vậyhọđãlàmgì?Thayvìtừbỏýđịnhhaythuhẹpkíchthướctòanhà,McNamarađềxuấtmộtgiảiphápmới lạ làvậndụng“hệthốnggiảmchấn”nhằmlàmgiảmbớtrungđộngdogió.Họsẽtreomộtconlắcbêtôngnặng400tấntừhệthốnglòxoởtrênđỉnhtháptầngthứ59đểkhigiólàmdaođộngtòanhàtheomộthướng,conlắc

sẽdịchchuyểntheohướngngượclại,nhờvậysẽgiúpgiữvữnghệkếtcấu.

Giảiphápthậtthôngminhvàtàitình.Cáckỹsưlạiđưamôhìnhcủathiếtkếmớivàobuồngthínghiệmthổigióđểthửnghiệmvàkếtquả rấtđángyên tâm.Tuynhiên,đốivớinhữngdựán cómứcđộphức tạp caonhư thếnày,khảnăng sai sótvànhữngsự cốkhônglườngtrướcvẫncóthểxảyra.Vìthế,cácnhàthầuphảigiảmthiểusaisót theocáchtốtnhấtmàhọbiết– làđảmbảotấtcảmọingườicùngthảoluậnnhóm.Nhómnàysẽgồmcóchủđầutư,kiếntrúcsư,vàingười từcơquanquản lýcác tòanhàcủa thànhphố,kỹsưkếtcấuvàmộtsốngườikhác.Họcùngxemxét lạiýtưởngvàcáctínhtoántheosauđó,đồngthờixácnhậnrằngtấtcảnhữnggìhọquantâmđềuđãđượcđưarabànbạc.Cuốicùng,mọingườitánthànhkếhoạchvàchotiếnhànhthicông.

Nghĩcũngsợkhichúngtachophépthiếtkếvàxâydựngnhữngtòanhàkiểunhưthếngaygiữa lòngthànhphố lớn,vớihàngngànngườibêntrongvàhàngtrămngànngườisống,làmviệcquanhđó.Cóvẻthậtmạohiểmvàthiếuthậntrọng.Nhưngchúngtavẫnđồngtìnhđấythôi,vìmọingườitinrằngcácchuyêngiacóthểkhắcphụcnhữngkhókhănấy.Đếnlượtcácchuyêngia,họlạibiếtcáigìsẽtốthơn,thayvìtrôngchờvàokhảnăngcánhânđểmọiviệcdiễnrasuônsẻ.Đólàlậprahaibộdanhmụckiểmtra-mộtđểđảmbảonhữngbướcđơngiảnkhôngbị bỏ sót; vàmộtđể chắc rằngmọingười sẽcùngnhauthảoluận,giảiquyếttấtcảnhữngvấnđềphátsinh.

- Trong ngành này, nguyên nhân lớn nhất dẫn đến sai sótnghiêmtrọnglàthiếusựtraođổithôngtin.-O’Sullivangiảithíchvớitôinhưvậy.

Chẳnghạn,saukhitínhtoánnhằmđánhgiákhảnăngổnđịnhcủa tòanhàCiticorp, cáckỹ sư chobiếtnhữngkhớpnốiởbốn trụchântòanhàcầnphảiđượchànlại.Tuynhiên,côngviệchànmốiđòihỏinhiềunhâncôngvàcầnnhiềuchiphí.CôngtyBethlehenSteellàđơnvịnhậnthầuxâytòathápnàyđãđềnghịchuyểnsangbắtbù-lôngvốnkhôngchắcbằng.Họtínhtoánvàchorằngbù-lôngcóthể

thaythếđược.Tuynhiên,báoNewYorkersaunàytiếtlộrằngkhônghiểusaoLeMessurierkhônghaybiếtchuyệnnày.Ngườitađãphớtlờviệcthamkhảoýkiếnông.

Cũngkhôngchắcmộtlầnxemxétcóthểgiúpôngnhậnravấnđề.Nhưngvàonăm1978,mộtnămsaukhikhánhthànhtòanhàvàtrongmột lầnđượcmột sinhviênkỹ thuậtđạihọcPrincetonnhắcđến,LeMessuriermớibiếtchuyện.Vàôngnhậnrađólàmộtlỗichếtngười:Caoốcsẽkhôngthểchịuđượccơngiócóvậntốc110km/giờ-màtheodựbáothờitiếtthìchỉxảyraítnhất55nămmộtlầnởthànhphốNewYork.Trongtrườnghợpnày,cácmốinốisẽbịyếuvàtòanhàsẽbịđổsập,bắtđầutừtầngthứ30.Màgiờthìtoànbộdiệntíchtòanhàđãđượcđưavàosửdụng.LeMessurierliềnbáotinchocácchủđầutưvàquanchứcthànhphố.Mùahènămấy,khicơnbãoElladichuyểnhướngvàothànhphố,mộtđộikhẩncấpbímật làmviệckhôngnghỉđểhàncáctấmthépdày5cmxungquanhhaitrămbù-lông chính. Tòa nhà đã được cứu. ThápCiticorp đứng vững kể từngàyđó.

Việcsửdụngdanhmụckiểmtratrongngànhxâydựngkhôngdễgiúpchúngtapháthiệnvấnđề,nhưngthànhcôngmànómanglạirấtđángkể.ỞMỹ,cókhoảng5triệutrungtâmthươngmại,gần100 triệunhàởdànhchongười có thunhập thấpvà chừng8 triệunhà ở dành cho người thu nhập cao. Và cứ mỗi năm lại có thêmkhoảng 70.000 trung tâm thươngmại,một triệu căn nhà được xâymới.Nhưngtìnhtrạnghưhỏng–cóthểhiểulàmộtphầnhaytoànbộkếtcấubịsụp–rấthiếmxảyra,nhấtlàvớicáctòanhàcaotầng.Theomộtnghiên cứu của trườngĐạihọcOhiovàonăm2003,mỗinămnướcMỹchỉcókhoảng20trườnghợphưhỏngnghiêmtrọng.Tínhrachưatới0,00002%.VànhưJoeSalviagiảithích,mặcdùngàynaycáccănnhàphứctạphơnsovớitrước,vớitiêuchuẩncaohơn,từchốngđộngđấtđến tínhhiệuquả trongviệc sửdụngnăng lượng;nhưngcáckỹsưchỉmấthaiphầnbathờigianđểhoànthànhcôngtrìnhsovớithờikỳôngấymớivàonghề.

Đólànhờdanhmụckiểmtra.

Chương4ÝTƯỞNGTrongnhữngtìnhhuốngphứctạp,việcápdụngdanhmụckiểm

travàongànhxâydựngcòngặpmộttrởngạilàcáchtraoquyềnhạn.Nhằmhạnchếrủiro,hầuhếtcácnhàlãnhđạođềucóxuhướngtậpquyềnvàtựđưaraquyếtđịnh.Điểnhìnhlàcácdanhmụckiểmtra–tức là yêu cầu công nhân thực hiện công việc theo cách chúng tamuốn.Thậtvậy,danhmụckiểmtrađầutiêntrongngànhxâydựngmà tôi thấy - bảng tiếnđộ thi công treo trên tườngbênphải trongphònghọpcủachuyênviêndựánO’Sullivan-làmộtvídụ.Nógiảithíchchitiếtcácbướcđểcôngnhânthựchiện,đồngthờichobiếtcầnphảilàmgì,vàolúcnàonếuchỉvướngphảinhữngvấnđềđơngiảnvà thường nhật.Nói cách khác, bạnmuốn đưa ra nhiệm vụmangtínhbắtbuộc.

Nhưngdanhmụckiểmtraởbứctườngphíađốidiệnlạithểhiệnmột quan điểm hoàn toàn khác về quyền hạn, cũng như về cáchngườitanênsửdụngkhigặpnhữngvấnđềđộtxuất,chẳnghạnphảilàmgìkhicósựcốvớitầng14củatòatháp32tầngđangthicông,màđâylàsựcốcóthểgâynguyhiểm.Theoquanđiểmnày,bạnsẽmởrộngquyềnhạnbằngcách tạođiềukiệnchonhiềungười thamgiavàoviệcraquyếtđịnh,dựatrênkinhnghiệmvàchuyênmôncủahọ.Tấtcảnhữnggìbạnmuốnlàmọingườisẽcùngthảoluậnvàcótráchnhiệmvớiquyếtđịnhsaucuộcthảoluậnấy.

CáchthứcnàykhádânchủvàO’Sullivancònchorằngngàynay,nó đã trở thành chuẩn mực, ngay cả đối với việc giám sát trongngànhxâydựng.Các thanh traviênkhôngkiểmtra lạinhững tínhtoánvềáplựcgió,cũngkhôngquyếtđịnhcácmốinốicủamộttòanhàcầnphảihànhaybắtbù-lông.Bởivìmuốnxácđịnhmộtkếtcấunhư tòanhàRussiaWharf hay chái nhàmới của bệnhviệnnơi tôilàmviệcđượcxâydựngđúngquycáchvàcóthểsửdụnghaykhông,thìcầnrấtnhiềukiếnthứcvàliênquanđếnnhiềulĩnhvựcmàmộtthanhtraviênkhócóthểhộiđủ.Vìthế,bêncạnhviệcgiámsátquátrìnhthựchiệnngaytạicôngtrình,giámđịnhviêncònnhờcácchủthầucùngkiểmtracôngviệctạicôngtrườngvàsauđóyêucầuhọký

biênbảnxácnhận rằngviệc thi côngđãđược thựchiệnđúng theobản vẽ.Nghĩa là các giámđịnh viên đang phân tán quyền hạn vàtráchnhiệm.

Nhưthếsẽhợplýhơn,O’Sullivannói.Nếucứphảitựlàmtấtcả,cácthanhtraviênsẽgặpnhiềurắcrốingaycảkhihọchỉgiámđịnhđộantoàncủamộtcănnhàhaiphòngngủ,chứchưanóiđếnnhữngdựánlớnnhưthếnày.Tôicũngđoánítrathìnhữngngườilãnhđạocũng nhận thấy rằng nếu không phân quyền hạn, họ sẽ thất bại.Chẳngcầnnhìnđâuchoxa,hãyxemnhữnggìđãdiễnrakhicơnbãoKatrinatấncôngthànhphốNewOrleans.

6giờsángngày29tháng8năm2005,bãoKatrinađổbộvàođấtliềnvùngPlaqueminesParish,thànhphốNewOrleans.Cácbáocáobanđầu làmngười ta an tâm, nhưng thực tế đã diễn biến hết sứcphức tạp.Các cột ăng-tenbị gãy, toànbộđườngdâyđiện thoại bịđứt,điệncũngbịcắtkhiếnchocáckênhthôngtinliênlạcbịtêliệt.Đếnchiều,cácconđêbảovệ thànhphốbịvỡ.Phần lớn thànhphốNewOrleanschìmtrongnước.Nhữnghìnhảnhđóđượcchiếutrêntruyền hình, nhưng Giám đốc Cơ quan Điều hành Khẩn cấp Liênbang(FEMA),MichaelBrown,vẫnchủquanvàtạimộtcuộchọpbáo,ôngnàyvẫnchorằngtìnhhìnhđangnằmtrongtầmkiểmsoát.

CơquanFEMAlúcấydựavàonhiềunguồnthôngtinkhácnhauvàchỉcửmộtđặcpháiviênđến thànhphốNewOrleans.AnhnàydùngchiếctrựcthăngcủađộiTuầnduyênMỹbayvòngquanhthànhphốvàobuổichiềuhômấy,rồigửibáocáokhẩntheođườngliênlạcduynhấtlàthưđiệntử.Nướclũtrànvềkhắpnơi,vàtrongthư,anhchobiếtrấtnhiềungườibịlũcuốntrôivàhàngtrămngườimắckẹttrênmáinhà.Cần tiếpviệnngay.Nhưngcácquanchứcchínhphủkhôngsửdụngthưđiệntử.VàtheothôngtintừmộtphiênđiềutrầntạiThượngviệnMỹ,chỉđếnngàyhômsau,ngườitamớihaybiếtvềnộidungbứcthư.

Lúcđó,80%thànhphốđãbịngậpsâu.20.000ngườiđãphảilánhnạn tại sân vận động Superdome của New Orleans, 20.000 ngườikhácởTrungtâmHộinghịErnestN.Morial,hơn5.000ngườitụtập

trêncầuvượtởđạilộInterstate10,mộtsốcònchưađượccácđộicứuhộđếnđónvàđasốchỉkịpmangtheovàibộquầnáo.Cácbệnhviệnbịcúpđiệnvàlâmvàotìnhtrạngrốiren.Khinướcuốngvàthứcăndầncạn,cướpbócbắtđầuhoànhhànhkhắpnơi.Thànhphốrơivàocảnhhỗnloạnchưatừngcó.

Rấtnhiềuquanchứcđịaphươngvàcáctổchứctựnguyệnđãcốgắngliênlạcvớichínhquyềnđểkêugọitrợgiúp,nhưnghọkhôngthểliênlạcđượcvớiaicả.Cuốicùng,khiđãgọiđiệnthoạiđượcchomộtngườithìngườiấylạibảohọchờ,rằngthếnàorồingườitacũngsẽgửinhữnggìhọyêucầu.Môhìnhra lệnh-và-kiểmtra theokiểutruyềnthốngnhanhchóngtrởnênvôhiệu.Córấtnhiềuquyếtđịnhcầnđưa ra,nhưng lại cóquá ít thông tin chobiết chínhxácvềđịađiểmvànhữngvậtdụngcầntiếpviện.

Tuynhiên,cácquanchứclạikhôngmuốntừbỏhìnhthứccũkỹđó.Nhữngngàyấy,trongkhitìnhhìnhđangxấuđitừnggiờ,ngườitalạingồitranhcãixemaicóquyềnđiềuphốinguồnviệntrợ,cònaisẽraquyếtđịnh.Chínhquyềnliênbangkhôngtraoquyềnchochínhquyền bang. Còn chính quyền bang thì không trao lại cho địaphương.Vàkhôngaimuốngiaoviệcnàychokhốikinhtếtưnhân.

Tìnhtrạnghỗnloạncộngvớibộmáyquanliêuđãgâyranhữnghậuquảthậtkhủngkhiếp.Cácnhàchứctráchđãngănnhữngchiếcxetảitiếptếnướcvàthựcphẩm,chuyểnhướnghoặckhôngchođoànxe vào vùng đang có bão, vì đây không phải là kế hoạch của họ.Trongkhihàngngànngườibịmắckẹtvàcầnphảisơtán,thìyêucầutrưngdụngxebuýtcũngkhôngđượcthựchiệnbởivìBộGiaothôngMỹchưanhậnđược thưđềnghịchínhthức.Còn200chiếcxebuýtđịaphươngthìđangnằmchờởvùngđấtcaohơngầnđó.

Khôngphải là cácquanchức cấp caovô cảm,màvìhọkhônghiểurằngkhiđốimặtvớinhữngtìnhhuốngphứctạpnhưthế,quyềnquyết định nên được phân chia càng xa càng tốt. Trong khi ngườidânnóng lòngchờcứu trợ, thì cácquanchức lạikhông thểđưaramộtgiảiphápnàokhảthi.

Saunày,khiđượcyêucầugiảithíchnguyênnhândẫnđếnhậu

quảthảmkhốccủacơnbãoKatrina,ThưkýBộNộivụMỹ,MichaelChertoff,phânbuavìđâylàmột“siêuthảmhọa”,một“cơnbãodữdội”,mộtsựviệc“vượtrangoàidựđoánvàkhôngthểlườngtrước”.Nhữnglờigiải thíchkhôngthỏađángchútnào!Đơngiảnđóchỉ làmộttìnhhuốngcấpbách.Vàkhirơivàotìnhhuốngấy,ngườitaphảicócáchxửlýkhácvớikiểuralệnh-và-kiểmtraquenthuộc.

Điềukỳlạlàtrongsốcáctổchứcthamgiacứutrợ,Wal-Martđãrấtthànhcôngkhixửlýtìnhhuốngphứctạpnày.VàcáchxửlýcủahọđãđượcđưavàomộtbàitậptìnhhuốngcủaTrườngQuảnlýNhànướcthuộcĐạihọcHarvard.Saukhinhậnđượcbáocáotómtắtvềdiễnbiếntìnhhình,giámđốcđiềuhànhcủanhàbánlẻkhổnglồ,LeeScott,đãđưaramộtchỉthịđơngiản.Trongcuộchọpvớibanquảntrị cao cấp, ôngnói: “Công ty sẽ hànhđộng theo cấpđộ của thảmhọa.Rấtnhiềungười trong số cácbạn sẽphảiđưa ranhữngquyếtđịnhtrêncảquyềnhạncủamình.Tùytheotìnhhìnhvàthôngtinmàcácbạncó,hãyđưaranhữngquyếtđịnhtốtnhấtvànóichung,hãylàmnhữngđiềumàcácbạncholàđúngnhất”.

Saunày,mộttrongnhữngquanchứccómặttạicuộchọpấykểlại:“Mọiviệcđãdiễnrađúngnhưthế”.Lệnhđượcđưaxuốngchocácquảnlýcửahàngvàtạorakhôngkhíchungchomọingườicùnghànhđộng.Gầnnhưngaylậptức,Wal-Martđóngcửa126cửahàngdobịthiệthạivàmấtđiện.

20.000nhânviêncủaWal-Martcùngthânnhânđượcsơtánkhẩncấp.Mọihoạtđộnglúcnàyđềutậptrungvàoviệccứungười.Trongvòng48tiếng,hơnmộtnửasốcửahàngbịbãotànpháđãhoạtđộngtrởlại.Tuynhiên,theolờimộtnhânviêntạihiệntrường,thôngtintừnộibộcácnhânviênWal-Martvềnhữngthiệthạicủacơnbãogâyrachovùngdâncưtrongthànhphốđãtácđộngđếnhọ.Vậylàthayvìtiếp tụcmở cửa hàng, nhân viênWal-Mart chuyển sang giúp đỡnhữngngườigặpnạn.

Bằngquyềnhạncủamình,cácquảnlýcửahàngcủaWal-Martphânphátgiấyvệsinh,nước,sữabột trẻem,vàcảkemchongườidân.TrongkhiFEMAchưatìmracáchđểtrưngthuhàngtiếptếthì

cácnhàquảnlýWal-Martđãtạorahìnhthứcchomuachịuchỉvớitờgiấyghinợsơsài.Họcungcấpthựcphẩm,túingủ,vậtdụngtắmrửavàcòncungcấpcảcácdụngcụgiảithoátnhưrìu,dâythừngvàgiàyủng.Trợlýchomộtquảnlýcửahàngbịtànphábởicơnsóngcao10métđãláichiếcxeủiđấtđiquanhkho,chấtlênđóbấtcứthứgìbàgomđượcrồiđemphânphátởbãiđỗxe.Ngaykhimộtbệnhviệntrongvùngnóirằnghọđangthiếuthuốc,bàliềntrởlạivàđếnthẳngcửahàngthuốc.Hànhđộngnàyđãđượcbanquảntrịcấpcaobiểudương.

CácquanchứccấpcaoWal-Marttậptrunghoạchđịnhmụctiêu,đánhgiá tìnhhìnhvàgiữ liên lạcvớinhânviênđanghoạtđộngởngoàihiệntrườngcùngvớicáccơquanchínhquyềnkhicóthể.Nóicách khác, trong tình huốngphức tạp kiểu như thế này, họ khôngđưaramộtchỉthịcụthểnàocả.Vìtìnhhìnhrấtkhóđoánvàliêntụcthayđổi.Họchỉđảmbảorằngmọingườisẽcùngnhauphốihợpchặtchẽ.ĐộikhẩncấpcủaWal-Martcòncósự thamgiacủamột thànhviênHội chữ thập đỏ, trong khi chính quyền liên bang lại từ chốithamgiatheolờimờicủaWal-Mart.Độicònmởmộtđườngdâyđiệnthoạinóngchonhânviên,banđầuchỉcótámđiệnthoạiviên,nhưngđã nhanh chóng tăng lên 80 để có thể xử lý khối lượng công việckhổnglồ.

Tronglúcấy,vớimụctiêuđặtralàlàmbấtcứđiềugìcóthểđểgiúpđỡvàphốihợplẫnnhau,nhânviênWal-Martđãđưaranhiềugiảiphápđángkinhngạc.Họdựngtạmbanhàthuốclưuđộngtrongthànhphốvàlênkếhoạchphátthuốcmiễnphítạitấtcảcáccửahàngchongườidânđangditảncónhucầubứcthiết,ngaycảkhikhôngcótoathuốc.Họthậmchícònchuyểnmiễnphíséclươngthànhtiềnmặtvàmiễnphíchocảnhữngséckhác(*).Họmởcácphòngkhámtạmđểtrợgiúpytếvàtiêmchủngmiễnphínhằmgiúpngườidânchốnglạinhữngcănbệnhsinhradohậuquảcủalũlụt.ChỉtrongvònghaingàykểtừkhicơnbãoKatrinađổbộvàothànhphố,bộphậncungứng của công ty đã tìm cách đưa được những chiếc xe chở thựcphẩm, nước và thiết bị cứuhộ vượt chướngngại vật đi vào thành

phốđangđóikhát.Họtiếptếnướcvàthựcphẩmchongườitịnạnvàchocảlựclượngquânđộimộtngàytrướckhichínhphủcóthểtiếpcận được. Tổng cộngWal-Mart đã đưa được 2.498 chuyến xe chởhàngviệntrợkhẩncấpvàtặnglượnghànghóatrịgiá3,5triệuđô-lađếnnhữngvùnglánhnạnvàcáctrungtâmchỉhuy.

(*)Thôngthường,tạicáccửahàngcủaWal-Martcóquầyđổitừsécsangtiềnmặt.Ngườiđổisẽphảitốnmộtkhoảnphí,vídụ,3đô-lanếuđổitừ1.000đô-latrởxuốngvà6đô-la,nếuđổidưới5.000đô-la.

AaronBroussard,quanchứccấpcaocủavùngJeffersonParish,trongmộtlầntrảlờiphỏngvấnđãnói:“NếuchínhphủMỹcónhữngbướchànhđộngnhưnhàbán lẻWal-Mart, chúng tahẳnđãkhôngrơivàocuộckhủnghoảngnhưthếnày”.

Nhưngnhiềungười lạihiểunhầmngụý của câu chuyện trên.Một số cho rằngđiềuđó chứng tỏ khối kinh tế tưnhân xử lý tìnhhuốngphứctạphiệuquảhơnkhốinhànước.Khôngphảivậy.Nếuso vớiWal-Mart, đúng là có nhiều công ty lớn ởNewOrleans đãkhôngđượctrangbịđầyđủđểứngphóvớicáctìnhhuốngphứctạp:nhữngcôngtydịchvụchậtvậtphụchồicácđườngdâyđiệnvàđiệnthoại, còn những công ty dầu khí dự trữ rất ít nguyên liệu dùngtrongtrườnghợpkhẩncấp...Tuyvậy,nhânviênnhànướccũngcónhững thành côngđáng kể. Trong nhữngngàyđầu của thảmhọa,línhcứuhỏavàcảnhsátđịaphương,mặcdùkhôngđược trangbịđầyđủnhưngđãkịp thờikêugọisựhợp táccủamộtđội thể thaobangLouisiana.Họđãdùngnhữngchiếcthuyềncóđáybằngđểgiảicứuđược62.000ngườibịnướccuốnhaymắckẹttrênmáinhà.

Bàihọcởđâylàkhigặpphảitìnhhuốngquáphứctạp,bấtngờ,vượtrakhỏikhảnăngxửlýcủamộtcánhân,màngườinắmquyềncứ cố ra chỉ thị cho từng hànhđộng cụ thể, thì ắt sẽ thất bại.Mọingười cần thời gian để thích nghi với hoàn cảnh và hành động.Nhưngnếumạnhainấylàmthìsẽdẫnđếntìnhtrạnghỗnđộn.Thayvàođó,đểđạtđượcmụctiêuchung,mọingườicầnkếthợp(nghecóvẻmâuthuẫn)giữaquyềntựdohànhđộngvànhiệmvụphảithựchiện.

Nhữngngườilàmtrongngànhxâydựnghiểurõđiềuđó,thậmchíhọcònhệthốnghóamọiviệcvàonhữngdanhmụckiểmtrađơngiản.Họbiếnquátrìnhquảnlýmộttìnhhuốngphứctạpthànhmộtcôngviệcdễdàng.

Điềuđóđòihỏisựcânbằnggiữacácyếutố:quyềntựdovàquytắctrongcôngviệc,taynghềcủamỗicánhânvàquytrìnhlàmviệc,khảnăngcánhânvàkhảnăngcủanhóm.Vàđểdanhmụckiểmtracóthểgiúpđạtđượcsựcânbằngđó,họphảitạorahaibảnriêngbiệtvàgầnnhưtráingượcnhau.Mộtbảndanhmụckiểmtranhằmđảmbảo những bước đơn giản nhưng quan trọng được thực hiện cẩntrọngvàtuầntự.Bảnthứhainhằmđảmbảomọingườicùngnhaubànbạc,phốihợpvàcótráchnhiệmvớiquyếtđịnhhọđưara,nhưngmỗi người đều có quyền kiểm soát tình hình và xử lý những tìnhhuốngbấtngờtheocáchtốtnhấtmàhọbiết.

QuansátcơnbãoKatrinavàhoạtđộngcủacácnhàthầu,tôirútrađượcmộtnguyên lý là:khigặpphải tìnhhuốngphức tạp,danhmụckiểmtrakhôngchỉmangtínhhỗtrợ,màlàyếutốcầnthiếtđểthànhcông.

Saukhitìmranguyênlýấy,tôibắtđầuthấydanhmụckiểmtracómặtkhắpnơi,trêntaycảnhữngôngbầubóngđávàbầucanhạc.Lúcngheđài,tôitìnhcờđượcbiếttaychơinhạcrockDavidLeeRothnổitiếngvớiyêucầurằnghợpđồngcủabannhạcVanHalenphảicóđiềukhoảnghirõ:cácbầucanhạcphảichuẩnbịmộtchénkẹoM&Mởhậutrườngsânkhấutrongsuốtbuổibiễudiễn,nhưngkhôngđượcđể những viên kẹomàu nâu, nếu không buổi biểu diễn sẽ bị hủyngaylậptứcvàôngbầuđóphảiđềnbùtoànbộsốtiềnchobannhạc.Cómộtlần,bannhạcVanHalenđãlàmđếncùng.Họkiênquyếthủybỏ buổi biểu diễn ở Colorado khi Roth phát hiện có vài viên kẹoM&Mmàu nâu trong phòng thay đồ. Tuy nhiên, điều này hóa rakhôngphảilàmộtvídụvềnhữngđòihỏikỳquặccủagiớingôisao,màchínhlàmộtthủthuậtđểkiểmsoáttìnhhình.

Saunày, tronghồikýcủamình,Rothđã lýgiảihànhđộngđó:“VanHalenlàbannhạcđầutiêncónhiềuchươngtrìnhbiểudiễnquy

môlớn.Dụngcụbiểudiễncủachúngtôichấtđầytrongchínchiếcxetải18bánh,trongkhibìnhthườngngườitachỉcầntốiđabachiếc.Vàvớikhốilượngthiếtbịkhổnglồnhưvậy,rấtnhiềulỗikỹthuậtcóthểxảyra,chẳnghạnnhưxànhàkhôngchịunổisứcnặngcủathiếtbị,sàndiễnbị thấmnước,haykhông thểđưacácdụngcụquacửa ravào...BảnphụlụchợpđồngnhìngiốngnhưNhữngTrangVàngvìchươngtrìnhdàndựngcầnrấtnhiềudụngcụvàcóquánhiềungườithamgia”.Nhưvậy,việcđưađiềukhoản126 -quyđịnhkhôngcóviênkẹoM&Mmàunâu–vàogiữaphầnphụlụcsẽgiúphọkiểmtraliệucácbầusôcóđọckỹbảnhợpđồnghaykhông.Rothviết:“Khitôiđisaucánhgà,nếuthấymộtviênkẹoM&Mmàunâu,chúngtôisẽchokiểmtra lại toànbộchương trình,đảmbảo ítnhấtbạnsẽpháthiệnramộtlỗikỹthuậthaymộtvấnđềnàođó”.Câuchuyệnnàychothấyđâyhoàntoànkhôngphải làchuyệnnhỏ.Vìnếucóbấtkỳ lỗinào, tính mạng con người có thể bị đe dọa. Tại buổi biểu diễn ởColorado,bannhạcpháthiệnnhữngngười tổ chứcđịaphươngđãkhôngđọckỹđiềukhoảnvề trọng lượngquyđịnh, khiến chodànđènđổậpxuốngsàn.

Nghe thấy thế, tôi liền kêu to: “David Lee Roth có danhmụckiểmtra!”.

Tôi càng khẳng định thêm nguyên lý về sự cần thiết củamộtdanhmụckiểmtraquacâuchuyệncủaJodyAdams,mộtđầubếpvàlàchủnhàhàngRialto-mộttrongnhữngnhàhàngưathíchcủatôiởBoston.Vàonhữngnămđầuthậpniên90,tạpchíẨmthựcvàRượuVangbìnhchọncôlàmộttrongmườiđầubếpmớixuấtsắccủaMỹvànăm1997,cônhậndanhhiệuĐầubếpXuấtsắcdotổchứcJamesBeardFoundationtraotặng-mộtgiảiOscartronglĩnhvựcẩmthực!NhàhàngchuyênphụcvụcácmónÝvớimộthươngvịđặctrưng.

ĐiềuđặcbiệtlàJodyAdamstựhọcnấuăn.LàsinhviênngànhnhânchủnghọctạiĐạihọcBrown,côchưabaogiờđếndựmộtgiờhọcnấuănnào.“Nhưngtôithíchnấunướng”,nhưcônói,vàthếlàcôxinvào làmviệc tại cácnhàhàng, tựhọc từcáchbămhànhchođếntạorahươngvịriêngchomónăn.

Tuynhiên, trongnhiềunăm làmviệcở cácnhàhàng, trìnhđộtaynghề của côkhôngđược cải thiện làmấy.Điềuđó thậtdễ làmngườitanhụtchí.Tôitòmòmuốnbiếtlàmthếnàocôvượtquacảmgiácđó.CáccửahàngthứcănnhanhBurgerKingsvàTacoBellschếbiếnthứcăntheokiểudâychuyền,trongkhiởnhữngnhàhànglớnnhưcủaAdams,thứcănphảithườngxuyênthayđổivàcầncómùivịriêng.Họcònphảichếbiếnnhữngmónthậtngon,từngngày,từngnăm,vàphụcvụcho300kháchmỗiđêm.Tôinghĩ tôibiếtcáchhọthựchiện,nhưngliệucóđúngkhôngnhỉ?ThếlàAdamsmờitôighéthămnhàhàngcủacôấy.

SuốtbuổitốithứSáu,tôingồitrênchiếcghếđẩutrongnhàbếpdàivàhẹpcủanhàhàngRialto,giữasựhốihả, tiếnggọinhauíới,vớimộtbênlàcáivỉnướngđangcháy,mộtbênlàchảodầuđangsôi.Trongnămtiếngđồnghồ,Adamsvànhânviêncủacôphảiphụcvụ150thựckhách.Đêmấy,nhàhàngphụcvụmónsúpcàchuanướngvớihành tỏi phi; cá tuyếtmuối ănkèmhoabí và sốt tômhùm; cánướngrướisốtbắp,càchuavàtiêungâmgiấm;vịtướptươngđậunànhđútlò;vàkhoảng30mónkhác.

Ngồiđóquan sát, tôi thấymọi người làm rất thành thạo.Mộtnửanhânviênnhàhàngđềuđãquatrườnglớphọcnấuăn.Khôngaicótaynghềdướimườinăm.Mỗingườiphụtráchmộtmónđặcsảnriêng.Đầubếplàmbánh,thợphụlàmbánh,đầubếpcácmónnướng,người chuyênmón chiên, đầu bếp chế biếnmón trángmiệng, bếpphó,rồinhânviênrótrượu…vàcònbaonhiêuvịtríkhác.Quanhiềunăm,họđãtrởnênthuầnthục.Tôikhôngtàinàohọcđượcsựkhéoléocủahọ.Dùtôilàmộtbácsĩphẫuthuật,họvẫnkhôngchophéptôilạigầnmấycondao.Jay,đầubếpchuyênvềcácmónmì,vừachotôixemcáchhâmnóngbơ,vừahướngdẫntôicáchluộcmộtloạimìÝ làm từ khoai tây sao cho vừa chín.Adams còn cho tôi xemmộtnhúmmuốithìkhoảngchừngnào.

Mọingườithườngchúcmừngnhaukhitìmramộtkỹthuậthaycông thức chế biến mới. Các đầu bếp ngày nay trở thành nhữngngười nổi tiếng vì các khámphá táo bạo củahọ thườngđược giới

thiệu trên truyền hình.Nhưng những gì tôi thấy ở đây chỉ là quytrình làm việc – không nổi tiếng và cũng chẳng được chiếu trêntruyềnhình–giúpmọingườitrongnhàbếpphốihợpănývớinhau.Vàhơnnữa,mọingườiphảituânthủtheođúngcácquytrìnhnày.

Đầutiênlàphảicócôngthức–mộtdanhmụckiểmtracơbảnnhất,nếumuốnchếbiếnbấtkỳmónănnào.Họđánhmáycôngthứcấyra,bỏvàomấycáitúinhựatrong,rồidánlêntường.Adamsluônnhắcnhởnhânviênphảisửdụngchúng.Côcònnói:“Thựchiệntheocôngthứclàđiềucầnthiếtnhằmđảmbảochấtlượngmónănluônổnđịnh”.

Bêncạnhchỗdáncôngthứccácmóntrángmiệngcómộtghichúgắnvàobảngthôngbáogọi là“Các lưuýtạinhàbếp”.Adamsnóinhững thông tin đó là để nhân viên biết về tình hình thực phẩmtrongnhàhàng.Tinmớinhấtđượcghivào lúc12giờ50đêmhômtrước.“Cácmónrán–chothêmcácloạithảodược,thêmtỏi…thêmrượumùi”.“Chúýcácsợirâubắp!Trộnhộtbắptrongdĩahìnhbầudục

–khôngphảihìnhvuông!Cácmónnấm– thêmhẹ tây, tỏi vàrượuvangđỏ.Làmtheocôngthức!”.

Nhưngkhôngphảilúcnàonhânviêncũngthựchiệnđúngnhưvậy.Mộtkhibạnđãthuầnthụcvớimónbắptrộn,bạnsẽkhôngcầnđếncôngthứcnữa.Nhưngchínhlúcấysẽcósaisótxảyra.

Và các công thức thìkhôngnhất thiết lúcnàogiốngnhau.Tôithấy tất cảcáccông thứcđềuđượcghi chúnguệchngoạcởbên lề,nghĩalàchúngđãđượccácnhânviênđiềuchỉnhchútít.Màcókhicònđượcsửahàngloạt.

Chẳnghạnkhinhàhàngphụcvụmónmớilàtômhùmsốtrượucognacvànướcluộccáăncùngcontrainhỏvàxúcxíchcay.ĐâylàcôngthứcAdamshọctừđầubếpnổitiếngnướcMỹ,bàJuliaChild.Tuynhiên,trướckhiđưavàothựcđơn,côcùngvớinhânviênphảilàmthửvàilần.Vàrắcrốiđãxảyra.Theocôngthức,thịttômhùmđượctáchravàđemápchảovớidầuôliu.Nhưngmỗilầnthửlạichoramộtkếtquảkhácnhau.Lúcthìthịttômchínquá,lúclạichưađủ

chín.Ngoài ra,nhàhàngchỉ chếbiếnnước sốtkhikháchgọimón,phảimấttừtámđếnmườiphút,mànhưthếthìkháchsẽkhônghàilòng.

Côvàhaiđầubếpnữaquyếtđịnhthayđổimộtchúttrongcôngthứcchếbiến.Họlàmnướcsốtvà luộcsơtômhùmtrước.Kếtquảchoramóntômhùmngontuyệt.Vậylàhọsửalạicôngthức.

Cũng có danhmục kiểm tra dành riêng chomỗi khách hàng.Ngaykhikháchgọimón,cácmónănsẽđượcinlênmộttờgiấyrồichuyềnchonhàbếp,trênđóghirõmónăn,sốbàncùngnhữngyêucầuđặcbiệt (có thểnhàhàngđãghi lại trong lần trước,khikháchđếnăn)nhưdịứngmộtloạithựcphẩmnàođó,miếngthịtcầnnướngđếnmứcnào.Nếucótiệcsinhnhậthaykháchquantrọngghéđếnthìđích thânAdams sẽ ra chào hỏi. Bếp phó, người giám sát toàn bộhoạt động trong nhà bếp, sẽ đọc các yêu cầu vềmón ăn ngay khichúngđượcchuyểnvào.

-Làmnóngnấm.Làmnóngphô-mai.Thêm“lobo”.Thịtchínkỹ,khôngdùngbộtmì,thêm.

“Làmnóng”cónghĩalàhãynấungayđi.“Thêm”ýlàkháchgọimón thứhai. “Lobo” là tômhùm.Miếng thịt cầnnướng chínhoàntoànvàkháchbịdịứngbộtmì.Phóbếpsẽđọclạinhưvậyđểchắcchắnngườilàmbếpđãnghechínhxácyêucầucủakhách.

-Làmnóngnấm.Làmnóngphô-mai.-Mộtngườinhắclại.-Thêmmóntômhùm.-Đầubếphảisảntiếplời.-Nướngkỹmiếng thịt, khôngdùngbộtmì, thêmmộtphần. -

Đầubếpmónnướngnóito.Tuy nhiên, cũng như trong ngành xây dựng, không phảimọi

việc đều có thể dự đoán và tổng hợp lại thành công thức. Adamscũnglậpmộtdanhmụcđảmbảomọingườinhậndiệnsựcốvàcùngnhau thảo luậncáchxử lý.Khoảngnămgiờ chiều,nửa tiếng trướckhimởcửa,cácnhânviênđãngồilạivớinhau.Mọingườivàobếpđểkiểmtravàthảoluậnnhanhnhữngvấnđềphátsinhtrongngày.Vàođêmtôicómặtởđó,họxemlạisốbànđặttrước:cóhaithayđổitrong thực đơn,một nhân viên bị ốm, vàmột bữa tiệcmừng sinh

nhậtgồm20kháchsẽdờilạimuộnhơn.Tấtcảmọingườiđềucóthểnêuýkiếnvàbànthảokếhoạchthựchiện.

Tấtnhiên,nhưthếcũngchưađủđểđảmbảomọi thứsuônsẻ.Vẫncónhữngbấtngờvànhữngsựviệcdiễnrakhôngvừaý:chénsúpmúcraquásớmvàbịnguội, thiếunướcsốtchomónchimcút,móncáquânnướngquákhô...Vìthế,Adamsphảilàmmộtđộngtáccuốicùng.Đích thâncôhoặcbếpphósẽkiểmtra lạimónăn trướckhimang ra cho khách.Họ phải đảm bảomọi thứ thật hoàn hảo,đúngyêucầu,cóthểlàbằngcáchngửi,hoặcnếmbằngmộtcáithìasạch.

Lúcởđó,tôinhẩmđếmthấykhoảng5%sốmónbưngrađượcđemtrởvào.Bếpphónóivớingườilàmmónchiênrằng:“Mónmựcống cần chiên thêmmột chútnữa”và “Chiênđếnkhi cómàunâuvàng”.

Sauđó, tôi thửvàimón - tráiô-liu chiêngiòn, con trainướng,mónngôđậumùahèvàmộtđĩarautrộnvớinguyênliệumuatừcácnôngtrạitrongvùng.Tôidùngthêmmóntômhùm.Ngonkhôngtảnổi.Tôirờinhàhàngvớicáibụngnocăngvàđầuóccứsuynghĩmãi.Ngaytạiđây,mộttrongnhữngnơiđòihỏisựkhéoléovàsángtạorấtđặctrưng,ngườitacũngsửdụngdanhmụckiểmtra.Tôithấyởđâucũngvậy,cùngdẫntớimộtkếtluận.Khôngcónơinào,lĩnhvựcnàomàdanhmụckiểmtrakhôngcóích.Cảởngànhycủatôinữa.

CHƯƠNG5

CUỘCTHỬNGHIỆMĐẦUTIÊN

uốinăm2006, tôinhậnđượcmộtcuộcđiệnthoại từGenevacủamộtphụnữgiọngAnh.BàgiớithiệumìnhlàngườicủaTổchứcY tếThếgiới (WHO)vàcóýđềnghị tôi thành lập

mộtnhómnghiêncứuđểgiảiquyếtmộtvấnđềnhỏ.NhữngsốliệumàWHOđangcóchothấysốlượngcáccaphẫuthuậttrênthếgiớiđangtăngvàtỷlệnhiễmtrùngđángkểtronggiaiđoạnchămsócytếcóthểtrởthànhmốinguyhiểmchocộngđồng.Vìthế,họmuốnpháttriểnmột chương trình toàn cầu vớimục tiêu giảm thiểu số ca tửvongsauphẫuthuật.

-Um,thếchịđịnhtiếnhànhnhưthếnào?–Tôihỏi.-Chúngtasẽtổchứcmộtcuộchọp.-Bàtrảlời.TôihỏiliệuWHOsẽchibaonhiêutiềnchochươngtrìnhnày.-Ồ,chẳngbaonhiêuđâu.Tôitừchốingay.Tôikhôngthamgiađược.Tôiđangrấtbận.Nhưngbàbiếtmìnhcầngì.Bànói:- Ồ, xin lỗi. Tôi cứ nghĩ công việc của anh là trở thành một

chuyêngiavềđảmbảoantoànchobệnhnhântrongkhiphẫuthuật.Hóaratôinhầm.

Thếlàtôiđồngýgiúphọtổchứcbuổihọp.MộttrongnhữnglợiíchkhilàmviệcchoWHOlàcóthểtiếpcận

đượcnhữngbáocáo,sốliệuvềhệthốngytếtừ193nướcthànhviên.Lúc xem các báo cáovề tìnhhìnhphẫu thuật, nhóm tôi nhận thấymốiquantâmcủaWHOlàvôcùngchínhxác:sốcaphẫuthuậttrêntoànthếgiớiđãtăngrấtnhanh.Vàonăm2004,cácbácsĩ tiếnhànhkhoảng230triệucaphẫuthuậtnguyhiểm,nghĩalàcứ25ngườithìcómộtngườiphảiphẫu thuậtvà consốnày liên tục tăngquamỗinăm.Cóthểkhôngainhậnrarằngsốcaphẫuthuậtcònvượtcảsốlượngtrẻsinhratrêntoànthếgiới–nhưngvớitỷlệtửvongcaohơn

từ10đến100lần.Mặcdùhầuhếtcáccaphẫuthuậtđềudiễnrakhátốtđẹp,nhưngtỷlệbiếnchứngkhácao,ướcchừngtừ3%đến17%.Dùchovếtmổngàycàngnhỏhơnvàquátrìnhphụchồinhanhhơn,nhưng rủi rovẫn cònnhiều.Trên thếgiới,mỗinămcó ítnhấtbảytriệungườibịtànphếvàmộttriệungườichếtvìnhữngnguyênnhânliênquanđếnphẫuthuật,bằngsốngườichếtvìsốtrét,laovànhữngcănbệnhnanykhác.

NhữngconsốbiếtnóinàykhiếntôihiểutạisaoWHO–tổchứctậntụyvớicácvấnđềytếcóquymôlớncủanhânloại–bỗngnhiênlạiquantâmđếnnhữngtiểutiếtcóvẻrấtriêngbiệtvàđòihỏicôngnghệ caonhưphẫu thuật.Trongnhững thậpniênqua,nềnkinh tếtoàncầupháttriểnđãgiúpconngườisốngthọhơnvànhucầuvềcácdịch vụphẫu thuật thiết yếu theođó cũng tăng hơn, cụ thể là cácdịchvụdànhchocácbệnhnhânungthư,gãyxươngvàcácthươngtíchkhác,biếnchứngsảnkhoa,dịtậtnguyhiểmởtrẻem,ngườibịsỏi thận hay sỏi mật và thoát vị ruột. Mặc dù còn khoảng hai tỷngười,chủyếulànhữngngườisốngởnôngthôn,khôngcóđiềukiệnđểphẫuthuật,nhưngnhìnchung,hệthốngytếởcácnướcngàynayđãtriểnkhairấtnhiềuquytrìnhphẫuthuật.Cóthểthấymứcđộantoànvàchấtlượngdịchvụchămsócytếđãtrởthànhmốiquantâmchínhtrênkhắphànhtinh.

Vậychúng tacó thể làmgìđây?Điều trịphẫu thuậtkhôngdễphổbiếnnhưđiềutrịnhữngbệnhthôngthườngkhác,nhưbệnhbạiliệtởtrẻemchẳnghạn.KhicùngvớicácbácsĩđiềutrịcủaWHOđigiámsát chiếndịch thanh toánbệnhbại liệt, tôi thấychỉ riêngviệctiêmvắc-xin thôi cũngđã gặp rất nhiều khó khăn. Phẫu thuật cònphứctạphơnthế.Tìmcáchgiảmthiểuthiệthạitrongmộtbệnhviệnđã đủ khó. Tìm cách tiếp cận với từng phòngmổ trên thế giới thìđúng làmộtnhiệmvụkhông tưởng.Vớihơn2.500quy trìnhphẫuthuậtkhácnhau,từsinhthiếtnãođếnđoạnchi,gắnthiếtbịđiềuhòanhịptimđếnchiếtlálách,từthủthuậtcắtbỏruộtthừađếncấyghépgan -bạn thậmchíkhôngbiết sẽbắtđầu từđâu.Có lẽ tôi sẽgiúpWHOtậptrunggiảmthiểunguyhạitrongmộtquytrìnhthôi,giống

như quy trình gắn đường dây trung tâm của máy trợ tim phổi,nhưngđốivớimộtvấnđềquymônhưthếnàythìkhôngbiếtđiềuđócógiúpíchgìkhông?

Tháng Giêng năm 2007, tại trụ sở chính củaWHO ở Geneva,chúngtôitriệutậpmộtcuộchọpkéodàihaingày.ChúngtôimờibácsĩlâmsàngcủanhữngphòngkhámhàngđầutừcácnướcchâuÂu,CanadavàMỹ.ThamdựbuổihọpcòncócảbácsĩphẫuthuậttrưởngcủaỦybanQuốctế-HộiChữthậpđỏ,làngườiđãpháicácnhómytếđếnđiềutrịchonhữngngườitịnạnđauyếuvàbịthươngởkhắpnơi trên thế giới, từ Somaliađến Indonesia.Đạidiện bệnhnhân làngườibốđếntừZambiacócôcongáibịchếtngạtdothiếuoxytronglúcphẫuthuật.Tạiđây,mọingườicùngchiasẻvớinhaunhữngtrảinghiệm,nhữngpháthiện củamình trongquá trình thamgiaphẫuthuậtởnhiềunơi trên thếgiới.Càng lúc tôi càng lo lắng:Làm saochúngtôicóthểxửlýhếtnhiềuvấnđềnhưthếởnhiềuvùngkhácnhaunhưthế?

Một viên chức y tế trạc tuổi 40 đến từmiền Tây Ghana, mộtvùngđấtchủyếusốngbằngnghềtrồngcâyca-caovàkhaithácvàng,kểchochúngtôinghevềđiềukiệnytếởbệnhviệnquậnnơianhtalàmviệc.Khôngmộtbácsĩphẫuthuậtnàomuốnlàmviệcởđócả,anhnóithế.Ghanađangbị“chảymáuchấtxám”khirấtnhiềungườilaođộngtrìnhđộcaođãbỏranướcngoài làmviệcvàtìmkiếmcơhộipháttriển.Anhkểrằngtoànbộbệnhviệnchỉcóbanhânviênytế- là các bác sĩ đa khoa chưa hề được đào tạo về phẫu thuật. Tuynhiên,trongtrườnghợpcómộtbệnhnhânbịchảymáusauhaingàyđauđẻ,haysốtvìviêmruột thừa,hoặcsuyphổisauvụ tainạnxemáy,cácbácsĩởđâybắtbuộcphải làmmộtcôngviệcmàhọhoàntoànchưađượcđàotạo.Đólàphẫuthuật.

Anhnói:“Cácanhcóbiếtkhông,tôilàmtấtcảmọithứ.Tôivừalàbácsĩnhi,bácsĩkhoasản,vừa làbácsĩphẫu thuật”.Anhcó tàiliệuvàcẩmnangkỹthuậtgiảiphẫucơbản.Cũngcómộtytágiúpanh,nhưngngườinàychỉmớibiếtquavàikiếnthứcgâymêcănbản.Thiếtbịtrongbệnhviệnrấtnghèonàn.Trìnhđộthìkémcỏi.Thỉnh

thoảnglạixảyrasựcố.Nhưnganhvẫncốhếtsức.Bệnhviệnnhưthếđấy,nhưngthàcócònhơnkhông,anhbảovậy.

Mộtkỹ sư côngnghệ sinhhọcngườiNga lênphátbiểu.Côngviệcchínhcủaanhlàtheodõiquátrìnhcungứngvàbảotrìthiếtbịytếchocácbệnhviệnởnhiềuvùngkhácnhautrênthếgiới.Vàanhkểchochúngtôinghenhữngsựcốnguyhiểmxảyraởnhữngnơiđượctrang bị rất nghèo nàn và cả những nơi toàn các thiết bị hiện đại.Chẳnghạn,cácthiếtbịphẫuthuậtkhôngđượcbảotrìhợplýđãpháttia lửađiệnvà làmgiậtbệnhnhân; côngnghệmớikhôngđược sửdụngđúngcáchvìnhânviêny tếkhôngđượcđào tạođầyđủ; cácthiếtbịcứuhộquantrọngđượccấtkỹtrongtủhaybịthấtlạcnênkhicần,ngườitakhôngthểtìmrachúng…

TrưởngkhoaphẫuthuậtcủabệnhviệnlớnnhấttạiMôngCổkểlại tình trạng thiếu thuốcgiảmđau.Rồi cácbác sĩ khác từ châuÁ,châuMỹvàTrungĐôngcũngthuậtlạitìnhtrạngtươngtựxảyraởnướchọ.NhànghiêncứungườiNewZealandtiếtlộtỷlệtửvongcaokhủngkhiếpởnhữngnướcnghèovìgâymêkhôngantoàn.ÔngđặcbiệtlưuýrằngmặcdùmộtsốvùngởchâuPhicótỷlệngườichếtvìgâymêtoànthâníthơn1/5.000,nhưngnhữngvùngkhácthìlạicaogấpmườilần,theomộtnghiêncứuởTogothìtỷlệnàylà1/150.MộtbácsĩgâymêđếntừẤnĐộxenvào.Bànóihầuhếtcácbácsĩphẫuthuậtđềuchorằngnguyênnhânchínhcủavấnđềnày làdobácsĩgâymê.ỞẤnĐộ,cácbácsĩphẫu thuật thườnghétvàomặtbácsĩgâymê,khôngchohọnóivàchẳngthèmđếmxỉagìđếnnhữngvấnđềan toànmàđồngnghiệpcủahọcảnhbáo.Bác sĩgâymêkhôngđược tôn trọng. Sinh viên y khoa nhận biết điều đó và nhất quyếtkhông theo chuyênkhoagâymê.Kết quả làphầnnguyhiểmnhấtcủamộtcamổ–gâymê–lạidonhữngngườitayngangphụtrách.MộtytángườiIrelandthamgiacuộcthảoluận.Cônóicácytáphảilàmviệctrongđiềukiệntồitệhơnnhiều.Chẳngaixemhọlàthànhviêncủaêkíp,cácytáthậmchícònbịsathảinếuhọdámcóýkiếnnàynọ.Bảnthâncôđãchứngkiếnnhữngtrườnghợpnhưthế,ngaycảbạnbècôởnhữngnướckháccũngvậy.Thậmchíđiềuđóđãtrở

thànhvấnnạnchungcủanhữngaihànhnghềytá.Mộtmặt,mọingườiđềunhấttrírằnggiảiphẫucóýnghĩatolớn

đốivớimạngsốngconngườivàcầnpháttriểnrộnghơnnữa.Ngaycả khi con người rơi vào tình trạng hiểm nghèo nhất, phẫu thuậtcũng có thể cứu sống họ. Và ở nhiều nơi trên thế giới, tỷ lệ biếnchứngnghiêmtrọngởmứcthấp–từ5%đến15%.

Mặtkhác,lạicóquanđiểmchorằngtỷlệtrênlàkhôngthểchấpnhận.Vìsuychocùng,mỗiphầntrămsẽtươngứngvớihàngtriệungườibị tànphếvà tửvong.Cácbáocáochobiết, chỉ tínhriêngởMỹ, có ít nhấtmột nửa số ca biến chứng sau phẫu thuật là có thểngănngừađược.Cóvôvànnguyênnhânvàyếutốgâynêncácbiếnchứng.Vàchúngtôicầnphảilàmđiềugìđó.Tuynhiên,tôivẫnchưahìnhdungđượclàsẽlàmgì.

Một vài người đề nghị tổ chức thêm nhiều chương trình tậphuấn.Ýtưởngnàythậtkhóthựchiện.Vìmỗinướccónhữngvấnđềkhácnhauvàchắcchắnlàmỗibệnhviệncũngthế.Khôngcóchươngtrình tập huấnnàođủ quymôđể bao quát tất cả các vấnđề khácnhaunày.Cảvềtàichínhlẫnnănglực.

Chúngtôithảoluậnvềphươngphápkhuyếnkhích–làkếsáchthưởngtheohiệuquả làmviệc.Đây làmộtchươngtrìnhmớiđượckhởiđộngthửnghiệmtạiMỹ,theođó,cácbácsĩ lâmsàngsẽnhậnđượcmộtkhoản tiền thưởngnếuhọ thựchiện camkết, chẳnghạnnhư cam kết chăm sóc tốt hơn cho bệnh nhân đau tim; và nếu họkhôngthựchiệnđúngnhữnggìđãcamkết,họsẽbịphạtmộtkhoảntiềntươngứng.Phươngphápnàytỏrahiệuquả,tuyrấtkhiêmtốn:Chươngtrìnhsửdụngphươngphápnàyđượcphátđộngtrêntoànquốcvàchỉđạtđượcmứccảithiệntừ2%đến4%.Hơnnữa,rấtkhóxácđịnhkhoảntiềnthưởng.Ngườitađánhgiádựatrênkếtquảmàcácbácsĩ tựbáocáo,màcáckếtquảnàykhôngphải lúcnàocũngkháchquan,chínhxác.Kếtquảcònphụthuộcvàotìnhtrạngbanđầucủabệnhnhân.Chươngtrìnhtốnnhiềukinhphí,màkếtquảmanglạikhôngtươngxứng,vìthếviệcđưamôhìnhnàyratoàncầuhoàntoànkhôngkhảthi.

Điềudễlàmnhấtlàlậpramộtbộcácquyđịnhvềantoàntronggiải phẫu và công bố dưới cái tên củaWHO. Đây là cáchmà cácnhómchuyêngiathamdựhộithảothườngsửdụng.Nhữngnguyêntắcấysẽbaogồmmọithứ,từcácbiệnphápnhằmngănngừanhiễmtrùngtrongphẫuthuậtchođếnyêucầucầnđàotạovàhợptác lẫnnhautrongphòngmổ,sẽđượcgọilà“HiệpđịnhGenevavềantoàngiảiphẫu”hoặc“HiệpướcHelsinkinhằmngănchặntaibiếntrongphòngmổ”.

Nhưngkhiđi bộqua các sảnh tốimờ của tòanhà caovútnơiWHOđặttrụsở,tôibắtđầunghingờkếhoạchđó.Xuốngdướitầnghầm,băngquamộtlốiđitắtgiữacáctòanhà,tôithấynhiềudãykệ,trênđóchấtđầynhữngcuốnsáchhướngdẫndàychừng200 trangcủanhữngnhómđãđượcmờiđếnđểthựchiệncácnghiêncứuliênquanđếnnhiềuvấnđềkhácnhaunhưbiệnphápngănngừabệnhsốtrét,điềutrịHIV/AIDS,kiểmsoátbệnhcúm…Tấtcảđượcgóikínchođỡbụi.Tôitinrằngkiếnthứctrongnhữngcuốnsáchnàylàrấtquýgiávàđãđượcsànglọckỹ.Mộtphầntrongđóchắcchắnsẽgiúpcảithiệntìnhhình,tuynhiênđasốđãkhôngđượcphổbiếnrộngrãi.ỞcácbệnhviệntạiTháiLan,Congo,MỹvàÚc,sựthayđổi làkhôngđángkể.

CólầntôihỏimộtviênchứccủaWHOvềcuốnsáchhướngdẫncáchtriểnkhaicácchươngtrìnhytếcộngđồngtrêntoànthếgiới.Bàấy nhìn tôi như người ngoài hành tinh vậy. Ý tưởng dễ thương,nhưngthậtngungốc.

Dùsao,tôivẫnthửtìmxem.TôihỏinhữngngườiởWHOvềcáctrườnghợpmàsựcanthiệpcủaytếcộngđồngđãmanglạikếtquảnhấtđịnh-đâychínhlànhữngtrườnghợpmàchúngtôicóthểhọchỏiđược.Họđưaranhiềuvídụ,nhưchiếndịchtiêmchủngphòngchốngbệnhđậumùađãloạitrừvĩnhviễnđạidịchnàytrêntoànthếgiớivàonăm1979,hayviệclàmnổitiếngcủatiếnsĩJohnSnowtrongviệcpháthiệnnguyênnhângâynênđạidịchtảởLondonvàonăm1854làdonguồnnướctừmộtcáigiếngcôngcộng.Mùahènămđó,dịchbùngphátởngoạiôLondonvàchỉtrongbangàyđầutiênđãcó

200 người chết. Ba phần tư dân cư trong vùng đã bỏ chạy tronghoảngloạn.Tuầnsauđólạicóthêmkhoảng500ngườichết.Ngườidântinrằngthủphạmgâybệnhlàmộtloạikhíđộcnàođó.NhưngSnowkhôngnghĩvậy.Ôngđánhdấulênbảnđồvịtrínhữngngườithiệt mạng từng sống và nhận thấy họ chủ yếu sống quanh mộtnguồn nước duy nhất là một giếng nước công cộng trên đườngSoho’sBroad.Ônghỏigiađìnhnạnnhânvềthóiquencủahọ,rồicẩnthậnphântíchsốliệuvềnhữngyếutốnghingờ.Saucùng,ôngkếtluậnrằngchínhnguồnnướcbịnhiễmkhuẩnlànguyênnhâncủasựlantruyềnbệnhtả. (Saunàyngười tapháthiệnrarằnggiếngnướcđượcđàogầnmộthầmcầubịròrỉ).ÔngthuyếtphụcHộiđồngGiáophậndỡbỏ taybơmvàngườidâncũngkhôngsửdụngnướcởđónữa.Cách làmnàyđãphong tỏanguồn lâybệnh,đồng thời tạo ranhữngphươngphápcần thiếtnhằmtìmhiểunguyênnhâncủacácđạidịchđượcnhiềuchuyêngiabệnhtruyềnnhiễmsửdụngđếntậnngàynay.

Cáchgiảiquyếtởnhữngtrườnghợpnàycócùngmộtđặcđiểmlà khá đơn giản – tiêm vắc-xin, tháo tay bơm nước. Kết quả đượcđánhgiácẩnthậnvàcósựtácđộnglantruyền–trongkinhdoanh,người ta thường dùng thuật ngữ “tỷ lệ hoàn vốn đầu tư”, cònArchimedesgọilàđònbẩy.

Những yếu tố này – đơn giản, định lượng được, có thể lantruyền–khiếntôinhớlạimộttrongnhữngnghiêncứuvềytếcôngmàtôikhátâmđắc.ĐólàchươngtrìnhytếcônghợptácgiữaTrungtâm Kiểm soát và Phòng chống Dịch bệnh Mỹ (CDC) và tổ chứcHOPE–mộttổchứctừthiệnởPakistan,nhằmđốiphóvớitìnhtrạngchết yểu của những đứa trẻ sống trong khu ổ chuột ở thành phốKarachi(Pakistan).Cáckhuđịnhcưbấthợpphápmọclênởnhữngvùngđấtbịbỏhoangxungquanhthànhphốrộnglớnnàyphảichứatớihơnbốn triệungườisốngchenchúc trongcảnhnghèokhổ.Rácđầyđường.Nạnnghèođóivà thiếu lươngthựckhiếncho30%đến40%trẻembịsuydinhdưỡng.Hầunhưmọinguồnnướcuốngđềunhiễm khuẩn. Cứ mười đứa trẻ thì có một chết trước năm tuổi –

thườnglàdomắctiêuchảyhaynhiễmkhuẩnhôhấpcấptính.Cănnguyêncủanhữngvấnđềnàyrấtsâuxavàliênquanđến

nhiềuyếutố.Ngoàiviệcthiếuhệthốngxửlýnướcvàchấtthải,nạnthấthọccũnggópphầncảntrởquátrìnhphổcậpkiếnthứcchămsócsứckhỏecơbản.Nạnthamnhũng,chínhtrịkhôngổnđịnh,cộngvớibộmáyquanliêuđãhạnchếnguồnđầutưvàongànhcôngnghiệpđịaphươngvốncóthểgiúptạocôngănviệclàmvàtiềnbạcchocáccưdânđịaphươngnhằmcảithiệnđờisống.Giánôngsảntoàncầuthấp khiến chođời sống của nôngdânngày càng khó khăn.Hàngtrămngànngườilũlượtkéonhaulênthànhphốtìmkiếmviệclàmkhiếncác thànhphố thêmđôngđúc.Trongđiềukiệnnhưvậy, sứckhỏetrẻemchỉcóthểđượccảithiệnnếucósựcảitổtriệtđểtừtrênxuốngdướicủachínhphủvàtoànxãhội.

Nhưngmột nhânviên y tế cộngđồng trẻ tuổi lại đưa ra sángkiến độc đáo. Stephen Luby sinh trưởng tại thành phố Omaha,Nebraska.ChaanhlàtrưởngkhoaphụsảnởĐạihọcCreighton.Anhhọc khoa y tạiĐại học Texas Southwestern, rồi làmviệc tại Trungtâm Kiểm soát và Phòng chống Dịch bệnh thuộc tiểu bang SouthCarolina.NhưngkhitổchứcnàycómộtvịtrítrốngtạivănphòngởPakistan,anh liềnđếnđóngay.AnhcùngvợđếnKarachivàocuốithậpniên90vàbắtđầucôngbốnhữngpháthiệnvềđiềukiệnsốngcủangườidânởđây.

Có lần tôi hỏi Stephen Luby về các vấn đề ở đó. Anh trả lời:“Nếuchúng tôicóhệ thốngxử lýnướcvàchất thảinhưởOmaha,chúngtôicóthểgiảiquyếtđượcvấnđề.Nhưngcólẽphảiđợihàngthậpkỷnữamớicóđượccáccơsởhạtầngthiếtyếu”.Vìthế,anhsẽdùngmộtgiảiphápcôngnghệđơngiảnthôi.Giảiphápcủaanhnghecóvẻtầmthườngvàkhiếnchođồngnghiệpphìcười.Đólàsửdụngxàphòng.

Luby được biết tập đoàn sản xuất hàng tiêu dùng hàng đầuProcter&Gamble rấtmuốn chứng tỏ cônghiệu của loại xàphòngdiệtkhuẩnmớicótênlàSafeguard.Thếlà,mặckệnhữnglờichếgiễulẫntháiđộhoàinghicủađồngnghiệp,anhcốgắngthuyếtphụccông

ty P&G tài trợ thực hiện một cuộc nghiên cứu với xà phòngSafeguard – một loại có và một loại không có chất diệt khuẩntriclocarban.Hàng tuần, cácnhânviên củaHOPE tỏađến 25vùngđượcchọnngẫunhiêntrongcáckhuổchuộtởKarachiđểphânphátxà phòng. Một số vùng nhận được xà phòng có chất diệt khuẩn,những vùng còn lại nhận được xà phòng loại thường.Họ khuyếnkhíchmọingườisửdụngxàphòngtrongsáutrườnghợp:tắmsạchcơthểmộtlầnmỗingày,rửataysaumỗilầnđivệsinh,vệsinhchotrẻnhỏ,trướckhiăn,trướcvàsaukhichếbiếnthứcăn,vàkhiđútănchongườikhác.Sauđó,họthuthậpthôngtinvềtỷlệmắcbệnhcủatrẻemở25vùngnàyvà11vùngkhôngđượcphátxàphòng.

Năm2005, trêntạpchíykhoaLancet,nhómcủaLubyđãcôngbố kết quả.Các hộ gia đình trong vùngđượcphát xà phòngnhậnbìnhquân3,3bánhxàphòngmỗi tuần trongmộtnăm.Trong suốtthờigianđó,tỷlệmắcbệnhtiêuchảyởtrẻemởđâygiảm52%sovớivùngkhôngđượcphátxàphòng,bấtkểxàphòngđượcsửdụnglàloạithườnghaydiệtkhuẩn.Tỷlệmắcbệnhviêmphổigiảm48%.Tỷlệmắcbệnhchốclởgiảm35%.Đâylànhữngkếtquảđángkinhngạc.Vàchúngđạtđượcbấtchấpnạnmùchữ,nghèođói,tìnhtrạngđôngdân và hàng ngày người ta vẫn ăn uống và tắm giặt bằng nguồnnướcnhiễmkhuẩn.

Thế nhưng Procter & Gamble lại tỏ ra thất vọng với kết quảnghiêncứunày.Nhómnghiêncứukhôngtìmthấylợiíchnàokhibổsungchấtdiệtkhuẩnvàobánhxàphòng.Xàphòng thườngvẫncóhiệuquảdiệtkhuẩn.Đâychính làchiếcđònbẩy, theocáchgọicủaArchimedes.

Anhnóivớitôi,trongtrườnghợpnày,xàphòngkhôngchỉlàxàphòng,màđãtrởthànhphươngtiệngiúpthayđổihànhvicủaconngười. Nhóm nghiên cứu không chỉ trao cho người dân bánh xàphòngSafeguard.Họcònhướngdẫn–bằngthôngtinintrênnhữngtờrơivàchỉdạytừngngười–giảithíchrõsáutrườnghợpphảisửdụngxàphòng.Đâylàyếutốcầnthiếtđểtạosựkhácbiệt.Khixemkỹcácchitiếttrongbảnnghiêncứu,ngườitathấycácsốliệuđáng

kinh ngạc: trước thời điểmdiễn ra cuộc nghiên cứu, bình quân sốbánhxàphòngmàmỗihộgiađìnhsửdụngkhôngphảibằngkhông,mà làhaibánhmỗi tuần.Nói cáchkhác,ngườidânđã sửdụngxàphòngrồi.

Vậynghiêncứunàyđãthayđổinhữnggì?Haivấnđề.Lubynói,thứnhất,“Chúngtôigiúphọ tiếtkiệmkhoản tiềndànhđểmuaxàphòng.Mọingườinói làxàphòngrẻvàhầunhưnhànàocũngcó.Nhưngchúng tôimuốnhọdùngnhiềuhơnnữa.Màhọ thì lạiquánghèo.Vìthế,chúngtôigiúphọdỡbỏràocảnnày”.Thứhai,vàđiềunàyrấtquantrọng,dựánđãgiúpngườidânbiếtsửdụngxàphòngđúngphươngpháp.

LubyvànhómnghiêncứuđãquansátcáchngườidânrửatayởPakistan,BangladeshvàmộtsốnơikháctạivùngNamÁ.Họnhậnthấyhầuhếtmọingườiđềurửataysaukhiđivệsinh.Chodùphảiđikháxamớiđếnchỗrửatay,ngườidânvẫnthựchiệnviệcrửataysauhơn80%sốlầnđivệsinh-mộttỷlệkhácao.Nhưnghọrửataykhôngsạch.Họthườngrửarấtnhanh.Hoặcchỉ rửaqua loa.Thậmchí, có người còn “rửa tay” bằng tro và bùn, chứ không phải xàphòngvànước.

Cuộcthửnghiệmvớixàphòngđãthayđổihànhviđó.Cácnhânviêntrongnhómnghiêncứuđiđếntừngnhàhướngdẫnchitiếtcáchrửasạchtay–từyêucầulàmướthoàntoànhaibàntay,đếnxátxàphòngthậtkỹ,rồirửasạchxàphòng,thậmchílà“lautayvàoquầnáochokhô”,tuyđiềunàylàkhôngcầnthiếtlắm.Họcònhướngdẫnngườidânlàmquenvớiviệcrửatayvàonhữngthờiđiểmmàhọvốnchưaquen.Lubygiải thích:“Người takhôngnghĩcầnphảirửataytrướckhinấunướnghayđútănchotrẻ”.Xàphòngcũnglàmộtyếutố,“cóloạixàphòngrấtđẹp”,thơmvànhiềubọthơnloạingườitathườngmua.Và người ta thíchdùngnhững loại đó hơn. “Các tậpđoàn đa quốc gia rất chú trọng đến ý kiến của người tiêu dùng,nhưngđôikhinhữngngười làmlĩnhvựcy tếcông lạikhôngquantrọngđiềuđó”.Cuối cùng, ngườidânmuốnđượcnhận xàphòng.Cácnhânviênđãmangđếnchohọmộtmónquàthựcsự,chứkhông

chỉ lànhững lờinói suông.Vàmónquàđãđem lại chongườidânnhững kiến thức căn bản giúp cải thiện đời sống, đồng thời giảmthiểunhiềudịchbệnh.

Nhớ lại cuộc thửnghiệmnày, tôi cảm thấy thúvị khinhận rarằngnghiêncứuvềlợiíchcủadanhmụckiểmtracũngkhôngkháccuộc nghiên cứu về lợi ích của xà phòng làmấy. Tôi tự hỏi:Danhmụckiểmtrasẽcótácdụngđốivớiviệcchămsócphẫuthuậtkhông–đơngiản,íttốnchiphí,hiệuquảvàcóảnhhưởnglantruyền?Tôivẫnchưabiết làmthếnàođể lậpramộtdanhmụccó thểvừađơngiản,vừahiệuquảchonhữngvấnđềđadạngtronggiảiphẫuởquymôtoàncầu.Tôicònkhôngchắcởtínhkhảthicủanónữa.NhưngkhinêuýkiếnnàytạicuộchọpởGeneva,vàiđồngnghiệpcủatôiđãlên tiếngủnghộ.Mọingườiđềukỳvọngvàokết quả tích cựcmàdanhmụckiểmtracóthểmanglại.

Một người kể lại kinh nghiệm có được từ Bệnh viện NhiColumbus - nơi đã lập một danh mục kiểm tra nhằm giảm mứcnhiễmtrùngtrongphẫuthuật.Nhiễmtrùnglàmộttrongnhữngbiếnchứngphổ biến nhất trongphẫu thuật ở trẻ em.Và cáchhiệu quảnhấtđểngănngừa,bêncạnhviệcsửdụngkỹ thuậtvô trùngđúngcách,làđảmbảobệnhnhânđượctiêmmộtliềukhángsinhthíchhợptrongkhoảngthờigian60phúttrướccamổ.

Thờiđiểmtiêmkhángsinhrấtquantrọng.Cácnghiêncứuchỉrarằngviệc tiêmkháng sinhđúng lúc có thểgiúpgiảm rủi ronhiễmtrùng xuốngmột nửa. Các nhà nghiên cứu nhận thấy ngay cả khitiêmthẳngkhángsinhvàomạchmáuchỉ30giâytrướckhibắtđầumổ,thờigianlưuthôngvẫnđủđểthuốcngấmvàocácmôtrướckhicondaođụngđếndabệnhnhân.

Nhưngđôi lúcngườitavẫnbỏquabướcnày.Năm2005,BệnhviệnNhiColumbusđãkiểmtralạihồsơbệnhánvàpháthiệnthấyhơnmộtphầnbabệnhnhânphẫuthuậtcắtbỏruộtthừakhôngđượctiêmđúngloạikhángsinhvàođúngthờiđiểmcầnthiết.Mộtsốđượctiêmquásớm.Mộtsốlạiquátrễ.Rồilạicótrẻkhônghềđượctiêmkhángsinh.

Việcnàykhóthựchiệnđếnvậysao?Nhữngngườitrongngànhychorằngđâylàmộtviệcđơngiảnvàchúngtaluônthựchiệnđúng.Nhưngthựctếkhôngphảivậy.Khicómộtbệnhnhânđượcđẩyvàophòngmổ,mọi thứsẽrối tung lênvàđâychính là lúcchúngtabỏquên các bước cần thực hiện. Bác sĩ gâymê là người có nhiệmvụtiêmkháng sinh, nhưng lúc này lại đang tập trungđể gâymê chobệnhnhân sao cho thật an toànvànhẹnhàng–đâykhôngphải làvấnđềđơngiảnkhibệnhnhânấylàmộtđứatrẻtámtuổiđangsợhãi,nằmtrêncáibànlạnhcóngtrongcănphòngtoànnhữngngườixa lạ.Đấy làchưakểđếncácsựcốkháccóthểxảyra: thiếtbị trụctrặc, cơn hen làm bệnh nhân khó thở, bác sĩ phẫu thuật bị gọi vềphòngcấpcứu…Vàchúngtahiểuravìsaomộtđộngtácđơngiảnnhưtiêmkhángsinhlạicóthểbịbỏqua.

Giámđốcbanquảntrịphẫuthuậtcủabệnhviệnmàtôiđềcậpởtrên-ngườixuấtthântừbácsĩphẫuthuậttimtrẻemvàcũnglàmộtphicông-quyếtđịnhápdụngcáchlàmcủangànhhàngkhông.Ônglậpmộtdanhmục“Nhữngviệccầnlàmtrướckhimổ”rồidántrêntấmbảngtrắngởmỗiphòngmổ.Trôngnókháđơngiản.Cómộtôdànhchoytáđểđánhdấusaukhihọxácnhậnbằngmiệngvớiêkíprằnghọđãtiếpnhậnđúngbệnhnhânvàvùngcơthểcầngiảiphẫu–làđiềumàcácêkípluônphảixácđịnhrõ.Thêmmộtôđểxácnhậnđã tiêmkhángsinhchobệnhnhân (cònvài lưuýkhácnữa,nhưngchỉđượcdùngđếntrongmộtsốtrườnghợpcụthể).

Tấmbảngchỉcóthế.Nhưngthậtkhóđểcácêkípngưnglạivàđánhdấu,cònđể thaotácđó trở thànhmột thóiquentrongphòngmổthìthậtlànangiải.Vìthế,giámđốcđãđíchthângiảithíchchocácytá,bácsĩgâymêvàbácsĩphẫuthuậtbiếtýnghĩacủadanhmụckiểmtra.Ngoàira,ôngcònchothiếtkếmộtcáihộpnhỏbằngkimloạicókhắcchữNhữngviệccầnlàmtrướckhimổvàđặtvàotronghộpđựngdụngcụmổ.Cáihộpdàikhoảngmộtgangtay,đủđểđặtmộtcondaomổ,vàcácytáphảimởnórađểlấycondaokhisắpxếpdụngcụtrướccamổ.Thaotácnàynhắcnhởytáđiềnvàodanhmụckiểmtratrướckhibắtđầumổ.Vàquantrọnglànóđảmbảorằngbác

sĩphẫuthuậtkhôngthểbắtđầucamổchođếnkhiytárahiệuvàcáihộpđượcmởra.Quảlàmộtsángkiếnkhônngoan!Sựphânquyềnđãđượcápdụngchomộtdanhmụckiểmtrađơngiảnnhất.

Ông giám đốc xem lại kết quả. Sau ba tháng, 89% bệnh nhânphẫu thuật cắt bỏ ruột thừa được tiêm đúng loại kháng sinh vàođúngthờiđiểm.Vàsaumườitháng,consốnàytănglên100%.Danhmụckiểmtrađãtrởnênquenthuộcvàcácthànhviêntrongêkípđãtậpđượcthóiquenchưatiếnhànhmổ,nếuchưahoànthànhđầyđủcácbướccầnthiết.

Tôilấylàmngạcnhiên.Nhưngvẫnhồnghi.Đúnglànhờdanhmục kiểm tra mà bệnh viện này luôn thực hiện đúng một trongnhững thao tác chăm sóc bệnhnhânphẫu thuật. Thậm chí, tôi sẵnsàngtinrằngkếtquảtỷlệnhiễmtrùngphẫuthuậtđãgiảmđángkể.Nhưngđể loại trừhoàntoàncácbiếnchứng, tôichorằngchúngtacầnmộtdanhmụckiểmtrabaoquátđượctấtcảcáckhâucóthểmắcsaisóttrongphẫuthuật.

SauđóôngRichardReznick,trưởngkhoaphẫuthuậtBệnhviệnĐạihọcToronto,phátbiểu.Ôngchobiếtbệnhviệncủaôngđãhoànthànhthửnghiệmtínhkhảthicủamộtdanhmụckiểmtrabaogồm21bước trướckhiphẫu thuật.Danhmụcnàybuộcmọingườiphảixácnhậnbằngmiệngvớinhaurằnghọđãtiêmkhángsinhchobệnhnhân,đãchuẩnbịmáu,kếtquảchụpcắtlớpvàcácxétnghiệmcầnchocamổđãcó,rằngđãchuẩnbịsẵncácdụngcụđặcbiệtphòngkhicầnđến…

Danhmục còn bao gồmmụcmà họ gọi là “thảo luận nhóm”.Trướckhibắtđầucamổ,cácthànhviêntrongêkípphải thảoluậnmộtchútvềnhữngvấnđềnhưcamổsẽkéodàibaolâu,cầnchuẩnbịbaonhiêumáutrongtrườnghợpbệnhnhânmấtmáu,liệubệnhnhâncógặpphảirủironàokhông,từngthànhviêntrongêkípcònlưuývấnđềgìnữakhông…

BảnthânReznickchưabaogiờnghecâuchuyệnvềthờikỳcủacác tổng thầu xây dựng, nhưng bằng trực quan củamình, ông đãhướngcáchgiảiquyết theokiểu các chuyêngia trong lĩnhvựcxây

dựngvẫnlàmvớinhữngtòanhàcaotầng:cómộttậphợpcácmụckiểm tranhữngnhiệmvụvà traođổi thông tinnhằmxử lýnhữngvấnđề ngày càngphức tạp.Hóa ra nhiềungười cũng có cách giảiquyết như Reznick. Một bác sĩ phẫu thuật tuyến tụy tên MartinMakarylàmviệcởBệnhviệnJohnsHopkinschochúngtôixemdanhmụcgồm18bướcmàôngđã thửnghiệm cùngvới 11 bác sĩ phẫuthuậtkháctrongvòngnămtháng.Tươngtự,mộtnhómbệnhviệnởSouthern California trong hệ thống chăm sóc sức khỏe Kaiser đãnghiêncứumột“danhmụckiểmtratrướckhimổ”gồm30vấnđề.Tấtcảđềutheomộtnguyêntắcgiốngnhau.

Vềcơbản,trongmỗicaphẫuthuậtđềutiềmẩnbốnnguycơlớnnhất có thểcướpđimạngsốngbệnhnhân:nhiễm trùng,mấtmáu,gâymêkhôngantoànvàđiềuchỉcóthểgọilà“sựcốbấtngờ”.Đốivớibamốinguyhiểmđầutiên,khoahọcvàkinhnghiệmđãđưaranhiềubiệnphápkhắcphụchiệuquảvàđơngiản,đếnnỗichúngtatinrằngchúngtaluônthựchiệnđúng.Đâylànhữnglỗisơđẳngvàmộtdanhmụckiểmtrahoànhảocóthểgiúpngănngừađược.

Nhưngmốinguyhiểmthứtư,sựcốbấtngờ,lạihoàntoànkhác,bắtnguồntừnhữngrủirotrongquátrìnhchúngtamổcơthểbệnhnhânrarồimayvá lạicẩu thả.Cácnhànghiêncứuđộc lậpdườngnhưđãnhậnrarằngkhôngdanhmụckiểmtranàocóthểgiúpdựbáonhững rủi romà ê kípmổ có thểphảiđốimặt.Vì thế, họ chorằngcáchtốtnhấtlàyêucầumọingườingưnglạivàcùngnhauthảoluậnvấnđề,tứclàcùngnhauchẩnđoánvàgiảiquyếtcácnguyhiểmkhácnhauởtừngbệnhnhân.

Có thể nhữngđiều này là hiển nhiên, nhưngđây làmột bướcquantrọngđểchúngtakiểmsoátcácrủirocóthểxảyratrongphòngmổ.Giảiphẫu là tiếtmụcđộc tấu–bác sĩphẫu thuậtđượcvínhưmộtnghệsĩbậcthầy,ngườichơidươngcầmtrongdànnhạc.Nhiềungườithậmchícònsửdụngtừ“nhàhát”khinóiđếnphòngmổvàcóthểxemđóchínhlàsânkhấucủabácsĩphẫuthuật.Họđứngdướiánhđènvàmongmuốntrướckhibắtđầu,tấtcảđãvàođúngvịtrí,bệnhnhânđãđượcgâymêvàmọingườisẵnsàngtiếnhànhcamổ.

Cùng với sự phát triển của ngành giải phẫu, các bác sĩ phẫuthuậtnhư chúng tôimuốn tin rằngbản thânmìnhngày càngpháttriển hơn, rằng chúng tôi đã phối hợp với nhau thànhmột ê kíp.Nhưng thật ái ngại khiphải thúnhận rằng cácnhànghiên cứuđãquansátvàpháthiệnthấykhôngphảithànhviênnàotrongêkípmổcũnghiểubiếtvà tiên lượngđượcnhữngrủi rocó thểxảyđếnvớibệnhnhân,cũngnhưhọkhôngrõtạisaophảitiếnhànhcamổ.Mộtbảnkhảosát300nhânviênytếtiếtlộ,cứtámngườithìcómộtngườinóirằnghọthậmchíkhôngbiếtchắcvịtrímổchođếnkhicamổbắtđầu.

BrianSexton,mộtnhàtâmlýhọctạiJohnsHopkins,đãthựchiệnmột sốnghiên cứuvề sựphốihợpgiữa các thànhviên trongêkípmổ.Ôngkhảosáthơn1.000người từng thamgiaphẫu thuậtở cácbệnhviệncủanămnướckhácnhaulàMỹ,Đức,Israel,ÝvàThụySỹ.Kếtquảchothấymặcdùcóđến64%bácsĩphẫuthuậtđánhgiárằngêkípmổđãphốihợpvớinhautốt,thìchỉcó39%bácsĩgâymê,28%ytávà10%bácsĩgâymêthựctậpcócùngýkiến.

Khókhănlớnnhấtkhiếncácthànhviêntrongêkípkhôngphốihợphiệuquảhóaralạikhôngphảivìbácsĩthỉnhthoảngnổinóng,vungcondaomổlàmainấykhiếpsợ,dùđôilúcnhữngchuyệnnhưthếvẫnxảyra.Điềunguyhiểmvàthườngxảyralàtháiđộbấthợptác, sự im lặng đáng sợ - kết quả của những người chỉ bám lấychuyênmôn củamình và coi đó là thứ quan trọng nhất. Họ nghĩrằng:“Đókhôngphải làchuyệncủatôi”,dùlàhọđangcùngnhaubắtđầumột camổ,đápchiếcmáybaychởđầyhànhkháchxuốngđường băng hay xâymột tòa nhà cao hàng trămmét. Tôi đã thấyđiềunàyxảyratrongngànhy,vàtôiđãtừngthấynódiễnratrongchínhphòngmổcủamình.

Làmviệctheonhómcóthểchỉkhótrongmộtsốlĩnhvực.Khirơivàotìnhhuốngquáphứctạp,chắcchắnchúngtatincậyvàosựphânchiadựatrênnhiệmvụvàchuyênmôn,vídụtrongphòngmổcóbácsĩphẫuthuật,phụmổ,ytáphụmổ,ytátuầnhoàn,bácsĩgâymê...Mỗingườiphụtráchmộtmảngchuyênsâumàhọđượcđàotạovà

phảimấtvàinămđểthànhthạocôngviệc.Chúngtakhôngchỉcầnhọhoànthànhtốtphầnviệccủamình,màcòncầnhọphốihợpvớinhauđểđạtđượckếtquảtốtnhất.Điềunàyđòihỏiphảicócáchnàođónhằmđảmbảocảnhómkhôngđểxảyrasaisót,vànếucósaisótthìtấtcảphảiphốihợpđểcùnggiảiquyết.

Tôichorằngphảimaymắnlắmmớicóđượcmộtêkípphốihợphiệuquả.Vìchínhtôiđãtừngrơivàonhữngtrườnghợpnhưthế,tứclàcáccamổkhómàdùmọingườiđã làmviệchếtmình,phốihợpcùngnhau,nhưngvẫnphảitrôngnhờvàosựmaymắnmớivượtquađược.Tôicònnhớlầntiếpnhậnmộtbệnhnhân80tuổicầnmổcấpcứu.Trướcđómộttuần,ôngvừatrảiquamộtcaphẫuthuậttimvàđanghồiphụckhátốt.Nhưngmộtđêm,ôngbỗngđaubụngdữdộivàđếnsánghômsau,cơnđauấycóvẻđềuhơn.Bộphậnphẫuthuậtđakhoagọitôiđếnkhámchoông.Lúcđến,tôithấybệnhnhânnằmtrêngiường,kiệtsứcvìcơnđauhànhhạ.Nhịptimtrên100vàkhôngổnđịnh.Huyếtápgiảm.Khitôichạmvàobấtkỳnơinàotrênbụng,cơthểôngấygầnnhưgiậtnảylênkhỏigiườngvìđauđớn.

Trôngôngvẫntỉnhtáovàkhônghềtỏvẻsợhãi,dùôngbiếtlàcóđiềugìđókhôngổn.Nghiếnchặthaihàmrăng,ônghỏi:“Chúngtacầnphảilàmgìđây?”.

Tôiđoánlàđộngmạchruộtcủaôngbịnghẽn.Trườnghợpnàygiốngnhưbệnhnhânbịđộtquỵ,chỉkháclàsựcốxảyraởruộtchứkhôngphảiởnão.Vìmáukhôngthểchảyvàoruộtnênruộtbịhoạitửvàthoátvị.Bệnhnhânkhôngthểsốngsótnếukhôngphẫuthuật.Nhưngngaycảgiảiphẫucũngcóthểkhônggiúpđượcgì.Mộtnửasốbệnhnhânrơivàohoàncảnhnàysẽquakhỏi.Màngaycảkhiônglàmộttrongsốđóthìvẫncónhiềubiếnchứngđánglo.Cóthểôngsẽphảithởmáyvàănuốngbằngđườngống.Ôngđãlớntuổi,lạivừatrảiquamộtcaphẫuthuậtnguyhiểmnêncònrấtyếu.Tôihỏi liệuôngcómuốnthựchiệncamổkhông.

Ônggậtđầu,nhưngmuốntôinóichuyệnvớivợvàcontraiôngtrước.Tôigọiđiệnthoạichohọvàhọđồngý.Tôigọiđiệnđếnbànhướngdẫncủaphòngmổvàgiảithíchtìnhhình.Cầnchuẩnbịngay

phòngvàêkípmổ.Tôisẽnhậnbấtcứaiđangcómặtởbệnhviệnthamgiaphụmổvàbấtcứthứgìbệnhviệncóthểchuẩnbịđược.

Một tiếng sau, chúng tôi đưa bệnh nhân vào phòng mổ. Mọingườibắt taythựchiệncôngviệccủamình. Jay,y tá tuầnhoàn, tựgiới thiệumình với bệnh nhân và giải thích vắn tắt những gìmọingườisẽ làm.Steve,ytáphụmổ,đãmặcáochoàngvàmanggăngtay,đứngchờsẵnvớidụngcụvôtrùng.Zhi,bácsĩgâymêcókinhnghiệmlâunăm,cùngvớiThor,trợtácủaông,vừachuẩnbịthuốcvàdụngcụ,vừa cùngnhauhộiýnhằmđảmbảohọđãnắmrõkếhoạch.Joaquim,bácsĩgiảiphẫuthựctập,cầmcáiốngdẫnlưu,chờbệnhnhânngủthiếpđisẽgắncáiốngvớibàngquang.

Đồnghồkêutíchtắc.Chúngtôicàngchậmtrễ,phầnruộtbịhoạitửcàngnhiềuthêm,bệnhnhânsẽyếuhơnvàcơhộisốngsótcũnggiảmđi.Aicũnghiểuđiềunày.Khôngphảilúcnàomọingườitrongêkípmổcũngnhậnthứcđượcmứcđộkhẩncấpmàmìnhđangđốimặt, nhưng êkípnày thì có.Họ thao tácnhanhnhẹn, cẩn thậnvànhịp nhàng.Đây không phải là camổ dễ dàng, nhưng không khókhănnàocóthểcảntrởđượcchúngtôi.

Bệnhnhân có thânhình to lớn, cổngắnvà ít khídự trữ trongphổi.ĐiềunàycóthểgâykhókhănchoZhikhiđặtốngthởchuẩnbịtiếnhànhgâymê.NhưngZhiđãbáo cho chúng tôi biết trướckhảnăngnàyvàmọingườiđãcóphươngándựphòng,lạichuẩnbịsẵncả dụng cụmà ông và Thor có thể cần đến.Khimở khoang bụngbệnhnhân,Joaquimvàtôithấyphầnruộtkếtbênphảiđãbịhoạitửvàcómàuđen–nóđãthựcsựchết–nhưngchưathoátvị.Baphầntưcònlạicủaruộtkếtvàtoànbộphầnruộtnondườngnhưvẫnổn.Đâyđúnglàtintốtlành.Nhưthếlàvấnđềcũngđãđượcgiớihạn.Tuynhiên,khibắtđầucắtbỏphầnruộtkếtbịhoạitử,chúngtôichợtpháthiệnphầncònlạicóvẻkhôngbìnhthường.Ởnơiđángraphảicómàuhồng,chúngtôithấylácđácvàimảngmàutímnhỏhơnchiếccúcáo.Cáccụcmáulàmnghẽnđộngmạchchínhởphầnruộtkếtbênphảiđã làmnghẽncácnhánhđộngmạchcủaphầnbêntrái.Vậylàchúngtôiphảicắtbỏtoànbộruộtkết,tấtcảdàikhoảngmộtmét,và

gắnhậumônnhântạo–túiđựngchấtthảibàitiết-chobệnhnhân.Steve,đoántrướcđượcchúngtôisẽlàmgì,đãyêucầuJaylấykẹpđểmởrộngmiệngvếtmổchochúngtôi.Joaquimthuyếtphụctôicắtvếtmổvùngbụng rộnghơnvàanhcùng tôi thựchiện tất cả cácbướckẹp,cắtvàthắtkhichúngtôitiếntừngđoạnnhỏxuyênquacácmạchmáuđangbaolấyruộtkếtcủabệnhnhân.Bệnhnhânbắtđầuchảymáuvìnhữngvếtxước–chấtđộctừnhữngđoạnruộtbịhoạitửlàmbệnhnhânmấtkhảnăngđôngmáu.NhưngZhicùngThortiếptụctruyềndịchvàkhicamổđiđượcmộtnửaquãngđường,huyếtápbệnhnhânđã thực sự kháhơn so với lúc bắt đầu.Khi tôi đề nghịchuyển bệnh nhân đến khu ICU, Zhi cho biết anh đã sắp xếp vàhướngdẫntườngtậnvớichuyênviênsănsócđiềutrịvềcabệnhnày.

Chúng tôiđã làmviệcnhưmột tập thể, khôngphải theo từngmảng chuyênmôn riêng biệt, và có lẽ nhờ vậymà bệnh nhân đãđượccứusống.Chưađầyhaigiờđồnghồ,chúngtôiđãhoànthànhcamổ.Thểtrạngdầnổnđịnh,bệnhnhâncóthểraviệnsauvàingày.Tôiđượcgiađìnhbệnhnhânkhenngợi,nhưngtôikhôngthểnhậnvinhdựấychoriêngmình.Camổlàmộtbảngiaohưởng,làthànhquảcủacảdànnhạc.

Tôi có thểkhẳngđịnhchính tôiđã tạo ra tập thểhiệuquảđó.Nhưngcólẽđóchỉlàsựmaymắn-mộtkếtquảtìnhcờđạtđượcnhờnhữngcánhântìnhcờcómặttrongcamổvàgiữamọingườicósựthấuhiểuđặcbiệtvàobuổichiềuđặcbiệtấy.Mặcdùtôivẫnthườnglàm việc với Zhi, nhưng đã vài tháng tôi chưa làm cùng Jay haySteve.Với Joaquimcòn lâuhơnthế.TôicũngchỉmớiphốihợpvớiThormộtlần.Trướcđó,sáungườichúngtôicũngchưabaogiờcùngnhauthựchiệnmộtcamổnhưthếnày.Điềuđóvẫnthườngxảyraởnhữngbệnhviệnlớn.Bệnhviệncủatôicó42phòngmổvớihơn1.000nhânviên.Chúngtôiliêntụcnhậnytámới,kỹthuậtviênmới,bácsĩthựctậpvàbácsĩđiềutrịmới.Hầunhưlúcnàocũngcóngườimớithamgia vào ê kípmổ.Kết quả là bạnkhómàbiết trướcnhân sựcũngnhưtrìnhđộcủaêkíp,dùđâylànhântốquantrọngảnhhưởngđếnsựthànhcôngcủacuộcgiảiphẫu.Nhưngkhônghiểusaochúng

tôilạicóthểphốihợpănýđếnvậy.Thậtlàthúvị!Cóvẻđâychỉlàsựmaymắn.Nhưnggiảsửkhôngphảinhờvào

maymắnthìcókhảnănglànhờvàocácdanhmụckiểmtramàBệnhviệnĐạihọcToronto,Bệnhviện JohnsHopkinsvàhệ thốngKaiserđưara.Họnhấtmựcchorằngmọingườicầnthảoluậnvớinhauvềmỗicamổítnhấtmộtphúttrướckhibắtđầu.Đâylàcáchnhằmthúcđẩytinhthầnhợptácgiữacácthànhviên,mộthìnhthứcgiốngnhưhộiýnhóm.Ngoàira,(đâylàđiềukhálạsovớinhữnggìtôibiết)cómộtbướcphảihoànthànhtrongdanhmụckiểmtralàcácthànhviêntrongêkípmổcónhiệmvụtựgiớithiệutênvàcôngviệccủamình.

Điềunàyđược thểhiện rõ ràngnhất trongdanhmụckiểm tracủa Johns Hopkins. Trước khi một ê kíp mới bắt đầu ca mổ, mọingười sẽgiới thiệu tênvà chứcdanhcủa từngngười, sauđóđánhdấuvàoôkiểmtra:“Tôi làAtulGawande,bácsĩgiảiphẫuchính”,“TôilàJayPowers,ytátuầnhoàn”,hay“TôilàZhiXiong,bácsĩgâymê”–đạiloạithế.

Tôicứ thấysườngsượngvà tựhỏi liệuchuyệnnàycó thựcsựcầnthiếtchăng.Nhưnghóarangườitađãtínhhếtmọinhẽtrướckhiyêu cầubạn làmnhưvậy.Cácnghiên cứu tâm lý trongnhiều lĩnhvựckhácnhauđãchứngminhđiềunàylàcóích:nhữngngườibiếttênnhauthườngphốihợpvớinhautốthơn.VàchínhBrianSexton,nhàtâmlýhọccủaBệnhviệnJohnsHopkins,đãthựchiệncácnghiêncứu tại phòngmổđể thẩmđịnh lại ý kiến trên. Trongmột nghiêncứu,ôngcùngnhómcủamìnhphỏngvấncácthànhviêntrongêkípmổvừatrởrakhỏiphòngphẫuthuậtvàhỏihọhaicâu:họđánhgiámức độ giao tiếp trong phòngmổ như thế nào, và tên của nhữngthànhviênkháctrongêkípmổlàgì.Cácnhànghiêncứunhậnthấytrong khoảngmột nửa số ê kípmổ, các thành viên không biết tênnhau.Tuynhiên,mộtkhihọbiếttêncủanhữngthànhviêncònlạithìmứcđộgiaotiếptănglênđángkể.

CácnhàđiềutratạiJohnsHopkinsvànhữngnơikháccònquansátthấyrằngkhiytácócơhộitựgiớithiệutênvànóilênnhữnglưuýcủamìnhtrướckhibắtđầucamổ,cóthểhọsẽchúýnhiềuhơnđến

cácvấnđềvànêugiảiphápxử lývấnđề.Cácnhànghiêncứugọiđâylà“hiệuứngkíchhoạt”:Cóvẻkhitạochoaiđócơhộiphátbiểungaytừbanđầu,bạnsẽkíchhoạttronghọcảmgiácmuốnthamgia,khơigợitráchnhiệmcũngnhưthiệnýmuốnbộclộnhữngmốiquantâmcủamình.

Tuynhiên,cácnghiêncứunàyvẫncònnhiềuđiểmhạnchếvàhầunhưkhôngđángtincậy.Nhưngkếtquảbanđầucũngrấtthúvị.Ngoàikinhnghiệmvàtrìnhđộchuyênmôn,trướcđâychưacóyếutốnàođượcchứngminhlàcóthểtăngkhảnăngcủacácbácsĩphẫuthuật nhằm giảm nguy hiểm cho bệnh nhân.Nhưng ở đây, tại bathành phố khác nhau, các ê kíp đã thí nghiệm trên các danhmụckiểmtrakhácnhau,vàởmỗidanhmụcngườitalạipháthiệnramộttácdụngtíchcực.

Ở Bệnh viện Johns Hopkins, các nhà nghiên cứu đặc biệt đolườnghiệuquảcủadanhmụckiểmtralênkhảnăngphốihợp.Có11bácsĩphẫuthuậtđồngýthửnghiệmtrongcáccaphẫuthuậtcủahọ,baogồmbảybácsĩphẫuthuật tổngquát,haibácsĩphẫuthuật tạohìnhvàhaibácsĩphẫuthuậtthầnkinh.Saubatháng,sốthànhviêntrongêkípmổcủanhữngbácsĩnàybáocáorằng“êkípcủahọphốihợpvớinhautốt”nhảyvọttừ68%lên92%.

Còntạicácbệnhviện thuộchệ thốngKaiserở tiểubangSouthCalifornia, các nhànghiên cứu lại tiếnhànhkiểm tra tácdụng củadanhmụckiểmtratrongvòngsáuthángvới3.500camổ.Trongsuốtthờigianđó,họthấyđánhgiábìnhquâncủacácnhânviêntạibệnhviênvềkhôngkhílàmviệctrongêkíptăngtừmứcđộ“tốt”đến“rấttốt”.Mức độ hài lòng của các nhân viên tăng 19%. Tỷ lệ các y táphòngmổnghỉ làmmỗinămgiảmtừ23%xuốngcòn7%.Vàcóvẻnhưcácdanhmụckiểmtracòngiúploạibỏnhữnglỗinanágiốngnhau.Vídụ,bảnhướngdẫntrướckhimổgiúpêkípnhậnthấychiếclọnhỏchứapotassiumchloridebịthaybằngmộtlọkhángsinh–mộtsựnhầmlẫncóthểgâychếtngười.Trongmộttrườnghợpkhác,danhmụcđãgiúphọpháthiệnrasaisótliênquanđếnhồsơbệnhánkhilênkếhoạchphẫuthuậtmổlồngngựcvớivếtmổkéodàitừtrướcra

sau,trongkhinhữnggìbệnhnhânthựcsựcầnchỉlàphẫuthuậtnộisoilồngngực,màviệcnàychỉcầnmộtvếtrạchchừng0,6cm.

Ở Toronto, các nhà nghiên cứu lại kiểm chứng tác dụng củadanhmụckiểmtrabằngcáchtheodõicáccaphẫuthuật.Họchỉquansátviệcsửdụngdanhmụckiểmtratrong18camổ,nhưngđãpháthiệncóđếnmườicađểxảyravấnđề,cảnghiêmtrọnglẫnmơhồ.Cóítnhấtmộttrườnghợpkhôngtiêmkhángsinhchobệnhnhân;trongmột trườnghợpkhác -khôngbiếtđãchuẩnbịmáuchobệnhnhânhaychưa;vàtrongmộtsốcaxuấthiệnnhữngvấnđềliênquanđếnđặc tính riêng của từngbệnhmà tôi nghĩ rằngdanhmụckiểm trakhócóthểgiúpđượcgì.

Lấyvídụvềmộtcamổkhoangbụngsửdụngphươngphápgâytêtủysống.Vớinhữngcanhưthế,bệnhnhâncầnbáochobácsĩbiếtkhihọcócảmgiácđau,vìnếuhọ thấyđaunghĩa là thuốc têđangmấtdầntácdụngvàcầnmộtliềubổsung.Nhưngbệnhnhântrongtrườnghợpnàylạikhôngnóiđượcmàchỉcóthểgiaotiếpbằngtay.Thôngthường,chúngtôiphảigiữchặtcánhtayvàbàntaycủabệnhnhânđểhọkhỏivôtìnhđụngphảicácbácsĩphẫuthuật,tấmphủvôtrùnghayvùngmổ.Trongcamổnày,việcvẫngiữđúngquyđịnhđóắtsẽgâyravấnđềnghiêmtrọng,nhưngêkípkhônghềnhậnrađiềuđóchođếnkhihọbắtđầu.Đólàkhibácsĩphẫuthuậtbướcvào,mặcáochoàngvàđeogăngtayrồitiếnlạigầnbànmổ.Vìphảithựchiệntheo danh mục kiểm tra nên thay vì cầm ngay con dao mổ, ôngngừnglạiđểhộiývớimọingười.BáocáocủaTorontođínhkèmtheobảnghichépcuộcthảoluậnđó.

-Cógìcầnlưuýđốivớiviệcgâytêkhông?-Bácsĩphẫuthuậthỏi.

-Chỉlàchứngloạnvậnngôn.-Bácsĩgâymêtrảlời,ámchỉrằngbệnhnhânmấtkhảnăngnói.

-Nhưvậychúngtasẽkhótheodõichứcnăngthầnkinhcủaanhta.-Bácsĩphẫuthuậtnóisaumộtthoángsuynghĩ.

-Tôisẽđểanhtarahiệubằngtay.-Bácsĩgâymêđềxuất.-Vậychúngtacầnnớidâybuộcởtaychoanhta.-Bácsĩgâymê

gậtđầuvàêkípnớilỏngtaybệnhnhân,nhưngchúýkhôngđểbệnhnhânhuơtayxungquanh.

-Tôicònlorằngsốngườiởtrongphònghơiđông.-Bácsĩgâymênói tiếp. - Tiếng ồnvà bước chânđi lại sẽ ảnhhưởngđếnkhảnănggiaotiếpvớibệnhnhân.

-Vậychúngtacầngiữimlặng.-Bácsĩphẫuthuậtđáp.Vấnđềđãđượcgiảiquyết.Chưamộtnghiêncứunàotrongsốcácnghiêncứutrênlàhoàn

thiện đủ để chứngminh rằngmột danhmục kiểm tra dùng trongphẫu thuật có thể tạo ra thứmàWHOđang tìm kiếm – có thể đolường, không tốnnhiều chiphí vàgiảm thiểuđángkể toànbộ cácloạibiếnchứngdophẫuthuậtgâyra.NhưngvàocuốibuổihộithảotạiGeneva, chúng tôiđềunhất trí rằngmộtdanhmụckiểm tra antoàntrongphẫuthuậtrấtnênđưarathửnghiệmtrênquymôlớn.

Nhómnghiêncứulấychínhcácdanhmụckiểmtrathửnghiệmkia,sauđóchỉnhsửavàcôđọnglạithànhmộtdanhmụcduynhất,vớiba“điểmtạmngưng”làbathờiđiểmêkípphảidừnglạiđểthựchiệncácbướckiểmtra:trướckhigâymêbệnhnhân,saukhigâymêbệnhnhânnhưngtrướclúcbắtđầumổvàvàocuốicamổ,trướckhiđưa bệnh nhân ra khỏi phòng phẫu thuật. Các thành viên trongnhómnghiêncứuchiathànhvôsốôkiểmtradựatrênnhữngvấnđềliênquanđếndịứng, thuốckháng sinh,dụngcụgâymê…chobathờiđiểmnói trên.Họbổ sungbất cứmụcnàomàhọnghĩ có thểgiúpcảithiệnquátrìnhchămsócsứckhỏe.Vàhọcònkếthợpchặtchẽcácmụcnhằmđảmbảorằngmọingườitrongphòngmổbiếttênlẫnnhau,cócơhộikiểmtralạicáckếhoạchquantrọngvànêulênnhữngmốiquantâmcủamình.

ChúngtôiquyếtđịnhápdụngdanhmụckiểmtranàytạinhữngbệnhviệnkhácnhautrênthếgiớimàWHOcamkếthỗtrợchiphí.Tôirấthồihộpvàcũngkhálạcquan.LúctrởlạiBoston,tôivộithửnghiệmngay.Tôi indanhmụcđóravàđemvàophòngmổ,rồikểvới các y tá cũng như bác sĩ gâymê về những gì tôi học được ởGeneva.

Tôibảo:“Chúngtasẽthửdanhmụckiểmtratuyệtvờinàynhé!”- trongđógiải thíchrõtấtcảcácbước, từkiểmtradụngcụđếnsửdụngkhángsinh,vàcảnhữngcuộcthảoluậncóthểsẽcầnđến.Mọingườitrongêkípnhìntôivớivẻnghingờnhưngvẫnlàmtheo.“Cứthửlàmtheonhữnggìanhnóixemsao”.Phảnứngđócũngdễhiểu,bởiđâykhôngphảilầnđầutiêntôiđưaramộtsángkiếndởhơi.

TôiđưadanhmụckiểmtrachoDee,côytátuầnhoàn,vàbảocôkiểmtraphầnđầutiêncùngvớimọingườivàothờiđiểmthíchhợp.15phútsau,khichúngtôichuẩnbịgâymêtoànthânchobệnhnhân,tôiphảihỏi:

-Đợiđã,thếcòndanhmụckiểmtrathìsao?-Tôiđãlàmxongcảrồi.-Deetrảlờirồiđưatôixemtờgiấy.Tất

cảcácôđềuđãđượcđánhdấu.Ôi, không, không. Phải kiểm tra bằng lời nói,mọi người cùng

kiểmtra.-Cóchỗnàonóivậyđâu!-Deenhúnvai.Tôixemlại.Đúngthật.

Chẳngcóchỗnàoyêucầunhưthếcả.-Dùsaothìcứthửthảoluậnvớinhauđi.-Tôicốnàinỉ.Deelầnlượtkiểmtratừngmụctrongdanhsách.Cóvàimụckhá

mơhồ.Nhiệmvụcủaytáchẳnghạn:Côấyphảixácnhậnrằngmọingườiđềubiếtbệnhnhândịứngcáigì,haycôchỉ cầnnêu lêncácbiểuhiệncủadịứng?Sauvàiphútloayhoay,mọingườibắtđầunổicáu.Ngaycảbệnhnhâncũngbắtđầuthấylolắng.

-Mọichuyệnvẫnổnđấychứ?-Bệnhnhânhỏi.-Ồ,vâng.-Tôiđáp.-Chỉlàchúngtôiđangkiểmtradanhmục

côngviệccủamìnhthôi.Anhđừnglo.Nhưngrồichínhtôicũngmấtkiênnhẫn.Danhmụcquádài.Lại

khôngrõràng.Mỗikhichuyểnsangmụcmới làmọingười lạicảmthấybốirối.

Đếncuốingày,chúngtôiquyếtđịnhkhôngsửdụngdanhmụckiểmtranữa.Quênchuyệntriểnkhaiýtưởngnàytrêntoànthếgiớiđi.Chỉtrongmộtphòngmổcònchưađượcnữalà…

CHƯƠNG6

TẦMSƯHỌCĐẠO

hônglâusaulầnthửnghiệmđầutiênvềdanhmụckiểmtra,tôiquyếtđịnhlàmmộtviệcmàđánglẽtôiphảilàmtrướckhithựchiệncuộc thửnghiệmấy.Tôiđến thưviệnvà tìmđọc

nhữngbàibáonóivềcách lậpdanhmục trongngànhhàngkhông.Hầuhếtcácdanhmụckiểmtratrongngànhxâydựngđượcsửdụngchocácdựánmàthườngphảimấtvàithángmớihoànthành.Nghĩalà người ta có nhiều thời gianđể hoàn thành các bước trongdanhmụcnày.Vớingànhphẫuthuậtthìkhông.Đểcứusốngbệnhnhân,cácbácsĩphảitậndụngtừnggiây.Cácphicôngcũnggặpthửtháchvềthờigiangiốngnhưvậy,nhưngbằngcáchnàođóhọvẫnápdụngđượcdanhmụckiểmtra.

TrongsốcácbàibáotôiđọcđượccóbàiviếtcủaDanielBoormantừcông tyBoeingởSeattle,Washington.Tôi liềngọiđiệnchoông.Boorman làmộtcựuphicông,ngườiđãdành trọnhai thậpkỷchoviệcpháttriểncácdanhmụckiểmtravàbộđiềukhiểntrongbuồngláidànhchocácloạimáybaytừthếhệ747-400trởvềsau.Ôngchínhlàmộttrongnhữngngườichỉđạokỹthuậttrongthiếtkếbuồngđiềukhiển cho chiếc máy bay Dreamliner 787, bao gồm bộ điều khiểndànhchophicông,mànhìnhđiềukhiểnvàhệthốngcácdanhmụckiểm tra.Ông làmột trong số ít người nắmgiữ cái gọi là “triết lýbay” của Boeing. Khi bạn bước lên chiếcmáy bay Boeing, cómộtnguyênlýchiphốicáchphihànhđoànđiềukhiểnchiếcmáybayấy–hànhtrìnhbay,nhữngviệchọphảithaotácbằngtay,nhữngviệcđểchomáytínhtựđiềukhiểnvàcáchhọxửlýkhixảyrasựcố.Hiếmaicó kinh nghiệm vận dụng lý thuyết này vào thực tế hơn DanBoorman.BởiônglàhậuduệcủalớpphicôngpháthiệnradanhmụckiểmtrađểápdụngchochiếcmáybaynémbomB-17cáchđâybaphầntưthếkỷ.Trongnhiềunăm,ôngđãnghiêncứuhàngngànvụ

rơimáybayvànhữngvụtainạnsuýtlàmrơimáybay,đặcbiệtôngđãthựchiệncácnghiêncứukhoahọcđểtìmcáchngănchặncáclỗidoconngườigâyra.

TôisắpcómộtchuyếnđiđếnSeattlevàBoormanđãđồngýtiếptôi.TrụsởBoeingnhìncũngbìnhthường.Đólàmộtkhugồmnhiềucănnhàthấp,hìnhchữnhật,trônggiốngnhưnhữngtòanhàcôngsởvà sẽ rất thíchhợpnếunằm trongkhuônviênmột trườngđạihọccôngthiếuvốnđầutư,ngoạitrừđườngbăngvànhàchứamáybayởphíasau.Boormanracổngđóntôi.Ông51tuổi,mặcquầntâyvàáosơmikhôngcàinútcổ-trôngônggiốngmộtgiáosưkỹthuậthơnlànhânviêntậntụycủamộtcôngty.ÔngdẫntôiđidọclốiđibằngbêtôngđếnCănnhà3-800trôngkháđơnsơ.Vàotrong,tôithấymộtcáihộp trưng bày bụi bặm đựngmấy bức ảnh đã nhuốm vàng chụpnhữngviênphicôngtrongbộtrangphụcbaymàubạc.Cóvẻnhưtừlâulắmrồi,cáihộpấychưađượcđụngđến.Bộphậnkiểmtramáybay làkhuvựcđược chiếuđènhuỳnhquangvớinhiềubuồng sơnmàunâuxám.Phònghọp,nơichúngtôingồi,đặtgiữacácbuồngấyvàkhôngcócửasổ.Cácchồngsổtayhướngdẫnvềdanhmụckiểmtra của cáchãnghàngkhôngUSAirways,Delta,Unitedvàmột sốhãngkhácchấtthànhtừngđốngsáttường.

Boorman lấy cho tôi xemmột cuốnđược đóng gáy lò xo, dàykhoảng200trang,vớirấtnhiềunhãnmàuvàng.Ởthờikỳđầu,danhmụckiểmtratrongngànhhàngkhôngchỉlàmộtcáithẻkiểmtrađơngiảnsửdụngtrongquátrìnhmáybaychạytrênđườngbăng,lúccấtcánhhayhạcánh.Tôitựhỏi làmthếnàocóthểápdụngmộtdanhmục kiểm tra dày như cuốn sách này. Tuy nhiên, khi cùng vớiBoormanxemcuốnsách,tôipháthiệnratrongđókhôngchỉlàmột,mà rất nhiềudanhmục kiểm tra.Cácdanhmụcđềuhết sức ngắngọn,thườngchỉcóvàidòngviếtbằngchữto,dễđọc,intrênmộtmặtgiấy.Mỗidanhmụctươngứngvớimộttìnhhuống.Tấtcảđượctậphợplạithànhmộtcuốnsáchbaogồmrấtnhiềutìnhhuốngcóthểxảyratronglúcbay.

Nhữngtrangđầutiênlàdanhmụckiểmtra“thôngthường”,tức

làliệtkênhữngcôngviệcphicôngphảilàmmỗikhiđiềukhiểnmáybay, cụ thể là những công việc kiểm tra trước khi khởi độngmáy,trướckhiđiềukhiểnmáybayrờikhỏicửađónkhách,trướckhichạytrênđườngbăng…Nhữngviệcnàyđượcgóigọntrongbatranggiấy.Phầncòn lạicủacuốnsách lànhữngdanhmụckiểmtra“đặcbiệt”dùngtrongnhữngtìnhhuốngkhẩncấpmàmộtphicôngcóthểgặpphải:khóibốclêntrongbuồnglái,cácloạiđèncảnhbáokhácnhaubậtsáng,máyvôtuyếnhaythiếtbịgiúpổnđịnhmáybaytrênkhôngngưnghoạtđộng,độngcơtrụctrặc…Đóchỉmớilàvàivídụ.Ngườitacònđưaranhữngtìnhhuốngmàhầuhếtphicôngkhôngbaogiờgặpphảitrongkhibay.Nhưngdanhmụckiểmtravẫnphảiđềcậpphòngkhihọcầnđến.

Boorman chỉ cho tôi xemmột danhmục kiểm tra được dùngtrongtrườnghợpđèncảnhbáocủaCÁNHCỬAKHOANGHÀNHLÝbậtsángkhimáybayđangbay.Cánhcửakhoanghànhlýkhôngđóngvàkhôngđủ chắc chắn làmột sự cốđặc biệt nguyhiểm.Đóchínhlànguyênnhânvụtainạnxảyravàonăm1989làmrơichiếcmáyBoeing747củahãnghàngkhôngUnitedAirlineschở337hànhkhách từ Honolulu đến Auckland, New Zealand. Một sự cố chậpđiệnđãlàmchocánhcửakhoangchứahàngbịbậtchốttronghànhtrìnhbay.Máybayđangởđộcao6.000mét, áp suất trongkhoangmáybayphảiđượcgiữổnđịnhnhằmduy trì lượngoxy chohànhkhách. Chỉ cần cánh cửa hé mở đủ để không khí lọt ra ngoài, sựchênhlệchápsuấtgiữabêntrongvàbênngoàimáybaysẽgâynổ,giốngnhưkhibạnmởlonnướcgabịlắcvậy.VụnổtrênchuyếnbaytừHonolulugầnnhưngaylậptứcthổitungcánhcửakhoangchứahàng,mang theo vài cửa sổ ở khoang trên cùng với năm dãy ghếhạng thươnggia.Chínhànhkháchđãmất tích trênbiển.Cáchànhkháchngồigầnđóđượcgiữ lạinhờvàodâyđai an toàn.Một tiếpviên hàng không đang đứng ở lối đi suýt nữa cũng bị hút theo,nhưngmộthànhkháchnhanhtayđãchộpđượccổchâncôtavàgiữcôấylại,chỉcáchcáilỗbịtoácravàicentimet.

Phi hành đoàn đã không kịp ngăn chặn thảmhọa – họ chỉ có

khôngđến1,5giâykểtừkhicánhcửabịhỏngchốtđếnkhimọithứbị thổi tungvà cuốn theo chínmạng sống.HãngBoeing sauđóđãthiếtkếlạihệthốngđiệncủacánhcửakhoanghànghóa,vàđểđảmbảoan toàn,họ cho lắp thêmmộtvài chốtphụnữa.Trong trườnghợpmộtcáichốtnàođóbịhỏnghoặcbịbậtra,ngaylậptứcđèncảnhbáoCÁNHCỬAKHOANGHÀNHLÝsẽbậtsángvàphihànhđoànsẽcónhiềuthờigianhơnđểxửlýsựcố.“Cónhiềuthờigianhơn”đồngnghĩavớiviệchọcónhiềucơhộihơnđểngănchặnvụnổ.Lúcđó,họsẽápdụngdanhmụckiểmtra.

Boorman giải thích khimột chốt cửa bị bật ra, phi hành đoànkhôngnênsửaqualoahaynghĩrằngnhữngcáichốtkhácsẽđủsứcgiữ cánhcửa.Điềuquan trọng làphải cânbằngáp suấtkhôngkhíbêntrongvàbênngoàimáybay.Ápsuấttrongkhoangmáybaycànggiảmthìkhảnăngbịnổcàngíthơn.

Cáchdễdàngnhấtđểhạápsuấtbên trongmáybay làấnvàonútkhẩncấpchophépmởlỗthôngkhívàokhoangmáybay,đồngthời điều áp trong khoảng 30 giây. Tuy nhiên, cách này không antoàn lắm, bởi áp suất đột ngột giảm có thể khiến hành khách khóchịu,đặcbiệtlàtaisẽrấtđau.Bịảnhhưởngnhiềunhấtlàtrẻem,vìtaichúngchưapháttriểnđủđểtựđiềuchỉnhkhicósựthayđổiápsuấtkhôngkhí.Bêncạnhđó,hạápsuấtkhôngkhítrongmáybayởđộcao6.000méthay9.000métchẳngkhácnàothảhànhkháchtrênđỉnhnúiEverest-khôngkhíquáloãngkhôngthểcungcấpđủoxychocơthểvànão.

SựcốtrongchuyếnbaycủahãnghàngkhôngUnitedAirlineđãđểlạimộtbàihọcsinhđộngvềđiềusẽxảyrakhicánhcửakhoanghànhlýbịthổitunglàmgiảmápsuấtbêntrongmáybay.Sựgiảmápđột ngột làm cho mọi vật có xu hướng bị kéo ra ngoài máy bay,nhưngsauđóthiếuoxytrởthànhmốinguyhiểmhàngđầuđốivớihànhkháchvàphihànhđoàn.Bịhútvàokhoảngkhôngkhôngcònlàvấnđềnghiêm trọngnữa.Mọingười có thểan toànbằngcáchgiữkhoảngcáchvớilỗhổngtừ3đến4mét.Tuynhiên,nhiệtđộgiảmđộtngộtxuốnggầnđếnnhiệtđộđóngbăngvàmứckhíoxythấplàmđội

baylosợcuốngcuồng.Thiếtbịcảmbiếntựđộngthảmặtnạdưỡngkhí xuống, nhưng lượng khí oxy trênmáy bay cũng chỉ đủ trongmườiphút, chưakểnguồn cung cấpdưỡngkhí có thể khônghoạtđộng.Màđóchínhlàđiềuđãxảyratrênchuyếnbayấy.

Máyghiâmtrongbuồngláiđãghi lạicuộcđối thoạingaysaulúccánhcửakhoanghànghóabịthổitung:

CƠTRƯỞNG:Chuyệngìvậy?CƠPHÓ:Khôngbiếtnữa.Cácphicôngliềnbáochotrạmkiểmsoátkhônglưurằngcósự

cốxảyravớimáybaycủahọ.Haigiâysau,ápsuấtkhôngkhívàkhíoxytrongbuồngláicủahọgiảmxuống.

CƠPHÓ:Dave,mangmặtnạvào.CƠTRƯỞNG:Vâng.CƠPHÓ:TrungTâmContinentalOneHeavyHonolulu,cóphải

cácanhmuốnchúngtôiquaylại?ĐÀIVÔTUYẾN:ContinentalOneHeavyxácnhận.CƠPHÓ:Quaylạingay.CƠTRƯỞNG:Khôngcókhíoxy.KỸSƯĐỘIBAY:Cácanhmuốntôi làmgìđây?MỘTGIỌNG

NÓIKHÔNGXÁCĐỊNHRÕ:CƠPHÓ:Anhổnchứ?CƠTRƯỞNG:Vâng.CƠPHÓ:Mặtnạcủaanhcóoxykhông?Chúngtôikhôngnhận

đượcoxy.KỸSƯĐỘIBAY:Tôicũngthế.Cuộcđiềutrasaunàyđãpháthiệnrarằngvụnổđãgiậtphăng

đườngốngcungcấpkhíoxy.Đúnglàchỉnhờvàosựmaymắnmàphihànhđoàncóthểđiềukhiểnchiếcmáybayhạđộcaoxuốngmứccóđủkhíoxy.CácphicôngsauđóquaylạisânbayHonolulu.Tấtcảphihànhđoàn18ngườicùngvới328hànhkháchđangkhiếpsợđãđượccứusống.

Nhưngbàihọcdànhchocácphi công thìphức tạphơnnhiều.Nếubạnđangláimộtchiếcmáybayphảnlựcởđộcao9.000métvàđènCÁNHCỬAKHOANGHÀNHLÝ bật sáng, thì việc giảm sựchênhlệchápsuấtkhôngkhígiữabêntrongvàbênngoàimáybay

đểngăncánhcửabịthổitunglàmộtýkiếnhay,nhưngkhôngphảibạnthựchiệnđiềuđóbằngcáchnhấnnúthạápkhẩncấpvàlàmchomọingườithiếukhíoxyđểthở.Thayvàođó,Boormannóirằng,tốtnhất là bạn nhanh chóng điều khiển máy bay hạ độ cao xuốngkhoảng2.500méthoặccànggầnmứcđócàng tốt (bằngvớiđộcaocủathị trấnAspen, tiểubangColorado,Mỹ).Lúcđó,bạncó thểantoànnhảápsuấtbêntrongmáybay–mứckhíoxyởđộcaonàyđủđểmọingườicóthểtựthởbìnhthường.Bằngcáchnày,nguyhiểmmàhãnghàngkhôngUnitedAirlinesđãgặpphải–cánhcửabịthổitung–sẽđượcngănchặn.

DanhmụckiểmtrakhisựcốxảyravớiCÁNHCỬAKHOANGHÀNHLÝ đã giải thích rõ từng bước như thế. Và Boorman nhấnmạnhrằngdanhmụcđóđãđượcthiếtkếcẩnthậnđểphihànhđoànsửdụng trong trườnghợpkhẩncấp.TấtcảcácdanhmụckiểmtracủahãngBoeing–mỗinămcôngtypháthànhhơn1.000cuốn,cảinmới lẫn chỉnh sửa – được sắp xếpmột cách khoa học. Qua nhiềunăm,cácchuyêngiatrongnhómphụtráchthiếtkếdanhmụckiểmtra của Boorman đã rút ramột số kinh nghiệm nhằm làm cho cácdanhmụctrởnênhiệuquảhơn.

Boormangiảithích,bêncạnhnhữngdanhmụckiểmtraphùhợpcũngcónhữngdanhmụckhôngphùhợp, tức lànhữngdanhmụcmơhồvàthiếuchínhxácdoquádài,khósửdụngvàphithựctế,làtácphẩmcủanhữngngườiquenngồibàngiấyvốnkhôngbiếtnhiềuvềnhững tìnhhuốngmàdanhmụckiểm tra cầnápdụng.Họhạnchế tính chủđộngvà sáng tạo củanhữngngười trực tiếp sửdụngdanhmụckiểmtrakhicốgiảithíchtừngchitiếtnhỏ.

Trái lại, nhữngdanhmụcphùhợp luôn rõ ràngvà chính xác.Chúngtỏrahiệuquả,đi thẳngvàovấnđềvàdễsửdụng,ngaycảtrongnhữngtìnhhuốngkhókhănnhất.Ngườitakhôngcốgiảithíchmọichitiết,màchỉnhắcnhởcácbướcquantrọngvàcầnthiếtnhất–cácbướcmàngaycảnhữngchuyêngianhiềukinhnghiệmcũngcóthểbỏsót.Vàtrênhết,mộtdanhmụckiểmtraphùhợpphảicótínhthựctế.

Boormanlưuýrằngdanhmụckiểmtracũngcónhữngđiểmhạnchế:Chúngcóthểgiúpcácchuyêngianhớcáchxửlýmộtquytrìnhphứctạphaythiếtlậpcấuhìnhmộtcáimáy.Chúnglàmchoviệcxửlýtrởnênrõrànghơnvàgiúpmọingườilàmviệcnhómtốthơn.Tuynhiên,chúnglạikhôngthểbắtmọingườiphảithựchiệntheo.

Chẳng hạn, tôi có thể hình dung ra rằng khi đèn cảnh báoCÁNHCỬAKHOANGHÀNHLÝbậtsáng,phảnứngđầutiêncủaviênphicôngcóthểkhôngphảilàchộplấycuốndanhmụckiểmtra.Suychocùng,rấtnhiều lầnđèncảnhbáo lóe lên,nhưngchỉ làbáođộnggiả.Chuyếnbaychắcchắnvẫnsẽdiễnrasuônsẻ.Khôngmộttiếngồn.Khôngcóvụnổ.Khôngcótiếngđộnglạphátra.Chỉcómộtbóngđèn sáng làmngười ta khó chịu thôi. Trướcđó, đội kỹ thuậtmặtđấtđãkiểmtracáccánhcửavàkhôngthấycóvấnđềgì.Ngoàira, chỉ có 1/500.000 số chuyến bay gặpmột tai nạn nàođó.Vì thế,ngườitathườngsẽkiểmtrahệthốngđiệntrướckhiquyếtđịnhđiềugìđãxảyra.

Tuynhiên, cácphicôngsẽkhông làmnhư thế,màsẽsửdụngdanhmụckiểmtra,vìhailýdo.Đầutiên,họđượchuấnluyệnphảilàmthế.Từnhữngngàyđầuở trườnghàngkhông,họbiếtrằngtrínhớ và phán đoán là không đáng tin cậy; và rằngmạng sống củanhiềungườiphụ thuộcvàoquyếtđịnh củahọ.Thứhai,danhmụckiểmtrađãchứngtỏgiátrịcủanó.Cácphicôngđượcdạyrằngphảitinvàoquy trìnhxử lýhơn là tinvàobảnnăng củahọ, tuynhiên,điềunàykhôngcónghĩalàhọsẽluônlàmtheodanhmụcmộtcáchmùquáng. Bởi vì khôngdanhmục kiểm tra nào là tuyệt đối hoànhảo.Cũngcónhữngdanhmụckhôngrõràngvàbịsai,nhưngchúngvẫnđượccácphicôngtincậy.Khiđốimặtvớithảmhọa,họluônsẵnsàngsửdụngcácdanhmụckiểmtra.

Vídụ,đoạnghi âm trongbuồng lái trên chuyếnbay củahãnghàngkhôngUnitedAirlines từHonolulu cho thấy cácphi côngđãtuân thủ tuyệtđốiquy trìnhkhixử lý sự cố.Thậtđángkinhngạc!Tình huống rất đáng sợ. Các mảnh vỡ bay tung. Tiếng ồn khủngkhiếp.Có lẽ timhọcũngđangđập loạnxạ.Nhưnghọcórấtnhiều

vấnđềcầntậptrung.Ngoàivấnđềtrướcmắtlàkhôngcóoxyđểthở,nhữngbộphậnrờiratừthânmáybayđãlọtvàođộngcơsố3trêncánhphảivàlàmhưđộngcơ.Nghiêmtrọnghơn,cácmảnhvỡcònlọtvàolàmcháycảđộngcơsố4.Mépngoàicủacánhmáybay

bịhỏng.Phihànhđoànvẫnkhôngbiếtthựcsựchuyệngìđangxảyra.Họtưởngcómộtquảbomvừaphátnổ.Họkhôngbiếtmứcđộ thiệt hại, cũng không biết liệu còn vụ nổ nào nữa không. Tuynhiên, họphải ngưngngay các động cơ hỏng, thông báo cho trạmkiểmsoátkhônglưuvềtìnhhìnhkhẩncấp,đưamáybayxuốngđộcaoantoàn,quyếtđịnhmáybaycóthểbaythêmđượcbaoxa,phânloạicácđèntrênbảngđiềukhiểnthiếtbị,đènnàocóthểbỏqua,đènnàokhông,vàquyếtđịnhnênhạcánhxuốngbiểnhayquaylạisânbayHonolulu.Đâylàmộtbàikiểmtratuyệtvời:Khiđốimặtvớimộttìnhhuốngnguycấp,độibaysẽxử lý theobảnnănghay theoquytrìnhđịnhsẵn.

Họđãlàmgì?Họđãchộplấycuốndanhmụckiểmtra.CƠTRƯỞNG:Anhmuốntôixemdanhmụckiểmtrahả?KỸSƯĐỘIBAY:Tôiđãlấyrađâyrồi.Anhxemngaynhé.CƠTRƯỞNG:Vâng.Córấtnhiềuviệcphảilàmvàhọđãthựchiệntốtcácbướctheo

trìnhtựưutiên-giảmđộcao,ngưnghaiđộngcơbịhỏngmộtcáchantoàn,kiểmtrakhảnăngmáybaycóthểđápdùcánhbịhỏng,xảbớt nhiên liệu nhằm giảm tải trọng của máy bay, và quay lạiHonolulumộtcáchthànhcông.

Đốivớicácphicông,danhmụckiểmtrađãchứngtỏđộtincậycao,vàđiềuđócóđượclànhờnhữngngườinhưBoorman–nhữngngườiđãcốgắnglậpracácdanhmụckiểmtraphùhợp.

Rõ ràng là còn rấtnhiềuviệcphải làmchodanhmụckiểm tratrongngànhphẫuthuậtcủachúngtôi.

TheoBoorman,khilậpmộtdanhmụckiểmtra,bạncầnlàmrõmộtvàiđiểm then chốt, chẳnghạnnhưxácđịnh thờiđiểm cần sửdụngdanhmụckiểmtra(trừphiđólàthờiđiểmđươngnhiên,nhưkhiđèncảnhbáophátsánghayđộngcơtrụctrặc);vàbạnmuốnmột

danhmụctheokiểuTHỰCHIỆN–XÁCNHẬNhayĐỌC–THỰCHIỆN.Ôngnói,vớidanhmụckiểmtraTHỰCHIỆN–XÁCNHẬN,các thành viên trong nhóm sẽ làm theo kinh nghiệm và trí nhớ,thường làđộc lậpvới nhau.Nhưng sauđó, cả nhómngưng lại đểkiểmtratheodanhmụcvàxácnhậnrằngmọiviệcđãđượcthựchiệnđúng theo yêu cầu. Trái lại, với danhmục kiểm traĐỌC–THỰCHIỆN, mọi người sẽ tiến hành công việc ngay khi họ đánh dấuchúng.Nhưvậykhixâydựngmộtdanhmụcmới,bạnphảicânnhắcđểchọnkiểudanhmụckiểmtranàophùhợpvớitìnhhuốngmàbạnđangxemxét.

Danhmụckhôngnênquádài,chỉnêncótừnămđếnchínmục-đây là khoảng giới hạn của trí nhớ con người. Nhưng Boormankhôngchorằngphảiquáchútrọngđếnvấnđềnày.

-Bạnphảidựavàotừnghoàncảnhcụthểđểlậpdanhmụckiểmtra,-ôngnói.-Đôikhibạnchỉcó20giây,nhưngởvàitrườnghợpkhác,bạncóthểcóvàiphút.

Nhưng sau khoảng 60 đến 90 giây,mọi người sẽ bắt đầu xaonhãngthựchiệndanhmụckiểmtravàbắtđầu“đitắt”.Mộtsốbướcbịbỏqua.Vì thế,bạncầngiữchodanhmụcthậtngắngọn,chỉ tậptrung vào “những vấn đề chết người”, như cách ông gọi, tức lànhữngbướcnguyhiểmnếubịbỏqua,vàtrongthựctếthỉnhthoảngvẫnbịbỏqua.

Từ ngữ nên đơn giản, chính xác và phải sử dụng ngôn ngữchuyênngànhquenthuộc.Ngaycảcáchbàitrídanhmụccũngquantrọng-lýtưởngnhấtlàvừavặntrongmộttranggiấy.Phảirõràng,khôngnên lạmdụngmàusắc.Nên sửdụngcả chữ inhoa lẫn chữthườngchodễđọc. (Ôngcòncẩnthậntớimứckhuyêntôisửdụngkiểuchữkhôngchân,nhưHelveticachẳnghạn).

Chúng tôi cũngđã tínhđến tất cảnhữngvấnđềnàykhi soạnthảodanhmụckiểmtraphẫuthuật,dùkhôngchi tiếtđếnmứcấy.Quảlàdanhmụckiểmtracầnđượcsắpxếptrậttự,cácmụccầnrõràng,dễhiểu.Tôinghĩchúngtôidễdànglàmđượcđiềuđó.NhưngcònmộtvấnđềmàBoormantỏrarấtcươngquyết.Đólàdùchúngta

có cẩn thậnđếnđâu,dù chúng ta suy tínhbaonhiêu, thì chúng tavẫnphảithửnghiệmdanhmụcấytrênthựctế,màđiềunàythìchắcchắnlàkhókhănvàphứctạphơnnhiều.Ôngnói,nhữngbảnthảođầutiênthườngthấtbạivàchúngtacầnrútkinhnghiệmtừnhữngthấtbạiđó,điềuchỉnhrồithửlại lầnnữa,cứthếchođếnkhidanhmụcđemlạikếtquảnhấtquán.

Tôinói,điềunàykhôngdễ thựchiện trongngànhphẫu thuật.Ôngbảotrongngànhhàngkhôngcũngthế.Bạnkhôngthểmởchốtcánhcửakhoanghànhlýtronglúcbayrồixemthửphihànhđoànsẽxử lý tình huống như thế nào.Nhưng đó là lý do người ta tạo ranhữngmôhìnhbaythửnghiệm.Boormanđềnghịđưatôiđixem.

Tôiđồngýngaylậptức.Thếthìcòngìtuyệtbằng.Nhưngtôicốkhôngđểlộvẻvuimừng.

Chúngtôibướcsangcănnhàkếbên.Điquamộtcánhcửabằngkim loại trôngcũngbình thường, tôi chợt thấymộtvậtkỳ lạ trôngnhưmộtcáitúikhổnglồđượcnângbởibacáichântrụthủylựcđồsộ.Hìnhnhưchúngtôiđangđứngtrênbụccủacáigìđó,vìvậtkỳlạđangởngangtầmmắtchúngtôi,cònmấycáichântrụthì“mọc”lêntừsànnhàbêndưới.Boormandẫntôiđivàobêntrong.ĐólàbuồngláichiếcBoeing777-200ER.Ôngchophéptôingồivàochiếcghếcủacơ trưởngở bên tay trái, cònôngngồi vào chiếc ghếbên tayphải.Ônghướngdẫntôicáchthắtđai.Kínhchắngiólàbamànhìnhđenthui,chođếnkhimộttrợlýbậtmànhìnhlên.

-Bâygiờanhmuốnđếnsânbaynào?-Boormanhỏi.-Chúngtôicódữliệucủahầuhếtcácsânbaytrênthếgiới.

Tôi chọn sân bay Seattle-Tacoma, nơi tôi vừa đáp xuống ngàyhômqua,vàđộtnhiênđườngbăngxuấthiệntrêncácmànhình.Thúvị thật.Chúng tôiđangđỗởmột cổngđónkhách.Nhữngchiếcxechởhànhlýchạytớichạyluitrướcmặtchúngtôi.Tôicònthấynhiềuchiếcmáybaykhácđangchạyvàovàraởcáccổngđónkhách.

Boormancùngtôitiếnhànhkiểmtracácbướctrongdanhmục.Trêntường,phíabêntaytráicủatôicómộtcáikheđựngcuốndanhmụckiểmtramàtôicóthểchộplấybấtkỳlúcnào.Nhưngđóchỉlà

bảndựphòng.Cácphicôngthườngsửdụngmộtdanhmụckiểmtrađiệntửxuấthiệnởtrênbảngđiềukhiểntrungtâm.Ôngthaotácchotôi xem làm thế nào vừa đọc màn hình, vừa thực hiện các bướchướngdẫn.

-Oxy.-Boormanvừanóivừachỉtaylênmànhìnhchotôixemchỗxácnhậnhệthốngcấpkhíoxy.

-Đãkiểmtra.100%.-Tôicónhiệmvụphảitrảlờilại.-Cácthôngsố.-Ôngtiếptụcrồichỉchotôixemvịtríthểhiện

hướngbayvàđộcao.Trong lượt kiểm trađầu tiên trongbuồng lái, chúng tôi chỉ có

bốn vấn đề cần rà soát trước khi bay. Trước khi khởi động máy,chúngtôicóthêmsáuvấnđề,cộngthêmmộtcuộcthảoluậnnhanhxácnhậnchúngtôiđãhoàntất“nhữnghướngdẫnchạytrênđườngbăngvàcấtcánh”–đólàcuộcthảoluậngiữaphicôngvàphụláivềkếhoạchchạy trênđườngbăngvàcấtcánh,cùngnhữngmốiquantâmkhác.Boormancùngtôiđiquabướcnày.

Theo tôiđoán thì kếhoạch củaông là cất cánh “bình thường”trênĐường băng 16L, “bay theo lộ trình thông thường” về hướngTâyNamvàlêncao6.000mét.Tôinghĩthế.Boormancònđềcậpđếnviệccàiđặtmáyvôtuyến.Rồiôngnóithêmvàiđiềunữa,nhưnếucómộtđộngcơtrụctrặctrong

lúccấtcánh,chúngtasẽtắtmáynếumáybayvẫncònởtrênmặtđất, tiếp tục lêncaonếucònmộtđộngcơhoạtđộng,hoặc tìmmộtnơiantoàngầnđóđểđápxuốngnếukhôngcònđộngcơnàohoạtđộng.Tôigậtđầuravẻhiểubiết.

-Anhcònhỏigìkhông?-Ônglạihỏi.-Không.Boormanbắtđầukhởiđộngmáy.Mặcdùkhôngcóđộngcơnào

hết,bạnvẫncóthểnghetiếngchúngđangtăngtốcđộvàchúngtôiphảinóithậtlớnmớingheđượctiếngnhau.Trướckhichạyrađườngbăng, chúng tôi ngưng lạimột chút để kiểm tra thêmnămvấnđềnữa:thiếtbịchốngđóngbăngđãcàiđặt,hệthốngphanhtựđộngđãcàiđặt,hoàntấtviệckiểmtramáybay,cácthiếtbịmặtđấtđãđược

dọndẹp,vàkhôngcóđèncảnhbáonàobậtsáng.Cả ba lần thực hiện danhmục kiểm tra không tốn nhiều thời

gianlắm–chỉchừng30giâymỗilần–cộngvớimộtphútthảoluận.Boormannói khôngphảingẫunhiênmàngười ta có thể thựchiệnnhữngcuộckiểmtranhanhgọnnhưvậy.Họđãmấtnhiềugiờđồnghồquansátcácphicôngthựchiệnnhữngđợtthửnghiệmbanđầutrênnhữngchiếcmáybaymôhình,rồilượcbớtcácchitiếtvàchỉgiữlạinhữnggìcầnthiếtnhất.

ChúngtôiđãsẵnsàngvàBoormanchophéptôiđiềukhiểnmáybay ra khỏi cửa đón khách. Tin hay không tùy bạn, nhưng trênchuyếnbaynày, tôi làphicông.Boormanhướngdẫntôicáchnhấnbànđạp thắngbằng cảhai chân.Tôi có cảmgiáchơi xóckhi chiếcmáybaytiếndầnvềphíatrước.Tôiđiềukhiểnbánhtrướccủamáybaybằngmộtbánhláinằmphíabêntrái.Đólàmộttayláibằngkimloạicóthểxoaytròn.Nếutôiquayvềphíatrướcthìmáybayrẽphải,quayvềphíasauthìsẽrẽtrái.Tôicóthểđiềuchỉnhtốcđộbằngbacáitayđònởbảngđiềukhiểntrungtâm.Banđầu,chiếcmáybaycứlắclưnhưmộtgãsayrượu,nhưngkhirađếnđườngbăngthìtôiđãbiết cáchđiềukhiểnnó.Tôigiảmgahếtmức,dùngcảhai chânđểkhóaphanhvàđợiđến lượtchúngtôicấtcánh.Boormannhắcđếnphầnkiểmtra“Trướckhicấtcánh”.

-Cánhmáybay.-Ôngnói.-Đãcàiđặtxong.-Tôitrảlời.Nghecóvẻbuồncười.Chúngtôinhậnthôngbáotừthápđiều

khiển là chúng tôi đã được phép cất cánh. Tôi mở khóa phanh.Boormanchỉchotôiphảiđẩytayđònđiềukhiểntốcđộđếnbaoxa.Chúng tôi bắtđầu tăng tốc trênđườngbăng, banđầu chầmchậm,sauđóthìlaovútđi.Tôinhấnbànđạpbánhláicảtráivàphải,cốgiữcho máy bay ở giữa đường băng. Sau đó, theo hiệu lệnh củaBoorman,tôikéolùivôlănglạivàmáybaycấtcánh.Tôikhônghiểulàm thế nàomà chiếcmáy baymô hình có thể làm được điều đó,nhưngtôicócảmgiácgiốngnhưchúngtôiđangởtrênkhôngvậy.

Chúngtôibayvàonhữngđámmây.Tôicóthểthấythànhphố

đangkhuấtdầnphíadưới.Máybaytừtừlêncao6.000mét.ĐèncảnhbáoCỬAKHOANGHÀNHLÝbậtsáng.Tôiquênmấtđâylàvấnđềchính của chuyến bay thực hànhnày.Vài dòngđầu tiên củadanhmụckiểm traxuấthiện trênmànhình,nhưng tôi chộpngay lấy tờgiấysốmột,trênđótôicóthểthấyđượctoànbộdanhmục.

TôithấyđólàdanhmụckiểmtraĐỌC–THỰCHIỆN–hãyđọcvàthựchiện,vỏnvẹnchỉcóbảydòng.Trangnàygiảithíchrằngcánhcửakhoanghànhlýchưađóngvàkhôngantoàn,rằngmụctiêucủachúngtalàphảihạnchếnguycơcánhcửabịbậtra.

Đâychỉlàmộtmôhình.Tôihiểurõđiềuđó.Thếnhưngtôivẫnhồihộp.Danhmụckiểm trayêucầugiảmmộtphầnápsuất trongmáy bay. Thật ra, danh mục ghi là “bộ chọn độ cao hạ cánh” –Boorman chỉ cho tôi xem, đó là bộ điều khiển áp suất không khítrongbuồng láiởphía trênđầuchúng tôi–“BẬTLÊNvàchọnđộcao3.000”.Tôilàmtheohướngdẫn.

Tiếptheo,danhmụckiểmtrayêucầuhạxuốngđộcao3.000méthoặcmứcantoànthấpnhấtcóthể.Tôiđẩyvôlăngtớitrướcđểhạđộcao.Boormanchỉvàothiếtbịđo.Sauvàiphút,chúngtôiđãởmức3.000mét.Bâygiờ,theodanhmụckiểmtra,tôisẽphảibậtcáccôngtắc thoát khí vàđểmở trongvòng 30 giâynhằmcânbằng áp suấtgiữabênngoàivàbêntrongmáybay.Tôilàmtheo.Vàthếlàxong.Máybaykhôngbịnổ.Chúngtôiđãđượcantoàn.TôimuốnđậptaychúcmừngvớiBoorman.Tôimuốnnóirằngláimáybaythậtdễ.

Tuy nhiên, có nhiều bước không được đề cập đến trong danhmụckiểmtra,chẳnghạnsửdụngthiếtbịvôtuyếnđểthôngbáovớitrạmkiểmsoátkhônglưuvềsựcốkhẩncấp,thôngbáovắntắttìnhhìnhchođoàntiếpviên,xácđịnhsânbaygầnnhấtcóthểđápxuốngvàyêucầukiểmtracánhcửakhoanghànhlý.Tôikhôngthựchiệnbướcnàotrongsốđó.NhưngBoormanđãlàm.Ônggiảithíchrằngviệcbỏsótlàcóchủý.Mặcdùđâylànhữngbướcquantrọng,nhưngkinhnghiệmchothấycácphicôngchuyênnghiệphẳnkhôngbaogiờbỏ sót các bước này.Vì thế, chúng không cần được đưa vào danhmụckiểmtra–vàtrênthựctế,ôngnói,nhữngbướcnàycũngkhông

nêncó.Ngườitathườnghiểusaivềcôngdụngcủadanhmụckiểmtra.

Chúngkhôngphảilànhữnghướngdẫnchitiết,chodùlàđểxâymộttòanhàcaotầnghayđưamộtchiếcmáybaythoátkhỏinguyhiểm,màlànhữngcôngcụđơngiản,ngắngọnnhằmnhắcnhởcácchuyêngiathựchiệnnhữngbướcquantrọng.Vànhưthế,nhữngdanhmụchiệuquảđanggiúpcứuhàngngànmạngsốngconngười.

Thêmmộtcâuchuyệnnữavềdanhmụckiểm tra trongngànhhàngkhông.Cũngmớiđâythôi.Tainạnxảyravàongày17tháng1năm 2008. Chiếcmáy bay số hiệu 38 của hãng hàng không BritishAirwayskhởihànhtừBắcKinhđãđếngầnLondonsaugần11tiếngđồng hồ bay, mang theo 152 người gồm hành khách và phi hànhđoàn. Chiếc Boeing 777 hạ độ cao lần cuối cùng để vào sân bayHeathrow. Lúc đó chỉ mới quá trưa. Chỉ có lác đác vài đámmâymỏng.Tầmnhìnhơn10km.Giónhẹvàtiết trờikháấmápđốivớimột ngày tháng Giêng. Chuyến bay hoàn toàn yên ổn, không cóchuyệngìxảyra.Chođếnthờiđiểmnày.

Sauđó,khiđangcáchsânbaykhoảng3kmvàởđộcao200méttrênmộtvùngdâncưđôngđúc,chiếcmáybayđángraphảităngtốcnhẹđểbay là làvàhạdầnđộcao,nhưngđộtnhiêncácđộngcơbịmấtđiềukhiển.Độngcơbênphảigiảmcôngsuấtxuốngmức thấpnhất, rồiđếnđộng cơbên trái.Lúcấy,phi côngphụ láiđangđiềukhiểnmáybaytiếpđất.Mặcchoôngcốgắngtănggabaonhiêuthìcácđộngcơvẫncứỳra.Chiếcmáybayimlìmmộtcáchkỳlạ,khôngcómộtlýdorõràng.

Phicôngphụmởrộngcánhmáybaynhằmthựchiệnđộngtáchạcánhmàkhôngcầnsửdụngđộngcơvàcốgiữnhưthếđểhạcánhxuốngđườngbăng.Nhưngchiếcmáybayđangmấttốcđộvàlaovềphíatrướcrấtnhanh.Chiếcmáybaygiờtrởthànhkhốiđánặng150tấnrơitrongkhôngtrung.Saunày,nhữngngườiđiềutravụtainạncùngvớiCơquanĐiềutraTainạnHàngkhông(AAIB)quốcgiaAnhđãxácđịnhrằnglúcấynóđangrơivớitốcđộ7m/giây.Khicòncáchđườngbăngkhoảng400mét,chiếcmáybayđượcxácđịnhđangbay

vớivậntốc200km/giờ.Hoàntoànchỉnhờvàomaymắnnênkhôngcóaithiệtmạng,kể

cảngườitrênmáybaylẫndướimặtđất.Suýtnữalàchiếcmáybayđâmxuyênquanhữngmáinhàgầnđó.MộtsốngườiđangláiôtôtrênđườngvànhđaiquanhsânbayHeathrowđãchứngkiếncảnhchiếcmáybay laoxuốngvàhọnghĩrằngmìnhsẽchết.Và tìnhcờ,một trong những chiếc xe ấy đang chở thủ tướng chính phủAnh,Gordon Brown, ramáy bay chuẩn bị cho chuyến thăm chính thứcđầutiênđếnTrungQuốc.

TrảlờitờDailyMirrorcủaLondon,viênsĩquantháptùngthủtướngchínhphủchobiết:“Máybayởngaytrênđầuchúngtôi,chỉcáchvàimét,gầnnhư lướtquacái cộtđènkhi tiếnvàophi trườngvớitốcđộrấtnhanhvàtầmbayrất,rấtthấp”.

Chiếcmáybayđâmxuốngbãicỏkhivừaquakhỏiđườngvànhđai,kèmtheo“một tiếngnổđinh tai”,nhưmộtnhânchứngkể lại.Càng trướcmáy bay vỡ vụn.Càng sau bênphải gãy rời khỏimáybáy,hai bánh trướcbênphải văng ra,đậpmạnhvào thân saubênphảicủamáybay,đâmthủngkhoanghànhkháchởhàngghế29và30.Càngsaubêntrái thìđâmxuyênquacánhmáybay.Xăngchảytrànra.Nhữngngườichứngkiếnthấycótialửa,nhưngnhờmộtsựkỳdiệunàođómànólạikhôngbốccháy.Mặcdùchiếcmáybaybịvỡtantànhsaucúvađập,nhưnghầuhếthànhkháchlạibìnhyênvôsự–chiếcmáybayđã trượt trênmặtđất1kmvàđiềuđóđãgiúpgiảmsứcvađập.Chỉkhoảngmộtchụchànhkháchcầnnhậpviện,trườnghợpnặngnhấtchỉlàbịgãychân.

Chỉsaumộtgiờđồnghồ,cácnhàđiềutrathuộccơquanAAIBđã cómặt tại hiện trường.Họ cốgắngghépnối các chi tiết lại vớinhau.Nhữngbảnbáocáobanđầucủahọđượccôngbốmộtthángvàbốn thángsauvụ tainạnchỉkhiếncôngchúng thấtvọng.Họ tháohộpđen,gỡcácđộngcơ,xemxéthệthốngnhiênliệu,rồiphântíchkỹtừngcáimột.Nhưnghọkhôngtìmthấymộtlỗinàotừđộngcơ.Dữliệuchothấydòngnhiênliệudẫnđếncácđộngcơđãgiảmđivìlýdonàođó,nhưngkếtquảgiámđịnhđườngdâycungcấpnhiên

liệubằngthiếtbịnộisoilạikhôngpháthiệnralỗihaysựtắcnghẽnnàocả.Cáckiểmtrahệthốngvanvàdâyđiệnvốnkiểmsoátdòngnhiên liệu cũng cho thấy chúng hoạt động tốt. Trong thùng nhiênliệukhôngcómảnhvỡnàođểchorằngđócóthểlànguyênnhângâytắcnghẽnnguồncungcấp.

Người ta lại chuyển sự chú ý sang chính nguồn nhiên liệu sửdụng.CácđợtkiểmtrathấyđólàloạinhiênliệuJetA-1bìnhthường.NhưngkhinghĩđếnlộtrìnhcủachuyếnbayquavòngBắccực,cácnhàđiềutrathắcmắc:cóphảinhiênliệubịđóngbăngtronglúcbayvàgâyravụtainạn,sauđólạitanratrướckhihọtruytìmnguyênnhân?NhiệtđộkhôngkhíđượcghilạivàongàygiữamùađôngtạivùnglãnhthổbiêngiớigiữaTrungQuốcvàMôngCổlà-29,40C.KhimáybaybăngquadãynúiUralvàScandinavia,nhiệtđộđượcghilạiđãxuốngtới-40,60C.NhiệtđộnhưthếnàyđượcxemlàbìnhthườngđốivớinhữngchuyếnbayquavòngBắccực.MặcdùnhiệtđộđóngbăngcủanhiênliệuJetA-1là-11,40C,nhưngcácmốinguyhầunhưđãđượcgiảiquyết.MáybayđitheolộtrìnhquavòngBắccựcđượcthiếtkếđặcbiệtnhằmbảovệnhiênliệukhỏiđóngbăng,vàcácphicông luôn kiểm soát nhiệt độ nhiên liệu. Lộ trình bay quaBắc cựcdànhchocácmáybaythươngmạiđãđượckhaitháctừtháng2năm2001,vớihàngngànchuyếnbaymàchưahềcó tainạnnàoxảyra.Trong thực tế, trênchuyếnbaycủaBritishAirways,nhiệtđộnhiênliệuthấpnhấtđượcghilạivẫnchưaxuốngđếnâm,tứclàtrênmứclàmnhiênliệuđóngbăng.Hơnnữa,cácđộngcơtắtmáykhimáybayđang bay trên thành phố London ấm áp, chứ không phải dãy núiUral.

Tuynhiên,cácnhàđiềutravẫnnghingờrằngchínhlộtrìnhbaylàyếutốgâynêntainạn.Họđưaramộtgiảthuyếtkháphứctạp.Ởđiềukiệnbìnhthường,trongnhiênliệumáybaycómộtlượngnhỏhơiẩm,chưađếnmộtgiọtchomỗihailít.Khibayquavùnglạnhgiá,hơiẩmsẽđóngbăngtạo thànhnhữngtinhthểđánhỏ li tinổi trênmặt nhiên liệu.Người ta chưa từng coi đây là vấn đề quan trọng.NhưngcóthểtrongchuyếnbaydàiquaBắccựcêmả–nhưchuyến

baynày–dòngnhiênliệutrởnênchậmđếnnỗicáchạtbăngnhỏđócóđủthờigianđểlắngxuốngvàđãtíchtụởnơinàođótrongthùngxăng.Sauđó,lúcmáybayđộtngộttăngtốc,nhưlầnhạđộcaocuốicùngtrướckhitiếpđất,dòngnhiênliệubịhútmạnhgâynênsựxáotrộn,làmchonhữnghạtbăngđanglắngyênbịtunglênvàùavàocácđườngốngdẫnnhiênliệu,gâytắcnghẽn.

Tuynhiên,cácnhàđiềutrakhôngcómộtbằngchứngxácthựcnàocả.Điềunàycũnggầngiốngtìnhhuốngkhicómộtngườibịchếtngạttrêngiườngvàđượcgiảithíchlà:vìmộtlýdonàođómàtoànbộkhíoxytrongphòngđãchuyểnsangphòngkhác,khiếnchongườiấybịchếttronglúcngủ.Cóthể lắm,nhưnglờigiải thíchnghethậtkhótin.Nhưngkhicácnhàđiềutrathửlạibằngcáchphuntrựctiếpcáctinhthểđávàotrongđườngốngdẫnnhiênliệu,kếtquảlạiđúngnhưnhữnggìhọđãdựđoán:đườngốngbịtắcnghẽn.

Gầntámthángsauvụtainạn,họchỉcóthểgiảithíchnhưvậyvềnguyênnhângâynênsựcố.Mọingườinónglòngmuốnlàmđiềugìđóđểngănchặnmột tainạn tương tự.Những lờigiải thíchở trêncũngcóthểđúng.Đểtìmcáchkhắcphụcsựcốnày,cácnhàđiềutrađã thực hiện nhiều thí nghiệmđể tìm giải pháp.Khimột động cơngưnghoạtđộng,bảnnăngcủaphicônglàtăngga.Nhưngnếucáctinhthểđáđãtíchtụlạibêntrong,việctăngdòngnhiênliệucóthểhútchúngvàocácđườngống.Họđiđếnquyếtđịnhrằngphicôngnênlàmđiềungượclại,nghĩalàđểđộngcơkhônghoạtđộngtronggiâylátnhằmgiúpgiảmdònglưuchuyểncủanhiênliệuvàcóthêmthờigianđểquátrìnhtraođổinhiệttrongđườngốnglàmtanchảycáchạttinhthểđá–chỉmấtvàigiây.Vàđộngcơsẽhoạtđộngbìnhthườngtrởlại.Đólànhữngphỏngđoáncókhảnăngnhấtmàcácnhàđiềutranghĩra.

Vì thế, tháng 9 năm 2008,Cơ quanHàng khôngLiên bangđãđưa ra cảnhbáo cùngvớinhững thủ tụcmớimàcácphi côngnênthực hiện nhằmkiểm soát tình trạnghơi nước bị đóng băng trongnhững chuyến bay qua Bắc cực và phục hồi hệ thống điều khiểntrong trườnghợp sựđóngbăng làmhỏngđộng cơ.Trongvòng30

ngày,cácphicôngtrêntoànthếgiớicónhiệmvụtìmhiểuvềnhữngthủ tụcmớinàyvàápdụngchúngvàonhữngchuyếnbay thực tế.Điềuđángchúý–vàđâylàlýdotôikểlạicâuchuyệnnày–làcácphicôngđãlàmtheo.

Chúngtasẽxemcáchhọtriểnkhaidanhmụckiểmtra,nhưngtrướctiênhãynhìnlạicáchứngxửtrongnhữngngànhnghềchuyênmônkháckhicósựcốnghiêmtrọngxảyra.Chúngtahiếmkhitìmhiểucặnkẽnguyênnhângâyracácsựcố-tronglĩnhvựcytế,trongngành luật, trong thế giới tài chính và nhiều lĩnh vực khác. Trongnhữngngànhnghềnày,mộtlỗinhỏcũngcóthểảnhhưởngđếnhàngngànngười,nhưngvàomỗithờiđiểm,chúngchỉmớiảnhhưởngđếnmộtvàingười,chínhvìthếchúngtathườngkhôngcốgắngtìmralờigiảithích.

Nhưngcôngbằngmànói,thỉnhthoảngngườitacũngtiếnhànhđiềutranguyênnhâncủasựcố.Sauđóthìsao?Nhữngkếtquảấycóthểxuấthiệntrongmộtkhóahọchaymộthộithảo,đưavàotạpchíchuyênngànhhaymộtcuốnsáchnhưvídụtìnhhuống.Vậynênlýtưởngnhấtlàchúngtasẽpháthànhmộtbộtàiliệudày,nặngtrịchbaogồmnhữnghướngdẫnvàtiêuchuẩncầnthựchiện.Nhưngđểphổbiếnrộngkhắptoànthếgiớithìchắcsẽhơikhó,chưakểlàphảimấtnhiềunămđểnhữngkếtquảnghiêncứunàyđượcápdụngvàothựctế.

Lấyvídụvềmộtkhảo sátđánhgiáviệc ápdụngkết quả củachínnghiêncứuvềphươngthứcđiềutrị.Nghiêncứuđãpháthiệnrarằngvắc-xinphếcầukhuẩnkhôngchỉgiúptrẻem,màcảngườilớnphòngngừacácloạibệnhviêmđườnghôhấp-mộttrongnhữngtácnhângâytửvongphổbiếnnhất.Báocáochobiết,bìnhquâncácbácsĩphảimất17nămđểápdụngnhữngphươngthứcđiềutrịmớichoítnhấtmộtnửabệnhnhânngườiMỹ.

Theo các chuyên gia như Dan Boorman nhận xét thì nguyênnhân kéo dài không phải là sự lười biếng hay thiếu thiện chí.Màthườngvìngườitakhôngchuyểntảikiếnthứccầnthiếtdướidạngđơngiản,dễsửdụngvàcóhệthống.Nếuchỉcầnpháthànhnhững

tậpsandàymỗikhicómộtpháthiệnmớigiúpđiềukhiểnmáybayan toànhơn, thìcó lẽcácphicôngcũngđãphảiđọcmột lượng tàiliệugiốngnhưcácbácsĩlâmsàngcầnthamkhảotrongcáctậpsanyhọc-gần700.000bàibáomỗinăm.Thôngtinsẽtrởnêndàntrảivàkhókiểmsoát.

Thayvàođó,khinhữngnhàđiềutracácvụtainạncôngbốbảntin–cũngdàyvàchitiếtnhưbấtkỳbảntinnàothườngthấytrongngànhy–Boormanvàcộngsựcủaôngbắtđầutómlượcthôngtinđếnmứccôđọngnhất.Sauđó,họchỉnhsửachúngthànhcácdanhmụckiểm tra chuẩnđể cácphi công sửdụng trongnhững chuyếnbayquavùngBắc cực.Họ sắp xếp theo trật tựvà suy tínhkỹ chotừng tìnhhuống,vídụ làmthếnàocácphicôngbiết làđộngcơbịngưngvìnướcđóngbănghayvìlýdonàokhác.Sauđó,nhómcủaôngcùngvớicácphicôngthửnghiệmlạidanhmụctrêncácmáybaymôhìnhnhằmtìmranhữngđiểmcònbấtổnvàkhắcphụcchúng,rồilạikiểmtralầnnữa.

CôngtyBoeingmấtkhoảnghaituầnđểhoànthànhviệckiểmtravàchỉnhsửađểcódanhmụckiểmtracủariênghọ.Sauđó,họgửidanhmụcnàyđếntấtcảcáccôngtyvàcánhânđangsởhữunhữngchiếc Boeing 777 trên khắp thế giới. Một số hãng hàng không sửdụngdanhmụcmàBoeingđãgửi,nhưngcũngcónhiềuhãng(nếukhôngphải làhầuhết) lại tiếp tục tựđiềuchỉnh.Nhiềuhãnghàngkhôngcònđượckhuyếnkhíchchỉnhsửacácdanhmụckiểmtrasaocho phù hợp với quy trình bay thông thường của họ. (Chính việcchỉnhsửatùytheotìnhhìnhthựctếcủamỗinơinhưthếkhiếnchokhi các hãng hàng không sáp nhập với nhau, một trong các cuộctranhluậngaygắtnhấtlàcuộctranhluậngiữacácphicôngvềviệcsẽdùngdanhmụckiểmtranào).Trongkhoảngmộtthángkểtừkhiđượcgiới thiệu, cácphi côngđã cónhữngdanhmụckiểm tramớitrong tay hoặc trongmáy tính của họ ở buồng lái. Và họ sử dụngchúng.

Làmthếnàochúngtabiếtđượcđiềuđó?Vìvàongày26tháng11năm2008,mộtvụtainạntươngtựnhưthếđãsuýtxảyra.Lầnnày

là chuyếnbay chở247người từThượngHảiđếnAtlanta củahãnghàngkhôngDeltaAirLines.ChiếcmáybayBoeing777lúcấyđangởđộcao10.000mét,phíatrênthácGreat,tiểubangMontana,thìđộngcơsố2bênphải“bỗngdầnmấtcôngsuất”–nóicáchkháclàđộngcơngừnghoạtđộng.Kếtquảđiềutrasauđókhẳngđịnhcácviênbăngđãlàmnghẽncácđườngốngdẫnnhiênliệu.Vậylàgiảthuyếtvềsựđóng băng đã đúng. Hiện nay, hãng Boeing đã có những cải tiếntronghệthốngmáymócđểtainạnkiểunàysẽkhôngxảyramộtlầnnào nữa. Nhưng vào lúc ấy, một động cơ, mà cũng có thể là hai,khônghoạtđộngtheokiểunày,ngaytrênđỉnhnúiMontana,cóthểđãgâyrathảmhọa.

Tuynhiên,cơtrưởngvàphicôngphụđãbiếtphảilàmgì.Họlấydanhmụckiểmtraravàlàmtheohướngdẫn.Nhờvậy,độngcơhoạtđộngtrởlại.247ngườiđượccứusống.Chuyếnbayvẫnêmảvàhànhkháchkhồnghềhaybiếtvềsựcố.

Tôi có cảm giác rằng điều này sẽ đem lại hy vọng cho ngànhphẫuthuật.

CHƯƠNG7

THỬNGHIỆM

rởvềBoston,tôithànhlậpnhómnghiêncứuđểbắtđầuxâydựngdanhmụckiểm tranhằmsửdụng trongphẫu thuật.Chúng tôi cố gắng làm theo những gì học được từ ngành

hàng không. Chúng tôi chủ yếu sử dụng loại danh mục kiểm traTHỰCHIỆN-XÁCNHẬN,thaycholoạiĐỌC-THỰCHIỆN,nhằmgiúpmọingườilinhhoạthơntronglúcthựchiệncôngviệccủamìnhkhi buộc họphải ngưng lại vàonhững thời điểm then chốt để xácnhậnhọkhôngbỏsótcácbướcquantrọng.Quanhiềulầnchỉnhsửanhưthế,danhmụckiểmtradầnhoànthiệnhơn.

Chúng tôi cũng dùng cáchmô phỏng để kiểm tra danhmục.Chúng tôi nhờmột trợ tánằm trênbàn,đóngvai bệnhnhânđangchờ mổ. Rồi chúng tôi chỉ định những người khác tham gia vớinhữngvaitròkhácnhau:bácsĩphẫuthuật,phụmổ,cácytá(mộtytáphụmổvàmộtytátuầnhoàn),vàbácsĩgâymê.Nhưngchúngtôigặprắcrốingaykhimớibắtđầu.

Chẳnghạn,ai sẽ làngườiraquyếtđịnh tạmdừngmọiviệcvàbắt đầu tiến hành theo danhmục kiểm tra? Chúng tôi đã nhận rađiều này, nhưng đây không phải là một vấn đề đơn giản. Thôngthườngchỉcóbácsĩphẫuthuậtmớicóđủquyềnhạnđểkiểmsoátvàhướngmọingườivàocamổ.Dovậy, tôiđềnghịbácsĩphẫuthuậtthực hiện côngđoạnnày.Nhưng có nhiều ý kiếnphảnđối. Trongngànhhàngkhông,cómộtlýdotạisao“phicôngkhôngđiềukhiểnmáybay”làngườibắtđầudanhmụckiểmtra.“Phicôngđangđiềukhiểnmáybay”cóthểbịxaonhãngvìđangthựchiệnnhiệmvụvàcó khả năng bỏ qua danhmục kiểm tra. Hơn nữa, việc phân chiatráchnhiệmgửiđimộtthôngđiệprằngtấtcảmọingười,khôngchỉcơtrưởng,đềucótráchnhiệmvớisựantoàncủachuyếnbayvàmọingườiđềucóquyềnđượcbiếtvề tìnhhìnhđangdiễnra.Cácđồng

nghiệpcủatôichorằngdanhmụckiểmtratrongngànhphẫuthuậtcũngcầnđượcthựchiệntheocáchtươngtự,nghĩalàphânchiatráchnhiệmvàquyềnhạn.Cuốicùng,chúngtôithốngnhấtrằngytátuầnhoànsẽlàngườiralệnhthựchiệndanhmục.

Vậy các y tá có bắt buộc phải ghi chú lại những công việc đãthựchiệnkhông?Không,chúngtôiquyếtđịnhlàhọkhôngphảilàmthế.Vìđâykhôngphảilàhồsơđểlưutrữ.Chúngtôihướngđếnmụctiêutạoramộtcuộcthảoluậnnhómnhằmbảođảmrằngmọingườiđãxemvàchốtlạinhữngđiềucầnthiếtđểgiúpcamổdiễnrasuônsẻ.

Từng phần trong danhmục kiểm tra phải được trình bày độclập.Chúngtôiđothờigianthựchiệnbằngchiếcđồnghồtrêntường.Danhmụckiểmtrađượcthựchiệntạibathờiđiểm–trướclúcgâymê,trướclúcmổvàsaukhirờiphòngmổ.Yêucầuđặtralàkhôngquá60giâychomỗilầnkiểmtra,vàchúngtôichưalàmđượcđiềuđó. Nếu muốn áp dụng trong môi trường có áp lực cao như cácphòngmổ, các phần việc trong danhmục kiểm tra cần được thựchiệnnhanhhơn.Nhưvậy,chúngtôisẽphảibỏđivàimụckhôngquáquantrọng,tứclànhữnglỗikhônggâychếtngười–nếuxảyra.

Nhưngthậtkhókhănđểquyếtđịnhbỏđihaygiữlạimộtmụcnàođó.Luôncósựxungđộtgiữahaiphạmtrù“ngắngọn”và“tínhhiệuquả”.Nếulượcbỏquánhiều,bạnsẽkhôngcóđủcácmụccầnkiểmtra.Nhưngnếuđưavàoquánhiều,danhmụclại trởnênquádài.Hơnnữa,vấnđềđượcxemlàquantrọngđốivớingườinàycóthể không quan trọng đối với người khác. Mùa xuân năm 2007,chúng tôi lại triệu tập nhóm các chuyên gia quốc tế trong tổ chứcWHO tại Londonđể thảo luận về vấnđề này.Vàmọi người cũngkhôngthểthốngnhấtđượcvềviệcmụcnàonêngiữlại,mụcnàonênlượcbỏ.

Ví dụ, các nghiên cứuởMỹvà châuÂuđã phát hiện ra rằngtrongnhữngcaphẫuthuậtkéodài,chứnghuyếtkhốitĩnhmạchsâu– là các cụcmáu tụ trong chân có thểdi chuyển lênphổivàđể lạinhữnghậuquảchếtngười–cóthểđượcngănchặnbằngcáchtiêm

mộtliềunhỏchấtlàmloãngmáunhưheparin,haymangvớnénvàochânhọ.NhưngcácnhànghiêncứuởTrungQuốcvàẤnĐộlạicholàkhôngcầnthiết,vìcácthốngkêcủahọchỉrarằngtỷlệbịmáucụcởnướchọlàrấtthấp,thấphơnrấtnhiềusovớicácnướcphươngTâyvàhầunhưkhôngaibịtửvong.Hơnnữa,phươngphápđiềutrịnày–mangvớnénhaytiêmheparin–làkhônghềrẻđốivớinhữngnướcnghèovànướccóthunhậptrungbình.Thêmmộtlýdonữa:chỉcầnmộtsơsuấtnhỏcủabácsĩkhichỉđịnhchấtlàmloãngmáucóthểgâyratìnhtrạngquáliềurấtnguyhiểm.Vậylàvấnđềnàyđượcbỏrakhỏidanhmục.

Chúngtôicũngbànthêmvềsựcốhỏahoạntrongphòngmổ-một tai nạn rất thường xảy ra. Trongphòngphẫu thuật cómột sốthiếtbịmàtrongquátrìnhsửdụngđôikhiphátratialửađiệnnhưthiếtbịđiệntửcóđiệnápcao,cácdụngcụđốt…vànguồnoxynồngđộcao.Màđôikhinhững thứnày lạivô tìnhđượcđặtcạnhnhau.Kếtquảlàhầuhếtcáccơsởytếtrênthếgiớiđềucóítnhấtmộtvụcháy trong lúc phẫu thuật.Đó là những tai nạn khủng khiếp.Oxynguyênchấtcó thể làmchomọi thứ lập tứcbén lửa, từnhữngtấmphủvôtrùngtrênngườibệnhnhânđếnốngnộikhíquản.Tuynhiên,cácvụ cháy trongphòngphẫu thuậthoàn toàn có thểphòngngừađượcnếucácêkípđảmbảokhôngcókhíoxyròrỉ,cũngnhưhạnchếsửdụngchấtkhửtrùngcóchứacồn.Trong trườnghợpxảyrahỏahoạn,mộtbướcchuẩnbịtrướcđơngiảncũngcóthểngănngừarủirochobệnhnhân–cụthểlàxácnhậnrằngmọingườiđềubiếtcácvịtrívanbình cấpkhí, chuôngbáođộngvà bình cứuhỏa.Nhữngbướcnàycóthểdễdàngđượcđưavàodanhmụckiểmtra.

Sovớinhữngnguyênnhânnghiêmtrọnggâychếtngườitrongphẫuthuậtnhưnhiễmtrùng,chảymáuhaygâymêkhôngantoàn,thìkhảnăngxảyracháynổlàvôcùnghiếm.ỞMỹ,trongsốmườitriệu camổmỗi năm, chỉ có khoảngmột trăm ca xảy ra hỏa hoạntrongphòngmổvàrấtíttrườnghợpgâyratửvong;trongkhicótới300.000camổđểlạihậuquảnhiễmtrùngtạivịtrímổvàhơn8.000catửvongdonhiễmtrùngsaumổ.Vậythìrõrànglàchúngtacầntập

trungphòngngừanhiễm trùng.Vì thế,nhữngmụckiểm tranhằmngănngừacácvụcháy,vốnlàmchodanhmụcdàithêmra,sẽbịloạikhỏidanhmục.

Khôngcócơsởkhoahọchaymộttiêuchuẩnnhấtđịnhnàođểbạnquyếtđịnhgiữlạihaybỏđimộtmụcnàođó.Trườnghợpmổsaingười bệnh hay sai vị trí là rất hiếm, nhưng các bước kiểm tra đểngănchặnnhữngsaisótnày lại tươngđốinhanh.Ngoàira,nhữngsai sótdạngnày luônnhậnđượcnhiều sự chúý.Vì thế, chúng tôiquyếtđịnhgiữchúnglại.

Ngược lại, cácbướckiểm tranhằmngănchặn tình trạng thiếutraođổithôngtinđãđượcthừanhậnrộngrãilàcóthểgiúphạnchếmộtsốthấtbại.Nhưngcáchcủachúngtôi–yêucầumọingườitrangtrọng tựgiới thiệuvềmìnhvà thảo luậnngắnnhữngvấnđềquantrọng của một ca mổ - lại chưa chứng minh được hiệu quả. Tuynhiên,tăngkhảnănglàmviệctheonhómlàcơsởđểtạorasựkhácbiệt,dovậychúngtôisẵnsàngđưanhữngmụcnàyvàothửnghiệm.

SaucuộchọpởLondon,chúngtôilàmmộtchươngkiểmtravớiquymônhỏ–mỗitrườnghợpchỉthựchiệnmộtlần.NhómbácsĩởLondonthửnghiệmbảndanhmụcphácthảorồiđưarađềnghịcủamình, sau đó đến nhómbác sĩ ởHongKong.Cứ saumỗi đợt thửnghiệm,danhmụckiểm tra lạiđược chỉnh sửavà trởnên tốthơn.Dườngnhưchúngtôiđãlàmđượcđiềumàchúngtôimongmuốn.Mộtdanhmụckiểmtrađãsẵnsàngđểlưuhành.

DanhmụckiểmtradoWHOchính thứcđưaragồmchínmụcnhằmgiúphạnchếrủirotrongphẫuthuật.Cóbảymụccầnkiểmtratrướclúcgâymê.Cácthànhviêntrongêkípphảiđảmbảorằngđíchthân bệnh nhân (hay người được bệnh nhân ủy quyền) xác nhậnnhân thânvà chophép thựchiện camổ.Họđảmbảovị trímổđãđượcđánhdấuvà rằngoxyhuyếtkế, thiếtbịkiểmsoát lượngoxytrongmáu,đãgắnvàongườibệnhnhânvàđangởtrongtìnhtrạnghoạtđộngtốt.Êkípcầnkiểmtranhữngvấnđềvềdịứngthuốccủabệnhnhân,xemlạinhữngrủiroliênquanđếnđườnghôhấpvốnlàvấnđềnguyhiểmnhấtkhigâymêtoànthân.Xácđịnhnhữngthiếtbị

vàsựtrợgiúpcầnthiếttrongquátrìnhmổvàđảmbảolàtấtcảđềuđãsẵnsàng.Cuốicùng,êkípxácnhậnđườngống truyềnvào tĩnhmạch,máuvàdịchtruyềnđãcósẵn,phòngtrườnghợpbệnhnhâncónguycơmấthơn0,5lítmáu.

Saukhigâymê,êkípmổcầnkiểmtrathêmbảymụcnữatrướckhimổ.Họphảiđảmbảođãđượcgiới thiệu tênvàvai tròcủacáccộngsự.Họxácnhậnđúngbệnhnhâncầnmổvàghinhớquytrìnhmổ (gồm cả việc sẽmổ bên phải hay bên trái của bệnh nhân), xácnhậncầntiêmkhángsinhđúnggiờhaykhôngcầntiêm.NhữngtấmphimchụpX-quangcầnchocamổđãđượctreolên.Vàđểđảmbảomọingườiphốihợptốtvớinhau,mọingườisẽthảoluậnnhữngchitiếtquantrọngcủacamổ:bácsĩphẫuthuậtxemxétcamổsẽkéodàibaolâu, lượngmáucầnđượcchuẩnbịvàbấtcứđiềugìmọingườinênchúý;bácsĩgâymêxemlạikếhoạchgâymê;cácytákiểmtranhững thiết bị cần thiết cho camổ đã được chuẩn bị và vô trùngchưa; cũng như những vấn đề hệ trọng khác liên quan đến bệnhnhân.

Kếtthúccamổ,êkípcầnthựchiệnnămmụckiểmtracuốicùngtrướckhiđẩybệnhnhânrakhỏiphòng.Ytátuầnhoànđọctotênhồsơ lưucủacamổ,dánnhãncácmẫumôtrong trườnghợpcầngửiđến bộ phận nghiên cứu bệnh học, kiểmđếm các loại kim, gạc vànhữngdụngcụphẫuthuậtkhác.Xácđịnhcó thiếtbịnàohưhỏng,cầnđượckhắcphụcđểsửdụngchocamổtiếptheokhông.Đểđảmbảo thông tin sau camổđầyđủvà rõ ràng,mọingười trongêkípcũngcầnnóilênnhữnglưuývềbệnhnhânvàđưarakếhoạchchoquátrìnhchămsóchậuphẫu.

Tất nhiên, cónhiều caphẫu thuậtđòi hỏi thựchiện ít nhất 19bước.Nhưngcũngnhưcácnhàthầuxâydựng,danhmụccủachúngtôiđãcốgắngbao trùmcácbước từđơngiảnđếnphức tạp.Danhmụcbaogồmmộtsốbướcthậtchitiếtđểđảmbảoêkípkhôngbỏsót(khángsinh,dịứng,saibệnhnhân)vàmộtvàimụctraođổithôngtinđểmọingườicùnglàmviệctheonhóm,đồngthờinhậnbiếtnhữngrủirocóthểxảyra.Đólàýtưởngcủachúngtôi.Nhưngliệuchúng

cólàmgiảmcácmốinguyhiểmchobệnhnhântrongquátrìnhphẫuthuậthaykhông?

Đểtìmcâutrảlời,chúngtôiquyếtđịnhnghiêncứuảnhhưởngcủadanhmụckiểmtraởtámbệnhviệntrênthếgiới–mộtquymôphùhợpvớikhoảntàitrợkhiêmtốncủaWHO,nhưngcũngđủrộnglớnđểcóthểđưaranhữngkếtquảxácthực.Hàngtábệnhviệngửithưđếnđềnghịđượcthamgiachươngtrình.Vậylàchúngtôiđềramộtvàitiêuchítuyểnchọn.Lãnhđạobệnhviệnthamgiaphảibiếttiếng Anh, bởi chúng tôi có thể dịch danh mục kiểm tra, nhưngkhông thể traođổi thông tinhàngngàyvới lãnhđạocủa támbệnhviệnbằngnhữngngônngữkhácnhau.Bêncạnhđó,bệnhviệnthamgiaphảitọalạctạimộtđịađiểmantoànđểchúngtôicóthểluitớithườngxuyên.Chẳnghạn,chúngtôinhậnđượcmộtláthưđầytâmhuyếttừtrưởngkhoaphẫuthuậtcủamộtbệnhviệnởIraq.Nếuđểhọthamgiathìhẳnsẽrấtthúvị.Nhưngthựchiệnmộtcuộcthămdònghiêncứuởvùngchiếnsựthìcóvẻkhôngphùhợplắm.

Tôi cũngmuốncácbệnhviện thamgiaphải thậtđadạng– cảnhữngnướcgiàu,nghèovà trungbình.Ýkiếnnàygây ra sựngạcnhiênngaytạitrụsởcủaWHO.CácquanchứcởđâygiảithíchrằngưutiênhàngđầucủaWHOlàtậptrunggiúpđỡnhữngnướcnghèo,dođóviệc chimộtkhoảnđángkểnhằm thu thập số liệuởnhữngnước giàu sẽ khiến nguồn tài trợ cho những nơi khác bị hụt đi.Nhưngtôichorằngsaisót trongphẫuthuậtcó thểxảyraởbấtcứđâu.Vàdanhmụckiểmtracóthểgiúpcảithiệntìnhhìnhởbấtcứđâu.Mộtkhidanhmụckiểmtra thểhiệnđược tácdụngtíchcựcởnhữngnướccóthunhậpcao,thìthànhcôngđócóthểtrởthànhđộnglựcđểcáccơsởytếnghèohơnápdụng.Thếnên,chúngtôinhấttríđểcácbệnhviệnởnhữngnướcgiàuthamgia,nếuhọđồngýtựthuxếpchiphíphụcvụviệcnghiêncứu.

Mộtyêucầunữalànhữngbệnhviệnthamgiaphảiđểcácquansátviênkiểmtratỷlệthựctếcủabiếnchứng,tửvongvàsaisóttronghệthốngchămsócphẫuthuật trướcvàsaukhiápdụngdanhmụckiểmtra.Đâykhôngphảilàvấnđềnhỏ.Hầuhếtcácbệnhviện,cảở

nhữngnơicóthunhậpcaonhất,đềukhôngnắmđượcnhữngconsốnày.Màviệcquansátchắcchắnsẽgâykhókhănchohọ.Cuốicùng,chúngtôicũngđãcótámbệnhviệntrênkhắpthếgiớisẵnsàngchờthựchiệndanhmụckiểmtrathửnghiệm.

Có bốn bệnh viện thuộc nhữngnước có thu nhập cao và nằmtrongsốnhữngbệnhviệnhàngđầutrênthếgiới:TrungtâmYtếĐạihọc Washington ở Seattle (Mỹ), Bệnh viện Đa khoa Toronto(Canada), Bệnh viện Thánh Mary (Anh) và Bệnh viện Thành phốAukland(NewZealand).Bốnbệnhviệnởnhữngnướccóthunhậpthấpvàtrungbìnhlà:BệnhviệnĐakhoaPhilippinesởManila, lớngấpđôinhữngbệnhviệnởcácnướcgiàumàchúngtôivừakể;BệnhviệnHoàngtửHamzaởAmman(Jordan)–mộtcơsởytếmớiđượcnhànướcxâydựngnhằmgiúpđỡnhữngngười tịnạntrànngậpởvùngJordan;BệnhviệnThánhStephenởNewDelhi(ẤnĐộ)-mộtbệnhviệntừthiệnởthànhphố;vàBệnhviệnThánhFrancisởIfakara(Tanzania)-bệnhviệnduynhấtởcảvùngnôngthônrộnglớncódânsốtrênmộttriệungười.

Cónhiềuđiểmkhácbiệtgiữahainhómbệnhviệnmàchúngtôidựđịnhtriểnkhaidanhmụckiểmtra.Ngânsáchdùngchomụcđíchchămsócytếhàngnămởnhữngnướccóthunhậpcaolênđếnhàngngànđô-lamỗingười,trongkhiởẤnĐộ,PhilippinesvàĐôngPhi,khoảntiềnnàykhôngvượtquáhaichữsố.CụthểlàngânsáchcủaTrungtâmYtếĐạihọcWashingtontớihơnmộttỷđô-lamỗinăm-nhiềuhơngấpđôi tổngchiy tế của cảnướcTanzania.Vì thế,việcphẫuthuậtởtámbệnhviệntrênsẽrấtkhácnhau.Mộtbênlànhữngbệnhviệnvớicáctrangthiếtbịhiệnđạichophépêkípmổthựchiệnmọithứ,từcắttuyếntiềnliệtbằngrobotđếncấyghépgan,cùngrấtnhiềuthủthuậttiêntiến,ítnguyhiểmvàkhônggâyđau,giúpbệnhnhâncó thểvềnhàngay trongngày,nhưchữachứngsaruột, sinhthiếtvúvàđặtốngthôngtaiđểdẫnlưuchấtnhầydonhiễmtrùngtaimạntínhởtrẻem.Mộtbênlànhữngbệnhviệnphảilàmviệctrongtìnhtrạngthiếunhânsựvànguồnlựcđểưutiênchocáccamổkhẩncấp,chẳnghạnnhưnhữngcamổđẻtrongtrườnghợpngườimẹchết

tronglúcsinh,haycáccabịchấnthươngnghiêmtrọng.Ngaycảkhicácbệnhviệnthựchiệnnhữngcamổgiốngnhaunhưcắtruộtthừa,mổvú,đặt thanhnẹpvàoxươngđùi bị gãy… thìhoàn cảnhphẫuthuậtcũnghoàntoànkhácnhau,đếnnỗiquytrìnhmổchỉcòngiốngnhaucáitên.Ởnhữngbệnhviệncóđiềukiệnkémhơn,trangthiếtbịcũngnghèonànhơnvàcácêkípcũngítđượcđàotạobàibảnhơn.Đãvậy,bệnhnhân lại thườngnhậpviện trong tình trạngxấu: ruộtthừađãthoátvị,khốiungthưvúđãtogấpđôi,chỗxươngđùigãyđãbắtđầunhiễmtrùng…

Dùsaochúngtôicũngtiếnhànhnghiêncứuvớitámcơsởytếđượcchọn.Suychocùng,mụctiêucủachúngtôilầnnàykhôngphảilàđểsosánhcácbệnhviệnvớinhau,màlàxácđịnhxemdanhmụckiểmtracóthểthậtsựgiúpcảithiệnviệcchămsócsứckhỏekhông.Chúngtôithuêcáccộngtácviênngườiđịaphươngvàhuấnluyệnhọcách thu thập thông tin từ các bệnh viện về tỷ lệ tử vong và biếnchứnghậuphẫu.Chúngtôithậntrọngphânloạinhữngtrườnghợpđượcthốngkê.Cácbiếnchứngphảithậtsựnghiêmtrọngnhưviêmphổi,đautim,chảymáu…cầnphảiquaylạiphòngmổ,haymấthơnbốnđơnvịmáu,vếtthươngbịnhiễmtrùng,hoặcđạiloạinhưvậy.Vàbiếnchứngphảithậtsựxảyratạibệnhviệnđó.

Trongsốgần4.000bệnhnhânlàngườilớnđượcphẫuthuậtmàchúng tôi thốngkêđượccóhơn400 trườnghợpbịbiếnchứnghậuphẫunghiêmtrọng,làm56ngườichết.Khoảngmộtnửatrườnghợpbiến chứng là do nhiễm trùng,một phần tư khác là do sai sót kỹthuậtphảiđưabệnhnhân trở lạiphòngmổđể cầmmáuhaykhắcphụcsựcố.Nhìnchung,tỷlệbiếnchứngnằmtrongkhoảngtừtừ6%đến 21%.Đáng chúý làphòngmổ tại các bệnhviệnmà chúng tôithực hiện nghiên cứu có xu hướng thực hiện các thủ tục phức tạphơn.Nhữngcamổdễcótỷlệthươngtậtíthơn.Tuynhiên,cácsốliệuđãxácnhậnlạiđiềuchúngtôivẫnnghĩtrướcđó:dùthựchiệnởđâuthìphẫuthuậtcũngnguyhiểmvàđầyrủiro.

Nhưng chúng tôi cũng nhìn thấy cơ hội cải thiện tình hình ởkhắpmọinơi.Chẳnghạn,khôngmộtbệnhviệnnàocócáchtiếpcận

thườngxuyênđểđảmbảocácêkípđãbiếtvàđãchuẩnbịchocáccamổmàbệnhnhâncónguycơmấtmáucao,hoặccócuộcthảoluậngiữacácthànhviênvềnhữnglưuýliênquanđếnbệnhnhân.Chúngtôi theodõiviệc tuân thủ sáubướcan toàn: tiêmkháng sinhđúnglúc, sửdụngoxyhuyếtkế,hoàn thànhviệcđánhgiá rủi rovềviệcđặtốngnộikhíquản,xácnhậnbằnglờirằngđãtiếpnhậnđúngbệnhnhânvàđúngcamổ,gắncácđườngốngtruyềnvàotĩnhmạchchobệnhnhânmấtmáunghiêmtrọng,vàsauđólàkiểmđếmđầyđủcácmiếng gạc vào cuối camổ.Đây là những bước cơ bản trong phẫuthuật,giốngnhưviệcphicôngcầnmởkhóađiềukhiểnbánhláiđộcaotrướckhimáybaycấtcánhvậy.Tuynhiên,ởnơinàochúngtôicũngthấycósaisót.Trườnghợpkhảquannhấtlàbỏsótítnhấtmộttrongcácbướctốithiểunày.Tỷlệbỏsótlà6%,nghĩalàcứ16camổthìcómộtlầnêkípmổbỏsótmộtbước.Tínhbìnhquân,cảởnhữngnướcgiàuvànghèo,cácbệnhviệnđãbỏsótmộtbướctronghaiphầnba tổng số camổ. Việc phẫu thuật ởmỗi nơimỗi khác, nhưng lạigiốngnhauởchỗngườitađềumắcphảinhữnglỗicơbản.

ĐầumùaXuânnăm2008,cácbệnhviệnbắtđầuápdụngdanhmụckiểmtratrongphẫuthuậtdàihaiphútgồm19bướccủachúngtôi.Chúngtôibiếtrằngcònphảilàmrấtnhiềuđểtạonênsựthayđổi,chứkhôngchỉđơngiảnlàđưamộttậpgiấyvàophòngmổ.Lãnhđạocác bệnh viện cam kết sẽ giới thiệu chương trình nàymột cách hệthống,cụthểlàhọkhôngchỉtrìnhbàyvớicácbácsĩphẫuthuật,màcảcácbácsĩgâymê,ytávàtấtcảcácthànhviêntrongêkíp.Chúngtôi cung cấp chohọ số liệumà chúng tôi thu thậpđược về nhữngbiếnchứngtrongphẫuthuậtởchínhbệnhviệncủahọvớimụcđíchgiúpđội ngũnhân viên thấy họđang cố gắng cải thiện vấnđề gì.ChúngtôiđưachohọmộtsốtàiliệutrênchươngtrìnhPowerPoint,vài đoạn phim trên YouTube,một đoạn phimminh họa “Cách sửdụngdanhmụckiểmtraphẫuthuậtantoàn”vàmộtchươngtrìnhkháthúvịkháccótựađề“Làmthếnàođểkhôngsửdụngdanhmụckiểmtraphẫuthuậtantoàn”đểmọingườithấyviệcxửlýcáctìnhhuốnglàrấtdễdàng.

Bướcđầu,chúngtôiyêucầulãnhđạocácbệnhviệnchỉápdụngdanhmụckiểmtraởmộtphòngmổ,lýtưởngnhấtlàtrongnhữngcamàtrưởngkhoaphẫuthuậtđíchthânthựchiệncùngvớicácbácsĩgâymêvàytánhiềukinhnghiệm.Chắcchắnsẽcónhiềusaisótcầnkhắcphục.Mỗibệnhviệnsẽphảiđiềuchỉnhlạitrìnhtựvàcáchdiễnđạtsaochophùhợpvớithựctếvàngôntừcủahọ.Mộtvàibệnhviệnsửdụngnguyênmẫubảndịch.Mộtsốkhácyêucầubổsungvàimụcnữa.Ởmộtsốbệnhviện,danhmụckiểmtrabuộchọphảithayđổivàiđiều,vídụcầntrữnhiềuthuốckhángsinhhơntrongphòngmổ.Chúng tôi cần những nhóm đầu tiên áp dụng danhmục kiểm traphảicó thâmniênvàsựkiênnhẫn làđể tạoranhữngthayđổicầnthiếtvàkhônggạtbỏtoànbộcôngtrình.

Việcsửdụngdanhmụckiểmtracũngđòihỏisựthayđổilớnvềvănhóacũngnhưsựdịchchuyểntrongquyềnhạn,tráchnhiệmvàmongmuốncảithiệnchămsócytế.Vàcácbệnhviệncầnnhậnthứcđượcđiềuđó.Chúng tôi tin rằngđội ngũnhânviên tại bệnhviệnchắcchắnsẽápdụngdanhmụckiểmtranếuhọthấylãnhđạocủamìnhngaytừđầuđãtánthànhviệcđó.

Nhómnghiên cứubắt đầu lênđườngđến các bệnhviệnđượcchọnđểtriểnkhaidanhmụckiểmtra.Tôichưabaogiờchứngkiếnngười ta tiếnhànhphẫu thuật theonhiềukiểukhácnhaunhưvậy.Mọichuyệnvượtxanhữnggìtôicóthểhìnhdungvàcácvấnđềgặpphảicũngđadạnghơnnhiều.

Ở Tanzania, bệnh viện trong chương trình của chúng tôi nằmcáchthủđôDaresSalaamkhoảng300km.Conđườngđếnđóđầybụi,đôichỗthuhẹplạichỉcònmộtlànxe.Tìnhtrạngngậplụtvàomùamưađãcắtđứtnguồncungcấpnhuyếuphẩm,làmthuốcmenvàkhí têchobệnhviện lúccó lúckhông.Tình trạngnàycứ lặp lạimỗivàituần.Hàngngànbệnhnhâncầnmổ,nhưngbệnhviệnchỉcónămbácsĩphẫuthuậtvàbốnnhânviêngâymê,màchẳngnhânviêngâymênàocóbằngykhoa.Nguồnmáuchủyếuđượccungcấptừngườinhàbệnhnhân,vàkhikhôngđủthìcácnhânviêntrongbệnhviệnsẽchomáu.Ngườitaphảiđểdànhthuốcgâymêvàthườngkê

thuốcgâytêcộtsống–làloạithuốcgâytêđượctiêmthẳngvàotủysống.Cácbácsĩởđâycòncócáchtiếnhànhphẫuthuậtdướixươngsốngmà tôi chưa biết đến bao giờ.Họ tiết kiệm và khử trùng cácgăngtayphẫuthuật,rồidùngđidùnglạichođếnkhitrênđóxuấthiệnmấyvếtrách.Thậmchí,họcòntựlàmgạcphẫuthuật.Cứmỗibuổichiềuvàogiờuốngtrà,ytávànhânviêngâymêlạiquâyquầnquanhchiếcbàngỗcũkỹđểcắtnhữngcuộnvảicottonmàutrắngrồixếptheocỡcủamiếnggạcđểdùngchocáccamổngàyhômsau.

TìnhtrạngcủabệnhviệnởDelhikhôngđếnmứcquátệnhưởTanzaniahaynhưnhữngvùngnôngthônẤnĐộmàtôitừngđến.Ởđócónhiềunguồntiếptếhơn.Độingũnhânviêncũngđượcđàotạotốthơn.Nhưngsốlượngbệnhnhâncầnchămsóctrongthànhphố13triệudânnàythìkhôngthểtưởngtượngnổi.Bảybácsĩgâymêphảiđảmđương20.000camổmỗinăm.Vớisốlượngcaphẫuthuậtnhưthế,bệnhviệnởNewZealandphải cầnđến92bác sĩ gâymê.Tuynhiên,đốidiệnvớitìnhtrạngkhókhănnhưthiếutrangthiếtbị,thiếuđiện,danh sáchbệnhnhân chờmổdàidằngdặc, nhữngngày làmviệckéodài14tiếng…tôilạihiếmkhinghethấylờiphànnànvàtháiđộkhônghàilòngtừcácnhânviênphẫuthuậtởDelhi,íthơnhẳnsovớinhiềubệnhviệnởMỹmàtôiđến.

Khôngchỉ cósựkhácnhaugiữacácbệnhviệnởnướcgiàuvànghèo,mà trongcùngmộtđiềukiệnkinh tế-xãhội,mỗibệnhviệncũng có những điểm riêng biệt. Bệnh viện ThánhMary ở London,một trongnhữngnơi chúng tôi thửnghiệmdanhmụckiểm tra, làmộtkhugồmnhiềucănnhàởPaddington,đượcxâybằnggạchđỏvàđá trắng từ hơn một thế kỷ trước. Chính tại đây vào năm 1928,AlexanderFlemingđãpháthiệnrapenicillin.Mớiđây,dướisựđiềuhànhcủachủtịchbanphẫuthuật,NgàiDarziofDenham,bệnhviệnđãtrởthànhnơitiênphongtrongviệcpháttriểnphẫuthuậtnộisoivàphẫuthuậtmôphỏng.Đâylàmộttrongnhữngcơsởytếhiệnđạivới đầy đủ trang thiết bị tiên tiến và là nơi giới thượng lưu đếnkhám.HoàngtửWilliamvàHarryđãđượcsinhratạiđây.ĐứacontraibịtàntậtcủathủlĩnhĐảngbảothủ,DavidCameron,cũngđược

chămsócởđây.Nhưngnơinàytrôngchẳngcóvẻgìlàsangtrọng-vẫnlàmộtbệnhviệncôngtheohệthốngDịchvụYtếQuốcgia,phụcvụbấtkỳngườidânAnhnào,khôngtínhphívàkhônghềphânbiệtđốixử.

Quan sát 16 phòngmổ ở đây, tôi nhận thấy chúng khá giốngnhữngnơi tôi từng làmviệcởBoston–hiệnđạivàđầyđủ thiếtbịcôngnghệcao.Nhưngquytrìnhphẫuthuậtthìhơikhác.Chẳnghạn,thayvìđượcgâymêbên trongphòngmổ, cácbệnhnhân lạiđượcgâymêởbênngoàirồisauđómớiđượcđẩyvàotrong.Nhưvậycónghĩalàphầnđầutiêncủadanhmụckiểmtrasẽphảithayđổi.Cácbácsĩgâymêvàytátuầnhoànkhôngmangkhẩutrang-điềunàyđốivớitôichẳngkhácnàophạmphảitrọngtội.Tuynhiên,tôiphảithúnhậnlàđếnlúcnày,ngườitavẫnchưachứngminhđượcsựcầnthiếtphảimangkhẩutrangđốivớicácnhânviênkhônglàmviệcgầnvếtmổcủabệnhnhân.Bêncạnhđó,hầuhếtthuậtngữmàêkípmổsửdụngngherấtxalạ.Tôithườngkhônghiểuhọnóigì,chodùtấtcảchúngtôiđềudùngtiếngAnh.

ỞJordan,môitrườnglàmviệclạicónhữngđiểmđặcbiệtriêng.CácphòngmổởAmman trôngkhá sơ sài – đây là đất nướcđangpháttriển,cácthiếtbịthìkhácũ–nhưnghọlạicóhầuhếtnhữngthứquen thuộc cho một bác sĩ phẫu thuật và mức độ chăm sóc y tếdường như rất tốt.Một trong các bác sĩ phẫu thuậtmà tôi gặp làIraqi.AnhđượcđàotạoởBaghdadvàhànhnghềởđóchođếnkhiMỹ tấn công Iraqvàonăm2003.Tìnhhìnhchiến sự căng thẳngđãbuộcanhphảichạytrốncùnggiađình,bỏlạinhàcửa,tàisảnvàcôngviệc.Trướcđây,Baghdad lànơicungcấpmộtsốdịchvụchămsócsứckhỏetốtnhấtkhuvựcTrungĐông.NhưngnhữngluậtlệhàkhắccủaSaddamHusseinđãbópchếtnềnytếIraq.AnhnóiJordanbâygiờlạilànơicódịchvụytếtốtnhấtvàanhcảmthấymaymắnkhiđượclàmviệcởđó.Tôiđượcbiếtmỗinămcóhơn200.000bệnhnhânnướcngoàiđếnJordanđểkhámchữabệnh,đemlạithunhậpmộttỷđô-lachonướcnày.

Tuynhiên,điều tôikhông thể lýgiảiđược là làm thếnàomọi

ngườitrongêkípmổcóthểvượtquasựphânbiệtgiớitínhnghiêmngặtởđây.Nhớ lại lúcmớiđếnđây,khingồibênngoàinhàhàngquansátngườiqualại,tôiđãnhậnthấyđànôngvàphụnữgầnnhưluôntáchrờinhau.Hầuhếtphụnữtrùmkhănchekínđầu.Tôibắtđầu làmquenvớimột trongnhữngbác sĩ phẫu thuật -một thanhniêntrẻgần30tuổi,làngườihướngdẫnchotôitrongdịpghéthămbệnhviện.Thậmchí, chúng tôi còn rangoàixemphimcùngnhau.Khibiếtanhcóbạngáilàsinhviênđãtốtnghiệp(họquennhauđãđượchainăm), tôi liềnhỏianh làsaubao lâukể từ lúcquennhau,anhđượcnhìnthấymáitóccủacôấy.

-Chưalầnnàocả.-Anhchàngtrảlời.-Thôinào.Chưalầnnàothậtsao?-Chưabaogiờ.Anhtachỉthấyđượcvàisợivàbiếtlàtóccôgáicómàunâusẫm.

NgaycảtrongmốiquanhệhẹnhòthờihiệnđạicóphầnTâyhóa,vớinhữngcặpđôicótrìnhđộhọcvấncao,thìtậptụcnàyvẫnphảiđượctuânthủnghiêmngặt.

Ởcácphòngmổ,tấtcảcácbácsĩphẫuthuậtđềulànam,trongkhihầuhếtytálànữ.Tỷlệnamnữtrongnhómbácsĩgâymêthìcânbằng.Phụnữvẫnluôntrùmkhănkínđầuvàhầuhếthọtránhnhìnđànông.Trongbốicảnhnhưvậy,tôitựhỏiliệukiểulàmviệctheonhómnhưtrongdanhmụckiểmtrayêucầucókhảthikhông.Tuynhiên,tôitừngbướcnhậnrarằngkhôngphảitấtcảđềunhưvậy.Cácnhânviênđãkhôngngầnngạibỏquacácnghithứckhicầnthiết.Tôiđãquansátmộtcaphẫuthuậttúimật.Bácsĩmổvôýlàmbẩngăngtaylúcđiềuchỉnhchiếcđènmổ.Ôngkhôngđểý,nhưngcôytáthìcó.

CôliềnnóivớiôngbằngtiếngẢ-rập:-Bácsĩcầnphảiđổiđôigăngtay.Cóngườidịchchotôinghe.-Tốtmà.-Bácsĩtrảlời.-Khôngđâu,đừngvậychứ.-Ytáđáprồibuộcbácsĩdùngđôi

găngtaymới.Chứngkiếntấtcảnhữngđiềukhácbiệtgiữatámbệnhviệntrên,

tôicảmthấybấtngờvớicáchmàngườitacóthểcảmthấythoảimáikhiđangở trongphòngmổ.Mỗikhi cómột camổ, bạn sẽ cómộtbệnh nhân nằm trên bàn với niềm hy vọng cùng nỗi sợ hãi, tínhmạnganh tađangở trong taybạnvàanh ta tin tưởngrằngbạnsẽthaotácchínhxác.Ngoàira,bạncũngcócácđồngsựđủkhảnăngđangcốgắngphốihợpcùngnhauđểthựchiệnniềmtinđó.

Đôikhi,việcgiớithiệudanhmụckiểmtracũnggặpvàitrụctrặc,nhưvềvấnđề liênquanđếnnhânsựchẳnghạn.ỞManila,bốncamổ thì cómột y tá, vì các bệnh việnMỹ vàCanada đã giànhmấtnhữngytáphòngmổgiỏinhất.Cácsinhviênykhoamớiđếnlạiquárụtrèđểrahiệubắtđầuthựchiệndanhmục.Vìthế,cácnhânviêngâymêbịthuyếtphụcphụtráchnhiệmvụnày.ỞAnh,cácnhânviênytếlạigặpkhókhăntrongviệctìmranhữngthayđổicầnthiếtchophùhợpvớitìnhhìnhthựctếcủahọ.

Lạicònvấnđềliênquanđếnmứcđộtiếpthu.Chodùdanhmụckiểmtrađơngiảnđếnmứcnào,nhưngnếubạnđãquenthựchiệncôngviệctheocáchcủamình,bạnsẽgặprấtnhiềukhókhănkhiphảilàmtheomộtcáchkhác.Thỉnhthoảng,cácêkípvẫnquênthựchiệnmộtphầntrongdanhmục,đặcbiệt làphầnkếtthúc, trướckhiđưabệnhnhân rakhỏiphòngmổ.Cókhihọ thấyquákhóđể tuân thủdanhmụcbởivìquáphứctạpdosựhạnchếtrongkhảnănggiaotiếpgiữacácthànhviên.Nhiềungườikhôngquenlêntiếngvềmộtvấnđềnàođó,chẳnghạnytáphảinhắcnhởtrongtrườnghợpchưatiêmkhángsinhchobệnhnhânvàyêucầumọingườithựchiệnthaotácđó trước khi bắt đầu ca mổ. Trong phòngmổ, mỗi người có mộtphongcáchriêng,nhất làcácbácsĩphẫu thuật.Người thì im lặng,ngườithìủrũ,ngườilạithíchtròchuyện.Rấtítngườibiếtcáchhòanhậpngayvàoêkípđểcóthểnắmbắtmộtcáchcóhệthốngkếhoạchmổvànhữngvấnđềcóthểxảyra.

Có nhiều ý kiến khác nhau xung quanh việc giới thiệu tên vàchứcvụlúcbắtđầuthựchiệncaphẫuthuật.TừDelhiđếnSeattle,cácytáđềutỏrathoảimáikhithựchiệnbướcnày,trongkhicácbácsĩphẫuthuậtthỉnhthoảngvẫncảmthấykhóchịu.Tuynhiên,hầuhết

mọingườiđềulàmtheo.Chỉlàhầuhết,chứkhôngphảitấtcả.Ởnhiềunơi,chúngtôibị

tốngrakhỏiphòngmổ.Họnóivớichúngtôilà:“Cáidanhmụckiểmtra này chỉ làmmất thời gian”.Ởmột vài bệnhviện, các lãnhđạotuyênbốsẽphạtnặngnhữngaikhônglàmtheodanhmụckiểmtra.Nhưngchúngtôikhôngkhuyếnkhíchcáchlàmđó.Khibịépbuộc,ngườitacóthểphảnứngmạnhvàtỏtháiđộkhóchịukhithamgia.Chúngtôiđềnghịbanlãnhđạocácbệnhviệngiới thiệudanhmụckiểmtramộtcáchđơngiảnnhưthểđólàcôngcụđểgiúpmọingườicải thiện kết quả làm việc. Suy cho cùng vẫn có khả năng nhữngngườichêbainóđãđúng-danhmụckiểmtrachỉthểhiệnthiệnchí,chứkhônghềtạonênmộtđiềutíchcựccụthểnàocả.

Dùbịmộtsốngườiphảnđối,chúngtôivẫnnỗlựcvậnđộngthửnghiệmdanhmụcphẫuthuậtan toàn trongvòngmột thángởmỗibệnhviệnmàchúngtôichọn.Chúngtôitiếptụctheodõisốliệuvàchờkếtquảcuốicùng.

Tôicảmthấylochodựánnày.Chúngtôilênkếhoạchkiểmtrakết quả chỉ saumột thời gian ngắn, khoảng ba tháng sau khi giớithiệudanhmụckiểmtra.Nhưvậy,nếucóbấtkỳ tiến triểnnào thìchắcchắnđólànhờvàodanhmụckiểmtra,chứkhôngphảinhờvàosựpháttriểncủayhọc.Nhưngtôibănkhoănliệuthờigianngắnnhưthếcó làmđượcgìkhông.Cácnhómthửnghiệmrõràngvẫnchưahiểurõcáchthựchiện.Cólẽthờihạnchúngtôiđưaralàchưađủđểmọingườicóthểnghiêncứu,họchỏi.Tôicònlolàcóquáítsựgiúpđỡđốivớicáccơsởthựchiệndanhmục.Chúngtôiđãkhôngcungcấpchohọtrangthiếtbịytếhaynhânsựmới.Cáccơsởvẫnthiếuthốn như trước. Và chúng tôi phải tự hỏi nếu những yếu tố trênkhông được cải thiện thì liệu kết quả có được nâng lên chút nàokhông?Tất cảnhữnggì chúng tôi làm là chỉđưachohọmộtdanhsáchdàigồm19mụcvàhướngdẫncáchsửdụng.Chúngtôiđãcốgắnghếtsứcđểlàmchonóthậtngắngọnvàđơngiản,nhưngcólẽnó quá ngắn và quá đơn giản nên không thể hiện đủmọi chi tiết.Đáng lẽ chúng tôi khôngnênnghe theo lời khuyên của các cốvấn

trongngànhhàngkhông.Đánglẽ…Tuynhiên,chúngtôibắtđầunhậnđượctintốtlànhtừdựán.Ở

London, trongmộtca thayđầugốidomộtbácsĩphẫu thuậtchỉnhhìnhphụtrách(đâychínhlàmộttrongnhữngngườichỉtríchdựáncủachúngtôinặngnềnhất),danhmụckiểmtrađãgiúpêkípnhậnrangaytrướckhibắtđầumổ–thờiđiểmhếtsứcquantrọng-rằngbộphậnđầugốigiảmàhọcókhôngđúngkíchcỡvớibệnhnhân,vàrằnglúcnàybệnhviệnkhôngcóđúngcỡmàbệnhnhâncần.Vịbácsĩấyđãtrởthànhngườiđềxuấtápdụngdanhmụckiểmtrangaylậptức.

ỞẤnĐộ,chúngtôiđượcbiếtdanhmụckiểmtrađãgiúpêkípphẫuthuậtnhậnramộtlỗicơbảntrongquytrìnhcủahọ.Theothủtục thường lệ,bệnhnhânđược truyềnkhángsinh trongphòngchờphẫuthuậttrướckhiđượcđẩyvàophòngmổ.Nhưngnhờcódanhmụckiểm tra, cácbác sĩ lâmsàngnhận ra rằngviệc thườngxuyênchậmtrễtrongkhâuchuẩnbịphòngmổkhiếnchokhángsinhbịyếuđitrướckhibệnhnhânđượcmổ.Vìthế,nhânviênbệnhviệnđãthayđổiquytrìnhlàmviệccủahọvàthựchiệntheodanhmụckiểmtra,tứclàđưabệnhnhânvàophòngmổrồimớitiêmkhángsinh.

ỞSeattle,mộtngườibạnlàbácsĩphẫuthuậtlàmviệctạiTrungtâmYtếcủaĐạihọcWashingtonnóivới tôi làviệcđưadanhmụckiểmtravàoquytrìnhlàmviệchàngngàyởphòngmổcủacôkhádễdàng.

-Nhưngdanhmụcđócógiúpmọingườipháthiệnralỗikhông?-Tôihỏicô.

-Khỏiphảinói.-Côtrảlời.Danhmụckiểmtrađãgiúppháthiệnracác lỗivề tiêmkháng

sinh,vềthiếtbịvàvềmộtsốvấnđềkhácmàtrướcđâythườngbịbỏsót.Nhưnghơnthếnữa,côbạntôinghĩrằngviệcthảoluậnđãgiúpcácnhânviênphảnứngtốthơntrongtrườnghợpphátsinhrắcrối,như bệnh nhân bị chảymáu hay trục trặc kỹ thuật trong ca phẫuthuật.

-Chúngtôiphốihợptốthơn,nhưmộtnhómthựcsựvậy.-Bạn

tôikếtluận.Nhữngcâuchuyệnnàyđãchotôithêmhyvọng.Tôinhậnđượckếtquảvàotháng10năm2008.Tôicóhaithành

viênthamgianhómnghiêncứucùnglàbácsĩphẫuthuậttổngquát-AlexHaynesđãdànhhơnmộtnămkhôngthamgiatậphuấnphẫuthuậtđểthựchiệncuộcnghiêncứutại támđịađiểmtiênphongvàthuthập,biêntậpsốliệu;cònTomWeiserđãdànhhainămđểquảnlýpháttriểnchươngtrìnhdanhmụckiểmtracủaWHOvàphụtráchphầntáikiểmtracácconsốthuthậpđược.WilliamBerry,mộtbácsĩphẫuthuậttimđãnghỉhưu,chịutráchnhiệmkiểmtralầncuốitấtcảnhữngsốliệudohaicộngsựcủatôitổnghợp.Mộtbuổichiều,cảbangườicùngđếngặptôi.

-Anhphảixemcáinày.-Alexnóirồiđặtmộtxấpgiấyincácsốliệuthốngkêtrướcmặttôi.

Chúngtôicùngxemcácbảngbiểu.Kếtquảchothấysaukhiápdụngdanhmụckiểmtra, tỷ lệbiếnchứngnguyhiểmmàcácbệnhnhânphẫu thuật gặpphải ở támbệnh việnđã giảm 36%. Tỷ lệ tửvonggiảm47%.

Kếtquảnàybỏxanhữnggì trướcđóchúngtôidámmơ.Tỷ lệnhiễmtrùnggiảmgầnmộtnửa.Sốbệnhnhânphảitrởlạiphòngmổsaucaphẫuthuậtvìmấtmáuhayvìnhữngtrụctrặckỹthuậtkháccũnggiảmmộtphầntư.Nếudựatheocácsốliệukhảosáttrướcđâythìtrungbìnhvớigần4.000bệnhnhânsẽcó435trườnghợpcónguycơbịnhiễmtrùngnặng.Nhưnggiờchỉcó277người.Việcsửdụngdanhmụckiểmtrađãcứuhơn150bệnhnhânkhỏinguyhiểm,và27ngườitrongsốđóthoátkhỏilưỡiháitửthần.

Cóthểbạnchorằngtôisẽnhảycẫnglênvìvuisướng,rằngtôisẽchạysuốtdọchànhlangmàhétlên:“Thànhcôngrồi!Chúngtôilàmđượcrồi!”.Nhưngkhông.Tôilạicànglolắngnhiềuhơn.Tôilụclọiđốnghồsơxemcósựnhầmlẫnnàokhông,có trục trặchaybấtcứđiềugìcóthểngụytạocácconsốnàykhông.

Biếtđâukếtquảnàykhôngphảilànhờvàodanhmụckiểmtra.Có thể chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên nên trong thời gian thử

nghiệmgặpítcáccacấpcứuvànhữngcamổcũngđơngiản,vàđólàlýdo tại saokếtquả trông cóvẻkhảquanhơn.Alexkiểm tra,đốichiếu các con số một lần nữa. Không, không phải thế. Thực tế làtrongđợtápdụngthửnghiệmdanhmụckiểmtra,cácêkípđãthựchiệnnhiềucacấpcứuhơnsovớitrước,cònsốcamổkhác–sản,lồngngực,xươngkhớp,khoangbụng–vẫnkhôngthayđổi.

BiếtđâuđâychỉlàhiệuứngHawthorne,nghĩalàtácdụngphụkhingườitabịgiámsáttrongmộtđợtnghiêncứu,chứkhôngphảinhờsứcmạnhcủadanhmụckiểmtra.Trongkhoảng20%cáccamổ,ngườithựchiệnnghiêncứuđãtrựctiếpcómặtngaytạiphòngmổđểthu thập thông tin.Có thể sự cómặt củahọđãgiúp cải thiện tìnhhìnhchămsócsứckhỏe.Tuyvậy,nhómnghiêncứu lạichỉ ra rằngcácquansátviênđãcómặt trongphòngmổ từ lúcbắtđầudựán,nhưngkếtquảlạikhônghềtốthơnchođếnkhidanhmụckiểmtrađượcápdụng.Hơnnữa,chúngtôiđãràsoátlạixemcamổnàocósựthamgiacủagiámsátviên,còncanàokhông.Alexkiểmtradữliệulầnnữa.Kếtquảvẫnvậy,nghĩa làsựcải thiệnấn tượngnhưnhauđốivớinhữngcamổcóngườigiámsátlẫnkhôngcóngườigiámsát.

Biết đâu danhmục kiểm tra thực sự giúp tạo ra sự khác biệt,nhưngchỉởnhữngnơicóđiềukiệnkém?Không,giảđịnhnàycũngkhôngđúng.Tỷlệbiếnchứnghậuphẫuởbốnbệnhviệntạinhữngnước có thu nhập cao đúng là có thấp hơn, nhưng việc giới thiệudanhmục kiểm tra cũng giúp giảmmột phần ba tỷ lệ biến chứngnghiêmtrọngchocácbệnhnhânđiềutrịởbốnbệnhviệnnày–mộtconsốrấtđángkể.

Nhóm nghiên cứu cùng tôi xem lại kết quả ở từng bệnh việnmột.Ởnơinào,cáckếtquảcũngthểhiệnrằngviệcgiớithiệudanhmục kiểm tra đã dẫn tới sự sụt giảm đáng kể các ca biến chứng.Trongsố támbệnhviệnthìcóbảybệnhviệngiảmtỷ lệnàytớihaiconsố.

Đâylàsựthật.Tháng 1 năm 2009, tạp chí New England Journal ofMedicine

côngbốnghiêncứucủachúngtôi,tuytrướcđóthôngtinđãròrỉkhi

chúngtôigửikếtquảđếncácbệnhviệnthamgia.CácbệnhviệnởbangWashingtonbiếtđượckếtquảcủaSeattlevà

cũngthửápdụngdanhmụckiểmtra.Họnhanhchóngliênkếtvớicáccôngtybảohiểm,hãngBoeingvàchínhphủnhằmgiớithiệudanhmụckiểmtramộtcáchcóhệthốngtrêntoànbang,đồngthờitheodõidữliệuthuthậpđược.ỞAnh,khiLordDarzi,BộtrưởngBộytế,vàNgàiLiamDonaldson,mộtquanchứccaocấpđượcchỉđịnhlàmviệcchoWHO,biếtđượckếtquảnghiêncứutrên,họliềnphátđộngchiếndịchápdụngdanhmụckiểmtratrêntoànquốc.

Cònphảnứngcủacácbácsĩphẫuthuật thìrấtđadạng.Kểcảkhidanhmụckiểmtrakhônglàmhọmấtquánhiềuthờigian(ởvàinơi,cácnhómthựchiệnbáolạilàdanhmụcđãgiúphọtiếtkiệmthờigian),một số vẫn phản đối vì cho rằng bản nghiên cứu đã khôngchứngminhmộtcáchrõrànglàdanhmụckiểmtra tạonênnhữngkếtquảđángchúýnhưvậy.

Màđúngthếthật.Ởtámbệnhviệntrên,chúngtôithấycósựcảithiện trongviệc tiêmkhángsinhnhằmgiảmnhiễmtrùng, sửdụngoxyhuyếtkếtrongcáccamổ,hayđảmbảocácêkípmổnhậnđúngbệnhnhânvàthựchiệnđúngquytrìnhtrướckhibắtđầu.Nhưngtấtcả những điều đó lại không thể giải thích tại sao các biến chứngkhôngliênquankhác,nhưchảymáuchẳnghạn,lạigiảm.Chúngtôiđoánlànhờcósựtraođổigiữacácthànhviêntrongêkípmổ.Quanhữngcuộcphỏngvấnngẫunhiêncácthànhviêntrongêkípbướcratừphòngmổcó sửdụngdanhmụckiểm tra, cácbảnkhảosát chothấymứcđộgiaotiếptrongphòngmổđãtăngđángkể.Ngoàira,cómộtsựtươngquanđángchúýgiữamứcđộcácthànhviênkếthợpvớinhauvàkếtquảcủacamổ–khimọingườiphốihợpvớinhautốthơn,tỷlệbiếnchứnggiảmxuống.

Saubatháng,hơn250thànhviênbaogồmbácsĩphẫuthuật,bácsĩgâymê,ytávànhữngngườikhácđãđiềnvàobảnkhảosátvềviệcsửdụngdanhmụckiểm tra.Banđầu,hầuhếtđều tỏ ranghingờ.Nhưngđếngiaiđoạncuối,khoảng80%chobiếthọcảmthấyviệcsửdụngdanhmụclàkhádễdàng,khôngmấtnhiềuthờigianvàđộan

toàn chăm sóc phẫu thuật tăng. Thực tế đã có 78%nhân viên y tếtuântheodanhmụcnhằmngănngừalỗixảyratrongphòngmổ.

Vẫncònmộtsốngườitỏtháiđộnghingờ-có20%cảmthấysửdụngdanhmụckiểmtrakhôngdễchútnào,mấtquánhiềuthờigianvàkhônggiúpcảithiệnvấnđềantoàntrongchămsócphẫuthuât.

Sauđó,chúngtôihỏihọthêmmộtcâunữa:“Nếuchínhbạncómột ca mổ, bạn có muốn ê kíp mổ sử dụng danh mục kiểm trakhông?”.

93%sốngườitrảlờilàcó.

CHƯƠNG8

NGƯỜIHÙNGCỦATHỜIĐẠIDANHMỤCKIỂMTRA

húngtađangcómộtcơhộilớnkhôngchỉriêngtrongngànhy,màcònởhầuhếtcáclĩnhvựckhác.Đasốcácchuyêngiađềucóthểpháthiệnra lỗihaysaisótđểbổsungthànhcác

mụctrongdanhmụckiểmtra.Nhưnghọcólàmnhưthếkhông?Họcósẵnsàngđểnắmlấycơhộinàykhông?Điềunàythìchưarõ.

Lấyvídụvềdanhmụckiểmtraantoàntrongphẫuthuật.Nếuai đó phát hiện ramột loại thần dược có thể làm giảm tỷ lệ biếnchứngtrongphẫuthuậtnhưdanhmụckiểmtrađãlàmđược,họsẽquảngcáoomsòmtrênti-vi.Nhữngngườinổi tiếngsẽcangợicácưuđiểmcủanó.Cácbácsĩsẽđượcmờiăntrưađểnghegiớithiệuvềloạithuốcmớivàđượcmờisửdụngchúngtrongquátrìnhđiềutrịchobệnhnhân.Cácchươngtrìnhcủachínhphủsẽnghiêncứuvềloạithuốcnày.Cácđối thủcạnh tranhsẽnhảyvàođể tạo ra sảnphẩmmớihơnvàdướicácdạngdễsửdụnghơn.Nếudanhmụckiểmtralàmộtthiếtbịykhoathìsẽcócácbácsĩphẫuthuậthòhétđòiđượctrangbịchophòngmổcủamình,rồixếphàngởcácquầytrưngbàytạinhữngbuổihội thảovềphẫu thuậtđểdùng thử,hay thúcgiụcbệnhviệnmuangaymộtcái.

Đóchínhlànhữnggìxảyrakhicácrobotphẫuthuậtxuấthiện.Chúnglànhữngcáimáycủathếkỷ22đượcđiềukhiểntừxa,trịgiá1,7triệuđô-lakhiếnaicũngthèmthuồng.Chúngđượcthiếtkếnhằmgiúpchocácbácsĩphẫuthuậtcóthểmổnộisoivớinhiềuthaotácphức tạp trong cơ thể bệnh nhân và để lại ít biến chứng hơn.Cácrobotnày làmtăngchiphíphẫuthuật lênrấtcao,nhưngsovớikỹthuậtmổnộisoithôngthườngthìchúngcũngchỉgiúpcảithiệnkếtquảởmộtvàicamổ.Bấtchấpnhữngđiềuđó,cácbệnhviệnởMỹvàmộtsốnơikhácđãchihàngtỷđô-lađểtrangbịloạimáymócđắtđỏnày.

Còndanhmụckiểmtrathìsao?À,ngườitakhônglàmlơvớinó.SaukhiWHOcôngbốcáckếtquảcủadanhmụckiểmtraphẫuthuậtantoàn,rấtnhiềunướcgồmÚc,Brazil,Canada,CostaRica,Ecuador,Pháp, Ireland, Jordan, New Zealand, Philippines, Tây Ban Nha vàAnhđãcamkếtsẽápdụngcácbảndịchdanhmụckiểmtratạicácbệnhviệntrêntoànquốc.Mộtsốnơicònthêmvàobướctheodõikếtquả -một yếu tốmang tính quyết định nhằmđảm bảo danhmụckiểmtrađượcđưavàoápdụngthànhcông.ỞMỹ,cáchiệphộibệnhviện ở 20 bang cũng đã cam kết thực hiện. Vào cuối năm 2009,khoảng10%cácbệnhviệnởMỹđãbắtđầuápdụnghoặctừngbướctriểnkhaidanhmụckiểm tra.Tổng cộng trên toàn thếgiới cóhơn2.000bệnhviệnđãđưavàosửdụng.

Điềuđókhíchlệchúngtôirấtnhiều.Tuynhiên,chúngtôivẫncònmột chặngđườngdài nếumuốn thựchiện ý tưởngnày.Danhmụckiểmtrađãđượcđưavàosửdụngtrongcácphòngmổ,nhưnghầuhếtlàtừbênngoàivàovàtừtrênxuốngdưới.Đếnnay,cácquanchứcy tếvàviênchứcan toànbệnhviện -nhữngngườigiới thiệudanhmục kiểm tra - rủi thay lại khôngđược lòng các bác sĩ phẫuthuật cho lắm.Nếungườigiới thiệu là trưởngkhoaphẫu thuật thìbácsĩchúngtôichỉcóthểlàubàuvàitiếngchứkhôngchỉtríchgaygắt.Nhưngđâycóvẻnhưmộtsựxúcphạmvà làsựcanthiệpthôbạovàochuyênmôncủachúngtôi.Đâylàbệnhnhâncủatôi.Đâylàphòngmổcủatôi.Tôicótráchnhiệmthựchiệncamổvàtôicóquyềnlàmtheocáchcủamình.Họnghĩhọ làaimàdámbảo tôiphải thếnàythếnọ?

Giảsửcácbácsĩphẫuthuậtbuộcphảisửdụngdanhmụckiểmtra,vậychuyệngìsẽxảyranếuchúngtalàmvớitháiđộmiễncưỡngvàtâmtrạngkhôngvuivẻ?Ồ,chúngtôivẫnđangthựchiệnmà.Chỉcầnvậythôi,phảikhông?

Khôngphảivậy.Mụcđíchcuốicùngởđâykhôngphảilàđánhdấuvàocácô trống,mà làhiểuđược tínhkỷ luậtvàcách làmviệctheonhóm.DanhmụckiểmtradàihaiphútcủaWHOchỉlàsựkhởiđầu.Đólàmộtcôngcụđơngiảnbaogồmtấtcảcácyếutốgiúpngăn

ngừamộtvàitrụctrặcthườngxảyravớicáccaphẫuthuật-vàcácbác sĩ phẫu thuật có thể phát triển thêm để công cụ đó làm đượcnhiềuhơn thế.Chẳnghạn, chúng ta có thể ápdụng cácdanhmụckiểm tra chuyêndùng chophẫu thuật thaykhớpháng,phẫu thuậttuyến tụy, chữa trị chứng phình độngmạch chủ, nghiên cứu từngquy trình phẫu thuật nguy hiểm…để tìm ra những sự cố thườnggặp,rồiđưachúngvàonhữngmụccầnkiểmtragiúptránhcácsựcốấy.Thậmchí,chúngtacóthểtạoracácdanhmụckiểmtrakhẩncấp,giống như trong ngành hàng không, để đối phó với những tìnhhuốngbấtngờ,vídụnhưcatimngừngđậpmàanhbạnJohncủatôimô tả, khi các bác sĩ quên mất nguyên nhân có thể là do lượngpotassiumquáliều.

Hơnnữa,ngoàiphòngmổcòncóhàngtrăm,hàngngànvấnđềcũngcóthểnguyhiểmvàdễsaisótnhưtrongphẫuthuật,chẳnghạnnhưviệcđiềutrịcáccơnđautim,độtquỵ,sửdụngthuốcquáliều,viêmphổi,suythậnhaychứngcogiật.Vànhiềutrườnghợpkháccóvẻđơngiảnvàítnguykịchhơnnhưchẩnđoánkhibệnhnhânthanphiềnđauđầu,tứcngực,haykhipháthiệncụcunhỏởphổi.Tấtcảđềuẩnchứanguyhiểm, rủi rovàphức tạpnênđềuđángđưavàomộtdanhmụcvàthựchiệntrongquytrìnhchămsócsứckhỏethôngthường.Nhữngdanhmụcphùhợpcóthểtrởnênquantrọngđốivớibácsĩvàytágiốngnhưchiếcốngnghevậy(khônggiốngnhưdanhmụckiểmtra,ốngnghechưabaogiờđượcchứngminhlàcóthểtạora sự khác biệt trong việc chăm sóc bệnh nhân). Câu hỏi khó vẫnchưatìmđượccâutrả lời là liệungànhycóthểnắmbắt lấycơhộinàykhông.

CuốnTheRightStuff(Cáchlàmđúng)củaTomWolfexuấtbảnnăm1979kể lạicâuchuyệnvềnhữngnhàduhànhvũtrụđầutiêncủachúngtavàsựpháttriểncủanghềláimáybaythửnghiệmvàonhữngnăm50.Đólàmộtcôngviệcvôcùngnguyhiểm.Cácphicôngláimáybaythửnghiệmtựcộtmìnhvàonhữngchiếcmáyphứctạp,vàkhoảngmộtphầntưtrongsốhọđãthiệtmạngkhiđanglàmviệc.Cácphicôngphảithậttậptrung,dũngcảm,nhanhtrívàcókhảnăng

ứngbiến.Đâylàcáchlàmđúng.Nhưngkhingười ta tích lũyđượckinhnghiệmgiúp làmgiảm rủi ro trong lúc bay – là lúc các danhmụckiểmtratrởnênphổbiếnvàcácmáybaymôphỏngngàycànghiệnđại–nguyhiểmcũnggiảmđi.Cáctiêuchuẩnvềsựantoànvàsựtậntâmcũngphổbiếnhơn.Vàthếlàđịavịngôisaocủacácphicôngláimáybaythửnghiệmcũngmấtđi.

Nhữngđiềunhưthếcũngđangdiễnratrongngànhy.Chúngtacóphương tiệnđể thựchiệnmột số côngviệc nguyhiểmvàphứctạp,nhưphẫuthuật,cấpcứu,sănsócđặcbiệt,vàcònnhiềuviệckhácnữa, hiệu quả hơn so với chúng ta từng nghĩ.Nhưng những gì tamongchờđangđingượclại truyềnthốngykhoa-khirơivàotìnhhuốngrắcrốivớirủirocao,ngườitahoàntoàntrôngcậyvàosựtáobạovàquyếtđoán.Đâycũnglàcáchlàmđúng.Danhmụckiểmtravàcácquytrìnhphẫuthuậtchuẩncóvẻnhưđingượclạivớitruyềnthốngvàđiềuđókhiếnnhiềungườibựcbội.

Tuy nhiên, thật buồn cười nếu nói rằng danh mục kiểm trakhông yêu cầu lòng can đảm, sự nhanh trí và khả năngứng biến.Côngviệccủangànhyvốnrấtphứctạpvàcácbácsĩlâmsànggiỏikhôngthểkhôngcầnđếnsựtáobạođầykinhnghiệm.Nhưngchúngtacũngnênthừanhậnưuđiểmcủahìnhthứclàmviệcnhóm.

Đúng là không chỉ trong ngành y. Cơ hội hiện ra rõ rệt trongnhiều lãnhvực. Sự chốngđối cũng rất rõ ràng.Ngành tài chính làmộtvídụ.Mớiđây,tôicódịptròchuyệnvớiMohnishPabrai-hộiviênquảnlýthuộcCácquỹĐầutưPabraiởIrvine,California,vàlàmột trongbanhàđầu tư tôi vừagặpgỡ.Cảbađềudựa trênkinhnghiệmtừngànhyvàhàngkhôngđểtriểnkhaidanhmụckiểmtratrongcôngviệccủahọ.Cảbađều lànhữngnhàđầutư lớn:Pabraiđiềuhànhmột tậpđoànđầutư trịgiá500 triệuđô-la;GuySpier làngườiđứngđầutổchứcQuảnlýVốnAquamarine-mộtquỹtrịgiá70triệuđô-laởZurich,ThụySĩ.Ngườithứbalàgiámđốcvàkhôngmuốn tiết lộ tên cũng như quy mô quỹ, nhưng đây là một trongnhữngquỹlớnnhấttrênthếgiớivàcógiátrịhàngtỷđô-la.Họtựgọimình là“nhữngnhàđầu tưgiá trị”– lànhữngnhàđầu tưchuyên

muacổphầncủanhữngcôngtybịđánhgiáthấp.Họkhôngdựavàotìnhhìnhthịtrường.Họkhôngdựavàocácthuậttoánmáytínhkhiđưaraquyếtđịnhmua.Thayvàođó,họnghiêncứu,tìmkiếmcácvụmuabánkhảquanvàđầutưdàihạn.Họnhắmmua lạiCoca-Colatrướckhimọingườinhận rahãngnướcngọtnàysẽ trở thànhmộtthươnghiệulớn.

Pabraimôtảcôngviệccủahọ.Trong15nămqua,mỗiquý,ôngchỉ có một hoặc hai vụ đầu tư mới. Ông nhận thấy đối với mỗithươngvụ,ônglạicầnxemxétítnhấtmườiyếutố.Ýtưởngcóthểđếnbấtcứlúcnào,từcácbảngquảngcáongoàitrời,mộtbàibáovềbấtđộngsảnởBrazilđếnmộttậpsanngànhmỏmàôngtìnhcờbắtgặp.Ôngđọcnhiều,cócáinhìnbaoquátvàconmắttinhtườngđủđểpháthiệnranhữngdựánkinhdoanhsắpbùngnổ.

Ôngtìmđượcnhiềucổphiếutỏracótriểnvọng,nhưngsaukhikiểmtralướtqua,ôngđãgạtđigầnnhưtấtcả.Tuynhiên,mỗituầnônglạipháthiệnramộtcôngtykhiếnôngcảmthấythíchthú.Cóvẻnhưcổphiếucủacôngtyđósẽtănggiámạnh.Ôngkhôngthểtinlàngườitalạichưađầutưvàonhữngcơhộimườimươinhưvậy.Ôngbắtđầunghĩcổphiếuđócóthểsinhlờihàngchụctriệuđô- lanếuôngquảnlýtốt,màkhông,lầnnàycóthểsẽlàhàngtrămtriệu.

Bạnbắtđầutrởnênthamlam,ôngnói.GuySpiergọiđólà“mộtthứmatúytinhthần”.Cácnhàthầnkinhhọcnhậnthấykhátvọngkiếmtiềncũngđượcxemnhưchấtgâynghiện.TheoPabrai thìkhicácnhàđầutưnghiêmtúcmuốnviệcđầutưcủahọtrởnênbàibản,họphải tập trungphân tíchmột cáchkháchquan, tránh trạng tháibốcđồng,hồhởihaylongạivôcớ.Họmiệtmàinghiêncứucácbảnbáocáotàichínhcủacôngty,điềutracáckhoảnnợcũngnhưcácrủiro,kiểmtrakếtquảhoạtđộngcủabanlãnhđạo,tìmhiểucácđốithủcạnhtranh,xemxétxuhướngthịtrường…Nghĩalàhọcốgắngđánhgiácảcơhộithànhcônglẫnbiênđộantoàn.

Thần tượng của cácnhàđầu tưgiá trị làWarrenBuffett -mộttrongnhữngchuyêngiatàichínhthànhcôngnhấttronglịchsửvàlàmộttronghaingườigiàunhấtthếgiới,ngaycảsaukhibịthualỗdo

ảnhhưởngcủacuộckhủnghoảngnăm2008.PabrainghiêncứutừngvụmuabánmàBuffettvàcôngtyBerkshireHathawayđãthựchiện,kểcảnhữngthươngvụthànhcônglẫnkhôngthànhcông,vàđọcmọicuốnsáchliênquanđếnchúng.Thậmchí,ôngđãtrảtới650.000đô-latạibuổiđấugiátừthiệnđểđượcăntrưacùngBuffett.

-Saubữaănvớigiá650.000đô-lađó,tôinghĩphảigọiôngbằngtênmớiđúng.-Pabrainói.-Warrenápdụng‘danhmụckiểmtra’khixemxétcáckhoảnđầutưtiềmnăng.

Đấy làđiềumàPabraiđã ítnhiềuthựchiệnngaytừkhi thànhlậpquỹ.Ônglàmđúngnhưvậy,nghĩalàluônđảmbảosẽdànhthờigianđểnghiêncứumộtcôngty.Quytrìnhthẩmđịnhcóthểmấtđếnvàituần.Nhưngôngnhậnrarằngkhôngphảilúcnàophươngphápnàycũngđemlạihiệuquả.Ôngvẫnphạmvàisailầm,mộtsốsailầmcòndẫnđếnthảmhọa.

Nhữngsailầmnàykhôngchỉđơnthuầnlàkhiếnôngmấttiềnvìnhữngdựđoán thiếu chính xác hoặc đánhmất cơ hội sinh lời khiquaylưngvớinhữngthươngvụthựcsựđánggiá.Rủirovàthualỗlà điều không thể tránh khỏi trong lĩnh vực đầu tư chứng khoán.Không,đâylànhữngsaisótkhiôngtínhtoánsaicácrủiroliênquanhaymắclỗitrongphântích.Ngẫmlại,ôngthấymìnhmắclỗinhiềulần khi xác định tình trạng của các công ty sử dụng vốn vay: Baonhiêutiềnmặtthựclàcủahọ,baonhiêulàđivay,vànhữngkhoảnrợrủironhưthếnào?Thôngtinthìcósẵncảrồi,chỉ làôngchưatìmkiếmchothậtđủthôi.

Ôngchorằngphầnlớnnhữnglỗinàyxảyralàvìôngđãkhôngthểhãm“trạngtháinghiện”.Pabrai45tuổi,nguyênlàmộtkỹsưđếntừẤnĐộ,nơiôngtựvươn lên tronghệ thốnggiáodụccạnhtranhkhốc liệt. Sau đó, ông được nhận vào Đại học Clemson tiểu bangSouthCarolina,ngànhkỹthuật.Từđây,ôngthăngtiếndầntrongcáccông tycôngnghệởChicagovàCalifornia.Trướckhi chuyểnsanglĩnhvựcđầu tư, ôngđã lập công ty côngnghệ thông tin rất thànhcông của riêngmình.Tất cảnhữngđiềuđóđểnói lên rằngông làngười biết kiềm chế, tránh được cám dỗ của sự hài lòng tức thời.

Nhưngdùôngcốgắngkháchquanđếnmấyđốivớimộtvụđầutưhấpdẫnthìlýtrícũngluônchốnglạiông.Ấntượngbanđầucứđeobámkhiếnôngkhôngmấylưuýtớicácdấuhiệutiêucựccủacôngty.

-Khithịtrườngđanglên,bạnbịcámdỗvàsẽbắtđầubỏquacácbướcphântíchcầnthiết.Hoặclà,trongkhithịtrườngchứngkhoánđanglaodốc,bạntrởnênthậntrọngquámức.Bạnthấynhiềungườiquanhbạnđangmất sạch cơnghiệpvà thế là bạn sợhãiđếnphátrun.–Ôngnóivậy.

Ôngtựthấymìnhmắcnhiềulỗi trongnhữngtìnhhuốngphứctạp.Đểđưa ramộtquyếtđịnhđúng, chúng ta cầnnhìnvàonhiềuyếutốkhácnhaucủacôngtyđótheonhiềucáchđểtránhtìnhtrạngnãobịđánh lừa.Nhưngngay cảkhi ápdụngnguyên tắcnày, ôngvẫnbỏquanhữngvấnđềquárõràng.Rõrànglàdanhmụckiểmtracủaôngchưatốtlắm.Ôngbảo:

-TôikhôngphảilàWarren,màtôicũngkhôngcóchỉsốIQ300.TôicầnmộtcáchthứccóthểgiúpngaycảnhữngngườicóchỉsốIQbìnhthường.Thếnêntôiquyếtđịnhtạoramộtdanhmụckiểmtra.

NhìnbênngoàithìhìnhnhưBuffettcósửdụngdanhmụckiểmtra.NhưngPabraiđểý thấyBuffettvẫn lặp lạimột số lỗi sơđẳng.Pabrai đi đến kết luận rằngWarren không hề sử dụng danhmụckiểmtra.

ThếlàPabraisoạnramộtdanhsáchnhữngsaisótmàôngthấyBuffettvànhữngnhàđầutưkhác,cũngnhưcủachínhông,thườngmắcphải.Córấtnhiềulỗi.Ôngdựatrênđóđểtạoradanhsáchcácmụckiểmtratươngứng–tổngcộngcótới70mục.Vídụ,mộtlỗilấytừsailầmcủacôngtyBerkshireHathawaytrongthươngvụmualạicông ty chuyêncho thuêđồnội thấtCorthồiđầunăm2000.Mườinămtrước,côngviệckinhdoanhvàlợinhuậncủaCorttăngtrưởngrấtấntượng.CharlesMunger,đốitácchiếnlượccủaBuffett,tinrằngCortđãtậndụngtốtcơhộikhinềnkinhtếMỹthayđổi.Môitrườngkinhdoanhthiếuổnđịnhkhiếncáccôngtycầnpháttriểnvàthugọnquymô.Theođó,cáccôngtyngàycàngcókhuynhhướngthuêvăn

phònghơnlàmua,kểcảthuêlạiđồnộithất.Mungerlưuýnhưvậy.Cortlúcấyđangởvàothờiđiểmkinhdoanhvôcùngthuậnlợi.Tấtcảnhữngyếutốkhácliênquanđếncôngtyđềuđượcđánhgiálàđủtiêu chuẩn: tài chính vững mạnh, quản lý hiệu quả… Vậy nênMungerquyếtđịnhmuaCort.Nhưnghóa rađó làmộtquyếtđịnhsai.VìMungerđãbỏquamộtyếutốquantrọnglàthunhậptrongbanămtrướcđóhoàntoànnhờvàosựbùngnổkinhdoanhtrựctuyếncủanhữngnămcuốithậpniên90.Lúcấy,Cortđangchohàngtrămcông tymới thành lập thuênội thất.Nhữngcông tynàyđộtnhiênkhông thanh toán tiền thuê rồi biếnmất khihình thứckinhdoanhtrênmạngthấtbại.Pabrainói:

-CảMungervàBuffettđềuthấyquảbongbóngkinhdoanhtrênmạng.Họhoàntoànbiếtrõnguycơđó.NhưnghọlạibỏsótmộtchitiếtlàdoanhthucủaCortphụthuộcvàođây.

Saunày,Mungergọivụmuabánđólà“mộtsailầmkinhtếvĩmô”.

Vìvậy,Pabraithêmmụcnàyvàodanhsáchkiểmtra:khithẩmđịnhmộtcôngty,cầnxemlợinhuậncủacôngtyấycóthểphụthuộcvàomộtxuhướngkinhtế-xãhộinàokhông.

Nhàđầutưgiấutênmàtôiđãchuyệntrò(tôisẽgọiônglàCook)cũnglậpmộtdanhmụckiểmtra.Nhưngôngcòncẩnthậnhơnlàliệtkêcác lỗi thườngxảyravàomỗi thờiđiểmtrongquátrìnhđầutư,chẳnghạnnhưtronggiaiđoạnnghiêncứuthẩmđịnh,quátrìnhđưaraquyếtđịnh,thựchiệnquyếtđịnh,vàkểcảsaukhiđãđầutư-làlúcmọingườicầntheodõicácsựcốcóthểxảyra.Sauđó,ônglậpcácdanhmụckiểmtrachitiếtđểtránhcácsaisótấy,đồngthờichỉrõcác thời điểmmà ông cùng nhómđầu tư sẽ xemqua cácmục cầnkiểmtra.

Chẳnghạn,ông cóDanhmụcKiểm traNgày thứba,dùngđểxemxétlạivàocuốingàythứbakểtừkhibắtđầuthẩmđịnhmộtvụđầutư.Theodanhmụcđó,họcầnxácnhậnrằngđãkiểmtrakỹcácbáo cáo tài chínhcủa công ty trongmườinăm trướcđó,kể cảviệckiểmtrachitiếtcácmụctiêubiểutrongtừngbáocáovàcácvấnđề

liênquangiữacácbáocáo.-Ngườitacóthểdễdàngchegiấuđiềugìđótrongmộtbáocáo,

nhưnggiữacácbáocáothìrấtkhó.-Cookbảovậy.Thêmmộtmục kiểm tra nữa là yêu cầu các thành viên trong

nhómxácnhậnlàđãđọcnhữngchúthíchtrongcácbáocáodònglưuchuyểntiềnmặt.Tiếpđếnlàxácnhậnhọđãxemcácbáocáovềviệcquảnlýnhữngrủirothenchốt.Thứbalàphảiđảmbảohọđãkiểmtradòng tiềnvàchiphíkhớpvớimức tăng trưởng lợinhuậnđượcbáocáo.

-Đây làyếu tố rất rấtcănbản.Anhbạncứxemđi rồi sẽngạcnhiênkhithấyngườitathườngkhônglàmnhưvậy.-Nhìnlạivụsụpđổcủa tậpđoànEnron,ôngnói. -Mọingười có lẽđãhiểu ra rằngthảmhọanàyhoàntoànxuấtpháttừcácbáocáotàichính.

Ôngdẫnchứngthêmmộtvụđầutưmàtrônglướtquacóvẻrấttriểnvọng.Ainấyđềuphấnkhích,nhưnghóaracácquanchứccaocấpcủacôngtyđóđãâmthầmbánhếtcổphầnmàhọđangsởhữu,trongkhi lại thuyếtphụccácnhàđầutư tương lai rằngđây làmộtmónhời.Công tynàynhưquảbóng sắpnổ tung, trongkhingườimuacứnhảyvàomàchẳnghaybiếtgì.NhưngCookđãbổsungmộtchi tiếtvàoDanhmụcKiểmtraNgày thứbanhằmđảmbảonhómđầutưcủaôngđãxemphầnchữinnhỏtrongbáocáocổphầnbắtbuộccủacôngty.Vàôngđãpháthiệnrabímậtnày.

-Trongsố50lầnthì49lầnkhôngtìmthấygì.Nhưnglầnthứ50thìkhác.-Ôngnói.

Ôngbảodanhmụckiểmtrakhôngnóichoôngbiếtphảilàmgì.Đókhôngphảilàmộtcôngthức.Nhưngdanhmụckiểmtrađãgiúpôngtỉnhtáotrongtừngbướchànhđộng,bảođảmôngcóđượcthôngtinquantrọngmàôngcần,giúpôngđưaraquyếtđịnhsaochohợplý,cũngnhưcócơsởđểbànbạcthêmvớiđồngsựkhicần.Vớimộtdanhmụckiểmtraphùhợp,ôngtinrằngnhómcủaôngcóthểđưaranhữngquyếtđịnhtốt.Vàôngcũngtinrằnghọcóthểchắcthắngtrongthịtrường.

Tôihỏiphảichăngôngkhôngđangtựgạtmình.

-Cũng có thể. -Ông trả lờivànhắc lạinhững thành công củadanhmụckiểmtratrongphẫuthuật.-Nhưngkhibácsĩphẫuthuậtđãrửatayvàthảoluậnvớicácthànhviêntrongêkípmổ,họsẽtạoranhữngkếtquảtốthơnmàkhôngphảilàdolêntaynghề.

Cookthườngkhôngnóiđếnnhữngkếtquảcụthể(quỹcủaôngkhôngcôngbốdoanh thu),nhưngôngkhẳngđịnh rằngdanhmụckiểmtrađãđemlạichoôngkếtquảtốthơn.Ôngđãsửdụngdanhmụckiểmtratừđầunăm2008vàcóvẻnhưôngđãvượtquacuộckhủnghoảngkinhtếxảyrangaytrongnămđó.NhiềungườinhậnxétrằngquỹcủaCookkinhdoanhtốt,tốthơnnhữngquỹkháccùngngành.Liệudanhmụckiểmtragópbaonhiêuphầnvàothànhcôngấy?Điềunàythìkhôngthểbiếtđược.Chỉbiếtlàôngchỉmớiápdụngdanhmụcđượchainăm.Khôngcònnghingờgìnữa:Chodùtrongthời kỳ kinh tế đầy bất ổn, danhmục kiểm tra vẫn mang lại chonhómđầutưcủaôngmộtgiátrịcộngthêmngoàimongđợi-đólàtínhhiệuquả.

Khilầnđầutiêngiớithiệudanhmụckiểmtra,ôngnghĩrằngnósẽ làm chậm tiến độ công việc của nhóm, tăng thời lượng và khốilượng công việc khi đưa ra quyết định đầu tư. Ông vẫn sẵn sàngchấpnhậntrảcáigiáđó.Lợiíchmàdanhmụcmanglạiđãrõkhinógiúpgiảmthiểusaisót.Đúnglàviệcsửdụngdanhmụckiểmtrađãlàmtăngthờilượngxemxétmộtthươngvụ.Nhưngôngngạcnhiênkhithấymọingườicóthểđánhgiáđượcnhiềudựánđầutưhơnvớitổngthờigianíthơn.

Trongkhi trướcđómọingườiphảimấtvài tuầnvới rấtnhiềucuộchọpđểphânloạicácthươngvụ–rằnghọsẽngưnglạihaytiếptụctheođuổivàđánhgiáchitiếthơn.Cácquytrìnhthẩmđịnhlúcấylanmanvàkhôngcómộtđịnhhướnghaychiếnlượcrõràng.Vàkhimọi người đã mất đến một tháng để nghiên cứu, đánh giá mộtthươngvụđầu tư, họ thường có xuhướnggậtđầu -ừ thìđầu tư.Nhưngsaukhicódanhmụckiểmtra,ôngcùngnhómcủamìnhthấyrằngnhờDanhmụcKiểmtraNgàythứba,họcóthểphânloạimộtcáchnhấtquánnhữngthươngvụnàothựcsựđángđểquantâm,còn

vụnàokhông.Ôngchobiết:-Quytrìnhthẩmđịnhchặtchẽhơn,màlạinhanhhơn.Đólàmột

sựthànhcôngvàchúngtôicứthếmàtiếnlên.Pabrai và Spier, nhà đầu tư ở Zurich, cũng khámphá ra điều

này. Trước đây, Spier phải thuêmột chuyên gia phân tích đầu tư,nhưngnayôngkhôngcầnngườilàmcôngviệcấynữa.Pabraiđãápdụngdanhmụckiểmtrađượcchừngmộtnăm.Kểtừđó,quỹđầutưcủaPabraitănghơn100%.Cóthểkhôngchỉnhờdanhmụckiểmtra.Nhưngkhiápdụngdanhmụckiểmtra,Pabrainhậnthấyôngcóthểđưaranhữngquyếtđịnhđầutưnhanhhơnvàbàibảnhơn.Khicácthịtrườngcùnglaodốcvàocuốinăm2008vàcácnhàđầutưhoảngsợbántháocổphiếuthìcũngcórấtnhiềuthươngvụđượcthựchiện.Chỉtrongvòngmộtquý,ôngđãcóthểđánhgiáhơn100côngtyvàquyếtđịnhmuathêmmườicôngtyđểbổsungvàodanhmụcđầutưcủamình.Pabraibảonếukhôngcódanhmụckiểmtra,cólẽôngđãkhông thểhoàn thànhmộtphầnnhỏ côngviệcphân tích,hay cảmthấytựtinvớicáckếtquảphântích.Mộtnămsau,sốvốncủaôngtănghơn160%.Vàôngkhôngmắcmộtsailầmnàocả.

Điều làm tôi ngạc nhiên không chỉ là việc danhmục kiểm trachứngtỏhiệuquảtronglĩnhvựctàichính-giốngnhưtrongngànhy.Màvấnđềlàởchỗítngườichấpnhậnvàápdụngnó.Tronglĩnhvựctàichính,mọingườiđềutìmcáchthulợinhuận.Nếuaiđólàmtốt thì mọi người sẽ bắt chước ngay cái cáchmà người kia đã ápdụng.Hầuhếtmọiýtưởngdùchỉđểkiếmthêmchútíttiền,chẳnghạnđầutưvàocáccôngtykinhdoanhtrựctuyến,mualạitừngphầncáctàisảncầmcố,haybấtkỳýtưởngnàokhác,cũngsẽđượccácgãkhổnglồchộplấylậptức.Tấtcả,chỉtrừmộtthứ:danhmụckiểmtra.

Tôi hỏiCook là nhữngngười khác có quan tâmđếnnhữnggìông đã làm trong hai năm qua không.Không ai quan tâm cả, ôngđáp.Mọingườichúýđếnnhữnggìôngmuavàbán,nhưngngaykhiông nhắc đếndanhmục kiểm tra thìmọi người lảngđi hết.Ngaytrongcông tycủamình,ông thấyviệcápdụngdanhmụckiểmtragiốngnhưlàmộtsựépbuộcvậy.

-Mọingườidịứngvớinó.Phảimấtvàithángđểcuốicùngcôngtythấyđượcgiátrịcủadanhmụckiểmtra.-Ôngkể.

Đếnhômnay,cácđồngsựcủaôngvẫnkhôngsửdụngcáchthứcnày.Họcũngkhôngsửdụngdanhmụckiểmtratrongcácthươngvụkhôngcóôngthamgia.

-Tôithấylạ lànhữngngườikhácthậmchíchẳngbậntâmđếnviệc thửmột lầnxemsao.Cũngcóngườihỏi.Nhưngchẳngai làmtheocả.-Ôngkếtluận.

Cólẽphảnứngnàylàtấtyếu.Cáchđâyvàinăm,GeoffSmart-tiến sĩ tâm lý học khi ấy đang công tác tại Đại học ClaremontGraduate-côngbốmộtnghiêncứuvớisựthamgiacủa51nhàđầutưmạohiểm.Đâylànhữngngườicócácdựánđầutưhàngtriệuđô-lavàonhữngcôngtymớithànhlập.CôngviệccủahọkhálạsovớicácnhàquảnlýquỹnhưPabrai,CookvàSpier,vốnchỉchọnđầutưvàonhữngcôngtycóuy tín,vớikếtquảhoạtđộngkinhdoanhvàbáocáokếtquảtàichínhrõràngmàhọcóthểdựavàođóđểphântíchđánhgiá.Cònnhữngnhàđầutưnàylạiđặtcượcvàocáccôngtynon trẻ, đang táo bạo đeo đuổi những ý tưởng còn khá mơ hồ.NhưngGooglehayApplecũngkhởiđầunhưthế.Vàcácnhàđầutưmạohiểmcóniềmtinmãnhliệtrằngcóthểtìmramộtcôngtytươngtựđểgiúpnhânlênsốvốncủahọ.

Smartcònnghiêncứuphươngphápphântíchcủacácnhàđầutưđókhihọquyếtđịnhnênhaykhôngnênrótvốnchomộtcôngty.Bạnnghĩrằnghọsẽxemxétýtưởngcủacôngtyấy.Hìnhnhưtìmramộtýtưởngkinhdoanhtốtkhôngkhólắm,nhưngtìmramộtcôngtycóthểthựchiệnýtưởngấylàmộtvấnđềhoàntoànkhác.Họcầnngườicó thểbiếný tưởngấy thànhhiện thực,mộtngườichămchỉlàmviệc,biếtxâydựngđộingũ,cókhảnăngchịuáplựcvàđốiphóvới thấtbại,xử lýcácvấnđề liênquanđếnkỹthuậtcũngnhưconngười,mộtngười có thểnỗ lực trongnhiềunăm liềnmàkhôngbịphântâmhayxaonhãng.Mànhữngngườinhưvậyrấthiếmhoi.

Smartnhận thấy cácnhàđầu tưmạohiểmcónhiều cáchkhácnhauđểxácđịnhchândungconngườiđó.Thựcralàcónhiềukiểu

đánhgiá.Cómộtkiểunhàđầutưđượcônglà“Nhữngnhàphêbìnhnghệ

thuật”,tứclàđánhgiácácchủdanhnghiệpgầnnhưchỉbằngmộtcáinhìn thoángqua - cáchmàmộtnhàphêbìnhnghệ thuậtđánhgiáchất lượngcủamộtbứchọa,dựavào trựcgiácvàkinhnghiệmlâunăm.

Mộtkiểukháclà“Nhữngkẻănbám”,lànhàđầutưmấtnhiềuthờigianhơnchoviệcthuthậpthôngtinvềcácmụctiêucủacôngty:họtìmthôngtintừnhữngcuộcphỏngvấn,nhữngcuộcviếngthăm,từnhữngmốiquanhệhaybấtkỳnguồnnào.Sauđó,họ làm theonhữnggìlòngcanđảmmáchbảo.

Kiểu “Bên nguyên” xông xáo thẩm vấn các ông chủ công ty,kiểmtrabằngnhữngcâuhỏitháchthứcliênquanđếnkinhnghiệmvàcáchmàcácdoanhnhânnàyxửlýnhữngtìnhhuốnggiảthuyếtđầyngẫuhứng.“Bênnguyên”chủyếutheođuổiconngườicókhảnănghơnlàđánhgiáhọ.

Kiểu“Ngườicuốicùng”thấyrằngtoànbộnỗlựcchắcchắnthấtbạivàdovậyhọbỏquaphầnđánhgiá.Đơngiảnlàhọmuanhữnggìhọcholàýtưởnghay,sauđósathảicácchủcôngtykhôngcónănglựcvàtìmngườikhácthaythế.

CómộtsốnhàđầutưkhácmàSmartgọilà“Cáccơtrưởng”.Họsửdụngmộtphươngphápbàibảnvàdựavàodanhmụckiểmtra.Bằngcách rútkinhnghiệm từ sai lầmvàbàihọc củanhữngngườikhác cùng lĩnh vực, họ đưa cácmục kiểm tra vào quy trình thẩmđịnhvànghiêmchỉnhtuântheo,khôngbỏquacácbước,ngaycảkhihọcảmthấyngườiđóthựcsựcótriểnvọng.

Tiếp đến, Smart tìm hiểu thành công của các nhà đầu tưmạohiểmđó.Khỏi cầnnói chắcbạnđãđoánrakiểunhàđầu tưnào làthànhcôngnhất-đólà“Cáccơtrưởng”.10%nhữngnhàđầutưkiểunàysauđóphảisathảicácquảnlýcấpcaovìkhôngcónănglực,hayphảithúnhậnrằngđánhgiábanđầucủahọlàkhôngchínhxác.Vớinhữngkiểunhàđầutưkhácthìtỷlệnàylà50%.

Kếtquảcũngthểhiệnởphầnlợinhuận.Nhữngnhàđầutưsử

dụngphươngthức“Cơtrưởng”đạttỷlệhoànvốnđầutưtrungbình80%, những người khác chỉ đạt 35% hoặc thấp hơn.Những ngườiđầutưtheocáchkhácchưahẳnđãthấtbại,vìkinhnghiệmnàocũngcógiátrịcủanó.Nhưngnhữngngườiápdụngdanhmụckiểmtrathìđạtđượcthànhcôngđángkể.

Điều thúvịnhất làhầuhếtcácnhàđầu tưđều theođuổicáchthứccủa“Nhữngnhàphêbìnhnghệthuật”hay“Nhữngkẻănbám”,tứclàđưaraquyếtđịnhtheotrựcgiácthayvìdựavàophântíchcóhệthống,dùnhữngcáchlàmnàyđãbộclộnhiềunhượcđiểm.Cóthểngườitakhôngbiếtvềcáchlàmcủa“Cáccơtrưởng”,nhưngdùcóbiếtthìdườngnhưhọcũngkhôngthayđổigìmấy.

Sau khi công bố nhữngphát hiện này, Smart còn tiếp tục bànluậnvềđềtàinàytrongmộtcuốnsáchkinhtếbánchạybànvềvấnđềtuyểndụngcótênWho(Ngườitài).Tôihỏiông,khikiếnthứcấytrởnênphổbiến,tỷlệcácnhàđầutưlớnápdụngdanhmụckiểmtracótăngkhông,ôngtrảlời:“Không,vẫnnhưcũ”.

Chúng ta không thích sử dụng danhmục kiểm tra. Có thể vìchúngđòihỏiquáchitiết.Chúngkhôngcógìthúvị.Nhưngtôinghĩvấnđềởđâykhôngchỉ làsựlườibiếng.Cóđiềugìđósâuxahơn,bảnnănghơnđangdiễnrakhiconngười takhôngchỉ từchốicứuđượcnhiềungườihơn,màcònquay lưngvớikhảnăngkiếmđượcnhiềutiềnhơn.Dườngnhưchúngtacócảmgiácbịhạthấpkhiphảisửdụngdanhmụcấy.Màđiềunàyđingượclạiniềmtintuyệtđốivềcáchxửlýcủanhữngngườithậtsựvĩđại–nhữngngườimàchúngtakhaokháttrởthành–trongnhữngtìnhhuốngnguycấpvàphứctạp. Họ là những con người can đảm, chấp nhận mạo hiểm. Họnhanh trí,ứngbiến.Họkhông cóquy trình thủ tụchaydanhmụckiểmtra.

Cólẽýniệmcủachúngtavềchủnghĩaanhhùngcầnphảithayđổi.

Ngày 14 tháng 1 năm 2009, danhmục kiểm tra phẫu thuật antoàncủaWHOđượcbanhànhrộngrãi.Ngayngàyhômsau,chuyếnbaymangsốhiệu1549củahãnghàngkhôngUSAirwaysmangtheo

155 người cất cánh từ phi trường La Guardia, New York, đã đâmphảimộtđànngỗngtrờiCanadatrênđịaphậnhạtManhattan.Cảhaiđộngcơbịhỏng,nhưngmáybayđãhạcánhmộtcáchkỳdiệuxuốngdòngsôngHudsonlạnhgiá.Khôngmộtaithiệtmạng.Báogiớiđặttên cho tai nạn ấy là “điều kỳ diệu trên dòng sôngHudson”.Mộtviên chức củaBanAn toànGiao thôngQuốcgiađãnói rằng chiếcmáybay“buộcphảiđápxuốngbằngmộtcúhạcánhtrênnướcthànhcông nhất trong lịch sử ngành hàng không”. Cơ trưởng 57 tuổi -ChesleyB. “Sully” Sullenberger III, từng làmộtphi côngquânđộivớikinhnghiệm20.000giờbay-đãđượccảthếgiớikhenngợi.

TờNewYorkPostgiậttít“Ngườihùngtrênkhôngthầmlặnglàmột cơ trưởngngườiMỹ”.Hãng tinABCgọi ông là “Người hùngtrênsôngHudson”.CáctờbáoĐứctunghôôngvớicáitên“NgườihùngNewYork”,cònbáochíPhápgọiđâylà“NgườihùngmớicủanướcMỹ”, trongkhibáo chíxuấtbảnbằng tiếngTâyBanNhagọiông là “Người hùng của New York”. Tổng thống sắpmãn nhiệmGeorgeW.Bushtrựctiếpgọiđiệnthoạicho

Sullenbergerđểnói lời cảmơn.Tổng thốngmớiđắccửBarackObamađãmờiông cùnggiađìnhđếndự lễnhậmchứcnămngàysauđó.Các tay thợảnhchennhau trênbãi cỏnhàôngởDanville,California,cốchộpchođượchìnhvợvànhữngđứaconđangởtuổithiếuniêncủaông.Ởquênhà,ôngđượcchàođónbằngcuộcdiễnbinhvàmộthợpđồngviếtsáchtrịgiá3triệuđô-la.

Nhưngkhicótinlộrarằngthànhcôngnàynhờvàobộquytrìnhvàcácdanhmụckiểmtra,hệthốngđiềukhiểnbằngđiệntửđãgiúpmáybayhạcánhxuốngnước,viênphicôngphụláiđãtrợgiúphếtmình,còntoànbộphihànhđoànnhanhchóngsơtánhànhkháchrakhỏimáybay,thìngườidânbắtđầukhôngdámchắcaimớilàngườihùngthậtsự.Sullenbergerđãlặpđilặplạingaytừcuộcphỏngvấnđầutiênrằng:“Tôimuốnnóichođúngvềthànhtíchấy.Đâylànỗlựccủacảphihànhđoàn”.Ôngbảothànhcônglàkếtquảcủacảđộinhờbiếtbámsátquytrình,cùngvớisựpháthuytốiđanănglựccủatừngcánhân.

Chúngtavẫncứkhăngkhăngrằngđóchỉ làsựkhiêmtốncủamột người anh hùng kín tiếng.Một tháng sau đó, khi toàn bộ phihànhđoàngồmnămngườiđượcgiới thiệuvà tặng thưởngnhữngchiếcchìakhóabiểutrưngcủathànhphốNewYork,thamdựnhữngcuộcphỏngvấnđộcquyền,với lượngkhángiả 70.000ngườiđứngtunghô tạigiảiSuperBowl–giảivôđịchcủaLiênđoànBóngBầuDụcQuốcgiaMỹ–ởvịnhTampa,bạncóthểthấybáochíđãsắpđặtsựviệcnhưthếnào.Họkhôngmuốnnhắcđếnsựphốihợpđồngđộivàquytrình.HọmuốnnhấnmạnhkinhnghiệmđiềukhiểnchiếctàulượncủaSullynhưmộtsĩquanHọcviệnKhôngquân.

-Điềuđóđãdiễnralâurồi.Nhữngchiếctàulượnkhiấykhácxachiếcmáy bay phản lực hiện đại ngày nay. Tôi nghĩ kinh nghiệmđiềukhiểntàulượnđượcápdụngtrongtrườnghợpnàycũngkhôngnhiềulắm.-Sullenbergerphânbua.

Nhưthểchúngtakhôngdámnóilênđượcsựthậtcáigìlàcầnthiếtđểcứunhữnghànhkháchtrênchuyếnbayấy.

Chiếcmáy bayđược sửdụng là loạiAirbusA320 sản xuất tạichâuÂuvớihaiđộngcơphảnlựcđượcgắnởhaibêncánh.Máybaycấtcánhvàolúc3giờ25phúttrongmộtbuổichiềulạnhgiánhưngtrongtrẻo,hướngvềsânbayCharlotte,NorthCarolina.Cơphóthứnhất Jeffrey Skiles ngồi trước bảng điều khiển và phi côngSullenberger lúc đó không điều khiểnmáy bay.Điều đầu tiên cầnchúýlàhaingườikhônghềbiếtnhautrướcđó.Cảhaiđềulànhữngphi công dày dạn kinh nghiệm. Skiles cũng có số giờ bay tươngđươngSullenbergervàđãcómộtthờigiandàilàcơtrưởngláichiếcBoeing737.Cómộtphicôngphụláinhiềukinhnghiệm,nghequathìcóvẻlàtốt,nhưngsựthậtkhônghẳnvậy.Hãytưởngtượnghailuậtsưnhiềukinhnghiệmnhưngchưatừngquennhaucùngthụlývụáncủabạntrongngàyđầutiêntạitòa.Haytưởngtượnghaihuấnluyệnviênbóngrổhàngđầuhoàntoànxalạcùngbướcvàosànđấuđểdẫndắtđộibóng trong trậnđấu tranhchứcvôđịch.Mọiviệccó thểsẽdiễnrasuônsẻ,nhưngnhiềukhảnănghaibênsẽxảyraxungđột.

Tuy vậy, các phi công đã tuân thủ kỷ luậtmột cách khắt khe

trước cả khi họkhởiđộngđộng cơ tại cửađónkhách (đây làđiềuthườngbịbỏquaởhầuhếtngànhnghềkhác).Họlàmtheocácdanhmụckiểmtra.Họtựgiớithiệuvớinhauvàvớiphihànhđoàn.Tiếptheolàmộtcuộchộiýngắngọnvềkếhoạchbay,nhữngmốilongạicóthểxảyravàcáchxửlýnếugặpsựcố.Bằngcáchbámsátthủtụcấy–chỉmấtvàiphút–họkhôngchỉđảmbảomáybaysẵnsàngcấtcánh,màcòntựbiếnhọtừnhữngcáthểxalạthànhmộtđộibaygắnkết, được chuẩn bị có hệ thốngđể xử lý bất cứ vấnđề nào xảy ratrongsuốthànhtrình.

GiảsửSullenbergervàSkilesbỏquamộtsốbướcchuẩnbịtrongngàyhômđóthìcó lẽcũnglàđiềudễhiểu.Phihànhđoàncótổngcộnghơn150nămkinhnghiệmbay–150nămlàmtheodanhmụckiểmtralặpđilặplại,thựchànhbaydướidạngmôphỏng,cậpnhậtdanh sách mới hàng năm. Công việc hàng ngày này gần như vônghĩa.Họthấyvấnđềdùnhỏnhấtcũnghiếmkhixảyra,tỷlệxảyrarấtthấp,thấphơnrấtnhiềusovớicôngviệctrongngànhy,lĩnhvựcđầutư,ngànhluậthaynhữnglĩnhvựckhác.Nhưngdùsaohọcũngđãápdụngdanhmụckiểmtra.

Chỉmớiđâythôi,vàonhữngnăm70,mộtsốphicôngvẫnxemthườngcácbướcchuẩnbịtrướckhibay,dùhọđãcócácdanhmụckiểmtrađượcsoạnmộtcáchcẩnthận.Họthườngnói:“Tôichưabaogiờgặpvấnđềgìcả”.Hay“Cứbắttayvàoviệcđi.Mọithứđềuổnmà”.Hoặc “Tôi là cơ trưởng, đây làmáy bay của tôi. Và ông anhđang làmmất thìgiờcủa tôiđó”.Hãynhớ lại tainạn thảmkhốcởTenerifevàonăm1977gâychếtngườinhiềunhấttronglịchsửngànhhàng không.Hai chiếcmáy bayBoeing 747đãđâmvàonhau trênđườngbăngmịtmùsươngtạiđảoCanarycủaTâyBanNha.Vụtainạnđãlàm583ngườithiệtmạng.Cơtrưởngmộttronghaichiếcmáybayấy–làmáybaycủahãnghàngkhôngHàLanKLM-đãhiểusaihướngdẫncủatrạmkiểmsoátkhônglưulúcấyđangtruyềnđirằngđườngbăngchưathôngđểcấtcánh.Cơtrưởngcũngkhôngđểýđếncảnhbáocủacơphóthứhai, làngườipháthiệnrarằngcáchướngdẫnkhôngđượcrõràng.Cómộtchuyếnbaycủahãnghàngkhông

PanAmericanđangcấtcánh theochiềungược lại trêncùngđườngbăng.

-Đườngbăngchưathông.CủaPanAmericanà?-Lúcđó,cơphóthứhaiđãhỏilạicơtrưởng.

-Đúngthế.-Cơtrưởngkhẳngđịnhvàtiếptụcđiềukhiểnmáybaychạyrađườngbăng.

Cơtrưởngđãsai.Cơphóthứhaicảmthấynhưvậy.Nhưnghọđãkhôngchuẩnbịchotìnhhuốngấy.Họđãkhôngthựchiệntuầntựtheocácbướcđểkếthợplạivớinhauthànhmộtđội.Thếnêncơphóthứhaikhôngnghĩrằngmìnhđượcphép,huốngchilàtráchnhiệm,dừngcơtrưởnglạiđểlàmrõvấnđề.Thayvàođó,cơtrưởngđãđượcphéplaovềphíatrướcvàgâyratainạnthảmkhốc.

Sựcứngnhắcchínhlàđiềukhiếnmọingườisợkhicứphảibámtheomột thủ tục nào đó.Họ tưởng tượngmình giống như nhữngthiếtbịkhôngbiếtsuynghĩ,cắmcúi làmtheomộtdanhmụckiểmtra,khôngthểnhìnrangoàiquakínhchắngióvàđốiphóvớithếgiớithực.Nhưngbạnthấyđó,khimộtdanhmụckiểmtrađượcsoạnthảokỹ lưỡng, chính xác thì kết quả luôn làm bạn hài lòng.Danhmụckiểm tra soạn ra những điều bình thường, những công việc hàngngày(Bánhláiđãđượccàiđặt?Bệnhnhânđãđượctiêmkhángsinhđúnggiờ?Cóphảicáccấpquảnlýđãbánhếtcổphầncủahọ?...),đểđầuócchúngtakhôngphảimấtnhiềuthờigianthựchiệnchúngvàtập trung vào những việc khó khăn hơn (Chúng ta nên hạ cánh ởđâu?).Nhưthếthìkhôngcứngnhắc.Nhưthếthìmọingườisẽtìmracáchkhảdĩnhấtđểgiảiquyếtvấnđề.

Khoảng90giâysaukhicấtcánh,chuyếnbaymangsốhiệu1549củahãnghàngkhôngUSAirwaysđãlênđếnđộcao1.000métkhicắtngangđườngbay củađànngỗng trời. Sựviệcdiễn rabấtngờđếnmứcphảnxạ tức thìcủaSullenberger làcúiđầuđể tránh.Tiếngvađậpvàokínhchắngióvàđộngcơtođếnmứcmáythuâmởbuồngláicũngghilạiđược.Cácbảntinsaunàytiếtlộrằngnhiềumáybayđãđụngphảinhữngđàn chimnhư thếmàkhônggặpphải rắc rốinào.Nhưnghiếmkhiđụnghai lần.Nhưngdù sao thì cácđộng cơ

phảnlựccũngđãđượcthiếtkếđểcóthểđốiphóvớicác loàichimchócvàgầnnhư làxaynát chúngngay tứckhắc.Tuynhiên,giốngngỗngtrờiCanadalớnhơnnhiềusovớicácloàichimkhác,thườngnặngtừ4kgtrởlên,vàkhôngcóđộngcơnàođủkhảnăngđốiphóvớichúng.Thayvàođó,nếucuốnphảichúng,cácđộngcơphảnlựcsẽtựđộngtắtmáyđểkhỏibịnổtunghaylàmvăngcácmảnhkimloạivàocánhmáybay.ĐộngcơcủachiếcA320cũngđốiphó theocáchđókhichúnggặpphảitrườnghợphyhữunhấttrongcáctrườnghợphyhữu–ítnhấtcóbaconngỗngbịcuốnvàohaiđộngcơ.Cácđộngcơngưnghoạtđộngngaylậptức.

Lúc đó, Sullenberger đã đưa ra hai quyết định then chốt: đầutiênlàgiànhlạiquyềnđiềukhiểnmáybaytừcơphóSkiles,sauđólàđápxuốngsôngHudson.Cảhai lựachọnđềucóvẻsángsuốtnhấtvào lúc này và gần như cùng dựa vào bản năng. Trong vòngmộtphút,mọingườihiểurằngmáybaykhôngcònđủtốcđộđểquaytrởlại sân bay La Guardia hay đáp xuống đường băng ở sân bayTeterboro,NewJersey, theođềnghịcủatrạmkiểmsoátkhônglưu.Cả hai phi công đều có hàng chục năm kinh nghiệm bay, nhưngSullenbergercósốgiờđiềukhiểnchiếcA320nhiềuhơn.Ngoàira,cácvịtrícầntránhvavào–cáctòanhàchọctrờicủaManhattan,câycầuGeorgeWashington–đềuởphíabêntaytráicủaông.Trongkhiđó,Skileschỉvừamớihoàn thànhkhóahuấn luyệncấp tốcđiềukhiểnA320,cũngnhưmớilàmquenvớicácdanhmụckiểmtramàhọsẽcầnđến.

-Đểtôiđiềukhiển.-Sullenbergersửdụngngônngữchuẩnxáckhiôngđặttaylênbànđiềukhiển.

-Vâng.-Skilesđáp.Khôngcósựtranhcãivềbướchànhđộngtiếptheo.Hộiýcũng

không.Vàkhôngcầnphảihộiý.Bởisựchuẩnbịcủacácphicôngđãnhómhọthànhmộtđội.Sullenbergersẽtìmđiểmgầnnhất,antoànnhấtđểhạcánh.CònSkilessẽlàmtheodanhmụckiểmtradànhchotrườnghợpđộngcơbịhỏngvàcốgắngkhởiđộnglạiđộngcơ.Nếukhôngcóâmthanhcủahệthốngcảnhbáovachạm“Dừnglại.Dừng

lại.Dừnglại.Dừnglại”thìbuồngláigầnnhưimlặng.Mỗiphicôngtập trungvàonhiệmvụ củamìnhvàquan sátngười khácđểphốihợpkhicầnthiết.

Ởđây, cảhaiphi côngđềuđóngvai tròquan trọng.Chúng tathườngnghĩcácphụláilàngườithừa–lànhữngngườidựphòngvàđược giao vài nhiệm vụ vặt vãnh gì đó cốt để họ có việcmà làm.Nhưngvớimứcđộphứctạpcủanhữngchiếcmáybayhiệnđại,phụlái làngườikhông thể thiếuchonhữngchuyếnbaybìnhyên, cũnggiốngnhưcáccamổthànhcôngkhôngthểthiếubácsĩgâymê.Phicôngvàphụláithaynhauđiềukhiểnmáybay,kiểmsoátcácthiếtbịbay và có trách nhiệm thực hiện các danh mục kiểm tra. Trongtrườnghợpxảyrasựcố thìkhông thểxácđịnhcôngviệccủaai làkhókhănhơn.Chiếcmáybaychỉcóbaphútrưỡiđểđápmàkhôngcầnđộng cơ.Cũng trong khoảng thời gianđó, Skiles cầnđảmbảorằngôngđãlàmmọiviệccóthểđểthửkhởiđộnglạiđộngcơ,đồngthờichuẩnbịđểmáybayhạcánhxuốngnướcnếukhôngthểlàmchođộngcơhoạtđộngtrởlại.Nhưngcácbướccầnlàmđểkhởiđộnglạiđộng cơ thườngmất hơn chừng đó thời gian. Skiles cómột số sựchọnlựađểhànhđộng.

Máybayđanglaoxuống.Ôngchorằngcơmaysốngsótlớnnhấtlàkhởiđộnglạimộtđộngcơvàôngquyếtđịnhtậptrungvàodanhmụckiểmtradànhchotrườnghợpđộngcơbịhỏng,đồngthờilàmtheocácbướcnhanhnhấtmàôngcóthể.Độngcơbịhỏngnhưthếnàothìchưarõ,nhưngviệcphụchồidùchỉlàchútítcũngđủđểđưamáybayđến sânbaygầnnhất.Cuối cùng, Skilesđãkhởiđộng lạiđượccảhaiđộngcơ-điềumàcácnhàđiềutrasaunàythừanhậnlà“rấtấntượng”vớikhoảngthờigianmàôngcó.Cácnhàchuyênmôncũng cho rằng khó có thể thực hiện lại điều này dưới dạng môphỏng.

Nhưngôngcũngkhôngbỏquacácquytrìnhđểhạcánhxuốngnước.Khôngđủthờigianđểthựchiệnhếtcácbướctrongdanhmục.Ông đã phát tín hiệu yêu cầu cứu hộ và đảm bảomáy bay đượcchuẩnbịsẵnsàngđểhạcánhkhẩncấptrênnước.

-Đãmởcánhchưa?-Sullenbergerhỏi.-Đãmởcánh.-Skilestrảlời.Sullenberger tập trung để đáp máy bay xuống nước. Nhưng

ngaycả trongviệcnày,ôngcũngkhônghoàntoàntự làm.Vì, theonhà báo và phi côngWilliam Langewiesche đề cập sau đó, thì hệthốngđiềukhiểnđiệntửđãđượcthiếtkếnhằmhỗtrợcácphicôngđápxuốngnướcthànhcôngmàkhôngcầncócáckỹnăngđặcbiệt.Chếđộhạcánhđógiúpmáybaykhôngbị trôidạtvà lắc lư,đồngthờiphốihợpđiềukhiểnbánh láivới trụccủahai cánh.MộtchấmxanhhiệnlêntrênmànhìnhgiúpSullenbergernhắmmụctiêuhạđộcaotốtnhất.Hệthốngnàygiúpôngcóthờigiantậptrungvàonhữngcôngviệcquantrọngkhác,chẳnghạnnhưtìmđiểmhạcánhgầncácbếnphànhằmtạođiềukiệnthuậnlợinhấttrongquátrìnhgiảicứuhànhkhách,cũngnhưgiữchocánhmáybay thăngbằngkhichạmmặtnước.

Tronglúcấy,batiếpviênhàngkhôngtrongkhoangmáybaylàSheilaDail,DonnaDentvàDoreenWelshđãhoàntấtcácthủtụcchonhữngtìnhhuốngnhưthế.Họyêucầuhànhkháchcúiđầuxuốngvàômchặthai chânđểhạnchế tácđộngkhiva chạm.Ngaykhimáybayđápxuốngvàkhinhìnthấynướcquacửasổ,cáctiếpviênhướngdẫnhànhkháchmặcáophao.Họđảmbảocửachínhđượcmởngaykhimáy bay vừadừng lại, và rằng hành khách sẽ khôngmất thờigianmang xách tư trang hay bịmắc kẹt do làm phồng áo phao ởtrongmáy bay.Welsh, đứng ở tận cuối dãy ghế, phải lội qua lànnướclạnhcóngcaotớingựctrànvàothânmáybayđểtrấnanhànhkhách.Chỉcóhaitrongbốnlốithoáthiểmlàcóthểtiếpcậnmộtcáchan toàn. Tuy nhiên, nhờ phối hợp nhịp nhàngmà họ đã đưamọingườithoátkhỏichiếcmáybaycónguycơbịchìmchỉtrongbaphút–chínhxácnhưđãdựtính.

Trongkhihànhkháchđangđượcsơtán,Sullenbergertrởrađểkiểmtratìnhhìnhcủahànhkháchvàmáybay,cònSkilesvẫnởlạibuồngláiđểthựchiệndanhmụckiểmtrakhisơtán,vídụ,đảmbảođãloạitrừnguycơmáybaycóthểphátnổ.Chỉkhigiảiquyếtxong,

ôngmớibướcrangoài.Mộtđộiphàvàthuyềncứuhộđãcómặtđểđưamọingườilênbờ.Cácthùngnhiênliệuchỉđầymộtnửađãbiếnthànhchiếcphao làmchomáybaynổi trênmặtnước.Sullenbergerthựchiệnđộng táckiểm tra cuối cùng.Ôngđidọc cácdãyghếđểchắcchắnkhôngcònaibịbỏlại,sauđóôngmớithoátrangoài.

Toànbộsựviệcdiễnrasuônsẻđếnbấtngờ.Saukhimáybayđápxuống,Sullenbergernói:

- Cơ phó thứ nhất Jeff Skiles và tôi quay sang nhau, gần nhưcùnglúc,cùngmộtcâu,chúngtôinóivớinhaurằng‘À,cũngđâucótệnhưtôitưởng’.

Vậyailàngườihùng?Quảlàcóđiềugìđórấtphithườngtrongchuyếnbaynày.Sựmaymắnđóngmộtvaitròtolớn.Tainạnxảyravàobanngày,chophépcácphicôngnhanhchóngtìmđượcvịtríhạcánhantoàn.Cónhiềuthuyềnbèđangneođậugầnđóđểgiúpgiảicứunhanh trước khi hànhkháchbị lạnh cóngdưới lànnước bănggiá.Cúvachạmvớiđànngỗngởđộcaođủđểchiếcmáybaytránhđược cây cầu GeorgeWashington. Chiếcmáy bay cũng lao xuốngxuôi theodòngnước, thayvìngượcdònghayrabiển,nênhạnchếđượcthiệthạikhihạcánh.

Tuyvậy,ngaycảkhicótấtcảnhữngmaymắnấythìvẫncókhảnăng155mạng sốngấyđãbiếnmấtvàongàyhômđó.Vậy cáiđãcứusốnghọhẳnphảiđặcbiệthơn,khókhănhơn,mangtínhquyếtđịnhhơnvà,đúng,anhhùnghơncảkhảnăngláimáybay.Phihànhđoàntrênchuyếnbaysốhiệu1549củahãnghàngkhôngUSAirwaysđã thể hiện khả năng bám sát những thủ tụcmang tính sống cònđúngvàothờiđiểmngườitacầnđếnchúngnhất,giữđượcbìnhtĩnhtrướcáplựccao,đồngthờixácđịnhvấnđềnàocầnphảiứngbiếnvàvấnđềnàothìkhôngcần.Họbiếtphảixửlýnhưthếnàotrongtìnhhuốngphứctạpvàcấpbách.Họnhậnthấycầnphốihợpvớinhauvàchuẩnbị sẵn sàng,vàđiềunàyphảiđược thựchiện trướckhi tìnhhuốngtrởnênnguyhiểm.

Đó chính là sựkhác thường trong chuyếnbay ấy.Đó chính làđiềuđượcxem làanhhùng thờiđại.Đó lànhữngphẩmchấthiếm

hoimàchúng taphảihiểu là rất cần thiết trong thếgiớingàycàngrộnglớnhơn.

Nghềnghiệpnàocũngđòihỏinhữngquyđịnhvềtínhchuyênnghiệp,mộtquytắcứngxử,trongđóngườitagiảithíchlýtưởngvàtráchnhiệm củamình.Các quy tắc ấy khi thì được viết thànhvănbản, khi lại được hiểu ngầm. Nhưng chúng có ít nhất ba yếu tốchung.

Thứnhất làsựkỳvọngvề lòngvị tha:chúngta luônnhận lấyphầntráchnhiệmchongườikhác–dùchúngtalàbácsĩ,luậtsư,giáoviên,quânnhânhayphicông.Chúngtasẽđặtnhucầuvàmốibậntâm của những người phụ thuộc lên trên những vấn đề của riêngmình.

Thứhai là sự kỳ vọng về kỹ năng: chúng ta sẽ hướngđến sựxuấtsắcvềkiếnthứcvàchuyênmôn.

Thứbalàsựkỳvọngvềlòngtin:chúngtasẽchịutráchnhiệmvềhànhvicánhânđốivớibổnphậncủamình.

Tuynhiên,riêngcácphicônglạicầnthêmyếutốthứtưlàtínhkỷluật:kỷluậttrongviệcthựchiệncácthủtụcvàphốihợpthaotáccùng với những người khác. Đây làmột khái niệm gần như hoàntoàn nằm ngoài kho từ vựng của hầu hết các ngành nghề, kể cảngànhy của tôi. Trongngànhy, chúng tôi giữ “quyền tự ra quyếtđịnh”vàcoiđâynhưlàmộtnguyêntắcnghềnghiệp-mộtnguyêntắchoàntoàntráingượcvớitínhkỷluật.Nhưngngàynay,trongmộtthếgiớimàsựthànhcôngphụthuộcvàocáccôngtylớn,cácđộingũbácsĩlâmsàng,cáccôngnghệrủirocao,trongkhilượngkiếnthứckhổnglồđãbỏxakhảnăngtiếpnhậncủabấtkỳmộtcánhânnào,thìquyềntựquyếtđókhôngcònlàmụcđíchđểchúngtahướngtới.Vậythìđiềucần thiếtkhôngchỉ làmọingườiphải làmviệccạnhnhau.Màlàtínhkỷluật.

Đạtđượctínhkỷluậtrấtkhó–khóhơncảlòngtinhaykỹnăng,mà cũng có thể là khó hơn cả lòng vị tha.Chúng ta là những conngườikhôngkiênđịnhvàmắclỗi là lẽthường.Thậmchí,chúngtakhông nhịn được các bữa ăn vặt. Chúng ta sinh ra không phải để

tuân theokỷ luật,màđểđi tìmsựmới lạ, sôinổi.Chúng takhôngchúýđếntừngchitiếtnhỏ.Kỷluậtlàđiềugìđóchúngtacầnphảirènluyện.

Cólẽđólàlýdotạisaongànhhàngkhôngđãyêucầucáchọcviệnbổsungmộtnguyêntắcnữalàkỷluật.Danhmụckiểmtratrướckhibaylàsángkiếncủamộtsốphicôngquânđộitrongnhữngnăm30-khámpháđãgiúphìnhthànhýtưởngchoviệcxâydựngmộtsốtổ chức sau này. Ngày nay, chúng ta có Ban An toàn Giao thôngQuốcgiachuyênđiềutracácvụtainạn.Côngviệccủahọlàxácđịnhmộtcáchđộclậpcácnguyênnhâncơbảnvàđềnghịcáchkhắcphục.Chúngtacòncónhữngquyđịnhtầmquốcgianhằmđảmbảonhữnghướngdẫnấyđượckếthợp chặt chẽ trong cácdanhmụckiểm tratiện dụng, cũng như được áp dụng theo những cách thực sự làmgiảmthiệthại.

Muốnnhưvậy,cácdanhmụckiểmtrakhôngđượcbiếnthànhnhữngmệnhlệnhcứngnhắcgâycảntrở, thayvì trợgiúp.Ngaycảvới những danh mục đơn giản nhất cũng cần được xem xét lạithườngxuyênvàliêntụccảitiến.Cácnhàsảnxuấtmáybayđềughirõngàyxuấtbảncủa tấtcảcácdanhmụckiểmtra - lýdocủaviệclàmnàylàngườitaluônmongchờchúngsẽđượcđiềuchỉnh,thayđổitheothờigian.Suychocùng,danhmụckiểmtrachỉlàcôngcụhỗtrợ.Nếunókhôngthểhỗtrợ,nghĩalànóchưaphùhợp.Nhưngnếudanhmụcthậtsựcóthểhỗtrợthìchúngtaphảisẵnsàngnắmlấycơhộiđó.Chúngtasửdụngmáytínhnhưmộtcôngcụhỗtrợ.Máytínhtạoratriểnvọngvềkỹthuậttựđộngnhưmộtlựclượngchốnglạisựthấtbại.Thậtvậy,chúngcóthểthựchiệnrấtnhiềuthaotácthaychođôibàntaycủachúngta,chẳnghạncácthaotáctínhtoán,xửlý,lưutrữ,truyềnđi…Khôngcònbàncãigìnữa,côngnghệcóthểmởrộngkhảnăngcủachúng ta.Nhưngcònnhiềuđiềucôngnghệchưa thểlàmđược,nhưxửlýnhữngtìnhhuốngkhôngthểđoántrước,quảnlýbấttrắc,xâymộttòacaoốc,thựchiệnmộtcamổcấpcứu...Thậmchí công nghệ lại làm cho vấn đề trở nên rắc rối thêm theo nhiềucách, làm cho hệ thống của chúng ta trở nên phức tạp và tạo ra

nhữngkiểuthấtbạihoàntoànmớikhiếnchúngtalạiphảiđauđầu.Mộtyếutốđặctrưngcủađờisốnghiệnđạilàtấtcảchúngtađều

lệthuộcvàocáchệthống–làcáctổchức,cáccôngnghệ,hoặccảhai–vàmộttrongsốnhữngkhókhănlớnnhấtcủachúngtalàlàmsaochocáchệthốngđóhoạtđộnghiệuquả.Chẳnghạn,trongyhọc,nếutôimuốnbệnhnhâncủamìnhnhậnđượcdịchvụchămsóctốtnhấtthìkhôngchỉriêngtôiphảilàmtốtcôngviệccủamình,màtoànbộcácmắtxíchkháctronghệthốngbằngcáchnàođóphảithậtsựphốihợphiệuquả.

DonaldBerwick,chủtịchViệnPháttriểnChămsócYtếởBostonvàlàmộttrongnhữngnhàtưtưởngsâusắcnhấtvềhệthốngtrongytế,đãnóirằngchămsócytếgiốngnhưmộtchiếcxeôtôvậy-cácbộphậnriênglẻtuyệtvờithôithìchưađủ.

Trongyhọc,chúngtôibịámảnhbởinhữngnhântốlýtưởng–thuốctốtnhất,thiếtbịtốtnhất,chuyêngiatốtnhất–nhưnglạiítchútrọngđếnviệclàmthếnàođểchúngănkhớpvớinhau.Berwickchỉrõquanniệmấymùquángđếnmứcnào.Ôngnói:“Bấtkỳaiamhiểuvềcáchệthốngđềungaylậptứcbiếtrằngtốiưuhóatừngbộphậnkhôngphảilàcáchtốtnhấtđểtốiưutoànhệthống”.Ôngnêuvídụtừmột ý tưởng thí nghiệmnổi tiếng về việc thử sản xuất chiếc xetuyệtvờibằngcáchrápcácbộphận tốtnhấtcủacáchãngxedanhtiếngnhất.ChúngtarápđộngcơcủachiếcFerrari,hệthốngphanhcủachiếcPorsche,hệthốnggiảmxóccủachiếcBMWvàthânxecủaVolvo.“Kếtquả lànhữnggì tacókhôngphải làmộtchiếcxe tuyệtvời,màchỉlàmộtvậtthểlàmtừcácmảnhghépđắttiền”.

Tuy nhiên, đó lại chính là những gì chúng ta đã và đang làmtrongngànhy.ChúngtacóViệnYtếQuốcgiavớikhoảnđầutư30tỷđô-lamỗi năm, là nơi sản sinh ra nhữngphátminhy học quantrọng.NhưngchúngtalạikhôngcóViệnĐổimớiHệ

thốngYtếQuốcgiađikèmnhằmnghiêncứucáchtốtnhấtđểđưa những phát minh ấy vào thực tiễn – không có một viện nàotươngtựnhưthếchuyênnghiêncứunhữngsaisóttheocáchmàcácnhàđiều tra tainạngiao thông thường làm,khôngcónơinàonhư

Boeing chuyên lập cácdanhmụckiểm tra, cũngkhông có cơquannàotheodõicáckếtquả.

Điềutươngtựcũngxảyraởnhiềunhữnglĩnhvựckhác.Chúngtakhôngtìmhiểucácsaisóttronggiảngdạy,trongluậtpháp,trongcác chương trình của chính phủ, trong ngành tài chính hay bất kỳlĩnhvựcnàokhác,cũngkhôngtìmkiếmcáckiểumắclỗithườngtáidiễnhaynghĩravàđềxuấtnhữnggiảiphápkhảthinhằmkhắcphụcchúng.

Nhưngchúngtađãcóthể làmđược,vàđóchínhlàđiểmmấuchốt.Cácsaisótcứlàmtấtcảchúngtaphảisuynghĩ–thiếusựkhéoléo, kiến thức bị bỏ sót và những lỗi tưởng chừng không thểmắcphải.Trongphầnlớntrườnghợp,chúngtanghĩrằngmìnhcầnlàmviệcchămchỉhơnđể tìmravấnđềvàkhắcphụcchúng.Chúng takhôngcóthóiquentưduytheocáchmàcácphicôngquânsựđãlàmkhihọđánhgiá chiếcmáybaynémbommớikiểu299–một chiếcmáybayphứctạpđếnmứckhôngaidámchắclàcóthểđiềukhiểnđược. Lúc ấy, họ hoàn toàn có thể quyết định là chỉ “cần cố gắnghơn”,hoặcchorằngvụtainạnấylàthấtbạicủamộtphicôngkémcỏi.Thếnhưnghọđãthừanhậnkhảnăngdễmắcsailầmcủamình.Họnhận ra sựđơngiảnvà sứcmạnh củaviệc sửdụngdanhmụckiểmtra.

Vàchúngtacũngcóthểlàmnhưvậy.Khiđứngtrướcnhữngsựviệcphứctạp,chúngtacầnphảihànhđộngtheocáchđó.Khôngcònsựlựachọnnàokhác.Quansátcẩnthận,chúngtanhậnthấysaisótvẫn cứ xảy ra ngay cả với nhữngngười có năng lực và quyết tâmnhất.Chúng tabiếtđượcnhững lỗiấy.Chúng ta thấyđượccáigiáphảitrả.Đãđếnlúccầnphảilàmmộtđiềugìkhác.

Hãythửdanhmụckiểmtra.

CHƯƠNG9

CỨUMẠNG

ùaXuânnăm2007,ngaykhidanhmụckiểmtratrongphẫuthuật của chúng tôi mới hình thành, tôi đã thử áp dụngtrongcáccamổdotôiphụtrách.Tôilàmthếkhôngphảivì

tôinghĩnó cần thiết,màvì tôimuốn chắc rằngnó có thể sửdụngđược.Vàtôicũngkhôngmuốnlàkẻđạođứcgiả.Chúngtôidựđịnhgiớithiệudanhmụcđóởtámthànhphốtrênkhắpthếgiới.Vậythìtôiphảitựsửdụngnótrước.Nhưngtôicónghĩrằngdanhmụckiểmtrasẽtạoranhiềukhácbiệttrongcáccamổcủatôikhông?Không.Còntrongchínhcáccamổcủatôi?Làmơnđừngbắttôitrảlời.

Thậtxấuhổ, song tôiđã trảiquamột tuầnphẫu thuậtmànếukhôngcósựhướngdẫncủadanhmụckiểmtra,chúngtôicóthểđãbỏsótmộtvàiđiều.Ngaymớituầntrướcthôi,chúngtôiđãpháthiệnrabavấnđềtrongnămcamổ.

Tôi cómộtbệnhnhânchưađược tiêmkhángsinhmàđúngraphảiđược tiêmtrước lúcmổ.Đây làmột trongnhững lỗiphổbiếnnhấtcủachúngtôi.Việcêkípgâymêxaonhãnglàlẽthường,vìconngườitakhinhớkhiquên.Họtìmmãikhôngravenđểtiêm,vàcómộtcáimànhìnhđangròđiện.Lúcấy,ytángưngmọingườilạiđểthựchiệndanhmụckiểmtraTrướckhimổ.

-Khángsinhđượctiêmtrongvòng60phúttrướckhimổ?-Tôiđọctomấydòngởtấmgiấydántrêntường.

-Ồ,đúngrồi,uhm,vâng,tôisẽlàmngay.-Bácsĩgâymêđáp.Chúngtôichờmộtphútđểthuốcbắtđầungấmtrướckhibácsĩ

phụmổđưacondaochotôi.Mộtbệnhnhânkháclạikhôngmuốnsửdụngkhángsinh.Cônói

kháng sinh khiến cô bị rối loạn tiêu hóa và nhiễm nấmCandida -bệnhnhânhiểurõnhữnglợiíchcủakhángsinh.Rủironhiễmtrùngvếtthươngtrongcamổđặcbiệtcủacôấylàthấp–khoảngchừng1%

–vàcôchấpnhậnrủironày.Nhưngsửdụngkhángsinhlàthóiquen(khi chúng tôi không bị các vấnđề khác làm xao nhãng) đếnmứcchúngtôisuýthailầntiêmmàkhônghềchúýđếnnhữngdịứngcủabệnhnhân.Lầnthứnhấtlàtrướclúcgâymêvàchínhcôpháthiệnra.

Lầnthứhailàsaukhigâymêvàdanhmụckiểmtrađãpháthiệnra.Khichúngtôiđi loanhquanhtrongphòng lúc tạmngưngtrướckhimổ,đểđảmbảokhôngaicòn lo lắngđiềugìnữa,y táđãnhắcmọi người không sử dụng kháng sinh. Bác sĩ gây mê tỏ vẻ ngạcnhiên.Trướcđó,bàđãkhôngthamgiacuộchộiýcủaêkípvàđịnhtiêmkhángsinhchobệnhnhân.

Một trường hợp khác liên quan đến người phụ nữ đang ở độtuổi60cầncắtbỏmộtnửatuyếngiápvìcónguycơungthư.Bệnhnhân đã chia sẻ với chúng tôi về các vấn đề sức khỏe. Bệnh nhâncũngtừngnghiện thuốc lánặng,nhưngđãbỏđượcvàinămtrước.Cóvẻthuốcláđãkhôngđểlạiảnhhưởngnàođángkể.Bàcóthểđithangbộhaitầnglầumàkhôngbịhụthơihayđaungực.Nhìnchunglàtrôngbàkháổn.Tôinghephổithìkhôngcótiếngran.Hồsơbệnhánkhôngcóchẩnđoánliênquanđếnphổi.Nhưngkhigặpbácsĩgâymêtrướccamổ,bàchợtnhớlàđãbịkhóthởsauhaicamổtrướcđâyvàcầnphảithởoxytạinhàtrongvàituần.Cómộtca,bàphảiởlạitrongkhusănsócđặcbiệt.

Vấnđềnàykhánghiêmtrọng.Bácsĩgâymêbiếtchuyệnđó,còntôi thìkhông, chođếnkhi chúng tôi thựchiệndanhmụckiểm tra.Đếnphầnnêu lêncácvấnđềcầnquantâm,bácsĩgâymênhắc tôinêndựavàonhữngvấnđềhôhấptrướcđócủabệnhnhânđểlênkếhoạchtheodõilâuhơnsaucaphẫuthuậtdựtínhsẽravềtrongngàynày.

Vậylàchúngtôiquyếtđịnhrằngbệnhnhânsẽởlạibệnhviệnđểtheodõi thêm.Ngoàira,chúngtôicònchuẩnbịmọi thứđểchobàthởvớiốngxịtthuốctronglúcmổvàcảsaukhimổ,nhằmngănngừanhữngrắcrốiliênquanđếnhôhấp.Điềuđóđãchứngtỏcóhiệuquảtuyệtvời.Bệnhnhânkhônghềcầnthởoxysauđó.

Dùchúngtôiđãrấtquenthuộcvớimộtdạngphẫuthuậtnàođó,

nhưngbệnhnhâncủamỗicalạikhácnhau.Danhmụckiểmtragiúpchúngtôipháthiệnracácvấnđềvềdịứngthuốc,cáctrụctrặcthiếtbị, sựnhầm lẫnvề thuốcmen, sai sót trong cácnhãndán lênmẫusinhthiếtgửiđếnkhoanghiêncứubệnhhọc.Danhmụcgiúpchúngtôiđưaranhữngkếhoạchtốthơnvàchuẩnbịchuđáohơnchobệnhnhân.Nếukhôngcódanhmụckiểmtra,tôikhôngchắclàchúngtôicóthểmắcbaonhiêulỗivàđãgâynênnhữnghậuquảgì.

Cómộttrườnghợptôibiếtchắcdanhmụckiểmtrađãcứusốngbệnhnhân.Đó là ôngHagerman (chúng ta sẽ gọi ôngnhư thế) 53tuổi, có hai con và là giám đốc điều hành của một công ty địaphương. Tôi đã đưa ông vào phòngmổ để chuẩn bị cắt bỏ tuyếnthượng thận bên phải vì cómột khối u bất thường phát triển bêntronggọi làu tếbàoưachrom.Cáckhốiukiểunhưcủaông làvôcùnghiếmgặp.Chúngtiếtrachấtadrenalinnguyhiểmvàcóthểkhócắtbỏ.Nhưng trongnhữngnămgầnđây,ngoài chuyênmônphẫuthuậttổngquát,tôicònđặcbiệtquantâmvàtìmhiểuvềphẫuthuậtnộitiết.Tínhđếnnay,tôiđãthựchiệnkhoảng40caphẫuthuậtcắtbỏkhốiuthượngthậnmàkhôngđểlạibiếnchứngnào.Vìthế,khiôngHagermanđếngặptôiđểkiểmtrakhốiulạkỳấy,tôikhátựtinvàkhẳngđịnhtôihoàntoàncóthểgiúpđượcôngta.Tôigiảithíchlàluôncórủirobiếnchứng,màrủironguyhiểmnhấtlàcắtphảitĩnhmạchchủ–mạchchínhđưamáuchảyvềtim-cóthểgâychảymáunghiêmtrọng,đedọamạngsống.Nhưngtôicamđoanvớiônglàkhảnăngấyrấtthấp.

Tuy thế,một khi bạn ở trong phòngmổ, rắc rối có thể xảy rahoặckhông.VàvớiôngHagerman,tôiđãgặpphảirắcrối.

Tôiđangthựchiệncamổnộisoicắtbỏkhốiu.Tôiquansátcácthiếtbịtrênmànhìnhthôngquamáyquaymàchúngtôiđãđưavàocơthểbệnhnhân.Mọiviệcđangdiễnrasuônsẻ.Tôicóthểnângganlênvàởphíaxabêndưới, tôipháthiệnthấymộtkhốiumàuvàngsậm,mềm,giốngnhưlòngđỏcủaquảtrứngđãluộcchín.Tôithậntrọng táchkhốiu rakhỏi tĩnhmạch chủ.Việcnàykhôngquákhó,nhưngđòihỏisựtỉmỉ.Khigầnnhưtoànbộkhốiuđãđượclấyra,

tôiđãlàmcáiđiềumàtôichưabaogiờlàmtrướcđó:tôicắtphảitĩnhmạchchủ!

Đâyđúnglàmộtthảmhọa.Giốngnhưtôiđãđâmmộtlỗngaytimbệnhnhân.Máuchảyồạt.Saukhoảngmộtphút,gầnnhưtoànbộmáucủabệnhnhânđãchảyvàoổbụng.Timngừngđập.Tôilậptứcrạchmộtvếtmổlớnđểmởlồngngựcvàbụngnhanhnhất,rộngnhấtcóthể.Tôicầmlấyquảtimbệnhnhântrongtayvàbắtđầuép–mộthaibaép,mộthaibaép–đểgiữchomáuchảyvềnão.Bácsĩphụmổgiúptôigiữápsuấttrêntĩnhmạchchủđểlàmchậmdòngmáuchảy.Nhưngnắmchặttráitimbệnhnhântrongnhữngngóntaymình,tôicócảmtưởngnhưtrongđóđãkhôngcònchútmáunào.

Tôi nghĩ thế là hết. Chúng tôi sẽ chẳng bao giờ đưa ôngHagermancònsốngrakhỏiphòngmổ.Tôigiếtôngấymấtrồi.

Nhưngchúngtôiđãlướtquadanhmụckiểmtralúcđầucamổ.Khiđếnmụctôicónhiệmvụdựđoánêkípnênchuẩnbịbaonhiêumáuchobệnhnhân,tôinói:“Tôikhôngnghĩbệnhnhânsẽmấtmáunhiều.Tôichưabaogiờđểbệnhnhânmấthơn100mlmáu”.Chắcchắncanàycũngvậy.Nhưng tôicũngnói thêmlàdokhốiuởsátngaytĩnhmạchchủnênxétvềlýthuyết,việcmấtmáunghiêm

trọngvẫncóthểxảyra.Ytádựavàoýnàyđểkiểmtraxemđãcóđủbốnđơnvịmáudự trữ sẵn trongngânhàngmáuhay chưa,nhưthểchúngphảicósẵn–“phòngkhicần”,theonhưcôấynói.

Xem lại mới thấy lượngmáu đó vẫn chưa có sẵn trong ngânhàngmáu.Vậylàngânhàngphảichuẩnbịbốnđơnvịchochúngtôi.Vàchỉbằngbướcđơngiảnnày,danhmụckiểmtrađãcứumạngôngHagerman.

Việcsửdụngdanhmụckiểmtrathườngxuyênđãtrởthànhkỷluậtvàđã tácđộngmạnh lên chúng tôi. Trong sốnhữngngười cómặttrongphòngkhibắtđầucamổgồmbácsĩgâymê,ytágâymê,bácsĩphụmổ,ytáphụmổ,ytátuầnhoàn,sinhviênykhoa,tôichỉmớicódịplàmviệcvớihaingười,vàtôicóquenbiếtbácsĩphụmổ.Nhưng khi chúng tôi tự giới thiệu – “Atul Gawande, bác sĩ phẫuthuật”,“RichBafford,bácsĩphụmổ”,“SueMarchand,ytá”–bạncó

thể cảmnhậnđượcmọingười trongphòngmổđangnhanh chóngvàotưthếsẵnsàng.Chúngtôixácnhậntênbệnhnhânđượcghitrênchiếcvòngtaynhậndạngvàtấtcảchúngtôiđềubiếttuyếnthượngthậnnàosẽđượccắt.Bácsĩgâymêkhẳngđịnhôngkhôngcóvấnđềbất thường nào cần bàn bạc trước lúc bắt đầu. Các y tá cũng vậy.Chúng tôi đảmbảo bệnh nhânđã được tiêm kháng sinh,một tấmmềnấmđãđượcphủ lênngườibệnhnhân,đãchoôngmanggiàyốngđượcbơmphồngnhằmngănngừacáccụcmáuđông.Lúcbướcvàophòngmổ,chúngtôinhưnhữngngườixalạ.Nhưngkhicondaomổchạmvàodabệnhnhân,chúngtôiđãlàmộtêkíp.

Kếtquả làkhi tôi làmrách tĩnhmạchchủvàgây ramột thảmhọa,mọingườivẫngiữđượctháiđộđiềmtĩnh.Ytátuầnhoàngọibáođộngyêucầuthêmngườitrợgiúpvà,gầnnhưngaylậptức,lấymáutừngânhàngmáu.Bácsĩgâymêchầmchậmtruyềntừngđơnvịmáuvàocơthểbệnhnhân.Cácyêucầulầnlượtđượcđưara:trợlýmangvàothêmthiếtbịtheoyêucầucủatôi,bácsĩphẫuthuậtmạchmà tôimuốn đã đến phòngmổđể hỗ trợ bác sĩ gâymê tìm thêmđườngtruyềntĩnhmạch,ngânhàngmáuđượcthôngbáotìnhhình…Sựphốihợpcủacảnhómđãchotôivàbệnhnhânnhữngphútgiâyquý giá. Cuối cùng, hơn 30 đơn vịmáu đã được truyền cho bệnhnhân–gầngấpbalầnlượngmáuôngcólúcbanđầu.

Tay tôi vẫn liên tục ép tim choông.Áp lựcmáu thểhiện trênmànhìnhchứngtỏrằngtimđủsứcgiữchomáutiếptụctuầnhoàn.Bácsĩphẫu thuậtmạchvà tôi có thờigian tìmracáchhiệuquảđểkẹpvếtráchcủatĩnhmạchchủ.Tôicóthểcảmnhậnđượctimbệnhnhânbắtđầutựđập.Chúngtôiđóngvếtmổlại.ÔngHagermanđãsốngsót.

Tôi không thể làmbộ là bệnhnhânđã thoát khỏi hiểmnghèomộtcáchbìnhyên.Tìnhtrạnghuyếtápthấpkéodàiđãlàmhạithầnkinhthịgiácvàkhiếnchoônggầnnhưbịmùmộtbênmắt.Ôngphảidùngmáyhôhấptrongnhiềungàysauđóvàphảinghỉlàmviệcvàitháng.Tôibịdằnvặtkhôngnguôivìnhữnggì tôiđãbắtôngphảichịu. Dù tôi đã xin lỗi ông và tiếp tục công việc thường nhật của

mình,tôicũngphảimấtmộtthờigiandàimớibìnhtâmtrởlạiđểbắttay vào các ca phẫu thuậtmới. Tôi không thể thực hiện camổ cắttuyến thượng thận nào mà không nghĩ đến trường hợp củaHagerman.Mànhưthế lại tốt.Thậmchí, tôiđãcốcải tiếnkỹthuậtmổvớihyvọngđưaranhiềucách tốthơnnhằmbảovệ tĩnhmạchchủvàngănkhôngcho trườnghợp tương tựnhưvậyxảy ra thêmmộtlầnnữa.

Nhưngkhông chỉ có thế.Nhờ camổ củaHagermanmà tôi lạicàngbiếtơnnhữnggìmộtdanhmụckiểmtracóthểlàm.Tôikhôngmuốn nghĩ đến hậu quả xấu nhất có thể xảy ra với camổ ấy. Tôikhôngmuốnnghĩđếnviệcphảibướcrangoài,tớikhuvựcchờcủagiađìnhbệnhnhânvàgiảithíchvớivợôngrằngchồngbàtađãchết.

Cáchđâykhônglâu,tôicónóichuyệnvớiHagerman.Ôngvừabáncông ty cũ củamìnhvàđangchuyểnhướng sangmột công tykhác.Ôngchạybộbangàymộttuần,thậmchícòntựláixe.

-Tôiphảicẩnthậnvớinhững“điểmmù”.Nhưngtôicóthểxoayxởđược.-Ôngmỉmcười.

Ôngkhônghềtỏvẻcayđắnghaygiậndữ.Vàđiềuđóthậtđángnể.Ôngchỉmộtmựcnóirằngmìnhlàngườimaymắn.Tôihỏiliệutôicóthểmangcâuchuyệnnàykểchongườikháckhông.

-Đượcchứ,-ôngtrảlời.-Tôisẽrấtvuiđấy.

PHỤLỤC

XÂYDỰNGDANHMỤCKIỂMTRA

LỜICÁMƠN

óbanhómngườiđóngvaitròquantrọngđốivớicuốnsáchnày:nhữngngườihậuthuẫnphầnviết,nhữngngườibổsungcácývànhữngngườilàmchohaiphầnnàytrởnênhợplý.Vì

cuốnsáchliênquanđếnnhữngnghiêncứucơbảnởmộtsốlĩnhvựcnằmngoàichuyênmôncủatôi,nêntôixinbàytỏlòngbiếtơncủatôiđếnrấtnhiềungười.Thật sự, cuốnsáchnàykhông thểhoàn thànhnếukhôngcósựgiúpđỡcủahọ.

Đầutiên,tôixincảmơnnhữngngườiđãgiúptôihiểurõhơnvềsai sót,vềdanhmụckiểmtravà tậphợpchúng lạidướidạngmộtcuốnsách.ĐólàTinaBennett,trợlýcủatôi,ngườiđãpháthiệnkhảnăng thànhcông, cũngnhưủnghộchocuốnsáchngay từ lầnđầutiênkhitôichiasẻvớicôvềsựquantâmcủamìnhđốivớicácdanhmụckiểmtra.HenryFinder,biêntậpviêntờNewYorker,ngườiđãhướngdẫntôicáchxâydựngbảnthảosaochohợplývàmạchlạc.Laura Schoenherr,một trợ lý nghiên cứu thôngminhvà chăm chỉ,người đã giúp tôi tìm các nguồn tài liệu, kiểm tra các dẫn chứngnhằmđảmbảocácýthậtchínhxácvàhợplý.RoslynSchloss,ngườibiêntậprấttỉmỉđãthựchiệnphầnkiểmtracuốicùng.TạinhàxuấtbảnMetropolitanBooks,RivaHochermanđãkiểmtrathậtkỹphầnvănbảnvàđưaranhững lờikhuyênmang tínhquyếtđịnhở từnggiaiđoạnhìnhthànhnêncuốnsách.Tôiđãnhậnđượcnhiềusựgiúpđỡ từ Sara Bershtel, người phụ trách xuất bản của MetropolitanBooks,ngườimàtôiđãcùngcộngtácgầnmộtthậpniên.Côràsoátlạicácbảnthảo,giúptôigọtgiũatừngphầnvàcứutôikhỏinhiềulỗivềgiọngvăncũngnhưcácý.

Tôi phải cám ơn Donald Berwic rất nhiều. Anh là người đãtruyềnđạtchotôikiếnthứckhoahọccảitiếnhệthốngvàkhiếntôingạcnhiênvềnhữngsứcmạnhcủadanhmụckiểm tra trongcôngtácytế.PeterPronovostlàngườiđãđưaracácýchủyếugắnliềnvớinhững việc có tầm ảnh hưởng sâu rộng của ông tại những ICU.LucianLeape,DavidBatesvàBerwicklànhữngngườiđãgiớithiệu

tôivớiTổchứcYtếThếgiớiWHO.NgàiLiamDonaldson,ChủtịchChươngtrìnhAnToànBệnhNhâncủaWHO,ngườitạorachiếndịchtoàncầunhằmgiảmthiểutỷlệtửvongtrongphẫuthuật,đãtạođiềukiệnchotôiđếncácnướcđểhướngdẫnchươngtrìnhvàcòngiúptôithấyđượckhảnănglãnhđạothựcsựcóýnghĩanhưthếnàotronglĩnh vực y tế cộng đồng. Pauline Philip, Giám đốc điều hành củaChươngtrìnhAnToànBệnhNhâncủaWHO,đãnhiệttìnhtrảlờitấtcả các câuhỏi của tôi, và cũng làngườinỗ lựcđặcbiệtđể chươngtrìnhnàyđượcnhânrộngrakhắpthếgiới.

TạiWHO,TổngGiámđốcMargaretChan,cùngvớicốvấncủabàlàIanSmith,phóTổngGiámđốcDavidHeymannvàtrợlýTổngGiám đốc Tim Evans, là những người ủng hộ tôi rất nhiệt thành.GeraldDziekan,ngườimàhầunhưngàynàotôicũnglàmviệctrongsuốtbanămqua,cũngnhưVivienneAllan,HilaryCoates,ArmorelDuncan, Helen Hughes, Sooyeon Hwang, Angela Lashoher, ClaireLemer,AgnesLeotsakos,PatMartin,DouglasNoble,KristineStave,FionaStewart-MillsvàJulieStorr.

TạicôngtyBoeing,DanielBoormanđãgiúptôirấtnhiềutrongviệcsoạnthảo,kiểmtravàthựchiệncácdanhmụckiểmtralâmsàngnhằm đảm bảo sinh đẻ an toàn, kiểm soát nhiễm trùng tiêu chảy,khốngchếcácrủirotrongphòngmổ,kiểmsoátcácbệnhnhânnhiễmcúmH1N1,vànhững lĩnhvựckhác. JamievàChristopherCopper-Hohn,RomanEmmanuel,MalaGaonkarcùngvớiOliverHaarmann,DavidGreenspan,YenvàEelingLiowlànhữngngườihậuthuẫnrấtquantrọngchotôitừnhữngngàyđầu.

Ở trườngY thuộcĐạihọcHarvard,bộbaWilliamBerry,TomWeiser vàAlexHaynes là những trụ cột trong việc nghiên cứu vềdanhmụckiểmtraphẫuthuật.ChươngtrìnhPhẫuthuậtAntoàncủaWHOmà tôi đề cập đến trong cuốn sách này cũng trông cậy vàoAbdel-HadiBreizat, LordAraDarzi, E. PatchenDellinger, TeodoroHerbosa, Sidhir Joseph, Pascience Kibatala, Marie Lapitan, AlanMerry, KrishnaMoorthy, Richard Reznick và Bryce Taylor, nhữngnhàđiềutrachínhtạitámbệnhviệnđượcchọnthửnghiệmtrênthế

giới; Bruce Barraclough, Martin Makary, Didier Pittet và IskanderSayek, lãnhđạocácnhómcốvấnkhoahọccủachúngtôi,cùngvớinhiều thành viên thamgia trong nhómnghiên cứuPhẫu thuậtAntoàncủaWHO;MartinFletchervàLordNarenPatellàmviệctạiCơquan An toàn Bệnh nhân Quốc gia ở Anh; Alex Arriaga, AngelaBader,KellyBernier,BridgetCraig,PriyaDesai,RachelDyer,LizzierEdmondson, Luke Funk, Stuart Lipsitz, Scott Regenbogen cùng cácđồngnghiệpcủatôitạiBệnhviệnBrigham;vàTổchứcMacArthur.

Tôitỏlòngbiếtơnsâusắctớinhiềuchuyêngiacótênxuyênsuốttrongcuốnsáchnày,nhữngngườiđãnhiệttìnhvàkiênnhẫngiúptôihiểubiếthơntronglĩnhvựccủahọ.NhữngngườikhôngđượcnhắcđếnởđâylàJonathanKatz,ngườiđãgiúptôikhámphángànhxâydựngvớicáctòanhàcaoốc;DutchLeonardvàArnoldHowitt,ngườiđãgiảithíchchotôihiểurõhơnvềcơnbãoKatrina;NunoAlvezvàAndrewHebert, các bếpphó củanhàhàngRialto,đã chophép tôibướcvàokhunhàbếpcủahọ;EugeneHillđãgửichotôitácphẩmcủa Geoff Smart; và Marcus Semel, thành viên nghiên cứu trongnhóm của tôi đã phân tích các dữ liệu từ Hiệp hội Y tế HarvardVanguard để thấymức độ phức tạp của việc chẩn đoán lâm sàngtrongytếvàcácdữliệuquốcgiathểhiệntỷlệtửvongtrongphẫuthuật.Ngoàira,KatyThompsonđãgiúptôinghiêncứuvàtìmhiểuchứngcứbổsungchobàiviếtcủatôitrêntờNewYorkervớitêngọi“DanhMụcKiểmTra”,vàđâycũngchínhlà tiềnđềchocuốnsáchnày.

Kế đến là những ngườimà nếu thiếu họ, sự nghiệp viết lách,nghiêncứucũngnhưphẫuthuậtcủatôikhôngthểthànhcôngđược.Đó là ElizabethMorse, Giám đốc hành chính, người giúp tôi bìnhtĩnh,hỗtrợtôikhôngmệtmỏivàliêntụcđưaranhữnglờikhuyênsáng suốt.Michael Zinner, Chủ tịch Ban Phẫu thuật tại bệnh việnBrigham, cùng vớiArnie Epstein, Chủ tịch BanQuản trị vàChínhsáchY tế tạiTrườngHarvard,đãủnghộ tôi trongdựánnàycũngnhưnhiềudựánkháctrongsuốtthậpniênqua.DavidRemnick,biêntập viên của tờ New Yorker, người đã nhiệt tình hướng dẫn và

khuyếnkhíchtôilàmcộngtácviêntrongsuốtthờigiannày.Tôithậtmaymắnkhicómộtngườiđặcbiệtnhưthếủnghộmình.

Tuynhiên,quan trọngnhất làhainhómsaucùng:Đóchính làcácbệnhnhâncủatôi,kểcảnhữngngườichophéptôikểcâuchuyệncủahọởđâyvànhữngngườichỉđơngiảnlàtintưởngđểtôicócơhộigiúpđỡhọ.Tôiđãhọcđượcnhiềuđiềutừhọ.Vàcuốicùnglàgiađình tôi.Kathleen -vợ tôi, cùngcác conHunter,HatievàWalker -thường phải chịu thiệt thòi do những thay đổi trong nhiệm vụ vàniềmsaymêcủatôi.Nhưnghọvẫnluôntạođiềukiệnchotôi,chiasẻvàkhôngquênnhắcnhởtôirằngcôngviệckhôngphảilàtấtcả.Sựcảmkíchcủatôiđốivớigiađìnhlàvôbờbến.