HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

VŨ THỊ THU QUYÊN

PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜICHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Hà Nội - 2015

C«ng tr×nh ®­îc hoµn thµnh t¹i

Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh

Ng­êi h­íng dÉn khoa häc:PGS.TS. NGUYỄN CẢNH QUÝ

Ph¶n biÖn 1: ...................................................

Ph¶n biÖn 2: .................................................

LuËn ¸n sÏ ®­îc b¶o vÖ tr­íc Héi ®ång cấp Học viện

Häp t¹i Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh

vµo håi .....giê ......, ngµy ....... th¸ng ........ n¨m 2015

Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i- Th­ viÖn Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh- Th­ viÖn Quèc Gia

Phản biện 3: .................................................

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ

ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

1. Vũ Thị Thu Quyên (2010), "Chính sách hình sự đối với người chưa thành

niên phạm tội", Tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông, (6), tr.42-45.

2. Vũ Thị Thu Quyên (2010), "Yêu cầu đối với người tiến hành tố tụng

trong vụ án có người chưa thành niên phạm tội", Tạp chí Dân chủ và

Pháp luật, (9), tr.36-39.

3. Vũ Thị Thu Quyên (2010), "Pháp luật Việt Nam với việc bảo vệ quyền con

người qua nghiên cứu trường hợp người chưa thành niên phạm tội", Tạp

chí Giáo dục lý luận, (12), tr.44-48.

4. Vũ Thị Thu Quyên (2012), "Quyền của người chưa thành niên phạm tội

trong pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam", Tạp chí Dân chủ và

Pháp luật, (5), tr.8-14.

5. Vũ Thị Thu Quyên (2014), "Xét xử người chưa thành niên phạm tội -

Thực trạng và kiến nghị thành lập tòa chuyên trách", Tạp chí Cảnh sát

phòng chống tội phạm, (46), tr.41-46.

6. Vũ Thị Thu Quyên (2014), "Quan điểm chỉ đạo quá trình hoàn thiện pháp

luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam hiện

nay", Tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông, (10), tr.18-22.

MỞ ĐẦU1. Tính cấp thiết của đề tàiXuất phát từ quan điểm luôn coi con người vừa là mục tiêu, vừa là

động lực phát triển xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam nên trong Chiếnlược về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm2010 định hướng 2020 chỉ rõ: “xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo vệquyền con người, quyền tự do dân chủ của công dân”[7]. Đối với quyềncủa NCTNPT, Đảng và Nhà nước có chính sách pháp luật phù hợp vớimức độ hành vi, sự phát triển về tâm, sinh lý và nhận thức của họ, trong đócó chính sách hình sự đối với NCTNPT.

Hiện nay ở Việt Nam, dưới góc độ lý luận pháp luật về quyền củaNCTNPT đã được nghiên cứu ở khía cạnh này hoặc khía cạnh khác. Tuynhiên, chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện,có hệ thống về vấn đề này để làm nền tảng lý luận cho việc đánh giá thựctrạng pháp luật về quyền của NCTNPT.

Về mặt thực tiễn, từ khi phê chuẩn Công ước quốc tế về quyền trẻ em(gọi tắt là Công ước quyền trẻ em) vào năm 1990, Đảng và Nhà nước ViệtNam đã đạt được những tiến bộ đáng kể, theo hướng nội luật hóa các nguyên

tắc của Công ước quyền trẻ em vào pháp luật và thực tiễn quốc gia. Hệ thốngcác văn bản pháp luật về giáo dục, đối xử và bảo vệ các quyền hợp pháp củaNCTNPT được ban hành để tạo nên sự hài hoà hơn với Công ước quyền trẻem, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chống vi phạm pháp luật ở ngườichưa thành niên (NCTN), mặt khác tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc bảo vệquyền của NCTNPT.

Do nhiều nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan, một số quy phạmpháp luật về quyền của NCTNPT còn bất cập, chưa đầy đủ, chưa đồng bộ,thiếu thống nhất, chưa phù hợp với thực tiễn cuộc sống, thiếu tính khả thi,lạc hậu, thậm chí mâu thuẫn… làm cho NCTNPT không được hưởngquyền, lợi ích chính đáng của mình, không có những cơ chế pháp lý để bảovệ quyền của các đối tượng này; đồng thời gây khó khăn, cản trở quá trình

thực thi pháp luật.

Yêu cầu cấp thiết nghiên cứu hoàn thiện hệ thống các quy phạm phápluật về quyền của NCTNPT tạo cơ sở pháp lý cho việc hưởng quyền và

bảo vệ quyền của NCTNPT.Xuất phát từ những lý do trên nghiên cứu sinh đã chọn đề tài: “Pháp

luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam” đểnghiên cứu viết luận án tiến sĩ Luật học.

2. Mục đích, nhiệm vụ của luận án2.1. Mục đích của luận ánNghiên cứu cơ sở lý luận, phân tích, đánh giá thực trạng và đề

xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT ởViệt Nam hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ của luận ánĐể đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án có các nhiệm vụ sau:Một là, phân tích tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận

án và rút ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu;Hai là, xây dựng các khái niệm: NCTNPT; quyền của NCTNPT; pháp

luật về quyền của NCTNPT; làm rõ đặc điểm, nội dung, vai trò và tiêu chí

đánh giá pháp luật về quyền của NCTNPT; khái quát hóa các quy định phápluật của quốc tế và một số quốc gia về quyền của NCTNPT; làm rõ sự tươngthích của pháp luật quốc gia với quốc tế về pháp luật về quyền của NCTNPT;

Ba là, khái quát pháp luật về quyền của NCTNPT từ năm 1945 đếnnay; đánh giá thực trạng pháp luật về quyền của NCTNPT, nêu lên những

thành tựu và hạn chế, rút ra nguyên nhân làm cơ sở cho việc đề xuất cácgiải pháp hoàn thiện pháp luật về vấn đề này;

Bốn là, trên cơ sở lý luận và thực tiễn, luận án xây dựng một số quanđiểm và đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện pháp luật vềquyền của NCTNPT.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án3.1. Đối tượng nghiên cứuĐối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận, thực tiễn và

quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam.

3.2. Phạm vi nghiên cứuDưới góc độ lý luận về nhà nước và pháp luật, phạm vi nghiên cứu

của luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về quyền củaNCTNPT với tư cách là người thực hiện hành vi phạm tội, tham gia tốtụng với tư cách là bị can, bị cáo, người thi hành án hình sự (theo nghĩarộng được chỉ ra ở chương 2 của luận án).

Trong khuôn khổ của luận án này, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu,đánh giá hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về quyền của NCTNPTtừ năm 2003 đến năm 2014.

4. Cơ sở lý luận và các phương pháp nghiên cứu của luận án4.1. Cơ sở lý luậnLuận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác -

Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sảnViệt Nam về nhà nước và pháp luật, về mối quan hệ giữa Nhà nước và

công dân, những quan điểm của Đảng và Nhà nước về quyền củaNCTNPT.

4.2. Phương pháp nghiên cứuĐể giải quyết những nhiệm vụ nghiên cứu mà đề tài đặt ra, tác giả đã

sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vậtlich sử, và kết hợp với các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng ở các chương củaluận án nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, khái quát hóa, đánh giá thựctrạng và đề xuất các quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyềncủa NCTNPT.

- Phương pháp lịch sử, thống kê, so sánh được sử dụng để đánh giáquá trình phát triển, thực trạng pháp luật về quyền của NCTNPT.

- Phương pháp so sánh pháp luật cũng được sử dụng trong việc xácđịnh quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT cótính đến kinh nghiệm quốc tế về vấn đề này.

5. Đóng góp về mặt khoa học của luận án

- Là công trình khoa học đầu tiên ở cấp độ tiến sĩ nghiên cứu vấn đềpháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam hiện nay.

- Là công trình đầu tiên nghiên cứu tương đối toàn diện vấn đề lý luậncủa pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam; xây dựng khái niệmNCTNPT, quyền của NCTNPT, pháp luật về quyền của NCTNPT, phân tíchnội hàm các khái niệm này.

- Đã đưa ra và phân tích những đặc điểm, nội dung, vai trò và tiêu chí

của pháp luật về quyền của NCTNPT; khái quát hóa một số quy định phápluật điển hình của quốc tế, một số quốc gia và chỉ ra những kinh nghiệm cóthể vận dụng ở Việt Nam.

- Đánh giá thực trạng pháp luật về quyền của NCTNPT; chỉ ra nội dungtích cực, phát hiện những mâu thuẫn, sự không tương thích và bất cập trongmột số quy định của pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam.

- Xây dựng các quan điểm, đề xuất các giải pháp mang tính toàn diệnhoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT tạo cơ sở pháp lý vững chắccho việc thực thi pháp luật, bảo đảm quyền của NCTNPT. Những giảipháp luận án đưa ra có tính mới, có cơ sở khoa học, góp phần giải quyếtnhững bất cập trong pháp luật về quyền của NCTNPT.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án- Về lý luận: Góp phần làm phong phú thêm những vấn đề lý luận

của pháp luật về quyền của NCTNPT và hoàn thiện pháp luật trong lĩnhvực này.

- Về thực tiễn: Luận án góp thêm những thông tin có giá trị giúp cácnhà hoạch định chính sách, các nhà lập pháp, các cán bộ làm công tác

nghiên cứu, giảng dạy cũng như những người làm công tác áp dụng phápluật có cách nhìn sâu sắc, toàn diện hơn đối với pháp luật về quyền củaNCTNPT; trên cơ sở đó có những đóng góp tích cực tăng cường cơ sởpháp lý đối với việc thực thi pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Namhiện nay.

Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo chonhững người quan tâm nghiên cứu, làm công tác thực tiễn, thực thi phápluật về NCTN nói chung, NCTNPT nói riêng.

7. Kết cấu của luận ánNgoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, nội

dung luận án gồm có 4 chương, 10 tiết.Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI PHÁP

LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI1.1.1 Các công trình nghiên cứu trong nước và các công trình

nghiên cứu ở nước ngoài1.1.1. Các công trình nghiên cứu pháp luật về quyền của người

chưa thành niên phạm tộiLuận án nghiên cứu một số công tình tiêu biểu là: Tư pháp với người

chưa thành niên và quyền trẻ em, Nxb Chính trị quốc gia xuất bản năm 1997của Vũ Ngọc Bình; Nguyễn Văn Thông (chủ biên) có cuốn sách Toà án và

quyền trẻ em, do Nxb Chính trị quốc gia xuất bản năm 1998.Cuốn sách Đánh giá tính tương thích các điều khoản của Bộ luật tố

tụng hình sự về người vi phạm pháp luật hình sự, người bị hại, người làm

chứng là người chưa thành niên với các chuẩn mực quốc tế của Viện khoahọc Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao (VKSNDTC) phối hợp vớicác chuyên gia của UNICEF thực hiện trong khuôn khổ Dự án Hệ thống tưpháp thân thiện với NCTN được ký kết giữa Chính phủ Việt Nam và QuỹNhi đồng của LHQ tại Việt Nam xuất bản năm 2012.

Đề tài Nghiên cứu, đánh giá, phân tích tình hình người chưa thànhniên vi phạm pháp luật và hệ thống xử lý tại Việt Nam do Viện Khoa họcpháp lý, Bộ Tư pháp thực hiện năm 2003; Đề tài Hoàn thiện các quy định vềthủ tục điều tra, truy tố và xét xử người chưa thành niên phạm tội trong Bộluật tố tụng hình sự năm 2003 được Viện Khoa học Kiểm sát thực hiệnnăm 2008.

Dự án Tăng cường năng lực hệ thống tư pháp người chưa thành niêntại Việt Nam được ký kết giữa Viện Khoa học Pháp lý (Bộ Tư pháp ViệtNam) và Tổ chức cứu trợ trẻ em Thụy Điển (Raadda Barnen) năm 2000.

Về luận án tiến sĩ của Đỗ Thị Phượng, với đề tài Những vấn đề lý luậnvà thực tiễn về thủ tục đối với người chưa thành niên trong Luật tố tụng hình

sự Việt Nam, thực hiện tại khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2008.Trong Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 20 (tháng 12/2008) có: Đặng

Thanh Sơn có bài Pháp luật Việt Nam về tư pháp người chưa thành niên; ĐỗThúy Vân có bài Hoàn thiện pháp luật về xử lý chuyển hướng đối với ngườichưa thành niên vi phạm pháp luật; Phạm Văn Hùng Hệ thống điều tra thânthiện với người chưa thành niên; Nguyễn Xuân Tĩnh có bài Về thủ tục tố tụngxét xử đối với người chưa thành niên; Nguyễn Văn Hoàn có bài Tái hòa nhậpcộng đồng đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật…

1.1.1.2. Các công trình nghiên cứu về đảm bảo và thực hiện phápluật về quyền của người chưa thành niên phạm tội

Sách chuyên khảo Phòng ngừa thanh thiếu niên phạm tội - Trách

nhiệm của gia đình, nhà trường và xã hội của tác giả Nguyễn Xuân Yêm

(chủ biên) do Nxb Công an nhân dân xuất bản năm 2004 (gần 500 tr);Sách chuyên khảo Bảo vệ quyền con người trong luật hình sự, luật tố tụnghình sự Việt Nam của Trần Quang Tiệp, Nxb Chính trị quốc gia năm 2007.

Kỷ yếu hội thảo khoa học Vấn đề chế tài xử lý các hành vi vi phạmquyền trẻ em; việc xử lý đối với trẻ em vi phạm pháp luật; trách nhiệm củagia đình, xã hội trong việc thực hiện quyền và bổn phận của trẻ em năm2001 do Uỷ ban Bảo vệ và Chăm sóc trẻ em Việt Nam phối hợp với Bộ Tưpháp tổ chức và xuất bản.

Sổ tay Trợ giúp pháp lý và đại diện cho người chưa thành niên gặpxung đột với pháp luật, nạn nhân trẻ em và nhân chứng trẻ em do Hội Luậtgia Việt Nam biên soạn năm 2007.

Về luận án tiến sĩ có đề tài Bảo đảm quyền của người chưa thành niêntrong tố tụng hình sự ở Việt Nam, của Lê Minh Thắng năm 2013 bảo vệ tạiHọc viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.

Nguyễn Đức Mai: "Áp dụng các quy định của Bộ luật tố tụng hình sựvề thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên phạm tội"; bài viết củaMai Bộ Hoàn thiện các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về việc ápdụng biện pháp ngăn chặn đối với người chưa thành niên phạm tội... đăngtrên Tạp chí Kiểm sát số 6 (3-2007)

Tác giả Vũ Thị Thu Quyên có bài Một số yêu cầu cần thiết đối vớingười tiến hành tố tụng trong vụ án có người chưa thành niên phạm tội,đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 9/2010.

1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài gồm có:Cuốn sách: Sổ tay về các vấn đề tư pháp liên quan đến trẻ em là nạn

nhân và nhân chứng của tội phạm dành cho các nhà lập pháp và nhà chuyên

môn), của Cơ quan phòng chống tội phạm và ma túy của LHQ (142 tr.) doNxb Đại học Oxford ấn hành năm 2009; Cuốn sách: Bảo vệ các quyền củatrẻ em xung đột với pháp luật - Nghiên cứu về những lựa chọn thay thế vớiviệc tước tự do của trẻ em ở tám quốc gia của một nhóm tác giả do Tổchức quốc tế bảo vệ trẻ em, Nxb Đại học Oxfort năm 2008; Cuốn sách:Bảo vệ quyền của trẻ em xung đột với pháp luật - Chương trình và nhữngkinh nghiệm vận động Ban điều phối liên tổ chức về NCTN trong hoạtđộng tư pháp, do UNICEF ấn hành năm 2011 (115 tr.), Nxb Đại họcOxford năm 2011; Cuốn sách: Thúc đẩy bảo vệ trẻ em xung đột với phápluật ở Nam Á do Liên minh Nghị viện thế giới và UNICEF phối hợp xuấtbản năm 2007 tại New York; Cuốn sách: Tòa án NCTN: Hướng dẫn củathẩm phán cho thanh thiếu niên và cha mẹ của các em của Leora Krygierdo Nxb Scarecrow phát hành năm 2008; Cuốn sách: Bảo vệ trẻ em tronghoạt động tư pháp đối với trẻ em xung đột với pháp luật của MaharukhAdenwalla, do CHILDLINE India Foundation xuất bản năm 2006 với sự hỗtrợ của PLAN International.

Bài viết: Học thuyết, nghiên cứu tâm lý học và sự phạm pháp củaNCTN của Boyd R.Mc Candles và John Mc.David, đăng trên Tạp chíKhoa học cảnh sát và hình sự số 54.

1.2. NHẬN XÉT VỀ CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN

ĐẾN LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ TIẾP TỤC ĐƯỢC NGHIÊN CỨUTRONG LUẬN ÁN

1.2.1. Nhận xét về các công trình nghiên cứu có liên quan đến luận ánSau khi nghiên cứu các công trình nghiên cứu hiện có ở trong và ngoài

nước đã liệt kê ở các mục trên, tác giả có một số nhận xét như sau:Thứ nhất, các công trình nghiên cứu đã đề cập những vấn đề lý luận,

pháp lý, thực tiễn về quyền trẻ em, về hoạt động tư pháp đối với NCTN trên

thế giới và ở Việt Nam.Thứ hai, các nghiên cứu về NCTN vi phạm pháp luật nói chung, về

quyền của NCTNPT nói riêng ở trên thế giới và Việt Nam đều tiếp cận theohướng đa ngành.

Thứ ba, các công trình nghiên cứu, đặc biệt là các công trình ở nướcngoài, đã cung cấp khá toàn diện về hoạt động tư pháp đối với NCTNPT ởnhiều khu vực và quốc gia trên thế giới.

Thứ tư, các công trình nghiên cứu hiện có đã khái quát một cách khátoàn diện, đầy đủ khuôn khổ pháp luật quốc tế về tư pháp đối với NCTNPT,đồng thời bước đầu phân tích pháp luật của Việt Nam về vấn đề này.

1.2.2. Những nội dung được tiếp tục nghiên cứu trong luận ánTừ những đánh giá ở trên, những nội dung sau đây sẽ được luận án

tiếp tục làm rõ:

Một là, luận án tiếp tục nghiên cứu những vấn đề lý luận của phápluật về quyền của NCTNPT. Trong đó, luận án sẽ đi nghiên cứu để chỉ racác khái niệm như NCTN phạm tội, quyền của NCTPT, pháp luật về quyềncủa NCTNPT...

Hai là, luận án mở rộng sự phân tích đến các nhóm quy phạm phápluật khác có liên quan đến quyền của NCTNPT.

Ba là, các nghiên cứu chưa đưa ra được những vấn đề lý luận vềquyền của NCTNPT, các tiêu chí, đặc điểm, vai trò của pháp luật về quyềncủa NCTNPT

Bốn là, chưa có nghiên cứu nào nghiên cứu về quá trình phát triển và

thực trạng pháp luật về quyền của NCTNPT hiện nay, do đó chưa đánh giáthành tựu và những hạn chế.

Năm là, chưa có một nghiên cứu nào chỉ ra tổng thể các quan điểmvà giải pháp hữu hiệu để hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT trên

cơ sở luận giải, đánh giá các vấn đề lý luận và thực tiễn đối với vấn đề này.

Chương 2CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA

NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI2.1. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA

NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI2.1.1. Khái niệm người chưa thành niên phạm tội và quyền của

người chưa thành niên phạm tộiNgười chưa thành niên là người dưới 18 tuổi, chưa phát triển hoàn

thiện về thể chất và tinh thần, chưa có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ pháplý như người đã thành niên.

Người chưa thành niên phạm tội là người từ đủ 14 tuổi đến chưa đủ18 tuổi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trongBLHS, có lỗi và phải chịu hình phạt.

Quyền của người chưa thành niên phạm tội có thể được hiểu theo cảnghĩa rộng và nghĩa hẹp.

Theo nghĩa rộng: Quyền của NCTNPT được xác định từ khi NCTNthực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm xét theo quy địnhcủa Luật hình sự và bị khởi tố cho đến khi thi hành xong hình phạt theo quyđịnh của pháp luật hình sự tương ứng với hành vi phạm tội của họ.

Theo nghĩa hẹp: Quyền của NCTNPT chỉ được xác định khi NCTNthực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sựbị tòa án kết tội bằng bản án có hiệu lực pháp luật và cho tới khi thi hành

xong bản án. Theo nghĩa này, bất kỳ ai thực hiện hành vi phạm tội nếu chưacó bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật thì không được coi người đó có tội.

Trong luận án này, quyền của NCTNPT được hiểu theo nghĩa rộng và có

thể đưa ra khái niệm như sau: Quyền của NCTNPT là quyền của người từ đủ 14

tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm đượchưởng, được làm và được bảo vệ theo quy định của pháp luật quốc gia và luậtnhân quyền quốc tế kể từ khi người đó có bị khởi tố và trong suốt quá trình giảiquyết vụ án cho tới khi thi hành xong bản án hình sự.

2.1.2. Khái niệm pháp luật về quyền của người chưa thành niênphạm tội

Quyền của NCTNPT được thừa nhận để đảm bảo rằng nó không bị viphạm các chuẩn mực quốc tế và pháp luật của các quốc gia, bảo đảm sựbình đẳng của con người, của công dân, không phụ thuộc vào sự khác biệtvề bất cứ lý do nào, mọi hình thức phân biệt đối xử đều bị pháp luậtnghiêm cấm. Quyền của NCTNPT không thể thực hiện được nếu không ghinhận bằng pháp luật, thông qua đó, nghĩa vụ tôn trọng và thực thi các quyềnnày trở thành những quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc và thống nhất.

Pháp luật về quyền của NCTNPT bao gồm tổng thể các quy phạm phápluật do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành để điều chỉnh các quanhệ xã hội phát sinh giữa các cơ quan Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án (đại diệncho Nhà nước) với NCTNPT, và bảo vệ các quyền của NCTNPT từ khi bị khởitố, điều tra, truy tố, xét xử cho khi thi hành xong bản án hình sự.

2.1.3. Đặc điểm của pháp luật về quyền của người chưa thànhniên phạm tội

Thứ nhất, pháp luật về quyền của NCTNPT ra đời sớm;Thứ hai, pháp luật về quyền của NCTNPT được quy định chủ yếu

trong các văn bản quy phạm pháp luật hình sự, tố tụng hình sự và một sốvăn bản quy phạm pháp luật khác;

Thứ ba, pháp luật về quyền của NCTNPT tập trung quy định, bảo vệvà điều chỉnh các quan hệ xã hội về quyền của NCTNPT.

2.2. NỘI DUNG, VAI TRÒ VÀ CÁC TIÊU CHÍ CỦA PHÁP LUẬTVỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI

2.2.1. Nội dung của pháp luật về quyền của người chưa thànhniên phạm tội

Một là, pháp luật về quyền của NCTNPT trong các văn bản quyphạm pháp luật hình sự

Quyền của NCTNPT trong Luật hình sự thể hiện thông qua nhữngnội dung chủ yếu sau: Về độ tuổi chịu TNHS; Về pháp luật hình sự trongviệc xử lý NCTNPT; Về hình phạt và các biện pháp tư pháp áp dụng đốivới NCTNPT.

Hai là, pháp luật về quyền của NCTNPT trong các văn bản quyphạm pháp luật tố tụng hình sự

Quyền của NCTNPT trong luật tố tụng hình sự được thể hiện thôngqua các nội dung: Các nguyên tắc của tố tụng hình sự; Các yêu cầu cụ thểđối với quá trình giải quyết vụ án có NCTN; Các yêu cầu cần thiết đối vớingười tiến hành tố tụng hình sự; Các quy định về bắt NCTN; Các quy địnhvề quá trình khởi tố và điều tra và xét xử NCTNPT.

Ba là, pháp luật về quyền của NCTNPT trong các văn bản quyphạm pháp luật về thi hành án hình sự

Hoạt động thi hành các phán quyết của Tòa án đối với NCTNPT vôcùng quan trọng. Xác định nguyên tắc, các quyền riêng đối với NCTNPT,như: Hệ thống các trại cải tạo; Mục đích và lý do kết án tù; Nơi cải tạo; Việcđối xử với NCTNPT; Đề cao giáo dục dạy nghề và hướng nghiệp, tham vấncông ăn việc làm, phát triển thể lực, đạo đức; Lao động trong thời gian chấphành hình phạt tù; Thực hiện giáo dục là công việc bắt buộc.

2.2.2. Vai trò của pháp luật về quyền của người chưa thành niênphạm tội

Thứ nhất, pháp luật về quyền của NCTNPT có vai trò thể chế hóachủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về quyền của NCTNPT;

Thứ hai, pháp luật về quyền của NCTNPT có vai trò bảo vệ quyềncon người của NCTNPT;

Thứ ba, pháp luật về quyền của NCTNPT có vai trò ngăn ngừa sự viphạm quyền của NCTNPT;

Thứ tư, pháp luật về quyền của NCTNPT có vai trò giáo dục đối vớiNCTNPT.

2.2.3. Các tiêu chí của pháp luật về quyền của người chưa thànhniên phạm tội

Tiêu chí của pháp luật về quyền của NCTNPT là những chuẩn mựcdựa vào đó để nhận biết được tính thống nhất, tính phù hợp, sự tương thíchvà khả thi trong các văn bản, các quy phạm pháp luật về quyền củaNCTNPT, qua đó đánh giá thực trạng, đề ra những giải pháp nhằm hoàn

thiện pháp luật về quyền của NCTNPT:Thứ nhất, tính thống nhất và đồng bộ của pháp luật về quyền của

NCTNPT;

Thứ hai, tính cụ thể, rõ ràng của pháp luật về quyền của NCTNPT;Thứ ba, tính tương thích với luật quốc tế của pháp luật về quyền của

NCTNPT

Thứ tư, tính khả thi của pháp luật về quyền của NCTNPT;Thứ năm, tính khoa học trong xây dựng pháp luật về quyền của

NCTNPT.2.3. PHÁP LUẬT QUỐC TẾ, PHÁP LUẬT CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA

VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI VÀ NHỮNGGIÁ TRỊ CÓ THỂ VẬN DỤNG Ở VIỆT NAM

2.3.1. Pháp luật quốc tế về quyền của người chưa thành niênphạm tội

Quyền của NCTNPT trong một số văn bản pháp lý quốc tế:Công ước về quyền trẻ em; Quy tắc Bắc Kinh; Hướng dẫn của LHQ

về phòng ngừa phạm pháp ở NCTN (Hướng dẫn Riát); Quy tắc của LHQvề việc bảo vệ NCTN bị tước tự do (Quy tắc 1991).

2.3.2. Pháp luật của một số nước trên thế giới về quyền của ngườichưa thành niên phạm tội

Nội dung này, Luận án đi nghiên cứu: pháp luật Thái Lan; pháp luậtTrung Quốc; pháp luật Nhật Bản ở Châu Á; Ở Châu Âu có pháp luật củaCộng hoà Pháp; Ở Châu Mỹ có pháp luật Hoa Kỳ; và Châu Đại dương cópháp luật của New Zealand về quyền của NCTNPT.

2.3.3. Những kinh nghiệm trong pháp luật về quyền của ngườichưa thành niên phạm tội ở các nước có thể vận dụng vào pháp luậtViệt Nam

Luận án rút ra những kinh nghiệm có thể tiếp thu, tham khảo có chọnlọc để vận dụng ở Việt Nam như sau:

Thứ nhất, pháp luật về quyền của NCTNPT được quy định thời hạntiến hành tố tụng và thủ tục rút gọn.

Thứ hai, pháp luật về quyền của NCTNPT được quy định theo môhình xử lý thân thiện.

Thứ ba, pháp luật về quyền của NCTNPT về việc áp dụng các biệnpháp ngăn chặn.

Thú tư, pháp luật về của NCTNPT quy định quyền được giữ bí mậtcho NCTNPT.

Thứ năm, pháp luật về quyền của NCTNPT được quy định thông quachế định thẩm phán NCTN.

Thứ sáu, pháp luật về quyền của NCTNPT được quy định thông quacác biện pháp giáo dục.

Chương 3QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN VÀ THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ

QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM3.1. QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN

CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM3.1.1. Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội từ

năm 1945 cho đến trước Hiến pháp 1959 ra đờiThời kỳ này, công tác xây dựng pháp luật nói chung, cũng như xây

dựng những quy định về quyền của NCTNPT còn nhiều hạn chế. Có rất ítcác quy phạm pháp luật quy định trực tiếp quyền của NCTNPT. Hầu hếtcác quy định về quyền của NCTNPT không được tập hợp một cách có hệthống, mà nằm rải rác ở các văn bản pháp luật khác nhau. Thậm chí phápluật về quyền của NCTNPT thường được đề cập trong các báo cáo tổngkết có tính chất hướng dẫn nghiệp vụ chuyên môn của ngành Tòa án. Đặcbiệt Luật tố tụng hình sự ở nước ta thời kỳ này chưa được xây dựng thành

một bộ luật riêng. Vì thế mà các quy định về quyền của NCTNPT khôngcó sự đặc thù, mang tính riêng biệt cho nhóm đối tượng này.

3.1.2. Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội từnăm 1959 đến trước khi Hiến pháp 1980 ra đời

Trong thời kỳ này có nhiều văn bản quy định ở các mức độ khácnhau về quyền của NCTNPT, quan trọng nhất phải kể đến:

Một là, khái niệm người vị thành niên đã được quy định trong phápluật. Theo đó người vị thành niên được hiểu là con trai hay con gái chưađủ 18 tuổi.

Hai là, pháp luật quy định một cách cụ thể giới hạn tuổi chịu TNHS.Ba là, pháp luật về quyền của NCTNPT còn được thể hiện thông qua

quy định về TNHS có tính chất giảm nhẹ và có mục đích giáo dục là chính.

Bốn là, pháp luật về quyền của NCTNPT thể hiện thông qua tráchnhiệm của các cơ quan trong việc giáo dục NCTNPT.

Ngoài ra còn có các văn bản quy định chung, trong đó thể hiện quyềncủa NCTNPT trong quá trình tố tụng, như: Thông tư số 06/TATC ngày

19/9/1967 của TANDTC về bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo;Bản rút kinh nghiệm số 607/NKPL ngày 13/9/1973 của TANDTC về việcviết bản án sơ thẩm và phúc thẩm (do Công văn số 612/NCPL ngày

14/9/1973 của TANDTC gửi cho Toà án các địa phương); Thông tư số16/TATC ngày 27/9/1974 của TANDTC hướng dẫn về trình tự, thủ tục sơthẩm về hình sự...

Mặc dù vẫn chưa có BLHS, BLTTHS nên hoạt động xét xử NCTNPTnói riêng vẫn phải dựa vào đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước.Song những khuôn khổ pháp luật về quyền của NCTNPT trong thời kỳ này đã

có thêm một bước phát triển so với thời kỳ trước.3.1.3. Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội từ

khi có Hiến pháp 1980 đến trước khi Hiến pháp 1992 ra đờiThời kỳ này có hai văn bản luật đánh dấu sự ghi nhận mang tính hệ

thống về quyền của NCTNPT:

Thứ nhất, BLHS 1985 đã sửa đổi nhiều quy định trước đó về quyềncủa NCTNPT và bổ sung một số quy định mới:

Một là, quy định một cách cụ thể về độ tuổi chịu TNHS.Hai là, quy định chính sách hình sự với nội dung tiến bộ: Việc xử lý

hành vi phạm tội của NCTN chủ yếu nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sailầm, phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội.

Ba là, quy định cụ thể và giới hạn các loại hình phạt, như: đối vớinhững trường hợp cần thiết phải đưa NCTNPT ra xét xử và chỉ áp dụngmột trong những hình phạt là Cảnh cáo, Cải tạo không giam giữ, Tù có

thời hạn; không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình.

Bốn là, quy định các biện pháp tư pháp có tính chất giáo dục, phòng

ngừa: Buộc phải chịu thử thách; Đưa vào trường giáo dưỡng.Năm là, quy định cụ thể về các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với

NCTNPT.

Thứ hai, ngày 28/6/1988 BLTTHS được thông qua, thay thế cho cácvăn bản pháp luật đơn lẻ trước đây về thủ tục tố tụng đối với NCTNPT.

Quyền của NCTNPT được quy định trong Bộ luật này như sau:- Quyền của NCTNPT được thể hiện trong quy định về người tiến

hành tố tụng;- Quyền của NCTNPT được thể hiện trong quy định về việc áp dụng

các biện pháp ngăn chặn như việc bắt, tạm giữ, tạm giam;- Quyền của NCTNPT được thể hiện trong các quy định về bào chữa;- Quyền của NCTNPT được thể hiện trong các quy định về sự tham

gia tố tụng của gia đình, nhà trường và tổ chức xã hội;- Quyền của NCTNPT được thể hiện trong các quy định về xét xử;- Pháp luật về quyền của NCTNPT thể hiện trong các quy định về thi

hành án hình sự.3.1.4. Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội từ

khi có Hiến pháp 1992 cho tới nayĐể khắc phục những hạn chế trong các văn bản pháp luật quy định

quyền của NCTNPT, Nhà nước đã chú ý xây dựng hệ thống các quy định

cụ thể, chặt chẽ và đầy đủ. Biểu hiện tiến bộ là đã sửa đổi, bổ sung và ban

hành một số đạo luật mới cũng như những văn bản hướng dẫn thi hành các

đạo luật này.

Thứ nhất, văn bản luật pháp luật quy định về quyền của NCTNPTMột là, Quốc hội đã thông qua BLHS năm 1999 thay thế cho BLHS

1985. Các quy định trong Bộ luật này đã tạo ra hành lang pháp lý vững chắcđể NCTNPT bảo vệ quyền; đồng thời qua đó, các cơ quan tiến hành tố tụngcăn cứ vào chương X - BLHS 1999 để xác định giới hạn phải chịu TNHScủa NCTN và chính sách hình sự nhân đạo đối với NCTNPT.

Hai là, BLTTHS năm 2003 được Quốc hội thông qua, có hiệu lực thihành từ ngày 1/7/2004. Quyền của NCTNPT trong quá trình giải quyết vụán hình sự đã được quy định trong BLTTHS 2003 là căn cứ để NCTNPTbảo vệ quyền; đồng thời đây cũng chính là yêu cầu đối với các chủ thể tiếnhành tố tụng để đảm bảo việc hưởng quyền của NCTNPT.

Ba là, Luật thi hành án hình sự năm 2010 ban hành nhằm điều chỉnhcác quan hệ phát sinh trong quá trình thi hành án hình sự. Nguyên tắc thihành án hình sự đối với NCTN chủ yếu nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửachữa sai lầm, phát triển lành mạnh và trở thành người có ích cho xã hội.

Như vậy, một số đạo luật nêu trên đã thể hiện tính tích cực, sự tươngthích trong pháp luật Việt Nam về quyền của NCTNPT. Nội dung quyềncủa NCTNPT tiếp tục kế thừa các quy định trước đó, thể hiện chính sáchhình sự nhân đạo của Nhà nước ta đối với NCTNPT, đồng thời quyền củacác đối tượng này được quy định cụ thể hơn, rõ ràng hơn trong quá trình

xử lý vụ án. Đây là hành lang pháp lý vững chắc để NCTN được hưởngquyền; là công cụ hữu hiệu để các chủ thể có thẩm quyền giải quyết vụ áncó NCTNPT, phù hợp với thông lệ quốc tế về vấn đề này.

Thứ hai, văn bản khác quy định về quyền của NCTNPT- Thông tư số 08/2001/TT-BCA ngày 12/11/2011 của Bộ Công an

hướng dẫn thực hiện một số quy định về tạm giữ, tạm giam.- Thông tư liên tịch số 10/2007/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-

VKSNDTC-TANDTC ngày 28/12/2007 của Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ

Quốc phòng, Bộ Tài chính, VKSNDTC, TANDTC hướng dẫn áp dụng một sốquy định về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng.

- Thông tư liên tịch số 01/2011/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-

BTP-BLĐTBXH ngày 12/7/2011.3.2. NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN

CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY3.2.1. Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội trong

các văn bản quy phạm pháp luật hình sựThứ nhất, các văn bản pháp luật hình sự đã thể chế hoá chủ trương, chính

sách của Đảng và nhà nước ta về biện pháp giáo dục, xử lý và bảo vệquyền, lợi ích hợp pháp của NCTNPT, tạo ra khung pháp lý để các đốitượng này thụ hưởng, đồng thời qua đó, các chủ thể liên quan thực hiện.

Thứ hai, xét về tổng thể các quy định trong các văn bản pháp luậthình sự về quyền của NCTNPT mang tính thống nhất, đồng bộ với các quyđịnh pháp luật hình sự nói chung.

Thứ ba, pháp luật về quyền của NCTNPT được quy định trong cácvăn bản pháp luật hình sự khá cụ thể.

Thứ tư, từ khi tham gia Công ước quyền trẻ em đến nay, Việt Namđã cố gắng tới mức cao nhất để làm phù hợp giữa pháp luật quốc gia và

Công ước quyền trẻ em.Thứ năm, các quy định trong văn bản pháp luật hình sự về quyền của

NCTNPT đã trở thành cơ sở pháp lý quan trọng để NCTNPT được làm,

được hưởng, được yêu cầu; đồng thời giúp cho các chủ thể liên quan thựcthi hiệu quả và bảo vệ quyền cho đối tượng này.

3.2.2. Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tộitrong các văn bản quy phạm pháp luật tố tụng hình sự

Thứ nhất, nhìn tổng quan, pháp luật về quyền của NCTNPT đã đượcquy định tương đối đầy đủ, cụ thể trong BLTTHS và các văn bản hướngdẫn thi hành.

Thứ hai, việc quy định thủ tục tố tụng hình sự đối với NCTNPTkhông chỉ ghi nhận cho họ được hưởng sự “ưu ái” so với người đã thành

niên phạm tội, mà còn bảo vệ các đối tượng này khỏi bị tổn thương trongquá trình giải quyết vụ án.

Thứ ba, pháp luật về quyền của NCTNPT đã được quy định cụ thểtrong các quy phạm về phạm vi áp dụng thủ tục tố tụng cho họ.

Thứ tư, pháp luật về quyền của NCTNPT được thể hiện đầy đủ, cụ thểvà sinh động trong các quy định về đối tượng chứng minh.

Thứ năm, pháp luật tố tụng hiện hành đã dần dần xác lập mô hình

điều tra, xét xử theo hướng thân thiện đối với NCTNPT.3.2.3. Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội

trong các văn bản quy phạm pháp luật về thi hành án hình sự- Pháp luật về quyền của NCTNPT quy định NCTNPT có quyền

được giam giữ riêng với người đã thành niên.

- Trong thời gian chấp hành hình phạt tù, NCTNPT vẫn được họcvăn hoá, học nghề phù hợp với lứa tuổi, trình độ, giới tính để khi mãn hạntrở về cộng đồng có thể nhanh chóng hoà nhập với cộng đồng.

- NCTNPT chấp hành hình phạt tù phải lao động cải tạo, song đượcbố trí các công việc nhẹ nhàng và có tính chất hướng nghiệp.

- Khi chấp hành xong hình phạt tù, NCTN được các chủ thể có liên

quan giúp đõ trở về hoà nhập với cộng đồng, tạo cơ hộ có công ăn việclàm hoặc tham gia các hoạt động xã hội.

3.3. NHỮNG HẠN CHẾ, BẤT CẬP CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀNCỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI VÀ NGUYÊN NHÂN

3.3.1. Những hạn chế, bất cập của pháp luật về quyền của ngườichưa thành niên phạm tội

Thứ nhất, những hạn chế, bất cập của pháp luật về quyền củaNCTNPT trong các văn bản quy phạm pháp luật hình sự

- Các văn bản pháp luật hình sự hiện hành không có những quy địnhthể hiện đường lối xử lý mang tính phân hoá giữa những trường hợpNCTNPT ở các giai đoạn phạm tội khác nhau.

- Các quy định về hệ thống chế tài hình sự áp dụng đối với NCTNPTcòn bất cập làm cho việc hưởng quyền của các đối tượng này bị hạn chế.

- Các quy định về hệ thống chế tài áp dụng đối với NCTNPT còn

mang nặng tính giam giữ.- Quy định về hình phạt tù có thời hạn đối với NCTNPT mới chỉ

dừng lại ở việc khống chế mức hình phạt tối đa mà chưa xác định mứchình phạt tối thiểu.

- Không có quy định về việc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy địnhcủa BLHS 1999 nên Điều 47 quy định về vấn đề này sẽ được vận dụngchung cho cả NCTNPT và người đã thành niên phạm tội.

- Pháp luật về quyền của NCTNPT chưa có quy định nhằm bảo đảmhiệu quả giáo dục, phục hồi, ngăn ngừa tái phạm đối với các đối tượng này.

- Các quy định về miễn TNHS đối với NCTNPT ít nghiêm trọnghoặc nghiêm trọng, còn ít được áp dụng do thiếu hướng dẫn cụ thể về cáchthức giám sát, giáo dục.

Thứ hai, những hạn chế, bất cập của pháp luật về quyền củaNCTNPT trong các văn bản pháp luật tố tụng hình sự

- Quy định trong các văn bản pháp luật tố tụng hình sự chưa tươngthích với các chuẩn mực quốc tế về các quyền được đảm bảo lợi ích tốtnhất của trẻ em, quyền không biệt đối xử, quyền sống còn, phát triển.

- Hiện nay Việt Nam chưa có hệ thống tư pháp dành riêng choNCTN nói chung, NCTNPT nói riêng.

- Các văn bản pháp luật tố tụng hình sự chưa quy định đầy đủ, cụ thểvề quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm và quyền riêng tư củaNCTNPT.

- Quy định trong các văn bản pháp luật tố tụng hình sự về việc ápdụng các biện pháp ngăn chặn thể hiện nhiều điểm bất cập, hạn chế vềquyền của NCTNPT.

- Quy định về quyền của NCTNPT được nhờ người bào chữa trongBLTTHS 2003 chưa hợp lý.

- Chưa có quy định cụ thể về quyền của NCTNPT được tiếp cận kỹnăng làm việc thân thiện.

- Quyền được giữ bí mật thông tin cá nhân (riêng tư) của NCTNPTquy định tại Điều 307 BLTTHS 2003 và các văn bản hướng dẫn thi hành

Bộ luật này chưa chặt chẽ.- Quy định về sự tham gia của đại diện gia đình NCTNPT, nhà

trường, các tổ chức xã hội… vào quá trình tố tụng nói chung, đặc biệt vào

việc xét xử chưa cụ thể và không thống nhất với một số quy định khác.- Quyền của NCTNPT được giải quyết vụ án với thời hạn ngắn hơn

chưa được quy định cụ thể trong pháp luật về quyền của NCTNPTThứ ba, những hạn chế, bất cập của pháp luật về quyền của

NCTNPT trong các văn bản quy phạm pháp luật thi hành án và các vănbản khác

- Chưa có quy định về những quyền đặc thù trong chế độ thi hành

hình phạt cải tạo không giam giữ, án treo đối với NCTNPT.- Quy định các chế độ mà NCTNPT được hưởng có sự bất hợp lý

trong khi chấp hành hình phạt và chấp hành biện pháp đưa vào trườnggiáo dưỡng..

- Quy định quyền được học văn hoá của NCTN tại các cơ sở thi hành

án mang tính hình thức và không quy định mang tính bắt buộc vì thế việchưởng quyền của NCTN đối với vấn đề này không khả thi.

- Quy định quyền được học nghề của NCTN tại cơ sở thi hành án

chưa khả thi.- Các quy định về quyền được hưởng sự chăm sóc sức khoẻ, vui chơi

giải trí của phạm nhân NCTN chưa phù hợp với sự phát triển tâm sinh lýđối với NCTN.

- Quy định về quyền được giúp đỡ tái hoà nhập cộng đồng củaNCTN khi hết thời hạn chấp hành hình phạt hoặc biện pháp tư pháp đượcquy định trong Điều 58 LBV,CS,GD trẻ em còn chung chung, chưa cụ thể.

- Chưa có quy định cụ thể, mang tính bắt buộc về sự hỗ trợ của chínhquyền địa phương và các tổ chức dành cho NCTN trở về cộng đồng.

3.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong các vănbản quy phạm pháp luật hiện hành về quyền của người chưa thànhniên phạm tội

Thứ nhất, tư duy và nhận thức về quyền con người, quyền của các nhómđối tượng nhất là NCTNPT trì trệ, bao biện và không bao dung, chậm đổi mới.

Thứ hai, hoạt động giải thích pháp luật của các cơ quan nhà nước cóthẩm quyền chưa kịp thời, không được thực hiện thường xuyên, liên tục.

Thứ ba, cùng với sự phát triển của hệ thống pháp luật nói chung,pháp luật về quyền của NCTNPT cũng đang ngày càng hoàn thiện để thựchiện tốt vai trò của mình.

Thứ tư, năng lực lập pháp của một số chủ thể có thẩm quyền còn yếu,chưa được đào tạo về khoa học pháp lý, kỹ thuật lập pháp, chưa mang tínhchuyên môn sâu, đa số là làm việc không chuyên trách.

Thứ năm, công tác đầu tư nguồn lực cho công tác xây dựng, hoàn

thiện pháp luật về quyền của NCTNPT chưa thật sự đáp ứng yêu cầu, chưacó lộ trình và xác định nội dung ưu tiên thích hợp.

Chương 4QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ

QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM4.1. QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA

NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘIMột là, Hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT phải quán triệt

các quan điểm, chủ trương của Đảng về quyền của NCTN.Hai là, Hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT phải đảm bảo

yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và tội phạmđối với NCTN nói riêng.

Ba là, Hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT phải đảm bảotính thống nhất, đồng bộ và khả thi.

Bốn là, Hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT phải phù hợpvới các Công ước, điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết, phê chuẩn,tham gia và tiếp thu có chọn lọc các kinh nghiệm nước ngoài.

4.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦANGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Một là, hoàn thiện một số quy định về quyền của NCTNPT trongpháp luật hình sự, cụ thể:

- Sửa đổi, bổ sung quyền của NCTNPT trong các quy định về nguyên

tắc xử lý đối với NCTNPT;- Sửa đổi, bổ sung quyền của NCTNPT trong các quy định về các

biện pháp tư pháp được áp dụng đối với NCTNPT;- Sửa đổi, bổ sung quyền của NCTNPT trong các quy định về hình phạt

được áp dụng đối với NCTNPT.Hai là, hoàn thiện một số quy định về quyền của NCTNPT trong

pháp luật tố tụng hình sự, cụ thể:- Sửa đổi, bổ sung một số điều khoản quy định về nguyên tắc xử lý

các vụ án có NCTNPT theo hướng phù hợp với các pháp luật hiện hành và

phù hợp với chuẩn mực quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, ký kết;- Sửa đổi, bổ sung quyền của NCTNPT trong các quy định về hoạt

động điều tra, truy tố, xét xử;- Thành lập Tòa chuyên trách về NCTN ở Việt Nam.

Ba là, hoàn thiện một số quy định về quyền của NCTNPT phápluật thi hành án hình sự, cụ thể:

- Sửa đổi, bổ sung quy định mang tính nguyên tắc về chế độ tạmgiam NCTNPT, trên cơ sở đó ban hành hướng dẫn cụ thể về nội dung này;

- Sửa đổi quy định về quyền được học tập và học nghề của NCTNPT

trong khi thi hành án;

- Sửa đổi quy định về quyền được vui chơi, giải trí của NCTNPTtrong khi chấp hành hình phạt tù;

- Quy định lại về khẩu phần ăn về chất lượng dinh dưỡng theo hướngtăng thêm cho NCTNPT phải chấp hành hình phạt tù, nhất là NCTN từ đủ14 đến dưới 16 tuổi;

- Quy định việc giam giữ riêng NCTNPT trong cơ sở chấp hành hình

phạt tù phải được coi đó là nguyên tắc không được vi phạm;

- Bổ sung quy định cụ thể về chế độ chăm sóc sức khoẻ, chăm sóc ytế đối với NCTNPT trong cơ sở chấp hành hình phạt tù;

- Sửa đổi, bổ sung quy định về lao động của NCTNPT trong cơ sở thihành án phạt tù.

Bốn là, hoàn thiện một số quy định về quyền của NCTNPT trongcác văn bản quy phạm pháp luật khác, như:

- Sửa đổi, bổ sung một số quy định về quyền của NCTNPT trong tái

hoà nhập cộng đồng;

- Nghiên cứu thí điểm xây dựng mô hình doanh nghiệp xã hội, doanhnghiệp công ích sử dụng người lao động là NCTNPT chấp hành xong hình

phạt, biện pháp tư pháp.Năm là, nâng cao trình độ, năng lực của Đại biểu Quốc hội trong

xây dựng, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật về quyền củaNCTNPT

Một là, đổi mới hơn nữa tư duy và nhận thức của các đại biểu Quốchội khi xây dựng các quy phạm pháp luật về quyền của NCTNPT;

Hai là, xây dựng cơ chế cụ thể để phát huy tối đa tính chủ động, sángtạo của đại biểu Quốc hội trong hoạt động xây dựng pháp luật về quyền củaNCTNPT, trong đó đặc biệt quan tâm tới đại biểu Quốc hội chuyên trách;

Ba là, cần đề cao trách nhiệm của đại biểu Quốc hội trong việc thựcthi quyền sáng kiến pháp luật về quyền của NCTNPT;

Bốn là, tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật về quyền và

trách nhiệm của đại biểu Quốc hội.Sáu là, nâng cao trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ, công

chức soạn thảo các văn bản quy phạm pháp luật về quyền củaNCTNPT

- Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần xây dựng và thực thinghiêm túc các yêu cầu về tuyển dụng, sử dụng cán bộ, công chức, nhất làngười sẽ trực tiếp thực thi nhiệm vụ soạn thảo các văn bản này;

- Cần phải đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng soạn thảo văn bản,nhất là bồi dưỡng thông qua quá trình hoạt động thực tiễn về công tác làm

việc, xử lý NCTNPT cho các cán bộ, công chức này.

KẾT LUẬNTrong luận án, tác giả đã tập trung nghiên cứu một số vấn đề cụ thể:1. Luận giải và làm rõ khái niệm NCTNPT, quyền của NCTNPT từ đó

đưa ra khái niệm pháp luật về quyền của NCTNPT; làm rõ đặc điểm, nộidung, vai trò và các tiêu chí đánh giá pháp luật về quyền của NCTNPT.

2. Nghiên cứu các văn kiện quốc tế và tham khảo các quy định trong

hệ thống pháp luật của một số quốc gia về quyền của NCTNPT; qua đóluận án chỉ ra rằng: ngoài việc xây dựng đạo luật đặc thù về NCTN, cácquốc gia đã thực hiện đồng bộ các phương thức bảo vệ NCTNPT thôngqua việc quy định trong pháp luật quyền cho các đối tượng này.

3. Đối chiếu các tiêu chí bảo đảm, bảo vệ trong tư pháp hình sự quốctế với các quy định trong hệ thống pháp luật Việt Nam về quyền củaNCTNPT cũng như nghiên cứu, đánh giá các quy định pháp luật về quyềncủa NCTNPT, luận án.

4. Trên cơ sở những phân tích thực trạng quyền của NCTNPT theopháp luật Việt Nam hiện hành, tiếp cận xu hướng quốc tế và quán triệtquan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta trong cải cách tư pháp, luận ánđã nghiên cứu, đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền củaNCTNPT.

Có thể còn những hạn chế và thiếu sót nhất định, song phần nghiên

cứu kèm theo các kiến nghị nêu trong luận án là những đóng góp mang tínhsáng kiến pháp luật để giải quyết những tồn tại, theo hướng hoàn thiện phápluật nói chung, những quy định của pháp luật về quyền của NCTNPT./.