Permbajtja e lendes - Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës · Ndermarrjet e vogla dhe te mesme...

- 0 -

UNIVERSITETI “ALEKSANDER MOISIU”

DURRËS

FAKULTETI I ShKENcAVE POLITIKE – JURIDIKE

MASTER PROFESIONAL : ADMINISTRIM FINANcIAR

Temë Diplome

STUDIMI I ZHVILLIMIT Të SME-VE Në SHQIPëRI

PUNOI: NDJEKËS DIPLOME KLEDI VARFI Prof. As. Dr. Mit'hat MEMA

DURRËS, Janar 2013

- 1 -

ABSTRAKT

Sektori i SME-ve është i ri për trregun Shqipëtar dhe si i tillë bazat mbi të cilat ai ngrihet janë akoma të brishta. Ajo cka studjoj në këtë temë janë disa pika kyce në studimin e SME-ve ne tregun Shqipëtar. Sektori i SME-ve është ai që krijon më shumë vende pune, dhe sidomos vende të reja pune. Likuiditeti për keto ndërmarje është mjaft i ulët. Paraqitja e SME në treg rrit fleksibilitetin dhe nxit një informacion më konkret për nevojat e biznesit të vogël. Vëmë re se kreditimi i SME-ve ka arritur në nivelet e kreditimit të ndërmarjeve të mëdha për tregun në Shqipëri. Falë lehtësimit të procedurave të regjistrimit dhe zhvillimt të SME-ve, ka patur një rritje të dukshme për vitet e trajtuara më poshtë. Forcimi i sektorit financiar ëshë cështja më e rëndesishme për mundësimin e funksionimit me sukses të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (SME). Bazuar në praktikat kohore, paraqitja e SME-ve në Shqipëri dhe Europe perballon krizën ekonomike nëpërmjet një financimi mesatar dhe një feedback maksimal. Niveli i lartë i interesit, kërkesat e larta për kolateral si dhe mungesa e besushmërisë së planeve të biznesit kur është fjala për kërkesat për financim, paraqiten si pengesat kryesore për zhvillimin e SME-ve në Shqipëri. Shpresoj që pikat e perdorura në zhvillimin e tëmes do të jenë të vlefshme dhe praktike.

- 2 -

ABSTRAKT

The SME sector in Albanian market is young and as such the basis on

which it is rising are still fragile.

What we study in this issue are some key points in the study of SMEs in

the Albanian market.

The SME sector is the one that creates more jobs.

Liquidity for these enterprises is very low.

Presentation of the SME market increases flexibility and promotes a

more concrete information for small business needs. We note that

lending to SMEs reached levels of lending to large enterprises in

Albanian market.

Thanks facilitate registration procedures and development of SMEs,

there has been a significant increase for the period covered below.

Strengthening the financial sector is by the most important issue for

facilitating the successful operation of small and medium enterprises.

Based on practice time introduction of SMEs in Bangladesh and Europe

facing economic crisis through an average funding and a maximum

feedback.

High level of interest, high collateral requirements and lack of reliability

of business plans when it comes to financing requirements appear as the

main obstacles to the development of SMEs in Albania.

I hope that the points used in the development of the topic will be useful

and practical.

- 3 -

Permbledhja Hyrje………..…………………………………………………………………….. 2

I. Nje veshtrim i pergjithshem i sektorit te sme-ve…………..………………….…… 3

1.1 Sfida e politikave, pse eshte i rendesishem zhvillimi i sme-ve ……………5

1.2 Si mund te ktijojme nje mjedis rregullator mbeshtetes per zhvillimin e

SME-ve……………………………………………………………………….6

1.3 Politikat e qeverise ne ndihme te SME-ve per vitin 2008-2011………….10

1.4 Misioni dhe objektivat e Drejtorise se Nxitjes se Biznesit(DNB)………..12

1.5 Karta Eoropiane per ndermarjet e vogla dhe te mesme…………………14

II. Financimi i ndermarjeve te vogla………………………………………………….15

2.1 Nje veshtrim i pergjithshem mbi gjendjen e financimit te SME-ve ne

Shqiperi…………………………………………………………………………15

2.2 Kreditimi i SME-ve ne Shqiperi…………………………………………..18

2.3 Veresimi i situates aktuale te kreditimit………………………………….23

2.4 Pengesa per kreditimin e SME-ve………………………………………...25

2.5 Si ka ndikuar kriza ekonomike boterore ne sistemin e kreditimit te

SME-ve …………………………………………………………………………30

2.6 Skemat e Garantimit……………………………………………………… 31

2.7 Kostot orientuese per zhvillimin e SME-ve 2008-2011…………………..34

III. Zhvillimi sektorit te SME-ve. Instrumentat finanziare te rekomanduara……..38

3.1 Rendesia e forcimit te sistemit financiar..………………………………...38

3.2 Llojet e instrumentave te sugjeruar……………………………………….39

3.3 Faktoringu…………………………………………………………………..41

3.4 Rekomandime………………………………………………………………45

3.5 Cfare eshte nje CLUSTER dhe perse eshte i rendesishem per

SME-te…………………………………………………………………………..47

IV. Konkluzione………………………………………………………………………...49

V. Literatura…………………………………………………………………………....53

- 4 -

Hyrje Shqiperia gjate viteve te tranzicionit ka ndertuar nje kornize te gjere ligjesh dhe

rregullimesh per te bere te mundur funksionimin e biznesit ne nje vend qe zhvillohet

vazhdimisht drejt nje ekonomie te hapur dhe konkuruese. Nje mjedis i pershtatshem

biznesi eshte nje kerkese per rritjen ekonomike rajonale dhe esenciale per sektorin e

ndermarrjeve te vogla dhe mesme per t’u bere jo vetem nje burim punesimi por gjithashtu

edhe nje burim i novacionit e prodhimit. Kodi i Praktikave Financiare per SME-te eshte

zhvilluar nga ekspertet ne Shqiperi, Bullgari, Kroaci, Maqedoni, Mal te Zi, Rumani dhe

Serbi, ne projektin “Iniciativa Financiare e Ndermarrjeve te Vogla dhe Mesatare te

Europes Juglindore” financuar nga Qendra per Ndermarrjet Private Nderkombetare –

Washington.

Ndermarrjet e vogla dhe te mesme jane motorri i ekonomise se nje vendi. Ato jane burim

themelor per vende pune, krijojne nje fryme sipermarrjeve dhe novacioni ne vend si dhe jane tejet

te rendesishme per kujdesjen e konkurueshmerise dhe punesimit. Si rrjedhim, politikat dhe iniciativat per zhvillimin e ndermarrjeve te vogla e te mesme

dhe rritja e konkurences se tyre jane nje prioritet per vendet ne rajon.

Ne Shqiperi jane te rregulluara me ligj sfera e regjistrit tregtar, ajo per shoqerite tregtare,

lincesimi, privatizimi, konkurenca, ndihma shteterore, financimet dhe sigurimet, pronesia

intelektuale, pasurite e palujtshme, falimentimi, kuadri tatimor, marredheniet e tregut te

punes, procedurat administrative e nje sere rregullimesh te tjera qe jane ne proces

permisimi dhe evoluimi.

Qeveria Shqiptare ne kuader te planit per lufte ndaj informalitetit dhe korrupsionit eshte

ne procesin e nje permisimi dinamik te kesaj kornize, veçanerisht ne funksion te

lehtesimit te barrierave administrative, regjistrimit te biznesit, ambjentit te taksave, qe ne

fund te fundit do te rrisin shkallen e besueshmerise se investitoreve te huaj

dhe vendas, per transparencen ligjore dhe konkurrencen e ndershme ne treg.

Sipas doing business 2009, në lehtësirat për të bërë biznes, Shqipëria renditet në vëndin

e 86 (nga 181 vende te analizuara) nga e 136 qe renditej nje vit me pare, duke u ngjitur

me 50 vende më sipër.

Nje sere reformash per reduktimin e barrierave administrative ne biznes dhane rezultatet

e tyre gjate vitit 2008.

- 5 -

Kapitulli 1:

Nje veshtrim I pergjithshem mbi sektorin e SME-ve ne

shqiperi. Zhvillimi i sektorit SME, konsiderohet si mjeti me efikas per ekonomite ne tranzicion qe

gjeneron rritje ekonomike te qendrueshme, punesim dhe zbutje te varferise. Gjate tre

viteve te fundit Shqiperia ka perjetuar nje rritje ekonomike prej 6%, nje rritje kjo e

vleresuar si nder me te mirat ne rajon. Pa dyshim qe sektori i SME-ve ka nje kontribut te

patjetersueshem ne kete proces. Kontributi i sektorit SME vleresohet se siguron rreth

64% ne PBB si dhe punesimin e rreth 66% e te punesuarve ne sektorin privat.

Sektori i SME-ve ka njohur nje zhvillim kostant pergjate te gjithe viteve te tranzicionit.

Referuar te dhenave te INSTAT, numri i subjekteve private aktive deri ne fund te vitit

2006 arriti ne 64,710, shifer kjo qe perben nje rritje prej rreth 15% ne krahasim me vitin

2007.

Referuar struktures se punesimit, ndermarrjet e vogla e te mesme SME-te me 1-80

punonjes perbejne mbi 99 % te ndermarrjeve aktive ne Shqiperi. Numri i ndermarrjeve

me mbi 80 te punesuar eshte 423 kompani, ndersa numri i kompanive me mbi 250 te

punesuar eshte vetem 40. Te dhenat e mesiperme perbejne edhe boshtin e politikave ne

fushen e zhvillimit te biznesit per vitet e ardhshme.

Gjate vitit 2007 eshte konstatuar nje rritje e shpejte e ndermarrjeve te reja te krijuara

rishtazi e perkatesisht me 9993 me nje rritje prej 4% ndaj vitit 2006. Edhe gjate 10

mujorit te pare te vitit 2008 vihet re nje numer i larte i ndermarrjeve te reja te regjistrura

ne afersisht 16,000 subjekte te reja. Per sa i takon shperndarjes gjeografike te bizneseve

ne Shqiperi, rreth 50% e ndermarrjeve aktive jane perqendruar ne zonen Tirane – Durres,

ku jane punesuar 57% e te punesuarve te sek privat. Rreth 69% e ndermarrjeve me kapital

te huaj jane te perqendruar ne prefekturen e Tiranes, rreth 5% ne Korce, rreth 5% ne

Shkoder dhe 3% ne Vlore.

- 6 -

Graf 1. Shperndarja gjeografike e ndermarrjeve active dhe te punesuarve per Vitin 2007

Ne sektoret e tregtise dhe sherbimeve ku operojne 73,5% e bizneseve jane te punesuar

45,2% e te punesuarve te sek privat. Shifra e afarizmit e siguruar nga sektori i

tregtise dhe sherbimeve perben rreth 63,8 % te shifres totale te afarizmit, ndersa shifra e

afarizmit e siguruar nga sektori i prodhimit dhe ndertimit perben 36,2 %

Graf 2.Shperndarja active e nder. Sipas akt eko /07

- 7 -

Zhvillimet e fundit strategjike kanë nxjerrë në dukje rëndësinë e sektorit të SME-ve.

Sipas raportit te Bankes Boterore, per lehtesine e te berit biznes ne Shqiperi per vitin

2008, Shqiperia renditet e 120 nga 175 vende te vleresuara, me nje zbritje prej 3

shkallesh ne krahasim me vitin 2007.

Renditja per disa lloj fushash te vleresuara paraqitet

Tab. 1.

Lehtesi per te

bere bisnes

Mbrojtja e

investitoreve

Pagimi I

taksave

Tregetia

nderkufitare

Fuqia e

kontrates

Mbyllja

e bisnesit

Shqiperia 120 121 161 113 76 48

1.1 Sfida e politikave, pse eshte I rendesishem zhvillimi I SME-ve:

Gjatë dy dekadave të shkuara, sipërmarrja dhe zhvillimi i SME-ve kanë lëvizur me ritme

të ngadalta, por në mënyrë të qëndrueshme drejt majës së axhendës së politikave publike

në pjesën më të madhe të vendeve nëpër botë, pavarësisht nëse ato janë në process

tranzicioni. Kjo pasqyron një konsensus politik dhe një mirëkuptim në rritje lidhur me

cështjet e mëposhtme:

Sektori i SME-ve është ai që krijon më shumë vende pune, dhe sidomos vende të

reja pune.

Ulja e numrit të punonjësve, privatizimi dhe ristrukturimi i kompanive të mëdha

ka krijuar struktura të reja komerciale dhe industriale në pjesën më të madhe të

ekonomive në të cilat roli i SME-ve, qoftë ky individual ose i subkontraktuar,

është bërë faktor kyc për të ruajtur karakterin kompetitiv të ekonomisë.

Krijimi i rrjeteve sipërmarrëse, patneriteti strategjik dhe grupimi i firmave në

mënyrë lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare janë bërë një pjesë thelbësore e

reagimit ndaj globalizimit, dhe paqartësisë e kompleksitetit që ai sjell me vete.

Ka një kërkesë për një elasticitet më të madh të tregut të punës sa u përket

vendeve të punës dhe ndryshimit të vendit të punës si dhe një rritje sa i përket

- 8 -

punësimit mbi baze kontrate, portofoli apo me kohë jo të plotë pune. Kështu që

individët tani kanë më shumëgjasë të ndeshen me gjendjen e vetëpunësimit ose të

punojnë në kushte të ngjashme paqartësie (vende te pasigurta pune).

Vetëpunësimi mund të luajë një rol të madh në fushatën për të luftuar varfërinë,

përjashtimin social dhe legjitimizimin e aktivitetit në sektorin informal.

Zhvillimi i sipërmarrjes dhe SME-ve, me theks të vecantë në një zhvillim nga

“lartposhtë”mund të luajë një rol madhor në shmangien e disbalancave rajonale

dhe sektorialenë ekonomi.

Një ekonomi dinamike ka nevojë për një sektor të fortë e të pavarur të biznesit të

mesëmqë ofron stabilitet, shumëllojshmëri dhe që kryen shpërndarjen e pushtetit

ekonomik,social dhe politik. Kështu, mungesa e elementit “të mesëm” është një

problem kyc për zhvillimin ekonomik.

Mundësia për të gjetur financim, qoftë nëpërmjet linjave të kreditit ose formave të

tjera tëfinancimit pa ndërmjetësinë e bankave, si për shembull mikro-financimi,

është thelbësorpër fillimin e lulëzimit të SME-ve.

Perkufizimi IBashkimit Europian për SME-të është si mëposhtë:

E mesme: Nr I te punesuareve < 250, Bilanci = € 50 milionë

E vogël: Nr I te punesuareve < 50, Bilanci= € 10 milionë

Mikro: Nr I te punesuareve < 10, Bilanci = € 2 milionë

1.2 Si mund të krijojmë një mjedis rregullator mbështetës për

zhvillimin e SME-ve

- Sfidat dhe objektivat e zhvillimit te SME-ve

Zhvillimi i SME-ve dhe kontributi i tyre ne stabilitetin ekonomik afatgjate, varet nga

madhesia dhe struktura e tyre, qe nen kushtet e tregjeve te zhvilluara mire, u lejon atyre te

kene flexibilitetin dhe aftesite qe te pershtaten ne kushtet e nje konkurence te ashper.

- 9 -

Ekonomite moderne operojne si nje rrjet kompleks firmash ne te cilen pozicioni

konkurues i nje firme varet pjeserisht ne efikasitetin e furnizuesve te tyre. Prandaj,

konkurrenca e SME-ve ndikon ne pozicionin konkurues te ekonomise ne pergjithesi.

Meqenese kostot e larta te transaksionit jane nje nga barrierat me te rendesishme te

zhvillimit te tyre, reduktimi i tyre do te nxiste zgjerimin e SME-ve dhe ne veçanti do te

inkurajonte mikrondermarrjet te zgjeroheshin.

Ne kete kontekst, zhvillimi dhe performanca e tyre, ne kuadrin e hapjes se tregjeve

perben nje sfide reale.

Prioritetet strategjike per zhvillimin e ketij sektori jane:

Harmonizimi me strategjite sektoriale qe kane nje impakt ne sektorin e SME-ve

Sigurimi i transparences se vendimeve, veprimeve dhe masave te ndermarra qe

ndikojne ne mjedisin e biznesit

Sigurimi i konkurrences se ndershme dhe mbeshtetja e e integrimit te SME-ve ne

tregun nderkombetar.

Zhvillimi i teknologjise se informacionit dhe kultures se sipermarrjes

Mund të thuhet se roli qendror i qeverisë në zhvillimin e SME-ve, është, përvec

krijimit të një qëndrueshmërie ekonomike dhe sociale që con në rritje, edhe të krijojë një

mjedis rregullator që maksimizon mundësitë e sektorit për të mbijetuar dhe për t’u

zhvilluar.Në përgjithësi, politika rregullatore duhet të synojë krijimin e një “mjedisi të

barabartë” për të gjitha llojet e bizneseve. Sidoqoftë, në praktikë ka një mungesë balance

si në pushtetin politik ashtu edhe atë ekonomik, që i bën kompanitë e mëdha të ndikojnë

ndaj mjedisit rregullator në favor të tyre. Kështu, ka vështirësi specifike me të cilat

ndeshen SME-të në marrjen e informacionit. Gjithashtu kostoja e lartë e respektimit të

rregullave mund të jetë në mënyrë joproporcionale më e lartë për bizneset e vogla se sa

për kompanitë e mëdha. Këto kosto stimulojnë zgjerimin e ekonomisë informale.

Rregulloret ndikojnë në shumë mënyra tek SME-të.

Ato ndikojnë në procesin engritjes së një biznesi (regjistrimi dhe marrja e licencës).

Ato ndikojnë në menyrën e kryerjessë transaksioneve me klientët, furnitorët dhe

ndërmjetësit, si për shëmbull nëpërmjet ligjit tëlidhjes së kontratave apo standartet

teknike të mallrave.

- 10 -

Ndikojnë gjithashtu në marrëdhënien me krahun e punës brenda ndërmarrjeve, si për

shembull duke vendosur standarte shëndetësore dhe të sigurisë në punë.

Ato qeverisin marrëdhënien e kompanisë me komunitetin, si për shembull duke vendosur

standarte për grumbullimin e mbeturinave. Ato përcaktojnë rregullat e lojës për sa u

përket marrëdhënieve me konsumatorin në përgjithësi duke deleguar të drejta që kanë të

bëjnë me cilësinë dhe përshkrimin e produkteve dhe shërbimeve.

Përvec kësaj, ato vendosin detyrime për kompanitë që ato të paguajnë forma të ndryshme

taksash si kontribut për të ndërtuar fabrikën sociale dhe ekonomike të shoqërisë.

Zakonisht, ligji përcakton procedura të qarta arbitrimi dhe apelimi në zgjidhjen e

mosmarrëveshjeve.Legjislacioni dhe rregulloret në teori përbëjnë lubrifikantin që e

ndihmon motorinsocial dhe ekonomik të funksionojë normalisht.

Sidoqoftë, qëndrimet e qeverisë sa i përket konceptimit të këtij motorri, do të variojnë në

përputhje me ideologjinë politike (që, në fakt,lidhet me pikëpmajen e përgjitshme mbi

rolin e shtetit). Shumë vëmendje i është kushtuar cështjes së reduktimit të barrës

rregullatore për SME-të, gjithsesi duhet pranuar se pjesa më e madhe e rregulloreve janë

të dobishmë.

Ligjet për përcaktimin e qartë të së drejtës së tokës dhe pronës si dhe të drejtën për

transferimin e pasurisë janë shumë të rëndësishme për firmat e vogla, pasi ato përbëjnë

bazën e tërheqjes së burimeve financiare dhe burimeve të tjera.

Ligjet që rregullojnë kushtet e pagesave dhe transaksioneve financiare mund t’i mbrojnë

ata nga mungesa e balancës së pushtetit në transaksionet e shkëmbimit.

Sfidë të madhe për politikëbërësit përbën edhe hartimi i një legjislacioni të përshtatshëm

dhe të shëndoshë, i ndjeshëm ndaj mënyrës aktuale të trajtimit të cështjeve të SME-ve

dhe të problemeve të organizatave për shkak të burimeve të kufizuara.

Menaxhimi i procesit rregullator brenda qeverisë

Një problem madhor në garantimin e një rregulloreje të përshtatshme për SME-të

është ai se legjislacioni duhet të burojë nga të gjitha ministritë dhe departamentet e

qeverisë.Kështu pra, qëllimi kryesor është të sigurohet se departamente të ndryshme të

qeverisë zbatojnë të njëjtat parime bazë të cilat i përmendëm më lart gjatë procesit të

- 11 -

përpilimit të ligjeve të reja; të gjenden mekanizma që trajtojnë cështje

ndërdepartamentale; dhe se kanalet janë të hapura për biznesin, tregtinë dhe interesa të

tjera në mënyrë që ata të shprehin intersat e tyre te biznesit, tregtisë apo të llojeve të tjera

që kanë të bëjnë me legjislacionin në shqyrtim.Procesi i menaxhimit nëpërjet të cilit

kryehet një proces i tillë mund të variojë. Do tëjetë shumë e rëndësishme që t’i jepet

përgjegjësi ministeriale secilit departament në mënyrë që të shqyrtojë cilësinë e

porpozimeve rregullatore.

Një komision ndërdepartamental mund të ngrihet për të rishikuar të gjitha pasojat e

mundshme për ndërmarrjest e vogla të cdo rregulloreje që buron nga programet

legjislative të qeverisë. Një panel i tillë mund t’i nxisë departamentet të justifikojnë ose

heqin dorë nga rregulloret që mund të sjellin probleme dhe të veprojnë si ndërmjetës për

zgjidhjen e këtyre mosmarrëveshjeve midis departamenteve.

Gjithshtu, mund të vendosin kritere për të shfuqizuar rregullore të caktuara dhe për të

përmirësuar rregulloret aty ku është e nevojshme dhe e mundshme.

Ky është një rol që shpeshkruehet nga agjencitë e SME-ve që po rriten gjithnjë e më

shumë.Për ekzaminimin e mundësisë për të shfuqizuar rregullore të caktuara nevojiten

mekanizma. Po kështu, për procedurat e apelimit kundër një rregulloreje; nisjen dhe

rishikimin e legjislacioneve të reja,hartimin e masave vlerësuese për efektet e

rregulloreve; ngritjen e formave të duhura për vetërregullim dhe gjetja e mjeteve për

mbajtjen në kontroll të sektorit informal.

Në disa vende kjo procedurë përforcohet nga ngritja e një Autoriteti shfuqizues të

Rregulloreve ose një Njësi për një rregullim të përmirësuar dhe/ose një grup pune i

pavarurqë rishikon dhe raporton lidhur me fushat kryesore të ndikimit të rregullores.

Një njësi e tillë mund të jetë e pavarur nga qeveria, me anëtarë të rekrutuar nga fusha të

ndryshme: biznesi I madh dhe i vogël, shoqatat e biznesit dhe grupet e konsumatorëve,

sindikatat, sektori vullnetar dhe ata që përgjigjen për zbatimin e rregulloreve.

Idealisht, duhet të përfshijnë ata që kanë përvojë në cështjet rregullatore dhe, në rastin e

SME-ve, kuptojnë kulturën dhe mënyrën e të bërit të gjërave.

- 12 -

1.3 Politikat e Qeverise ne ndihme te SME-ve per vitin 2007 -2013

Politikat e zhvillimit te SME-ve ne periudhen ne vijim jane hartuar ne perputhje me te

gjitha aktet dhe marreveshjet e MSA dhe partneritetit Europian si dhe te Kartes

Europiane te Ndermarjeve te Vogla.

Shqiperia si nje vend i Ballkanit Perendimor, qe aspiron te behet pjese e familjes dhe

tregut Europian, natyrisht ndjek me vemendje proceset reformuese si dhe te zhvillimit

ekonomik dhe strukturor per uljen e papunesise dhe rritjen e produktivitetit dhe te

konkurrueshmerise ne ekonomine Europiane

Sidoqe rritja ekonomike e Shqiperise ne keto vite tranzicioni ka qene e kenaqshme, ajo ka

diferenca te ndjeshme ne momentet e hapjes perkundrejt ketij tregu global dhe akoma

nuk ka siguruar nje ngushtim te dallueshem ne treguesit e zhvillimit ekonomik dhe social

pergjate kesaj periudhe me vendet e BE

Si pasoje e reformave liberalizuese te tregut, proceseve te privatizimit dhe te ngritjes se

institucioneve, nje sere fenomenesh pershtatese ne strukturen ekonomike, tregun e punes

dhe mireqeneies sociale rjedhimisht sollen dhe nje kosto te caktuar te ketij tranzicioni.

Ky procesi liberalizues i cili solli dhe nje sere efektesh pozitive si rritjen e eficiences se

investimeve nepermjet ekonomise se shkalles qe con ne rrije me te larta te investimeve,

adaptimin e teknologjive te reja dhe krijimin e firmave dhe industrive te reja, duhet

pranuar qe nuk u shoqerua me nje nivel te kenaqshem te investimeve ne infrastrukture,

edukim dhe tregun e punes. Ndermarjet e vogla dhe te mesme kane qene ekonomite me te

influencuara nga klima e bisnesit dhe e investimeve.

Nga pikpamja e objektivave dhe aktiviteteve te perfshira ne kete program ne nje periudhe

kohore trevjecare, ky program mund te quhet nje program operacional ne llogjiken e

harmonizimit te synimeve konkrete dhe rezultateve te pritshme ne kete periudhe. Ndersa

ne kendveshtrimin e efekteve pertej kesaj periudhe, aktoreve dhe institucioneve te

perfshira, burimeve financiare qe duhet te angazhohen nga qeveria dhe donatoret vlen te

theksohet aspekti strategjik i ketij programi.

- 13 -

Me konkretisht tre nivelet e meposhteme jane te harmonizuara si vijon:

Nivel Strategjik

a) Krijimi i Komitetit Konsultativ per Zhvillimin e SME-ve. Per hartimin e

programit strategjik te zhvillimit te SME-ve per periudhen afatmesem 2007-2009

jane ngritur grupet konsultative me perfaqesues te instuticioneve te ndryshme qe

operojne ne fushen e SME-ve: si perfaqesues te Agjensive Rajonale te Biznesit,

perfaqesues te sistemit bankar, perfaqesues te disa projekteve kryesore qe

veprojne ne mbeshtetje te SME-ve, perfaqesues te donatoreve si dhe te Albinvestit

dhe te Drejtorise se Nxitjes se Biznesit ne METE. Keto grupe pune jane

perkatesisht:

• Grupi per nxitjen e sipermarrjes.

• Grupi per zhvillimin e bizneseve ne rritje me kapacitet

internacionalizimi.

• Grupi per permiresimin e kreditimit te SME-ve.

b) Hartimi i programit strategjik per zhvillimin e SME-ve (plan veprimi)

Nivel institucional (institucione mbeshtetese AlbInvest, Rrjeti i Agjencive rajonale te

zhvillimit, Agjencite e Zhvillimit ekonomik lokal, agjenci konsulence etj.);

Nivel ndermarrje (sipermarresit dhe organizatat e biznesit).

Politikat konkrete te qeverise:

Nje strategji e rishikuar per zhvillimin e biznesit dhe nxitjen e investimeve

SME te fuqizuara,te kredituara dhe me konkuruese

Krijimi i fondit te garantimit per SME-te

Kuader rregullator i permiresuar

Rritje te nivelit te eksporteve

- 14 -

Reduktimi i kohes dhe kostos se regjistrimit te biznesit

Reduktim i numrit te licencave, lejeve, autorizimeve te panevojshme, procedura te

lehtësuara

Krijimi i fondit per rritjen e konkurueshmerise se SME-ve qe eksportojne

Adoptim i kuadrit ligjor ne fushen e SME-ve dhe biznesit me direktivat e BE-se

Plani strategjik afatmesem per zhvillimin e SME-ve dhe vleresimi i kostos per

zbatimin e ketij plani

Hrmonizimi i sistemit te licensimit sipas fushave ne perputhje me acquis

communautaire.

Sensibilizimi i konsumatoreve mbi te drejtat e tyr

1.4 Misioni dhe objektivat e Drejtorise se Nxitjes te Bisnesit (DNB)

Drejtoria e Nxitjes se Biznesit ka per mision:

Krijimin e nje klime pozitive per zhvillimin e biznesit, me qellim qe t’i hapet rruge rritjes

dhe fuqizimit te SME-ve, terheqjes se investimeve te huaja ne Shqiperi dhe nxitjes se

eksporteve shqiptare ne tregun rajonal dhe global.

Qellimi i Punes

Studion gjendjen e zhvillimit te biznesit ne Shqiperi, harton, permireson dhe zbaton

strategjine e zhvillimit te Ndermarrjeve te Vogla e te Mesme (SME), me qellim qe te

permiresoje klimen e biznesit, te nxise krijimin e bizneseve te reja, te fuqizoje bizneset

ekzistuese, te risi konkurueshmerine e SME-ve ne tregun rajonal e global.

Detyrat kryesore

Harton strategji, programe per zhvillimin e sektorit te SME-ve, per fuqizimin e

bizneseve ekzistuese dhe krijimin e bizneseve te reja;

- 15 -

Vlereson e monitoron politikat per zhvillimin e SME-ve duke bere krahasimet dhe

vleresimet me pervojat dhe praktikat me te mira me vendet e rajonit sipas Kartes

Europiane te SME-ve dhe OECD/Kompakti i investimeve.

Harton dhe zbaton planin kombetar te perafrimit te legjislacionit ne fushen e SME-ve

me legjislacionin e BE-se.

Bashkepunon me Institutin e Statistikes per sigurimin periodik te informacionit mbi

dinamiken e zhvillimit vjetor te ndermarrjeve te vogla dhe e mesme, duke pergatitur

analiza dhe vleresimet perkatese qe kerkojne permiresim.

Studion e harton politika per nxitjen e kreditimit, instrumenta te rinj financiare, ne

bashkepunim me institucionet financiare e jofinanciare, per ndermarrjet e vogla dhe

te mesme;

Pergatit analiza periodike per ecurine e zhvillimit te SME-ve ne bashkepunim me

Agjencine shqiptare te biznesit dhe Investimeve/ Albinvest

Shkemben informacion dhe vendos lidhje me rrjetin institucional te SME-ve

(Ministrive, agjencive publike, fondacioneve, organizatat e biznesit, shoqerine

civile, etj.

Bashkepunon me organizata nderkombetare per marreveshjeve bashkepunimi ne

fushen e SME-ve

Ndjek nismat rajonale per bashkepunim ne fushen e SME-ve, per projekte te

perbashketa te zhvillimit te SME-ve ne rajon, etj.

- 16 -

1.5 Karta Europiane per Ndermarjet e Vogla dhe te Mesme

Ndërmarrjet e vogla dhe te mesme janë shtylla kurrizore e ekonomisë. Ato janë burimi

kryesor i vendeve të punës dhe një terren ushqyes për idetë e biznesit. Ndërmarrjet e

vogla janë më të ndjeshmet ndaj të gjitha ndryshimeve në mjedisin e biznesit. Ato janë të

parat që vuajnë nëse ngarkohen me burokraci të tepërt.

Dhe janë të parat që lulëzojnë nga iniciativat e prerjes së shiritave të kuq dhe

shpërblimeve të suksesit.

Ndërmarrjet e vogla duhet të konsiderohen si shtytësit kryesore për novacion, punësim si

dhe integrim social.

Si pasojë, është e nevojshme që të krijohet mjedisi më i mirë i mundshëm për biznesin e

vogël dhe sipërmarrjen.

Parimet: Njohjen e kapaciteteve dinamike të ndërmarrjeve të vogla dhe te mesme për t’iu

përgjigjur nevojave të tregut të ri dhe për të ofruar vende pune;

Potencojmë rëndësinë e ndërmarrjeve të vogla dhe te mesme në ushqyerjen e

zhvillimit shoqëror dhe rajonal, duke qenë në të njejtën kohë shembuj për

iniciativën dhe përkushtimin;

Njohjen e sipermarrjeve si një aftësi jetësore të çmuar dhe produktive, në të

gjitha nivelet e përgjegjësisë;

I duartrokasim ndërmarrjes së suksesshme, e cila meriton të shpërblehet në

mënyrë të drejtë;

Konsiderojmë se ndonjë dështim është bashkëshoqërues me iniciativën e

përgjegjshme dhe marrjen përsipër të rrezikut dhe se kjo duhet të shihetkryesisht

si një mundësi për të mësuar;

Njohjen e vlerave te dituris, të përkushtimit dhe të fleksibilitetit në ekonominë e

re.

Situata e biznesit të vogël dhe te mesem mund të përmirësohet me veprime që nxisin

sipërmarrjen, vlerësojnë masat ekzistuese, dhe kur është e nevojshme, i bëjnë ato të

favorshme për SME-te dhe sigurojnë që politikëbërësit t’i marrin parasysh në mënyrën e

duhur nevojat e biznesit të vogël

- 17 -

Kapitulli 2

Financimi I Ndermarrjeve te vogla dhe te mesme.

2.1 Nje veshtrim i pergjithshem mbi gjendjen e financimit te SME-ve ne

Shqiperi.

Pjesa më e madhe e bankave në sondazh raportuan klientë të SME. Shumica e tyre

ofrojnë depozita bankare, pagesa dhe shërbime krediti të SME, duke treguar kështu që ato

i afrohen sistemit bankar të SME gjerësisht sesa ngushtësisht duke u fokusuar vetëm në

huadhënie. Specifikisht, 100% e bankave në vendet e zhvilluara dhe 94% e bankave në

vendet në zhvillim dokumentojnë se ato ofrojnë hua, depozita dhe shërbime pagese të

SME.

Shumë banka e përcaktojnë SME në kushtet e shitjes. Përafërsisht, 85% e bankave që

operojnë në vendet në zhvillim dhe 71% e tyre në vendet e zhvilluara, përdorin shitjet

për të përcaktuar SME. Bankat e tjera e përcaktojnë SME sipas aseteve dhe punonjësve.

Ekspozimi i huadhënieve të SME të firmave të mëdha është i njëjtë përmes bankave që

operojnë në vendet e zhvilluara dhe në vendet në zhvillim,

Statistikisht nuk ka ndryshime të rëndësishme midis ekspozimit të huadhënies për bankat

që operojnë në vendet e zhvilluara dhe atyre që operojnë në vendet në zhvillim. Nga ana

tjetër, se paku për bankat që operojnë në vendet në zhvillim, ne kemi vëzhguar ndryshime

të rëndësishme përsa i përket ekspozimit të madhësisë së firmës.

Specifikisht, ndërmjet bankave në vendet e zhvilluara, huadhëniet drejtuar SME përbëjnë

afërsisht 23% e totalit të huadhënies, ndërsa huadhëniet për ndërmarrjet e mëdha janë

rreth 33% të totalit të huadhënies. Huadhëniet e SME janë më të larta në Gjeorgji, ku 61

% e huadhënieve janë të SME dhe më të ulëta në Uruguaj, ku vetem 1% e huadhënieve i

drejtohen SME.

- 18 -

Shkalla e aprovimit të huadhënies është e njëjtë për SME dhe ndërmarrjeve të

mëdha. Si në vëndet e zhvilluara ashtu edhe në ato në zhvillim, në vërejmë diferenca të

shumë të vogla dhe statistikisht të parëndësishme ndërmjet përqindjes së aprovimit të

huadhënieve të SME dhe atyre të aprovuara nga firma të mëdha. Vecanërisht, bankat që

operojnë në vendet në zhvillim, aprovimi i aplikimeve të huadhënieve të SME është 78%

dhe 81% për firmat e mëdha. Për bankat në vendet e zhvilluara përqindja e aprovimit të

aplikimeve të SME është 83% dhe për firmat e mëdha vetëm 4% më e lartë.

Nga ana tjetër vihen re diferenca të konsiderueshme në përqindjen e huadhënieve për

investime drejtuar SME nga banka që operojnë në vende të e zhvilluara kundrejt

atyre që operojnë në vendet në zhvillim. Për bankat që operojnë në vendet në zhvillim,

përqindja e huadhënies për investim drejtuar SME është 46%, ndërsa është afërsisht 50%

për firmat e mëdha. Sic pritej, huadhëniet për investime janë më të shpeshta/zakonshme

për vendet e zhvilluara, Ndër të gjithë vendet e botës, huadhëniet e SME për qëllim

investimesh është më e lartë ndërmjet bankave më të mëdha në Zvicër (93%) dhe më e

ulët në Greqi(18%).

Sasia e huadhënieve të sigurta sëbashku me huadhëniet e SME dhe firmave të

mëdha është përgjithësisht e ulët në vendet e zhvilluara krahasuar me vendet në

zhvillim, ndërsa nuk ka diferenca të rëndësishme midis huamarrësve të madhësive

të ndryshme për secilin grup. Përqindja e huadhënieve të sigurta të SME për bankat që

operojnë në vendet e zhvilluara është 49% ndërsa është 81% për bankat në vendet në

zhvillim. Ndërmjet vendeve, përqindja e huadhënieve të sigurta për SME është më e lartë

në Kosta Rika (100%)dhe më e ulët në Maltë (28%).

Tarifat dhe pagesat si pasojë e huamarrjeve të SME janë përgjithësisht më të ulëta

për bankat që operojnë në vendet e zhvilluara në krahasim me ato që operojnë në

vendet në zhvillim. Mesatarisht, tarifat dhe pagesat si pasojë e huadhënieve të SME nga

bankat në vendet në zhvillim është 0.37%, ndërsa tarifat që aplikohen nga bankat që

operojnë në venedet në zhvillim për huadhënie SME është 0.96%. Kjo mund të

ndikohet/reflektohet nga kosto e lartë fikse e transaksionit, madhësite e vogla të kredive,

dhe nga sektori më pak konkurues në vendet në zhvillim. Ndërmjet vendeve të botës,

tarifat janë më të larta në Kenia (2.8%) dhe më të ulëta në Kolumbi (pothuajse 0%).

- 19 -

Përqindja e interesit të vendosur nga banka që operojnë në vende të zhvilluara është

më e ulët se e atyre që operojnë në vendet në zhvillim. Nga ana tjetër, cuditërisht, nuk

ka diferenca të rëndësishme në përqindjet e interesit për huamarrësit e SME dhe firmave

të mëdha në secilin grup vendesh. Mesatarja e interesit të bankës kundrejt klientit të saj

SME më të mire është 4.7% në vendet e zhvilluara, ndërsa për vendet në zhvillim është

11.2%.

Gjithashtu, përqindja e interesit për “huamarrësit e këqinj” është më e lartë në krahasim

me ato të mirë.

Duke e përmbledhur, bankat në vendet në zhvillim dhe ato në vendet e zhvilluara

janë aktive në sigurimin e shërbimeve financiare për SME. Ndërsa ka ndryshime në

ekspozimin bankar të SME kundrejt firmave të mëdha, ka diferenca të vogla dhe

statistikisht të parëndësishme përsa i përket normës së aprovimeve, pjesës së huadhënieve

për investime, raportit të huadhënieve të sigurta, tarifave dhe përqindjes së interesit midis

huadhënieve për ndërmarrjet e mëdha dhe SME. Nga ana tjetër ne kemi vënë re diferenca

ndërmjet bankave që operojnë në vendet e zhvilluara dhe atyre që operojneë në vendet në

zhvillim.

Duke folur per kushtet aktuale te krizes boterore, natyrisht pa e ndare edhe ekonomine

shqipetare nga kjo krize mund te konfirmohet qe gjate vitit 2008 edhe ne vazhdim

ekonomia boterore ka pasur luhatje te vazhdueshme persa perket financimit te SME-ve .

Si pasoje e kaosit ekonomik boteror u pa nje lloj frike nga ana e bankave ne dhenien e

huave per te gjitha llojet e SME-ve.

- 20 -

2.2 Kreditimi i SME-ve ne Shqiperi

Financimi i SMEve – pervecse nga fondet e veta/familjes – ne Shqiperi vjen nga tre

burime:

Mikro – Krediti

Mikro-krediti mund te konsiderohet si nje lloj para-financimi per SME-te. Mikro-bizneset

dhe ato familiare nuk kane akses ne kredite formale bankare, dhe, ndersa, shume mikro-

biznese mund te mos rriten ne menyre sinjifikative, por te tjerat mund te zhvillohen e te

kalojne ne SME te rregjistruara zyrtarisht ne te ardhmen. Per me teper, nje numer i vogel

institucionesh financiare, kohet e fundit, kane filluar te japin kredi per SME-te, bazuar ne

pervojen dhe suksesin e tyre ne punen me to.

Mekanizmat për një mikrofinancim efektiv

Duke i asimiluar të gjitha parimet e mësipërme, qëllimi final i sektorit të mikrofinancimit

duhet të jetë ndërtimi i institucioneve financiarisht të qëndrushme të cilat më pas bëhen

një karaktersitikë e përhershme e sistemit financiar, me fjalë të tjera, që mund ta

vazhdojnë aktivitetin e tyre edhe kur grantet e donatorëve ose kreditë e buta nuk janë më

të mundshme.

- 21 -

Në këtë pikë, institucionet mikrofinancuese mund të shfrytëzojnë edhe burime

komerciale financimi, duke i mundësuar ato të zgjerojnë në mënyrë domethënësse

aktivitetet e tyre dhe fushën e veprimit.

Bazuar në praktika të suksesshme në shkallë ndërkombëtare,ka një numër elementësh që

janë thelbësorë në krijimin e institucioneve efektive mikrofinancuese:

Shfrytëzimi i praktikave të mira në përpilimin e projektit mikrofinancues: kjo mbulon nje

varg cështjesh përfshi atë nëse kredia është e përshtatshme për grupin e identifikuar,

mënyrën se si u shërbehet të varfërve, nëse janë përdorur ekspertë në fazën e përpilimit të

projektit etj.

Nevoja për të vlerësuar mikrofinancimin kundrejt ndërhyrjeve alternative: kjo përfshin

përcaktimin nëse mikrofinancimi është i përshtatshëm dhe i suksesshëm: shqyrtimi I

strategjive të tjera që mund të japin rezultate më të mira; dhe ndërhyrje shtesë

Zakonisht mikrofinancimi shihet nga pikëpamja e mikrokreditit, edhe pse zakonisht

komponentët e kreditit nuk janë aq të suksesshëm për sa kohë donatorët nuk verifikojnë

nëse aksesi në skemën e kreditimit është një kufizim i vërtetë; përdorin ekspertizën

mikrofinanciare në përpilimin, zbatimin dhe monitorimin e projekteve; krijojnë tregues

që ndjekin performancën e komponentëve të kreditit; mbështesin forcimin e

institucioneve të specializuara në ofrimin e shërbimeve financiare; dhe në mungesë së

kësaj të fundit, mbështeten projekte të vecanta mikrofinacimi të cilat mund të hedhin

themelet për ngritjen e institucioneve permanente financiare.

Duke qenë se mikrofinancimi është i ndryshëm nga aktivitetit bankar tregtar, atij i duhet

të ecë drejt sistemit rregullator dhe mbikqyrës të mikrofinancimit: sic është heqja e

tavanit në përqindjet e interesit; mundësimi i institucioneve që kryejnë vetëm kreditim që

të huajnë pa licenca dhe mbikqyrje; zhvillimi i institucioneve të fuqishme të licensuara të

mikrofiancimit; nxitja e këtyre të fundit të krijojnë procedura të shëndosha financiare dhe

t’i publikojnë ato; pranimi i faktit se mikrofinancimi mund të ofrohet nga një

shumëllojshmëri institucionesh të ndryshme dhe zhvillimi i një mbikqyrjeje efektive të

mikrofinancimit.

- 22 -

Kredite per SME-te Përdorimi i kreditimit si burim financimi për SME-të

Kreditimi nga sistemi bankar nuk është përdorur gjerësisht si burim financimi për SME-

të. Bizneset ose kanë përdorur vetëfinancimin ose i janë drejtuar tregut joformal për mjete

financiare.

Janë një sërë arsyesh që shpjegojnë nivelin e ulët të kreditimit të sektorit privat në

Shqipëri dhe që në periudha të caktuara kohore kanë vepruar me intensitet të ndryshëm.

Paqëndrueshmëria makroekonomike. Me gjithë rezultatet e arritura në këtë

drejtim, ende kemi të bejme me struktura të pakonsoliduara mirë;

Politika monetare dhe rregullimi bankar. Për vite me radhë eshte zbatuar një

politikë e shtrënguar monetare në përpjekje për të reduktuar inflacionin. Kjo

sigurisht ka anën e saj negative pasi kufizon kreditimin për ekonominë. Ndërkohë

që për shkak të rrezikut të lartë, rregullat e mbikqyrjes jane të tilla që kanë

ndikuar në kufizimin e kreditimit, p.sh. kërkesa për më shumë kapital rregullator;

kufizimi i bankave tregtare që kanë më shumë së 20% të kredive të pakthyera në

afat që të japin kredi;

Problemet me titujt e pronësisë dhe të regjistrimit. Kjo ka kufizuar mundësitë

e bizneseve për të marrë hua pasi nuk kanë mundur të ofrojnë garancinë e

mjaftueshme për të marrë një kredi;

Ekonomia informale, korrupsioni, evazioni fiskal, faktorë të cilët reduktojnë

besueshmërinë e bizneseve për të marrë kredi nga bankat, pasi reduktojnë

transparencën;

Mungesa e traditës në marrëdhëniet bankë-klient. Bizneset shqiptare

përgjithësisht janë të reja në moshë dhe si të tilla nuk krijojnë besim për marrje

huash nga bankat;

- 23 -

Pakënaqësitë e Bankave ndaj sipërmarrësve

Një ndër arsyet se pse kreditimi nuk përdoret si burim financimi nga SME-të është

pikërisht se sektori bankar nuk jua ofron apo nuk ua aprovon këtë formë financimi, për

vetë faktin se bankat kanë pakënaqësi ndaj sipërmarrësve shqipëtarë nga të cilat mund të

përmendim:.

Sipërmarrësit e vegjël shpesh paraqesin kërkesa për kredi, të formuluara shumë

dobët, apo projekt-propozime joreale.

Sipërmarrësit shpesh ofrojnë dokumentacion të pamjaftueshëm dhe të pasaktë,

plane biznesi të dobët dhe jokorrekte apo gjendje financiare të pakompletuar.

Shumica e SME-ve nuk paraqesin kolateral të mjaftueshëm.

SME-të gjithashtu përballen me probleme që lidhen me regjistrimin e pasurisë

dhe zbatimin jokorrekt të ligjit nga nivelet e ulta të sistemit gjyqësor

(përmbarimi).

Meqënëse studimet e analizuara në pjesën parë të detyrës, janë realizuar gjithashtu edhe

për financimin e SME-ve në vendet në zhvillim, këtu duke përmendur edhe Shqipërinë

mund të themi se përfundimet e tyre janë te vlefshme edhe për Shqipërinë, gjithmonë në

terma të përgjithshme.

Si rregull kredite per SME-te jane dhene nepernjet sistemit banker tregetar. Kredite

bazohen ne vete fondeve te bankave dhe ne kredite e buta nga institucione financiare

nderkombetare(IFIS) apo donatore te ndryshem.

Aktualisht, bankat tregtare ne Shqiperi nuk jane kaq te interesuara te ofrojne hua afatgjata

investimi per Ndermarrjet e vogla dhe te mesme, per shkak te riskut te larte te supozuar

dhe gjithshtu per shkak te kostove te larta per monitorimin e ketyre huave.Mendimi

kryesor eshte thjesht qe duke reduktuar riskun e kreditit, bankat tregtare pjesmarrese

mund te joshen te perfshihen aktivisht ne sigurimin e kredive afatgjata te investimit nga

fondet e tyre per sektorin e SME.

Kjo ka perfitime afatgjata per bankat, si dhe per perfitusit SME dhe per ekonomine e

vendit si nje e tere;

- bankat kapin klient te rinj; SME-te marrin kredi afatgjata me shkalle interesi tregu

normal;

- ekonomia merr investime te reja ne aktivitetet prodhuse.

- 24 -

Kryesisht mekanizmi konsiston ne krijimin e nje lloj skeme speciale sigurimesh.

Fondi nxirret nga nje kontribut i qeverise, nga nje donator- ndonjehere nga kontributet e

institucionave financiare lokale – ose nje kombinim i te gjithe ketyre.

Ky fond shpesh vendoset ne banken qendrore te vendit, si nje ruajtes teknik dhe moral

per perdorimin e mire te fondit.Fondi nuk supozohet te mbuloj 100% te riskut.

Mbulimi shpesh kufizohet deri ne 70%. Arsyeja eshte se bankat pjesmarrese duhet te

ndajne nje pjese te riskut. Ne te kudert ato mund te inkurajohen ne menyre te gabuar te

huazojne ne menyre te rrezikshme, dhe te mos ndjekin praktikat e vlefshme bankare per

huate. Bankat e pershtatshme tregtare pastaj ftohen te marrin pjese ne skeme duke

nenshkruar mareveshje te vecanta me Institucionin e manaxhimit te Fondit te Garancise

(p.sh.) banka Qendrore) persa i perket pranimit te kushteve dhe rregullave te vecanta te

Fondit dhe pagimit te nje takse sigurimi te miratuar. Ato gjithashtu mund te inkurajohen

te marrin nje pjese te vogel ne kapitalin e Fondit, gjate kohes.

Ne rast te huave te keqija, te cilat nuk mund te rikuperoheshin plotesisht – pas

perpjekjeve normale dhe te provuara nga vet banka, kjo e dyta mund te filloj procedurat

me manaxhuesin e Fondit per tu rimbursuar per perqindjen e aporvuar te rrezikut te

mbuluar nga Fondi.

Eshte vene re qe faktori shumezues eshte zakonisht afersisht 4, keshtu qe efekti i

shumfishimit lidhur me moskthimin faktik te kredise eshte mjaft i larte.

Nje Fond 5 milion USD mund te rezultoj si rrjedhim ne rreth 20 milion USD mos kthim

huash ne pak vite.Mekanizmat e Fondit, kushtet dhe rregullat, megjithese jane kryesisht

te njejta ne shumicen e vendeve mund te duhet te ri-projektohen ne disa raste.

Kjo do te thote te marrin ne konsiderate rrethanat e vecanta ekonomike dhe financiare.

Perseri, eshte e nevojshme te merren ne konsiderate disa elemente te tjere konceptual si:

Objektivat e fondit;

Administrimi dhe strukturat e taksave,

Kushtet e huase dhe skema e pagimit te kredise,

kriteri per vleresimin e projektit

Mekanizmi i Garancive dhe kushte te tjera te vecanta.

- 25 -

Qeveria do te marre hapa per te permiresuar boshlleqet e tanishme dhe problemet e

huadhenies duke zgjeruar mjetet e tanishme (fondet e mikro-bankave) dhe nxerrjen e

mjeteve te reja te kredise, te tilla si Fondi Granci se Huave te SME,qeraja etj.

Te gjitha keto veprime do te bejne te mundur permiresimin e sitemit kredit te SME

.Ka nevoje per promovimin e SME ne menyre qe te perftohet nje zhvillim rajonal dhe

sektorial me i balancuar. Kjo mund te behet duke perdorur iniciativat fiskale per krijimin

e SME ne zonat e varfra, studimet mbi mundesite rajonale te investimti te SME, krijimit

te Pronave Industriale / Inkubatoreve te Biznesit te SME ne bashkepunim me qeverite

lokale etj. Gjithashtu duke siguruar motivimet e duhura per nxitjen e prodhimit ne vend te

tregtise dhe keshtu duke i dhene shtytje edhe nje here perpunimit te produktit-agrar lokal,

drurit dhe lendeve te tjera te para.

Fondet e Investimeve

Aktualisht jane dy Fonde Investimesh te ngritura qe operojne ne Shqiperi. Keto jane

‘Fondi Shqiptaro-Amerikan i Ndermarrjeve’ (AAEF), krijuar me fonde te Qeverise se

Shteteve te Bashkuara dhe

‘Fondi Shqiptar i Ristrukturimit te Ndermarrjeve’ (AREF), krijuar me fonde te EBRD

dhe te Qeverise Italiane.

2.3 Vlersimi i Situates Aktuale te Kreditimit

Financimi i SME-ve nga donatoret EU-Phare ka filluar me 1992 nje linje te vecante

krediti per SME-te, te lidhur me programin e vet te nxitjes se SME-ve, i cili mbeti

operacional deri ne vitin 1997 dhe nuk u vleresua si i suksesshem. Qeveria Germane me

1994-95 ka akorduar nje ‘linje krediti per ndermarrjet e vogla’ pjese e projektit te saj

“Nxitja e bizneseve fillestare ne Shqiperi”, e cila fillimisht operoi mbi bazen e

marreveshjes bankare ndermjet Deutsche Ausgleichsbank (DtA) dhe Bankes Rurale

Tregetare (RCB). Qe nga prilli 1999 kjo detyre eshte marre persiper nga nje tjeter Fond i

Zhvillimit Gjerman ‘KfW’, i cili nenshkroi nje marreveshje me Banken Italo Shqiptare.

- 26 -

USAID, me pare ka akorduar disa hua dhe mikro-kredi per bizneset e vogla, kryesisht per

sektorin e agro-biznesit. Shume e rendesishme, megjithate, eshte qe ai ka financuar per

ngritjen e ‘Fondit Shqiptaro-Amerikan te Ndermarrjeve’, i cili u inkorporua ne vitin 1995

dhe po operon qe atehere si nje fond privat pjesmarres ne aksione per te nxitur zhvillimin

e biznesit privat ne Shqiperi.

Brenda programit te tij te ri ‘Asistence dhe Kredi per Biznesin e Vogel ne Shqiperi’

USAID ka perfshire nje linje krediti dhe nje mekanizem garantimi kredish per SMEte.

Programi eshte aktivizuar ne fillim te vitit 2002.

Me synimin per te asistuar zhvillimin e sistemit te SME-ve ne Shqiperi, aktualisht

Qeveria Italiane eshte duke negocijuar nje program ndihme financiare me Qeverine

Shqiptare me nje vlere prej rreth 30 Milion EURO, per te mbeshtetur kete sektor

nepermjet:

(a) krijimit te nje Linje Krediti per SME-te, qe do te disbursohet nga sistemi bankar

shqiptar

(b) venies ne funksionim te nje Skeme te Garantimit te Kredive (c) komponenteve te

asistences teknike.

Qeveria Italiane nepermjet Ministrise se Puneve te Jashtme, Drejtorise se Pergjithshme

per Bashkepunim dhe Zhvillim (DGCS), eshte duke negocijuar nje Program

Bashkepunimi me Qeverine Shqiptare.

Zhvillimi i sektorit te SME-ve eshte nje nga pikat kryesore te Programit.

Projekti Italian parashikon si nje domosdoshmeri per mbeshtetjen e SME-ve, krijimin e

nje Fondi Garantimi per ndermarrjet vendase.

Fillimi i financimit te Fondit te Garantimit do te mbulohet nga nje pjese e 30 Milion euro

te Programit te Asistences per SME-te qe perfshin:

1. Krijimin e Skemes se Garantimit te Kredive

2. Ngritja e nje Linje Kreditimi per SME-te

3. Komponente te Asistences Teknike

- 27 -

Ne kete kuader, D&D Coorporate Consultants, dhe z. Marcel Boogaerts u ngarkuan nga

Fondacioni i Trainimit European per te pergatitur nje raport te perbashket, qe do te

perfshihet ne programin e mesiperm te SME-ve, per t’u zbatuar ne Shqiperi.

2.4 Pengesat per Kreditimin e SME-ve

Ne baze te konkluzioneve te nxjerra nga intervistat me palet e interesuara dhe analizave

te thella te legjislacionit perkates dhe procedurave te aprovimit te kredive, arsyet kryesore

se pse SME-te hasin veshiresi ne marrjen e kredive jane:

Procedurat e institucioneve financiare per te dhene kredi

- Ligji Shqiptar per bankat eshte i vjeter e i ngurte dhe luan nje rol te rendesishem ne

kerkesen e larte per kolateral nga sistemi bankar ndaj SME-ve.

- Ne fakt, Ligji per bankat ne Shqiperi e detyron sistemin bankar te mbuloje nje kredi me

nje faktor ne masen 1,3 here te “kolateralit te pershtatshem”, ku perfshihet vetem nje

nomenklature e kufizuar. Per te theksuar rendesine e kolateralit, si nje baze per dhenjen e

kredive, eshte e nevojshme te njihet se legjislacioni nuk parashikon ndonje ndarje midis

tipologjive te krediteve me pasojat qe, nevojat per mjete xhiroje.

- Linjat e Kreditit shpesh ndjekin procedurat tipike te organizmave nderkombetare:

(i) procedurat per financimin e SME-ve shpesh jane versione te “holluara” te atyre qe

vendosen per financimin e projekteve te ndermarrjeve te medha (mjedisi i organizatave

nderkombetare rrjedh nga perqasja ne shkalle te gjere multi-nderkombetare), pra, me

procedura komplekse ne termat e burokracise dhe me mekanizma vleresimi shume-

hapash;

(ii) procedurat ndryshojne nga linja ne linje, nga donatori ne donator duke i detyruar

bankat menaxhuese per t’i pershtatur procedurat e tyre te brendshme dhe per te caktuar

personel te pershtatshem “me kohe te plote” sipas zinxirit klient/projekt/organizate

- 28 -

nderkombetare. Ne fakt, sistemit bankar i kerkohet “te marketoje” linjen e kreditit dhe, ne

te njejten kohe te absorboje kostot e moskthimit te mundshem te kredise;

(iii) keto procedura permbajne nje kosto te larte monitorimi te kredise se akorduar, duke

ulur ne kete menyre interesat ekonomike te bankes;

(iv) perqasja, fluksi i parase/plan biznesi, per nje Linje Krediti eshte larg nga zakoni, si i

ndermarrjeve lokale ashtu edhe i atyre italiane (investitoret kryesore ne Shqiperi), ne

termat e modaliteteve te kerkimit te kredive nga sistemi bankar, dhe eshte bere akoma me

i veshtire nga perdorimi i anglishtes si gjuhe zyrtare (shumica e shqiptareve flasin italisht

si nje gjuhe e dyte.

SME-te Ankohen:

Roli dhe rendesia e SME-ve per rritjen dhe zhvillimin ekonomik

- 28 -

SME & KREDITIMI

Kreditimi I SME-ve konsiderohet nga Ligji per bankat, ne te njejten menyre sic trajtohet

edhe kredia per investime kapitale. Ne kete menyre SME-te jane te detyruara qe te

xhirojne nje pjese te mire te kolateralit.

Linjat e Kreditit shpesh ndjekin procedurat tipike te organizmave nderkombetare.

Mungese qendrueshmerie te te dhenave dhe informacionit per ndermarrjet

paaftesia e SME-ve per te mbajtur nje kontabilitet te sakte dhe transparente.

Mungesa e instrumentave teknike dhe ligjore per te kontrolluar likujditetin dhe

per te analizuar gjendjen e pergjithshme dhe statusin e klientit pothuajse

pamundesia e plote e aktivizimit te instrumentave klasike te kolateralit (dhe

sekuestrimit) te aseteve te kompanise dhe ato te sponsorit per shkak te

papershtatshmerise te sistemit juridik legjislativ -Mungesa e vleresimit te riskut ne

sistem (qendra e riskut)

Mungesa e projekteve te pershtatshme bankare, konsulentet lokale nuk gezojne

perkrahjen e sistemit banka

- konsulentet nderkombetare jane shume te kostueshem per te perballuar mundesite

financiare te projekteve te vogla lokale.

BANKAT DHE KREDITIMI PER SME-te

Mungese e projekteve te pranueshme nga bankat

Konsulentet lokale nuk mbeshteten nga bankat

Veshtiresi ne aktivizimin e instrumentave ligjore per sekuestron e kolateralit ne

trajte asetesh te kompanive

Mungese e instrumentave teknike dhe ligjore per te kontrolluar likujditetin dhe

analizuar statusin e klientit

Mungese qendrueshmerie te te dhenave te biznesit dhe te informacionit sektori


- 29 -

BANKAT ANKOHEN:

• Lehtesirat financiare dhe per marrjen e kredive

Ambienti i qendrueshem makroekonomik dhe financiar ka krijuar kushte te

pershtatshme per zgjerimin e kreditimit. Kreditimi i ekonomise ka shenuar nje rritje

edhe gjate vitit 2008.

Sipas doing business 2009 te Bankes Boterore, Shqiperia renditet e 12 ne bote per

lehtesine per te marre kredi.

Gjate vitit 2008, sipas Bankes se Shqiperise, kreditimi i sektorit privat eshte rritur me

rreth 35 % ne krahasim me vitin 2007. Portofoli i kredise deri ne fund te vitit 2008

ka arritur ne 36% te GDP, me nje rritje prej 7 pike perqindje ne krahasim me fundin

e vitit 2007. Portofoli i kredise ne fund te vitit 2008 ka arritur ne 43% te aktiveve.

Kredia e dhënë nga institucionet financiare jobanka dhe SHKK ka vijuar te jete e ulet.

Portofoli i kredisë te këtyre institucioneve është rreth 13 miliard leke, dhe perben

vetem 3,3 % te portofolit te kredise se dhene nga sistemi bankar e jobankar. Pjesa me

e madhe e klientëve te këtyre institucioneve janë individët, por gjithsesi ato ofrojnë

edhe kredi për biznesin e vogël dhe te mesëm.

Per te permiresuar klimen e financimit te SME-ve gjate viteve te fundit jane

ndermarre disa masa qe lidhen kryesisht me futjen e skemave te garantimit te kredive

per SME-te


- 30 -

2.5 Si ka ndikuar kriza ekonomike boterore ne sistemin e kreditimit te

SME-ve Pavarsisht lehtesirave qe jane krijuar kohet e fundit per kreditimin e SME-ve kriza

boterore ekonomike ka ndikuar edhe me vendit tone. Ne vitin 2008 u vu re nje

kufizim nga ana e bizeseve per te shtuar depozitat duke e marre kete edhe si nje lloj

frike e cila coi ne pakesimin e likuiditeteve nga bankat. Nga raportet e sotme te

Bankes se Shqiperise konstohet nje proces invers ku bankat kane frike te japin kredi

bizneseve. Pra kriza e depozitave kaloi ne krize kredidhenie. Si pasoje jane shtuar

etapat nga secila ane per nje sistem kreditimi efektiv dhe ka cuar ne zgjatje procesesh

nga ana e bankave per kreditimin e SME-ve.

PENGESAT PER KREDITIM TE SME-ve NE SHQIPERI

Graf: Pengesat e kreditimit te SME-ve


- 31 -

2.6 Skema e Garantimit

Çfare eshte nje skeme garantimi - Nje Skeme Garantimi eshte nje mekanizem ligjor dhe

financiar, nepermjet te cilit, nje pale e trete mbulon plotesisht, apo pjeserisht, detyrimet

financiare te nje debitori ndaj nje institucioni financiar, ne rast pamundesie te pagese.

Per te arritur rezultatin e mesiperm, nje Skeme Garantimi mund te marre forma te

ndryshme. Disa Skema Garantimi jane forma te thjeshta te kontraktimit te ndarjes se

riskut, ne te cilen dy apo me shume Institucione Financiare akordojne nje kredi dhe

ndajne riskun midis tyre. Disa Skema marrin formen e nje enti juridik, financiar qe e

mbulojne riskun e debitorit nepermjet te kapitalit te vet. Kapitali, ne kete rast, mund te

sigurohet ose prej donatoreve/autoriteteve publike, ose prej aksionereve (ne rastin e

aksionereve reciproke).

Problemi i garancive si barriere kryesore per dhenjen e kredive per SME-te eshte i njejte

ne vendet ku ndermarrjet e vogla dhe ato mikro perbejne pjesen dermuese.


- 32 -

Per rrjedhoje, ne pjesen me te madhe te ketyre vendeve, me keto karakteristika jane

zhvilluar “skemat garantimit” qe ne varesi te modelit te perdorur kane arritur rezultate te

ndryshme.

Ne vecanti, skema te tilla jane perdorur ne Ameriken Latine ashtu edhe ne Europe.

Eksperienca Europiane dhe ne vecanti, ajo Italiane (fondet e garantimit reciprok dhe

publik) eshte padyshim me e zhvilluara

ÇFARE JANE SKEMAT DHE FONDET E GARANTIMIT

Skemave e garantimit jane te aplikuara ne nje shkalle te gjere dhe te afta qe te

demonstrojne vlefshmerine e tyre.

Ky fenomen eshte kaq i rendesishem, sa qe Komisioni Europian ne vitin 1991 ka ngritur

lart rolin e "garantimit reciprok" ne zhvillimin e SME-ve dhe ka nxitur krijimin e

Shoqates Europiane te Garancive qe akordojne fonde te BE per perpunimin e studimeve

dhe projekteve pilote.

Sipas Komisionit, "nxitja nga qeverite dhe institucionet lokale, te permasave te

ndryshme, e garantimeve per te mbeshtetur financimin e SME-ve,.... ka demonstruar

qarte vleren e ketyre instrumentave..., dhe se, akoma, mbetet shume per te bere per te

inkurajuar lindjen e me shume Fondeve te Garantimit Reciprok "

Skemat e Garancisë së kreditit (CGS) synojnë të shmangin problemet e ndeshura nga

huamarrësit e SME-ve që kërkojnë kredi për të krijuar shtesa financiare dhe ekonomike.

Ato synojnë të balancojnë situatat ku huamarrësit kanë mundësi të pabarabarta për të

marrë kredi, pasi kanë një kolateral të pamjaftueshëm.

Në pjesën më të madhe të rasteve CGS-jafokusohet në gjetjen e aksesit në kreditim, por

nganjëherë ata përpiqen edhe të përmirësojnë kushtet e një kredie (kryesisht për

ndërmarrjet e mesme që e kanë arritur më parë mundësinë e marrjes së kredisë).

CGS-ja mund të ndjekë gjithashtu edhe arritjen e qëllimeve sociale, sic dotë ishte ulja e

varfërisë, fuqizimi i grupeve të mënjanuara ose ndihma në rindërtimin e pasluftës.

Kryesisht, ato shihen si një mekanizëm për zgjerimin e mundesive për kredi, por

përdoren edhe si mjete për zhvillim ekonomik në ekonomitë në tranzicion.


- 33 -

Ka disa tipe kryesore të CGS-ve:

shoqatat e garancisë reciproke,

skema kombëtare qëfunksionojnë publikisht, skema korporative, ato që burojnë

nga bashkëpunimi dypalësh ose shumëpalësh,

skema të drejtuara nga OJQ-të (shih UNIDO, 2003) por në të gjitha rastet ka një

kërkesë kyce që është nevoja për një marrëdhënie të qëndrueshme midis palëve të

përfshira, domethënë garantuesit, institucioneve financiare të përfshira, SME-ve

dhe sektorit publik (ky i fundit luan një rol qendror në përcaktimin e legjislacionit

për përjashtim nga taksat dhe mbikëqyrjen) edhe pse mund të mos jenë të

përfshira drejtpërsëdrejti.

PSE NEVOJITEN SKEMAT E GARANTIMIT NE SHQIPERI

Nje Skeme Garantimi, e ndertuar dhe menaxhuar mire, nepermjet nderveprimit midis

sipermarresve dhe bankave, mundet :

Te lehtesoje procedurat e miratimit dhe te kreditimit nga Bankat, duke asistuar

SME-te ne pergatitjen e planeve te strukturuar mire te biznesit dhe te kerkesave te

tyre per kredi;

Te siguroje akses te menjehershem per financimin e SME-ve, duke reduktuar

nivelin e kolateralit te kerkuar nga sistemi i kreditimit;

Te asistoje sektorin e SME-ve ne negocijimin e kushteve me te favorshme te

kreditimit nga Institucionet Financiare;


- 34 -

Te nxise perdorimin e metodave transparente dhe standarte te mbajtjes se

kontabilitetit dhe te gjendjes financiare nga SME-te; Te transferoje “know-how”

te vlefshem tek Institucionet Financiare lokale dhe palet e interesuara per

zhvillimin e SME-ve;

Pas fazes pilot, komoditeti dhe institucionet financiare do te kene pervojen e

duhur per te filluar punen me rajonet e largeta te Shqiperise, nepermjet te krijimit

te nje rrjeti pune;

Te asistoje institucionet financiare ne kontrollin e shpejte te aftesise likujduese

dhe ne analizen e gjendjes se pergjithshme dhe te borxheve te klientit, nepermjet

te krijimit te nje sistemi te dhenash brenda komodite.

2.7 Kostot orientuese per zhvillimin e SME-ve 2008-2013

Per te arritur rezultatet e synuara ne zhvillimin e biznesit dhe te investimeve, per

periudhen 2007-2013, vleresohet se nevojitet nje buxhet prej rreth 368 milion Euro nga

te cilat jane te premtuara se do te financohen nga donatoret nje vlere prej 54 milion Euro

dhe fond i planifikuar te mbulohet nga buxheti i shtetit 0,75 milion Euro. Gjithashtu

buxheti i shtetit do te mbuloje kostot ne burime njerezore, kerkim dhe zhvillim, trainime.

Me posht po pareqes ne nje tabele permbledhese kostot orientuese per zhvillimin e SME-

ve.


- 35 -

Tab.2 Kostot orientuese te zhvillimit te SME-ve

• Lehtesirat dhe sherbimet ne mbeshtetjen e SME-ve

.

Nje sere reformash per reduktimin e barrierave administrative ne biznes dhane

rezultatet e tyre gjate vitit 2008. E konkretisht:

Regjistrimi i biznesit brenda nje dite prane QKR e cila funksionon si nje one stop

shop, dhe me nje kosto minimale prej 100 leke (0,81 Euro). Kjo ka sjelle reduktimin e

kohes se regjistrimit te nje biznesi ne 1 dite nga 28 dite qe duhej nje vit me pare ne

Gjykata.

Si rezultat i ketyre reformave numri i ndermarrjet e reja të regjistruara prane QKR për

vitin 2008 arriti ne 17,773 ose 29% me shume se viti 2007.

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Shuma Burimet e

financimit

Zhvillimi I

SME

Krijim I nje

klime te

pershtateshme

per zhvillimin

e SME-ve

0.5 3.2 4.5 3.8 2 3 3 2 22 MCA, Geris,

GTZ

Zhvillimi I

bisneseve ne

rritje

2 3 10 17 18 19 69 IPA

Permiresim I

financimit te

SME-ve

8.5 18.5 29.5 13.5 14 22 20 126 Kredia

Italiane

Nxitja e

kultures se

sipermarrjeve

0.5 1.4 2.5 2.5 0.5 0.5 0.5 8.4 IPA

Permiresim I

aksesit nr

tregun e huaj

0.2 0.3 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 3 Cards

sejonal

Shuma 0.5 12.4 26.7 39.3 28.5 35 44 42 228.4


- 36 -

Reduktimi i kohes per hapjen e nje biznesi te ri. Tashme nevojiten 5 hapa per

hapjen e nje biznesi te ri nga 10 hapa qe nevojiteshin nje vit me pare dhe vetem 5 dite

nga 36 dite qe nevojiteshin nje vit me pare, gje e cila eshte shoqeruar edhe me

reduktimin e kostos se hapjes se nje biznesi.

Sherbimet e Albinvestit per SME-te

Alb-Invest ofron sherbime profesionale, cilesore per SME te Shqiptare.

Ajo ka krijuar portalin ne adresen: www.albinvest.gov.al/shqip ku bizneset gjejne

informacione mbi:

o Procedurat e regjistrimit te kompanive

o Guida ne praktikat me te mira te teknikave te manaxhimit (marketing, cilesi,

finance etj.)

o Planifikimi i biznesit

o Guida per export

o Pershkrim te detajuar te tregut

o Studime kerkimore te tregut (te fokusuar si ne sektore ashtu dhe tregje te

ndryshem)

o Dokumentat dhe procedurat e eksportit

o Info dhe lajme rreth panaireve tregtare dhe misioneve te shitjeve etj.

o Lidhje me te tjera burime informacioni kombetare dhe nderkombetare

o EU Programe dhe Projekte

o Projektet e donatoreve ne Shqiperi

o Observatori i SME-ve

Gjithashtu Albinvest ka ofruar nje sere seminaresh dhe workshopesh me

kompanite te ndryshme biznesi .

Albinvest menaxhon grantin per rritjen e konkurueshmerise se SME-ve

Albinvest menaxhon fondin e garantimit te kredive per eksport te miratuar me

VKM Nr.489, date 25.07.2007.

http://www.albinvest.gov.al/shqip


- 37 -

Fondi i garantimit te kredive per eksport eshte pjese e garancive qe leshon shteti

dhe kufiri maksimal eshte 200 milion leke (1,6 milion Euro) dhe do te vazhdoje te

perdoret per nje periudhe kohore prej 6 vjetesh. .

Sherbimet nga rrjeti i Dhomave te Tregtise dhe Industrise.

Ne Shqiperi funksionojne 12 Dhoma te Tregtise dhe Industrise ne baze qarku.

Ato ofrojne mjaft sherbime e konsulenca per anetaresine e tyre si: leshimi i

certifikates se origjines jopreferenciale te mallrave, ndihmese per anetaret e

Dhomes per zgjidhjen e mosmarreveshjeve tregtare e civile nepermjet rruges se

ndermjetesismit dhe arbitrazhit, si dhe misione biznesi.

Rjeti i Agjensive Rajonale te Biznesit, ARZH.

Ne sherbim te SME-ve eshte edhe rrjeti i Agjensive Rajonale te Biznesit, te cilat

mbeshtesin bizneset kryesisht me konsulence e pergatitje plane biznesesh.

Sherbim on line ne doganat.

Gjate vitit 2008, me informatizimin e te gjitha pikave doganore e perdorimin e

programit Asycuda, eshte permiresuar ndjeshem sherbimi ndaj biznesit, duke

reduktuar kohen e plotesimit te dokumenteve si dhe te kontrollit te mallrave.

Sherbim on line ne deklarimin dhe pagimin e tatimeve dhe taksave.

Ne qershor te vitit 2008 filloi deklarimi elektronik dhe pagesa on line e taksave

per biznesin e madh si dhe te tvsh per bizneset qe operojne ne Tirane. Kështu,

Tatimpaguesit e Medhenj dhe ata te Tiranes (pa perfshire biznesin e vogel) mund

te deklarojne dhe paguajne ne menyre elektronike Tatimin mbi Vleren e Shtuar

(TVSH), Tatimin mbi te Ardhurat nga Punesimi (tap), Kontributet e Sigurimeve

Shoqerore dhe Shendetesore dhe Deklaraten Vjetore te Tatim Fitimit.

tatimpaguesit bëjnë deklarimin e TVSH-së përmes internetit duke përdorur

sistemin e deklarimit elektronik të taksave.

Prokurimet on line. Gjate vitit 2008 ka filluar te zbatohet ne menyre te

pjeseshme prokurimet on line. Ndersa ne fillim te vitit 2009 te gjitha llojet e

prokurimeve publike jane on line.


- 38 -

KAPITULLI 3

Zhvillimi I sektorit te SME-ve. Instrumentat financiar te rekomanduar.

3.1 Rendesia e forcimit te sektorit financiar

Biznesi shqiptar vazhdon te vuaje nga “ngacmimi prej taksave …” sfidave te krijuara nga

infrastruktura, moseficenca e qeverise dhe debatet ndermjet partive politike, nje kulture

bankare thellesisht e orientuar drejt perdorimit te pasurive te palujtshme si kolateral, nje

sistem gjygjesor jo I besueshem dhe nje kulture e berjes se biznesit te tille qe rreth 75% e

transaksioneve kryhen ne menyre jo formale ne menyre qe te shmangen investigimet nga

shtetit mbeshtetur dhe ne perkatesite politike. Duke marre parasysh te gjitha keto

probleme te medha te shoqeruara edhe me situaten aktuale ne Shqiperi pas daljes nga

sistemi i centralizuar, nuk eshte aspak surprize fakti qe komuniteti i biznesit eshte ne

nevoje per nje rivitalizim financiar dhe asistence. Keto ceshtje te klimes se biznesit jane

shume te rendesishme dhe mund te jene shkaterruese, por ekziston nje qendrim nga

bizneset ku shpresohet per sukses. Shume nga 65,000-70,000 bizneset shqiptare kane

gjetur menyra kreative financimi, duke u marre me shtetin dhe shpesh kane gjetur

zgjidhje "alternative” per problemet e tyre.

Forcimi i sektorit financiar eshte ceshtja me e rendesishme per mundesimin e

funksionimit me sukses te ndermarrjeve te vogla dhe te mesme.

Sektori financiar Shqiptar eshte akoma ne nje faze te hershme te zhvillimit. Ka disa

institucione financiare te huaja te tilla si EBRD, Banka Boterore etje, qe marin pjese ne

krijimin e bankave private ne Shqiperi. EBRD mori pjese ne ngritjen e bankes se pare

private ne Shqiperi, Banka Italo-Shqiptare e cila filloi punen ne 1993.

EBRD do te vazhdoj te forcoj sektorin financiar duke inkurajuar investitoret strategjik per

te investuar ne Shqiperi.

Ne vecanti EBRD:


- 39 -

Merr pjese ne kapitalin e Fondit Shqiptar te Drejtesise/paanshmerise se

Rindertimit.

Ka nje linje te zgjeruar kredish ne disa banka private per te mbeshtetur zhvillimin

e ndermarrjeve te vogla dhe te mesme.

Ka bere nje investim paanshmerie ne PRO CREDIT Bank.

Bashkepunon me qeverine dhe nje investitor strategjik per te marre pjese ne

privatizimin e Bankes Kombetare Tregtare.

Shqyrton asistencen qe mund te siguroj, sebashku me institucione te tjera

financiare per rindertimin dhe privatizimin eventual te Bankes se Kursimeve.

3.2 Llojet e Instrumenteve te Sugjeruara

Qeveri te Vendeve te tjera te Evropes Lindore kane aplikuar mekanizmin e

Fondit te Garancise se SME. Ata kane analizuar dhe implementuar nje

mekanizem te tille me ndihmen dhe keshillat nga donatoret ose Institucionet e Financimit

Nderkombetar (IFI).

Qellimi ketu ishte qe te permiresonte problemin e rrezikut te madh te supozuar ne

investime nepemjet prezantimit te nje skeme garancie huaje SME”.Bankat tregtare ne

Shqiperi mund te mos ishin ne gjendje te siguronin hua nga fondet e tyre bankare per

ndermarrjet e vogla dhe te mesme. Ne kete rast, investimi do te perdorej kryesisht nga

ndermarrjete e vogla dhe te medha per kapital afatshkurter pune me shkalle intersi te larte

dhe kryesisht ne sektorin e tregtise.

Aktualisht, bankat tregtare ne Shqiperi nuk jane kaq te interesuara te ofrojne hua afatgjata

investimi per Ndermarrjet e vogla dhe te mesme, per shkak te riskut te larte te supozuar

dhe gjithshtu per shkak te kostove te larta per monitorimin e ketyre huave.

Mendimi kryesor eshte thjesht qe duke reduktuar riskun e kreditit, bankat tregtare

pjesmarrese mund te joshen te perfshihen aktivisht ne sigurimin e kredive afatgjata te

investimit nga fondet e tyre per sektorin e SME. Kjo ka perfitime afatgjata per bankat, si

dhe per perfitusit SME dhe per ekonomine e vendit si nje e tere; bankat kapin klient te

rinj; SME-te marrin kredi afatgjata me shkalle interesi tregu normal; ekonomia merr

investime te reja ne aktivitetet prodhuse.


- 40 -

Kryesisht mekanizmi konsiston ne krijimin e nje lloj skeme speciale sigurimesh. Fondi

nxirret nga nje kontribut i qeverise, nga nje donator- ndonjehere nga kontributet e

institucionave financiare lokale – ose nje kombinim i te gjithe ketyre. Ky fond shpesh

vendoset ne banken qendrore te vendit, si nje ruajtes teknik dhe moral per perdorimin e

mire te fondit.Fondi nuk supozohet te mbuloj 100% te riskut. Mbulimi shpesh kufizohet

deri ne 70%. Arsyeja eshte se bankat pjesmar rese duhet te ndajne nje pjese te riskut.

Ne te kudert ato mund te inkurajohen ne menyre te gabuar te huazojne ne menyre te

rrezikshme , dhe te mos ndjekin praktikat e vlefshme bankare per huate.

Bankat e pershtatshme tregtare pastaj ftohen te marrin pjese ne skeme duke nenshkruar

mareveshje te vecanta me Institucionin e manaxhimit te Fondit te Garancise (p.sh.) banka

Qendrore) persa i perket pranimit te kushteve dhe rregullave te vecanta te Fondit dhe

pagimit te nje takse sigurimi te miratuar. Ato gjithashtu mund te inkurajohen te marrin

nje pjese te vogel ne kapitalin e Fondit, gjate kohes.Ne rast te huave te keqija, te cilat nuk

mund te rikuperoheshin plotesisht – pas perpjekjeve normale dhe te provuara nga vet

banka, kjo e dyta mund te filloj procedurat me manaxhuesin e Fondit per tu rimbursuar

per perqindjen e aporvuar te rrezikut te mbuluar nga Fondi.

Perseri, eshte e nevojshme te merren ne konsiderate disa elemente te tjere konceptual si:

i) Objektivat e fondit;

ii) Administrimi dhe strukturat e taksave,

iii) Kushtet e huase dhe skema e pagimit te kredise,

iv) Kriteri per vleresimin e projektit,

v) Mekanizmi i Garancive dhe kushte te tjera te vecanta.

Qeveria do te marre hapa per te permiresuar boshlleqet e tanishme dhe problemet e

huadhenies duke zgjeruar mjetet e tanishme (fondet e mikro-bankave) dhe nxerrjen e

mjeteve te reja te kredise, te tilla si Fondi Granci se Huave te SME,qeraja etj. Te gjitha

keto veprime do te bejne te mundur permiresimin e sitemit kredit te SME.

Ka nevoje per promovimin e SME ne menyre qe te perftohet nje zhvillim rajonal dhe

sektorial me i balancuar. Kjo mund te behet duke perdorur iniciativat fiskale per krijimin

e SME ne zonat e varfra, studimet mbi mundesite rajonale te investimti te SME, krijimit

te Pronave Industriale / Inkubatoreve te Biznesit te SME ne bashkepunim me qeverite

lokale etj. Gjithashtu duke siguruar motivimet e duhura per nxitjen e prodhimit ne vend te


- 41 -

tregtise dhe keshtu duke i dhene shtytje edhe nje here perpunimit te produktit-agrar lokal,

drurit dhe lendeve te tjera te para.

3.3 Faktoriongu. Faktoringu eshte nje produkt kompleks qe ka lidhje me tregtine vendase dhe

nderkombetare ku kombinohen si elementet financiare ashtu edhe ato te sherbimit. Neper

bote, faktoringu eshte forma dominuese e financimit bazuar ne asete dhe nje burim i

rendesishem i financimit te jashtem per korporatat dhe ndermarrjet e mesme dhe te vogla

(NMV-te). Ne financimin me baze asetesh kredia e ofruar nga kredidhenesi eshte ne

menyre eksplicite e lidhur, ne baze te nje formule, me vleren e aseteve te caktuara te

kredimarresit, dhe jo me aftesine e pergjithshme paguese te kredimarresit. Kjo lidhje

eksplicite manaxhohet ne menyre te vazhdueshme ne menyre te tille qe vlera e asetit

baze gjithmone eshte me e madhe se shuma e kredise. Ne faktoring, asete mbeshtetese

jane llogarite e arketueshme te kredimarresit, pra pagesat e shitjes per t’u arketuar nga

klientet – te cilat faktori (kredidhenesi) i blen me zbritje. Per shembull, nje shites

(kredimarres) mund te marre nga nje faktor 70% te vleres se nje llogarie te arketueshme,

dhe pjesa e mbetur prej 30% (minus interesat dhe komisionet e sherbimit) arketohet pasi

te jete marre pagesa nga klienti.

Ne vendet ne zhvillim faktoringu ofron disa avantazhe kundrejt llojeve te tjera te

kreditimit.

Se pari, mund te jete vecanerisht i dobishem ne vendet me ligje te dobeta per sigurimin e

kredive, me sistem joeficente te falimentimit, dhe me regjistrime joperfekte te ruajtjes se

rradhes se pretendimeve ne rast falimentimi, per shkak se llogarite e arketueshme te

faktoruara ne pergjithesi nuk jane pjese e prones pjese e procesit te falimentit te NMV-ve.

Se dyti, ne nje marredhenie faktoringu kredia eshte kryesisht e bazuar ne

cilesine e llogarive te arketueshme – dhe jo ne cilesine e kredimarresit. Keshtuqe

faktoringu mund te jete vecanerisht atraktiv per NMV-te me risk te larte. Faktoringu

mund te shmange problemet qe vijne nga mungesa e informacioneve per kredimarresit ne

ambjente biznesi me infrastruktura te dobeta informacioni ne qofte se faktori eshte ne

gjendje te zhvilloje databaza te pershtatshme per suksesin e pagimit te faturave dhe ne

qofte se llogarite e arketueshme jane detyrime te firmave relativisht transparente. Ky


- 42 -

kusht I fundit qendron kur nje NMV kredimarrese ka llogari te arketueshme nga kompani

te medha ose ka llogari te arketueshme te huaja nga firma ne vende me nje infrastrukture

me te forte informacioni.

Faktoringu eshte blerja dhe financimi i llogarive te arketueshme nepermjet sherbimit te

administrimit dhe mbledhjes se pageses per llogarite e arketueshme, mbulimit te

manaxhimit te situates se kredise se bleresit dhe mbulimit te kredive te keqia

korresponduese ne rastin kur bleresi nuk ka mundesi financiare te paguaje.

Faktoringu konverton llogarite e arketueshme ne para duke lehtesuar keshtu nevojat e

kompanise per likuiditete. Ndersa sa me siper eshte nje shpjegim i pergjithshem i

faktoringut, shpesh, jo te gjitha sherbimet ofrohen – kjo ne varesi te kushteve te

ndryshme specifike te cdo vendi. Pra nuk eshte e pazakonte te shihen lloje te ndryshme

faktoringu si pasoje e ndryshimit te infrastruktures financiare te cdo vendi.

Aktualisht, faktoringu perdoret ne mbi 60 vende dhe ky proces mbeshtet rreth 760 bilion

EUR te tregtise vjetore. Faktoringu eshte nje product dinamik i cili shpesh shihet si nje

produkt tregtar me shume sesa nje product financiar. Disa vende kane nje sistem te thelle

ligjor dhe bankar ne lidhje me faktoringun. Te tjera vende nuk kane asgje.

Keto ndryshime te thella mund ta konfuzojne procesin e prezantimit te faktoringut ne nje

vend te ri, megjithese fleksibiliteti i produktit krijon mundesine e zgjidhjeve per

pothuajse cdo lloj ambjenti. Bizneset luajne nje rol te rendesishem ne zhvillimin e cdo

vendi – si ne vendet e maturuara ashtu dhe ne vendet ne zhvillim. Rritja e te gjitha

bizneseve dhe ne vecanti e NVM-ve eshte themeli i rritjes ekonomike dhe krijimit te

vendeve te punes. Megjithate, bizneset perballen me shume sfida. Ajo me e veshtira eshte

aksesi ne burimet e financimit. Faktoringu mund te luaje nje rol te rendesishem per te

gjitha llojet dhe permasat e bizneseve. Faktoringu mund te behet mbi baze me marrje

pergjegjesie ose pa marrje pergjegjesie. Ne tregjet e zhvilluara financiare shume

transaksione faktoringu ndodhin mbi baze me marrje pergjegjesi persiper, ku faktori merr

pronesine e llogarive si dhe te gjithin ose shumicen e rrezikut te mospageses, sepse

faktori nuk ka pretendime ndaj klientit te vet (kredimarresit) ne qofte se llogaria e

arketueshme nuk paguhet. Nga ana tjeter, ne faktoringun pa marrje pergjegjesie faktori

ruan pretendimet nga kredimarresit per mos pgaesat e llogarive te arketueshme. Keshtu

qe ka humbje vetem ne qofte se nuk paguhen llogarite e arketueshme dhe kredimarresi


- 43 -

nuk eshte ne gjendje te mbuloje kete diference. Ne vendet e zhvilluara faktoringu

zakonisht behet me marrje pergjegjesie persiper. Ne Itali, per shembull, 69 % e

faktoringut behet me marrje pergjegjesie persiper. Ne menyre te ngjashme, nje studim I

kompanive publike amerikane gjeti se 73 perqind e tyre perdorte faktoringun me marrje

pergjegjesie – por kredimarresit me cilesi te ulet te llogarive te arketueshme perdornin me

teper faktoringun pa marrje pergjegjesie. Ne tregjet ne zhvillim, ku shpesh eshte e

veshtire te vleresohet rreziku i mospageses, shumica e faktoringut eshte pa marrje

pergjegjesie persiper.

Mekanizmi I Faktoringut:

- Aplikimi Faktoringut ne Shqiperi. Shqiperia eshte duke punuar ne permiresimin e statusit te saj ekonomik ne rajon

nepermjet prezantimit te ligjeve te reja, iniciativave dhe metodave te reja. Keto

ndryshime i paraprijne konfigurimit te struktures ekonomike, politike, sociale dhe

kulturore ne Shqiperi. Por shpesh ndryshimet kane nevoje per kohe per ngritjen e suportit

dhe infrastruktures se nevojshme per zhvillimet e reja. Ky studim eshte ndermarre per te


- 44 -

percaktuar cfare ndryshimesh, nese eshte e nevojshme, duhen te implementohen ne

menyre qe te prezantohet faktoringu dhe cfare eshte me e rendesishme nese ka

nevoje (kerkese) per faktoring. Ekziston nje kerkese per faktoring ne Shqiperi per shkak

te rritjes se vazhdueshme te sektorit privat qe nga viti 1998 dhe rritjet e pritshme pozitive

te ekonomise deri ne vitin 2006. Praktikat e huadhenies bankare ne Shqiperi

tradicionalisht jane fokusuar ne nevojen per pasuri te palujtshme si kolateral, dhe

perdorimi i formave te tjera te kolateralit ka qene mjaft I kufizuar. Kjo praktike, ndonese

jo e pazakonte ne vendet ne zhvillim, krijon nje vakum likuiditeti per bizneset qe kane

nevoje per kapital punues dhe qe duan te perdorin format e tjera te kolateralit qe nuk jane

pasuri te palujtshme.

Eshte e rendesishme qe te ekzistojne burime te ndryshme financimi qe nxisin rritjen ne te

gjitha nivelet e bizneseve dhe ne vecanti per NMV-te te cilat shpesh karakterizohen nga

norma te larta rritjeje dhe vuajne per likuiditete. Eshte e veshtire te parashikohet niveli i

kerkeses per produkte te reja si faktoringu edhe pas nje analize te thelle te tregut sepse ka

shume variabla qe nuk kane marre akoma ndonje pergjigje. Nje variabel mjaft i

rendesishem per shembull eshte nevoja per te percaktuar madhesine e cmimit per

sherbimet. Megjithate, bazuar ne madhesine e tregut te faktoringut ne vende te ngjashme

per nga madhesia me Shqiperine, perqindjen qe ze faktoringu ne PKB dhe situaten

aktuale te zhvillimit ekonomik ne vend, tregu potencial I faktoringut ne Shqiperi mund te

vleresohet te jete ne shifrat US $200-300 million. Futja e faktoringut ne shumicen e

vendeve shpesh ka kerkuar shume kohe dhe eshte ndeshur me nje numer te

konsiderueshem sfidash. E njeta gje pritet te ndodhe dhe me Shqiperine. Kultura e

biznesit si ndermjet ndermarrjeve te vogla dhe te mesme ashtu dhe per disa kompani te

medha eshte shpesh e lidhur me transaksione te kryera me para ne dore. Historia e

Shqiperise ne administrimin e taksave ka “shtrenguar” shume kompani qe te operojne ne

menyre te tille qe te minimizojne kontrollin nga zyrat e taksave ne vend. Si rrjedhim

perdorimi i faturave dhe krijimi i llogarive te arketueshme ka qene I kufizuar ne menyre

qe te minimizohej aksesi i autoriteteve vendore ne informacione te tilla nga ku mund te

kuptohej deklarimi jo i sakte i taksave. Per me teper, ekziston nje opinion i pergjithshem

ndermjet bankave private dhe Bankes se Shqiperise se faturat dhe llogarite e arketueshme

kane njevlere shume te vogel si kolateral dhe nevojitet te kene nje rezerve prej 100% ne


- 45 -

menyre qe te perputhen me kerkesat per kolateral te vendosura nga Banka e Shqiperise.

Bankat, pa dyshim, ndihen me te sigurta duke pasur si kolateral nje pasuri te palujtshme

dhe Banka e Shqiperise ka me shume experience ne rishikimin e kredive qe kane si

kolateral pasurite e paluajtshme. Pra, ekziston praktikisht nje kulture qe veshtireson

perdorimin e llogarive te arketueshme si kolateral nga sistemi bankar ne Shqiperi.

3.4 Rekomandime.

NMV-te shqiptare kane nevoje per kapital punues dhe likuiditete dhe faktoringu do te jete

nje produkt i mundshem financiar ne dispozicion te biznesit shqiptar. Praktikat historike

do te jete e veshtire per t’u ndryshuar duke pasur parasysh dhe mbeshtetjen totale te

sistemit bankar ne pasuri tepalujtshme si kolateral, por prezantimi i faktoringut do te kete

probabilitet te larte suksesi nese shoqerohet me nje fushate te pershtatshme edukimi dhe

ndergjegjesimi.

Eshte e nevojshme qe te prezantohet koncepti i faktoringut ne Legjislacionin Shqiptar.

Kjo mund te arrihet ose permes prezantimit te nje projekt-Ligji per Faktoringun, ose

permes amendamenteve ne Kodine e Procedures Civile dhe legjislacionin relevant

tregtar. Nje projekt-Ligj per Faktoringun do te ishte me i pershtatshem. Prezantimi i ketij

ligji do te ndihmonte ne fushaten e ndergjegjesimit, prezantimin e nje terminologjie te

perbashket dhe percaktimin e karakteristikave te produktit. Pritet qe ky ligj te krijoje nje

kuader mirekuptimi te perbashket. Prezantimi i ligjit te faktoringut do te krijonte mundesi

per palet ne treg (p.sh. ministrite e ndryshme) qe te diskutonin dhe kontribuonin ne

zhvillimin dhe prezantimin e produktit ne treg. Per me teper, duhet te firmoset dhe

ratifikohet Konventa mbi Faktoringun Nderkombetar - UNIDROIT. Legjislacioni bankar

duhet te perfshije nje pershkrim te produktit te faktoringut dhe te adresoje ceshtjen e

kapitalizimit. Aktualisht per bankat shqiptare ka kerkesa per kapital minimal.

Institucionet jo bankare apo banka qe kane filiale (qe potencialisht mund te merren me

faktoringun) duhet te kene nje kapital minimal prej US $1,000,000. Kompani te pavarura

faktoringu apo filiale te pavarura bankare kane nevoje per nje strukture te pershtatshme

financiare ne menyre qe t’i japin mbeshtetjen e duhur klienteve te tyre. Vendi duhet te

kete pjesemarres serioze ne treg qe do te ofrojne sherbime profesionale. Kerkesat per


- 46 -

kapital minimal do te dekurajojne futjen ne kete treg te lojtareve jo te besueshem. Si

perfundim mund te themi qe:

Ne shume aspekte Shqiperia eshte nje ambjent i veshtire per prezantimin e nje produkti te

ri financiar si faktoringu. Kultura bazohet gjeresisht ne krijimin e ligjeve, por sistemi

gjyqesor eshte jo i besueshem, duke i bere ligjet disi te paperdorshme. Sistemi bankar

eshte likuid por perdoret me teper per investime ne bono thesari. Kredidhenia

konsumohet realisht vetem kur perdoret si kolateral pasuria e paluajtshme. Kerkesat e

Bankes Qendrore te Shqiperise per rezerva bazuar ne kolateralin jo-pasuri e paluajtshme

jane te renda dhe jo ne linje me nje ekonomi tregu ne zhvillim. Sistemi I mbledhjes se

taksave eshte i motivuar politikisht dhe i pabarabarte ne aplikimin e tij. Keto dhe aspekte

te tjera te ambjentit shqiptar ndoshta e kane shkurajuar apo ngadalesuar prezantimin e

produkteve te reja financiare. Banka Qendrore e Shqiperise duhet te marre ne konsiderate

shtimin e faktoringut ne aktivitetet qe mund te ndermarre nje banke dhe te fuse nje

kerkese per kapital minimal. Do te ishte e preferueshme ne qofte se do merreshin me

teper ne konsiderate si kolateral edhe klasa te tjera asetesh, sic jane llogarite e

arketueshme, me qellim qe te reduktohet kerkimi gjithmone I pasurise se paluajtshme si

garanci. Sipas te gjitha gjasave, prezantimi I ligjeve te reja dhe ndryshimi i mentalitetit

brenda sistemit bankar do te ndodhe ne te njejten kohe.

Ka mjaft aktivitet biznesi aktualisht, edhe pse 75 perqind e tij kryhet ne menyre

informale, per te mbeshtetur disa forma te aktivitetit te faktoringut. Por qe produkti te

kete nje zhvillim sinjifikativ ne Shqiperi eshte e nevojshme qe te ndryshoje kultura.

Kjo padyshim qe do te ndodhe me kalimin e kohes. Konkurenca mes bankave do te rritet.

Kjo do te coje ne prezantimin e produkteve te reja dhe praktikave me agresive te

kredidhenies. Rregullat e reja kontabel do te asistojne per rritjen e kredibilitetit te

pasqyrave financiare. Barazia ne mbledhjen e taksave perben nje shqetesim per bizneset

shqiptare. Me kalimin e kohes duhet te kete nje zgjidhje te drejte per zhvillimin e duhur

te ekonomise se tregut. Megjithate, ka potencial per zhvillimin e faktoringut ne Shqiperi.

Fleksibiliteti i faktoringut e ben prezantimin e tij te mundshem. Ai nuk eshte nje produkt i

perkufizuar ne menyre strikte dhe mund te pershtatet sipas ambjentit. Mungesa e

informacionit te aksesueshem per kredite e bizneseve e ben faktoringun me marrje

pergjegjesie persiper (ku ka marrje persiper risku per kredine e bleresit) jopraktik po qe


- 47 -

se nuk njihen si bleresi ashtu edhe shitesi. Rekomandohet perdorimi i faktoringut pa

marrje pergjegjesie persiper (ku nuk ka marrje persiper risku per kredine e bleresit) ku

faktoringu per eksportet perben nje produkt te pershtatshem per eksportesit shqiptare.

Financimi, dhe jo sherbimi i faktoringut, eshte elementi me I rendesishem per bizneset ne

Shqiperi, qofshin keto SME apo kompani te medha.

3.5 Cfare eshte nje CLUSTER dhe pse eshte I rendesishem ai per SME-

te? Në stadin aktual të zhvillimit global të ekonomisë dhe të rritjes së konkurencës firmat

shqiptare duhet të përshtaten dhe të jenë fleksibël për sa u takon tregjeve, produkteve,

teknologjive dhe organizimit. Në mënyrë individuale SME-të janë shpesh të paafta për të

“kapur” mundësitë që ofron tregu, sepse këto kërkojnë sasi më të mëdha prodhimi,

standarte homogjene dhe furnizim të rregullt. Ato ndeshin vështirësi për shfrytëzimin e

ekonomive të shkallës në blerjen e inputeve (si pajisje, lëndë të para) dhe në përdorimin e

shërbimeve financiare dhe atyre të konsulencës.

Përmasat e vogla përbëjnë gjithashtu një vështirësi për realizimin e funksioneve të tilla si

trainimi, inteligjenca e tregut, logjistika dhe shpikjet teknologjike dhe pengon gjithashtu

arritjen e një ndarjeje të specializuar dhe efektive të punës midis firmave-gjëra këto që

përbëjnë treguesit kryesorë të dinamizmit të aktivitetit të një firme. Organizimi ne cluster

shihet si një mundësi e fuqishme për të kapërcyer pengesat që rrjedhin nga madhësia e

firmave dhe për të patur sukses në një treg më konkurues.

Nëpërmjet krijimit të lidhjeve SME-të individuale mund t’i bëjnë ballë problemeve që

lidhen me madhësinë e tyre dhe të përmirësojnë pozicionin konkurues të tyre.

Bashkëpunimi midis firmave i jep mundësi krijimit të një hapësire të përbashkët të të

mësuarit, shkëmbimit të ideve, dhe zhvillimit të njohurive lidhur me përmirësimin e

cilësisë së produkteve, të teknologjisë dhe lëvizjes drejt segmenteve më fitimprurëse të

tregjeve. Përveç këtyre, lidhjet midis ndërmarrjeve, ofruesve të shërbimeve

(institucioneve të trainimit, qëndrat e teknologjive) dhe politikë-bërësve lokalë, mund të

ndihmojnë në krijimin e një vizioni zhvillimi dhe t’i hapin rrugë veprimeve të

përbashkëta për rritjen e konkurueshmërisë së SME-ve. CLUSTER përfaqëson një

mënyrë të re të menduari rreth vendndodhjes dhe përballjes me sfidën se si kompanitë


- 48 -

mund të konfigurohen, si institucionet (të tilla si universitetet) mund të kontribuojnë dhe

si qeveritë mund të nxisin zhvillimin ekonomik dhe prosperitetin. Të krijosh një cluster

do të thotë të bashkepunosh me qëllim që të jesh më konkurues dhe I suksesshëm. Cluster

krijon një ambjent që u bën të mundur firmave lokale të specializuara të zhvillojnë

aftësinë e tyre konkuruese, t’u shërbejnë tregjeve më të gjera shpesh atyre globale dhe

zgjeron në mënyrë globale shumë industri.. Praktikat e reja të zhvillimit të biznesit janë

bashkëpunuese;bazuar në besimin, dialogun dhe angazhimin.

Vitet e fundit janë zhvilluar cluster në tre nivele:

1. Cluster në nivel kombëtar

2. Cluster në nivel rajonal

3. Cluster komercial

Clusteri funsionon nëpërmjët pjesë marrjes së: (i) Biznesit kryesor: ai që prodhon mallin

apo shërbimin që është në focus të clusterit, (ii) Biznesit mbështetës: ai që mbështet

direkt apo indirekt biznesin kryesor. Mund të përfshihen këtu furnizuesit e makinerive,

pajisjeve, lëndëve të para, firmave të shërbimeve (financë, design, marketing), (iii)

Infrastrukturës mbështetëse soft: një cluster i suksesshëm kërkon përfshirje të komunitetit

të tipit: shkollat lokale, universitetet, shoqatat e biznesit, agjencitë e zhvillimit ekonomik.

Cilësia dhe përfshirja në grupin e cluster të kësaj infrsatrukture soft është tepër e

rëndësishme, (iv) Infrastrukturës mbështetëse hard: është infrastruktura mbështetëse

fizike: rrugët, portet, etj

Suksesi dhe performanca e një cluster-i i dedikohet në një shkallë të konsiderueshme

formimit të lidhjeve njerëzore cilësore dhe krijimit të një rrjeti/netëork për veprim. Këto

janë lidhje joformale që funksionojnë më mirë në nivel komuniteti kur pjesëmarrësit e

industrisë lokale kanë formuar tashmë një marrëdhënie dhe kur ekziston një nivel

DIALOGU dhe BESIMI. Proçesi I krijimit te cluster kërkon: (i)Kontakte të tipit people to

people, (ii) Konsensus për çështjet kryesore, (iii) Bashkëpunim në nivele të ndryshme,

(iv) Përfshirje e gjerë e komunitetit, (v) Krijimi i një rrjeti të bizneseve, (vi) Më shumë se

sa loobing, (vii)Krijimi i një grupi pune

Cluster nuk do të thotë që një pakice vendos për shumicën. Ai duhet të përbëjë një mjet

për të rritur aksesin tek agjencitë qeveritare për të bërë më të qarta prioritetet lokale.


- 49 -

KAPITULLI 4 KONKLUZIONE

Nga studimet e prezantuara më sipër mbi fiancimin e SME-ve nëpër botë arritëm në

këto konkluione:

1) Veshtiresia ne financim Bankat nëpër të gjithë vendet, kanë ngritur departamente të veçanta në shërbim të

SME-ve, kanë decentralizuar shitjen e produktit financiar tek degët, por

vazhdojnë të centralizojnë aprovimin e huadhënieve, riskun e menaxhimit dhe

funksionet e mbulimit të huadhënies.

Edhe pse modelet scoring janë përdorur nga shumica e bankave të mara si

shembull, veçanërisht në huadhëniet e biznesit të vogël, ato janë vetëm një input

në proçesin e vendimit të huadhënies.

U vunë re disa ndryshime në kriterin e huadhënies dhe kolateralit të përdorur nga

bankat që operojnë në vendet në zhvillim krahasuar me vendet e zhvilluara.

Veçanërisht, në bankat e vendeve në zhvillim vendimarrja e huadhënies bazohet

më tepër në historikun e firmës me bankën dhe karakteristikat e pronarit të firmës.

Për më tepër, ndërsa prona reale është kolaterali më i rëndësishëm për huadhëniet

e SME-ve nëpër të gjithë botën, ajo është më pak e tillë në vendet në zhvillim ku

likuiditeti i pagesave është po aq i përdorur si kolateral.

Bankat janë të tërhequra nga segmenti i SME-ve sepse është perceptimi se ka

përfitueshmëri të lartë dhe parashikime shumë optimiste për rritje tregu.

Bankat në vendet e zhvilluara shohin konkurrencën si pengesë për zgjerimin e

tyre. Bankat në vendet në zhvillim shohin si pengesë ekuilibrat

Makroekonomikë.

Bankat reagojnë pozitvisht ndaj programeve Qeveritare dhe rregulloret strikte nuk

përbëjnë problem për to.

Aksesi në informacionin financiar, në llogaritë e saj, në Bilancin Kontabël

vlerësohet shumë nga Bankat e vendeve në zhvillim


- 50 -

Gjithashtu në analogjinë që bëmë më sipër për financimin e SME-ve në Shqipëri arritëm

në konluzionin se për pasojë të pakënaqësive që institucionet kredidhënëse në Shqipëri

kanë ndaj SME-ve të përmendura më lartë, bankat përqëndrohen më së shumti në kredi

afatshkurtra, për sektorët e ekonomisë që kanë kthim më të shpejtë si tregtia dhe shumë

pak për sektorë të tillë jetikë si bujqësia, si dhe të kenë marrëdhënie më të shumta me

bizneset e mëdha e të mesme duke “diskriminuar” disi ato të vogla.

Ajo që mund të quhet “financa e zhvillimit afatgjatë” për investime në sektorin prodhues

pothuajse nuk ekziston. Fondet paraqiten ose në kuadrin e skemave të mikro-kreditit, ose

si fonde për kapital investues në shumicën e kompanive të mëdha, dhe jo pikërisht për

qëllimet e SME-ve, të cilat pretendojnë së nuk mund të gjejnë kredi për kapital investues

me gjithë kërkesat e larta të tyre.

Pra mund të themi se, niveli i lartë i interesit, kërkesat e larta për kolateral si dhe

mungesa e besushmërisë së planeve të biznesit kur është fjala për kërkesat për financim,

paraqiten si pengesat kryesore për zhvillimin e SME-ve në Shqipëri.

Partneriteti dhe bashkëveprimi midis këtyre dy protagonistëve është një

domosdoshmëri.

Bankat ofrojnë produkte të ndryshme për t’i ardhur në ndihmë SME-ve në mbulimin

nevojat e tyre duke filluar me financimin që i ndihmon ato të rriten e të zhvillohen,

shërbimet bankare që i ndihmojnë ato në aktivitetin e tyre të përditshëm si dhe mundësi

për investime afat-shkurtra të krijuara për nevojat e biznesit.

Gjithashtu ne realizuam edhe një pyetësor për mënyrën e financimit të SME-ve në

Shqipëri. Nga pyetësori arritëm në këto konkluzione:

1. Pjesa më e madhe e bizneseve të pyetura ishin biznese shërbimi;

2. Numri punonjësve ishte i ulët, deri në 10 punonjës;

3. Asnjë nga bizneset e pyetura nuk kishin realizuar një plan biznesi;


- 51 -

4. Për investim fillestar kishin përdorur burime personale si dhe ndërthurje e

burimeve personale me kredi bankare;

5. Të gjitha bizneset mendonin se marrja e një kredie në bankat shqipëtare është

mjaft e vështirë

6. Si dhe këto biznese kanë më tepër besim te burimet e brendshme të financimit se

ato të jashtme.

Si përfundim, duke u bazuar te studimet e ndryshme të trajtuara më sipër, tek aktualiteti

në Shqipëri mund të themi se SME-të janë më të prirua të përdorin burimet e brendshme

të financimit për vetë faktin se janë bankat ato që nuk u japin prioritet SME-ve,

gjithmonë kjo e parë në konteksin e vendeve të zhvilluara dhe ato në zhvillim, si dhe nga

pikpamja e rritjes së tregut të SME-ve.

Megjithatë gjithnjë e më tepër po bëhen përpjekje për të rritur financimin dhe

mbështetjen e bankave ndaj SME-ve.

2. Ekonomia informale.

3. Kosto te larta transaksioni.

4. Legjislacioni dhe Rregulloret ne lidhje me SME-te. (psh Marrja e Licenses) E megjithate keto pengesa nuk e kane ndaluar zhvillimin e SME-ve ne vendin tone.

Gjate tre viteve te fundit Shqiperia ka perjetuar nje rritje ekonomike prej 6%, nje rritje

kjo e vleresuar si nder me te mirat ne rajon. Pa dyshim qe sektori i SME-ve ka nje

kontribut te patjetersueshem ne kete proces. Kontributi i sektorit SME vleresohet se

siguron rreth 64% ne PBB si dhe punesimin e rreth 66% e te punesuarve ne sektorin

privat. Ka ende shume pune per te bere ne menyre qe SME-te te kene nje ambient te

pershtatshem per zhvillimin e tyre.

Permiresimi i hyrjes se SME-ve ne financim varet nga: masat e pergjithshme dhe masat e

vecanta. Masat e pergjitheshme perbejne:

Stabilitetin ne implementimin e politikave,

Legjislacion i thjeshet, i vashdushem dhe i qendrushem,


- 52 -

Inflacion i ulet ,

Modemizim i sistemit te pagave ne sektorin bankar,

Perforcim me strikt i kontratave dhe ulje te borxheve te brendshme te ndermarrjeve.

Masat e vecanta perbejne:

Mbeshtetjen e iniciativave te reja, rinovimin e projekteve, prehapjen e informacionit,

permiresimin e cilesise, aktivitetet e marketingut, kontrollin e mjedisit dhe

bashkepunimi midis projeketeve te ndermarrjeve nepermjet skemave te mikro-

donacioneve.

Te vendos skema kredish afatmesme dhe afatgjata me interes te ulet per SME-te

Te adresoje ne nje menyre bashkekohore ne ceshtjen e garantimit te huave.

Te mbeshtesin ngritjen dhe operimin e fondeve rajonale te garancise per SME-te dhe

te ngrene nje mekanizem garantues.

Te krijojne nje system bankar miqesor ndaj SME-ve.

Te permirsojne aftesite financuese ne sektorin e SME-ve.

Mendoj qe institucionet mbikqyrese duhet gjithashtu te forcohen dhe te ligjerojne

procedura te qarta. Vemendje duhet t'i kushtohet perhapjes se gjere te njohurive dhe

ekspertizave. Sugjerojme qe qeveria duhet gjithashtu te perfshije nje rishikim ne drejtim

te diferencimit te tarifave dhe perjashtimet qe i behen si pjese e politikes fiskale per

zhvillimin e SME.

Prioritetet strategjike per zhvillimin e ketij sektori jane:

Harmonizimi me strategjite sektoriale qe kane nje impakt ne sektorin e SME-ve

Sigurimi i transparences se vendimeve, veprimeve dhe masave te ndermarra qe

ndikojne ne mjedisin e biznesi

Sigurimi i konkurrences se ndershme dhe mbeshtetja e e integrimit te SME-ve ne

tregun nderkombetar.

Zhvillimi i teknologjise se informacionit dhe kultures se sipermarrjes

Per te arritur rezultatet e synuara ne zhvillimin e biznesit dhe te investimeve, per

periudhen 2007-2013, vleresohet se nevojitet nje buxhet prej rreth 368 milion Euro nga

te cilat jane te premtuara se do te financohen nga donatoret nje vlere prej 54 milion Euro

dhe fond i planifikuar te mbulohet nga buxheti i shtetit 0,75 milion Euro.


- 53 -

KAPITULLI 5

LITERATURA

Raporti vjetor i zhvillimit te SME-ve 2008. Agjensia e SME-ve.

Agjensia e promovimit te investimeve te huaja.

Raporti vjetor i Ministrise se Ekonomise e Energjitikes 2008.

Analiza e performances se nderrmarjeve. OECD 2007.

Strategji kombetare te zhvillimit ekonomik. Keshilli i Ministrave 2008-2009.

Shqiperia ne shifra. INSTAT 2009.

European Training Foundation. 2008.

Dokumenti i Gjelber mbi sipermarrjet e SME-ve ne Evrope.

Sektori privat dhe zhvillimet ne tregun e punes ne Shqiperi.

Strategji Afatmesme per zhvillimin e SME-ve. Keshilli i Ministrave 2009.

Rezultat i pergjithshem i zhvillimit vjetor te nderrmarjeve ekonomike. INSTAT

2007-2009.

Kontakti i drejteperdrejte me manaxheret e burimeve njerezore ne kompani te

ndryshme.

Kontakti i drejteperdrejte me punonjesit e bankes Tirana Bank, Procredit Bank

dhe Union Bank.

www.google.com

www.worlbank.com

http://www.google.com/

http://www.worlbank.com/

Permbajtja e lendes - Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës · Ndermarrjet e vogla dhe te mesme...

Documents

Transcript of Permbajtja e lendes - Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës · Ndermarrjet e vogla dhe te mesme...