DE VERLICHTING  # 2: JEAN-JACQUES ROUSSEAU, CHRISTIAN SALZMANN & OTTO VAN ECKWAT KOPPEL JE AAN DE NAAM JEAN-JACQUES ROUSSEAU

Belichaamt pedagogische paradox stuurde zijn eigen kinderen naar een instelling, leefde nooit naar de letter van zijn eigen geschriften

Émile ou du l’éducation 1762o Veel belang aan de natuur

Zijn boeken zijn polemischo Je kan er op verschillende manieren naar kijken

Verafschuwen, verafgoeden…

KRITIEK OP ROUSSEAU (VERAFSCHUWEN): PAUL CLAES

Was een meestervertaler Sprekende ondertitel: tegen de tijdsgeest = hij is in dit boek een oude brompot, kwaad op

alles om zich heen de schuld ligt volgens hem bij Rousseau

“Het gevolg van die toegeeflijkheid (= erfenis van Rousseau) is dat veel kinderen opgroeien tot rotverwende, nooit voldane tirannen. Omdat ze hun wensen steeds vervuld hebben gezien, blijven ze als oudere pubers eeuwig onvoldaan en onvolwassen”

Boek = opeenstapeling van dit soort uitspraken School = in slechte staat, het gaat niet meer om de kennis

o Pisa scores = laag doordat kinderen geen kennis meer hebben en enkel vaardigheden, spelletjes en leuke dingen doen

o We moeten kwaliteit van onderwijs opkrikken = Jezuïeten moeten aan het hoofd van een school komen staan we hebben nood aan discipline!

o Oorzaak ligt bij Rousseau: hij zei dat we ons moeten verlagen tot het niveau van het kind + we tonen onvoldoende onze volwassen rol + die kinderen zien geen rolmodel meer en worden niet meer opgevoed in de ware zin van het woord

FILMPJE: WILLEM KOOPS ROUSSEAU ALS GOD

ROUSSEAU = EEN PEDAGOOG GEEN HISTORICUS

Zijn ideeën= hij staat erachter Ariès & Foucault =historici staan niet achter die dingen maar beschrijven processen in de

geschiedenis en het nu + vormen soms een kanttekening daarover/ kijken er kritisch naar “De pedagoog die zijn kinderen te vondeling legde” “paranoïde” psychische problemen + ruzie met mensen die het goed met hem

meenden + werd vaak met de dood bedreigd Exhibitionist = keek graag naar jonge meisjes “heeft het kind bevrijd”

OVERZICHT VAN COLLEGE:

• Welke opvattingen over opvoeding en onderwijs vinden we bij Rousseau terug

• Hoe moeten we deze opvattingen begrijpen in het licht van zijn bredere filosofische ideeën/bredere intellectuele klimaat

• Hoe zag het onderwijs er in de 18de eeuw uit in de Zuidelijke Nederlanden

BIOGRAFISCHE GEGEVENS

1712-1778 18de eeuw : ten tijde van Verlichting

Genève (Zwitserland)

Moeder sterft in het kraambed

Vader was horlogemaker: in het begin behoorde hij tot de gegoede middenklasse, maar raakt aan lager wal, was geen makkelijke man dus ze moeten verhuizen naar een armere wijk van Genève (cruciaal voor zijn latere ideeën = afkeer van rijken)

Griffier/graveur/autodidact

Secretaris van de Franse ambassadeur in Venetië = doet die ervaringen hier ook op confrontatie met erg rijke mensen: voor Rousseau is de mens vervreemd van zichzelf!

• Komt tot die conclusie door te verhuizen naar de armere buurt = de mensen die in die armere buurt leven zijn veel puurder, authentieker …

EMILE OU DE L’ÉDUCATION

1762, uitgegeven in Den Haag, Nederlando Door censuur: hij leefde in de tijd van de Verlichting maar de Franse

revolutie kwam pas latero Hogere klasse probeerde het tegen te gaan

Pamflet voor Franse Revolutie geen koninkrijk/ geen monarchie maar een republiek = boeken werden verbrand + auteurs werden opgesloten

Den Haag: open intellectueel klimaat men durfde het dus wel aan!

o Links: tekening De vrouwen redden de baby uit de golven & de stormachtige zee van een vage

verdrinkingsdood Illustreert voor Rousseau wat er gaande is in de wereld

Mensen = in storm turbulente tijd Kind = mensdom als we niet ingrijpen zal de mens teloorgaan aan de

evolutie die hij zelf in gang heeft gezeto Rousseau: atypische verlichte denker hoe oplossen?o De beschaving (west europese civilisatie) bracht misschien wel

meer nadelen mee dan voordelen

Mensen gaan zich tooien (witte pruik dragen) en vervreemden van zichzelf

DE NEGATIEVE OF NATUURLIJKE OPVOEDING

meer vrijheid geven aan de natuur & de kinderen kind maakt deel uit van natuuro Daar gaan we beter niet op ingrijpen dan doen we meer kwaad dan goedo Pedagogisch klimaat scheppen: waarin de natuur van het kind de kans heeft om zelf

tot ontwikkeling te komeno Opvoeder als tuinman = kind: pitje (het moet zelf groeien, maar de omgeving moet de

juiste situatie creëren zodat het tot leven kan komen) Tekening: boom = krom gegroeid

o Verschillende manieren om daar mee om te gaan Hardhandig recht maken stam kan breken Rustig met touw bevestigen aan een paal zodat het op zijn eigen tempo recht

kan groeien kind ook zou uitdagen dat het na een tijd uit zichzelf doet wat er van hem verwacht wordt

Paradox vd vrijheid:o Vrijheid radicaal doordenken anti-autoritaire crèches

3 à 4 aantal experimenten obv vrijheid (Führen oder wachsenlassen) Schreven brieven naar Rousseau kinderen groeiden uit tot niks, waren

rotverwend en je kon er niets meedoen Rousseau’s reactie = geen radicale vrijheid niet alle teugels loslaten/ ook

geen strenge discipline? WAT DAN?

EEN MIDDENWEG

“Het kind, dat zo snel mogelijk alles wil vergaren wat hij op zijn eiland nodig heeft, zal nog begeriger zijn om te leren, dan zijn meester is om hem te onderrichten”

Aandacht binnen opvoeding verleggen van opvoeder naar opvoedingssituaties Kind wordt geboren + is goed niet rechtstreeks ingrijpen + ook niet volledig vrijlaten

o Dus: contexten creëren nadenken waarin het kind kan opgroeieno Een krachtige leeromgeving voor opvoedeling door de opvoeder (paradox vd

vrijheid) Robinson Crusoé:

o Rousseau haat boeken = tot op het moment van 12-14jo Enkel Robinson Crusoé iemand leidt schipbreuk + die spoelt aan op een onbewoond

eiland, daarna spoelen er ook werktuigen aan en moet daar voor zichzelf een beschaving oprichten

o Na een tijd: een ontmoeting met Vrijdago Uiteindelijk: kan aandacht trekken van schip + gaat terug naar huis

Dus Emile ook zo opvoeden vanuit zichzelf dingen leren, verleiden om zelf aan die kennis te komen= niet zeggen (afbreuk aan vrijheid)

o Natuurlijke exploratie van kennis samen op ontdekkingstocht + gouverneur bepaald krijtlijnen = je moet het zelf leren Middeleeuwen: vanbuiten leren, voorgekauwde kennis

o

DE KRACHT VAN VRIJHEID

Orthopedie: misvorming van kinderen 1741: meisje waarbij nek geblokkeerd zit niet in juiste plaats

duwen anders geen vrijheid meer Vragen wat kind fijn vindt = paarden er voor zorgen dat het

kind de nek moet draaien om paarden te zien Autoriteit zit verstopt achter een omgeving kind krijgt het

gevoel dat ze het zelf doen en dat het de natuur is

DE ZINTUIGLIJKE OPVOEDING & AANSCHOUWELIJKHEID

zintuiglijke opvoeding = de opvoeding waarmee we moeten starteno Beginnen op niveau van kindo Het kind dus geen instrumenten geven vanaf het begin

kind (natuur) vervreemd nog meer van zichzelf door instrumenten die behoren tot de cultuur

Weegschaal/ balans o Moderne mens = vervreemd van zichzelf door kunst,

wetenschap, cultuur, instrumenteno Niet meer in staat om zijn eigen zintuigen te gebruikeno Geen verschil tussen pakje bloem van 800g en 1000g = niet met eigen lichaam een

onderscheid maken we zijn afh van de vooruitgang wat men eigenlijk met de Verlichting wou bereiken (mens moest zelf nadenken)

AANPASSEN AAN DE LEEFWERELD VAN HET KIND

kind de echte wereld aanlereno Beweging van de zon aanleren? Niet in de klas of adhv

poëtische beschrijvingen naar buiten gaan + aanpassen aan het niveau van dat kind!

o Kind = zelf beschrijvingen verzinnen

ROUSSEAU ALS CULTUURPESSIMIST

We moeten naar een natuurlijke omgang

o Met kindereno En met onzelf

Centrale positie van natuur & natuurmens

OPENINGSZIN EMILE:

“Alles is goed zoals het uit de handen van de schepper komt, alles raakt verdorven in handen van de mens. De mens dwingt de ene akker de oogst van een andere voort te brengen, de ene boom de vruchten van een andere te dragen; hij vermengt en verwart alle klimaten, elementen en seizoenen; hij verminkt zijn hond, zijn paard, zijn slaaf; hij brengt alles tegen de keer, hij maakt alles verwrongen, hij houdt van afwijkingen en monsters; niets is hem goed genoeg zoals de natuur het heeft gemaakt, zelfs de mens niet, die hij wenst te drillen als een dressuurpaard, en te modelleren naar het hem het beste uitkomt, als een leiboom in zijn tuin” (Rousseau, 1989, p. 61).

Vgl met humanisme: mens als vormeloze klomp klei : vanbuiten af vorm krijgeno Rousseau = afstand ergzondeo MAAR: niet ingrijpen op natuurlijke goedheid van Rousseauo Doordat de mens wilt ingrijpen verwringt hij alles ☹

Leiboom: niet vrije loop laten gaan maar met touw leiden om op een gestructureerde manier te laten groeien

DISCOURS SUR LES SCIENCES ET LES ARTS (1750)& DISCOURS SUR L’INÉGALITÉ PARMI LES HOMMES (1754)

Negatief gevolg door het willen ingrijpen!

Discours over wetenschappen en kunsten (1750)

Aanleiding voor dit boek: Prijsvraag Académie de Dijon: leiden ontwikkelingen in kunsten en wetenschappen tot meer deugdzaamheid

Rousseau las dit terwijl hij onderweg was naar Denis Diderot (1749)o Gevangenisstraf voor Denis Diderot: had atheïstische gedachten verspreid dmv zijn boeken

Antwoord was: het is niet het geval!! leiden dus niet tot meer deugdzaamheid gebaseerd op ervaringen van vroeger & als hij rond zich kijkt

En discours over de ongelijkheid door de mensen (1754)

Voor Rousseau meest toonaangevende voorbeeld dat de maatschappij er slecht aan toe is = ONGELIJKHEID ☹ armen, rijken, vrouwen, mannen

Waar komt de ongelijkheid tussen de mensen vandaan en kunnen we die evolutie omkeren? Privé-bezit als oorzaak van maatschappelijke ongelijkheid (einde natuurstaat mens: gelijkheid):

o “De eerste die een stuk land omheinde … was de ware grondlegger van de burgerlijke maatschappij. Hoeveel misdaden, oorlogen, moorden, hoeveel nood en ellende , hoeveel verschrikkingen had iemand het mensdom kunnen besparen die de palen uit de grond gerukt … had?”

Verlangen naar een natuurstaat – cf. toenmalige interesse in Wilde kindereno Door Rousseau bewonderdo Die kinderen waren puur dat soort levenswijze moest men proberen op te nemen

Paradoxaal karakter!o Vele dingen mogen we niet letterlijk nemeno Wijst er ook zelf op wilde kinderen MAAR we mogen ze niet opvoeden alsof ze later in een

natuurstaat terecht komen, we leven nu eenmaal in een geciviliseerde maatschappij & het is onze taak als opvoeders om mensen in die maatschappij een plek te laten vinden

o Culturele links laten liggen? Komen ze in een maatschappij waarin ze zich niet kunnen aardeno DUS: ze moeten het natuurlijke in zich behouden zonder het af te leren terwijl ze in een

sociale maatschappij leven

ZUIDELIJKE NEDERLANDEN T.T.V. ROUSSEAU

Kloof tussen pedagogische theorie en praktijk!

Emile 1762 in de praktijk is het mogelijk dat alle opv en onderwijs op die manier wordt georganiseerd

MAAR niets is minder waar!! = basisinzicht historische pedagogiek

• Onderwijs in Zuidelijke Nederlanden

• Bleef religieus!

• Dorpsschooltjes bleven bestaan

• Iets bij leren = quasi afwezig

• Niet in alle staten = politiek onmiddellijk in staat op verlichte ideeën om te zetten in wetten

• Zeker bij Zuidelijke Nederlanden Jozef II ☹

• Concilie van Trente (1545-1563): Beschavingsoffensief van de Kerk

• Poging van Jozef II om staat mede-verantwoordelijk voor onderwijs te maken loopt schipbreuk.