Paul van Ostaijen1896-1928

Overzicht0. Avant-garde –

modernisme1.PvO tot heden2.PvO’s leven 3.PvO en poëtica4.PvO en poëzie5.PvO en proza

De avant-garde

• Afzetten tegen traditie • De historische avant-garde: ca. 1910-

1930• Dadaïsme, futurisme, surrealisme,

kubisme, expressionisme,… • Context: technologische ontwikkelingen,

steeds meer industrialisering , invloed filosofen als Nietzsche, de Eerste Wereldoorlog (1914-1918), etc.

Futurisme

• Manifesten van Marinetti uit 1909 en 1912

• Verheerlijking producten nieuwe technologie

• Lawaai en beweging!

Boccioni

Kubisme

Franz Marc

Expressionisme

Egon Schiele

Expressionisme

Expressionisme

• Anti-realistisch• Emoties en ideeën oproepen • Verbondenheid mens – universum • Dynamiek

– Vgl. Duitse expressionistische tijdschriften Duitse expressionistische tijdschriften: Der Sturm (1910-1924), Die Aktion (1911-1925), Das neue Pathos (1913-1914)

http://www.dbnl.org/tekst/bork001lett01_01/bork001lett01_01_0006.php#e163

Expressionisme

• Thematiek: de grote stad • Vrije vers (geen rijm, metrum, etc.) • Isoleren woorden, geen volzinnen

http://www.dbnl.org/tekst/bork001lett01_01/bork001lett01_01_0006.php#e163

Dadaïsme – Dada

• 1916: oprichting Cabaret Voltaire door Tristan Tzara, Hugo Ball en Richard Hülsenbeck

• Zürich, Berlijn,…• Anti-karakter • Nihilisme – tabula rasa

Het modernisme

• Terminologie problematisch • Schrijvers als James Joyce, Virginia

Woolf, T.S. Eliot, Marcel Proust, André Gide, Thomas Mann en Robert Musil

1. PvO tot hedenPvO van toen tot nuPvO in de literatuur

1. PvO tot hedenPvO van toen tot nuPvO in de literatuur

In het straatbeeld

Van Ostaijen in Rotterdam

Gedicht van Paul van Ostaijen in Leiden

Een Amerikaanse auto met gedichten van Paul van Ostaijen

Standbeeld van Paul van Ostaijen in Antwerpen

Theaterstukken TentoonstellingenEtc.

Affiche voorstelling van hetNederlands Kamertoneel (1963)

Affiche voorstelling van De Nieuwe Komedie(1969)

Affiche voorstelling van Het Meirtheater(1977)

Affiche tentoonstelling in hetAMVC in het Van Ostaijen-jaar1996

Affiche tentoonstelling in het Van Ostaijen-jaar1996

Affiche lezingenin het Van Ostaijen-jaar1996

De Jazz van het BankroetIn 1920 geschreven door Paul van OstaijenIn 2006 in een productie van Frank Herrebout

http://nl.youtube.com/watch?v=Fucw_y6yk8Y“Metafiziese jazz” in een compositie van Michiel Braam

Reclame Poëziecentrum(2003) Paul van Ostaijen en Guido Gezelle

Reclame Poëziecentrum(2003)

PvO< canon

Geert Buelens, De Standaard, 11-09-2008

1. PvO tot hedenPvO van toen tot nuPvO in de literatuur

1. PvO tot hedenPvO van toen tot nuPvO in de literatuur

PvO in gedichten

voorbeeldRemco Campert in 1966

Als Paul van Ostaijenniet zo jong gestorven wasen nu nog leefde dan was hij 69 geweest

Daar moet je toch eigenlijkóók niet aan denken

Intertekstualiteit:Citaten van PvO

voorbeeldPeter Holvoet-Hanssen in 1998

997 Cassandra, onzin elk woord zwaarwichtig te verdonkeremanen

998 sterrenjager, spelenderwijs ontdekken snuffelende kinderen in de voetsporen van Einstein formules op een narrenpak

999 Gouddraadje, doe de deur dicht van de doos

000 ik slaap

2. PvO’s levenPvO’s levensloop PvO als activist PvO in Berlijn

2. PvO’s levenPvO’s levensloop PvO als activist PvO in Berlijn

Namen

Paul van OstaijenZot Polleken Paul = Pol

Meneer 1830 => PvO als dandy

PvO

Paul van Ostaijen als dandy('meneer 1830')

Paul van Ostaijen in 1918

Levensloop

1896-1928

Antwerpen BerlijnAntwerpen, Brussel,… Biografie:

http://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01/osta002.htm

Kunstenaarsmilieu

Gaston Burssens (1896-1965) => dichter

Kunstenaarsmilieu

Oscar Jespers (1887-1970) => beeldhouwer

Floris Jespers (1889-1965) => kunstschilder

Kunstenaarsmilieu

Oscar Jespers (1887-1970) => beeldhouwer

Kunstenaarsmilieu

Floris Jespers (1889-1965) => kunstschilder

2. PvO’s levenPvO’s levensloop PvO als activist PvO in Berlijn

Activisme

Antwerpen WOIActivisme => Geert van Istendael, Het Belgisch

labyrint

BerlijnBiografie:

http://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01/osta002.htm

Paul van Ostaijenals militair (1922)

Paul van Ostaijen: pasfoto’s in zijn 'Militair Zakboekje'.

2. PvO’s levenPvO’s levensloop PvO als activist PvO in Berlijn

Paul van Ostaijen, bestemd voor een paspoort voor de Duitse vreemdelingenpolitie

Berlijn

PvO maakt kennis metde expressionistische`Sturm'-groephet dadaïsmeenkele `Bauhaus'-kunstenaars

Biografie:

http://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01/osta002.htm

Berlijn

Politiek --- communisme=> de moord op Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht (1919)

Kunst --- expressionisme

Berlijn

Berlijn

Berlijn

Berlijn

Ook andere invloedenZoals de jazz

http://www.youtube.com/watch?v=OP7YeZ8humg “Fragment uit de film "De Bankroet Jazz", Hedendaagse adaptatie van het filmscenario uit 1920-1921 van Paul van Ostaijen Filmfragmenten uit de jaren twintig realisering door Leo van Maaren en Frank Herreboutmet muziek van Wouter van Bemmel.

3. PvO en poëticaPvO en poëticaPvO en expressionisme

3. PvO en poëticaPvO en poëticaPvO en expressionisme

Poëtica

Korte periode literair actief, veel verschillende ontwikkelingen

Ook actief als essayist Theoreticus van het modernisme

3. PvO en poëticaPvO en poëticaPvO en expressionisme

Expressionisme

Ontwikkeling (!)

Humanitair expressionisme

Organisch expressionisme

Humanitair expressionisme

EngagementCollectiviteit, gemeenschap Kunstenaar zet zich actief in in de

samenleving Maatschappelijke en ethische gerichtheid Reactie WOI ; internationaal, pacifistisch

http://www.dbnl.org/tekst/bork001lett01/lexicon_009.htm

Humanitair expressionisme

Organisch expressionisme

Term PvO AutonomieZuivere lyriek Los van de persoon van de auteur Muzikale poëzie

http://www.dbnl.org/tekst/bork001lett01/lexicon_016.htm#O070

Organisch expressionisme

Poésie pureLyrisme à thèmeOntindividualisering Gebruiksaanwijzing der lyriek

(1926)

Organisch expressionisme

“Niet de dichter is gewichtig, wel het gedicht.”

“Het Ik blijft het hoogste goed, doch niet het Ik van de dichter, maar wel het Ik van het gedicht.”

“Poëzie = woordkunst”

Organisch expressionisme

“Poëzie is niet: gedachte, geest, fraaie zinnen, is noch doctoraal, noch dada. Ze is eenvoudig een in het metafysische geankerd spel met woorden.”

4. PvO en poëzieMusic-Hall Het SienjaalFeesten van Angst en PijnBezette stad Nagelaten gedichten

4. PvO en poëzieMusic-Hall Het SienjaalFeesten van Angst en PijnBezette stad Nagelaten gedichten

Music-Hall (1916)

Nog deels in de traditie van het fin de sièclePvO als dandy; poëzie met dandyeske

trekjesLyrische ik-figuur: poseur Verscheurd door innerlijke tegenstellingen Vreugde en geluk, droefheid en wanhoop

A.M. Musschoot, Overzicht van de Nederlandse letterkunde (Gent, 2003)

Music Hall (1916)

Deels ook al in de moderniteit Nieuw: thema van de stad“Music hall” als beeld voor het

chaotische stadsleven (moderniteit!) Collectiviteit (cf. humanitair

expressionisme) – unanimisme

A.M. Musschoot, Overzicht van de Nederlandse letterkunde (Gent, 2003)

4. PvO en poëzieMusic-Hall Het SienjaalFeesten van Angst en PijnBezette stad Nagelaten gedichten

Drukproef van kaft van "Het Sienjaal" van Paul van OstaijenDoor Floris Jespers

Het Sienjaal (1918)

[opmerking: <sienjaal>Spelling van Kollewijn]

Het Sienjaal (1918)

Typevoorbeeld van humanitair expressionisme!

Collectiviteit! Brede verzen, lange zinnenAssociatief“Boodschapperig”

A.M. Musschoot, Overzicht van de Nederlandse letterkunde (Gent, 2003)

Van Gogh

Schiele

Ensor

Ensor

Emile Nolde, één van de eerste expressionisten

4. PvO en poëzieMusic-Hall Het SienjaalFeesten van Angst en PijnBezette stad Nagelaten gedichten

De feesten van angst en pijn

Privé-werkGeschreven rond 1919-1921Berlijn! Later als facsimile uitgegevenKleurenBijzondere ordening woorden

De feesten van angst en pijn

Existentiële crisis Breuk met humanitair

expressionismeTabula rasaZoektocht naar een nieuw begin, ook

als dichter

4. PvO en poëzieMusic-Hall Het SienjaalFeesten van Angst en PijnBezette stad Nagelaten gedichten

Ontwerp voor Bezette Stad vanPaul van Ostaijen door Oscar Jespers

Bezette stad (1921)

Invloed dadaïsme CollagetechniekenReadymades (bijv.: reclameteksten,

kinderliedjes, etc.) Spot met bourgeoisie

KlanknabootsingenRitmische typografie

A.M. Musschoot, Overzicht van de Nederlandse letterkunde (Gent, 2003)

http://home.deds.nl/~lendumont/pvo/boem2.htmlAnimatie fragment uit Bezette stadDoor Len Dumont

http://www.youtube.com/watch?v=CBqfxtvjbkIFragment uit Bezette stadDoor Theatergroep Fast Forward

4. PvO en poëzieMusic-Hall Het SienjaalFeesten van Angst en PijnBezette stad Nagelaten gedichten

Nagelaten gedichten

Onder de titel Het eerste boek van Schmoll wilde PvO een bundel samenstellen

Bevat de bekendste gedichten van PvO

Nagelaten gedichten

Het eerste boek van Schmoll = pianomethode voor beginnelingen

Muziek! Zuivere klankpoëzie Cf. Organisch expressionisme! Lyrisme à thème

http://www.youtube.com/watch?v=FpDKGUtMf0w ‘Marc groet ‘s morgens de dingen” voorgelezen door zevenjarige

MELOPEE

Voor Gaston Burssens

Onder de maan schuift de lange rivierOver de lange rivier schuift moede de maanOnder de maan op de lange rivier schuift de kano naar zee

Langs het hoogrietlangs de laagweischuift de kano naar zeeschuift met de schuivende maan de kano naar zeeZo zijn ze gezellen naar zee de kano de maan en de manWaarom schuiven de maan en de man getweeën gedwee naar de zee

http://nl.youtube.com/watch?v=9Ei5RBeSwjo&feature=relatedSportjournalist citeert Melopee van Paul van Ostaijentijdens het verslag van een kanowedstrijd Uitzending van “De grootste Belg”

http://www.youtube.com/watch?v=495ZCHktkrM&feature=related “Melopee”van Paul van Ostaijen voorgelezen

5. PvO en prozaPvO en KafkaPvO’s grotesken

5. PvO en prozaPvO en KafkaPvO’s grotesken

PvO en Kafka

• PvO vertaalde Kafka als eerste niet-Tsjech

• Net als Kafka schreef PvO zg. “grotesken”

=> Herman Uyttersprot, Paul van Ostaijen

5. PvO en prozaPvO en KafkaPvO’s grotesken

Grotesken

PvO = voorloper van dit genre in de Nederlandse literatuur!

Grotesken

Voorbeeld “Het bordeel van Ika Loch” Ika Loch = de logica op haar kop