Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1...6 Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1...

1Paramiča taj o čačimo –

Románes Lovara

Angelina Dimiter-Taikon, Fatima Bergendahl, Iren Horvatne, Jonny Ivanovitch, Kati Dimiter-Taikon, Mirelle Gyllenbäck

taj Mai Beijer, kon o projekto inkrelas

Paramiča taj o čačimo – Románes LovaRa

1

Sosipe

Anglunivorba ...........................................................................................................................................5

1. Me taj muri familja

Studentongoportreto .................................................................................................................9

Telal e pruna – Vaggan uti linden ................................................................................ 16

Muri dej ........................................................................................................................................... 17

I Ruža taj i čoxáji ...................................................................................................................... 18

Kana bári phenj si ................................................................................................................... 23

Ká o papo taj ká i mámi bárilem ................................................................................. 24

Ambulanca!................................................................................................................................... 26

Ek románi familja ando Švédo ....................................................................................... 29

2. ame rom sam

Aven trádas .................................................................................................................................. 31

Malatjimo maškar e rom .................................................................................................... 32

E romengi tradicija .................................................................................................................. 34

Pe bange droma reslam ando Švédo ....................................................................... 36

E gindura pa o románothan pa o Ekstubben...................................................... 40

E romengo internationelno djés si 8-to ápriluši ............................................... 42

Sofia Z-4515 ............................................................................................................................... 46

Ek táto vast .................................................................................................................................. 47

Nas mange čuda, numa milosajlem ......................................................................... 48

Románi krisi ................................................................................................................................. 49

É Romani Glinda ....................................................................................................................... 50

Entusicka románe ternimátura andi Europa ....................................................... 52

Maldjimo maškar e rom andi Brazilia ...................................................................... 54

Našt’i imar čhib phandl’i l’ikerav – Tig inte längre ........................................ 57

3. Romani šib

Vizita ando kenjvtári (biblioteko) .................................................................................. 59

Mura dakišib si i románi šib ........................................................................................... 60

So kerel a Šibako konsiljo a romána šibake? ................................................... 62

Le Romané Nevimata ........................................................................................................... 64

Ternenge Djesa .......................................................................................................................... 65

4. Romane vastenge butja

Puráne taj adjésutne vasteske butja ........................................................................ 67

Románe vici ................................................................................................................................. 70

Muro papo xarkomakobutjári sas ............................................................................... 71

I šej karing o xarkuno – podo, rupuno – podo,

taj o somnakuno – podo .................................................................................................... 72

Katarina Taikon .......................................................................................................................... 76

Sastrári taj redaktori ............................................................................................................. 78

5. I djili ande muro trajo

Kon djilabel kamav te avav ............................................................................................... 81

O Ronny korkori iskirij djila ............................................................................................... 82

Gogol Bordello............................................................................................................................ 83

Po sceno respektálime samas ...................................................................................... 84

A romana djilaki krajáskinja ............................................................................................ 86

Django Reinhardt ..................................................................................................................... 88

Literatur registra ............................................................................................................................. 89

Paramiča taj o čačimo – Románes LovaRa 1

© Text: Skolverket 2009

Form: Ordförrådet/Maria Westberg

Tryck: Davidsons Tryckeri AB, Växjö

Upplaga: 800 ex

Patretongo – registro:Burhan Misirli, rig 10–12, 14–16, 23, 29, 33, 35, 54, 67–69, 81Raija Wallenius, rig 17, 18, 20, 21, 48, 73–75Karta khatar o Skolverket, rig 34Mikael Demetri, privato albumo, rig 41, 64, 77Amanda Eriksson, rig 46, 47Mirelle Gyllenbäck, rig 53Kati Dimiter-Taikon, rig 65, 83Rosario Taikon, rig 87Fred Taikon/É Romani Glinda, patrétongo arkivo, rig 43, 51, 70, 78, 79, 85, 86Jonny Ivanovitch, privato albumo, rig 24, 25, 36, 38, 40, 55

Svenska Django Reinhardt Sällskapet, rig 88

Anajimasko-adresa:Fritzes kundservice106 47 StockholmTelefon: 08-690 95 76Telefax: 08-690 95 50E-postadress: [email protected]

Anajimasko-numeri: 10:1165

ISBN 978-91-86529-04-8

E ginimaske kenjvi i Paramiča taj o čačimo 1–2 kerdaspe pe e guverneroskodinipo ando 2008–2009, ke hodj te del žutori te keren kenjvi taj ávera sitjimaskomaterialo e nationelna minoritetonge. O Skolverketo kerdas kadi butji khetane a Šibakerodimaskeinstituciovosa, ando foro Stockholm.

Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1 5

PaRaMIča taj o čačIMo – RoMánes LovaRa 1

Anglunivorba

Kadala romane sitjárimaske kenjvi i Paramiča taj o čačimo – románes 1–2 si pe a romana šibako sitjárimo. Ande kadala kenjvi si so sikavel so sas dulmut, so akánik sas taj so pont akánik si e sitjárdenge dejanca,dadenca, paponca taj mámenca so sas kana terne sas taj vi akánik so kerdjolpe lenca. Khate si vi románe paramiči taj tradicionelna paramiči so phendej pala o romanimo. So andekadala kenjvi si kame-laspe sa te avel pala i romani rig, taj te sikadjol o romanipe kágodi. Ame so khetáne šutam kadala kenjvi remélinas ke hodj tume e sitjárde taj e sitjáratora so hasnina kadala, taj avena sa kade lošake taj inspirálime sar ame so butjázindam e kenjvenca. Remélinas ke hodj khate si tekstura, diktura, djila so sa e intregonenge pasolina!

Majbutféliticka šibake verziji

Kadala kenjvi si ávri dine ande kenjvaki forma pi arlicko šib, kelderashicko taj po lovaricko romani šib. Kadala verziji taj vi e švédicko verzija si pe e Skolverketoski rig www.skolverket.se. But tekstura akániki iskirime de si khate vi paramiči, dik-tura taj vi anda majpuráne romane kenjven so si ávreline.

Prezentálijpe e grupenge

I paramiča taj o čačimo – romanes kezdijpe tekstonca ká šov sitjárde prezentálinpe. Vi romanes keren kado taj vi švédicka. Pinžáren tume? Kadala kecave sitjárdengej o majbut!

Tema

Kana majdur dikhen rakhen majbut féliticka temi. Selduj kenjvi sa kadej kerde. Anda kodo khotar kezdinen so o majfeder aktuálnoj pe tumáro sitjimo Me taj muri familja temasa sitjon te kezdin o sitjárimo. Andi kenjva 1. Iškola taj fritido ek áver sakodjéseski temaj. Kado si andi Kenjva 2. Romane tradiciji taj báre djés si kecave temi so sako berš oprelen. Khate but teksturaj andi Kenjva 2. Anda kodo kana avri gindis tjiro sitjárimo dikh ande selduj kenjvi!

6 Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1

Metodura

Ande sako tema si majbutféliticka šibake levelura taj ká varisave tekstura palpále šaj aven. Angluneske o sitjárdo saj ginel zuráles taj apal šaj vorbin pa kodo so ginde. Maj pálal apal o sitjárdo šaj ginel korkori taj šaj hasnijles ká iskirimo vadj kana site phenel angla e ávera. Varisaval tekstura iskirimej sar dialogura. Kadala šaj ginen sar serepo (roll) andi klasa. Majbut si so intervjuvuraj. Andekadala tekstura si intre-santa ánde, taj vi si e sitjárdenge korkora intervjuvura például majphure romenca vadj kon butja keren, si vi sar lášo eksempel e sitjárdenge kado. E paramiči taj e tra-diciji šaj si ek lášo grundo ke hodj te dramatizálin. Majbut példi si sar te butjázin andi Metodoski-kenjva – Klasakotapastalatura pala o CFR, Skolverket 2008–2009. Kado šaj len téle pa a Skolverketoski webbplaca arlicka, kelderashicka, lovaricka taj švédicka taj englišicka.

Europa konsiljosko ramkurzplano pi romani šib, CFR

Kana ávri lam so te avel ánde tar sar te avel ande e kenjvi ame ávri gélam pala e Europako konsiljosko ramkurzplano pi romani šib (Curriculum Framework for Romani, CFR, 2008) taj e Metodoskikenjva – Klasake tapastalatura pala o CFR. Kado sas kana khetáne šutam e Metodoski kenjva žanglam taj dikhlam ke hodj soske tekstura e sitjárden taj e sitjáratoren trubuj, te žanen te butjázin pala o CFR Ramkurzplano pi romani šib.

Šibake levelura

A šibake levelura ande a dejaki šib célzij pe e romane šavora taj ternimata. Ame e sitjárde taj iskiratora so iskirindam kadala tekstura vadj lamle anda ávera kenjven žanas i diferencija. Andakodo ande kadala kenjvi si so maj jeksinálo taj si so pe maj phára šibaj. E CFR Kursplaneringoske gradenca si khate tekstura pe levelura A2, B1 taj B2. Pe e névengo-levelo A1 rekomendálinas te žan pala kodala példi so si andi Metodoski kenjva.

Berš

E tekstura so si khate si e sitjárdenge de khatar e 9–10 berš taj majphure studen-toge andi škola taj ando gimnaziumo. Ek rig anda e phendimáta žalpe vi te ginen zuráles taj vi grundoj kadal pe diskuzionos e majterne studentonca. Udjan akor si khate tekstura taj diktura so žanpe e studentonge kon sitjon pe manušengi – bári-škola (folkhögskola) taj vi kon sitjon ande bárengi škola.

ANGLuNIVORBA

7Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1

Sosipe

Ke hodj te avel maj könjeben e studentonge taj e sitjárdenge te rakhen maj könje-ben e tekstura iskirindam tekstura pala kakala rubriki.

Kenjva 1

• Metajmurifamilja• Ameerom• Muradakišibsiromanišib• Romanebutjatajvastengebutja• Idjiliandemurotrajo

E iskiratora e tekstura iskirinde pe kodi šib so majfeder pasolijas lenge. Apal e teks-tura perdal butjázinde pe e majbute varietetura vadj perdal sas šute švédicka. Ande kenjvi so si ánde taj a šibakoforma diskutalindepe andi butjakegrupi taj ávere tran-zletoronca iš. Pe varisave vorbi pušlam ame khatar a Šibako konsiljo so si pi romani šib. Ame lam te mukas o švédicko verziono te avel pala o romano kade páše sar šaj, ke ká e sitjárdengo žanimo de za ceraj ande dejangišib te šaj avele šanca te len žutori anda o švédicko teksto te šaj bárol lengo žanimo andi romani šib.

E diktura lam anda antologi Bi kheresko bi limoresko – Utan hus utan grav taj pi originelno šib iskirinas taj o švédicko tranzleto. Sakodo e sitjárdonge prezentacia-vasa andi Kenjva 1. Kadalesa kamas te sikavas ke hodj e tekstura so iskirimej pe ávre dialektos šaj hatjárenles sa jékh. Vadj ke hodj sa jékh del ketji te zumaven te hatjáren!

Bi amáro so butjikerdam vi ávera žéne sas amenca kon iskirinde, tranzletolinde taj dine pengo dikhimo pa a šibako iskirimo kadala sas: Adam Szoppe, Baki Hasan, Domino Kai, Dragan Lärlund, Erland Kaldaras, Fatima Miftar, Hans Caldaras taj i Monica Caldaras. E ilustraciovura kerde o Burhan Misirli taj i Raija Wallenius. O Fred Taikon das vi puráne taj vi néve fotovura. Po palunimo e könjvenge si ek lite-raturesko iskirimo taj vi sikajimo si pe webboske riga. Si vi pa e patreturalista.

Mangas e intregone ginatorenge baxt lenge sitjimasa!

Stockholm, decemberi 2009

Angelina Dimiter-Taikon, Fatima Bergendahl, Iren Horvatne, Jonny Ivanovitch, Kati Dimiter-Taikon, Mirelle Gyllenbäck taj Mai Beijer, kon o projekto inkrelas

Kenjva 2

• Romanetradicijitajbaredjés• Iškolatajfritido• Ameeromtradas• Cirkustrajo• Beršeskevrámi,álaturatajnatura

ANGLuNIVORBA


Me taj muri familja

koToR 1


Studentongoportreto

koToR 1 – ME Taj MuRi FaMilja

jag heter Paula

Jag heter Paula och jag är 8 år. Jag bor i Malmö. Jag har tre syskon, två storasystrar och en lillebror. Min lillebror är 5 år. Jag är en romani tjej. Mina föräldrar kommer från Ungern, men jag är född i Sverige. Vi är lovara romer.

Jag går i Hermodsdalsskolan i Malmö i klass 2 A. Jag tycker om skolan, jag har många kompisar i skolan. Det är jätteroligt i skolan. Jag tycker om att läsa och rita. Jag har en snäll lärare. Jag går även på piano i skolan varje torsdag. Det är inte så lätt att spela piano, men när jag har lärt mig spela en sång, så tycker jag att det är jätteroligt.

Jag tycker om att simma också. Jag går på simskola varje lördag. Det är jätteroligt att simma, även min kompis följer med mig på simning.

Jag tycker om hästar jättemycket, kanske därför att jag tillhör lovara romer. Men jag tycker även om hundar. Fast min mamma vill inte köpa en hund åt mig. Hon säger att jag måste bli större om jag ska kunna ta hand om en hund. Men jag tycker att jag kan ta hand om en hund redan nu!

Paula Horvat

Me Paula

Me Paula bušuvav taj 8 beršengi sim. Me ando Malmö bešav. Man si duj bare pheňa taj ek cigno phral. Muro cigno phral 5 beršengoj. Me ek románi šej sim. Muri dej taj muro dad ando o Ungro aven, de me ando Švédo kerdjilem. Ame sam anda e lovára.

Andi Hermodsdals skola phirav ando Malmö andi klasa 2 A. Me kamav i iškola, man but amala si andi škola. Nadjon mištoj te žan andi iškola. Me kamav te ginav taj te mak-hav. Man si ek láši sitjárdi (lärare). Vi po piano phirav sako žoja. Naj kecavo köňüto te sitjonpe te khelen po piano, de kana sitjuvav ek djili te khelav atunči nadjon mištoj mange.

Me kamav vi te úsinav. Pe úsášeski škola phirav sako savato. Nadjon mištoj te úsin, vi muri barátkiňa manca phirel po usáši.

Me kamav vi e grasten nadjon, fajma anda-kodo ká lovára sam. De me vi e žukelen kamav. De muri dej či kamel te kinel mange žukeles. Voj phenel ke hodj majbári site avav ke hodj te birinav me te gindonav pa o žukel korkori. De me kadel gindonav ke hodj me birinos eke žukelesa aba aká, ke palamuro me aba dosta bári sim te birinav eke žukelesa.


Ek dikto práma

Me bušuvav Lordes Vivien Wydow.

Me 9 beršengi sim.

Man si duj pheňa taj duj phrala.

Me ando Mamö bešav.

Me andi Bulltoftaškola phirav.

Me andi 2 klasa žav.

Me kamav te iskirinav taj te makhav.

Me kamav te khelavma mure pheňanca taj mure phralenca.

Me kamav te avav ká muro papo taj ká muri mámi.

Me kamav e čirikjen.

Me kamav e žukelen.

Me kamav e šošojen o majfeder.

Me učitelka avo kana bári avo.

En dikt om mig

Jag heter Lordes Vivien Wydow.

Jag är 9 år.

Jag har två systrar och två bröder.

Jag bor i Malmö.

Jag går i Bulltoftaskola.

Jag går i klass 2.

Jag tycker om att skriva och måla.

Jag tycker om att leka med mina syskon.

Jag tycker om att vara hos min farfar och farmor.

Jag tycker om fåglar.

Jag tycker om hundar.

Jag tycker mest om kaniner.

Jag ska bli lärare när jag blir stor.

Lordes Wydow

KOTOR 1 • ME TAj MURI FAMILjA


But šhiba žanav!

Me bušuvav Christian. Taj me dešujékhe beršesko sim. Me pi Mosippan bešav ando Malmö. Me ek románo šávo sim. Mure jákha barnavij taj vi muri morči, vi mure bal barnavij. Man si pánž pheňa. Me andi Bulltoftaškola žav andi klasa 3 g. Man si but barátura. Me vorbinav románes, švédicka, ek semo englišicka taj polcicka. De me vi ek cera žanav arábicka, ke man but baráturaj kon araburaj. Me sitjuvav i románi dejakišhib andi i škola. Vojakoj te žan khote ke románes šaj vorbinas khote.

Me kamav te khelav fotbala. Me kamav te khelav fotbala mure barátonca. Lujine taj marcine sitjuvav te khelav fotbala. Muro dad taj muri dej kamen ká khelav fotbala. Vi mure kuzinonca sitjuvav te khelav fotbala khére amende pi udvara.

Kana me báro avo e motoronca kero butji. Me kamav te kerav e motoronca.

jag kan många språk!

Jag heter Christian. Jag är 11 år. Jag bor på Mosippan i Malmö. Jag är en romsk kille. Mina ögon är bruna, min hud är brun och mitt hår är också brunt. Jag har fem systrar. Jag går på Bulltoftaskolan i klass 3 g. Jag har många kompisar. Jag pratar romani, svenska, lite engelska, och polska. Men jag kan även lite arabiska, eftersom jag har många ara-biska kompisar. Jag läser modersmål i skolan på romani. Det är roligt att gå på moders-mål eftersom vi kan prata romani där.

Jag tycker om att spela fotboll. Jag gillar att spela fotboll med mina kompisar. På mån-dagar och tisdagar brukar jag spela fotboll. Min pappa och mamma tycker om att jag spelar fotboll. Jag brukar även spela fotboll hemma på gården med mina kusiner.

När jag blir stor jag ska bli bilmekaniker. Jag tycker om att syssla med bilar.

Christian Polak

ME TAj MURI FAMILjA • KOTOR 1


Douva hin man, Henry kai

Mango nau hin Henry Kai ta me hin bih ta štar bereh. Me som kotar kaale grupo. Mo dadeske sikjaven man te hin but raikano te hin iek rom. Joon phenelas man te hin hyök te hin savi grupa tu avelas katar, rom elle na hin na importantno.

Aro škola hin man amale, joon hin but latšo ta hortto Ame tselina pingis vai akaves po compjuteresko tselineske vai auri puhimata so hin aro škola. Me kamav but graiha/gräiha, joon hin but rankano. Mo phuro dadesko dad, phuro dad, ta mango dad tšerdas buti mahkar graiensa. Muro dad phenel man at iek grai sas but importantno but, but bereh palal, iek grai sas sar iek beero aka dives, iek grai sas iek saki so delas tuke chanso tuke te tšerdas biknipe ta tsinipe ta douva delas amari familjake habe.

Nebi me kamav butider beere, me hin but aro interneto/djanibosko mohto te rodav, dikhav ta drabavav po but beeroske model-ora, tauva hin but intresanto. Mango favo-rito beere aka dives hin Mercedes, Volvo, Audi ta Lamborghini.

Me tenkavav at hin pharoi saki ka avel diskriminatsia pe muro dad ta dei ta auri komuja, douva tseres man bibaht Mango dad phenel man at but gaaje tši djanen, na iek rom, ta douva tserel at but manušaske jinto hin at saka le rom hin bihortto. Nebi me djanav at mo phenja ta phala ta mo dadeske tši kerden douva so le gaje phenen (aro tšyöpos, aro foro), soske phenen at ame tserdas problemuri ka ame tši

Ka me hin iek baro zeeno me kamav te behav paša mo dad ta dei ta del vast lenge ka joon hin phurane. Muro dad tserel tauva ta leske phal ta lenge familija. Me mangav at muro phenja ta phala hin paša man. Ame hin iek ta ame mote hin tšetanes. Me kamav mo huupa!



Det här är jag, Henry kai!

Jag heter Henry Kai och är 14 år gammal. Jag kommer från kaale gruppen. Jag har fått lära mig av mina föräldrar att jag kan vara stolt över att jag är rom. Det är lika fint att vara rom som vilken annan grupp som helst.

Iskolanharjagkompisarochdeärbraochroliga.Iblandspelarvipingisellersåbarasnackar vi om dataspel eller nåt i skolan. Jag tycker mycket om hästar, de är jättefina. Både min bortgångne gammelfarfar, min farfar och min far har haft hästar. Min far har berättat att hästen var viktig förr. Häst en var som en bil är idag. Hästen var även någonting som man kunde sälja och handla med.

Fast jag tycker lite mer om bilar. Jag är ofta påInternetochletar,tittarochläseromolika bilmodeller. Det är intressant. Mina favorit bilar nu är Mercedes, Volvo, Audi och Lamborghini.

Jag tycker att det är jobbigt när vi romer, mina föräldrar och andra, blir diskrimine-rade. Då blir jag ledsen. Min pappa brukar säga att många inte känner någon rom och då tror de att alla romer är likadana. Men jag vet ju att mina syskon och föräldrar inte har gjort det, som man ibland hör att romer har gjort. Varför säger man då att det är vårt fel?

När jag blir stor vill jag bo nära mina föräld-rar och hjälpa dem när de är gamla. Så gör min far, farbror och deras syskon. Jag vill att mina syskon också ska bo nära mig. Vi ska hålla ihop och vara tillsammans. Jag älskar min familj.

Jag fick hjälp med texten på romanes. Jag kan inte skriva så mycket romska men jag vill lära mig mer.

Henry Kai



Mange drago šoto!

Me busovav Rafal Marek. Me sim 12 beršengo. Me sim rom polčisko/russisko, numa arakadjilem ando Svedo. Me phirav ande Kvarnbyskolan ando Rinkeby ande klassa 5A. Mange drago te ginavav šoturia ande skola, numa historia nai mange drago. Jekh kaver djela kai si defial tristo si kana le glate maren mui jekh jekhestar.

Pala skola mange drago te khelav lopta, khelimo-romano, vasteski – lopta tai Basket. Muro dad bušol Adam Szoppe ai vo kerel buči po Radio-Romano ando Stockholmo, ai univar vi tolmačil kenvi pe romani šib.

Mai angle kana bariova kamav te anklav jekh fobollisto, numa te na anklaiva fotbol-listo, kamav te avel man jekh lasi buči kai del laše love, te šai pravarav mura familja.

Mai angle ando trajo kamlemas te na mai avel marimos tai rasizmo pe lumia.

jag gillar faktiskt matte!

Jag heter Rafal Marek. Jag är 12 år gammal och är polsk/rysk rom, men jag är född i Sverige. Jag går i Kvarnbyskolan i Rinkeby klass 5A. Jag gillar faktiskt mattelektionerna, men jag tycker att historia är tråkigt. Någon-ting som är jättetråkigt är när barn mobbar varandra!

Mina fritidsintressen är fotboll, romsk dans, handboll och basket. Min pappa heter Adam Szoppe och han jobbar på Romsk Radio i Stockholm och han översätter också ibland böcker till romska.

Iframtidennärjagblirstorsåskullejagviljabli fotbollsspelare. Men om jag inte blir det, så vill jag ha ett bra jobb med en bra lön, så att jag kan försörja min familj.

Och i framtiden så vill jag att det ska bli slut på krig och rasism.

Rafal Marek



Sukar tumaro dive!

Me vikinava man Djurhana Saliji, isi man 17 berš hem bešava ko Halmstad. Me avava tari Srbija ama sijum bijandi ani Germania. Isi4berssardživdinavaaniŠvedia.Mesijum jekh šukar čhaj kasaja so but šaj te asalpe mancar. Ama ponesavo puti šaj but mrzali te ovav.

Me interesija tane: te družinama amalinjen-car, te šunav musika, te kelav, te čerav sport hem te bešav anglo kompjuteri.

Mange but dosadno o vreme akate ki Švedia, sebepi so but balval phudela.

A soj mange šukar i odova mi sikavni. Ki sikavni isi tut so te čere hem o vreme po sigate džala.

Ponodori mangava te ovav sastarni phen ili babica. Jekh odole dujendar sebepi so odova sakodrom mangljum te ovav!

Hej!

Jag heter Djurhana Saliji och är 17 år gam-mal och jag bor i Halmstad. Jag kommer från Serbien men är född i Tyskland. Sedan fyra år bor jag i Sverige. Jag är en rolig per-sonsommankanskrattamedofta.Iblandkan jag även vara jättelat.

Mina intressen är: umgås med kompisar, lyssna på musik, sjunga, dansa, hålla på lite med idrott och att sitta vid datorn.

Det jag tycker är tråkigt är Sveriges klimat, eftersom det är för blåsigt.

Det jag tycker är roligt är skolan, för man har något att göra och tiden går snabbare.

Iframtidenvilljagantingenblisjuksköter-ska eller barnmorska. Jag tänker i alla fall jobba inom vården för det har alltid varit min dröm!

Djurhana Saliji



Telal e pruna – Vaggan uti linden

Thodem kuna telal e pruna,e śavore dav kuna.

Breśin dela najarel lepatra pheren vuśaren le.Breśin dela najarel le,patra pheren vuśaren len.Sov śaveja, sov tu, sov,khande će da thaj na rov.Sov śaveja, sov tu, sov.Sov tu thaj na rov.

Buźni nakhel ćući del lebarval phurdel kuna del le.

Breśin dela …

Idinvaggautilinden,Sover du på rosenkinden.

Regnet faller och dig renar,skugga ger dig trädets grenar.Bladen faller och dig täcker,fågelsången ej dig väcker.Vagga, vyssa sunnanvind, lillen sover i vaggan sin.Vagga, vyssa lillen min,i den gröna lind.

Vinden vaggar dig däri.Lilla geten ger dig di.

Regnet faller …

Traditionelno cignengedjéli anda, Bosnien

Švédicko teksto Marina Dolgires taj Ros-Mari Tan Jancovich



Muri dej

Pe vulica, maškar le manuša jekh kále balengi, phabone ududhasle jákhengi šej opre taj téle phirkerlas. Lake jákha ásvásle sas, laki musura melali, lake lungi bal phurdelas la primavaraki balval. Izdrandos dikherelas e románe žuvjan, cirdelas lenge coxi, taj lengi musura dikhelas. Či jekh nas pinžardi lake. Daravnes feri jekh phenlas:

– Mamo, mamo!

jekh phuri gajži xutjildas a cinako vast, taj pušlas latar.

– Kas rodes tu cigni šej?

– Mura deja!

– Haj soskij tjiri dej?

– Tu či žanes? Aj sar šaj si kado ke tu či žanes, aj muri dej si i leg majláši, i leg majšukari voj andi i intrego ljuma!

Traditionelno historia kon phendasla si Iren Horvatne



IRužatajičoxáji

Eke krajes taj leska romnja but berš nasle šavora. I krajáskinja sako djés rudji-las te avel la ek šej, taj pala lungona vráma rakhadjilas la ek šukár cigni šejori. Lake šutine Ruža ánav, ke sa kade šukár sas sar i luludji. O kraj khardas sa e andjalon te rudjin taj te suntson leska šeja. De bisterdas te kharel a nasaula Dorota. Vi voj ek andjali sas numa voj nasul andjali sas.

E andjalura sa avile taj rudjinde anda i Ruža:

– Te del o Del tu taves i maj šukár, phendas o angluno andjalo.

– Te deltu o Del baxt taj sastjimo, phen-das o dujto andjalo.

I nasul Dorota šundas ke rakhadjilas e krajes ek šej, taj xojajli ke hodj la či kharde te rudjil anda i Ruža. Andi bári xoji pi zor das ánde ando palaci ká i Ruža, voj peske dadesa taj dejasa sas.

– Te del o Del te pusavestu pe ek xárno kana dešušove beršengi avesa, taj te meres, rudjindas i nasul Dorota a Ružake.

Sa e intregi andjalura čudindepe ke hodj so rudjindas i nasul Dorota a šejorake. A Ružaki dej las te rovel. De atunči avilo o lášo andjalo o Gábor:

– Tena del o Del te meres kana pusavesatu numa feri te soves ande šel berš, taj feri o maj šukár princo te uštjaveltu opre kana čumidela tut, rudjindas o Gábor a Ružake.



O kraj muklas híró ke sa e intregi xárne te šinen téle pa e kopáča, pa e luludja, taj pa e bur, ke hodj tena pusavelpe leski šej prélende. E krajeske manuša kerde so o kraj phendas lenge, sako berš žanas te šinen téle e xárne pa e kopáča, pa e luludja, taj pa e bur, tena pusavelpe i Ruža. E berš načile taj i Ruža kerdjilas ek šukár uči šej. Kana voj kerdjili dešušove beršengi kerdas lake lako dad ek bári pátjiv taj phendas lake:

– Akánik muri šej site les tu sáma, tena perel prétu a Dorotake ármája.

– Me kerdem sa so birindem, šindem téle e xárne sako berš, numa kodo šajke naj dosta, phendas o kraj a Ružake.

– Me lavma sáma, dade, phendas i Ruža.

Sa kodi rátji kana géle sa te soven pala i pátjiv sundas i Ruža ke hodj variko dji-label ek šukár djili. Voj uštjili anda pesko páto taj rodelas khatar avel i djili. Sa majdur taj majdur žal i Ruža te rodel ke hodj khatar avel i djili. Kana reslas ká ek vudar khote ášili. Khote i djili maj zuráles šundjolaspe. I Ruža phutrel o vudar taj dikhel eka phura gajža sar boldel o thulo thav pek bári suv. I Ruža či žanelas ke i phuri gajži i nasul Dorotaj, de kodi parudas pesko muj.

– Tu djilabes kodi šukár djili? pušel i Ruža a phura gajžatar.

– Me andi bári voja djilabav ke sima kado šukár thav, phenel i phuri gajži a Ružake.

– Či aves maj páše te dikhes? pušel i phuri gajži khatar i Ruža.

I Ruža géli maj páše te dikhel, taj sar kamelas te azbal ká o thav pusadaspe ká i suv, taj pélas téle taj sutitar. I phuri gajži las te asal taj parudjilas palpále a nasula Dorotake. Pala i Ruža o intrego them andek bári lindra péle ánde, taj sutetar. Vi e manuša, vi e žukela taj e muci, e guruvnja, taj e grast péle ánde ande kadi bári lindra. Vorta sar so rudjindas o andjalo o Gábor te soven ánde šel berš.

But berš načile, taj e manuša šunde ke si ek them ká sa kongodi soven taj či uštjen. E báre bur krángjenca bárile pe e krajesko paláci ká i Ruža sovelas. Kade thulo taj zurálo sas kado xárnálo bur ke náštig žalas khonik ánde ando paláci. But žéne zumade te žan ánde te čumiden a Ruža te uštel, de či birinas.



Pa e šel berš avilas ek šukár princo ando foro ká i Ruža sovelas. Vov či šundas pa i Ruža, vov numa avilo te rodel peske than ká te sovel, vov gindondaspe ke ando paláco ká o kraj te žal. E manuša ande ávera thema aba phenenas pa i Ruža taj pa o them ká sa kongodi sovel sar pak paramiča. Kana o princo avilo ángle dikhlas ke sa kongodi sovel. E ketani angla o vudar soven, e žukela soven, e grast soven, e čirikja či uran taj či djilaben numa pašon pi phuv taj soven.

– So si khate, gindojpe o princo.

Kana avilo ži ángle ká o vudar či birij te žal ánde anda e báre xárnále bur. Zuma-vel te šinel peske kardosa pa o zurálo bur.

– Sar te kerav, delpe gindo o princo.

– Aha!, phenel o princo taj del jag e bur.

Mukel te phabol ek dosta lungo vráma taj apal šinel téle i jag peske khárhesa tena phabol o intrego paláci. Kana apal ánde dikhel ke kájgodi pašon e manuša taj soven. Žal ánde andi konjha taj dikhel sar o péko sovel taj sar o intrego



xumer prélesi pélho. Žal ánde ande e krajeski soba taj dikhel sar vov sovel ande peski pájeskibalaji. Žal ánde ká i krajáskinja taj dikhel sar voj sovel pi phuv e bontovosa ando vast.

Žal andi čigni soba ká pusadaspe i Ruža taj dikhel sar sovel pi phuv. O princo šoha či dikhlas maj šukára žuvja ande pesko intrego trajo taj musáj sas leske te čumidel lako muj. Sar vov čumidas lako muj i Ruža peste avili taj uštjili. Pala la o intrego them uštjilo. E čirikja pale ando čéri uranas taj djilabenas, o péko pale pesko xumer boldelas, e ketani pale lenas sáma po paláci, taj i krajáskinja pale peske bal xulavelas.



O princo pušel a Ruža:

– So sas khate? Kana avilem sa e intregi sovenas taj sar čumidemtu sa e int-regi uštjile, phenel o princo.

I Ruža phendas e princoske so i Dorota rudjindas lake, taj najisárdas e prin-coske ke hodj žutindasla taj lake manušen khatar i lindra. Kana o kraj šundas so sas, ke hodj ande šel berš sute e intregi ande lesko them, taj ke hodj o princo žutindasle khatar i lindra, kerdas ek bári pátjiv e princoske taj pušel les so kamel te deles kaj žutindas leska šeja.

– Mang sogodi so kames, sa dav tut, phenel o kraj.

– Nano, me kamav te trajinav tjira šejasa, phenel o princo.

O kraj dikhlas pe peski šej, taj pušel latar.

– Kames tu muri šej te les kadale princos?

I Ruža dikhlas po o princo taj apal pale pe pesko dad taj kerdas anda o šéro ke hodj kamel te lel les.

– Te aven baxtále e terne, kesentisardas o kraj taj apal palaleste vi e ávera manuša so sas ando paláco.

– Te aven baxtále e terne.

Palak ek skurto vráma kerdas o kraj ek báro bijav peska šejake taj peske žamutreske, taj pala ek skurto vráma rakhadjilas a Ruža ek šej taj ek šávo, taj trajinde andi baxt taj sastjimo pengo intrego trajo. Taj i nasul Dorota? Kodi péli ánde andek bári xajing sar kamelas te pel páji taj šoha či vazdaspe ávri khotár.

Traditioeno paramiča pala o romanimo khatar ol Erland Kaldaras

Lovara tranzleto Iren Horvatne



Kana bári phenj si

Man si duj báre phenja taj ek cigno phral. Muri jékh bári phenj amenca bešel khére. De i maj phuri korkori bešel.

Maškar mande taj maškar muri bári phenj si dešujékh (11) berš diferencia. Me kamav ke hodj sima báre phenja. Šaj žav lenca ando foro, denma žutori sogo-desa, a lexasa, e ginimasa taj sogodesa sosa trubuj. Ame nadjon mišto sitjuvas te avas khetane, láši vojaj ame kana khetáne sam.

De naj mindig ietko te avav me cigni phenj. O maj pháro taj o maj čoro kodoj kana mura bára phenjasa sita ášas khére korkori ke muri dej taj muro dad žantar. Atunči muri bári phenj direkt parančolij práma taj pa muro cigno phral. Voj atunči phenel ke ame nadjon but sogodi mangas. Voj phenel ke hodj nadjon phároj ke voj site užárel pala ame taj hodj voj site kerel xábe amenge soro vráma. Kana mura dasa vorbij voj phenel lake ke hodj voj intrego djés tjiravel amenge taj užárel pala ame, de kado naj čáčo. O majbut so kerel voj si ke hodj már voj vorbij peske amalenca ando telefono soro djés taj po tévévo dikhel. Kana muri dej naj khére soro vráma voj numa kerel amenca.

Me gindinav ke hodj phároj butivar mura bára phenjasa, de sa jékh či kamos te paruvavla ávri pe ávra vadj te avav bilakol.

Iren Horvatne



Ká o papo taj ká i mámi bárilem

Me gindij ke hodj khanikas naj kecavi mámi sar man so si muri Loli mámi, de me kade gindoj ke hodj sako máma lášej penge unokonca, numa muro kamimo so si man mura mámasa si speciálno, kado si fajma ke hodj me ká muro papo taj ká muri mámi bárilem opre.

Mura máma sas numa ek šavoro ek šej, muri dej i Sabina, me sim lako angluno unoko. Me site phenav o čačimo ke me vi zuráles kamado simas mindig. Muri mámi taj muro papo mindig nadjon lošake sas kana muri dej žalastar variká, ke atunči von sas te len sáma préma. Kana cigno simas numa djése simas lende, taj apal kana ek semo bárilem mura deja rakhadjilas inke majbut šavora, taj atunči mura daki dej taj dad phende mura dake, – Tut si aká majbut šavora! Tu šaj mukes aká e Jonnes te sovel amende unjivar? Korkora hatjáras ame, phende. Taj kade sas, lende ášilem!

O jonni ande peske paposki angája.E Jonneski dej i Sabia peske dadesa.



Imajbutvrámamekámurimámitajpaposimas,demečiphenavkadopočoro.Man nadjon but kamimo dine taj dikhimo palama. Muri mámi taj papo kamenas te phiren ávere romende, taj vime mindig lenca simas kájgodi. Kamos te šunav kana e majphure vorbinas. E ávera šavora kamenas te žav ávri lenca te khelavma, de me majfeder kamos te ášav e majphurenca te šaj šunav sa po godjaverimo so von vorbin.

But sitjilem khatar muro papo. Vov phenelas te lavma sáma khatar e ternimáta so ávri phirkeren e rátjanca taj pen ratjija taj keren kecave čorimáta so či trubuj. Vov phendas te šuno me préles atunči me ek láše terne manušeske báro opre. Butivar phenelas mange če importantoj te respektálij me e intregone manušen, specielt e phuren.

Muro papo djilako manuš sas, sar vi e ávera rom. Vov sitjárdasma te cirdav pi har-monika. Kana 15 beršengo simas sitjilem vi pe gitári te cirdav, taj de khotar vi djila

iskirinav korkori. O majbut khangérake djilaj ke andi Pingstkyrka sim. Ame so djilabasas andi grupa, but kazeti kheldam ánde e sun-tone duxosa so vi ká e ávera khangérake manuša bišade andi intrego juma.

Jonny Ivanovitch


E jonneski šej i Sandra ande peske paposki angája.



Ambulanca!

– No uštji tu čoré, bi lažavni!

IKatitziuštjiliopresigo.Vojuradaspesigosarbirindas,tajitantensavorbijassajékh:

– So tu náštig sitjos šoha khanči. Ketjivar aba phendem tuke te uštjes sigo opre detehára, taj i kávéja te avel gáta kana ame uštjas? Taj aká tjiro dad nasváloj taj fajma andi išpita site žal. Ke hodj tu či lažastu. Taj tu phenes ke leski šej san. Kado siekbárolažavo…ItantennumavorbijassarekmašinatajiKatitzizumavelastephenel variso:

– Jo, de …

– Àš, palpále phenes mange? Letu sáma tena kerav me tuke variso čorimo. Me te žanos ke anda sos trubuj mange kado kade te avel. De tu khátar žasatar. Mure vorbi čáče avena, kade avela ke avela o murš …

– Aj tu tanten murš san, i Katitzi tordjárdas laki vorba bi te gindojpe. Puff! Taj maladas la pa o kan, taj i Katitzi cipindas andi dukh nadjon. A Katitzi akánik min-dig dukhal lako kan, so kezdindas vi te folij. O maj čores sas pi rátji, atunči i dukh hatjárdjolas o maj feder taj o majbut sar lako intrego šéro te kamlino te pharadjol.

– No, žasa aba varikana, vadj te žutij tu me ávri andi konjha, phendas i tanten xojasa.

IKatitzipontkamelastenášelávriandikonjha,kanaitantencipindas:

– So, gindondan tuke ke o páto kade mukesa bikodo te kidesles khetáne!

– Jo, de , me trubujas te …

– Na phen mange palpále. Ker kade sar me phenav …

SaattunčicipindasodadoTaikonpitanta.IKatitzišundaskevovcipij,nadjončores sas, les dukhaj, nadjon bári dukh siles.



IKatitziándedikhlasandisobatajdikhlaspeskedadestebešelpiphuvkálengothan sas šuto. Pala o lufto lelas.

– An e Paulos, phendas pháres sar phurdelas, peske dand khetáne xutjilelas te birij te phenel variso. Kade dikhlas a Katitza ando vudar- Sidjár Katitzi pala o Paul.

– Tu khate ášos, parančolindas lake i tanten, taj boldas pe ká o dad o Taikon taj phendas voj:

– Kodo manuš ande muro kher či šol pesko purno ánde, šunes Johan?

– Katitzi ža anles!

– Či šunes so me phenav? Khate či avel či sosko Paul.

IKatitzinášlaskadesigosarbirindastélekáePauloskovurdon.OPaulinkenasopre i Katitzi cirdas les.

– Paul av, uštji opre Paul, site aves, amáro dad merel!

O Paul phuterdas peske jákha. Zalime taj lindráles nášlo vov opre, taj numa kalca cirdas prépe či gad či papuči čilas taj sidjárdas kusa i Katitzi ká o galbeno kher.

– Dade, soj tusa? So kerdjilas pe?

– Paul i djomraj, sar šura pusavel …

– Paul ávri žatar anda muro kher, cipijas i tanten.

Pa lengo šero opral ek vonato žalas, taj bašolas, zugijas taj malavelaspe e šinenca.

– Paul tu či šunes so me phenav tuke? Cipijas i tanten taj zumavelas te cipij majbaro sar e vonatosko zajo. Kana o vonato gélotar, o Paul zorlas prépe taj phendas xojasa.

– Áš tu čoxájé, muro dad nasváloj, le ángle leske gáda taj me kharav pala i ambulanca. O Paul karing o telefono gélo so pala i tanta sas pálal.

– Na malav ma, pala e šingálen kharav. Johan dikhes so voj kerel?

O dad o Taikon njivindas.



– Me či máravma. Kado tu sitjos te keres, cigni tanta, phendas o Paul taj pizdas la. Vov las taj khardas po telefono ek numeri:

– Tume site bišaven ek ambulanca pi Tantovulica 26, phendas voj, Taikoni o ánav …

IKatitzipašapeskodadtordjolastajepájakhoselastélepaleskočikatekekoto-resa. E cigne šavora khetáne kidinepe taj rovenas. Ek semo majdnem páča sas, numa e cigne šavora šundjonas te roven.

– So tume phenen? O Paul ávri párnjilo khote sar o telefono sas ká lesko kan. Taj pesko hango vazdas:

– So na ká e rom? Tume gindin ke ame náštig avas nasvále sar e ávera? Tumáre iski-rimátura … O manuš kodo šaj gindijas ke hodj már ando Hitlereskonjamco sam! … Ká sako magazino vorbino. Sar bušon tume? … O Paul téle šutas o telefono.

– Če bálej, phendas o Paul, von či kamen te aven. De e magazinura sajék kerde variso. – Na pa butes ek ambulanca sas khote so avilas pala o dad o Taikon. Pek pátophanglinelestélebrečináronca.ItantatajoPaulándegéleandiambulanca, vi von géle e dadesa.

–Dade,dadoroakánastukávéja.IKatitzikorkoriášilikhotekanaiambulancagélitar sirénázva. Lokes boldas pe taj géli ánde ando kher. Khote ánde lake trin cignephraltajphenjapašajekhváresbešenasinke.IcigniRositaabačirovelas. Voj dikhlas pi Katitzi taj phendas:

– Me bokháli sim.

IKatitzizurárelaspetenarovel,nakhadastajphendas:

– Jo, aven taj xas, čak si ame variso andi konjha. Šaj pekav tumenge dara, taj vi lekvára si ame.

– No atunči me numa lekvára kamav, ke me či kamav i péki dara, phendas o cigno Lennart.

– Žanav, las lekvára taj thud, ke kodo lášoj, phendas i Katitzi. E cigne šavora kade dičolas sar te bristerdo ke hodj so sas. Von sidjárde ávri pala i Katitzi andi konjha.

Anda i Katizi kenjvta – Katarina Taikon




Ek románi familja ando Švédo

Muri familja áversoskij sar e ávere romengi, phenen e rom. De mange kadi normálnoj, mivel me numa ande kadi familja trajindem. Muri dej taj muro dad butji keren, taj mure duj phenja ando gimnaziumo phir-dine. So maškar e rom na but žéne kerdine ke hodj pala i škola majdur te sitjon ando gimnaziumo. Muri maj phuri phenj pe e šavora sitjilas te avel lenca ando dagis, taj i áver i maj terni sitjilas so andi i išpita šaj kerel butji. De voj maj dur kamel te žal te sitjol ando universiteto dan-denge doktoroske vadj so phenel sar e dand te inkren, voj phenel ke nadjon phároj te žanel soske te sitjol ke vi kamelas andi išpita te kerel butji sar sestra. No de maj dikhasa so kerela.

E romen nas mindig šanca te sitjon andi švédicko škola, phendas mange muri dej. Anda kodo voj phenel ke nadjon importantoj e rom te sikaven ke vivon birin taj žanen te inkrenpe mišto, o them te delale šanca. Ale muri dej phenel mange ke na feri kodo ke hodj e šavora náštig žanas andi škola hanem vi kodo ke hodj e rom náštig sas pek than maj dur sar trin kurke. Ale aba adjés naj kade, ke sako romen adjés si ando Švédo ká te bešen.

Nadjon importantoj ame so rom sam te šaj žas ande e školi taj te šaj keras butji sa kade sar e ávera manuša ando them. Dikhav ke muri

dej taj muro dad sako djés andi butji žan, taj ame andi i škola taj dagis. Ame šoha náštig ášas khére tena sam nasvále. Andi škola man si but amala, ke me mindig khote sim. Tena avos khote atunči či avelas ma ketji but amala. I škola nadjon importantoj mange taj vi e intregone románe šavorenge.

Iren Horvatne



Ame rom samkoToR 2


koToR 2 – aME RoM SaM

Aven trádas

kelderash

Ame le rom naj amen jek them

Ame le rom sam pe antrego lumja

Sa le rom roden jek them,

O rom rodel pača aj hudina

Le romeske naj leke drago marimos

O rom rodel pača, o rom rodel hudina

Drom dromestar phiras,

aj inke či arakhlam jek than laśo

So si maj phares, si te trajis

Me sim ferdi jek manuš,

Kana o manuš trajil ande pača aj hudina

Sostar našaves man than thanestar.

Aven tradas, romale

Aven tradas inke maj jek data

Aven tradas.

lovara

Ame e romen naj ek them

Ame e rom pi intrego juma sam

Sa e rom roden ek them,

O rom rodel páča taj hudina

E romeske naj leske drago o marimo

O rom rodel páča, o rom rodel hudina

Drom dromestar phiras,

taj inke či rakhlam ek lašo than

So si maj pháres, si te trajis

Me sim feri ek manuš,

Kana o manuš trajij ande páča taj hudina

Sostar našaves man than - thanestar.

Aven trádas, romale

Aven trádas inke maj ek data

Aven trádas

Kati Dimiter-Taikon



Malatjimo maškar e rom

– Lašoj tjo djes. (Lašo djes)

– Najis

– Taves sasto taj baxtálo

– Taves vi tu.

– Kon san tu? Sar bušos?

– Me Lajoš bušuvav. Aj tu sar bušos?

– Me Mihal bušuvav. Ká bešes?

– Me ando Malmö bešav. Aj tu ká bešes?

– Me ando Stockholm bešav. Aj anda savala rom san tume?

– Me anda ungrika lovara sim. Aj tu anda savala rom san?

– Me anda švédicka kelderára sim. Ketji san tu ando Švédo?

– Me štár berš bešav ando Švédo. Aj tu khate rakhadjilan ando Švédo?

– Jo, me ando Švédo rakhadjilem. De mure paposko papo anda Ruso avenas.

Sar tecij tuke o Švédo? Sari tuke khate.

– Mange mištoj ando Švédo, báro šukár themi, páčakoj, numa nadjon šili andeles. Aj tu keres butji khate?

– Jo, me andi škola kerav butji. Aj tu so keres?

– Me andi škola phirav pi švédicko šib, taj vi motoronca lavma. Tut si familja khate?

– Jo, muri intrego familja khate bešel ando Švédo. Aj tjiri familja? Situ šavora?

– Muri familja sa ando Ungro bešen de sima ek phral khate, taj mura romnja si majbut népo ando Švédo. Man si trin šavora. Aj tut si šavora?

KOTOR 2 • AME ROM SAM


– Jo, man si ek šej tak ek šávo. I šej si deše (10) beršengi taj o šávo éfta (7)

beršengo. Aj tjire šavora ketje beršengej?

– Taven saste taj baxtále. Man si duj šáve taj ek šej. O šávo si dešuduje (12) beršengo o jékh, o áver si dešengo (10), taj i šej si šovengi (6). Phiren andi i škola e šavora?

– Te aven saste taj baxtále. Jo, phiren, i šej phenel ke vivoj andi škola kamel maj

te kerel butji, taj o šávo e motorenca kamel te kerel butji. Aj tjire šavora phiren

andi škola?

– Jo von mindig andi školaj, kamen i škola nadjon, von aba mišto vorbin vi švédicka. Lošav ke hodj maladjilam. Le muro numero te avesa ando Malmö te šaj maladjuvas.

– Najis, vime lošav ke hodj maladjilem

tusa. Le vi tu muro numero.

No Dévlesa.

– Dévlesa.

Iren Horvatne

AME ROM SAM • KOTOR 2


E romengi tradicija

Akánik e roditoriji jékh inkren andi Europa ke hodj e rom de khatar o anglunimo khataroOpruni-ostungoIndiaavenadjesutnoPakistáno.Omajimportantozurárimo pe kado si so jékhi maškar i romani šib taj hinduicko šib taj punjabi šib so vorbin ande kadala thema. Taj maškar kadala šiba taj i romani šib taj i nad-jon puráni šib i sanskrit, so nadjon dulmut vorbinas pe kadala thana. Si majbut félitickagindurakehodjandasoserommukleiIndia,deeroditoruraphenenkado sas majbutivar de khatar o 1100-to berš taj ke hodj e rom resle pe majbute riga andi Europa pala 200 beršen.



Romer – zigenare – gypsies taj gitanos

E rom phenen penge korkori rom, ek vorba so jelentij manuš romanes. Si gindura ke hodj kana e rom ando Greko resle khetáne xamindele eka grupasa, so aba khote sas anglakodo taj phenenas lenge atsinganos. Kadi vorba ”zigenare” khátar avel, ke hodj e majbut manuša so khote bešenas gindinas ke hodj vi e rom sa anda kodi grupaj. O ánav ”zigenare” e romenge phenen numa pala o themeski šib parudjol kávoni.AndiItaliaphenenpéldául”zingari”andoNjamco”zigeuner”.Kehodjivorba zigenare kecavo dulmuti, but rom andakodo kamen te phenen lenge zigenare sar rom.

Sas but legendi* so phenen ke koni e rom vičáčes. Unji phenen ke hodj e rom anda o ”cigno Egypten” aven taj hodj andakodo phenen e romenge ”gitanos” vadj ”gyp-sies” ande unje them.

Ando Švédo avile e anglune rom 1512. Ando foro Stockholm si ek seromaski – kenjva de khatar o 29-to septemberi anda o 1512-to berš iskirijpe ánde ke si ek manušengi-grupa so naj pinžárdi taj kadala vorbin ek šib so či hatjárele khonik. Khate tordjol ke hodj kadala manuša maj kálej sar e ávera žéne ando them taj lenge zákonura naj pinžárde. Karing e tranda familjura so šutepe téle ando Stockholm. Khátar šaj phenelpe ke e romengi historia kezdindas ando Švédo.

Krujal andi Europa e rom maladjonas e žénenca kon čudinaspe ke hodj če láši taj šukár butja keren e rom sar kováča taj muzikantura, de vi inkrimasa maladjonas. Ande bute them e romen našavenas taj či mukenas len te bešen khote. Unji vráma kade zuráles sas e rom rodine taj našade ke o célo kodo sas te mundáren ávri e romen sa.

Akánik vi e rom kezdinde te organizálinpe taj te márenpe ande penge manušáne čačimáta*.

Ke hodj ketji rom si e sifri naj vorta, de kade sitjon te phenen karing e 12-miliovi rom si andi Europa. Andi Rumenia bešen e majbut rom anda e intregi thema andi Europa.AndiTeluni-tajNordamerikakaringe4-milioviromsi.PoInternetsilenkura so sikavel ke ketji rom si ande sako thema.

Kadi fakta khetáne šute khatar o Internetesko majbutféliticka riga i Mirelle Gyllenbäck, Kati Dimiter Taikon taj i Mai Beijer


vorbenghatjárimo

Legendi = phendimo så vorbenca phenen palpále taj so či trubuj mindig čačimo te avel

E Stockholmoske forosko serimaski-kenjva = Ek puráno dikhimo te registrá-lin pa e protokolura khatar e foroski krisi kecave iskiri-nas so importanto sas

Manušenge čačimáta = E KN (Kidime Nacijengo) Generalickomaladjimo kerde kado ando 1948. ”Ek khetánutno phendimo pa e manušenge čačimáta” Kado teksto švédicka taj informaciovo so jelentij rak-hes pe e governementosko webbo www.manskligarattigheter.gov.se

Po www.UDHR.net si tran-zletálime kado teksto pe 359 šiba, vi romanes.



Pe bange droma reslam ando Švédo

Ruso – Polska – italia – Francuzo – Portugalo

Muri mámi Loli bušol, voj ando 1925 – to berš rakhadjili andi Polska andek foro so bušol Krakow. Voj ande e kelderašicka romi. Lake njámoske phenen Muteshti taj kado páše nipo perel e Parakoneske taj e Mihaještenge.

– Sar sas kado ke tume andi Polska pélan, mámi? Pušlem la. – Ame na spanicka rom sam?

– Na, muro šávo, ame rusicka rom sam khatar o anglunimo!

E jonnesko papo o Sergen taj leski mámi i Lola e jonneska dejasa a Sabinasa.



Muro dad, tjiro phuro papo o “Vosho” anda o Ruso avilo perdal andi Polska mura dejasa,tjiraphuramámasaaPersidasa.Kadosasando1920-toberš.IPersidaanda e Poliacha njámo sas. Me ando Krakow rakhadjilem. Sar muro dad phendas mange, ame či bešlam khote majbut sar duj berš, ke pháro sas te den butji khote, tešajcinezin.Andakadoando1922-toberšzumadamameamáribaxtandiItalia.Muro dad šundas ávera romendar ke khote mišto žal o biznesi. De po drom andi Italiaviáveraromžanaspengefamiljasa.Tajčáčeseromenkhotečačimosas!ObiznesimajfederžalasandiItália,demivelhodjameromsamasnašavenasameandaethema,tajviiItaliasakodokerdas.Karinge2–3beršbešlamandiItaliamig či našade ame. Nadjon čores sas ke hodj ávri našade ame pont atunči kana aba majfeder kerdjolas te avel amáro trajo.

Anda kodo kidinepe e majphure, vi muro dad, te vorbinpe ká te žantar akánik. Von vorbindepe te trádentar ando Paris ando Francuzo. Ando Paris mišto sas amenge, khote but rom bešenas, o biznes mišto žalas taj vi dosta mišto sas amenge khote ži még o dujto – márimo či maladas ávri. Kodo čorimo taj briga so ame gélam perdal atunči, mégči e žukeleske či mangos! Muro unoko, či birinav pakodi vráma te vorbinav, de za but dukhajimo taj čorimo avel opre pale! Ek lungo histo-ria te avel skurto, pala o márimo ando Portugálo pélam, taj khote me maladjilem tjire paposa e Sergosa taj colaxárdam. Me 19 beršengi simas.

Ruso – Brazilia – Portugal

TjiropapooSerga(SergejIvanovitch)kerdjilasandiMoskvaando1912-toberš.Lesko dad bušolas Jono taj anda o Genensti nipoj, leski dej bušolas Dunja. Kana leski dej mulas, lesko dad či birindas te gindoj pa trine šavoren. Andakodo muklas voj te adoptálin e šavoren e ávera rom, de na sa ká ek familja hanem sa ká e ávera familjen péle e šavora. Tjire papos o Bukuros adoptálindas taj leski romnji me gin-doj Jordanka bušolas, len nas šavora. O Bukuro anda e Mihaještji sas.

Kana tjiro papo karing e deše beršengo sas, lesko dad so barárelasles phendas ke ando Sao Paolo andi Brazilia žantar. Les biztoš sas khote njámo, e romen andi intrego juma si njámo. E Bukuroske mišto sas andi Brazilia, ke voj khote trajindas pesko intrego trajo. Ale tjiro papo nášlotar khotar, žanas anda sos? Aj, jo kana tjiro papo 16 beršengo kerdjilo kamelas lesko dad kon barárdasles te colaxárel varikasa kas tjiro papo či kamelas! Andakodo tjiro papo nášlotar ando Portugálo, vov las te žaltar ande kodo them ke sakodi šib i portugézicka vorbin khote sar andi Brazilia.



Portugalo – Spania – Belgia – Spania – Švédo

Kana ando Portugalia vov reslas tjire papos anda jek probléma sas les e rajenca – e mindighetonca, mivelhodj násles lila. Či seronav ke hodj e raj vadj vov kamelas korkoro te avel ketana. Akársar de andi Portugálija maladjilem tjire paposa e Sergejosa taj colaxárdam.

Numa ek berš bešlam ando Portugálo. Apal gélamtar andi Spania, khote rakhadjili tjiri dej i Sabina ando 1941-to berš, andek foro so Salamanca bušol. Sar tu žanes tjiri dej korkorij, najla či phenj či phral, kana voj 18-to beršengi sas maladjilas tjire dadesa e Josesa (Peppe) andi Zaragosa (ek foro andi Spania) taj colaxárde. Kodo so sas furavo tjire dadesa taj tjire paposa ke hodj selduj adoptálime sas sar šavora.

A mámiko a Lolako bijav.



Nás amenge kade mišto andi Spania, taj tjiro papo perdal vorbindas ame te žastar andi Belgia. Či tjiro dad či phendas khanči, vi vov gélotar anda Spania. Leske lesko dad taj leski dej so barárdeles aba či trajinas, násles khonik khote anda kodo vi vov taj vi tjiri dej aviletar amenca andi Belgia. Nás dilimo ke hodj andi Belgia gélamtar, ke maj feder kerdjilas amári ekonomia khote. Tjire papos soro vráma butji sas te cinezij e pira khatar e pekára lelas, taj te užárele iš sas. Amári ekonomija kade mišto kerdjilas ke hodj vi amáre njámon birinasas te žutinas kon andi Spania ášilas. Andi Belgia bešlam 5–6 berš, taj khote rakhadjilan tu ando 1960-to berš andek foro so bušol Chatelet.

Tu fajma aká pušestu anda sos gélamtar pale palpále andi Spania, kana kade mišto žalas o biznes amenge? Jo, phenav tuke! Kodala rom so andi Belgia bešenas angla ame xojajle préame ke hodj kade mišto tordjuvas ekonomicka. Von kade kerenas ke hodj soro vráma te šaj xanpe amenca taj apal aba po palunimo či birindam majdur taj gélamtar palpále andi Spania.

Ek djés muro dad, tjiro phuro papo o Vosho, šundas ke hodj amen si njámo andek them so bušol Švédo. Kado kade dikhelas ávri ke hodj lášo themi, taj numa kodo sas te pakolinas taj te žastar, pale! Ando Švédo ame ando 1962-to berš avilamtar. Tu mégči duje beršengo či sanas kana ando Švédo ando Stockholm reslam. Ávri žanglam ke hodj amáre njámura andek románo-legeri bešen so Ekstubben bušol, kado si ando Tyresö.

Jonny Ivanovitch




O Jonni si 2 beršengo

E gindura pa o románothan pa o Ekstubben

Kana angluneske ando Švedo reslam kodo gindondam ke hodj čores trádam taj andi Sibiria reslam! Šaj gindostu če šoko sas kado amenge te avas pa tatjimo anda Spania ande kodo báro šil? Zumavav te phenav če šil sas. Angluneske te phenav e jivenda nás kecave kovle sar akánik. Na, pe e 1960-to berša e jivenda karing e 20-30 minus grádi sas soro jivend. Šaj gindostu tela kodala báre šila ame ande khérutnekerde barakura bešasas ando románo-lágeri?

Kana detehára uštjasas amáre perini kecave šudre sas ke hodj mégči khetáne či birinasas te kerasle. Kana páji anasas mire ká o lágeri resasas pahosajvelas ande brádja. Oh, ame but senvedindam taj buta brigake gélam perdal khate andi juma, de kana musáji o manuš sogodi ávri site birij. Sar dej taj dad o manuš site zumavel te kerel mišto peske šavorenge majángle!

Ande kadala barakura bešenas 15–20 familji. E majbute žénen but šavora sas, opral e 10–12 žéne cirdenaspe khetáne sar sardiniji ande sako barakura.

Me gindij 3–4 berš bešlam ando Ekstubben. Taj tena avilino ek románi romnji kon Katarina Taikon bušolas, te njugostalijla o sunto Dél, ži adjés fajma khote bešlamas! Kadi romnji nadjon godjaver sas taj láše jileski sas nadjon. La lášo kontakto sas majbutfélitickone rajenca, pe e khera, sociala, doktora … Butivar anelas journaliston taj e tévévon ká o lágeri te sikavel sar e rom trajin. Voj sar ek čáči jag sas, taj či delaspe! Seronav jokhar ke hodj khetáne kidas amen e romen te protestálinas. Ame protestálinasas te den ame čáče khera, ke hodj tena pahosajven amáre šavora. Lako zurárimo taj márimo so voj kerdas sikadji-las ke e raj ando 1965-to berš kezdinde te den ame khera.

I mámi Loli




jivendeske patrétura pa e romengo lageri Ekstubben.



E romengo internationelno djés si 8-to ápriluši

E romengo internationálno djés inkren pe kodalesko serimo kana o angluno románo internationálno kongresuši sas ando London 1971. E romen naj ”korkori” them. Hiába e rom si karingodi andi intrego jumaki rig sajékh silen khetánutne simbolura so von line penge. I jékh si kado o románo nationelno djés so inkren andi intrego juma 8-to ápriluši, o áver si o románo záslovo taj o nationálno himnusi Gelem, gelem.

i konferenca 1971 pa e romen maj – ángle

Ando 1971 berš ápriluši 7 to 12-to kidinepe khetáne reprezantura anda dešuštáre themendarekedelegáciovosaandaiIndiatajrepresenturaandaanglakadosophenenas Sovjetuniovo ando London. Ke kado maladjimo potjinde ek rig anda Khangérenge Jumaketanáča. O célo sas te vorbin so avela e romenca maj ánglal.

Kodal kon kamenas te keren kado angluno románo kongresuši sas o Grattan Puxon taj o Donald Kenrick, Mateo Maximoff taj o Jarko Jovanovic.

o románo záslovo

TelakadomaladjimoorganizálindekodoInternationelnoZigenarkommittévopoInternationelnoRomaniUnion(IRU).Ovunetotajezelenofarbaandozás-lovo line po kongresuši so sas ando Bukaresto andi Románia 1933. Te zuráren e romengihistoriakehodjandaiIndijajvivonlineekrotasarandeIndiakozáslovososi.IlolirotasimbolizálijsogélineandaIndiaeromtajsokerdjilaspelenca.E

vuneto farba simbolizálij o čér (dukhosko) taj e zeleno farba simbolizálij i phuv.



Nationálno himnusi

PokongresušilinesarnationálnohimnusioGelem,gelem.Idjilitradicionálnojtajo teksto iskirindas o Jarko Jovanovic.

E rom ando Malmö šon luludja téle pe e Romengo Internationalno djés 8 ápriluši.



Kado teksto ek skurtjárimoj anda kodo versiono so me, Domino Kai, iskirindem po Delegationo pe e románe pušimáta o webbo: www.romadelegation.se.

Majbut informáciovo si po Internet po Romska Världskongressen: Sar eksempel: pi.wikipedia.org/wiki/world_romani_congress.

Informaciovo pe majbutféliticka o Gelem, gelem si pe majbut šiba po Internet.

Nationelno djés inkren so maj but žéne

Po anglunimo o nationelno djés cera žéne inkrenas, na but familjura, de e palune deš berš aba majbut žéne inkrenles. Adjés inkrenles 8-to ápriluši ande majbute sar štarvardeše themende, majbut félitickone témenca taj akvititétonca, si kana memeja phabáren, kašt baráren, taj vi sar serimo ek ceremoni e romenge kas mundárde vadj abzade e anti-románe grupenge. Si thana ká luludja šon ando páji. Ando románo tradicija, sar vi ande ávera kulturi simbolizálij o páji o užimo taj o sastjimo.

O 8 ápriluši importantoj e románe grupenge ande thema. Ek djés so si lošasa taj asamas taj vi brigas pa jékh rig.

Ando2000-toberšávriphendasoInternationalnoRomaniUnionoRománoforoso e remenge si tranznationálno them, bi phuvako. Šaj phenen ke e romengo them si i intrego juma.

Domino Kai




Gélem, gélem

Gélem, gélem lungone dromenca

Maladjilem baxtále Romenca

Gélem, gélem lungone dromenca

Maladjilem baxtále Romenca

Aj Romale, Aj Šavale

Aj Romale, khatar tume aven

e cerhenca baxtále dromenca?

Vi man sas ek bári familija

Taj mundárdela i Káli Legija


Aven manca sa jumake Roma

Ká phuterde e Románe droma

Aká si i vráma, ušti Rom akánik

Ame uštjasa mišto ká keresa!


Vart än min vandring mig på jorden bär

möter jag lyckliga romer där.

Vart än min vandring mig på jorden bär

möter jag lyckliga romer där.

Oh Romale, Oh mitt folk!

Hur kom ni hit, oh, säg hur det gick till

med era tält på lyckliga vägar?

Ack även jag har haft en stor familj

men den försvann i utrotningsläger.


Kom alla romer, nu framåt vi går

vägen till framtiden vidöppen står.

Kom alla romer nu i samlad grupp

nu är det dags, nu reser vi oss upp!


Jarko Jovanovic

I melodija si traditionelno romano-serbicko kamimaski-djili



Sofia Z-4515

Sofia Z-4515 ek makhimaski seriekenjvaj so pak románi šeji so bušol Sofia. Kana kezdijpe andi kenjva i familja khetáne bešel andi Polska. Po jivend andek kher bešel e intrego familja taj po milaj e grasteske vurdonesa phiren andi intrego Polska taj maladjon penge néposa taj amalenca. Kana i Sofia oxto beršengij parudjol lako trajo taj e intregone pojákongo iš. Lengo them len e njamci taj lengo ministeri si o Hitler so parančolij ke hodj e intregi židovura taj e rom maj télej lengo rango taj anda kodo ávri site mundárenle site pustitinle. Šaj žas a Sofiasa taj lake familjasa angluneske ando véš kana garadjon, apal musájitinle te bešen pek than so ándej phandado kárnále drotosa taj kadaleske phenen gettovo taj apal paluneske ando koncentráto ingrenle. Khote denla e phanglengo numeri. Kado jelentij ke hodj voj si i 4515- to románi phangli ando lágeri. I intrego familja merel bi a Sofiako, kana o márimo po palunimo sas men-tonla ando Švédo taj khote colakharel taj perel la lášo trajo.

I Sofia korkori phenel peske trajoski historia peske unokonge. Kado kerel ke hodj könjen o manuš ánde birij te trajijpe ande kodo báro čorimo so voj nakhlas perdal, de vi te lošan so voj rakhel amalen peske ande kodo čorimo. I kenjva mišto taj baxtáles végzij.

Me kadi kenjva šaj ašárav e intregonenge! Natjon intresantoj taj e patrétura keren ke hodj inke maj feder šaj hatjáren sar sas a Sofiake. Kado teksto si iski-rime švédicka taj pi kelderášicka románi šib.


Miranda 13 beršengi



Ek táto vast

„Tu gélan tjiro phiromo

tu asas anglakas gélan, kado phenenas.

Tu mindig korkori sanas

De ek djés tela tjire djéseko drom so sitjos te keres tu xutjilesas eke cigne šávesko vast, phende von.

Tu lesko dad sanas?

Atunči tu brigindanas anda o šávo sar ek dad.

Tu barimango sanas pa kado lošako šukar šávo.

Sako djés tu les opre sikavesas, phende.

Ek djés kana phireses tjo djésesko phirimo nás aba o šávo tusa,

či xutjilesas lesko vast.

E intregi rom taj vi e ávera so khote sas pušenaspe ke so kerdjilaspe e šávesa, če palunimo sas les.

E bova sas?

Ek gojovo andi koponja?

E žukelenge šudineles te xanles?

Vadj majbut féliticka testura kerde préles ke hodj medig birij o šavoro ávri i dukh vadj o mérgo?

Numa tu žanes Dr Mengele.

De me simas so hatjáros sa.

Me simas o šávo so dikhos opre prétu sar tjiro táto vast xutjilos.”

Domino Kai




Nas mange čuda, numa milosajlem

”Mange nas báro, numa sar xoxado hatjárdema. Me hatjárav ke muro njamo kaj sas duvar ando shlagerfinalo taj leske mišto gelas vi avri po „Svensktoppen“. Vov či kamel te puřij ke vov romi. De vov kado báres potjinel. Mindig te avel čores taj te avel andi dár tena aven opre ke koni vov.

Ek vráma palpále ek lášo amal mange phendas te djilabav andek kirčima, de o šefo phendas direkt. ”Me či mukav romen ande muri kirčima.” Mure amaleske kado sas báro šocko, mange sas numa ek čačimo so me aba dulmut žanav.

Adjes si but ternimáta kon djilaben hiphop, rap- taj breakkultura, numa či purin ke von romi, de remélinav ke hodj lokes tromana „te aven ávri anda o skáfo“ taj barimasa tordjona pe kodo ke koni von.“

Anda I betraktarens ögon khatar o Hans Caldaras




Románi krisi

I romani krisi si ek puráno zákono, ká e maj but rom anda e kelderára taj anda e lovara. I romani krisi šaj mangel kodo rom so hatjárel ke xoxadjilo khatar ek áver rom vadj či potjinde lesko unžulimáta palpále pi vráma.

I románi krisi šaj mangel vi ek rom vadj romnji so kamen te mukenpe. Kado zákono i románi krisi si numa maškar e rom ande e kelderára taj ande e lovara. E phure rom so šunen taj pakas gélas o lašo hiro šaj aven krisatora.

Ek eksemplo pi románi krisi:

O janko las unžule love khatar o Fardi. Vov das peski vorba ke hodj vov palpále dele leske love pak šon. O šon načilo de o Fardi inke či dikhlas peske love. Kana o Fardi pušlas e Jankos pa peske love, o Janko phendas ke les naj love te del palpále leske. Kana načilo pale ek šon o Fardi pale pušlas peske love. O janko pale phendas ke les naj love te del e Fardeske love palpále. Pekado o Fardi xojajlas taj manglas a krisake manušen, te šon e jankos andi krisi hodj te del palpále leske love. But rom kidinepe taj kharde vi e Fardes taj vi e jankos te phenen pengi verzia pa pengi problema. O Fardi phenel ke vov unžule das e jankoske numa pek skurto vráma e love, de o janko či inkerdas ánde peski vorba taj či das palpále leske love inke taj anda kodo o Fardi rodel krisi ká e rom po Janko. A krisinatora phende e Jankoske ke hodj voj site del so majsig palpále e Fardeske love, ke tena na marxime šon les maškar e rom. O janko del peski vorba a krisinatorenge ke hodj vov kerela kodo so von phende leske. Pala duj djés o janko palpále potjindas e Fardeske love.

O Fardi las e love taj kerdas ek šukár pátjiv a krisake manušenge taj vi e jankoske.

Erland Kaldaras




É Romani Glinda

É Romani Glinda si ek romano magazino so šovar avel ávri ando berš. O magazino deš berš si. Ande kado šaj gines e aktualna névimata so kerdjolpe maškar e rom andi intrego Europa. Khatar o anglunimo É Romani Glinda sas numa ek névima-ski-patrin sas, kon kezditori* taj kon kerdas o magazino, o Fred Taikon sas, vov bišadas ávri ká e njámura taj amala. But sogodi sas maškar e rom kadi vráma taj o Fred kamelas te del informaciovo e romen ke hodj so kerdjolpe.

Anglunimastar e névimaske-patra numa cera riga sas, de sigo majbut riga kerdjilas, ke but sogodi sas te iskirin. Ande bute loven avelas ánde te bišaven ávri e névimá-toske-patra taj anda kodo kerdjilo o föreningo É Romani Glinda taj kade žangle te mangen ekonomicko žutor* e forostar anda o Stockholm. Anda kado žutori žanglas o magazino vi áveren te lel opre kon iskirijas névimáta.

O angluno žéno kon ávral avilo te žutij e magazinosa sas o journalisto o Bengt O Björklund. Adjés vovi anda e duj žéne so butji keren e magazinosa. Adjés majbut žéne iskirin ávrutne* sar i Rosa Taikon, Hans Caldaras, Domino Kai taj iskiritori sar i Gunilla Lundgren, redaktorura sar o Bo Hazell taj o Göran Greider taj vi ávera.

Ando magazino šaj ginen kecavo so ando Švédo si maškar e rom taj ande ávera thema. O magazino švédicka iskirijpe, ke hodj kamen vi kon naj rom te šaj ginen e romane névimata. Kado si importanto phenel o Fred. O magazino ek importanto kanalij so barárel o hatjárimo pa e romengi situacija taj kamen vi te phutren vor-binkerimo maškar e manuša.

Sa kongodi kon kamel taj siles variso importanto te phenel šaj iskirijles ando maga-zino. Ande sako numeri si ek ginimaskirig ká vi e rom taj vi e gáže šaj iskirin sar von dikhen pekodo aktuelno névimáto so pélas.

Ande sako magazino si ”Kära gamla bilder berättar” (Kamade puráne patrétura phe-nen). Khate sikaven e patrétura sar e rom trajinas anglakado. Pe duj palune riga si xabeskireceptasoeginatorašajtjiraven.Ireceptaiskirijpevišvédickatajvirománes.

Tu so rom san šaj anavesles jiva o magazino É Romani Glinda.

Mirelle Gyllenbäck




vorbakehatjárimo

Ekonomicko žutori = love so eksempel o foro del eke föreningos.

Kezditori = variko kon kezdij variso.

ávrutne žéne = kon korkori anda pe iskirj taj či lel love.

I krajaskinja i Viktoriaj pi vizita andi Romani manušengi bári škola ando Göteborg.

Rupesko-kováči i Rosa Taikon ande peski butji.



Entusicka románe ternimátura andi Europa

Ando 2008-to berš po öso karing e 25 románe ternimátura kidinepe anda i intrego Europa ando Strasbourg ando Francuzo pek sitjimasko kurko. Ame trin žéne samas anda o Švédo. O célo kadale kurzušosa sas te sitjuvas, sar ame e románe ternimáta šaj lašáras majfeder amáro situaciovo. O kurko nadjon inten-zivno sas! Amáre živinde diskuciovura sas soro vráma sar ame e terne keras butji ande amáre thema e románe pušimátonca. E kezditora sas pe kado sitjimo FERYP (Forum of European Roma Young People) taj o Europaickokonsilj. FERYP si ek ternengo organizatiova taj anda i intrego Europa si ánde terne rom.

Ando European Youth Center bešasas so numa unji minuturaj khatar a Europaicko-nekonsiljostar, khote sas o kurzuši. Ame so pe kado sitjimo samas sam juristura, journalisti, taj pe raja so keras butji taj vi kon ande romane föreningura keren butji. Ame ande amáre thema sa e romenca keras butji. But žéne so khote sas phen-dine ke če čores sas lenca e gáže mivelhodj von romi. De sajékh von barimange sas pa kodo ke hodj von romi. Von kamen te sikaven ke hodj vi e rom žanen taj birin te keren so kamen! Andakodo but žéne andalende pi univerziteta sitjile.

E majbut žéne so khote sas anda i puráne jugoslavia sas. Von phendine ke hodj but rom nadjon čorej taj hodj najle čisoski šanca te žan andi i škola. Ek žuvji phen-das ke ande lako them si kecave thana ká numa rom bešen. Khote kecavo čorimoj ke e rom majdnem sa bi butjakej taj khote či birin či te sitjon varisoske ávri.

Sa jékh len si kecave báre pharimáta khote von remélin ke hodj majfeder avela. Von sajékh gindon ke ek djés e romenge mišto avela ande e intregi thema. De atunči ame site keres zuráles but butji site keras opiniono maškar e manuša so parančolin taj maškar ame e rom.

Ek pušimo so ame vorbinkerasas tela kadal djésa sas, ke hodj ame e romane ternenge organizaciovura so si andi Europa ke hodj te keren korkori butji, bi kodo ke hodj e majphure te xaminpe ánde. Unji phenenas ke kodo či žalpe te keren ek organizaciovo bi e majphurengo, e majphure site aven ánde taj von site phenen sar te avel. Ke sajékh e majphure rom so kerdine o grundo e ternenge



te šaj keren majdur kadi butji. E ávera phenenas, ke hodj majfeder avelas e romane ternenge organizaciovura te šaj butjázinas néve metodonca, bi kodo e majphure te xaminpe ánde penge vorbenca taj dikhimasa.

Kana o kurko načilas taj muklam sa o Strasbourg ame but sitjilam jekhvárendar ke sar e rom keren butji ande e ávera thema. Vi dasame kado névo žanimo ke sar e rom trajin ande e ávera thema. Taj vi but néve romane amalen rakhlam amenge pa i intrego Europa. Taj vi sitjilam ke hodj o FERYP sako berš kerel néve sitjimaske kurzuša.

Mirelle Gyllenbäck


FeRYP (Forum of European Roma Young People) = Te kames te žanes majbut pakado organizaciovo šaj vorbis ká i Mirelle Gyllen-bäck på È Romani Glinda vadj Domino Kai po Diskri-mineringsombudsmannen (DO). Šaj gines majbut pa e kurzušosko kurko andi i È Romani Glinda nr 2–2008.

E románe ternimata angla o Europakonsiljo ando Strasbourg.



Maldjimo maškar e rom andi Brazilia

E paposko them

Muro papo butivar vorbijas pa i Brazilia. Vov ando foro ando Sao Paolo bešlas šov berš kana terno sas. Vov vorbijas ke hodj

če šukár them sas taj e manuš če láše sas. Kana vov phurilo kamelas te žal andi Brazilia, de muri

mámi či tromalas te ural kecavo dur, anda kodo či géle khati. Vov kecavo but lašimo vorbijas pa i Brazilia, ke hodj me aba

sar šavoro kamos te žav ande mure paposko them. Mila ke hodj muro papo či birindas težal pe peski suneskodrom. Palune berša gindonos mange hodj te žav me khote ande lesko than, de pháres sas. De bi kodo telešinav avilas ma šanca. Ek khar-dimo dinema te avav pek románo kristno konferanca so andi Brazilijaj andek foro so bušol Campinas. Kade me gélem.

konferenca

Ikonferencaandeeforoskirománikhangérisastrin-djésinkerdas.Karinge400žéne rom avile anda i Brazilia, Peru, Argentina, Venezuela, Mexico, England taj Švédo. Po palunimasko koncerto unžule line ek bári festoskisála taj karing ek – ezero románe-žéne aviline.

Muro maladjimo

Me ande bute themende simas, de kado sas muro maj lášo drom. E rom nadjon patjivake sas, taj von amen sako rátji pala e konferanci khére kharenas pende. Vor-binasas jekhvárenca taj dasas amáro žanimo so nakhlam. O majfeder sas kana jok-har khardine ame rom po mizméri taj avilas ávri ke o rom mura dake kerestaposko phrali (bolimasko-dad)! Če intresantoj! Kadi familja sa atunči bešelas andi Spania kana vi muri familja.



Reklámo e Švédoske

Šaj žanen tume ke me kerdem reklámo pa o Švédo. Phendem ke e románe šavora ando Švédo šaj sitjon románes ande e školi pe dejakišib, ke e romen ánde pinžárde taj dinele statusi sar minoritetoskežénen.

Vizitia ando Rio de janeiro taj Sao Paolo

Muro suno avilas ánde ke hodj birindem te žav ká e Jézušesko statuvo so po plaji “Cocovado” kado si 700 métera pa o foro pa o Rio de Janeirovo opral. Anda Rio gélam ando Sao Paolovo ká majdnem 20 miliovi manuša bešen. Sar sako báro foro vi khote si nadjon šukára taj láše thana de si vi but so čoroj. Pi rátji kana sa e lámpi phabon kade dičol ávri sar andi USA te avasas.

Vulicake – šavora taj kolduša

De te phenav o čačimo nás mange variso mišto ando Sao Paulo. Čores sas mange so dikhlem kodale bute vulicake – šavoren. Von sa melsas, šingerde gáda sas préle taj majdnem sa pungrále sas. De o majčores sas mange kana diklem sar e manuša našavenas e šavoren kana koldulinas taj mangenas penge variso.

Ek djés me taj muro baráto bešlam téle andek restaurango te xas, taj pont atunči ek rakjori karing e 14–15 beršengi šavoresa ando vast márdas amenge pi fejastra. Sikavelas amenge ke hodj bokhálij. Kana sáma linela e gáže so ando restaurango keren butji ávri géle pi vulica te našavenla khotar. Von či kamenas ke hodj i rakjori te kerel čores lengo biznesi.

De so gindin tume me birindem te xav? Eke servitöroske phendem te delma ek posa, taj šutem ánde o xábe khote taj gélem pala i rakjori. Pi baxt inke nás dur. Šoha či birino te bristav sar lako melálo, brigako muj taj jákha lošajle e xábeske. Kade sas lake sar somnakaj te avilino andi posa.

Jonny Ivanovitch




Našt’i imar čhib phandl’i l’ikerav – Tig inte längre

Našt’i imar čhib phandl’i l’ikerav

tu mironipo mujeha khamestar,

O mire manuša,

bronziko mujeha

ezeraberšengra jagatar

hordines apsinjakro šlajiris tele mujeha,

sa sako rat‘i

sar nekžužeder čerchenj labarela.

E čhib phandl‘i l‘ikerahas ezeraberša,

phirahas pherde jilenca

na avri phende lavenca

sar baro panji

sa dživipen pherdol‘

lenjenca.

Nej, tig inte längre

du folk som fått ditt ansikte av solen,

mitt folk

med ansiktet brynt av tusen eldar,

bronsbeslöjat,

skimrande som den klaraste stjärnan

när skymningen faller.

Vi teg i årtusenden

men våra hjärtan är fyllda

av outtalade ord

likt havet som fylls på

av flodens blåa vatten

oavbrutet.

Dezider Banga, Slovakien

Perdal šutas švédicka Milena Hübschmannova taj Gunilla Lundgren



Romani ibkoToR 3


Vizita ando kenjvtári (biblioteko)

E šavora so sitjon manca ingerdemle pi vizita ando kenjvtári andi Askebyskolan so ando Rinkebyj. Kamasas te dikhas soske könjvi si len románes. Mišto sas te dikhen ke sas khote könjvi so me boldem perdal kelderasicka: Aljoša o šjav le

birevosko, E´Pippi lungo strinfa, Tariq o birevo la plajako ai Tsatsiki ai leski dej Si vi ávera románe könjvi de kodala nás kelderásicka, so mure studentura vorbin.

I kenjva so lam te ginas sas i Sofia Z 4515. Kadi kenjva bužanglesi kerdi ke pi jékh rig románesi taj pi aver rig švédickaj iskirime. Kadi kenjva sa kongodi trubulas te ginel vi terne taj vi phure, te šaj žanen ke hodj so sas tela o dujto – márimo taj kongodi te boldelpe khatar o rasismusi.

Kado phende e šavora so ginde kadi kenjva:

Kwick vanessa, klassa a3: ”Pháres sas te ginel o manuš so kerenas e romenca

taj e židovonca, sar mundarenas le angla lenge familji, či hatjárav če nasulimo šaj

kerde e rom taj e židovura kodale Hitleroske?”

Kwick esmeralda, klassa a4: ”Naj mišto te mundárel o manuš manušen, sako

trubuj te trajij pesko trajo. Anda e šavora sas mange o maj mila.”

altermaijer Marcel, klassa C3: ”I kenjva láši sas, numa vi darutni, sa kongodi tru-

bujas te ginenla, te šaj žanen so kodo dilo Hitler kerdas o nasulimo e manušenca.

Če baxht! Ke či trajinos pe kodi vráma.”

jaskiewicz jonni, klassa C2: ”Či birinav te hatjárav ke čačes sas kado, me anglu-

neske gindinos ke nás čačes kado, ke feri historia si kadi. Te del o Del soha tena

avel kado pale!”

Jonny Ivanovitch


koToR 3 – RoManI šIb


Mura dakišib si i románi šib

Muri šib phenav si romanes. Si kon šol opre rajik kade romanés. Ávera rom phe-nen romani. Anglakado phenenas zigenska. De kadi sa jékh sa ek šibi. Kadi šib adjés ánde pinžárdi minoriteticko šibi ando Švedo taj phenen lake romani šib.

A romana šiba si but so malavel pejekhváres a hinduckina šibasa taj a pun-jabina šibasa. E roditora phenen ke kadala intregi šiba ávrikerdjile khatar ek ”puránišib”so phenenlake sanskrit šib. O majzurálo so si ke sa jékhi ke hodj e rom anda i India aven.

Kana e rom mukle i India karing o 1000 berš palpále von karingodi géline ande bute themende. I romani šib ánde las anda kadala themeske šiba taj akanik si i romani šib ande bute varitéton.*

Ande muri familja vorbinas kelderašicka. Kado malavel so phenen leske lova-ricko. Sáma lav ke vi ávre varietetonca si ame khetane so sa jékhi maškar amáre varietetura. Pinžárav romen kon hatjáren majbut féliticka varietetura taj anda kodo žanan von te vorbin majbut félitickone romenca anda majbute themende.

Akánik si but romane tekstura taj ánde khelde po Internet. Kado kerel ke maj feder šaj pinžáren taj hatjáren e romane varietetura. Če romane varietetura pinžáres tu?

Angelina Dimiter-Taikon


KOTOR 3 • ROMANI ŠIB

vorbengohatjárimo

Dialekto = ek varieteto andak šib ká si ek angluni šib/šéreski-šib. I gotlan-dicko si ek dialekto eksem-plo andi švédicko šib sar dialekto.

Varieteto = ek varieteto andek šib ká naj či savo varieteto i angluni/šéreski-šib. Či savi šib naj maj láši vadj maj importanto sar e ávera.


Pe e Skolverketesko webbplaco Tema Modersmål/Romani si informaciovo pe majbute romane varieteton so si ando Švedo. O cimo si khote: www.skolverket.se. Khate šaj dikhes majbut féliticka romane varietetura te šosle khetane.

ROMANI ŠIB • KOTOR 3


So kerel a Šibako konsiljo a romána šibake?

A Šibako konsiljo (Språkrådet) si ek rig khatar o Institutiono pe e šiba taj manušenge serimo, kado si themesko raj. A Šibako konsiljo si pont sar ande lesko ánav so sikadjol – ke kadales site del žutori a šibake pušimátonca taj site dikhel vi sar žan majángle ando Švédo a šibake inkrimasa. O Šibako konsiljo kenjvi del ávri taj magazinura pa i šib taj vi webo si so informaciovo del švédicka taj pe pánž nationelna minoritetoske šiba: www.sprakradet.se



Pušas e Baki Hasan taj Dimitri Valentin če butji keren pe Šibako konsiljo ke hodj sar žutin i romani šib te šaj žal maj ángle.

Pušimo 1: so phenelpe kodalesa so po weboj, ke hodj o šibako konsiljo del rekomendaciovo sar te šon perdel – tolmačolin e vorbi so phenelpe sari o švédicko samhela?

– Si but vorbi so naj pinžárde maškar e romenge grupi, e rom so avile akánik

ando Švédo. Sar névo manuš naj letko te hatjáren eksempel e vorbi:

• försäkringskassa

• barnomsorg

• arbetsförmedling

• studievägledning.

Andakodo nadjon importantoj kon i šib-hasnin ke šaj boldenpe karing ame te

ale žutori ká lengi butji, sar kon tranzlatalij, tolmáčolij vadj kon si dejakašibako

sitjárdo.

Pušimo 2: so phenelpe kodalesa, ke hodj o šibako konsiljo del tanáči – phenel sar šaj iskrin teksto romanes? si zakonura so phenelpe sar te iskirin romanes? si romano lexikono?

– Kadi butji keren aká. Arlicka si ek lexikono Švédicko-romano/arli so sikavel o

grundo sar te iskirin arlicka ando Švédo taj ande ávera thema andi Makedonia,

Serbia, Bulgaria taj Albania. So kelderasicka taj lovaricka so phenela sar te iskirin

kadi butji aba si akánik keren kado lexikono taj pa kadala lexikonura puterdjola

ek drom so sikavela sar te iskirin sa kongodi jékh pe kadala dialektura.

Pušimo 3: Iskirijpe ke hodj o šibako konsiljo kerel ávri po švédicko romano lištengevorbi. Pe savala rigaj kado, pe sos?

– I butji žal te len ángle ek lista so a školasaj taj e sitjimasaj. Kadi butji zuráles

šutam ángle ando Šibako konsiljo.


Tut te si pušimo šaj pušestu po Šibako konsiljo e romane ekspertondar. Pe lengi khérutni rig Interneto si informationo taj lenge télefonura.


Le Romané Nevimata

Le Romané Nevimata si jek névo magazino so boldelpe karing e ternimáta, de vi karing e ávera rom. O magazino štárval avel ávri ando berš. Vi e gáže šaj prenu-merálin kado magazino. E intregi artiklura románes si iskirime. O célo si ke hodj te las sama pe amári šib taj vi kodoj o célo ke hodj te baráras o ginimasko hat-járimo. So majbut o manuš ginel mindig majbut vorbi žanel. Taj kado si pe sako šib so o manuš ginel.

O célo amára butjasa sas taj si e Le Romané Nevimatosa:

• Kazgodes si čačimo te ginel ek magazino románes. Sar minoriteto site avas ame zurále taj site inkras amári kultura.

• Te šaj vorbin taj te ginen románes si importanto ke hodj tena xasáras amári šib.

O redaktiono e intregi reportagura kelde-rasicka iskirij. E románe ternimáta bišade ánde artiklura e magazinoske pe majbut féliticka variácien. Ame keras kado te integrálinas e intregi románe grupen, hiába vorbinas ávera dialektura. Pa e but féliticka tekstura sitjuvas ke hodj si but so sakodoj maškar amáre dialektura!

Kati Dimiter-Taikon


vorbengohatjárimo

Dialekto = ek varianto andak šib ká si ek angluni – šib (riksspråk).

I gotlendska si eksempel ek švédicko dialekto.

Varietetura = ek varianto andak šib ká či sosko varianto si sar angluni – šib. I kelderas taj i arli si duj variantura anda i románi šib.

Te integrálin = te keren varikas te avel ánde so ávrali.



Ternenge Djesa

E Ternenge Djesa – Sune taj vizionura sas i tema po angluno romane ternengi-kon-feranca ando Švedo so sas ando 2009 berš majuši. Majbut sar 100 žéne so khote sas báre kamajimasa taj zorasa butjázinas pa i škola, sitjimo, šib taj kultura taj pa o maj anglunimo so avela de ánglal. E föreningura šutine penge informacivosko materiala ávri taj vi pa pengi butji.

O šérutno pi konferanca sas o Romano Ternengo Khetánekhutjilimo so de aba de khatar o 2000 berš si taj akánik pala 9 beršen si les 25 föreningura kruja ando intrego Švedo. Kado Ternengo Khetánekhutjilimo kerel sitjárimata taj sitjimaske droma. Von keren vi materiali te žanen te keren butji elene e drogonge taj e kheli-maske. Vi ek filmo producálinde o Kamlimos so opre lel e pušimáta so e ternencaj sar kana e terne kodalen site len kas lenge deja taj dada phenen taj vi ávera bajura so si konflikto e romane ternenge.

Sako berš ávri len e Beršeske Romane Ternes. Kado phendimo šaj žal ká ek žéno vadj ká ek grupa. Ando 2009 šove ternenge dine e love pa lengi butji so kerdine ando Švédicko Radiovosko programo I magicko láda.



Romane vastenge butja

koToR 4


KotoR 4 – RoMane vastenge bUtja

Puráne taj adjésutne vasteske butja

Varikana e rom kerenas hanimos. Atunči e rom grastenca phirenas taj e vurdonenca.

E romnja drabárenas.

E šavora e khude košára biknenas.

Varisave rom e grasten biknenas taj varisave rom e colura biknenas.

E rom a khangérake kerenas butji

I khangéri kamelas i románi vastengi butji

Majbut rom djilabenas taj khelenas e gáženge.

Varisave romen báre tivolivura sas taj e gáže avenas.

Varisave romen medvi sas taj phirenas foro – forostar taj sikavenas le opre e gáženge.

Adjés e rom či keren hanimos. Adjés e rom či phiren e grastenca taj e vurdonenca.

Adjés najbut romnja so drabáren.

E šavora či biknen e košára, adjés von andi škola phiren.

Adjés e rom motora biknen, varisave inke biknen colura.

E rom či keren butji a khangérake.

Adjés inke but rom djilaben taj khelen e gáženge.

Adjés e romen naj báro tivolivo.

Adjés pháres dikhes romen kon phiravel e medven foro – forostar taj sikaven e gáženge.


E rom mindig láše vastengi – butji kerenas.

E grastenge kerenas petala.

E pira kerenas, taj e ketanenge xárne.

Varisave rom roja kerenas anda kašt vadj anda sastri.

But rom kerenas butji e pavorákonge pe lenge phuva.

But rom sas but berš solgi.

E gáže biknenas e romen pe báre piacura.

Adjés but rom keren butji e motorenca.

E pháge motora keren taj biknenle.

But rom inke keren butji e kaštesa taj e sastresa.

Adjés e rom naj aba solgi.

Adjés but rom phiren andi škola.

But rom keren butji andi fabriki.

E romengi butji puránij.

O drabárimo si o majpuráni románi butji.

E rom kamen te keren románi butji.

E majbut rom djilaben vadj khelen.

E rom kamen o somnakaj.

But rom kerenas taj keren butji e somnakajesa.

Varikana e rom vi e rupesa kerenas butji.

E rom kerenas báre láncura taj brečinára te šaj potjinen kadalenca sar love.

Varikana e rom korkori kerenas penge vurdona.

Kadala vi ándral taj vi ávral nadjon šukára sas.

Adjés but rom biknen motora taj kampini.

KOTOR 4 • ROMANE VASTENGE BUTjA


ROMANE VASTENGE BUTjA • KOTOR 4

But rom kerenas e kaštesa butji.

Anda e báre kašt/kopača kerenas balaja taj roja.

Kana márimo sas e rom kerenas e ketanenge xárne.

E rom kerenas e plumbi pe puški.

But rom djilabenas e ketanenge taj kade vi but rom mentondepe khatar o mundárimo.

Adjés but terne kamen te keren butji sar sitjáritora ande e školi.

But rom keren butji sar šoföra/traditora, báre busura tráden taj kamionura.

Si but rom so sitjon te šaj aven advokátura, doktora, sestri ande e ispiti taj majbut féliticka butja so nás slobodo anglakado e rom te keren.

Varikana e rom so andi ispita kerenas butji e ávera rom marxime šonasle.

But románe šavora kamen te aven šingále kana cignej, numa inke adjés naj amen románe šingále ande uniformen.

Románo šávo, románi šej soj tjiro suno tu te aves?

Erland Kaldaras



Románe vici

But fáliticka rom si andi juma. Si ek grupa kaske lovara phenen. Kadi vorba anda i ungriko šibi taj kado jelentij ke hodj e grasten kinen taj biknen. Angla-kado e manušen palakodo phenas lenge ke hodj sosa von lenaspe. Sar mure njámoske kelderasa phenen, so cinezin jelentij rumenicka. Ke kadi grupa kodo kerelas anda kado trajinas ke o rezo kerenas. Sa kecave ánavaj e grupen so e košára khuvenas, e medven sitjárenas, e rupesa- somnakajesa lenaspe.

Ek grupa rom so ando Švédo bešen taj ando Finlando kodalaj kaske švédicka-finura phenen vadj “kaale - grupa”. I vorba “kale” pe a šibakivariacija célzoj so kadala rom vorbin. De i vorba “kaale” vi kálo jelentij. Či žanelpe kana kadala line te phenen penge “kaale”. Vi andi Spania si rom so vorbin kado varietéto so phenen penge “kale/kalo” vi von žanen ke kado jelentij tunjáriko vadj kálo.

Ek bári grupa rom trajin ando Švédo so pa o Balkan avile. Ando Švédo e romenge palakodo phenen ke hodj če šibako – dialekto vorbin. Sar eksempel: arlicka vadj gurbeticka.

Jonny Ivanovitch




Muro papo xarkomakobutjári sas

Muřo papo sas anda kelderaša, kadi vorba phenel xarkomakobutjári (butja so keren e xarkomasa). Lesko dad, taj leske paposko dad taj vi e prapaposko papo a xarkomasa kerenas butji taj cinezinas, sar so muro dad taj muro phral kerel.

Sar resasas pek névo than muře phral žanas krujal ande khera so páše sas, taj pušenas pala butja so šaj keren. Pušenas ke sas e gažen pira xarkune so trubun te cinezin, vadj te keren. Kana sas, von atunči anenas penca sa e intregi phagerde taj rumume pira ando lageri. Áver djés ingrenas palpále e gáženge lenge pira kerde taj fémlinas sar néve te avilino kinde. Ček semo phaglimo nás, taj vi i zeleno rožda téle sas rangli.

E žuvja, vadj ame e šavora žasas te ingras palpále e pira so kerde, taj užárde. Unjivar love denas ame, unjivar árne, ek khajnji, ek gono krumpli vadj ek phági piri so sas te keras te birinas te biknasla ando áver gav, kado denas ame sar potjinimo pa amári butji.

Ande kodi vráma butivar e pira anda i xarkoma sas kerde. I xarkuma rumujas pe taj zelenijas khatar i rožda, kado mérgešoj pe e manuša taj pe e álatura. Anda-kodo trubulas kerdi i piri ándral olmosa. O olmo sas te tatjären te šaj bijal taj te šaj kerdjol šordino.

Andi ispiti, ketania taj restaurangura ande báre xarkune – piran tjiravenas o xabe. Nadjon sama sas te len sar užáren kadal na hodj e manuš te nasvajven taj te mérgezinpe.

Ká e séki e mundárde álaton pe e xarkune karfa šonas, taj vi ká e pekára e vásura anda xarkuma sas. Taj čina tena pomoninas a bérake fabriki! Khote sas báre ištura ande sos majbut ezera litera béra reselas ánde. Andek berš jokhar užárenas ávri a bérake ištura taj atunči kharenas e romen te užárenle taj te cinezin lenge e ištura.

Anda Aljosha zigenarhövdingens son khatar i Gunilla Lundgren taj Aljosha Nils-Erik Taikon.




Išejkaringoxarkuno – podo, rupuno – podo, taj o somnakuno – podo

Ká sas, ká nás, tena avilo, či avilo či phendo. Phenav tumenge ek paramičia pe tumáro sastjimo. Sas ek šukar šej, kecavi sukar sas voj, phabolas sar o kham. De voj dur bešelas andek bári djiz. But princura, grofura trádenas penge grastenca khote kaj i djiz. Numa ko sas, khonik andalende či gélas palpále taj khonik či žanel so maladjilas lenca, káj géletar. Kade šunde e manuš ke voj bari zuráli sas. Unji phene-nas ke voj mundárdas sa e muršen taj unji phenenas ke po drom mule sa e princura taj e grofura. Ek šávo šundas ke si kadi šukár šej taj vi vov kamlas te zumavel peski baxt taj te colaxárel lasa.

Las eke grastes taj trádas ká i djiz. Trádas ek djés, duj djés, vi trin djés tradas. Či žanav ketji djésa trádas, numa šaj phenav tuke ke lungo vráma gélas. Akánik reslas vov pek kecavo drom ká duj rigal žalas, taj vov maškáral ášilas.

– Po ostungo drom avesa bokhálo taj trušalo.

– Po čačo drom soha majbut či avesa palpále.

Akanik gindojpe o šávo so te kerel. Dikhel po drom, taj phenel - Avilem kade dur, trubuj te zumavav muri baxt. Taj ášilas po čáčo drom khatar šoha majbut či avela palpále. Načile djésa, načile vi e kurke, kana ek šukar djés andek cigno gav reslas. Khote rakhlas vov eke phures.

– Te aves baxtalo, muro phuro. Me rodav eka šeja karing o xarkuno-podo, rupuno-podo taj somnakuno-podo. Šaj phenes mange karing te trádav?

– Vorta tráde, muro šávo. Me dikhlem bute princon taj grofon, numa inke či dik-hlem maškarle khanikas palpale teaven. Tráde pe kako drom taj nakh o baro véš, kana nakhlan o ves trubuj te nakhes i bari mal taj kana nakhlan i mal avela ek báro rito, taj kana nakhlan o rito atunči reslan.



– Najis tuke muro phuro, phendas o šavo.

– Žukár, muro šavo. Trubuj sáma te les kana káj o rito avesa. Avela petute ek bári truš, bári bokh. Sar šoha tena pilanas páji vadj tena xalanas xábe. Avela petu vi ek bári lindra. Akárso te keresa tena tromas te sovestar site ášos opre.

O šavo najisárdas e phure romeske káj phendas leske ke so lešij peleste kana ká o rito avla. Sar phendas o phuro rom, o šávo reslas ká o báro véš, taj kana nakhlas o véš reslas ká i bári mál, kana nakhlas i bári mál reslas ká o rito. Sar trádel e grastesa hatjárel ek truš, vi o grast nasuli-sajlas ke vi voj kamlo te pel paji. Hatjárlas sar variko te tasavelasle andi bári truš. Taj jokharsa nakhlas i truš. Akánik hatjárel i bokh, taj gindojpe sa pe láše romane xábenata. Mindig maj bokhálo taj maj bokhálo kertjo-las, kade zuráles bokhajlas, ke mévi eke báre guruves xálo. Taj palak vráma nakhlas i bokh. O šavo gindojpe pe e vorbi so phendas leske o phuro rom. Sar gindojas po phuro rom leske jákha phandatjonas. Ek bári lindra avilas peles. Leske jákha phandatjonas. Gindojaspe taj delaspe palmi tena soveltar. Vi o grast lindrálo sas, aba lokes phirelas, alig kamelas te phirel. O šavo xuklas téle taj cirdas e grastes khatar o kantári. Pi jag phirelas vov ke zuráles lindrálo sas. Jokharsa nakhlas i lindra, atunči dikhlas o šavo ke nakhlas o rito. Maj trádas ek cera taj tor-djilas te pihenin taj te xan variso.

Akánik sas e šáves pale névi zor. Taj aká trádel pe pesko grast a néva zorasa taj gin-dojpe. Či žanav ketji djésa trádav. Sar reslas sar na de reslas káj o xarkuno-podo. Šukar sas o xarkuno-podo, fémlijas zurales ando kham. Gindonca phenel - Jék, duj, trin, štár, panž taj lel taj trádel opre po podo. Jék gindo sas ande leste, so náštig phenav tumenge vorbenca. Kana nakhlas opral pa podo, dikhlas dural sar variso fémlij. Trádel taj trádel, so majbut trádel maj but fémlij. Akánik reslas kaj o rupuno-podo. Kecavi šuk inke khonik či dikhlas. Ando báro gindo phenel - Jék, duj, trin, štár, panž taj tradel opre po rupuno - podo. Kana nakhlas o podo, dikhel variso dural sar fémlij. Sar ek čerhaj phabolas. Kana maj páše reslas aba či birij te dikhel. Vov hatjárdas ke avela káj o somnakuno-podo. Kecavo šukarimo naj pi intrego luma. Ando baro gindo phenel – Jék, duj, trin, štár, panž taj tradel opre po podo.Inkečireslaskájibáridjiz,butáijiggélasinketeresel.Ekšukardjésreslaskaj i bári djiz taj i šej anglales avilas.



– Kon san tu kaj avilan? lel voj taj pušel khatar o šavo.

– Kon sim me? phenel o šavo.

– Či trubujas tu te phenes „te aves baxtalo“, taj te kharesma ánde ande tjiri djiz taj te šos mange variso te xav.

– Čáčes, av ánde taj šav tuke, te xas.

Kerdepengeekbárimesája,tajxálepenge.Intregodjéstajintregorátjivorbindepenge.Ošávophenellakekevonsitecolaxáren.Išejkhardaslesandeksobatajsikhavel leske ek baro xárno taj phenel leske.



– Te kames te colaxáres manca trubuj te sikaves sar márestu e xárnesa.

Voj las o xárno, sar te avelas anda o por, taj boldas palpale taj ángle. O šávo dik-hel ke o xárno anda sastrij pi jék rig taj pi áver rig anda apcin, taj o vast si anda harčiča. Vov žanglas ke o xárno site avel čoxáno. Lel taj phenel lake, te žan te soven ke tehara iš si djés taj atunči vazdela vov o xárno. Téle dinepe te soven, taj pe rátja uštjilas o šavo. Či žanav sode čásuri sas, kodo žanav ke i šej inke sovelas. Lokes žal o šavo ánde ande laki soba taj dikhel pe late sar sovel. Butáig bešel pelako páto taj dikhel pelate taj gindojpe sar te kerel e xárnesa so čoxánoj. Bandjol taj čumidela po muj sar sovel. Voj phutrel peske jákha taj dikhel peleste taj phenel.

– But princura taj grofura avile khate. Taj inke khonik anda lende či vazdine o xárno. Akanik ká čumidanma parudjol o čoxánimo. Či trubuj majbut te vazdes o xárno. Kade kerde von ek báro colaxárimo. Taj trajinde pengo šukár lungo trajo andi baxt.

Kadij muri paramičaj tavel tumenge pe tumaro sastimo.

Phendas i Kati Dimiter-Taikon




Katarina Taikon

I Katarina Taikon kerdjilas 29 juliuši ando 1932-to berš. Lako dad bušolas johan Taikon, vov sas lášo muzikanto, laki dej bušolas Agda voj kerelas butji andi kirčima ando Göteborgo, voj gajži sas.

A Katarinaki dej mulas kana i Katarina sas ija šonengi. Lako dad apal trajijas eka ávra žuvjasa (gajži) so nadjon xojajvelas taj márelas a Katarina taj lake duje phenjan taj phrales. E Johan Taikonos sas ek tivoli anda sos inkrelas peska familja, de o tivoli opre phabilas kana i Katarina sas cigni. A Katarinake familjake pháro sas apal či birinas te inkren e intregone šavoren, taj anda kodo a Katarina dine ká ek barváli familja kas cirkusi sas. Kadi familja kame-las a Katarina te adoptálin, de a Katarinako dad či kamelas, taj anda kodo i cirkusicko familja ande čorengo kher das la. I Katarina sas ande čorengo kher maškar e 5–7 berš. De ek djés avilo lako dad taj musájitindasla te žal khére lesa, hiába a Katarinake sas nadjon mišto ande e čorengo kher. Laki bári phenj i Rosa inkrelasle taj gindojas pa e intregi šavora. I Katarina ando lágeri trajijas peska familjasa, de andi i škola či phirelas sar e raklora. E raj – o kommuno taj e sitjárde či mukenas e románe šavoren andi škola te žan, ke nasle kheresko cimo. E rom anglakado numa trin kurke šaj ášonas pek than. I Katarina či sit-jilas te iskrij taj te ginel sar sesori. Kana i Katarina sas 13 beršengi romeste dinela pi zor, eke romeske kas voj čina pinžárelas. Voj nášlastar khotar majbuti-var, taj apal gélitar peska phenjasa ando Stockholm te bešel, voj khote kerelas majbut féliticka butja, de mindig kamelas te sitjol te iskirij taj te ginel. De pe kado sas te lešij ži po 1958 kana voj sas 26 beršengi, atunči voj géli ande e bárengi škola taj sitjilas khote te iskirij taj te ginel.

Ande Katitzi könjvi prápe iskirij. E Katitzi könjvi žutin e šavoren taj e ternen te hatjáren sar sas e romenge te báron opre ando Švédo, taj vi šaj ginen ke sar sas e románe šavorenge tena birin te žan andi škola, tena al varikas kheresko cimo, taj sar hatjárdjolpe kana ande bolta žan ánde taj e gáže mindjárt gindin ke hodj e rom čoren, kon kadala könjvi ginel vi šaj dikhel sar sas pe kodi vráma e romenge ke hodj mégči ká e doktora náštig žanas e rom, taj von ando them násle či sosko šanca te keren variso.



A Katarina Taikonaki angluni kenjva avilas ávri ando 1963 berš, taj kadi bušol švédicka Zigenerska (Romnji). Kana kadi kenjva ávri avilas ando Švédo nadjon importanto debato sas ando Švédo ke sar sas e romenge. De a Katarina Taiko-nake könjvi ži adjés aktuálnaj ke šaj dikhas ke hodj sari e romenca ando them. E Katitzi könjvi kazgodeskej kongodi šaj ginenle. Kadala könjvi perdali šute pe majbut šiba ande ávera thema taj vi filmo si pa kadala könjvi. I Katarina Taikon sa khetáne 22 könjvi iskirindas. De žipo 2008-to berš sas te lešin még pe a Katarian Taikonaki šib pi románi šutine perdal e Katitzi könjvi.

I Katarina Taikon nasváli kerdjili 1982. Lako jilo tordjilas ek semo taj andakodo laki godji nasvajli. Voj andi koma pélas taj majbut či uštjili. Ando 1995 decem-beri 30 – to mulas

Iren Horvatne

I Katarina Taikon e ministerosa e Tage Erlandosa. Palala tordjol laki phenj i Rosa Taikon.



Sastrári taj redaktori

O Fred Taikon 1 májuši 1945-to berš rakhadjilo taj pak kurko boldeles. A páčako kontrakto pala o Dujto márimo palak kurko iskirinde anda kodo les dine o ánav Fred. O Fred bárilo opre dejasa taj dadesa kon a gajžasa so ande e Katitzi könjvij. Krujal phirenas ando Švédo te birin te inkrenpe, de vov korkoro šoha či bešlas ande cerha. Anglakodo ke hodj vov rakhadjilo lesko dad kerdas te avel len ek kher ando Gamla stan (Puráno foro) so phenen leske švédicka ando Stockholm. Milaje o Fred taj leski familja penge njámonca bešenas, paposa, nanonca ando milajicko – lágeri ando Sköndal. Khate majbut romane familjura bešenas, vi i Rosa taj Katarina Taikon.

Palak lungo milaj ando Sköndal gélitar i familja ando Tantolundo so si Söder ando Stockholm taj andek kher so tela e vašutosko-podo sas so žalas per-dal Årstaviken. O kher báro sas taj but familjura so ando Sköndal bešenas géline sa khetáne khote te bešen. O Fred phenel ke ando kher so leski familja bešenas 11 žéne sas leska dejasa taj dadesa. Khote bešelas vi lesko nano o josef peska familjasa taj vi lesko áver nano o Wilhelm peska familjasa. Vi a Katarinako taj Rosa familj aviletar khote. Khote but šavora sas pi udvara kasa birinas te khelenpe. E kheresko phuv báro sas pi baxt, ke kade birinas te šon opre e kampingonge–vurdona. Kodalen kas nás than ando kher ande e kam-pingura bešenas.

Kana o Fred deše beršengo sas kindas lesko dad ek kher ando Älvsjö taj khote bešelas leski familja, numa na leske phenja ke von aba romeste sas. Sa jékh ke hodj e Fredeski familja ando kher bešelas, sas inke but rom sas so ando lágeri, cerha vadj ande vurdona bešenas. Ando Stockholm sas báre lágera ká so e rom bešenas taj vi ande ávera forura ando Švédo sas báre lágera e romenge.

Ke hodj o Fred taj leski familja majsigo géline te bešen ande kherende, šaj sas anda kodo phenel ke hodj len ek semo majbut baxt sas sar e ávere romen. Lesko papo, o Johan Dimitri Taikon, aba ando 1940-to berš kezdindas te kerel butji te den e romen khera taj te ale šanca te šaj žan ande e školi. Kongodi sas te žal andi škola, de e romane šavoren o komuno či trubujas te len ánde ande e školi, ke e rom či bešenas pek than, nasle kher. E Fredesko papo iskirijas e



komunonge, ka so žanelas ke hodj majlungo vráma ášon, hodj te len e romane šavoren andi škola. De majbutivar e iškoli phandavenas po milaj taj e sitjárde či kerenas butji atunči. De sajékh sas kecave sitjárde kon žalas ando legeri taj sitjárelas. O sitjimo ávral sas de kana delas o brišind andi cerha žanas ánde. Ande kadala ”cerhenge-iškoli” žanas vi terne aj vi phure. Andek klasa šaj žalas ek šej so sas 25 beršengi eka 8 beršengirasa.

Kana o Fred bárilo opre nadjon importanto sas te birin te inkrenpe. Sas ek vorba maškar e rom so phenelas- ”Či perel i phabaj dur khatar o kopáči”. Kadalesa phenenas ke hodj kodi butji so o dad kerelas o šavo ingrelas majdur. Sar eksempel o dad e vurdonenca te lelaspe vi o šávo sa kodo kerelas apal. E Fredesko dad sastrári sas taj o Fred peske dadesa žalas te kinen o sastri pe e gáva khatar e gáže. Vi vov palakodo sastrári sas taj sasles ek sastrengibolta ando Hornstull ando Stockholm.

O Fred vi peske paposko eksempo las. Vi voj kamel te kerel e romengo situa-tiono majfeder. Andakodo kerdas vi o magazino É Romani Glinda. Kadale maga-zinosa kerel te avel debato ke sari e romengo situationo taj kamel te žutij e ávere romen te avel lenge majfeder.

Mirelle Gyllenbäck


Unjivar sas te las báre sastra!



I djili ande muro trajo

koToR 5


Kon djilabel kamav te avav

Me kamav te dikhav po tévévo o ”Idol programo”. Kana kado si po tévévo majbut šaj avav opre. Kana me bári avo kamav te djilabav bute manušenge. Kana muro njámo avel amende mindig kamen me te djilabav. But djila žanav. Vi romanes taj vi englišicka žanav te djilabav. Paraštune o paluno čáso andi škola si ame ”a klasako čáso”. Atunči me taj duj ávera romane šeja sitjuvas te djilabas e djila so kamas o majfeder. Kana ande muri klasa djilabav, sitjuvav te phandavav mure jákha taj gin-donav mange ke hodj angla majbute sar ezero manušen djilabav taj von pe muro koncert avile. Mure suneski butji si ke te avav pinžárdi kon djilabel. Andi intrego juma kamav te žav. Ande muro njámo si but žéne so žanen mišto te djilaben, von te kamen vi von šaj aven manca kana koncerturaj ma pa i intrego juma.

Milaje me taj muri familja ande but them samas andi Europa. Bute čore romen dikhlem, andakodo muro suno si te šaj žutinav kadalen. Kamav te kidav lenge ánde love. Kana brigaki sim brigake djila djilabav, kana vojaki sim vojake djila djilabav. Mure idolura si i Britney Spears taj i Christina Aguilera.

Kamav te kerev vi simádji. Muri mami o rup kerel, taj nadjon šukar simadji sitjol te kerel. Voj phenel ke la si kadi butji khatar laki phuri mami. Voj phenel ke anglakado but rom kerenas a simadjesa butji, de aba adjés na. Phendas mange kana romes lo kerela mange ek simadji vasteskeláncosa, korake-láncosa, angrustji taj vi zlága. Muri lala phenel ke anglakado sakone romen sas kecavi simadji de aba adjés najle.

Na feri so djilabel kamav te avav hanem vi šukár sima-dji kamav te kerav. Kazgodeske kero rupuni simadji kas pinžárav!

Kati Dimiter-Taikon


koToR 5 – i Djili aNDE MuRo TRajo


O Ronny korkori iskirij djila

Jag hunkar romano

Stuglös jar jag,

fann ker to ker ensam eller med andra

tycker min lott är hård,

att så rotlös varandra,

men jag har ensam valt mitt liv

fritt från höga herrars direktiv.

Inte så att jag flyr,

men min korta tid är så dyr.

Jag hunkar romano,

jag hunkar romano,

friheten har jag i mitt liv.

Jag hunkar romano

jag hunkar romano,

friheten har jag i mitt blod.

jag sjunger mina sånger

för dom som vill höra,

för sinnen som är öppna,

sinnen som är på.

Jag vandrar mina vägar

letar efter perspektiv,

låter aldrig någon säga

hur jag ska leva mitt liv.

För jag hunkar romano,

jag hunkar romano,

friheten har jag i mitt liv.

Jag hunkar romano,

jag hunkar romano,

friheten har jag i mitt blod.

Anda Miro rakkrar romani khatar i Jasmine Rosengren

O Ronny iskirij peske raposke tekstura pala pesko hamime šib pala e dromeski taj švédicko šib

KOTOR 5 • I DjILI ANDE MURO TRAjO


I DjILI ANDE MURO TRAjO • KOTOR 5

Gogol Bordello

I grupa Gogol Bordello sas ando Stockholmo 2008 angla o krečuno te keren ek koncerto ando Debaser. Le Romané Nevimata sas khote taj maladjile e Eugene Hütz vov si o šero pi grupa. Vov ando New York bešel, taj vov si pinžárdo khote vi sar djilabárdo taj vi sar rom. Vov phendas amenge ke vov kezdindas te djilabel sar terno, taj hodj akánik vov ando New York, djilabel ande majbut félitickone klubon. Ija žéne si von andi grupa Gogol Bordello, taj duj žéne andale si rusicka rom o Sergey taj o Yuri. Taj e áver žéne si gáže anda ávera thema. O Eugene phenelas ke leske atunči si o majfeder kana djilabel, taj šaj kerel djili.

– I mužika si muro trajo, rom sim taj djilabav romanes. Punk taj Rock & Roll.

Me či lažavma ke rom sim!

But manuša prinžáren les, de kana djilabandas ando London Live Earth kon-certo ando juli 2007 duetto a Madonnasa inke maj pinžárdo kerdjilo. I djili so djilabende si: La isla bonita ”Le la pala tute”. Pušlamles sar von line konakto jekvárenca, taj o Eugene phendas ke i Madonna kamelas te žanel maj but pa i romani kultura taj pa e romange djila. Kade von kerdjile amala taj vov sitjár-dasla vi te vorbij románes. Ando februari 2008 ando Berlin Internationalno Film Festiválo sikade o filmo ”Filth and Wisdom” so i Madonna regisálindas, pa o Eugene Hütz, o filmo sikavel ke khatar vov avilo, taj vi sika-vel pa lesko románo trajo.

Kati Dimiter-Taikon


O Gogel Bordello ande a djilako-klubo ando Debazer ando Stockholm.


Po sceno respektálime samas

Andi kenjva Utan hus utan grav si ek kapitelo pa i románi djili so o Hans Caldaras iskirindas. Peske kapiteloske vov šutas På scenen var vi respekterade – Po sceno res-pektálime samas. Kadalesa vov kamel te sikavel vikana e romen našavenas, sa kodala manuš so kerenas e romengo trajo pháro sa kodala sajékh kamenas e romenge djila taj khelimo. Ande bute themende andi Maškarutni- taj Ostungeski-Europa e romenge nadjon čores si, de sajékh vikhate tartin e romen sar muzikanton. E románe muzikantura ande restaurangura sitjon te cirden taj butivar vi ande báre orkeston cirden. Butivar vi e gáže kharen e romen pe penge festura taj bijava e rom te khelen lenge taj te cirden. Ando Russo si ek grupa speciálno so numa a djilasa lelpe. Áverká andi Europa taj andi USA e rom line ánde ande pengi románi djili vi o jazzo taj o rocko taj xaminde kadala penga romána djilasa. Kade phenel o Hans Caldaras sar vov sar šavoro kerdjilas te avel ánde andi románi djili.

”Me sigo avilem ando kontakto a romána djilasa. Ando lágeri soro vráma sas. Butivar variko phenelas pa pesko suno. Kana avelas i rátji taj kana lášo djés sas butivar karing e lágereski jag kidasas ame taj djilabenas, butivar cappella*. Majdnem mindig sa kodi djili sas, de e vorbi mindig ávera sas. O teksto mindig improvizálime* sas taj butivar brigako taj dramaticko …

Sar šove beršengo kerdem muro angluno turnévo taj TV- vosko debuto*. Pa e rom taj pa lengi djili báro intresse sas. Po sceno respektálime samas taj čudime. Mindig pherdo žéne sas pe e teatrura taj pe a vojakethana …

Me hirtelen ek lánco simas anda e but žéne so majdur ingren kadi bute ezrongi románi djili – taj a romána djilako – tradiciovo anda India andi juma.

Kado si ek tradiciovo so perdal trajindas šela taj šela berš o našajimo taj téle pizdimo. Intrego vráma e rom hasninas i djili, o khelimo taj o djilajimo sar ek instrumento te birin te trajin perdal. Te tordjuvas opre taj te sikavasa ame ek musáj sas amenge te biri-nas te inkras ame opre.”

Citáto anda e Hans Calderasoski kenjva utan hus utan grav. Ande kadi kenjva šaj gines maj-dur pa i románi djili.

Kati Dimiter-Taikon. Lovara tranzleto Iren Horvatne



vorbengohatjárimo

A cappella = djili bi instrumentongo kišéreto.

Improvizálime = so e muzikantura rakhen opre kana cirden.

Debutálij = angluneske.

E patrétura si pa o teatro Singoalla ando Hagaparko, Stockholm milaje 2005. Ande kado sas, so ande Viktor Rydbergo-sko romano si, kado kerde e romenca khetáne. O Hans Caldaras kheldas a romana šejake dades. Vi romani djili sas anda i Romania.



A romana djilaki krajáskinja

A Ezma Redzepovake sitjon te phenen ke voj si ”A romana djilaki krajáskinja”. Kado rango/titula dinela pek internationálno djilako festivalo andi India ando 1976-to berš. Lako lungo kariero sar djilabatorkinja kezdindas kana voj sas 14 beršengi taj njerindas ek djilako-veršenji/tevlingo maškar e školi so o Radiovo Skopja kerdas. Palakado voj pe majbut sar 8000 koncertura sas ande 30 the-men, but djila iskirindas taj kheldas ánde, taj vi ande filmon sas.

Ande pesko foro ando Skopje andi Makedonia kerdas voj ek romano muzeumo. Khote šaj dikhen fantastikuša gáda so sas préla kana voj djilabelas andi intrego juma.

Peske romesa kon akánik mulas e Stevo Teodosievkisa von pa 47 šavoren line te baráren taj sako gélas te sitjol muzika. So i Esma rodel love anda kodala voj žutij e románe šavoren kon čorej te avele maj lášo trajo. Anda pesko žutori so kerel butivar dinela dijo/priso duvar šutela sar kandidátos po Nobel Páčako-dijo/pris.

Šaj gines majbut prála taj šunes majbut laki djili po Interneto. O cimo/adresi pe laki rig si www.esma.com.mk. O informaciovo khate si englišicka taj makedo-nicka.

Lem fakta ká kado teksto vi pa i englišicko rig http://wikipedia.org taj anda É Romani Glindako raporto numeri 6. Si vi majbut patrétura pa i Esma Redzepova.

Mai Beijer




I cigni šej khelel a Esma Redzepovasa po Romskt Kulturcentrums voski gala po Södra teatro ando Stockholmo novemberi 2009.



Django Reinhardt

O Django Reinhardt rom sas, andi Belgia kerdjilo ando 1910-to berš. Vov las te sitjol pe lavuta taj banjo kana vov 12 beršengo sas atunči vov phirelas ando Francuzo taj Belgia peske njámonca pe a djilake – turnévura. Kana pherdas e dešoxto berš ek bajo reslas res. Lesko vurdon phabilas opre. Lesko ostungo vast phabilo taj sas te šinen leske duj nája. Angla o bajo vov lavuta taj banjo khelelas, de palakodo las peske o gitári. Mivel či žanelas te khelel peske vas-tesa sar trubundo vov rakhlas opre ek névo metodo te birij sajékh te khelel po gitári. De atunči voj muklas i románi djili te khelel taj andekodalesko than vov kezdindas te khelel o jazzo, de peske románe stilosa khelas.

ando Paris gélotar

Ando Paris gélotar taj ande majbut félitickone klubon khelelas solovo. Ando 1934-to berš maladjilo e Stephane Grappelllivosa so lavuta khelelas taj khetáne khelenas andi grupa Quintette Du Hot Club De France. Bute pinžárde jazz – manušenca kheldine, Eddie South, Benny Carter, Coleman Hawkins taj vi ávrenca. Plati kerdas “Kvitetten” taj lesko specielno teknika kerdas ke o Django pinžárdo sas pi intrego juma. Na but žéne anda i europaivura birinde te influerá-lin po amerikanicko jazzo.

E Ellingtonosa kheldas

Kana o dujto-márimo kerdjilo i grupa šindjilas. Pe e márimasko paluj les khardas o Duke Ellington andi USA te khelel, de varisar či gélas leske ávri khote mišto taj palpále avilotar andi Europa, khote khelelas taj komponálijas e Grappel-livosa taj “Kvitetten ži po 1951-to berš. 16-to majuši ando 1953-to berš mulas o Django, o rat das pe leski godji, vov numa 43 beršengo sas, de sajékh tela pesko skurto trajo vov si ek gitáreskolegenda pa i intrego juma. Vov taj lesko speciálno khelimo sar vov po gitári khelelas pa intrego juma inkrenles sako berš.

Jonny Ivanovitch




LITERATuR REGISTRA

Literatur registra

kenjvi

Aljosa – zigenarhövdingens son – O Aljoša o šiav le birevosko, Gunilla Lundgren och Aljosha Nils-Erik Dimiter Taikon, Bonnier Carlsen, 1988 švédicko verziono taj o romano verzion po Podium, 2003. O romano verziono distribueralijpe jiva khatar o Skolverket pe a dejako-sitjárimo romanes. Andi kenjva o Aljoša vorbij pa pesko trajo taj e ginatora šaj ginen sar sas e romengo situáciovo ando Švédo tela o 1900-to berša. Barválesi makhles patretonca taj makhajimátonca a Amanda Erikssonatar.

Cirkusliv – Ett år med Brazil Jack, teksto Gunilla Lundgren fotovo Malcolm Jacobson, LL-áridinimo, 2008. O teksto jekhrigutnoj švedicka, barváloj po fotovuraandeštár-farba.IiskiritorkatajofotografoeCirkusBrazilJackosasasek berš. Khate maj páše avas e manušenca taj o trajo so si andek tradicionelno familjako-cirkusi.

I betraktarens ögon – Memoara, Hans Caldaras, Prisma, 2002. Si vi sar poket – kenjva khatar o 2008. O teksto si švédicka. O Hans Caldaras rakhadjilo ando 1948.Ikenjvakezdijekpalpále–dikhimasapaenjámoskihistoria.Leskekor-koresko phendimasa del ek zuráro dikhimo sarsas e romengo trajo ando Švedo. Kado si vi ek táto vazdimo karing leski dej kon barárdas peske duje šaven kor-kori. O Hans Caldaras pinžárdo djilabatorij taj phenditorij taj ande pesko int-rego trajo voj butji kerel tena aven e manušenge elene taj e na-tolerantikanosa kerel butji. But privatna fotovuraj.

Jävla ziganarunge, Monica Caldaras, Podium, 2007. O originálno avilas ávri pe a Coronaávridinimastarando1973.Inévikenjvaávriavilas1981-toberšdujtoreviderickoávri-dinimo.Otekstošvédickaj.IkenjvakezdijaMonicaCaldara-sake angluna-vorbasa so sikavel sar e romengo situaciovo kerdjilo majfeder sar i kenjva avilas avri angluneske majbut sar 35 berš. Lášo dikhimo del pa e romengo trajo taj tradicovura.


Katitzikenjvi,KatarinaTaikon(1932–1995).IKatarinaTaikoniskirindas14kor-koribiografijake kenjvi pak romani šej pa i Katizi. Voj kadala kenjvi švedicka iskirndas taj angluneske ando 2008 so lake Katizi kenjvi angluneske avile ávri romanes pa o ávre-dinipo Podiumo o Hans Caldaras tranzletalindas le. Akánik si vi sar šunimaski-kenjva o Hans Caldaras gindasle ánde sa pe kodo ávri-dinipo. O ávrilinomo khate si anda i kenjva Katitzi taj o Lump-Nicke so ando 1974 avilas ávri taj i Katitzi khate 12 beršengij aba. Puš pala e Katitzi – kenjvi andi biblioteka!

Miro rakkrar romani – Sitjárimaski-kenjava e dromengirenge pe a dejaki-šib ando Švedo, Jasmine Rosengren, Skolverket, 2003. Fundamentálno sitjimaskikenvaj, švédicka dromeske romanes si e vorbenge-listi taj švédicka. Barvales si makhle e Burhan Misirliestar taj akvarelura khatar i Raija Wallenius.

Mure anglune Paramici – Paramiči, O Erland Kaldaras Nikolizsson phenele, Skol-verket, 2004. O teksto si kelderašicka. Ànde si klasiciska paramiči pala roma-nipe. Barvales si makhli a Raija Walleniusatar.

Nadja Taikon – Tjejen från Tanto – É šej anda Tanto, švédicko tekstoj Karin Man-nerfelt, fotovo Ann Erikssson, LL –ávridinimo, Stockholm 2003. O teksto romanes po kelderašicko kerdas i Maja-Lena taj o Fred Taikon. Andi kenjva sikavelpekanaiNadjagélasteinkrenaKálaSara.ButfotovurasipoInternetsar inkren a Kála Sara. Rode po Marie sur la Mer. Pe kadala riga o teksto buti-var francuzickaj. O informaciovo englišicka sar a Kála Sara inkren si po wikipe-dia.org/wiki/saint_sarah.

Sar keren la glati, Skolverket 2000. E tekstura iskirimej ando EU-projekto taj si e dromeske- ternenge ando England taj Francuzo. Tranzletalindas kelderašicka i Angelina Dimiter-Taikon. Mila de i kenjva náštig anavenla aba.

So Ame Kerdam – Sitjárimaski kenjva e kelderašickone sitjuvnenge, Monica Caldaras, IvanNikolizsson,ErlandKaldarasNikolizsson,Skolverket,2000.Kelderašicka.Si ánde vi jekhrigutne tekstura taj vi maj lungi tekstura maj phára šibasa. Kado del telutno žutori pi sitjárimo ando ”bazickovorbengo žanajimasko” levelo. E tekstura sikaven o romano trajo so si akánik taj sar e sitjárdenge deja/dada sas kana von sas cigne. Makhimátoncaj ilustrálime khatar o Burhan Misirli taj fotovonca.

LITERATuR REGISTRA


Sofia Z-4513, O teksto i Gunilla Lundger kerdas khetáne a Sofia Taikonosa, patre-tura Amanda Eriksson, Kenjvako-ávridinimo Tranan taj Podium, 2005. O tek-stosikelderašickatajšvédicka.Ikenjvasiserijemakhimátoncapairomanišejpa i Sofia so phangli sas ando koncentráto ando Auschwitz-Birkenau, de perdal trajindas taj sar 14 beršengi avilas ando Švedo e Lole Trušuleske transportosa.

Svarta – rosor – Kále ruži – Romani litteratura, kultura taj historia, Gunilla Lund-gren, Kenjvako-ávridinimo Tranan, 2003. O teksto si švédicka. Varisave djila original delpe palpále romanes. Prezentálij 12 romane iskiratoren anda 11 themen.Ikenjvakezdijekepherdipekapitolosapaeromengihistoria,šibtajkultura.Ilustrálimesifotovonca.

Utan hus, utan grav Románe djila taj diktura – Bi kheresko bi limoresko, Gunilla Lundgren, redaktori, Wahlström taj Widstrand, 2002. O teksto si švédicka taj romanes. Ande kadi kenjva si 21 djila taj 20 diktura, e majbut si paralelt – tekstura po romano taj švédicka. Kon ándej khate ande majbute sar biše the-men aven. Ande amári sitjimasi-kenjva šov diktura/djila lam. Ame lam ke hodj pe kodo romano varietoto te aven ande kadi kenjva sar o originálno varieteto sosiromanes.Ilustrálimesifotovoncakhatarepinžárdefotografuraandamaj-bute themen.

Vishetens brunn – Pay žuvindo – Romané sityarimáta hay divánóri, Mikael Demetri taj Angelina Dimiter- Taikon, Skolverket, 2002. O teksto si kelderašicka taj švédicka. Andi kenjva si karing e 100 romane sitjárimata taj magiji. Sako si vi švédicka. Si kana vi hatjárimo si po švédicko taj si vi kana švédicko sitjárimo si sosakodophenel.,deekeávremaladjimasa.IlustraciovuraandefarbaaIvankaLaparovatar.

Žurnála taj webadresa

É Romani Glinda – Žurnáli švédicka so dikhel pala e romane pušimata ando Švedo taj vi ande ávere themen. Webadresi: www.romaniglinda.se. Trubujas te avel po bilblioteko!

Le Romané Nevimata – Žurnáli romanes so o majbut karing e ternej. Štárval avel ávriandoberš.AktuelnoinformacijasivipoInternetošvédickatajromanes.Webadresi: www.nevimata.com

LITERATuR REGISTRA


Pe e Skolverketeskoski rig www.modersmal.skolverket.se informaciovo si švédicka taj pe majbute varieteton romanes. E romane riga phirde dejake-sitjárde keren.

A Sibako-godjipesko (Språkrådet) rig www.sprakradet.se si but informaciovo pa e rom ando Švedo taj vi riga pe ávera aktulni webplacura.

Romska Ungdomsförbundet – Romano ternengo-phandimo khetane kidel e intre-gone ternen anda o Švédo. Kado phandimo si de khatar o 2003. Šaj gines ke so von keren pe lengi rig www.rufs.org. Khate si informaciovo pa e romengi historia taj kultura ta vi sikavel bute fotovonca ká von sas pe sitjimase – droma taj vi ávera aktivitetura so o phandimo kerdas. O teksto švédickaj de si infor-maciovo vi po romano, englišicko taj francuzicka.

Tut te intresálij majbut informaciovo pa e rom sar si von andi Europake thema šaj rodespoInternetopowww.romani.org. Khate si vi ávera aktuálna webpla-coske riga.

LITERATuR REGISTRA

E sitjárimaske kenjvi i Paramiča taj o čačimo – románes 1–2 si pe a romana šibako sitjárimo. Ande e tekstura phenelpe kecavo so sas dul-mut, kecavo so e sitjárdenge dejanca/dadenca kerdjilaspe kana von sas ternet aj so kerdjolpe akánik. E sitjárimaske kenjvi si ávri dine ande ken-jvaki forma pi arlicko šib, kelderashicko taj po lovaricko romani šib. Ande kadala tekstura si romano perspektivo, taj si ánde o romanipe. Selduj kenjvi taj ek švédicko verzija si pe e Skolverketoski rig www.skolverket.se

E kenjvi kerdine: Angelina Dimiter-Taikon, Fatima Bergendahl, Iren Horvatne, Jonny Ivanovitch, Kati Dimiter-Taikon, Mirelle Gyllenbäck taj i Mai Beijer, kon o projekto inkrelas.

Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1...6 Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1...

Documents

Transcript of Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1...6 Paramiča taj o čačimo – Románes Lovara 1...