1

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑΚΕΙΜΕΝΑ

του βιβλίου

Έκφραση - Έκθεση

για την Α' Λυκείου

1. Γλώσσα – Γλώσσα των νέων

3

Βρίσκεται η Ελληνική γλώσσα σήμερα πράγματι σε κρίση; Έχει γίνει κοινός τόπος να

λέγεται και να γράφεται ότι η Ελληνική γλώσσα κινδυνεύει α. από την αδυναμία της να

ανταγωνιστεί τη χρήση της Αγγλικής, β. από την εισβολή αναφομοίωτων ξένων λέξεων που

σφηνώθηκαν στο σώμα της χωρίς να προσαρμοστούν φωνολογικά και μορφολογικά στους

κανόνες της (ασανσέρ, νάιλον, πάρκιν, κομπιούτερ, κλπ.) και γ. από τους ίδιους τους χρήστες

της, ιδίως τους νέους.

Είναι φανερό ότι στο μέλλον, εφόσον η Αγγλική συνεχίσει να είναι παγκοσμίως η κυρίαρχη

γλώσσα, όλο και περισσότεροι Έλληνες (και όχι μόνο) θα υποχρεώνονται να γίνουν δίγλωσσοι,

χρησιμοποιώντας την Αγγλική για την επικοινωνία με τον ξένο κόσμο (είτε διαπροσωπικά είτε

διαμέσου του διαδικτύου των ηλεκτρονικών υπολογιστών) και τη μητρική τους γλώσσα για

την επικοινωνία με τους ομόγλωσσούς τους. Είναι εξίσου αναπόφευκτο η Ελληνική γλώσσα

να δεχτεί στους κόλπους της πλήθος ξένες λέξεις, όπως έχει ήδη συμβεί από την αρχαιότητα

μέχρι σήμερα. Όσο για τη χρήση της από τη νέα γενιά, έχω την εντύπωση ότι οι περισσότεροι

νέοι είναι «δίγλωσσοι», με την έννοια ότι χειρίζονται δύο διαλέκτους της Ελληνικής• τη μια τη

χρησιμοποιούν στις παρέες τους με άλλα παιδιά της ηλικίας τους, ενώ την άλλη τη φυλάσσουν

για τις κατάλληλες περιστάσεις (όταν συνομιλούν με μεγάλους και ιδίως όταν γράφουν).

Είναι, ωστόσο, αλήθεια ότι ιδίως οι νέοι βομβαρδίζονται από διάφορα μηνύματα προ-

ερχόμενα από τηλεοπτικά κανάλια (ελληνικά και ξένα), το βίντεο, τη ροκ μουσική και γενικά

την πολυεθνική βιομηχανία μαζικής κουλτούρας, η οποία παράγει ένα διεθνές πλέγμα από

πολιτιστικά προϊόντα προορισμένα για τους νέους, στην προσπάθειά της να τους καταστή-

σει αιχμάλωτους διαφόρων εμπορικών και ιδεολογικών συμφερόντων. Οι εκτυφλωτικές και

εναλλασσόμενες με αστραπιαία ταχύτητα εικόνες που προβάλλονται στη μικρή οθόνη (TV

και Η/Υ) και οι αμείλικτα επαναλαμβανόμενοι εκκωφαντικοί ήχοι της σύγχρονης μουσικής

απειλούν όχι μόνο την Ελληνική γλώσσα, αλλά και όλες τις γλώσσες – ίσως και την ελευθερία

της ανθρώπινης σκέψης.Peter Mackriadge

Δεν υποστηρίζω καθόλου πως τάχα η ελληνική είναι η «περιούσια γλώσσα του κόσμου»

που πρέπει να έχει ιδιαίτερη, προνομιακή μεταχείριση εις βάρος όλων των άλλων πολιτισμικών

και εθνικών γλωσσών… Δικαιούται, ωστόσο, κανείς να υποστηρίζει ότι η ελληνική γλώσσα

– λόγω ακριβώς των ιδιόμορφων χαρακτηριστικών της ιστορικής της εξέλιξης – αποτελεί

1. Γλώσσα – Γλώσσα των νέων

4

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

ιδιάζουσα περίπτωση πολιτισμικής και ευρωπαϊκής γλώσσας, που ως όργανο έκφρασης των

κλασικών κειμένων της αρχαιότητας, του Ευαγγελίου, των Πατέρων της εκκλησίας και της

βυζαντινής υμνογραφίας, ως όχημα εκδήλωσης του ανθρώπινου πνεύματος στις πιο μεγά-

λες του στιγμές και για τα πιο μεγάλα και διαχρονικής εμβέλειας θέματα, για τα θέματα που

αφορούν τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες αξίες, είναι πάντα παρούσα και επίκαιρη.

Τα σημεία ιδιαιτερότητας της ελληνικής γλώσσας που έθιξα χρειάζονται μερικές πρόσθετες

επισημάνσεις.

Και πρώτα για το ζήτημα της πρώιμης καλλιέργειας της ελληνικής από μεγάλα πνεύματα.

Μεγάλος συγγραφέας, μεγάλος διανοητής, μεγάλος φιλόσοφος, μεγάλος ιστορικός, μεγάλος

δημιουργός γενικά, προκειμένου για γραπτή παράδοση, σημαίνει μεγάλο, σημαντικό κείμενο.

Μεγάλο κείμενο, ωστόσο, σημαίνει εξαιρετική σπουδαιότητα όχι μόνο στο περιεχόμενο του

μηνύματος, αλλά και στη γλωσσική οργάνωση και έκφρασή του. (…) Μ’ άλλα λόγια: η άνοδος

και η καλλιέργεια της σκέψης, της επιστήμης, του θεάτρου, του πνευματικού πολιτισμού γενι-

κότερα, στους αρχαίους Έλληνες ήταν μαζί και βαθύτατη καλλιέργεια του λόγου, της ελληνικής

γλώσσας, όπου το γλωσσικό σύμβολο, δηλαδή η λέξη, βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με την

έννοια που δηλώνει, το εννοιολογικό περιεχόμενο. (…)

Ως προς τη σχέση σύγχρονης, αρχαίας και βυζαντινής ελληνικής και τη μακρά αδιάκοπη

γραπτή και προφορική παράδοση της ελληνικής 4000 χρόνια τώρα, ας αφήσουμε καλύτερα

να μιλήσει ο Γιώργος Σεφέρης:

«Η ελληνική γλώσσα, ο άνθρωπος, η θάλασσα (…). Για κοιτάξτε πόσο θαυμάσιο πράγμα

είναι να λογαριάζει κανείς πως, από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε,

ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα. Κι αυτό δεν σταμάτησε ποτέ, είτε σκε-

φτούμε την Κλυταιμνήστρα που μιλά στον Αγαμέμνονα, είτε την Καινή Διαθήκη, είτε τους

ύμνους του Ρωμανού και τον Διγενή Ακρίτα, είτε το Κρητικό Θέατρο και τον Ερωτόκριτο, είτε

το δημοτικό τραγούδι».

Αυτή είναι πράγματι η ελληνική γλώσσα: μία και ενιαία, με την έννοια ότι δεν έπαυσε ποτέ

να μιλιέται και να γράφεται, μία και ενιαία όταν προσπαθείς να την κατακτήσεις δημιουργικά

μέσα στην πολυπλοκότητα της σύνθεσης και τον πλούτο της δηλωτικότητάς της.

Αυτή, άλλωστε, η μακραίωνη συνέχεια της ελληνικής είναι η δύναμη και η αδυναμία της

ελληνικής γλώσσας. Δύναμη γιατί μπορούμε κάθε στιγμή να γευόμαστε τη μαγεία της λέξης,

το σμίλεμα της σημασίας της μέσα στον χρόνο και την πολυδύναμη λειτουργία της στο λόγο.

Και από την άλλη – αντίθετα ίσως προς τις περισσότερες άλλες γλώσσες -, μια βαθύτερη,

ζωντανή και δημιουργική γνώση της νέας ελληνικής σε όλα τα επίπεδά της, ιδιαίτερα στο

λεξιλόγιο, προϋποθέτει τη διαχρονική – ιστορική παράλληλα προς τη συγχρονική προσέγγισή

της. Προϋποθέτει μιαν εξοικείωση με τις ρίζες και τα δομικά / σχηματιστικά στοιχεία της ελ-

ληνικής, ώστε να μπορεί το σημερινό Ελληνόπουλο να καταλαβαίνει σε βάθος και ν’ αξιοποιεί

δημιουργικά τις αρετές της γλώσσας του. Κι αυτό είναι η πρόσθετη δυσκολία ή αδυναμία, αν

θέλετε, της ελληνικής.

Στην Ελλάδα σήμερα, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση, αντιμετωπίζουμε ένα οξύ γλωσσικό

πρόβλημα: μια γενικότερη αδυναμία στην ορθή και δημιουργική χρήση της γλώσσας, γραπτής

και προφορικής• και ναι μεν μπορεί κανείς να μιλά για μια γενικότερη, διεθνή ίσως, κάμψη

5

γλωσσα - γλωσσα των νεων

της δυνατότητας των παιδιών και του ενδιαφέροντος γενικά των ανθρώπων για καλύτερη

χρήση της γλώσσας, ωστόσο πολλοί (γονείς, εκπαιδευτικοί, επιστήμονες διαφόρων ειδικοτή-

των κ.ά.) εκτιμούν ότι, προκειμένου για τα Ελληνόπουλα, υπάρχει κι ένας πρόσθετος λόγος:

η αποκοπή τους από τη γλωσσική παράδοση, από τις προηγούμενες μορφές της ελληνικής

(αρχαία ελληνική, βυζαντινή και νεότερη λόγια γλώσσα). Αποτέλεσμα: αδυναμία κατανοή-

σεως της σημασίας λέξεων που χρησιμοποιούνται σε απαιτητικότερες μορφές επικοινωνίας.

Ένα φαινόμενο που έχει ευρηματικά χαρακτηρισθεί ως λεξιπενία: φτώχεια στη χρήση και την

κατανόηση ενός ευρύτερου λεξιλογίου.

Προ αυτού του επικίνδυνου (μακροπρόθεσμα και εθνικά) φαινομένου, αφού είναι γνωστό

πως η γλωσσική αδυναμία οδηγεί μαθηματικώς σε αδυναμία του ανθρώπου να σκέπτεται

σωστά, και ακόμη σε αδυναμία να κατακτήσει καλύτερη παιδεία, προσωπικά έχω ταχθεί υπέρ

της επαναφοράς της διδασκαλίας του αρχαίου ελληνικού λόγου σε όλες τις τάξεις του 3ετούς

Γυμνασίου.Γεώργιος Μπαμπινιώτης,

«Ελληνική γλώσσα: παρελθόν – παρόν – μέλλον», Αθήνα 1994

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

6

Συλλογίζομαι πολλές φορές αυτό που λέμε συχνά στα παιδιά: «ο άνθρωπος σήμερα πρέ-

πει να ξέρει πολλά πράγματα, για να μπορέσει να προκόψει• η ζωή είναι σκληρή και γίνεται

κάθε μέρα σκληρότερη». (…) Σε λαούς μάλιστα, καθώς ο δικός μας, που μιλούν γλώσσες

περιορισμένης ακτινοβολίας, η ανάγκη της γλωσσομάθειας δημιουργεί πρόσθετες μέριμνες

κι επιβάλλει πρόσθετους κόπους. Ο Άγγλος, ο Γάλλος, ο Γερμανός μπορεί και με τη γλώσσα

του μόνη να σταδιοδρομήσει λαμπρά. Εμείς είμαστε υποχρεωμένοι, είτε το επιθυμούμε είτε

όχι, ν’ αφιερώσουμε πολύτιμο χρόνο κι επίσης πολύτιμη πνευματική δραστηριότητα, για να

μάθουμε τη γλώσσα των άλλων. Και η μια δεν αρκεί. Χρειάζονται δυο γλώσσες. Και τρεις. Η

Ελλάδα είναι γεμάτη ινστιτούτα ξένων γλωσσών. Και σε πολλές σχολές της μέσης παιδείας

η εκμάθηση των ξένων γλωσσών έχει το προβάδισμα. Και τα ελληνικά, αυτός ο ανεκτίμητος

θησαυρός, αποσκυβαλισμένα1 ήδη και από αιτίες άλλες, παραμερίζονται, παραμελούνται,

καταφρονούνται. «Εγώ», μου έλεγε κάποιος, και άνθρωπος όχι ασύνετος, «έμαθα γερά ελ-

ληνικά στον καιρό μου. Τι το όφελος; Τα παιδιά μου δεν επιθυμώ να τα ιδώ να πηγαίνουν

στον πόλεμο ξαρμάτωτα. Και μια ξένη γλώσσα είναι σπαθί. Αν μάθεις να τη χρησιμοποιείς

καλά, αισθάνεσαι την αξιοπρέπειά σου να μεγαλώνει. Με καλά αγγλικά είσαι κάποιος. Με καλά

ελληνικά δεν είσαι τίποτε. Άλλωστε, και να θέλεις, πού θα τα μάθεις σήμερα τα καλά ελληνικά;

Καλός και άγιος είναι ο εκπαιδευτικός ρομαντισμός. Αλλ’ εγώ προτιμώ να βρίσκομαι μέσα

στην πραγματικότητα». Θα ήμουν ο τελευταίος που θα έφερνε αντίρρηση σε τούτα τα λόγια.

Να υπάρξεις χωρίς ξένη γλώσσα; Δυσκολότατο, αν επιθυμείς να μη βρεθείς έξω από τον καιρό

σου και να συμβάλεις και συ στην προκοπή του τόπου σου και στην ατομική προκοπή σου. (…)

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος,

«Ο σύγχρονος άνθρωπος», σελ. 231-232

Κι ενώ η πρόταση της κ. Άννας Διαμαντοπούλου για καθιέρωση της αγγλικής ως δεύ-

τερης επίσημης γλώσσας προκάλεσε ακόμα και την αντίδραση της Αρχιεπισκοπής Αθηνών,

η Ελληνίδα επίτροπος διευκρίνισε ότι πρέπει το επίσημο κράτος ν’ αναλάβει την ευθύνη της

εξασφάλισης της γλωσσομάθειας, ώστε να μην υπάρχει ανάγκη επικύρωσης από ξένους ή

ιδιωτικούς οργανισμούς.

2. Γλωσσομάθεια

1. αποσκυβαλισμένος: αυτός που θεωρείται άχρηστος και πετιέται

7

Την ίδια ώρα οι Έλληνες ναι μεν είναι οι περισσότερο γλωσσομαθείς στην Ευρωπαϊκή

Ένωση, εμφανίζοντας υψηλές επιδόσεις, αλλά ξοδεύουν μόνο για την εκμάθηση της αγγλικής

περίπου 152 δισεκατομμύρια το χρόνο σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα.

Όσο για την αγγλική, όπως προκύπτει από το Ειδικό Ευρωβαρόμετρο του 2000, τη δη-

μοσκόπηση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, το 75% των Ευρωπαίων τη θεωρεί πιο χρήσιμη

γλώσσα μετά τη μητρική του. Ακολουθεί η γαλλική με ποσοστό 40%, η γερμανική με 23% και

η ισπανική με 18%. Την ίδια ώρα το 41% των Ευρωπαίων γνωρίζει αγγλικά, το 19% γαλλικά,

το 10% γερμανικά, το 7% ισπανικά και το 3% ιταλικά. Την αγγλική τη γνωρίζουν περισσότερο

οι Σουηδοί σε ποσοστό 81%, οι Ολλανδοί σε ποσοστό 80% και οι Δανοί σε ποσοστό 78%.

Η αγγλική όμως είναι και η γλώσσα που χρησιμοποιείται περισσότερο από τους Ευρω-

παίους (33%), ενώ δεν είναι αμελητέο το ποσοστό των Ευρωπαίων (74%) που δεν γνωρίζουν

δεύτερη ξένη γλώσσα.

Οι Έλληνες σε ποσοστό 91% και οι Δανοί με 97% είναι οι Ευρωπαίοι που θεωρούν περισ-

σότερο από τους υπόλοιπους ότι μια ξένη γλώσσα θα τους ήταν πολύ χρήσιμη, σε αντίθεση

με τους Αυστριακούς, αφού μόλις το 59% συμφωνεί με αυτή την άποψη.

Πολύ καλά γνωρίζουν οι Έλληνες την αγγλική, αφού το 24% που δηλώνει πολύ καλό

επίπεδο γνώσης είναι το δεύτερο υψηλότερο μετά των Δανών (37%) και κατά πολύ πάνω από

το μέσο κοινοτικό όρο που είναι 14%.

Τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα χρησιμοποιεί την αγγλική το 14% των Ευρωπαίων. Πρώτοι

έρχονται και πάλι οι Ολλανδοί (23%) και οι Δανοί (21%). Τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα

χρησιμοποιεί την αγγλική το 15% των Ευρωπαίων. Αν και γνώστες της γλώσσας, οι Έλληνες

φαίνεται ότι δεν τη χρησιμοποιούν, αφού μόλις το 12% (χαμηλότερο του κοινοτικού μέσου

όρου) δηλώνει «ναι». Αντίθετα, το 28% των Φιλανδών, το 23% των Σουηδών και το 21% των

Αυστριακών τη χρησιμοποιούν.

Ωστόσο στην περιστασιακή χρήση της αγγλικής έχουμε καλή βαθμολογία, αφού το 50%

των Ελλήνων χρησιμοποιεί την αγγλική περιστασιακά σε ταξίδια στο εξωτερικό ή όταν έρχονται

ξένοι επισκέπτες στη χώρα μας. Το ποσοστό αυτό είναι 56% για τους Δανούς, 47% για τους

Σουηδούς και 44% για τους Γάλλους.

Όσο για τον τρόπο εκμάθησης της γλώσσας, το 59% των Ευρωπαίων έμαθε μια ξένη

γλώσσα στη Μέση Εκπαίδευση. Πρώτοι έρχονται οι Δανοί με 79% και τελευταίοι οι Έλληνες,

αφού μόνο το 28% έμαθε ξένη γλώσσα στη Μέση Εκπαίδευση. (…)

«Η καλή γνώση της αγγλικής αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ισχυρό όπλο μέσα στην

κοινωνία μας που τείνει να παγκοσμιοποιηθεί. Αυτό δεν αμφισβητείται από κανέναν και το

ίδιο το ελληνικό κράτος έχει από καιρό καθιερώσει ως υποχρεωτική σε πολλές τάξεις και για

πολλές ώρες στο σχολείο την αγγλική γλώσσα με επιλογές και άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών»,

λέει… ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Μπαμπινιώτης, τονίζοντας ότι «αν

συζητούσαμε πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τη γνώση αυτή για καλύτερα αποτελέσματα στην

επικοινωνία, θα συμφωνούσαμε όλοι. Η πρόταση όμως είναι για ανάδειξη της αγγλικής σε

επίσημη γλώσσα της Ελλάδος. Και για λόγους εθνικής αξιοπρέπειας και για λόγους ιστορίας

και πολιτισμού, δεν είναι δυνατό να μιλάμε για επίσημη δεύτερη γλώσσα».

γλωσσομαθεια

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

8

Ο κ. Μπαμπινιώτης είπε μάλιστα πως «το φόβητρο της γλωσσικής πολυμορφίας στην

Ευρώπη στα όργανα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας», το οποίο σημαίνει «μεγαλύτερο κόστος

για διερμηνείς και μεταφραστές, δεν είναι δυνατόν να σταθεί εμπόδιο σ’ ένα ζήτημα αρχής

και εθνικής αξιοπρέπειας όλων των πολιτών της Ενωμένης Ευρώπης στο δικαίωμά τους ν’

αναγνωρίζεται η γλώσσα τους ως ισότιμη και να είναι σεβαστή από τους πολίτες όλων των

άλλων χωρών».

Το 2001 ορίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Συμβούλιο της Ευρώπης ως Ευρωπα-

ϊκό Έτος Γλωσσών και η 26η Σεπτεμβρίου του 2001 ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Γλωσσών. Στόχος

της εκστρατείας που άρχισε σε όλη την Ευρώπη ήταν η ανάπτυξη της γλωσσικής πολυμορφίας

και η προώθηση των περιφερειακών, μειονοτικών και νοηματικών γλωσσών, των γλωσσών

των μεταναστών, και των γλωσσών που δεν ομιλούνται ευρέως στην Ευρωπαϊκή Ένωση. (…)

εφημ. «Τα Νέα», 20/11/2001

3. Παιδεία – Εκπαίδευση

9

γλωσσομαθεια

Αυτό είναι το ερώτημα. Η θέση η δική μου είναι ότι όλα τα μπορεί και ότι μόνο αυτή τα

μπορεί όλα.

Γιατί μόνο μέσα από τη μόρφωση αποκτά ο άνθρωπος αυτό που εγώ νομίζω ως τη με-

γαλύτερη αρετή: να προσπαθεί ο κάθε άνθρωπος να κατανοεί τις σκέψεις και τα αισθήματα

του διπλανού του. Πώς είναι δυνατόν κάποιος να καπνίζει όταν γνωρίζει πως εκείνη την ώρα

που αυτός καπνίζει, ο διπλανός του αισθάνεται άσχημα. Πώς είναι δυνατόν κάποιος να τρώει

λαίμαργα, όταν γνωρίζει ότι κάποιοι - στη δική μας κοινωνία- πεινάνε;

Όλα τα παραπάνω, νομίζω, είναι μορφές που παίρνει ο εγωισμός στην καθημερινότητα.

Ρωτάμε λοιπόν: τι μας διαχωρίζει από τα ζώα; Ο νους, λένε. Καλώς, νου έχουμε όλοι. Αλλά

αυτός ο νους μπορεί να μας οδηγήσει κάπου; Σε αυτό απαντώ , ναι, στην ψυχική αρμονία,

δηλαδή στην πλήρη επίγνωση του περιβάλλοντος, μετά του εαυτού μας και τέλος στον καθορι-

σμό του ρόλου μας μέσα στον περιβάλλον. Και είναι αυτό τελικά τόσο χρήσιμο; Είναι πιστεύω

το μόνο χρήσιμο. Πιστεύω πως οι άνθρωποι στις μέρες μας δεν καθορίζουν οι ίδιοι τις ζωές

τους. Η ζωή τους καθορίζεται από γνώμες των άλλων, εντυπώσεις, άγνοια για κόσμους που

φαίνονται γοητευτικοί ή προβάλλονται ως τέτοιοι. Αποτέλεσμα είναι η ασυμβατότητα πεποι-

θήσεων και δράσεων με αποτελέσματα τις γνωστές ασθένειες της εποχής μας, στις οποίες

περιλαμβάνω το κάπνισμα, τη λαιμαργία ακόμα και το καθημερινό αγκομαχητό.

Μόνο η καλλιέργεια μπορεί:

- Να αποκαλύψει μέσω του νου άγνωστους κόσμους, ώστε να μην απαιτείται η βιωματική

εμπλοκή με βλαπτικές ασχολίες

- Να μας οδηγήσει σε γνώση του εαυτού μας. Πώς; Κάθε φορά που διαβάζει κάποιος

για μία σκέψη που τον φοβίζει, ανακαλύπτει ότι είναι ανθρώπινη και ότι δεν είναι μόνος ή

ότι ανήκει σε κάποια μειοψηφία. Κάθε φορά που διαβάζει μία νέα άποψη, βοηθάει τον εαυτό

του να κατανοήσει καλύτερα τον συνάνθρωπό του.

Τότε, όταν αποκτήσει κανείς γνώση του περιβάλλοντος και του εαυτού του, μόνο τότε

μπορεί να καθορίσει μόνος του την θέση του στην κοινωνία. Τότε μόνο μπορεί να είναι

ελεύθερος, επειδή είναι γνώστης της αλήθειας. Τότε η διαφορά του με τα ζώα δεν είναι μόνο

ότι έχει νου, αλλά ότι τον χρησιμοποιεί για να ξεπεράσει τον εγωισμό του και να κατανοήσει

τον συνάνθρωπό του.

Και γιατί να γίνουν όλα αυτά; Αν προσπάθησα να αναλύσω τα παραπάνω είναι για αυτό

που ακολουθεί:

Κοινωνικοί λόγοι: Όλοι διαμαρτυρόμαστε για την ανισοκατανομή του πλούτου, κανείς

3. Παιδεία – Εκπαίδευση

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

10

όμως δεν αναρωτιέται για τον καταναλωτισμό. Και όμως, αν σεβόμασταν τους άπορους και

καταναλώναμε λιγότερο, η συγκέντρωση πλούτου σε λίγους θα γινόταν με πολύ μειωμένους

ρυθμούς.

Πολλοί στις μέρες μας επιθυμούν νέες επαναστάσεις. Η ιστορία έχει δείξει ότι νέες

επαναστάσεις οδηγούνε σε νέες αδικίες. Και πάλι αυτό που χρειάζεται είναι μόρφωση. Η

εγκράτεια, η αναζήτηση του πνεύματος και η αναζήτηση του εαυτού μας στον συνάνθρωπο

(είπε ο Πυθαγόρας) είναι το μεγαλύτερο πλήγμα στον ασύδοτο νεοφιλελευθερισμό. Ίσως, αν

και δεν έχω στοιχεία να μπορώ να το αποδείξω, η γη αποδειχτεί τότε αρκετή για όλους και

χωρίς την ανάγκη ελέγχου των γεννήσεων.

Περιβαλλοντικοί λόγοι: Ο εξορθολογισμός της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων ξεκινά

από την κατανάλωση που εμείς κάνουμε. Τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας θα κλείσουν

αν εμείς γίνουν ολιγαρκείς.

Η καλλιέργεια μπορεί να προσφέρει τα πάντα. Δεν προξενεί άλλωστε εντύπωση που η

τηλεόραση, που τόσο ...αγαπάς, δεν διαφημίζει βιβλία!;"Από το διαδίκτυο

Στην εποχή μας, που οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις έχουν φτάσει στο αποκορύφωμά

τους και που οι θεαματικές ανακαλύψεις των φυσικών επιστημών αποτελούν τον έσχατο θρί-

αμβο για το σύγχρονο άνθρωπο, πολλοί ισχυρίζονται ότι όλα αυτά αλλοίωσαν τον εσωτερικό

του κόσμο και κατά συνέπεια το χαρακτήρα του.

Υπάρχει όμως και μια άλλη μερίδα ανθρώπων που παίρνουν θέση διαμετρικά αντίθετη απ’

την πρώτη, πάνω στο ίδιο θέμα φυσικά. Δηλαδή ισχυρίζονται ότι αυτή η αλματώδης άνοδος

του τεχνικού και υλικού πολιτισμού σε σχέση προς τον πνευματικό, δημιουργεί στον άνθρωπο

ανάγκη πολύ πιο έντονη από άλλοτε, να προωθηθεί ακόμα περισσότερο ως πνευματική και

ηθική προσωπικότητα. Κι αυτή η άποψη μοιάζει να επεκτείνεται και να ριζώνει ακόμα πιο

πολύ, όσο ο άνθρωπος ανακαλύπτει πως ο ψυχικός και πνευματικός του κόσμος παραμένει

ουσιαστικά αμετάβλητος παρ’ όλη την πάροδο τόσων αιώνων.

Έτσι μπορούμε πλέον να παραδεχτούμε απερίφραστα ότι οι ανώτερες πολιτιστικές αξίες

και η πνευματική καλλιέργεια αποτελούν όχι μόνο ανάγκες για το σύγχρονο άνθρωπο μα

ταυτόχρονα και το βαθύτερο χρέος κάθε ανθρώπου που ποθεί να εκπληρώσει κάποιον υψηλό

προορισμό. Ειδικότερα μάλιστα για τον Έλληνα το χρέος αυτό που μετατρέπεται μεταγενέστερα

σε ανάγκη είναι πολύ επιτακτικό μια και διακρίνεται από το ότι είναι κάτοχος μακραίωνης

πολιτιστικής κληρονομιάς, από την έμφυτη και πάντα ζωντανή έφεσή του προς την πνευματική

εργασία και από τον πηγαίο συναισθηματισμό του.

Όταν κανείς κάνει λόγο για ανώτερες πολιτιστικές αξίες πρέπει να λαμβάνει πάντα υπόψη

του ότι οι αξίες αυτές δεν είναι το κατασκεύασμα ενός μεμονωμένου ηθικολόγου ή κοινωνι-

11

Παιδεια - εΚΠαιδευσή

ολόγου, αλλά αποτελούν απόρροια της διανόησης και της συσσωρευμένης πείρας λαών και

ολόκληρων γενιών ανθρώπων.

Οι ανώτερες πολιτιστικές αξίες είναι η αίσια κατάληξη μιας πορείας του ανθρώπου μέσα

από ποικίλες οικονομικές συνθήκες και πολύμορφες κοινωνικές διαστρωματώσεις και ταυ-

τόχρονα είναι η γόνιμη και δημιουργική σύζευξη ανάμεσα στα πολιτιστικά επιτεύγματα του

παρελθόντος και τις σημερινές πολιτιστικές απαιτήσεις και ιδιομορφίες.

Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος - ιστορικός, Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων, 2012

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

12

Ανάμεσα στ’ άλλα, που έχουν χαθεί στον αιώνα μας, είναι και η συνομιλία. Έτσι συμβαίνει

πάντα στις επαναστατικές εποχές, στις εποχές που κρίνουν την τύχη του κόσμου. Χρειάζεται

κάποια γαλήνη και μια ιδιαίτερη αγωγή νου και ψυχής, για να υπάρξει ο αληθινός διάλογος,

η προσφορά και η αντιπροσφορά. Ανήκουμε στους λαούς, που έχουν μιλήσει πολύ, που και

σήμερ’ ακόμη μιλούν πολύ. (…)

Μια συνομιλία, ακόμη και παίζουσα, ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν κάτι να πουν

και που κατέχουν τον τρόπο να το πουν, δεν είναι μόνο μια μεγάλη αισθητική χαρά, είναι και

μια πολύτιμη συγγυμνασία ψυχής και νου. Μέσα σε τέτοιες συγκεντρώσεις συμβαίνει πολλές

φορές ιδέες, που θα έμεναν αγέννητες, να βρουν μορφή, εκφράσεις της τύχης ν’ αποκτήσουν

στερεότητα, ακόμη και έργα σπουδαία να κυοφορηθούν. Είναι μεγάλο λάθος να νομίζει κανείς,

πως δεν έχουν άλλο προορισμό αυτές οι συνομιλίες από το σκότωμα του καιρού και πως άλλο

δεν είναι παρά ματαιόσπουδες1 επιδείξεις αργοσχόλων. Τα γαλλικά «σαλόνια» υπήρξαν ένας

κοινωνικός θεσμός. Ένας προκριματικός σταθμός, όπου όσοι προορίζονται για τις ευρύτερες

σταδιοδρομίες έδιναν τις πρώτες τους εξετάσεις. Ένα φυτώριο διασημοτήτων. Αλλά και πάλι,

όταν μιλούμε για τη συνομιλία, μήτε τέτοιο πράγμα μπορούμε να επιζητήσουμε. Εκείνο που

έχει σήμερα χαθεί είναι κάτι πολύ απλούστερο, πολύ στοιχειωδέστερο, πολύ τυπικότερο έστω:

η χαρά της συνομιλίας. Ακόμη και οι μεσημβρινοί, οι Ιταλοί, οι Γάλλοι του Νότου, οι Ισπανοί,

εμείς οι Έλληνες, μπορεί να εξακολουθούμε να συζητούμε, να «κουβεντιάζουμε», αλλά έχουμε

ξεμάθει να συνομιλούμε. Και δεν είναι μόνο που λείπουν οι ευκαιρίες. Γιατί οι ευκαιρίες, όταν

υπάρχουν, ξοδεύονται σε ασυλλόγιστες φλυαρίες. Η συνομιλία είναι μια φυσική οργάνωση

του λόγου. Ξετυλίγεται με κάποιο ρυθμό, με κάποια προσοχή, χωρίς αυθάδεις διακοπές,

χωρίς αποκλίσεις. Η σύγχρονη συνομιλία αποτελεί θρασύτατη κυριολεξία του όρου. Δηλαδή

μιλούν όλοι μαζί και χωρίς ο ένας να προσέχει τον άλλο. Οι αποκρίσεις δεν έχουν συνέπεια

και ενότητα. Έτσι η συνομιλία πολύ σύντομα καταλήγει στην οχλαγωγία, όπου ο καθένας ζητεί

να επιβάλει τη γνώμη του με τη δύναμη της φωνής του και όχι με την ισχύ των επιχειρημάτων

του και τη στερεότητα των απόψεών του. Πρόκειται για ένα χυδαίο αγώνισμα, χωρίς χάρη,

χωρίς ευγένεια και χωρίς επιείκεια, επί τέλους! (…)

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος,

«Ο σύγχρονος άνθρωπος», σελ. 419-422

4. Προφορικός και γραπτός λόγος

1. ματαιόσπουδος: ο ασχολούμενος σοβαρά με πράγματα μάταια

13

ΠροφοριΚοσ Και γραΠτοσ λογοσ

Ο προφορικός λόγος αποτελεί κτήμα όλων των ανθρώπων. Αντίθετα, ο βαθμός εξοικεί-

ωσης με το γραπτό λόγο αποτελεί έναν από τους ισχυρότερους διαφοροποιητικούς παρά-

γοντες των ατόμων και των κοινωνιών. Πράγματι, όλες οι κοινωνίες, από την περισσότερο

«πολιτισμένη» έως κάποια φυλή του Αμαζονίου που διατρέχει ακόμα τη νεολιθική εποχή της,

κατέχουν εξίσου ανεπτυγμένα, από γλωσσολογική άποψη, προφορικά γλωσσικά συστήματα

και όλοι οι άνθρωποι, εκτός από τις βαρύτατες περιπτώσεις πνευματικής καθυστέρησης,

μαθαίνουν τη μητρική τους γλώσσα άκοπα και από πολύ μικρή ηλικία• αντίθετα, για πάρα

πολλούς ανθρώπους σ’ όλο τον κόσμο, ο γραπτός λόγος παραμένει απροσπέλαστος ή έστω

δυσπρόσιτος, ακόμα και στις ημέρες μας, ακόμα και στις μεγάλες πόλεις των πλούσιων χωρών.

Ο προφορικός λόγος προηγείται του γραπτού στη ζωή του ατόμου και της ανθρωπότητας

και από χρονική και από ποσοτική άποψη. Πράγματι, το άτομο γεννιέται με το ένστικτο για

γλώσσα και αρχίζει με τους πειραματισμούς του με τη γλώσσα του περιβάλλοντος από τη

βρεφική του ηλικία. Όταν φτάσει στην ηλικία των τεσσάρων ετών έχει ήδη αποκτήσει, τελείως

άκοπα, μεγάλο μέρος του βασικού μηχανισμού της γλώσσας του περιβάλλοντος στο οποίο

ζει και παρουσιάζει σημαντική παραγωγή προφορικού λόγου. Αντίθετα, για την εκμάθηση

της γραφής και της ανάγνωσης πρέπει να περιμένει ως τα έξι του χρόνια, για να πάει σε ένα

ίδρυμα που λέγεται σχολείο, το οποίο προϋποθέτει αξιόλογη κοινωνική οργάνωση και στο

οποίο το άτομο μαθαίνει την τέχνη του γραπτού λόγου αργά και κοπιαστικά. Αλλά και στη ζωή

της ανθρωπότητας ο προφορικός λόγος είναι πολύ αρχαιότερος της γραφής. Η εμφάνισή του

συμπίπτει με τη σύμπηξη των πρώτων πραγματικά ανθρώπινων κοινωνιών• αντίθετα, η ηλικία

της γραφής δεν ξεπερνά τα 6000 χρόνια.

Από ποσοτική άποψη, ο προφορικός λόγος υπερέχει κατά πολύ του γραπτού: μιλάμε πολύ,

αλλά γράφουμε και διαβάζουμε λιγότερο – όσοι βέβαια γνωρίζουμε ανάγνωση και γραφή.

Η ισορροπία ανατρέπεται περαιτέρω υπέρ του προφορικού λόγου από το γεγονός ότι μέγας

είναι ο αριθμός των αναλφάβητων και ημιαναλφάβητων σ’ όλη τη γη ακόμα και σήμερα.

Επίσης, από διαχρονική άποψη, η συνολική ποσότητα γραπτού λόγου που έχει παραχθεί από

την πρώτη εμφάνιση συστημάτων γραφής πριν από 6000 χρόνια περίπου είναι πολύ μικρή

σε σύγκριση προς την ποσότητα προφορικού λόγου που έχει παραγάγει η ανθρωπότητα από

την εμφάνισή της πάνω στη γη.

Ενώ όμως verba volant, αντίθετα scripta manent: ενώ αυτά που λέμε χάνονται μόλις

τα προφέρουμε, τα γραπτά μας, που είναι από μονιμότερο υλικό, συσσωρεύονται ανά τους

αιώνες, ιδιαίτερα από την έναρξη της εποχής της τυπογραφίας και ιδιαίτερα σήμερα που η

παραγωγή και αποθήκευση γραπτού υλικού μπορεί να γίνει γρήγορα και φθηνά με τη βο-

ήθεια ηλεκτρονικών μέσων. Αλλά έστω και αν το πρόβλημα αποθήκευσης και πρόσβασης

εκμηδενίζεται στην εποχή μας, αντίθετα, παραμένει και επιτείνεται το πρόβλημα πρόσληψης

και κριτικής επεξεργασίας του αποθηκευμένου γραπτού υλικού από τον άνθρωπο. Η υπεροχή

του προφορικού λόγου έναντι του γραπτού από ποσοτική και χρονική άποψη, δε συνεπάγε-

ται και ποιοτική υπεροχή. Ας συλλογιστούμε σχετικά ότι γραφής στερούνται οι πρωτόγονες

κοινωνίες, ενώ η εκτεταμένη χρήση της γραφής αποτελεί αναπόσπαστο χαρακτηριστικό κάθε

προηγμένης κοινωνίας.

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

14

Ο προφορικός λόγος διαφέρει ριζικά από το γραπτό και ως προς τον τρόπο λειτουρ-

γίας. Ο προφορικός λόγος είναι οργανωμένος εν χρόνω, χρησιμοποιείται χαρακτηριστικά

σε επικοινωνία ατόμων που βρίσκονται στον ίδιο τόπο και χρόνο και αποβλέπει κυρίως στη

θεραπεία άμεσων αναγκών. Χαρακτηρίζεται από αυθορμητισμό, από κενά (όταν μιλάμε δε

μιλάμε συνεχώς), από επαναλήψεις, από «παραγεμίσματα» του τύπου ας πούμε, να πούμε,

βασικά, οπωσδήποτε, έτσι…, από αντωνυμική αναφορά σε παρόντα αντικείμενα και πρόσωπα

(και όχι από πλήρη περιγραφή), καθώς και από μικρότερο ποσοστό ουσιαστικών, ρημάτων,

επιθέτων και επιρρημάτων σε σύγκριση με το γραπτό λόγο. Όταν συνοδεύει κάποια πρακτική

ομαδική εργασία, γίνεται εξαιρετικά ελλειπτικός για να αποτελέσει ένα από τα εργαλεία της

δουλειάς. Η σχετική έλλειψη πυκνότητας και στιλπνότητας του προφορικού λόγου αναπλη-

ρώνεται, πρώτον, από τα υπερτεμαχιακά μέσα που έχει στη διάθεσή του ο ομιλητής, π.χ. ο

επιτονισμός, οι διαβαθμίσεις στην ένταση της φωνής κτλ., και δεύτερον, από την εξωγλωσσική

επικοινωνία των συναλλασσομένων: ο ομιλητής συνοδεύει το λόγο του με χειρονομίες, στάσεις

του σώματος και εκφράσεις του προσώπου• έχει επίσης στη διάθεσή του τη διορθωτική λει-

τουργία των αντιδράσεων που εκδηλώνει ο ακροατής με γλωσσικά και εξωγλωσσικά μέσα: αν

ο δεύτερος δεν καταλάβει κάτι από τα λεγόμενα του πρώτου, ζητά διευκρινίσεις ή εκδηλώνει

την απορία του με την κατάλληλη έκφραση του προσώπου, ενώ εάν η γλωσσική συναλλαγή

βαίνει καλώς, ο ακροατής ενημερώνει σχετικά τον ομιλητή με ενθαρρυντικούς ήχους ή με

κατάνευση του κεφαλιού. Επομένως, ο ομιλητής δεν έχει ανάγκη – ούτε άλλωστε τα χρονικά

περιθώρια – να σχεδιάσει προσεκτικά αυτό που θέλει να πει: ξέρει ότι ο ομιλητής του θα

τον κρατήσει ενήμερο για το εάν η επικοινωνία εξελίσσεται ή όχι. Θα μπορούσαμε, λοιπόν,

να ισχυριστούμε ότι γι’ αυτά που λέει ο ομιλητής σε μια προφορική επικοινωνία μέγα μέρος

ευθύνης φέρει και ο ακροατής, αφού από τις δικές του αντιδράσεις εξαρτάται εν πολλοίς ο

σωστός προσανατολισμός της συζήτησης.

Σε αντιδιαστολή, ο γραπτός λόγος είναι οργανωμένος εν χώρω, αποτελεί μοναχική και

ομαδική δραστηριότητα και απευθύνεται προς απόντα ή και άγνωστο αποδέκτη. Ο συντάκτης

ενός γραπτού κειμένου είναι υποχρεωμένος, στη μοναξιά του γραφείου του, να φανταστεί τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του αποδέκτη, να προκαταλάβει τις απορίες του,

«να έλθει στη θέση του» και «να του μιλήσει στη γλώσσα του». Διαφορετικά το μήνυμα θα

παραμείνει ουσιαστικά ανεπίδοτο. Είναι φανερό λοιπόν ότι ο γραπτός λόγος απαιτεί απομά-

κρυνση από την ομάδα και άφθονο χρόνο για προσεκτικό σχεδιασμό και επομένως προσιδιάζει

στη θεραπεία έμμεσων αναγκών με σημαντική προβολή μέσα στο χρόνο. Κατά συνέπεια, ο

γραπτός λόγος χαρακτηρίζεται από έλλειψη αυθορμητισμού• όσο πιο πειστικός εμφανίζεται

ο αυθόρμητος χαρακτήρας ενός λογοτεχνικού έργου τόσο πιο προσεκτικά έχει σχεδιαστεί.

Χάρη στη δυνατότητα προσεκτικού σχεδιασμού, ο γραπτός λόγος εμφανίζεται στιλπνός κατά

τη μορφή, διεξοδικός κατά την έκφραση των νοημάτων, σχετικά απαλλαγμένος από ατέλειες

και με μεγαλύτερη συχνότητα ουσιαστικών, ρημάτων, επιθέτων και επιρρημάτων από ό,τι ο

προφορικός λόγος. Προφανώς, όμως, ο μη αυθόρμητος γραπτός λόγος υστερεί κατά πολύ του

προφορικού ως προς την αποτελεσματικότητα, διότι δεν πλαισιώνεται από τα παραγλωσσικά

και εξωγλωσσικά μέσα που διαθέτει ο προφορικός.

Π. Ντάλτας, «Προφορικός και γραπτός λόγος»

5. Διάλογος

15

ΠροφοριΚοσ Και γραΠτοσ λογοσ

(…) Μια βασική προϋπόθεση για την καλή πορεία και την πετυχημένη έκβαση μιας συζήτη-

σης, ενός διαλόγου είναι η αυτοπειθαρχία των συζητούντων, κάτι για το οποίο δυστυχώς δεν

μπορούμε να υπερηφανευόμαστε. Την έλλειψη αυτοπειθαρχίας μας την αποδίδουμε συνήθως

δικαιολογούντες τον εαυτό μας στο μεσογειακό μας κλίμα. Ωστόσο, δε φταίει το ήρεμο, ήπιο,

γλυκό και θαλπερό κλίμα μας, παρά φταίει η ελλιπής διαπαιδαγώγησή μας. Αφηνόμαστε στις

στιγμιαίες αψιθυμικές καταστάσεις, χαρακτηριστικό γνώρισμα το πώς μας λείπει ο έλεγχος

του εαυτού μας.

Η υπομονή επίσης είναι μια σπουδαία αρετή. «Μας την έπεμψε ο Θεός», λέγει ο Σολωμός,

«κλει θησαυρούς εκείνη». Δυστυχώς δεν μας διακρίνει αυτή η σπουδαία κοινωνική αρετή,

που μπορεί να προωθήσει και να εξελίξει το διάλογο προς καρποφόρο και παραγωγικό

αποτέλεσμα. Ο νεοέλληνας, κατά κανόνα σχεδόν, μπαίνει μέσα στη συζήτηση προτού να

τελειώσει εκείνος που μιλά τον κύκλο των σκέψεών του. Διακόπτομε απότομα το συζητητή

μας, χωρίς να λαβαίνουμε υπόψη μας καθόλου τον ειρμό των λόγων του. Διακόπτουμε για

να αντικρούσουμε κάτι που δεν έχει ακόμη εκφράσει ο συζητητής μας. Κάτι, όπου αυτός ο

οποίος απότομα παρεμβαίνει, νόμισε ότι θα έλεγε αυτό που σκέφτηκε αυτός.

Και εδώ είναι το περίεργο• που θέλουμε να εκφράσουμε στο συνομιλητή μας έννοιες,

απόψεις και σκέψεις που αυτός δεν έκανε ούτε πρόκειται να πει, να εκφράσει, μια και δεν

τις σκέφτηκε.

Μια άλλη προϋπόθεση της πετυχημένης συζήτησης είναι να κρατά κανένας στάση αξιοπρε-

πή απέναντι στη γνώμη ή στις γνώμες των άλλων. Να προσέχει τα λεγόμενα του συνδιαλεγο-

μένου του, να σέβεται τις απόψεις των άλλων κι ακόμη περισσότερο να τις ανέχεται. Πράγμα

που δυστυχώς δεν το συναντούμε συχνά στο νεοελληνικό διάλογο. Κι αυτή η στάση κατά

τη συζήτηση προϋποθέτει αυτοέλεγχο και αυτοπειθαρχία, που δεν είναι ανάγκη να κοπιάσει

κανένας και πολύ για να διαπιστώσει το πόσο αυτή η αρετή μας λείπει.

Η συζήτηση αυτή είναι σκέψη. Είναι σειρά συλλογισμών, πορεία του νου• συζητεί εποι-

κοδομητικά εκείνος που σκέπτεται σωστά και καθαρά.

Αν θέλουμε λοιπόν να σκεφτόμαστε και να συζητούμε σωστά και αντικειμενικά, θα πρέπει

να έχουμε πάντα υπόψη μας πόσα πράγματα π.χ. μπορούν να εμφιλοχωρήσουν1 στη νοητική

διαδικασία μας, που μας κάνουν να μη σκεφτόμαστε αντικειμενικά κατά τη συζήτησή μας.

Γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε όχι μόνο προσεκτικοί σε ό,τι αφορά στον εαυτό μας, αλλά και

στο συνομιλητή μας. (…)

5. Διάλογος

1. εμφιλοχωρώ: εισχωρώ

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

16

Στη συζήτηση επίσης κάνομε πολλοί μεγάλη χρήση της γενίκευσης. Αυτή δε θέλει πολλή

σκέψη. Με τη γενίκευση αποφεύγει κανένας την προσπάθεια να σκεφτεί. Το ίδιο συμβαίνει

και όταν κανένας στη συζήτηση προσπαθεί να απλοποιήσει σύνθετα πράγματα. Η απλοποίηση

ωστόσο δεν είναι πάντα γνώρισμα του ορθού. Τα θέματα ή τα αντικείμενα της συζήτησης

δεν είναι τόσο απλά, όσο τα φανταζόμαστε. Άλλα περισσότερο κι άλλα λιγότερο είναι κάπως

σύνθετα και περιπλεγμένα, αλλά και η απλοποίηση δεν είναι διόλου εύκολη και χωρίς λογικά

σφάλματα. Μια απλοποίηση απαιτεί συνεργασία σκέψης με το συνομιλητή• πάντως σε πολλά

θέματα επιβάλλεται, διότι όλοι οι άνθρωποι δεν είναι κατατοπισμένοι τόσο στις λεπτομέρειες

όσο και στις ιδιαίτερες αποχρώσεις ή μορφές που παρουσιάζει ένα θέμα συζήτησης.

Τις περισσότερες επίσης φορές ο καθένας από τους συζητητές αντιλαμβάνεται τα πράγ-

ματα σχεδόν πάντα με το δικό του τρόπο. Έπειτα, αλλιώς εννοεί ο καθένας το περιεχόμενο

μιας λέξης ή μιας έννοιας, ενός όρου, κι αλλιώτικα ο άλλος. Η ακριβολογία δεν είναι κάτι το

συνηθισμένο. Ακόμη κι όταν δυο λένε το ίδιο πράγμα, ποτέ δεν είναι απόλυτα το ίδιο• κι όταν

ακόμη οι λέξεις δεν έχουν περισσότερες από μια σημασίες.

Μερικές φορές ακόμη πέφτομε σε συλλογιστικά λάθη από τη βιασύνη μας. Ας μη μας

κακοφαίνεται• ο νεοέλληνας ρέπει προς την επιπολαιότητα. Έτσι καταλήγουμε σε εσφαλμένα

συμπεράσματα. Η βιασύνη μας στην εξαγωγή συμπερασμάτων χωρίς επαρκείς λόγους μας

οδηγεί το λιγότερο στην πλάνη. Μια πλάνη από την οποία μπορούμε να απελευθερωθούμε,

όταν ερευνήσουμε περισσότερο το θέμα ή όταν αποκτήσουμε την πείρα μας από νέες κατα-

στάσεις και νέα γεγονότα.

Μια άλλη, τέλος, βασική προϋπόθεση για να προκόψει ο διάλογος είναι η αποπροσωπο-

ποίησή του. Δυστυχώς, ο νεοέλληνας δεν αποπροσωποποιεί σχεδόν ποτέ τις συζητήσεις του.

Γι’ αυτό και στις συζητήσεις μας παρατηρεί κανένας, σχεδόν κατά κανόνα, να παρουσιάζεται

τούτο το φαινόμενο: ύστερα από τις πρώτες φράσεις οι πολλοί χάνουμε το θέμα μας και στη

θέση του τοποθετούμε τον εαυτό μας, οπότε η συζήτηση μεταβάλλεται σε διαφωνία, η οποία

πάλι μετατρέπεται σε προσωπική διένεξη.

Δε συζητούμε, γιατί δε μάθαμε ποτέ ν’ ακούει ο ένας τον άλλον με προσοχή και υπομονή.

Σπάνια κρατούμε τη συζήτηση σε επίπεδο σοβαρότητας και ευπρέπειας. Συνήθως η συζήτηση

εκφυλίζεται σε λογομαχία κακού και θλιβερού είδους. Η διαλεκτική όμως δεν είναι όπλο

φιλονικίας και έριδας, παρά μέθοδος, τρόπος, δρόμος να βρεθεί το σωστό με την ανταλλαγή

απόψεων.Ιω. Ν. Ξηροτύρης

Α. Όταν αυτός που αντιλέγει δε βρίσκεται στο ίδιο πνευματικό επίπεδο με μας και δεν

κατορθώνει να συλλάβει και να εκτιμήσει σωστά το νόημα των επιχειρημάτων μας, όχι

από κακή πρόθεση αλλά από άγνοια και αγροίκια. Δεν έχει τον απαιτούμενο πνευματικό

οπλισμό ώστε με τις αντιρρήσεις του να κάνει τη συζήτηση παραγωγική και διαφωτιστική.

Β. Όταν, ύστερα από τους πρώτους κιόλας διαξιφισμούς με τον αντιφρονούντα, ανακαλύ-

17

διαλογοσ

πτουμε ότι, εξαιτίας της διαφορετικής αγωγής και των ασύμπτωτων φραστικών μας έξεων1,

με τις ίδιες λέξεις ο καθένας μας εννοεί άλλα πράγματα, και έτσι γεννιέται μοιραία και

αναπότρεπτα, αμοιβαία παρεξήγηση των λεγομένων μας. Προϋπόθεση του διαλόγου είναι

η κοινή γλώσσα• χωρίς αυτή το κάθε πρόσωπο μονολογεί, ακούει αλλά δεν καταλαβαίνει.

Πρέπει μέσα στη γλώσσα που μιλούμε να έχουμε παραδεχτεί την ίδια «συμβολική», να

δίνουμε δηλαδή στις λέξεις – έννοιες το ίδιο περιεχόμενο. Διαφορετικά δεν καταλα-

βαίνουμε ο ένας τον άλλο και ματαιοπονούμε. Πρέπει να διακόψουμε το γρηγορότερο,

διαφορετικά θα πέσουμε σε σύγχυση.

Γ. Όταν ο διάλογος αρρωσταίνει από αλλεπάλληλες παρεμβολές στοιχείων όχι απλώς ξένων,

αλλά αυτόχρημα εχθρικών προς την ομαλή λειτουργία της διάνοιας, με αποτέλεσμα να

χάσει κάθε ίχνος γονιμότητας, ν’ αρχίσει να περιστρέφεται χωρίς διέξοδο γύρω από το ίδιο

σημείο και να αποσυντίθεται σε αυτοεπαναλαμβανόμενους μονολόγους που μετατρέπουν

τη συζήτηση σε ανιαρή λογοκοπία και σε διαμάχη λογικής αυτοκαταστροφής. Τα νοσού-

ντα στοιχεία εδώ είναι οι προλήψεις και τα πάθη που τρέφονται από μίση, συμφέροντα

που γεννούν το πείσμα. Εδώ δεν πρόκειται για διαφορές γούστου ή έξεων, αλλά για μια

βαριά αρρώστια του διαλόγου ως μέσου πρόσφορου στην πρόοδο της γνώσης, αρρώστια

που παρουσιάζει πολύ θορυβώδη συμπτώματα. Στην περίπτωση αυτή ο λόγος χάνει τον

έλεγχο των πράξεων, μαίνεται, δεν είναι σε θέση να κάνει πολύπλοκους συσχετισμούς

και λεπτές διακρίσεις, αποφαίνεται μονοκόμματα, ανεπιφύλακτα.

Δ. Όταν σε ένα κοινωνικό κύκλο ηλεκτρίζεται η ατμόσφαιρα γιατί κάποιος απρόσεκτος

συνδαιτημόνας αναφέρθηκε ξαφνικά σε κάποιο πολύκροτο ζήτημα, γύρω από το οποίο

παίρνουν θέση οι αντίπαλες παρατάξεις έτοιμες για πόλεμο. Τέτοιες ώρες η στοιχειώδης

φρόνηση υπαγορεύει την άμεση διακοπή του διαλόγου, τη γρήγορη μετάβαση σε άλλα

θέματα. Τέχνη χρειάζεται για να κάνει κανείς επιδέξια και ευχάριστα διάλογο. Τέχνη επίσης

για να τον κρατήσει.

Κων/νος Ματζαράκης

1. έξη: συνήθεια

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

18

(…) Ο αιώνας μας θέλει την παιδεία δικαίωμα και χρέος του καθενός. Ακόμη και οι λαοί

που τώρα αφυπνίζονται, λαοί πρωτόγονοι, καθυστερημένοι, καταδικασμένοι σε υπανάπτυξη

αιώνων και χιλιετηρίδων, ανάμεσα στα πρώτα μελήματά τους τοποθετούν την παιδεία. Αυτό

είναι σημάδι παρήγορο. Η αμάθεια δεν αποτελεί ειδυλλιακή κατάσταση, ικανή να τέρψει τους

ρομαντικούς και τους φίλους των γραφικοτήτων. Είναι βαρύτατο νόσημα του κοινωνικού

σώματος. Και το νόσημα τούτο καταπολεμείται στους προχωρημένους τόπους με διαρκείς

αναζητήσεις και αναμορφώσεις των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στους καθυστερημέ-

νους τόπους με συνεχείς θεμελιώσεις εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Φυσικά, το θέμα δεν είναι

μονόπλευρο. Η εντατική εκλαΐκευση των γνώσεων πολλές φορές τις μεταβάλλει σε ρηχές

θάλασσες, όπου αποτελματώνονται όλες οι αγαθές προθέσεις. Ο φορτισμός, εξάλλου, των

εκπαιδευτικών προγραμμάτων με γνώσεις που ευκολύνουν την επαγγελματική ευδοκίμηση,

αναγκαιότατη, άλλωστε, αλλά παραμελούν τον παράγοντα «άνθρωπος», κατά το ευρύτερο

και βαθύτερο συνάμα νόημα του όρου, είναι ικανός να μεταμορφώσει την παιδεία σε όργανο

καταστροφής. Η μετάβαση παρουσιάζει συχνά παρόμοια μειονεκτήματα. Πρέπει να ελπίσει

κανείς σε προοδευτικές βελτιώσεις. Αλλ’ η σταθερή μου πεποίθηση είναι, ότι ο ευπαίδευτος,

εφ’ όσον προσπαθεί να προχωρήσει από την ημιμάθεια στη σωστή γνώση, είναι κατά πολύ

προτιμότερος από τον απαίδευτο. (…)

Και μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, πως έπειτ’ από ένα λογικό διάστημα χρόνου η παι-

δεία θ’ απελευθερώσει εσωτερικά τους ανθρώπους και θα τους φέρει ουσιαστικότερα τον

ένα σιμά στον άλλο. Μολονότι δεν είναι σωστό να υπερεκτιμούμε την ευεργετική επίδραση

της παιδείας, θα πρέπει να είμαστε βέβαιοι πως πολυτιμότερο όργανο δεν κατέχουμε, για

να κάνουμε τον άνθρωπο καλύτερο. Βασικό αίτημα του καιρού μας είναι η ανάπτυξη της

παιδείας. Μιας παιδείας στηριγμένης στις θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες, απροσωπόληπτης,

απροκατάληπτης, ανυστερόβουλης, απαλλαγμένης από τις κάθε λογής αυθεντίες, ικανής να

προσφέρει τη γνώση και την ικανότητα του ελεύθερου στοχασμού, τη συνείδηση της ευθύνης

και της αξιοπρέπειας. Τίποτε δεν μπορεί να οικοδομηθεί με την αμάθεια που εξυπηρετεί τα

συμφέροντα των ισχυρών, αλλά αναστέλλει την αναγωγή των μεγάλων κοινωνικών ομάδων

σε κάποια επίπεδα ευρύτερης εποπτείας του κόσμου και του ανθρώπου.

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος,

«Ο σύγχρονος άνθρωπος», σελ. 74-77

6. Αναλφαβητισμός

19

αναλφαβήτισμοσ

Ακούγεται απίστευτο, αλλά είναι αληθινό: στην εκπνοή του 20ού αιώνα, που άνοιξε

καταπληκτικούς ορίζοντες στη γνώση, 1 στους 6 κατοίκους της γης, δηλαδή σχεδόν 1 δι-

σεκατομμύριο άνθρωποι, δε γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση. Πρόκειται για μεγάλη ντροπή

του αιώνα μας και κραυγαλέα πηγή ανισότητας και αποκλεισμού στο σύγχρονο κόσμο των

μεγάλων αντιφάσεων.

Στον κόσμο που έγινε – σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ – οκτώ φορές πιο πλούσιος τα

τελευταία 50 χρόνια, αλλά σε 1 στους 4 κατοίκους του αναλογεί εισόδημα λιγότερο από 1

δολάριο την ημέρα. Που υποτίθεται ότι ζει το «θρίαμβο των ανθρώπινων δικαιωμάτων», αλλά

700 εκατομμύρια πολίτες του είναι άνεργοι ή υποασχολούμενοι. Σ’ έναν κόσμο που λέγεται

ότι έχει μετατραπεί σε «γειτονιά» από την έκρηξη στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας αλλά

αναλογούν μόλις 2 τηλεοράσεις ανά 1.000 κατοίκους στις 48 «ελάχιστα αναπτυγμένες χώ-

ρες», ενώ στον ίδιο αριθμό κατοίκων του αναπτυγμένου Βορρά αναλογούν 300 τηλεοράσεις.

Παρόμοια αντίφαση αποτυπώνεται και στο πρόβλημα του αναλφαβητισμού, που μαστίζει

κυρίως τις λεγόμενες αναπτυσσόμενες χώρες. Μάλιστα, σε 33 από αυτές τις χώρες ο αναλ-

φαβητισμός είναι από 50 έως 77% του ενήλικου πληθυσμού, σύμφωνα με την Έκθεση του

ΟΗΕ για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη του έτους 1997.

Όμως δεν είναι πρόβλημα μόνο του Τρίτου Κόσμου ο αναλφαβητισμός. Στην Ελλάδα

είχαμε 617.646 αναλφάβητους, δηλαδή 6,8% του ενήλικου πληθυσμού, σύμφωνα με στοιχεία

της απογραφής του 1991. Όπως και σε άλλα προβλήματα, οι γυναίκες έχουν το προβάδισμα

και στον αναλφαβητισμό με ποσοστό 9,8%. Ιδιαίτερα οξύ είναι το πρόβλημα στους Τσιγγάνους,

παλιννοστούντες, μουσουλμάνους, καθώς και στους μετανάστες που ο αριθμός τους και οι

χώρες προέλευσής τους έχουν αυξηθεί θεαματικά τα τελευταία χρόνια.

Μιλώντας για αναλφαβητισμό έχουμε αναφερθεί ως τώρα σε εκείνους που η επιστήμη χα-

ρακτηρίζει «οργανικά αναλφάβητους», δηλαδή που δεν έμαθαν ποτέ γράμματα, ώστε να είναι

ικανοί για την πιο στοιχειώδη γραπτή επικοινωνία στην καθημερινή τους ζωή. Υπάρχει, όμως,

και μια άλλη κατηγορία, που χαρακτηρίζονται «λειτουργικά αναλφάβητοι», δηλαδή άτομα που

εγκατέλειψαν το σχολείο πρόωρα και δεν έχουν την ικανότητα της γραπτής επικοινωνίας σε

βαθμό που να τους επιτρέπει την ουσιαστική συμμετοχή στην οικονομική και κοινωνική ζωή.

Ποσοτικά ο λειτουργικός αναλφαβητισμός προσδιορίζεται με κριτήριο την 9χρονη υποχρεω-

τική εκπαίδευση και στη βάση αυτή υπολογίστηκε στην Ελλάδα σε 47,8% με την απογραφή

του 1991 (αντιλαμβάνεται κανείς ότι με την εξάπλωση της χρήσης των computers ακόμα και

κάτοχοι πανεπιστημιακών τίτλων κινδυνεύουν να καταστούν «λειτουργικά αναλφάβητοι»).

Από τα παραπάνω στοιχεία για τον αναλφαβητισμό στη χώρα μας – που είναι από τους

υψηλότερους στην Ευρώπη, όπου μόνο η Πορτογαλία (10,4%), η Μάλτα (14%), η Αλβανία

(15%) και η Τουρκία (18,4%) είναι σε χειρότερη μοίρα – αναδεικνύονται οι ανεπάρκειες του

εκπαιδευτικού μας συστήματος. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ελλάδα είναι τελευταία σε ποσοστό του

ΑΕΠ που διαθέτει για την παιδεία ανάμεσα στις αναπτυγμένες χώρες.

Ωστόσο το πρόβλημα έχει ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις, αφού συνδέεται

με τη φτώχεια, την ανεργία, τις διακρίσεις σε βάρος μειονοτήτων και μεταναστών. Σε τελευταία

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

20

ανάλυση, η μάχη για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού είναι μάχη κατά των κοινωνικών

ανισοτήτων, της περιθωριοποίησης και του κοινωνικού αποκλεισμού. Μάχη για την πλήρη

κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στη χώρα μας, με τη δική τους διάσταση – των

κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων.

Γενικότερα στον κόσμο, η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού απαιτεί τη γεφύρωση του

εκρηκτικού χάσματος Βορρά – Νότου, την απαλλαγή δεκάδων χωρών από τη νεοαποικιακή

εκμετάλλευση και το βραχνά του εξωτερικού χρέους, τη μεταφορά πόρων από τις υπέρογκες

στρατιωτικές δαπάνες στην παιδεία, την εφαρμογή πολιτικών για την κοινωνική ανάπτυξη, το

βαθύ εκδημοκρατισμό των κοινωνικών δομών και του συστήματος των διεθνών σχέσεων,

ώστε να επικρατήσει μια πιο δίκαιη, αλληλέγγυα και ειρηνική παγκόσμια τάξη.

Απαιτείται ρήξη με τη σημερινή άνιση και άδικη παγκόσμια τάξη, που επιτρέπει την ασυδο-

σία του πολυεθνικού κεφαλαίου, τη συγκέντρωση της δύναμης και του πλούτου σε μια μικρή

ομάδα χωρών του αναπτυγμένου καπιταλισμού, την εξαθλίωση του μεγαλύτερου μέρους του

πληθυσμού της γης. Διαφορετικά η ανασφάλεια, η ανισότητα και η ανηθικότητα θα κυριαρ-

χήσουν στον κόσμο με όλες τις συνέπειές τους.

Γ. Τριγάζης,

εφημ. «Ελευθεροτυπία»

7. Κοινωνική δικτύωση – Διαδίκτυο

21

αναλφαβήτισμοσ

Σταθερή άνοδο παρατηρείται στο ποσοστό των χρηστών που επιλέγουν το internet για

την ενημέρωση τους, όπως αποκαλύπτει η τελευταία έρευνα του Pew Reseach Center.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, το 39% επιλέγει το διαδίκτυο για την ενημέ-

ρωση του, σε σχέση με το 33% του ραδιοφώνου και το 29% της εφημερίδας. Η τηλεόραση

παραμένει η κύρια πηγή ενημέρωσης των χρηστών με ποσοστό 55% αλλά από το 2010 και

μετά σημειώνει μικρή αλλά σταθερή πτώση.

Θα πρέπει να τονίσουμε πως τα νούμερα αυτά δεν δηλώνουν αποκλειστική προτίμηση.

Όπως φαίνεται και από τα ποσοστά, όσοι ενημερώνονται από το διαδίκτυο εξακολουθούν να

χρησιμοποιούν το ραδιόφωνο και την τηλεόραση για ενημέρωση. Το ζητούμενο όμως είναι

σε ποιο μέσο επικεντρώνονται οι χρήστες.

Το διαδίκτυο είναι το μοναδικό μέσο ενημέρωσης που σημειώνει σταθερή άνοδο από το

2006, με όλα τα υπόλοιπα μέσα να χάνουν ολοένα και περισσότερη δημοτικότητα. Το Internet

έχει ήδη ξεπεράσει το ραδιόφωνο και τις εφημερίδες από το 2010, ενώ η τηλεόραση παραμένει

σε υψηλά ποσοστά, σημειώνοντας παράλληλα μικρή πτώση. Σύμφωνα με το Pew Reseach

Center, αυτό ίσως σημαίνει πως η τηλεόραση «κινδυνεύει» από την άνοδο του διαδικτύου.

Ενημερωτικό άρθρο από το διαδίκτυο, 2012-10-06

Αγνώστης ταυτότητας «φίλους» κάνουν τα Ελληνόπουλα όταν μπαίνουν στο Διαδίκτυο.

Μάλιστα, σύμφωνα με νέα έρευνα, τέσσερις στους δέκα εφήβους ηλικίας 15-16 ετών πα-

ραδέχονται ότι έχουν κλείσει ραντεβού με κάποιον που γνώρισαν στο Ιντερνετ χωρίς να

σκεφτούν τους ενδεχόμενους κινδύνους, ενώ σε ποσοστό 26,8% έχουν πέσει θύμα διαδι-

κτυακού εκφοβισμού.

Τα στοιχεία αυτά προκύπτουν από πανευρωπαϊκή έρευνα για τις συμπεριφορές εξάρτησης

στο Διαδίκτυο, στο πλαίσιο του Προγράμματος Αριάδνη που υλοποιεί το Πανεπιστήμιο Αθηνών

με την επιστημονική ευθύνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας της Β' Παιδιατρικής Κλινικής του

Πανεπιστημίου Αθηνών, του Νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού».

Οι αρνητικές εκπλήξεις όμως δεν σταματούν εδώ: σύμφωνα πάντα με την ίδια έρευνα,

δύο στους δέκα εφήβους παραδέχονται πως παίζουν τυχερά παιχνίδια στον φυσικό κόσμο,

ενώ σε ποσοστό 7,9% προτιμούν να... τζογάρουν on line.

Στόχος της μελέτης, στην οποία συμμετείχαν επιστήμονες από τη Γερμανία, την Ισπανία,

7. Κοινωνική δικτύωση – Διαδίκτυο

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

22

την Πολωνία, την Ισλανδία, την Ολλανδία και την Πολωνία, ήταν να εκτιμήσουν τον κίνδυνο

εξάρτησης των νέων από το Ιντερνετ. Στο πλαίσιο αυτό 14.000 έφηβοι (εκ των οποίων και

2.000 Ελληνόπουλα) συμπλήρωσαν ειδικά ερωτηματολόγια.

Όπως προκύπτει από τα συμπεράσματα, το 1,7% των νέων στη χώρα μας που σερφά-

ρουν στο Ιντερνετ παρουσιάζουν συμπεριφορές εξάρτησης και 12,7% οριακή διαδικτυακή

συμπεριφορά.

Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να αποτελούν σοβαρή παγίδα εθισμού, με τους

επιστήμονες να επισημαίνουν ότι όταν ένας έφηβος έχει περισσότερους από 600 διαδικτυ-

ακούς φίλους τότε πρέπει να σημάνει συναγερμός για πιθανή εξάρτηση.

ΤΑ ΝΕΑ, ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΜΑΡΘΑ ΚΑΪΤΑΝΙΔΗ, 04 Οκτωβρίου 2012

8. Κινητή τηλεφωνία

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

23

Οι γονείς της δεκαετίας του 2000 μεγαλώνουν τα παιδιά τους σε έναν διαρκώς πιο

αγχωτικό και θυμωμένο κόσμο. Ιδιαίτερα οι κάτοικοι του Νότου της Ευρώπης, γεννημένοι

στη μονοπολιτισμική παράδοση ενός αγροτοβαρούς κρατισμού, βρέθηκαν να μάχονται με

την αβεβαιότητα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία με βιομηχανικά ωράρια. Το άγχος είναι

διάχυτο παντού, η ανασφάλεια επίσης, η αγοραφοβία και η ξενοφοβία θερίζουν. Στην Ελλάδα,

όπου ο εκσυγχρονισμός παραδόξως συμπίπτει με την αποβιομηχάνιση, το στρες είναι ακόμη

πιο έντονο. Ο «θυμός της κοινωνίας» ξεσπάει καθημερινά με την παραμικρή αφορμή και η

παραδοσιακά έντονη αξία της οικογένειας νιώθει διαρκώς και πιο απειλούμενη. Τι πιο φυσικό

λοιπόν από το να θέλει ο κάθε γονιός να βρίσκεται άμεσα «κοντά» στο παιδί του, όπου και

αν βρίσκεται αυτό, όποια στιγμή και για ό,τι συμβεί;

Αυτό όμως που ακούγεται φυσικό είναι στην ουσία μια νευρωτική αντίδραση, μια προσπά-

θεια αστυνόμευσης της ζωής των παιδιών, που σε άλλα στοχεύει και σε άλλα οδηγεί. Όπως

ήδη είπαμε, τα παιδιά θα κάνουν το παν να μετατρέψουν το κινητό από όργανο ελέγχου σε

όργανο απελευθέρωσης. Οι γονείς θα έχουν μεν την ψευδαίσθηση ότι «είναι κοντά», αλλά

τα παιδιά θα βρίσκονται όπου θέλουν με όποιον θέλουν και θα επικοινωνούν ανεξέλεγκτα με

άτομα που δεν γνωρίζουμε. Αυτό το όργανο που τους δωρίζουμε ως «συσκευή εντοπισμού»

γίνεται στα χέρια τους μοχλός αντίδρασης, αποσταθεροποίησης του σχολικού περιβάλλοντος

και ανάπτυξης μιας προσωπικότητας που θα αποφεύγει να αντιμετωπίζει τον κόσμο «πρό-

σωπο με πρόσωπο». Οι ειδικοί σε όλες τις μεγαλουπόλεις του κόσμου τονίζουν ότι το κινητό

τηλέφωνο στα παιδικά χέρια μετατρέπεται σε εργαλείο προσβολής των συμμαθητών πίσω από

την ανωνυμία μηνυμάτων, αλλά και σε δέλεαρ για βιαιοπραγία και ληστεία εις βάρος των

παιδιών που το φέρουν επιδεικτικά. Ήδη, στο Λονδίνο τα κρούσματα ληστείας στον δρόμο

έχουν αυξηθεί κατά 31%, με το 48% των θυμάτων μαθητές που είχαν κινητό! Τελευταίο και

πιο πρόσφατο «φρούτο» είναι τα απανωτά κρούσματα παιδόφιλων που φωτογραφίζουν τα

παιδιά ημίγυμνα ή γυμνά σε γυμναστήρια και κολυμβητήρια, με τα νέου τύπου κινητά που

ενσωματώνουν ψηφιακές κάμερες, και τα εκθέτουν στο Διαδίκτυο...

Μέσο αποξένωσης από την οικογένεια

Τα πράγματα - για άλλη μια φορά - δεν είναι διόλου απλά. Αυτό που ως γονείς σκεπτό-

μαστε ότι θα είναι άμεση γραμμή επικοινωνίας μπορεί εύκολα να γίνει μέσο αποξένωσης του

παιδιού από την οικογένεια, κανάλι συμμετοχής του σε συμμορίες, δέκτης μηνυμάτων κάθε

- ανεξέλεγκτης από εμάς - πηγής. Ενώ το γλωσσικό φράγμα του αγγλοκρατούμενου Internet

κράτησε τις όποιες διαστροφές ακούμε στις ειδήσεις αρκετά μακριά από την ελληνική νεολαία,

η κινητή τηλεφωνία μπορεί να αποδειχθεί πολύ πιο επικίνδυνη για τις μικρές ηλικίες. Αν τον

8. Κινητή τηλεφωνία

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

24

υπολογιστή μπορούμε να μην τον βάλουμε στο δωμάτιο του παιδιού, ώστε να ελέγχουμε τι

βλέπει και πού πηγαίνει στο Διαδίκτυο, την οθόνη και το ακουστικό του κινητού του ποιος το

ελέγχει; Σαφώς μόνο το ίδιο. Άρα, σωστά το βρετανικό υπουργείο Παιδείας συνέστησε από

πρόπερσι στους γονείς να μην αγοράζουν κινητά στα παιδιά τους πριν από την ηλικία των

16 ετών. Αλλά, ακόμη και τότε, να τα διαπαιδαγωγούν στη χρήση του, να τους μαθαίνουν

τρόπους τηλεφωνικής συμπεριφοράς και να μη γίνονται οι ίδιοι υπερπροστατευτικοί δυνάστες

εξ αποστάσεως ή να μη μεταφέρουν στο κινητό τις γονικές ευθύνες - αναγορεύοντάς το σε

νταντά των παιδιών.

Τάσος Καφαντάρης,

εφημ. «Το Βήμα», 09/11/2003

Το κουδούνι χτυπά για τη δεύτερη ώρα και οι μαθητές μπαίνουν για μάθημα. Όση ώρα

παραδίδει ο καθηγητής, από τους περίπου 25 μαθητές, οι 16 είναι πολύ πιθανόν να ανταλ-

λάσσουν μηνύματα ή να παίζουν παιχνίδια στο κινητό, πάντα στην αθόρυβη λειτουργία για

ευνόητους λόγους!

Είναι εκείνοι που το χρησιμοποιούν ακόμη και κατά τη διάρκεια του μαθήματος, αφού

συνολικά κινητό διαθέτουν οι 20 από τους 25, με ενδεχόμενο κίνδυνο για την υγεία και τη

σωστή ανάπτυξή τους.

Προσοχή συνιστούν επιστήμονες στη χρήση κινητού τηλεφώνου από τα παιδιά. (…) Τα

παιδιά έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στη μη ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Κι αυτό

γιατί έχουν λεπτότερο κρανίο – το 60% της ακτινοβολίας ενός κινητού απορροφάται από το

κεφάλι – ενώ το νευρικό τους σύστημα δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως.

Οι επιστήμονες συνιστούν να μη χρησιμοποιείται κινητό από παιδιά μικρότερα των 8 ετών.

Κατά την επιλογή μιας συσκευής θα πρέπει κανείς να ενημερώνεται για τον ειδικό βαθμό

απορρόφησης (SAR). Στην περίπτωση του κινητού τηλεφώνου (και την έκθεση του εγκεφάλου

στην ακτινοβολία), ο δείκτης αυτός – σύμφωνα με τα διεθνή στάνταρ – θα πρέπει να μην

υπερβαίνει τα 2W/kg (βατ ανά χιλιόγραμμο μάζας σώματος). Πληροφορίες για το SAR κάθε

συσκευής μπορεί κανείς να βρει στα σημεία πώλησης αλλά και στις κατασκευάστριες εταιρείες.

εφημ. «Τα Νέα», 06/05/2005

9. Διαφήμιση

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

25

Τίποτα δεν είναι μόνο κακό ή μόνο καλό. Είναι πάντα και τα δυο μαζί, με υπεροχή πότε

του ενός και πότε του άλλου. Η διαφήμιση στην πρώτη της φάση, που μπορούμε να την

ονομάσουμε πληροφόρηση, ήταν περισσότερο καλό, γιατί έδινε μια ακριβή ενημέρωση για

τα γεγονότα, για τις γνώσεις, για τα προϊόντα. Όταν όμως η πληροφόρηση αναγκάστηκε να

χρησιμοποιήσει την υπερβολή, πέρασε στη δεύτερη φάση, έγινε προπαγάνδα ή διαφήμιση και

εγκατέλειψε τον ευεργετικό της χαρακτήρα. (…)

Μα ας δούμε τι ήταν εκείνο, που προκάλεσε το πέρασμα από την πρώτη φάση στη δεύτερη,

από την πληροφόρηση στη διαφήμιση.

Όταν χάρη στην τεχνολογία και στη σημερινή μορφή της κοινωνικής μας οργάνωσης,

φτάσαμε στην αναρχία της παραγωγής, δηλαδή στην παραγωγή περισσότερων ή λιγότερων

αγαθών απ’ όσα είχαμε ανάγκη, η αναγκαιότητα της ύπαρξης υποχρέωσε τον κάθε παραγωγό,

που είχε πλεονάσματα, να βρει τρόπους να επιβάλει στον καταναλωτή το δικό του προϊόν ή

να τον πείσει ότι του χρειάζονται περισσότερα από όσα στην πραγματικότητα. Τότε ήρθε σε

βοήθειά του η διαφήμιση, η οποία ανέλαβε αυτό το έργο με ένα είδος πλύσης εγκεφάλου

αποτεινόμενη στα ένστικτα, στα συμπλέγματα, στις απωθήσεις, στο συμφέρον, στην κοινωνική

τοποθέτηση και σε ό,τι άλλο ακόμα από τα μύχια της ανθρώπινης ψυχής ή της κοινωνικής

συμπεριφοράς απεκάλυψε η ψυχολογία ή η κοινωνιολογία. Η εικόνα και ο λόγος είναι τα

κύρια όργανά της. Γιατί επικοινωνεί με τον καταναλωτή μέσω των δύο κύριων αισθητηρίων:

χρησιμοποιεί και τα υπόλοιπα. Και επειδή «όπου δεν ισχύει λόγος, ισχύει ράβδος», όταν δεν

μπορεί να πείσει με το πλούσιο διαφημιστικό οπλοστάσιο, χρησιμοποιεί την εφεδρεία του: τη

βία. Οι αντηχήσεις του ανεπίσημου πολέμου μεταξύ ομοειδών συγκροτημάτων, που προσπα-

θούν να επιβάλουν την κυριαρχία τους στην υδρόγειο, φτάνουν μέχρι σε μας. (…)

Εδώ και μερικά χρόνια άρχισε ο άνθρωπος να συνειδητοποιεί τον κίνδυνο που διατρέχουν

οι πνεύμονές του, και κατά συνέπεια και ο ίδιος, από την όλο και αυξανόμενη μόλυνση της

πληροφορίας. Όταν θα το συνειδητοποιήσει θα αρχίσει τον αγώνα και εναντίον αυτού του

κακού, όπως ήδη άρχισε τον αγώνα ενάντια στη μόλυνση της ατμόσφαιρας. Γιατί η εξελισσό-

μενη ανθρωπότητα κατέχει ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της εξέλιξης, δηλαδή να κινείται

διαμέσου των ανταγωνισμών, διαμέσου των αντιθετικών μηχανισμών, γεννώντας το αντίθετό

του σε ένα γεγονός, μόλις αυτό εμφανισθεί. Η αναρχία στην παραγωγή που μας έφερε τη

διαφήμιση, γέννησε ήδη το αντίθετό της, τη διευθυνόμενη παραγωγή, που όταν κυριαρχήσει

ή όπου κυριάρχησε, εξαφανίζει τη διαφήμιση.

Μαζί όμως με τη διαφήμιση δε θα εξαφανισθεί και η προπαγάνδα, την οποία βλέπουμε

σε πλήρη άνθιση στα κράτη με διευθυνόμενη οικονομία. Εκεί η απουσία του συναγωνισμού

φέρνει το μέγιστο αποτέλεσμα στον προπαγανδιστικό προγραμματισμό. Το μονοπώλιο της

9. Διαφήμιση

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

26

προπαγάνδας βασιλεύει, ενώ κατακρίνει όλα τα άλλα μονοπώλια.

Ίσως εκείνο που θα μας σώσει απ’ όλα αυτά είναι η νοητική πρωτοβουλία, προϊόν της

συνεχώς αυξανόμενης μόρφωσης. Ίσως αυτός να είναι ο αποτελεσματικός δρόμος, που θα

μας απελευθερώσει από τους καταναγκασμούς οι οποίοι προσπαθούν να δέσουν όλο και πιο

σφιχτά την ψυχή και το σώμα μας. Στον αγώνα αυτόν δρόμου ανάμεσα στη μόρφωση, που

προσπαθεί να μας απελευθερώσει και στη διαφήμιση που επιδιώκει να μας αλυσοδέσει δεν

ξέρουμε ποιος θα είναι ο νικητής.

Αισιοδοξούμε όμως, όταν βλέπουμε ένα βοσκό να σκαλίζει καλλιτεχνικά ένα μπαστούνι,

όταν ακούμε τη Λειτουργία σε si mineur του Μπαχ ή το Missa Solemnis του Μπετόβεν, όταν

μελετούμε το έργο του Αϊνστάιν, όταν συγκινούμαστε από το κλάμα ενός παιδιού, από το

πρώτο πράσινο μήνυμα της άνοιξης. Αισιοδοξούμε γιατί διαπιστώνουμε, όσο βαθιά είναι

ριζωμένη στον άνθρωπο η πρωτοβουλία, πόσο η ιδέα της ρομποτοποίησης, που επιδιώκουν

να του επιβάλουν, είναι ξένη προς την ανθρώπινη φύση.

Α. Νάσιουτζικ,

«Επιφυλλίδες»

Διαφήμιση είναι ένα είδος πληροφόρησης. Στηρίζεται σε επιστημονικά – ψυχολογικά

δεδομένα και επιδιώκει την κερδοσκοπία, την υπερκατανάλωση αγαθών (υλικών αλλά και

«πνευματικών» υποπροϊόντων). Ο διαφημιστής γνωρίζει ή υποθέτουμε ότι γνωρίζει την ψυ-

χολογία του καταναλωτή και ποντάρει στις ορέξεις του – τις οποίες προσπαθεί να κεντρίσει

και να κατευθύνει εκεί που αυτός θέλει.

Είναι φυσικό η διαφήμιση να τελεσφορεί περισσότερο σε καταναλωτές απαίδευτους και

υπανάπτυκτους. Με διάφορα λεκτικά ή εικονικά σχήματα οδηγεί το θύμα στη «λεία» του,

για να την καρπωθεί. Κατά βάθος, λοιπόν, είναι ένα τέχνασμα επιστημονικά μελετημένο,

που κατορθώνει να συμβάλει στην αύξηση των πωλήσεων, στην προβολή και επικράτηση

συγκεκριμένων προϊόντων, στην υπερκατανάλωση. Η εποχή μας δεν έχει πλέον την παρα-

δοσιακή δομή και νοοτροπία. Νέα ρεύματα και τάσεις σημειώνονται. Η υπερκατανάλωση

υλικών αγαθών, ο ευδαιμονισμός είναι κάτι το δίχως προηγούμενο στην εποχή μας. Αυτήν

την τάση την εκμεταλλεύεται και την καλλιεργεί η διαφήμιση. Είναι ένα σύνδρομο της εποχής

μας, μια έκφρασή της.

Οι θετικές πλευρές της – αν μπορούμε να αναφερθούμε σε θετικές πλευρές, αφού έχουμε

υπόψη πώς λειτουργούν ακριβώς τα διαφημιστικά κυκλώματα – είναι η πληροφόρηση του

κοινού, η ενημέρωσή του και η προβολή των προϊόντων της αγοράς, ώστε να είναι σε θέση

ο καταναλωτής να τα αναζητήσει, όταν η ανάγκη παρουσιαστεί. Ακόμη η άμιλλα και ο συνα-

γωνισμός που αυξάνει την ποσότητα και την ποιότητα των προϊόντων.

Οι αρνητικές πλευρές της είναι πολλές. Οι κυριότερες και πιο επιζήμιες είναι η παραπλά-

27

διαφήμισή

νηση (όταν η διαφήμιση γίνεται με αποκλειστικά κερδοσκοπικά κριτήρια και στόχους) και η

εξώθηση σε κατανάλωση, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει ανάγκη.

Αυτή η εξώθηση του καταναλωτή σε σπατάλες δημιουργεί αλυσίδα οικονομικών επι-

πτώσεων, που ζημιώνουν τον καταναλωτή και ωφελούν το βιομήχανο. Οι επιπτώσεις

μιας αλόγιστης υπερκατανάλωσης – αποτέλεσμα της «πλύσης εγκεφάλου» που προκαλεί η

διαφήμιση – δεν είναι απλά οικονομικές και επιφανειακές. Είναι βαθύτερες και ανάγονται σε

προβλήματα πολυπλοκότερα, που ο ανυποψίαστος καταναλωτής δεν είναι σε θέση να αντι-

ληφθεί. Ένα βαθύτερο σύμπτωμα του κυκλώματος αυτού είναι η αλλοτρίωση.

Ο εργαζόμενος – καταναλωτής, για να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες (υποβολιμαίες και

ουσιαστικά μη αναγκαίες), υποχρεώνεται να αυξάνει την εργασία του με οποιοδήποτε τρόπο

(υπερωριακή απασχόληση, διπλή εργασία, εντατικοποίηση εργασίας κλπ.). Η αύξηση αυτή,

φυσικά, γίνεται σε βάρος του ελεύθερου χρόνου, της ανάπαυσης, της ψυχαγωγίας. Άρα σε

βάρος της πνευματικής ανάπτυξης του εργαζόμενου καταναλωτή. Η αλλοτρίωση έχει ήδη

συντελεστεί. Η διαφήμιση έκανε το θαύμα της.

Αυτή η αρνητική πλευρά της διαφήμισης είναι αρκετή για να μας κάνει πολύ σκεπτικούς,

αφού προκαλεί τόσο βαθιές και οδυνηρές συνέπειες. Ο κίνδυνος και το κακό βρίσκονται

εξάλλου στο σημείο που οι μέθοδοί της μετατοπίζονται από το εμπορικό πεδίο και στο πολιτικό,

στους εκλογικούς αγώνες και σιγά σιγά απλώνονται και αλλού, κυρίως με τη διείσδυση της

«ρεκλάμας» στις πολιτικές αναμετρήεις με τα φιλμς, το λόγο, τον Τύπο και πιο πέρα ακόμη,

με τις εικαστικές τέχνες. Μ’ αυτόν τον τρόπο θάβεται η πολιτική και κοινωνική σκέψη, το

κριτικό πνεύμα, η αυτόνομη και ανεπηρέαστη αντίληψη των πραγμάτων, ο καθαρός λογι-

σμός, η κοινωνική ευθύνη. Με τον τρόπο και το πνεύμα που γίνεται η διαφήμιση υποδαυλίζει

ακατάπαυστα την τάση του ανθρώπου για πλεονεξία, ένα ελάττωμα από τα πιο αντικοινωνικά.

εφημ. «Ελευθεροτυπία»

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

28

Η πληροφόρηση στις ημέρες μας έχει αποβεί μια δύναμη κατεξοχήν επιθετική. Κάθε

πληροφορία, κάθε είδηση, κάθε «νέο» πέφτει επάνω μας καταιγιστικά. Από παντού μας πετρο-

βολούν με αποκλειστικότητες ή με αποκαλύψεις. Τα δελτία ειδήσεων, ανά ώρα, ανά ημίωρο,

ανά τέταρτο, και ο τρόπος που εκφέρονται ή προαναγγέλλονται, αποτελούν μια θύελλα από

χαλάζι, έχουν όλα τα χαρακτηριστικά του λιθοβολισμού.

Στη ρίζα της λέξης «πληροφορία» υπάρχει ή εξυπακούεται η πληρότητα, η σφαιρικότητα.

Τα ρήματα «πληρώ» και «φέρω» είναι τα εννοιολογικά της στοιχεία. Αυτό αναφέρεται όχι

μόνο στον πομπό της πληροφορίας, αλλά και το δέκτη. Σημασία δηλαδή, δεν έχει μόνο πώς

έρχεται ή πώς επιπίπτει πάνω στο δέκτη, αλλά και πώς αυτός τη λαμβάνει. Ο προορισμός της

πληροφορίας είναι να δημιουργεί ένα αίσθημα γνώσης, ασφάλειας και ισορροπίας (έστω και

με την κακή είδηση) σε εκείνον που τη λαμβάνει. Όχι βέβαια με τρόπο τεχνητό και πλασματικό,

αλλά μέσα από την ίδια τη φύση της αντικειμενικής πληροφόρησης.

Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι πληροφορίες δημιουργημένες, αποσπασματικές, αγ-

χοπαραγωγές, εμπορευματοποιημένες, φωτοσκιασμένες ανάλογα, προορίζονται μάλλον να

δημιουργούν αντί πληρότητα, ένα πελώριο κενό, έτσι ώστε αυτό, να μπορεί να γεμίσει με

οτιδήποτε. Η πληροφόρηση φαίνεται σαν να επιδιώκει τη δημιουργία ανθρώπων πανικόβλη-

των, παραιτημένων και αλωμένων1, ίσως με σκοπό να γίνεται εύκολη η κάθε «κατάληψη» της

εξουσίας ή της ψυχής. Μια πληροφόρηση που επιτίθεται σαν ύαινα και ξεσκίζει την ευαισθησία

ή ανατρέπει τη στοιχειώδη εσωτερική μας ισορροπία, καταλήγει σε τρομοκρατία. Η εικόνα του

κόσμου, αποκομμένη τελείως από την ομορφιά και από την ελπίδα, υπογραμμίζει τη μοναξιά

του ανθρώπου και το πλήρες αδιέξοδο – κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό, μεταφυσικό.

Δεν υποστηρίζουμε ότι η ειδυλλιακή παρουσίαση του Κόσμου μεταβάλλει την «είδηση»

(οίδα = γνωρίζω) σε «συν-είδηση». Αντίθετα η πληροφόρηση έχει αποστολή να δίδει τη

διάσταση της τραγικότητας η οποία όμως έχει πυρήνα την ελπίδα. Το τραγικό έχει μέσα του

οργανικά, την κάθαρση, την αγωνιακή προσπάθεια απεμπλοκής από τα αδιέξοδα, τη δυναμική

των «γόρδιων» λύσεων2. Μέσα από τη βίωση του τραγικού ανατέλλει μια αυγινή αντίληψη

της ζωής και του μέλλοντος. Το σκοτάδι της πληροφόρησης και οι τρόποι μετάδοσής της

δημιουργούν δειλούς και απληροφόρητους, που σαρώνονται από τα ρεύματα της προπαγάνδας

και αλέθονται από τους μηχανισμούς της υποδούλωσης.

Παναγιώτης Φωτέας,

περ. «Ευθύνη», τεύχ. 275

10. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

1. αλωμένος: αυτός που έχει κυριευθεί, υποδουλωθεί

2. γόρδια λύση: δυναμική, άμεση λύση χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες

29

μεσα μαζιΚήσ ενήμερωσήσ

Τα στελέχη του μάρκετινγκ ή οι υπεύθυνοι προγράμματος της τηλεόρασης, οι οποίοι

προσπάθησαν να μειώσουν τη νεανική κουλτούρα καθιστώντας την απλώς ένα «τάργκετ

γκρουπ»1, δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι πυροδοτούσαν αυτό που αποδείχτηκε αναγέννηση

στη σχέση των νεαρών ατόμων με τα μέσα. Σαν βακτήρια που αναπτύσσουν αντιστάσεις στα

νέα αντιβιοτικά, τα παιδιά μας προσαρμόστηκαν με εκπληκτική ευκολία και ευκαμψία στο συ-

νεχές «μπαράζ» στις αισθήσεις τους. Έχουν μεταλλαχθεί σε Γενιά της Οθόνης (Screen Agers).

Αυτόχθονες σε ένα βασίλειο νέων μέσων, όπου οι περισσότεροι ενήλικοι είναι απλώς

μετανάστες, μιλούν τη γλώσσα των δημοσίων σχέσεων με μια ευκολία, την οποία οι περισ-

σότεροι επαγγελματίες μπορούν μόνο να επιθυμήσουν και όχι να αποκτήσουν. Εντοπίζουν

τις αδέξιες προσπάθειες των διαφημιστών να προκαλέσουν τις επιθυμίες τους και κρατούν

τις αποστάσεις τους με ειρωνεία και χιούμορ. (…)

Άλλωστε το τηλεοπτικό προϊόν δεν ονομάζεται «πρόγραμμα» τυχαίως. Δεν προγραμματί-

ζουν τις συσκευές της τηλεόρασης, προγραμματίζουν εμάς, τους τηλεθεατές, δημιουργώντας

ιστορίες και διαφημίσεις που μας προκαλούν άγχος. Παρ’ ότι οι περισσότεροι ευπροσήγοροι

ενήλικοι τηλεθεατές παρακολουθούν σαν στρατιωτάκια ένα πρόγραμμα ως το τέλος, τα παιδιά,

που μεγάλωσαν με το τηλεκοντρόλ στο χέρι, υποκύπτουν πολύ λιγότερο στα καλοφτιαγμένα

επινοήματα των σειρών – κυρίως όταν είναι γεμάτα κόλπα του μάρκετινγκ – και κάνουν ζά-

πινγκ χωρίς να διστάσουν ούτε στιγμή. Αντί να παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα βλέπουν

στα πεταχτά δέκα συγχρόνως.

Ως αποτέλεσμα, δεν βλέπουν απλώς τηλεόραση, βλέπουν τηλεόραση οδηγώντας μόνα

τους τα βήματά τους μέσα στο σύνολο των μέσων, αντί να ακολουθούν τη συνταγή ενός υπεύ-

θυνου προγράμματος. Όσο και αν παραπονιόμαστε για την περιορισμένη ικανότητα συγκέ-

ντρωσης των παιδιών μας, η επιδεξιότητα, με την οποία αποσυνδέονται από το πρόγραμμα, τα

έχει προστατεύσει από την υπνωτική μαγεία ακόμη και των καλύτερων τηλεοπτικών γητευτών.

Αντί να τους δώσουμε συγχαρητήρια όμως, έχουμε διευρύνει την έννοια του όρου «διαταραχή

της προσοχής» για να συμπεριλάβουμε και εκείνους των οποίων η προσοχή αποσπάται με τη

θέλησή τους – και να τους αναγκάσουμε να συμμορφωθούν.

Το τζόιστικ2 του Nintendo ενισχύει ακόμη περισσότερο τη δύναμη της Γενιάς της Οθόνης,

ενώ συγχρόνως περιπλέκει το δίλημμα του προγραμματιστή. Τον παλιό καιρό η εικόνα της

τηλεόρασης δεν μπορούσε να αλλάξει – ένας γυάλινος πύργος εξέπεμπε από την κορυφή του

την απόλυτη αλήθεια στα σπίτια. Σήμερα τα παιδιά έχουν συνηθίσει να χειρίζονται επιδεξίως

την εικόνα στην οθόνη. Αυτό έχει αλλάξει ριζικά την αντίληψη που έχουν για την εικόνα της

τηλεόρασης και την ευλάβεια που τρέφουν γι’ αυτήν.

1. τάργκετ γκρουπ: ομάδα στόχου, στη συγκεκριμένη περίπτωση για την κατανάλωση των προγραμ-μάτων

2. τζόιστικ: χειριστήριο

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

30

Όπως ακριβώς το τηλεκοντρόλ επιτρέπει στους τηλεθεατές να αποδομήσουν την τηλεο-

πτική εικόνα, το τζόιστικ έχει αποδομήσει το ίδιο το πίξελ1. Ο αναγνώστης των ειδήσεων είναι

απλώς ένας ακόμη μεσήλικος που χειρίζεται το τζόιστίκ του. Η ιεραρχία και η εξουσία έχουν

ελαττωθεί, και τα όπλα των προγραμματιστών έχουν αδρανοποιηθεί.

Τέλος, το ποντίκι και το πληκτρολόγιο του υπολογιστή έχουν μετατρέψει την τηλεόραση

σε ένα μόνιτορ / υπερδέκτη. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε σπίτι με υπολογιστή δεν αντιμε-

τωπίζουν την τηλεόραση ως ένα μαντείο ή εστία αλλ’ ως μια πύλη, μέσω της οποίας μπορούν

να επικοινωνήσουν. Κάθονται βεβαίως καμιά φορά και βλέπουν ένα πρόγραμμα – αλλά το

κάνουν με τη θέλησή τους και έχοντας πλήρη γνώση της συνενοχής τους. Δεν πρόκειται για

ακούσια υποταγή.

Το τηλεκοντρόλ, το τζόιστικ και το ποντίκι έχουν αλλάξει αμετάκλητα τη σχέση των νέων

με την τηλεοπτική εικόνα και τα μηνύματα των υπευθύνων προγράμματος. Τα παιδιά σήμερα

αποδομούν το περιεχόμενο, απομυθοποιούν την τεχνολογία και «κάνουν το κέφι τους» με

τα μέσα.

Οι προγραμματιστές αντιδρούν. Αναπτύσσουν πιο περίπλοκα προγράμματα υπολογιστών

για να αποτρέψουν τη Γενιά της Οθόνης από το να κατασκευάζει μόνη της τα προγράμματά

της. Οι διαφημιστές δημιουργούν «μοντέρνες» διαφημίσεις και προγράμματα και αποσκο-

πούν στο να γοητεύσουν τους νοήμονες νεαρούς τηλεθεατές και να κάμψουν την ειρωνική,

προστατευτική στάση τους. Και οι ειδήσεις προειδοποιούν τους γονείς για την επικίνδυνη

πορνογραφία και τους στρατιωτικούς εξτρεμιστές που καραδοκούν στο Ίντερνετ, έτοιμοι

να μετατρέψουν τα παιδιά μας σε άτομα που παρεκτρέπονται ή σε κατασκευαστές βομβών.

Αυτό καταλήγει σε πόλεμο εναντίον της κουλτούρας των νέων, ένα πόλεμο που μακάρι

να χαθεί μακροπρόθεσμα. Όντας αυτόχθονη η Γενιά της Οθόνης έχει το «πλεονέκτημα της

έδρας» στο χώρο των μέσων και καλύτερη γνώση του εδάφους. (…)

Ντάγκλας Ράσκοφ

1. πίξελ: εικονοστοιχείο

11. Καταναλωτική κοινωνία

31

μεσα μαζιΚήσ ενήμερωσήσ

Η υπερκαταναλωτική Δύση αγκομαχά από το άγχος και την πλήξη, τον φετιχισμό μιας

αληθοφανούς πραγματικότητας που οριοθετεί την ανθρώπινη αξία από το φαίνεσθαι, τα υλι-

κά αγαθά ή τη σικ ετικέτα ενός ενδύματος, από το έχειν και το κατέχειν. Μόλις το 20% του

παγκόσμιου πληθυσμού καταναλώνει το 80% των αγαθών, αδιαφορώντας ή παραβλέποντας

τα επακόλουθα της υπερκατανάλωσης, την περιβαλλοντική υποβάθμιση και την καταστροφή

των φυσικών πόρων. Κι αυτοί οι αποκλεισμένοι, οι «απόβλητοι», που συνιστούν το υπόλοιπο

80% του πληθυσμού, κι εκείνοι οι «νεόπτωχοι» της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι ανήμποροι

να αποκτήσουν τα προϊόντα του καταναλωτισμού στην άνιση και ανισοποιητική καταναλωτική

έκρηξη, ωθούνται διαρκώς εκτός κοινωνικών πλαισίων συμπιεζόμενοι από τον ασφυκτικό

επεκτατισμό της ελεύθερης αγοράς.

Η 26η Νοεμβρίου είναι ένα 24ωρο αντικαταναλωτισμού, αφιερωμένο στις πραγματικές

ανάγκες του ανθρώπου, στο περιβάλλον και στην προστασία του. Είναι η ημέρα της αγορα-

στικής αποχής – Buy Nothing Day την ονόμασαν τα μέλη των αμερικανικών ενώσεων κατά

του υπερκαταναλωτισμού – και από όποια σκοπιά αν τη δούμε, έχει τη σημασία της. Έστω

σαν ένα 24ωρο «κάθαρσης» και «εξιλέωσης» από το καινοφανές, ξενόφερτο για εμάς τους

Έλληνες, δόγμα του «shop till you drop» ή αναπόλησης των όχι πολύ μακρινών εποχών,

όταν το καταναλωτικό ενδιαφέρον εστιαζόταν στο ποιοτικό και στο αναγκαίον. Διότι τώρα

που κατά γενικήν ομολογία δεν χρειαζόμαστε και πολλά, κατεβάζουμε μανιωδώς οτιδήποτε

βλέπουμε στα ράφια και στις βιτρίνες με κριτήριο όχι τις πραγματικές μας ανάγκες, αλλά για

άσχετους, πολλές φορές ασήμαντους, λόγους. Παραδείγματος χάριν, για να εντυπωσιάσουμε

τον διπλανό, άλλοτε να τον πικάρουμε ή να καλύψουμε τα υπαρξιακά μας κενά ή απλώς για

να σκοτώσουμε την ώρα μας, έτσι δίχως άλλη δικαιολογία.

Ας προσπεράσουμε, λοιπόν, τουλάχιστον για μία ημέρα, τις εισόδους των καταστημάτων,

δεν θα πάθουμε τίποτα κακό. Τουναντίον. Κι ας σκεφτούμε πόσα και ποια πράγματα χρειαζό-

μαστε, και εάν εντέλει, η απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών μας βοηθά να αισθανθούμε

επιτέλους ευτυχείς. Το ίδιο θα πράξουν και οι άλλοι πολίτες σε διάφορες χώρες του κόσμου,

στην Ευρώπη και στην Ασία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Λατινική Αμερική. Και δεν θα

είναι μόνο καταναλωτές.

Την προηγούμενη χρονιά, στην αποχή συμμετείχαν και ιδιοκτήτες εμπορικών που, προς

τιμήν τους εκκένωσαν τις βιτρίνες των καταστημάτων τους, τοποθετώντας στη θέση των

προϊόντων πλακάτ με συνθήματα τα οποία προέτρεπαν τους πάντες να ανταποκριθούν στην

εκστρατεία και να μην αγοράσουν τίποτα. Σκεπτόμενοι οικολογικά και αναλογιζόμενοι ότι

το περιβαλλοντικό κόστος και η επαπειλούμενη καταστροφή του πλανήτη είναι ζητήματα πιο

σημαντικά από τις εισπράξεις της ημέρας. Άλλωστε, και μόνο τυχαία δεν είναι η εννοιολογική

11. Καταναλωτική κοινωνία

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

32

διασύνδεση των λέξεων «οικονομία» και «οικολογία» με την κοινή, από το λήμμα «οίκος» ρίζα.

«Η πραγματική οικονομία οφείλει να διαχειρίζεται ορθολογικά το σπίτι της, την πολύπαθη Γη

μας, τον φυσικό της πλούτο και να ελέγχει όταν κι όπου χρειάζεται τον άκρατο καταναλωτισμό

και την κατασπατάληση των πόρων», επισημαίνουν οι οργανωτές των εκδηλώσεων κατά του

υπερκαταναλωτισμού, κάνοντας αναφορά στην αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων περί ευημερίας

και οικονομικής ανάπτυξης.

Πέρυσι πάνω από ένα εκατομμύριο πολίτες – παγκοσμίως – απείχαν από κάθε αγορά•

φέτος, αναμένεται να είναι περισσότεροι.

Έτσι, ανταποκρινόμενοι στην έκκληση των οργανωτών, αυτοί οι καταναλωτές δεν θα

αγοράσουν απολύτως τίποτα, αντιδρώντας στην αλόγιστη κατανάλωση, στην ανεξέλεγκτη

οικονομία της αγοράς και στην αλόγιστη εκμετάλλευση των αγαθών του πλανήτη. Στέλνοντας

παράλληλα κι ένα ακόμη μήνυμα, τη σημασία του οποίου έχουμε ξεχάσει: ότι ο άνθρωπος

είναι αυτός που δίνει αξία στα άψυχα και το αντίθετο δεν συμβαίνει.

Σπύρος Καραλής

Βρισκόμαστε σε μια ερημική τοποθεσία της Κυανής Ακτής. Είμαστε συνολικά δέκα άν-

θρωποι κάθε ηλικίας και προέλευσης• ερχόμαστε από διαφορετικά μέρη της Ευρώπης και

της Αμερικής και το μόνο που μας ενώνει είναι ο τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας ο

οποίος, άλλοτε με σαρκασμό κι άλλοτε με δέος, αποκαλείται «τέχνες». Έχουμε έρθει εδώ για

να ολοκληρώσουμε απερίσπαστοι μια όπερα, ένα εικαστικό έργο ή ένα βιβλίο. Κυκλοφορούμε

σ’ ένα άδειο πύργο που χτίστηκε στις αρχές του αιώνα πάνω σε ρωμαϊκά ερείπια.

Έτσι για να συναντήσεις τον έξω κόσμο πρέπει να τον επισκεφτείς, πρέπει να πας – εσύ,

το βουνό – στο Μωάμεθ.

Για μας ο Μωάμεθ και κάθε άλλη θεϊκή χρήση της καθημερινότητας βρίσκεται οχτώ

χιλιόμετρα από τον πύργο, στο πολυκατάστημα �eant. �eant σημαίνει «γίγαντας» και πράγ-�eant. �eant σημαίνει «γίγαντας» και πράγ-. �eant σημαίνει «γίγαντας» και πράγ-�eant σημαίνει «γίγαντας» και πράγ- σημαίνει «γίγαντας» και πράγ-

ματι το πολυκατάστημα ορθώνεται σε δεκάδες τετραγωνικά μέτρα – ένα τεράστιο, πλαστικό,

κοκκινοπράσινο συγκρότημα με τμήματα τροφίμων, ρουχισμού, εργαλείων, ηλεκτρονικών

συσκευών, καφενείο, κομμωτήριο, επιπλοποιείο και χαμπουργκεράδικο.

Ο «Γίγαντας» διαθέτει ακόμη και ειδικές πολυθρόνες “�utura� που – στο τέλος μιας κου-�utura� που – στο τέλος μιας κου-� που – στο τέλος μιας κου-

ραστικής υπερκαταναλωτικής μέρας – κάνουν δωρεάν μασάζ στις νοικοκυρές που χαχανίζουν

στη θέα των απρόσωπων, δερμάτινων μασέρ. Είναι χτισμένος ως καταφύγιο πυρηνικής κα-

ταστροφής όπου μπορείς να κλειστείς για μέρες και να ’χεις ό,τι ζητήσεις. Πέντε διαφορετικά

είδη καβουροπόδαρων, όλα τα τυριά της Γαλλίας, κουρτινόπανα σε κάθε απόχρωση, χιλιάδες

απορρυπαντικά για τις δύσκολες βρομιές, μονόπετα σακάκια και εσώρουχα, βίδες με κάθε

πιθανή διάμετρο, πόρτες για το γκαράζ, πλαστικά και αληθινά λουλούδια, κάρτες τηλεφώνου,

φωτογραφικά φιλμ, ακόμη και «ξυστό».

Οι δικές μας αντιδράσεις, στο θέαμα του «Γίγαντα» παρουσιάζουν ακόμη μεγαλύτερο

ενδιαφέρον. Παίρνεις δέκα ανθρώπους από την ερημιά του Θεού, τους αφήνεις ελεύθερους

σε μια τεράστια έκταση με ταξινομημένα αγαθά και παρατηρείς τις αντιδράσεις. Παραδέρνουν

33

ΚαταναλωτιΚή Κοινωνια

όλοι τους ζαλισμένοι και ευτυχισμένοι ανάμεσα στα ράφια. Δεν χρειάζονται τίποτα περισσότερο

από οδοντόκρεμα και σαμπουάν, ωστόσο κοιτάζουν υπνωτισμένοι τις πολύχρωμες κονσέρβες,

τα ψυγεία με τις κατεψυγμένες τροφές, ακόμη και τα πλαστικά αυτοκόλλητα για τις ντουλάπες.

Κοιτάζουν όλα όσα έχουν τοποθετηθεί εκεί για να τραβήξουν το βλέμμα, παίζουν σαν παιδιά

με τις χρωματιστές σφουγγαρίστρες, αγγίζουν τις δαγκάνες των αστακών, μοιάζουν με ένα

παράδοξο νηπιαγωγείο στο σχολείο της επιθυμίας.

Γιατί γι’ αυτό πρόκειται: ανατροφοδοτούμενη επιθυμία σε έναν πολιτισμό που έχει μάθει

να ταριχεύει επιθυμίες στα ράφια κατά χρώμα, μέγεθος και αξία. Μόλις δεις τα σημάδια του

τον αναγνωρίζεις, καταλαβαίνεις αυθόρμητα ότι αντικρίζεις κάτι που είχες αφήσει πίσω σου.

Ακόμη κι αν ζεις στον πύργο, αν έχεις «ευγενείς» ασχολίες και μετράς κάθε μέρα τα κύματα,

ο πολιτισμός του σούπερ μάρκετ σου γνέφει από μακριά, σου υπενθυμίζει τα όρια δράσης

του σύγχρονου ανθρώπου.

Αμάντα Μιχαλοπούλου

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

34

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία, πως ο οικονομικός βίος των ανθρώπων, των λαών, αποτελεί

έναν από τους πιο σπουδαίους παράγοντες της ιστορικής εξέλιξης, ωστόσο δεν είναι και ο

μόνος. Όταν όμως, τον τοποθετούμε στην κορυφή της ιεραρχίας των αξιών, τότε κινδυνεύουμε

να αλλοτριωθούμε από τους άλλους παράγοντες της ανάπτυξης και να απεμπολήσουμε τα

πνευματικά προϊόντα του πολιτισμού, έτσι, ώστε κατά μοιραίο πια τρόπο να φτάσουμε – αν

δε φτάσαμε – στην εκμηδένιση της προσωπικότητάς μας.

Οι οικονομικές αξίες είναι όντως μια σπουδαία όψη του πολιτισμού μας, του πολιτισμού

της ανθρωπότητας, αλλά δεν καλύπτουν μόνες τους τον ιστορικό βίο. Δυστυχώς σήμερα, κάτω

από την επίδραση του βιομηχανικού πνεύματος των κοινωνιών της καταναλωτικής απληστίας,

φαίνεται πως ο βίος του ανθρώπου απορροφιέται εξ ολοκλήρου από τις οικονομικές σχέσεις.

Οι οικονομικές αξίες τείνουν – αφού δώσαμε σε αυτές το προβάδισμα και τη δύναμη της

ιεραρχίας – να κυριαρχήσουν των ιδεών και να τις εξουδετερώσουν ή μάλλον κυριάρχησαν

και όλο μας τις εξουδετερώνουν.

Εκείνο που παρατηρεί κανείς σήμερα μέσα στις κοινωνίες της καταναλωτικής απληστίας,

είναι πως η ανθρώπινη βούληση, κάτω από τη μεγάλη αξία, που δίνομε στην οικονομία και

στην επίδραση, που δεχόμαστε να προκαλεί αυτή, φαίνεται πως αιχμαλωτίζεται. Αν εξακο-

λουθήσει ο φετιχισμός μας προς τις οικονομικές αξίες, τότε θα είναι σκληρές οι μορφές,

που θα επιβάλει η απόλυτη κυριαρχία του οικονομικού παράγοντα στην ιστορική εξέλιξη. Οι

δοκιμασίες δείχνουν ήδη πως θα είναι σκληρές, γιατί δε θα είναι δυνατόν ν’ αντιδράσουν

αυτοματοποιημένα άτομα και κοινωνίες.

Ποσοτική παραγωγή μέσον κι όχι σκοπός. Η πίστη πως η οικονομική ανάπτυξη έρχεται

πρώτη στην ιεραρχία των παραγόντων του πολιτισμού σαν κινητήρια δύναμη της εξέλιξης και

της προόδου, δεν άφηνε και δεν αφήνει το σύγχρονο άνθρωπο να δει τις σοβαρές παρενέρ-

γειες και τις αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου: αύξηση με κάθε μέσον του ακαθάριστου

κατά κεφαλήν εθνικού εισοδήματος, εκβιομηχάνιση με κάθε θυσία, οικονομική ανάπτυξη και

πρόοδος και τίποτε άλλο. Κυριαρχία της ποσότητας, λοιπόν, για τη ζωή και παραμέρισμα ή

αδιαφορία για την ποιότητα.

Κάνομε το λάθος ν’ αντικρίζομε την ποσοτική παραγωγή σαν σκοπό ζωής κι όχι σαν

μέσον, για να βελτιώσουμε τη ζωή μας ποιοτικά με τη βοήθεια και τη συνδρομή και άλλων

εξωοικονομικών βέβαια παραγόντων.

Ο βιομηχανικός πολιτισμός, που αναπτύσσεται σήμερα κατά μονομερή τρόπο, δεν μπορεί

παρά να οδηγήσει σε αθεράπευτη για τον άνθρωπο και την υπόστασή του, σαν προσωπικότητα,

κρίση. Σε μια σοβαρή ηθική κρίση, κάτι που είναι πια σε παγκόσμια κλίμακα ψηλαφητό, αν

όχι κάτι το εξόφθαλμο.

12. Πλούτος

35

Πλουτοσ

Η οικονομική βέβαια ανάπτυξη ελευθερώνει τις κοινωνίες από πολλές ανάγκες, που

απαιτούσαν τον άμεσο αγώνα εναντίον τους για την επιβίωση, ωστόσο και στο σημείο αυτό

δεν απελευθερώθηκαν τέλεια και οι πιο προχωρημένες οικονομικά κοινωνίες. Η οικονομία,

είπαν – και είναι σωστό – μεταμορφώνει τον κόσμο, αλλά δεν τον μορφώνει. Μεταμορφώνει

τον κόσμο σε κόσμο οικονομίας, όπου η πολιτική οικονομία εγκαθιδρύεται σαν κυρίαρχη πια

επιστήμη. Όπου το εμπόρευμα αποκτά πια δύναμη τέτοια, ώστε να καταλάβει κατά ολοκληρω-

τικό πια τρόπο την κοινωνική ζωή. Η σύγχρονη οικονομική παραγωγή επιβάλλει τη δικτατορία

του εμπορεύματος σε ολοένα και αυξανόμενη έκταση. Έτσι δεν είναι καθόλου ακατανόητο

πώς οι οικονομικές αξίες πήραν την πρωτοπορία όλων των άλλων αξιών, τις υπέταξαν ή τις

παραμέρισαν ολωσδιόλου.Ιω. Ν. Ξηροτύρης, «Προβλήματα του καιρού μας»

Δεν ξέρω που τελικά θα μας βγάλει αυτή η όλο κι αυξανόμενη μανία του εθνικού πλου-

τισμού. Φοβάμαι πως όχι σε καλούς κι εθνικά έντιμους χώρους.

Έχει γίνει έμμονη, βασανιστική ιδέα όλων των λαών στη εποχή μας – και του δικού

μας επίσης λαού που βαθύτερα έχει αποξενωθεί από την ιστορία του και ζει μια ζωή αβαρή,

ανερμάτιστη1, χωρίς τα ιδιαίτερα εθνικά της χαρακτηριστικά – η λαχτάρα της απόκτησης όλο

και περισσότερων υλικών αγαθών. Η έγνοια των καιρών είναι τα εργοστάσια, τ’ αυτοκίνητα,

οι μηχανές, τα σπίτια στην πόλη τα πολυτελή, τα σπίτια στην εξοχή τα ξεσηκωμένα από την

αλλοδαπή, οι καταθέσεις σε ελληνικές και κυρίως ξένες τράπεζες, κι έτσι, καταντήσαμε ν’

αναγάγουμε ολόκληρη τη σύνθεση και την κίνηση, τον προσανατολισμό της εθνικής μας ζωής

σ’ αυτή και μόνη, τη λαχτάρα του πλουτισμού, της υλικής ευμάρειας, της ζωώδους ευδαιμο-

νίας. Το μέτρο της μανίας αυτής, της εθνικά αποχαλινωτικής, παρέχει αυτή η βλάσφημη, σε

καιρούς τόσο αγωνιώδεις και δραματικούς, επίδειξη του πλούτου. (…)

Ας δοκιμάσει ο καλόπιστα στοχαζόμενος πάνω στα δικά μας πράγματα Έλληνας ν’ ανοίξει

το ραδιόφωνο, μιαν εφημερίδα, ένα περιοδικό επίκαιρων στόχων. Θα τους βρει όλους κι όλα

τοποθετημένα κι απασχολημένα, στο μεγαλύτερο ποσοστό, από την υλική ευμάρεια του λαού.

Σχέδια κι αιτήματα να γίνουν δρόμοι, να γίνουν εργοστάσια, αγώνες για τη βοήθεια που μας

δίνουν οι ξένοι – και που μας έκανε να χάσουμε την ακριβή εικόνα της ελληνικής πραγματι-

κότητας, αφού μας έκανε να νιώσουμε περισσότερο πλούσιοι απ’ όσο αληθινά μπορούμε να

είμαστε στην δεδομένη ιστορική στιγμή (…).

Αφήνω πια την καραμέλα που δώσαμε στους νέους να πιπιλίζουν, τον επαγγελματικό τους

προσανατολισμό, και που ενώ ξεκίνησε από τη σωστή κι αναγκαία εκτίμηση των πραγμάτων

για την πλέον ορθή οργάνωση της ατομικής και κοινωνικής ζωής, έφτασε να παρουσιάσει

στα μάτια της νεότητας το επάγγελμα όχι πια σαν μέσον, αλλά σαν σκοπό της ζωής με τελική

βλέψη τον πλούτο που φέρνει η επιτυχία.

12. Πλούτος

1. ανερμάτιστος: άστατος, αλλοπρόσαλλος

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

36

Η ουσία είναι πως η υπεύθυνη ηγεσία του τόπου αυτού που μας πονά βαθιά, τα μεταπολε-

μικά χρόνια, έχει αναγάγει τα πάντα στον υλικό πλουτισμό του λαού. Κι ενώ δεν μπορεί, φυσι-

κά, ν’ απαιτεί κανένας από το κράτος να έχει μεταφυσικές ανησυχίες και προσανατολισμούς,

μπορεί και πρέπει ν’ αξιώνει από ένα κράτος που έχει πίσω του αιώνες ιστορίας πνευματικής,

την δημιουργία μιας βάσης, το φύτεμα μιας τάσης, τη σύνθεση ενός κλίματος όπου να μπορεί

να ξυπνήσει ο άνθρωπος ο πνευματικός, να μπορεί ν’ αναπτυχθεί, να δράσει, ν’ αρτιωθεί.

Κώστας Τσιρόπουλος,

«Αγωνιώδης θητεία», σελ. 33-35

13. Περιθωριοποίηση

37

Πλουτοσ

Η λέξη περιθωριοποίηση χρησιμοποιείται συχνά στην εποχή μας, για να δηλώσει τα άτομα

εκείνα που αποκλίνουν στη συμπεριφορά που έχει κοινωνικά καθιερωθεί. Έτσι θεωρούνται

περιθωριακοί ή άτομα αποκλίνοντα του κανονικού, οι εγκληματίες, οι ψυχικά ασθενείς, οι

ομοφυλόφιλοι, οι τοξικομανείς κ.ά.

Μορφές απόκλισης που είναι σταθερές και αμετακίνητες μέσα στους αιώνες δεν υπάρ-

χουν. Η έννοια απόκλιση (περιθώριο) δεν είναι καθολική και διαχρονική έννοια• υπάρχουν

κάθε φορά κριτήρια που την καθορίζουν. Έτσι στο Μεσαίωνα οι λεπροί, οι παράφρονες και

οι δαιμονισμένοι θεωρούνταν άτομα, που παρέκκλιναν και τους έθεταν έξω από την κοινωνία,

στο περιθώριο. Αργότερα περιθωριακοί ήταν οι αλήτες (αγύρτες), οι άνεργοι και οι επαίτες.

Η περιθωριοποίηση μπορεί να πλησιαστεί και μελετηθεί: α) ως ατομικό φαινόμενο,

β) ως κοινωνικό φαινόμενο, και γ) ως προϊόν κοινωνικής αντίδρασης.

Η πρώτη προσέγγιση γίνεται συνήθως με την ψυχανάλυση που ο Φρόυντ καθιέρωσε, και

η οποία μελετά την απόκλιση, το περιθωριακό άτομο ως φαινόμενο ατομικό.

Η δεύτερη προσέγγιση γίνεται από την κοινωνιολογία, που επιχειρεί να ερμηνεύσει το

φαινόμενο μέσα στα κοινωνικά πλαίσια.

Η τρίτη περίπτωση εξετάζεται από την ψυχολογία και την κοινωνιολογία, που υποστηρί-

ζουν ότι η τάση για περιθωριοποίηση είναι προϊόν της αντίδρασης που υιοθετεί η κοινωνία

εναντίον μερικών ατόμων.

Όταν η κοινωνία χαρακτηρίζει μια συμπεριφορά και της θέτει ετικέτα και τη θεωρεί ως

αποκλίνουσα ή όταν στιγματίζει κάποιον ως περιθωριακό, τότε κάνει κάτι πολύ περισσότερο

από το να περιγράφει απλά μια συμπεριφορά: στην πραγματικότητα επιβάλλει στον άλλο μια

ελαττωματική ταυτότητα, που προσδιορίζει και καθορίζει την συμπεριφορά απέναντι στους

άλλους.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, αν οι άλλοι μας βλέπουν «παράξενους», «διαφορετικούς» ή

«ελαττωματικούς», τότε εμείς γινόμαστε επιρρεπείς προς το περιθώριο. Έτσι σχετικές έρευνες

στα σχολεία έδειξαν πως μαθητές, που τους θεωρούσαν ως ανεπίδεκτους μάθησης, έγιναν

στη συνέχεια ανεπίδεκτοι μάθησης.

Ενδεικτικό είναι και το παράδειγμα του καταδικασμένου σε φυλάκιση. Τότε του δίνεται

η νέα κοινωνική ταυτότητα, του «εγκληματία», του απόβλητου, που σαν συνέπεια έχει να

μην μπορεί, μετά την αποφυλάκισή του, να βρει εργασία, εφόσον αντιμετωπίζεται πάντα με

καχυποψία και επιφυλακτικότητα.

Στη σημερινή εποχή το πρόβλημα της περιθωριοποίησης, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, γί-

νεται έντονο, καθώς απλώνεται. Πολλοί κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι θεωρούν ότι η τάση για

13. Περιθωριοποίηση

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

38

περιθωριοποίηση των νέων είναι αποτέλεσμα του κοινωνικού συστήματος, του κατεστημένου.

Θέτουν το ερώτημα «Υπάρχει ή όχι στους νέους μας μια συνεχής πάλη του βιώματος με τη

γνώση, που δεν οδηγεί σε σύνθεση και συνεπώς σε κοινωνικοποίηση, αλλά σ’ ένα «πουθενά»,

ένα αδιέξοδο, που ωστόσο μπορεί, μέσα στη χαοτική του φύση, να οδηγεί σε αυτογνωσία;

Υπάρχει ή όχι ένας… ευπρόσδεκτος μηδενισμός;»

Είναι αλήθεια ότι ύστερα από την εξέγερση του Μάη του 1968 στη Γαλλία θεωρούν

ότι οι επαναστατημένοι νέοι επιστρέφουν στις πηγές της εξέγερσής τους, για ν’ αρνηθούν

και τον αστό και τον προλετάριο και να περάσουν στο περιθώριο. Ως κύριες αιτίες αυτής

της κρίσης των νέων, αν πρόκειται τελικά για κρίση, δέχονται: α) την κρατική αδιαφορία,

β) την κοινωνική ασάφεια, γ) την κομματική «κλειστότητα» που δε δίνει διεξόδους σε βιώματα

και επιθυμίες, αλλά αναπαράγει εξουσιαστικές μορφές, και δ) σ’ έναν υποκειμενισμό που

αντιτίθεται στη λογική των μεγάλων.

Δ. Π. Διαμαντόπουλος

Στους Έλληνες, οι έννοιες του Πολιτισμού και του Αθλητισμού είναι έννοιες ταυτόσημες,

μιας και οι δύο εμπεριέχουν παιδαγωγικές αξίες, που απορρέουν από την καλλιέργεια των

πνευματικών και ψυχοσωματικών αρετών του ατόμου και καθορίζουν το μέτρο και την αρμονία

της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Καταγράφεται μάλιστα, ότι η τέχνη και ο αθλητισμός, ως αυτόνομη τάση της ανθρώπινης

ψυχής –γι’ αυτό και χωρίς κατάθεση ψυχής δεν γίνεσαι ούτε τεχνίτης ούτε αθλητής – είναι

και φορείς που δίνουν νόημα στη ζωή.

Έτσι, η σχέση του ανθρώπου με την κουλτούρα και τον αθλητισμό γίνεται βαθιά ερωτική,

σχεδόν θρησκευτική που σε καταξιώνει ως άνθρωπο και ως κοινωνικό ον. Σ’ αυτή λοιπόν τη

μέθεξη, όλοι οι άνθρωποι, χωρίς καμία εξαίρεση, έχουν το δικαίωμα συμμετοχής.

Και τα άτομα με αναπηρία;

Κυρίως αυτά. Και ως ανθρώπινες οντότητες, και επιπροσθέτως. Γιατί χρειάζεται, όπως

όλες οι μειονότητες, να αποδείξουν τις ικανότητές τους και για την χρησιμότητα.

Η εικόνα των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία, για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ταυτι-

ζόταν με μια αρνητική και απαξιωτική αντίληψη, όπου η αναπηρία καταγράφεται ως μοναδικό

χαρακτηριστικό του ατόμου. Τα άλλα προσωπικά του στοιχεία, όπως η προσωπικότητα, η

πνευματικότητα, η συναισθηματικότητα, η ικανότητα για κάθε λογής δημιουργίες, υποτιμούνται

και συχνά αγνοούνται.

Ανάγκη, λοιπόν, επαγρύπνησης και αγώνων για την ανατροπή της εικόνας αυτής. Ση-

μαιοφόροι και πάλι, η Ελληνική Σκέψη και οι ίδιοι οι ανάπηροι που μετέχουν στα πολιτιστικά

και αθλητικά δρώμενα.

Πράγματι, όταν δεις μέσα στους αθλητικούς χώρους, στις μεγάλες αθλητικές διοργανώ-

σεις, τους αθλητές μας, πρωταθλητές μας, ολυμπιονίκες μας να αγωνίζονται, ή όταν σε μια

θεατρική παράσταση, όπως εκείνες του Πανελλαδικού Συνδέσμου Παραπληγικών και Κινητικά

39

ΠεριθωριοΠοιήσή

Αναπήρων, δεις άτομα με αναπηρία να υπηρετούν τον λόγο, την κίνηση, τη μουσική, τότε

μαθαίνεις ότι τα άτομα αυτά δεν είναι άχρηστα και ανίκανα, αλλά αντίθετα ικανά, δημιουργικά,

παραγωγικά, που τιμούν την ανθρώπινη φύση, προσφέροντας παιδεία, ψυχαγωγία και χαρά

στην κοινότητα, το κοινωνικό σύνολο.

Όμως πέραν των κοινωνικών, ουσιωδέστερα, για την συμμετοχή των ΑμεΑ1 στον πολιτισμό

και τον αθλητισμό, είναι τα αρχιτεκτονικά εμπόδια.

Γι’ αυτό επιβάλλεται η νομοθετική κατοχύρωση της εξασφάλισης της προσβασιμότητας

στο δομημένο περιβάλλον, τους ελεύθερους χώρους, στα μέσα μαζικής μεταφοράς σε όλη

την επικράτεια και όχι μόνο στους αθλητικούς και πολιτιστικούς χώρους.

Γιατί η χρηστικότητά τους δεν μπορεί να είναι η αναμενόμενη, αν π.χ. δεν μπορείς να

βγεις από το σπίτι σου και δεν μπορείς να κυκλοφορήσεις.

Σπύρος Σταυριανόπουλος,

εφημ. «Ελευθεροτυπία», 19/09/2004

1. ΑμεΑ: Άτομα με ειδικές ανάγκες

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

40

(…) Όταν η Ελλάδα ελευθερώθηκε βρέθηκε μέσα σε μια Ευρώπη προηγμένη τεχνολογι-

κά, οικονομικά, πνευματικά. Όσο και αν προσπαθούσε ήταν αδύνατο να φτάσει στο επίπεδο

των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Έτσι δημιουργήθηκε ένα αίσθημα μειονεξίας, που οδήγησε

στην περιφρόνηση όλων των ελληνικών στοιχείων, ακόμη και της γλώσσας, που είναι τόσο

πλούσια και ζωντανή. Η ξενομανία στη γλώσσα πηγάζει από τη ματαιόδοξη τάση του Έλληνα

να φανεί «εξευρωπαϊσμένος».

Έπειτα η διαφήμιση προβάλλοντας ξένα κυρίως προϊόντα (είδη διατροφής, ενδυμασίας),

που είναι στην πλειοψηφία τους πιο ποιοτικά από τα δικά μας, συνέβαλε δυστυχώς και στη

μεταφορά μιας «εξευρωπαϊσμένης διαλέκτου». Περιφρονούμε τα υποδεέστερα στοιχεία μας

και παρασυρόμενοι περιφρονούμε και την πλούσια γλώσσα μας.

Ακόμη όταν κάποια τεχνολογικά επιτεύγματα από την Ευρώπη ήρθαν στον τόπο μας

συνοδεύτηκαν και με την ξενική ονομασία τους, έστω και αν υπήρχε αντίστοιχη λέξη στη

γλώσσα μας (π.χ. ασανσέρ – ανελκυστήρας).

Πάντα υπήρχε μια γλωσσική διαφοροποίηση μεταξύ της παλιάς και της νέας γενιάς. Όμως,

επειδή το χάσμα μεταξύ παλιάς και νέας γενιάς στις μέρες μας έγινε αγεφύρωτο εξαιτίας

της τεχνολογικής εξέλιξης, κατά συνέπεια και η γλωσσική διαφοροποίηση έγινε πιο έντονη.

Μερικοί όμως κινδυνολογώντας τονίζουν ότι αυτή η γλωσσική διαφοροποίηση αλλοιώνει

επικίνδυνα τη γλώσσα μας και τόσο ο ιδιόμορφος λόγος των νέων, όσο και οι ξενικές λέξεις

ενσωματώνονται ανησυχητικά στον κύριο κορμό της γλώσσας μας.

Είναι γεγονός ότι αυτό το γλωσσικό ιδίωμα της νεολαίας όπως και η χρησιμοποίηση

ξένων λέξεων δρα ανασταλτικά στη δημιουργική εξέλιξη της γλώσσας μας. Παρ’ όλα αυτά δε

θα πρέπει να κινδυνολογούμε, γιατί στη γλώσσα λειτουργεί ένας αμυντικός μηχανισμός και

η ίδια η γλώσσα αποβάλλει τις λέξεις, που είναι ξένο σώμα στο βασικό κορμό της, αποβάλλει

τις λέξεις, που δεν μπορούν να ενσωματωθούν σ’ αυτή. (…)

Η Παιδεία πάλι πρέπει να βοηθήσει τους νέους να αγαπήσουν τη γλώσσα τους και να

πετύχουν πως αξίζει να την κατακτήσουν και να θελήσουν να μιλήσουν με αυτή όχι μονάχα

με τη σιβυλλική1 γλώσσα σχημάτων και ήχων. Θα χρειαστεί να πιστέψουν ξανά στην ανθρώ-

πινη φωνή. Και θα πιστέψουν μόνο όταν πεισθούν πως η φωνή αυτή δεν τους απατά. Πρέπει

να κατανοήσουν, ότι η «γλώσσα είναι το ίδιο αρχαία όσο και η συνείδηση που υπάρχει. Και

όπως η συνείδηση έτσι και η γλώσσα γεννιέται από την έφεση, από την επιτακτική ανάγκη

για επικοινωνία με τους άλλους» (Μαρξ).

14. Ξενομανία

1. σιβυλλική: αινιγματική

41

ξενομανια

Παράλληλα η Παιδεία επιβάλλεται να φέρει σε επαφή τους νέους με την παραδοσιακή μας

γλώσσα, για να γνωρίσουν τις ρίζες της, την ιστορία, τον πλούτο της. Έτσι οι νέοι θα απαλλα-

γούν από το αίσθημα κατωτερότητας έναντι των Ευρωπαίων, στο γλωσσικό τουλάχιστον τομέα.

Ακόμη θα πρέπει να εξελληνίσει ορισμένες λέξεις. Το να προσπαθεί η Πολιτεία και η

Παιδεία να ξεριζώνει βίαια ξένες λέξεις από το γλωσσικό κορμό είναι ανόητη ενέργεια. Μόνο

η καλλιέργεια της γλώσσας από τους υπεύθυνους εκπολιτιστές μπορεί να το κάνει χωρίς

βλάβη του φραστικού της πλούτου.

Επιβάλλεται να κατανοήσουν τόσο οι νέοι όσο και η Πολιτεία, ότι ο λόγος αναπτύσσεται:

α) με αδιάκοπη εσωτερική προσπάθεια• β) απαιτείται οργανωμένο γλωσσικό περιβάλλον• g)

σωστή αγωγή και εκπαίδευση από τα παιδικά χρόνια• δ) ο Τύπος ακόμη συμβάλλει στην

καλλιέργεια του γλωσσικού αισθήματος.εφημ. «Απογευματινή»

Σκεφτόμαστε «εθνικά»: γι’ αυτό και ο επαρχιωτισμός, η μιζέρια, η γεωγραφική συρρίκνωση

του Ελληνισμού, η παραλυτική κρατική του ανικανότητα. Και όταν θέλουμε να γίνουμε κοσμο-

πολίτες, πασχίζουμε να αποβάλουμε τον εθνισμό μας, να αποκοπούμε από ρίζες καταγωγής

και συνέχειας, να επιδείχνουμε μιαν επικαιρική διεθνική «ενημερότητα».

Τόσο ο «διεθνισμός» όσο και ο «εθνικισμός» μας των Νεοελλήνων είναι το «κάλπικον

δάνειον» που έλεγε ο Μακρυγιάννης: πιθηκισμός και μίμηση του δυτικοευρωπαϊκού μοντέλου

που ξιπασμένοι ακολουθήσαμε. Σκεφτόμαστε «εθνικά» για κερδίσουμε γόητρο «διεθνισμού»,

αφού στον εθνισμό μας επένδυσε η διεθνική Δύση ρομαντικές αναπολήσεις. Είμαστε Έλληνες

«από δεύτερο χέρι» παπαγαλίζοντας τον θαυμασμό των Ευρωπαίων για τους αρχαίους προ-

γόνους μας. Μειονεκτούμε για το σήμερα και μεγαλαυχούμε για το χθες - τυπικό σύνδρομο

«υπεραναπλήρωσης» που λένε οι ψυχολόγοι, προσπάθεια απεγνωσμένη να αντιπαλέψουμε

τη ντροπή της σύγκρισης με τα «φώτα» της Εσπερίας.

Ο Νεοέλληνας χτίζει, ζωγραφίζει, φιλοσοφεί, συναλλάσσεται, λειτουργεί πολιτικά, με

εισαγόμενους από τη Δύση τρόπους. Στρατεύεται στις ιδεολογίες της Δύσης, είναι στείρος

μεταπράτης1 των θεσμών, των κοινωνικών επιδιώξεων, των αναγκών και προτεραιοτήτων

της Δύσης. Πώς έγινε και ανταλλάξαμε την οικουμενική ελληνικότητα με τον επαρχιώτικο

εθνικισμό, πώς αυτό το Γένος των αρχόντων – μια πολιτιστική υπερδύναμη – άρχισε να μειο-

νεκτεί και να ντρέπεται για τον εαυτό του; Ντρέπεται να χτίσει, να ζωγραφίσει, να συναλλαγεί,

να φιλοσοφήσει, να λειτουργήσει πολιτικά, σύμφωνα με τις δικές του ανάγκες, τη δική του

μακραίωνη πείρα, τη δική του ευαισθησία. Δεν προσλαμβάνει τη Δύση για να την αφομοιώ-

σει στη δική του χρεία και ιδιαιτερότητα. Την πιθηκίζει, γατί μειονεκτεί. Ντρέπεται που είναι

Έλληνας και ταυτόχρονα καυχιέται κωμικά για το διεθνισμό του ελληνικού του ονόματος και

των προγόνων του.Χρήστος Γιανναράς,

«Πολιτισμός, το κεντρικό πρόβλημα της πολιτικής»

14. Ξενομανία

1. μεταπράτης: μεταπωλητής

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

42

Στην αρχαιότητα, στα χρόνια του μεσαίωνα και ως τον περασμένο αιώνα η οικογένεια

αποτελούσε ένα ισχυρό οικονομικό οργανισμό, που διαδραμάτιζε ένα σημαντικό ρόλο στην

όλη κοινωνική ζωή και ασκούσε πολλές λειτουργίες, ιδιαίτερα την οικονομική, την εκπαιδευ-

τική, την προστατευτική, την ψυχαγωγική και τη συναισθηματική. Από οικονομική άποψη, η

οικογένεια λειτουργούσε ως ένα κέντρο, ως μια μονάδα παραγωγής και καταναλώσεως που

ήταν σε θέση να ικανοποιήσει όλες σχεδόν τις ανάγκες των μελών της. Mε την εκπαιδευτική

της λειτουργία η οικογένεια αναλάμβανε τη φροντίδα για τη γενική μόρφωση και την επαγ-

γελματική εκπαίδευση των παιδιών της. Με την προστατευτική της αποστολή η οικογένεια

μεριμνούσε για την περίθαλψη των γερόντων, των αρρώστων και όλων των μελών της που

είχαν υποστεί κάποιο ατύχημα και είχαν ανάγκη από βοήθεια. Αξιόλογη ήταν επίσης η ψυχα-

γωγική λειτουργία της οικογένειας ως κέντρου συναναστροφής και ψυχαγωγίας, λειτουργία

που αναπλήρωνε, ιδίως στις αγροτικές περιοχές, την έλλειψη δημοσίων θεαμάτων και των

λοιπών μέσων ψυχαγωγίας που έχουμε σήμερα.

Όλες αυτές οι λειτουργίες της παλαιότερης οικογένειας, εκτός από τη συναισθηματική,

έχουν εξαφανιστεί ή σημαντικά μειωθεί στις ημέρες μας. Πράγματι, όπως είναι γενικά γνωστό,

η οικογένεια έχει παύσει να αποτελεί ένα κέντρο παραγωγής και παρέμεινε μόνο ως ένα πε-

ριορισμένο κέντρο καταναλώσεως. Η εκπαιδευτική λειτουργία της παραδοσιακής οικογένειας

έχει εκλείψει σχεδόν ολοκληρωτικά, από την εποχή που τα σύγχρονα κράτη έχουν αναλάβει

την οργάνωση της δημοσίας εκπαιδεύσεως. Η προστατευτική πάλι λειτουργία έχει περιορισθεί

σημαντικά μετά την επικράτηση του θεσμού των κοινωνικών ασφαλίσεων που έχει ανδρωθεί

κατά τον παρόντα ιδίως αιώνα και ήδη καλύπτει μεγάλες μάζες του πληθυσμού. Τέλος και η

ψυχαγωγική λειτουργία της οικογένειας έχει πάρα πολύ εξασθενήσει εξαιτίας των συνθηκών

της ζωής των μεγάλων πόλεων, και ιδιαίτερα λόγω του πολλαπλασιασμού των εξωοικιακών

κέντρων ψυχαγωγίας και συναναστροφών.

Έτσι η σύγχρονη οικογένεια απογυμνώθηκε από όλες αυτές τις λειτουργίες, στις οποίες

άλλωστε δεν μπορούσε να ανταποκριθεί ικανοποιητικά, διατήρησε όμως την κύρια και βασική

της συναισθηματική λειτουργία της ανατροφής και της κοινωνικοποιήσεως των νεότερων

βλαστών της. Παράλληλα με την απώλεια ή τη σημαντική εξασθένηση των λειτουργιών που

αναφέραμε σημειώθηκε και μια σμίκρυνση της οικογένειας, μια αριθμητική μείωση των μελών

της, η οποία συνοδεύεται και με τον κλονισμό των εξουσιών του αρχηγού της, που αποτελεί

συνέπεια της χειραφετήσεως της έγγαμης γυναίκας και της ταχύτερης ανεξαρτητοποιήσεως των

παιδιών. Συνοπτικά, παλιά πατριαρχική οικογένεια με τις υπερτροφικές εξουσίες του αρχηγού

της – του pater familias του ρωμαϊκού δικαίου – έπαυσε να υπάρχει και αντικαταστάθηκε από

τη μικρή «συζυγική» ή «πυρηνική» οικογένεια της εποχής μας, η οποία αποτελείται από το

15. Οικογένεια

43

οιΚογενεια

ζεύγος των συζύγων και τα άγαμα και ανήλικα παιδιά τους και στην οποία επικρατεί πνεύμα

συντροφικότητας, ισοτιμίας και φιλίας.

Γεώργιος Μιχαηλίδης – Νουάρος, περ. «Ευθύνη», τεύχ. 124

(…) Το παιδί στα χρόνια της ανάπτυξής του είναι τέλεια αφημένο στην επιρροή του

πνεύματος και της ατμόσφαιρας της οικογένειάς του. Αφομοιώνεται με το πνεύμα της χωρίς

αντίσταση. Δέχεται χωρίς να καταλαβαίνει τις αξίες ή ό,τι άλλο πρεσβεύει η οικογένεια, τις

σκέψεις, τα ήθη και τα έθιμά της. Όλα αυτά έρχονται στο παιδί σαν κάτι το αυτονόητο και γι’

αυτό του εντυπώνονται σταθερά και αξέχαστα. Και μόνο κατά το στάδιο της εφηβικής ηλικίας,

τότε που αρχίζει η ετερονομία να χαλαρώνεται και δίνει τη θέση της στην πνευματική του

εφήβου αυτονομία, τότε μπορεί να πάρει ο έφηβος κριτική στάση απέναντι του αντικειμενικού

πνεύματος της οικογένειας ή μιαν απόσταση απ’ αυτό ή να συνταχθεί με κανένα άλλο νόημα

ή πνεύμα. Αλλ’ όπως μας λένε οι ψυχολόγοι, στο βάθος μένει, όσο κι αν περιπλανηθεί εδώ ή

εκεί, βασικά στο ίδιο πνεύμα, με κάποιες βέβαια μεταλλαγές στο πνεύμα εκείνο, με το οποίο

διαποτίσθηκε μέσα στην οικογένεια κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του.

Το οικογενειακό πνεύμα μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται το παιδί, παίζει σημαντικό,

ίσως το σημαντικότερο ρόλο, λένε οι παιδαγωγοί για την κατοπινή γενικά, από κάθε άποψη,

υπόσταση του ανθρώπου. Όπου κυριαρχεί το ήθος και η τιμιότητα, εκεί ποτίζεται η παιδική

ψυχή βαθιά απ’ αυτά και αποκτά δύναμη, που αντιτάσσεται έπειτα θαρρετά και σταθερά στο

κακό παράδειγμα, στις δοκιμασίες και στον πειρασμό που συναντά έξω από την οικογένεια

στη ζωή. Από την άλλη την πλευρά τα πορίσματα της Ιατρικής ψυχολογίας, της ψυχικής υγι-

εινής και ειδικότερα οι πλούσιες παρατηρήσεις της κλινικής ψυχολογίας μας διαβεβαιώνουν

σήμερα πως πολλές αρρώστιες του νευρικού συστήματος, πολλές διαστροφές του χαρακτήρα

και εγκληματικές τάσεις οφείλονται αποκλειστικά στην έλλειψη της οικογενειακής θαλπωρής,

της οικογενειακής γαλήνης και ενότητας. Και οι πιο απλές ακόμη παρατηρήσεις της καθημε-

ρινής μας πείρας διαπιστώνουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των παραστρατημένων παιδιών

προέρχονται από οικογένειες που δεν έδειξαν ενδιαφέρον για την αγωγή των παιδιών τους,

από ναυαγισμένους γάμους, από σβησμένη οικογενειακή εστία, από έλλειψη της ζεστασιάς,

από τη διάλυση ή την ανυπαρξία του σπιτιού. Αυτή η οικογενειακή εστία εθεωρείτο τόσο ιερή κι

αγία από τους προγόνους μας και ετοποθετείτο στο κέντρο του σπιτιού για να σκορπά το θείο

πυρ, τη ζεστασιά της, και φύλακάς του ελογαριάζετο μια γυναίκα, μια θεά, η Εστία. Φαίνεται

όμως πως σήμερα σε πολλά σπίτια άρχισε να σβήνει η ιερή φωτιά της. Έτσι τίθεται το ερώτημα:

Περνά κρίση σήμερα ο θεσμός της οικογένειας; Θα ήταν αρκετά δύσκολο ν’ αρνηθεί

κανένας τη δυσάρεστη κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα η οικογένεια. Παρατηρείται

μια πτώση της από κάθε άποψη. Πολλές είναι οι αιτίες που προκαλούν αργά, αλλά σταθερά

τη χαλάρωση του οικογενειακού δεσμού. Αρκετές φορές είναι δύσκολο να διακρίνουμε την

αιτία και τη μορφή, να ξεχωρίσουμε τη μορφή, την πηγή και την ενέργεια. Κι όμως χωρίς να

παρακολουθήσουμε τις αιτίες, που συντείνουν στη διάλυσή της, δεν μπορούμε να κάνουμε

τίποτε για την αναδημιουργία της οικογένειας. (…)Ιωάννης Ν. Ξηροτύρης, περ. «Ευθύνη», τ. 124

15. Οικογένεια

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

44

Σίγουρα ξέρεις ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), είναι μια οικογένεια από ευρωπαϊκές δη-

μοκρατικές χώρες που συνεργάζονται για να βελτιώσουν τη ζωή των πολιτών τους και να

οικοδομήσουν έναν καλύτερο κόσμο.

Ξέρεις επίσης ότι σ’ αυτή την Ένωση, έστω και αν εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές

ανάμεσα σε ορισμένες πλουσιότερες και σε άλλες φτωχότερες χώρες (αυτές οι διαφορές θα

πρέπει σιγά-σιγά να μειωθούν), είμαστε ευνοημένοι σε σχέση με άλλες περιοχές του κόσμου.

Ξέρεις πως στον υπόλοιπο κόσμο, σε πάρα πολλές χώρες, οι άνθρωποι στερούνται πράγ-

ματα βασικά όπως το νερό, η τροφή, μια στέγη ή η ιατρική περίθαλψη.

Και σίγουρα ξέρεις ότι χωρίς νερό, χωρίς τροφή και χωρίς περίθαλψη, δεν μπορούμε

να ζήσουμε.

Το ξέρεις όμως ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σημαντικό ρόλο στον κόσμο, στο να βοηθάει

τους πληθυσμούς που έχουν ανάγκη;

Η αλληλεγγύη δεν είναι κάτι που εφαρμόζεται μόνο στη μέσα πλευρά των συνόρων μας.

Η αλληλεγγύη είναι μια αξία της ΕΕ και πρέπει να εκφράζεται προς όλους τους ανθρώ-

πους, παντού στον κόσμο.Σημειωματάριο για την ανθρωπιστική βοήθεια, EC.EUROPA.EU

Το πιστεύω γιατί βλέπω ήδη ότι ο πολίτης σε αυτή τη χώρα ξεπερνάει πλέον και κόμματα

και κυβερνήσεις, ακόμα και το ίδιο το κράτος, αναπτύσσεται μία υπέροχη αλληλεγγύη μεταξύ

όλων των κοινωνικών στρωμάτων και κυρίως αποκτήσαμε επιτέλους τη σοφία να διαλέγουμε

τους σωστούς ανθρώπους για την επόμενη Βουλή. Από τους σημερινούς Πάγκαλους, Πε-

τσάλνικους και Καστανίδηδες δεν θα μείνει ρουθούνι στις εκλογές που έρχονται και θα με

θυμηθείτε.

Θα σας δώσω μόνο τρία παραδείγματα από τα πολλά γι αυτό που εγώ ονομάζω κοινω-

νική αλληλεγγύη και για μένα είναι η βάση του ξεκινήματος για μία νέα Ελλάδα των πολιτών.

Παράδειγμα 1ο: Σε καθημερινή βάση πλέον έξω από τις εκκλησίες σχηματίζονται ουρές

χιλιάδων ανέργων, πεινασμένων ανθρώπων που ζουν από το συσσίτιο της Εκκλησίας. Αν

έπρεπε μόνο η Εκκλησία να αντιμετωπίσει την πείνα αυτών των ανθρώπων δεν θα άντεχε.

Ξέρετε από πού βρίσκει το 60-70% των τροφίμων για τους πεινασμένους; Από αυτούς που

έχουν λίγα ή πολλά. Από αυτούς τους καλούς ανθρώπους που πάνε και ψωνίζουν 10 κιλά

φασόλια, 20 πακέτα μακαρόνια, 10 φρατζόλες ψωμί και τα πηγαίνουν στην Εκκλησία να τα

16. Αλληλεγγύη

45

αλλήλεγγυή

μοιράσει στους πεινασμένους. Αυτό είναι το πιο υπέροχο γεγονός μιας αυθόρμητης κοινω-

νικής αλληλεγγύης.

Παράδειγμα 2ο: Έξω από πολλά σχολεία που ακόμα δεν έχουν πάει βιβλία για τα παιδιά,

μαζεύονται την ώρα που τελειώνουν τα μαθήματα γονείς μαθητών και μοιράζουν βιβλία των

παιδιών τους που δεν τα χρειάζονται πια, γιατί έχουν προχωρήσει σε άλλη τάξη στο σχολείο,

σε μικρότερους μαθητές. Κι αυτό είναι μία ακόμα αυθόρμητη μαζική κίνηση κοινωνικής

αλληλεγγύης.

Παράδειγμα 3ο : Άρχισαν ήδη να λειτουργούν λαϊκές αγορές με κουπόνια, (όπως έγινε

στην Αργεντινή πριν από 10 χρόνια). Δηλαδή ομάδες πολιτών ανταλλάσσουν προϊόντα μεταξύ

τους, όχι με ευρώ αλλά με κουπόνια συγκεκριμένης αξίας το καθένα.

Δηλαδή μπορεί να πάρεις π.χ. τρία κιλά πατάτες και να δώσεις ένα κουπόνι που αντιστοιχεί

σε μία μάλλινη μπλούζα του παιδιού σου που δεν τη φοράει, επειδή δεν του κάνει πια.

Για μένα όλα αυτά είναι οι κορυφαίες πράξεις μιας κοινωνίας που αφυπνίζεται κι ενώνει

τα χέρια των πολιτών της γυρνώντας την πλάτη στους κρατικούς ελέφαντες.

Και μια τέτοια κοινωνία πολιτών δεν πρόκειται να σβήσει ποτέ.

Κ. Χαρδαβέλας, 06/10/2012

16. Αλληλεγγύη

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

46

Ο καθένας μας ανατρέφεται με τη συνείδηση πως η ζωή του εντάσσεται στα πλαίσια μιας

ευρύτερης ανθρώπινης πορείας. Πως η εποχή του αποτελεί μικρό τμήμα μιας εξέλιξης του

πολιτισμού μέσα στο χρόνο. Η αίσθηση αυτής της ιστορικής αποστολής αποτελεί ίσως μια

από τις βασικές ιδιοτυπίες της ανθρώπινης φύσης.

Ιδιαίτερα έντονη είναι η συνείδηση αυτή σε μας, τους νέους. Το μέλλον επαφίεται αποκλει-

στικά σε μας. Έτσι επιβάλλει η φυσική εξέλιξη. Οι γεροντότεροι θα αποσυρθούν, θα εκλείψουν

και η συνέχιση της ανθρώπινης πορείας θα απομείνει έργο εντελώς δικό μας.

Στόχος των προσπαθειών μας η πρόοδος. Να βελτιώσουμε τις συνθήκες, κάτω από τις

οποίες ζούμε, να προάγουμε τον υλικό και πνευματικό πολιτισμό, ώστε να παραδώσουμε

στους επερχόμενους έναν καλύτερο κόσμο.

Η βελτίωση της κατάστασης δεν υπερβαίνει τις δυνατότητές μας. Και αυτό είναι που κάνει

τη θέση μας υπεύθυνη. Έχουμε ευθύνη απέναντι στους εαυτούς μας και στους μεταγενέστε-

ρους να αγωνιστούμε για την προαγωγή του κόσμου, γιατί ένας τέτοιος αγώνας μπορεί να

αποφέρει καρπούς.

Η ιδιοτυπία της κοινωνίας μας γεννά σήμερα καινούρια προβλήματα, ακόμη πιο καίρια.

Ο πολιτισμός μας χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης και

βασίζεται στην τεχνολογία, χάρη στην οποία μια μέση υλική ευημερία έχει εξασφαλιστεί.

Παράλληλα, οι δυσάρεστες συνέπειες της τεχνολογίας, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος,

η αλόγιστη χρήση των πηγών ενέργειας και η καταστρεπτικότητα των σύγχρονων πολεμικών

μέσων απειλούν την ίδια μας την ύπαρξη. Ο ρυθμός της ζωής εμφανίζεται εξαιρετικά γρήγο-

ρος, με αποτέλεσμα να μας καταλαμβάνει πολλές φορές το άγχος. Οι ολοένα μεταβαλλόμενες

συνθήκες του κόσμου μας και οι δυσάρεστες εμπειρίες της ανθρωπότητας από το άμεσο

παρελθόν έχουν δημιουργήσει μια «κρίση αξιών», που απειλεί να μας παρασύρει. Τα προ-

βλήματα αυτά καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Όχι μόνο να αποφύγουμε τις συνέπειές τους

για τους εαυτούς μας, αλλά να επιχειρήσουμε μακροπρόθεσμη λύση, ικανή να προφυλάξει

και τους επόμενους. Με ποιο λοιπόν τρόπο μπορούμε να εκπληρώσουμε την αποστολή μας;

Πρώτα απ’ όλα αποκτώντας γνώσεις. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε βαθιά τα σύγχρονα

προβλήματα και να μελετήσουμε σοβαρά κάθε πιθανή λύση για να ενεργήσουμε αποτελεσμα-

τικά. Πρέπει να γνωρίσουμε την ανθρώπινη φύση και τις ανάγκες της, για να διαμορφώσουμε

αξίες σταθερές και υγιείς κοινωνικά, που θα καθορίζουν τη συμπεριφορά μας.

Επιπλέον η παράδοση, όπως την κληρονομήσαμε, περιέχει πολλά χρήσιμα στοιχεία. Θα

τη μελετήσουμε κριτικά, επιλέγοντας όσα ικανοποιούν το σκοπό της προόδου. Δεν μπορού-

με όμως να στηριχτούμε μόνο σ’ αυτήν. Οι καινούριες καταστάσεις απαιτούν πολλές φορές

17. Νεότητα – Εφηβεία

47

νεοτήτα - εφήβεια

ολότελα νέες λύσεις για την αντιμετώπισή τους. Και οι λύσεις αυτές θα βρεθούν με τη δική

μας ενεργητική συμμετοχή, με τη δική μας ανανεωτική δράση. Προβληματιζόμαστε και αμφι-

σβητούμε πολλές φορές τα παραδομένα, όχι γιατί μας κινεί καμιά καταλυτική διάθεση, αλλά

γιατί ο προβληματισμός θα μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε την τωρινή πραγματικότητα με

πνεύμα οξύ και καθαρό.

Η αντιμετώπιση των σύγχρονων προβλημάτων απαιτεί όσο το δυνατό μεγαλύτερη επικοι-

νωνία και συνεργασία. Αν τα περισσότερα προβλήματα σ’ αυτόν τον κόσμο είναι κοινά, κοινή

θα πρέπει να είναι και η αντιμετώπισή τους. Δημιουργική ένωση των προσπαθειών, συμβολή

κάθε πνευματικής και υλικής δύναμης που μπορούμε να διαθέσουμε για την εξυπηρέτηση

κοινών σκοπών.

Η ευθύνη που μας βαραίνει είναι μεγάλη. Θα μπορούσε κανείς απ’ αυτό ίσως να συμπερά-

νει πως βρισκόμαστε σε θέση μειονεκτική και καταπιεστική, ώστε να αναπολήσει νοσταλγικά

εποχές, όπου η ζωή ήταν πιο απλή και πιο ανεύθυνη. Δε θα είχε δίκιο. Γιατί η εποχή μας και

οι προοπτικές που διανοίγει, αν οι δυνατότητές της χρησιμοποιηθούν σωστά, αποτελεί σταθμό

στην ανθρώπινη πορεία. Πρέπει όμως παράλληλα να αποδειχτούμε συνετοί γιατί η προσδοκία

του μέλλοντος, όταν μεταβληθεί σε καθεστώς, γίνεται τόσο συντηρητική όσο και η άγονη πα-

ρελθοντολογία. Η μυθοποίηση της προόδου έχει στοιχίσει πολλά δεινά στην ανθρωπότητα. Κι

αυτό που προτείνεται στο τέλος του 20ου αιώνα είναι να καταδείξουν οι πνευματικοί άνθρωποι

πόσο χρειάζεται μια διαφορετική συνείδηση της προόδου από αυτή που είχαμε ως σήμερα,

μέσα σ’ ένα κλίμα πνευματικής εγκράτειας και αυτοσυγκέντρωσης.

Κι αυτή την απομυθοποιημένη έννοια της προόδου να τη μεταβάλουμε σε πλατιά, πα-

γκόσμια συνείδηση. Διαφορετικά, ό,τι ονομάζουμε σήμερα πρόοδο, αν συνεχιστεί, θα μας

οδηγήσει σε μια αποδυνάμωση και εξάντληση υλική και ηθική, που θα έχει όλα τα χαρακτη-

ριστικά του τάφου.

εφημ. «Ελευθεροτυπία»

Απευθύνοντας το λόγο στους νέους, δε θα πω όλα όσα θα μπορούσα ή και θα έπρεπε

να τους πω. Θα αρκεσθώ να πω, ειδικότερα σε όσους δεν είναι ακόμα 18 χρονών, να δια-

τηρούν όσο μπορούν πιο πολύ τις απορίες τους, τις αμφιβολίες τους, τα ερωτηματικά τους,

να μη δένονται πρόωρα στο άρμα μιας ιδεολογίας ή ενός κόμματος, να μην επιτρέπουν στο

μυαλό τους να πήξει πρόωρα και στην καρδιά τους να στεγνώσει. Δεν έχει μόνον η φύση

την ωραιότερη εποχή της, την άνοιξη. Και το πνεύμα του ανθρώπου έχει τη δική του άνοιξη.

Την έχει στα χρόνια της εφηβείας και γενικότερα της νεότητας, όταν ανθίζουν όλα χωρίς να

καρποφορούν. Δεν ξαναγυρίζει στη ζωή μας η εποχή, που επιτρέπει να ταλαντευόμαστε, να

διαλέγουμε σήμερα το ένα άνθος και αύριο το άλλο, να ζούμε την απόλυτη ελευθερία εκλογής

και αλλαγής ιδεών, όχι μόνο των πολιτικών ιδεολογιών, αλλά και κάθε βιοθεωρίας. Όταν

περάσει αυτή η εποχή, τα πάντα συνήθως παγιώνονται και παγώνουν. Δένονται οι άνθρωποι με

ορισμένο επάγγελμα, με ορισμένο τρόπο ζωής, με ορισμένο κόμμα. Φοβάμαι, ότι πολλά μέλη

της σημερινής νεολαίας βιάζονται να φυλακίσουν τον εαυτό τους, να τον κάνουν αμετακίνητο

17. Νεότητα – Εφηβεία

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

48

πριν ακόμα κινηθεί ελεύθερα, να τον κάνουν να πάψει πρόωρα να ζει την ανοιξιάτικη εποχή

του. Κυριεύονται μάλιστα από πολιτικά πάθη και φανατισμούς. Καταντούν πολύ νωρίς τόσο

μεροληπτικοί, ώστε χάνουν για πάντα τη δυνατότητα να είναι ελεύθεροι άνθρωποι. Όποιος

χάνει, την ώρα της νεότητας, την ηθική και πνευματική ελευθερία του δεν μπορεί ποτέ να

την ανακτήσει.

Ας μου επιτρέψουν λοιπόν οι σημερινοί Έλληνες νέοι να τους πω, ότι το μόνο αμετακίνητο

στοιχείο μέσα μας, που από τα παιδικά μας χρόνια όχι μόνο δεν περιορίζει την ελευθερία μας,

αλλά χαρίζει φτερά στο πνεύμα μας και θερμαίνει την καρδιά μας, είναι ο πατριωτισμός. Όποιο

πολιτικό δρόμο και αν ακολουθήσουν αργότερα, υπέρτατο κριτήριο για όλες τις πράξεις τους

πρέπει να είναι η αγάπη για τη γη τούτη και για το αιώνιο ιστορικό της νόημα.

Παναγιώτης Κανελλόπουλος,

περ. «Ευθύνη», τ. 168

18. Πρότυπα – Είδωλα

49

ΠροτυΠα - ειδωλα

(…) Είναι πράγματι γεγονός πως σήμερα προβάλλονται με κάθε μέσο άνθρωποι που

διαθέτουν δύναμη, που τους επιτρέπει να επιβάλλονται στους άλλους, και πλούτο, που τους

δίνει την ευχέρεια να ικανοποιούν εύκολα κάθε επιθυμία τους. Όποιος είναι σε θέση να

απολαμβάνει άφθονα τα υλικά αγαθά, και μάλιστα χωρίς κόπους, γίνεται το ιδανικό κάθε

νέου. Ηρωοποιούνται ποδοσφαιριστές, αποκτούν μυθικές διαστάσεις ορισμένοι τραγουδιστές,

λατρεύονται ακόμη αδίστακτοι κακοποιοί. Το κοινωνικό γόητρο είναι συνάρτηση της δύναμης,

του πλούτου, της ηθικής αναλγησίας. Αντίθετα, επιστήμονες κορυφαίοι, μεγάλοι δημιουργοί

στο χώρο της υψηλής τέχνης, ευεργέτες της ανθρωπότητας, αγωνιστές και υπερασπιστές της

ειρήνης και της δικαιοσύνης ή και απλοί άνθρωποι του τίμιου μόχθου αγνοούνται ή, αν δε

συμβαίνει αυτό, δε συγκινούν πια κανέναν. Κατέχουν στη συνείδηση των περισσότερων την πιο

χαμηλή θέση στην αξιολογική τους κλίμακα. Η αξία του ανθρώπου μετριέται με άλλα κριτήρια.

Μέσα σ’ αυτό το γενικό κλίμα της υποτίμησης των αληθινών αξιών χρειάζεται ασυνήθιστη

ψυχική δύναμη, για να εναντιωθεί κανείς στο ρεύμα, στη μόδα της εποχής και να χαράξει

διαφορετική πορεία. Η δραματική μείωση των υψηλών παραδειγμάτων ζωής σ’ αυτό το λόγο

κυρίως οφείλεται. Έτσι παρατηρείται το θλιβερό φαινόμενο σήμερα στη θέση του ανιδιοτελούς

επιστήμονα, του αφιερωμένου στην επιστήμη, να συναντούμε τον ψυχρό επαγγελματία, που

αποβλέπει με κάθε μέσο στην κατάκτηση μιας θέσης και στην αύξηση του πλούτου του, στη

θέση του τολμηρού και έντιμου επιχειρηματία, τον απατεώνα και εκμεταλλευτή που βιάζεται να

γίνει Κροίσος μέσα σε ελάχιστο, στη θέση του πολιτικού που ανάλωσε τη ζωή του στην υπη-

ρεσία των συμφερόντων της χώρας του, τον αναξιόπιστο καρπωτή της εξουσίας. Και καθώς τα

πρόσωπα ταυτίζονται με κάποιες ιδέες, μαζί με την κατάπτωσή τους παρασύρουν σε χρεοκοπία

και όλες τις αξίες. Έτσι φτάσαμε στην απομυθοποίηση προσώπων – συμβόλων, στο γκρέμισμα

ειδώλων. Μέσα στην «εικονοπλαστική» μανία της εποχής μας δεν έμεινε τίποτε όρθιο. Αυτό

είναι και η κυριότερη αιτία της απόλυτης επικράτησης διαμετρικά αντίθετων προτύπων.

Σε ποιων τη θέση θα ήθελαν να βρίσκονται, ποιους θαυμάζουν ενδόμυχα; Αν παραμε-

ρίσουμε τις αυταπάτες, θα διαπιστώσουμε πως λατρεύουν τον πλούτο, αλλά τον έτοιμο, τον

κληρονομημένο ή τον αποκτημένο χωρίς κόπους· ασφαλώς γοητεύονται από τη δύναμη

και την κοινωνική προβολή, αλλά και αυτά τα θέλουν έτοιμα, «κατ’ απονομήν». Θα ζήλευαν

την επιδεξιότητα ορισμένων που κατορθώνουν να ανεβούν ψηλά χωρίς να χρειαστεί να

βασανισθούν στα σχολεία ή στη βιοπάλη· είναι αρκετό ένα «ευφυές» τέχνασμα για να

εξαπατηθούν οι πάντες.

Για τα κριτήρια των νέων δεν είναι άμοιρη ευθυνών η κοινωνία μας, ο πολιτισμός μας.

Ζούμε σε μια εποχή που θεοποιήθηκαν οι υλικές αξίες. Ό,τι δε συμβάλλει στον υλικό ευδαι-

18. Πρότυπα – Είδωλα

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

50

μονισμό παραμερίζεται. Καθημερινά οι σειρήνες της εύκολης ζωής σαγηνεύουν τους νέους.

Τα μηνύματα που τον κατακλύζουν από παντού ξυπνούν τις αδυναμίες του και τον σέρνουν

άβουλο και αδύναμο να ακολουθήσει τυφλά τον τρόπο ζωής που του υποδεικνύεται. Μέσα

του είναι ακλόνητη η βεβαιότητα πως η ευτυχία του είναι άρρηκτα δεμένη με τις οικονομικές

δυνατότητες που θα αποκτήσει. Πώς να πείσει κανείς το νέο να ακολουθήσει τον έντιμο δρόμο

του μόχθου και της αρετής και να αγωνισθεί για υψηλά ιδανικά, όταν δε θα μπορέσει να του

υποσχεθεί πως μ’ αυτά θα κερδίσει χρήματα και κοινωνικό γόητρο; Το έργο αυτό γίνεται ακόμη

πιο δύσκολο όταν η πραγματικότητα παρουσιάζει εντελώς διαφορετική εικόνα. Η έλλειψη κάθε

αξιοκρατίας επιτρέπει την αναρρίχηση των ασήμαντων. Απολαμβάνουν τα αγαθά άνθρωποι

χωρίς καμιά αξία. Για ποιο λόγο να μην ελπίζει και ο νέος πως κάτι θα συμβεί τελικά και θα

λύσει με τον καλύτερο τρόπο τα προβλήματα της ζωής του;

Η στάση του τελικά απέναντι στο τι έχει αξία και τι όχι διαμορφώνεται από την καθημερινή

πλύση εγκεφάλου που υφίσταται. Τα κριτήριά του διαμορφώνονται συστηματικά από όσα

ακούει και βλέπει γύρω του. Οι αξιολογήσεις των γονιών, των φίλων, των συνανθρώπων

διαμορφώνουν σιγά σιγά τα μέτρα και τα κριτήρια.

Είναι πραγματικά πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αντισταθεί κανείς και με ωριμότητα

να κάνει τις επιλογές του. Έτσι παύουν να έχουν σημασία τα πραγματικά ενδιαφέροντά του,

οι πραγματικές επιθυμίες του. Καλό και άξιο να επιδιωχθεί είναι αυτό που επιδιώκουν όλοι.

Ο κίνδυνος της αλλοτρίωσης και της απώλειας της ιδιαιτερότητάς μας είναι προφανής. Για τα

φαινόμενα τυποποίησης και ομοιομορφίας της ζωής μας σ’ αυτήν την πιστή αντιγραφή των

προβαλλόμενων παγκόσμια προτύπων πρέπει να αναζητηθούν οι αιτίες.

Σίγουρα κάποιοι αντιστέκονται, προβληματίζονται και τολμούν να χαράξουν μιαν άλλη

πορεία στη ζωή τους, αντίθετα προς το ρεύμα που πάει να τους παρασύρει. Και αν δε βρουν

τα πρότυπα γύρω τους, θα τα συναντήσουν στη λογοτεχνία ή και στο παρελθόν. Δε φτάνουν

όμως αυτοί να αναστρέψουν το ρεύμα.

Στις μέρες μας ακούει κανείς συχνά παράπονα για τον «εκτραχηλισμό» των νέων, για το

βίο και την πολιτεία τους. Λησμονούν όμως πως οι νέοι γίνονται αυτό που είναι οι μεγάλοι.

Αν δεν αποτελέσουν οι ίδιοι ζωντανά παραδείγματα υψηλής ζωής, μάταια θα περιμένουν να

το κάνουν αυτό οι νέοι. Κανένας δεν ακολουθεί ένα δρόμο που δεν τον πορεύεται κανείς.

Αυτή όμως η επιθυμητή αλλαγή στη συμπεριφορά όλων δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με

ευχές. Αν δε χτυπηθεί η αναξιοκρατία και δεν επικρατήσει η στοιχειώδης δικαιοσύνη στην

κατανομή των αγαθών, υλικών και ηθικών, η κατάσταση θα διαιωνίζεται και θα χειροτερεύει.

Γ. Ν. Δαρδιώτης

Η σχέση ανάμεσα στην εφηβική και ώριμη γενιά, ανάμεσα σε γονείς και σε παιδιά έχει

ουσιαστικά μεταβληθεί στις ημέρες μας σχετικά φυσικά με τις περασμένες εποχές και μάλιστα

με τις πιο κοντινές.

Η τρίτη φάση της βιομηχανικής επανάστασης, δηλαδή η μετά από το δεύτερο παγκό-

51

ΠροτυΠα - ειδωλα

σμιο πόλεμο ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού, είχε και φυσικά εξακολουθεί με την όλο και

αυξανόμενη πρόοδό του, μια τεράστια επίδραση πάνω στα διάφορα πεδία της ζωής μας και

προπαντός στο ψυχοπνευματικό επίπεδο. Έφερε τέτοιες αλλαγές, που καμιά άλλη εποχή δεν

μπορούσε να προκαλέσει. (…)

Οι επιδράσεις του βιομηχανικού πνεύματος και του τεχνοκρατικού πολιτισμού, που βάζουν

τη σφραγίδα τους επάνω στην οργάνωση της σύγχρονης κοινωνίας μας, εκδηλώνονται κατά

φυσικό λόγο πιο έντονα στη σκέψη, στη στάση και στη συμπεριφορά των νέων της εφηβικής

ηλικίας, γιατί αυτή είναι δεκτική, τόσο των επιδράσεων, όσο και των αλλαγών, επειδή δια-

μορφώνεται μέσα σε νέο κλίμα, της εποχής του βιομηχανικού πνεύματος.

Ανάμεσα στις αλλαγές που παρουσιάζονται στις ανθρώπινες σχέσεις στην εποχή μας,

μια έντονη μορφή, εντονότερη από κάθε άλλη εποχή, πήρε η διάσταση μεταξύ γονιών και

παιδιών, μεταξύ ώριμων και νέας γενιάς.

Οι γονείς, όπως και κάθε ώριμος στην ηλικία άνθρωπος, δεν είναι πια για το νέο, για τον

έφηβο, πρόσωπα αυθεντίας, παρά το επιεικέστερο, είναι πια κάτι από του «ίσου», που πρέπει να

αναγνωρίζουν στον έφηβο το ελάχιστο, το λιγότερο δηλαδή να του παρέχουν ίσα δικαιώματα.

Φαίνεται εκτός από τα άλλα, πως η σημερινή ώριμη γενιά έχασε πολύπλευρα και πολύμερα

το σταθερό κοσμοθεωρητικό προσανατολισμό της και παραδέρνει χωρίς σταθερά ιδανικά και

ηθικούς δεσμούς μέσα στη σύγχυση, που της προκάλεσαν οι επανωτές τεχνικές οικονομικές

και πολιτικές αλλαγές της τελευταίας τριακονταετίας.

Τα βιώματα των συχνών και αλλεπάλληλων αυτών μεταβολών στα πεδία του εξωτερικού

και εσωτερικού κόσμου της, την αδυνάτισαν ψυχικά σοβαρά, ώστε να μην είναι πια σε θέση

να μπορεί να διαπαιδαγωγήσει τον έφηβο, το νέο. Άλλωστε, πολλές φορές αυτοί οι ίδιοι οι

ώριμοι δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους, όπως αυτή έχει

διαμορφωθεί σήμερα από τον τεχνικό – βιομηχανικό πολιτισμό!

Η οικογενειακή ζωή των βιομηχανικών κοινωνιών μας έχει τρομερά φτωχύνει και φυ-

σικά δεν μπορεί να προσφέρει στο παιδί και στον έφηβο δυνατότητες για την ανάπτυξη των

κοινωνικών σχέσεών του.

Δεν μπορεί να το βοηθήσει, ώστε αυτό να ενταχθεί ομαλά μέσα σε μια κοινωνία και στους

κανόνες της. Δεδομένου μάλιστα πως η εποχή μας αυτή απαιτεί τόσο από τον έφηβο, όσο

και από τον ώριμο πολύ πιο μεγάλη από άλλοτε υπευθυνότητα, αυτονομία και προσωπική

πρωτοβουλία, σε στιγμή που λείπει η ψυχική βοήθεια, η ψυχική δύναμη, εκείνη που άλλοτε

τρεφόταν και δυνάμωνε από την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα και από τις προσωπικές

σχέσεις των ανθρώπων, που θερμαίνονταν από περισσότερη εσωτερικότητα.

Η ώριμη γενιά μέσα στη δίνη και στη σύγχυση των καιρών μας φαίνεται να έχασε την

ικανότητα να μπορεί να τοποθετήσει τη νεότητα μέσα στο σύνολο της ζωής, να την οδηγήσει

έτσι, ώστε αυτή να πειθαρχήσει όλες τις δυνατότητές της. (…)

Η αυθάδικη και επαναστατική συμπεριφορά των νέων προδίδει πως στις κοινωνίες μας

σήμερα συναντά κανένας πνευματική και ψυχική ανωριμότητα σε πλησμονή, όπως και αστά-

θεια του χαρακτήρα, έλλειψη συναισθηματικής θέρμης και ανικανότητα για αυτοσυγκράτηση

μεταξύ των μελών της κοινωνίας ομαλών προσωπικών σχέσεων. Κι όπου παρατηρούνται αυτές

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

52

οι ελλείψεις, εκεί παρουσιάζεται έντονα η τάση για σύγκρουση με τους ανθρώπους, τους

κοινωνικούς κανόνες και τους νόμους. Είναι σωστό εκείνο που λέχθηκε πως μια κοινωνία

έχει τη νεολαία που της ταιριάζει.

«Η νεολαία όλου του κόσμου», λέει ο Μπερδιάγεφ, «είναι αντιανθρωπιστική και ακόμη

περισσότερο αντιανθρώπινη». Είμαστε μάρτυρες μιας πορείας απανθρωπισμού σε όλες τις

περιοχές του πολιτισμού και της κοινωνικής ζωής, με απανθρωπισμένη ηθική συνείδηση,

όπου ο άνθρωπος δεν είναι πια μια αξία.

Οι νέοι ζουν μέσα σ’ αυτήν την πολιτισμένη βαρβαρότητα, που δημιουργήσαμε εμείς οι

ώριμοι. Γκρεμίσαμε όλες τις παλιές αξίες, γι’ αυτό και απειλούμεθα από την αναρχία, αυτήν

που φυσικά τη μεταβιβάσαμε στους νέους. Οι νέοι ανακάλυψαν την υποκρισία μας και χά-

νουν πια την εμπιστοσύνη τους, από μας ανακάλυψαν το χάος ανάμεσα στο λόγο και στην

πράξη. Μια βαβελική σύγχυση επικρατεί στο πεδίο του ηθικού προβλήματος των αξιών, που

παραμερίσαμε. Και το αποκορύφωμα αυτής της ηθικής μας σύγχυσης το συναντά κανένας

στις ανταρσίες των νέων.

Ιωάννης Ξηροτύρης,

εφημ. «Μακεδονία»

19. Χάσμα γενεών

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

53

Είναι κοινός τόπος στους ανθρώπους της ώριμης ηλικίας να επικρίνουν τη συμπεριφορά

των νεοτέρων και να επιχειρούν συγκρίσεις με τη δική τους νεότητα, όταν όλα, κατά τη γνώμη

τους, ήταν καλύτερα• και η ζωή και τα ήθη και ο πολιτισμός, ακόμη και η φύση. (…)

Η ίδια η βιολογική διαφορά των δύο οργανισμών, του παλιού και του νέου, τους οδηγεί σε

διαφορετική θεώρηση του κόσμου και σε ανταγωνιστική στάση μέσα στη ζωή. Ο νέος κινείται

προς τα εμπρός, ο ηλικιωμένος, όταν δε γυρίζει πίσω, προσπαθεί να συγκρατήσει το παρόν,

αυτό που του εξασφαλίζει την ύπαρξή του, να συντηρήσει όσα κατόρθωσε να αποχτήσει. Η

συντηρητική στάση είναι αυτονόητη για τον άνθρωπο μιας κάποιας ηλικίας, αφού αποτελεί

συνάρτηση της συντήρησης της ίδιας του της ύπαρξης, που με τα χρόνια έχει εξαντλήσει

πολλές από τις πιο ζωτικές δυνάμεις του και οδεύει προς την αναπόφευκτη φθορά. Είναι

απόλυτα κατανοητή η στροφή των ώριμων προς το παρελθόν, προς την περίοδο εκείνη της

ζωής τους, «που είχαν και δύναμη και λόγο και ομορφιά». Η νοσταλγία των χρόνων εκείνων

δεν αποτελεί συναισθηματική κατάσταση φευγαλέα και ρομαντική• αποτελεί ανάγκη βιολογική

για να δικαιώσει ολόκληρη την ανθρώπινη ζωή, που τώρα μόλις διαπιστώνει ο ώριμος πως

είναι τρομακτικά σύντομη και αφάνταστα ωραία.

Και ενώ ο ώριμος άνθρωπος κινείται προς τα περασμένα, ωραιοποιώντας καθετί που

συνδέεται με τη δική του ωραία περίοδο της νιότης, ο νέος ατενίζει μπροστά το μέλλον και

πιστεύει πως μπορεί και πρέπει να το κάνει καλύτερο από το παρόν. Ο νέος, με ακέραιες όλες

τις δυνάμεις του, πιστεύει πως έχει τη δύναμη και την υποχρέωση να καταχτήσει τον κόσμο,

που ανοίγεται μπροστά στα έκπληκτα μάτια του. (…)

Και ενώ ο άνθρωπος φτάνει σε μια βιολογική πληρότητα αμέσως ύστερα από την εφη-

βεία του και τη διατηρεί ως τα χρόνια της ακμής του, η ανθρώπινη κοινωνία έχει οργανωθεί

με τέτοιον τρόπο, ώστε η εξουσία, κάθε μορφής εξουσία: οικονομική, κοινωνική, πολιτική,

πνευματική, να βρίσκεται στα χέρια των ανθρώπων που έχουν ξεπεράσει αυτό το στάδιο. Οι

αποφάσεις ανήκουν σ’ αυτούς που έχουν την ωριμότητα και την πείρα, όπως λέμε. Ξεχνούμε

όμως πως οι αποφάσεις αυτές αφορούν ουσιαστικά τους άλλους, αυτούς που θα υποχρεωθούν

να τις εκτελέσουν και να ζήσουν σύμφωνα μ’ αυτές.

Εμείς οι ώριμοι είμαστε τόσο σίγουροι για τη σοφία μας και την ορθότητα της κρίσης

μας, ώστε θεωρούμε αστεία τη σκέψη πως θα μπορούσαν να αποφάσιζαν για μας οι νέοι

των τριάντα χρόνων. Άλλοτε συνειδητά και άλλοτε χωρίς, ίσως, να το συνειδητοποιούμε οι

ώριμοι ενεργούμε εξουσιαστικά προς τους νεότερους, αρχίζοντας από την οικογένεια και

καταλήγοντας στην πολιτεία. Και είναι ολότελα φυσική η αντιεξουσιαστική αντίδραση των

νέων, που εκδηλώνεται και σε προσωπικό επίπεδο απέναντι στο άμεσο περιβάλλον τους

19. Χάσμα γενεών

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

54

και σε ιδεολογικό και πολιτικό απέναντι σε όλες τις μορφές του κατεστημένου των ώριμων.

Όσο αιφνιδιάζονται οι γονείς με την αντίδραση των παιδιών τους, άλλο τόσο αιφνιδιάζονται

και οργανισμοί, κομματικοί λ.χ., που βρίσκονται κάθε τόσο αντιμέτωποι με τις νεολαίες που

ανήκουν σ’ αυτούς.

Δεν είναι εύκολο να ολοκληρωθεί ένα τέτοιο θέμα μέσα στον περιορισμένο χώρο αυτής της

στήλης. Όμως τις ημέρες αυτές, που εμείς οι ώριμοι συζητούμε, άλλοτε ψύχραιμα, συχνότερα

όμως όχι, για το μέλλον αυτού του τόπου, ας μην ξεχνούμε πως δίπλα μας υπάρχουν οι νέοι,

που μας αντικρίζουν με κριτικό μάτι και πολλή δυσπιστία, αυτοί που νοιάζονται για το μέλλον

τους, που σημαίνει το μέλλον αυτού του τόπου, και αδιαφορούν, έστω από άγνοια, για το δικό

μας παρελθόν, τα χαμένα όνειρά μας ή τις ανεκπλήρωτες ελπίδες μας. Και αν κάτι απομένει

μέσα μας από τη νεανική μας πίστη και τιμιότητα, θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε πως το

μόνο, που δεν έχουμε δικαίωμα να επιχειρούμε πια είναι να ξεγελάσουμε τα παιδιά μας. Γιατί

αυτά θα γελάσουν μαζί μας, αν δεν μας κλάψουν.

Μανόλης Ανδρόνικος,

εφημ. «Το Βήμα»

(…) Η νέα γενιά διαφωνεί, όχι γιατί, στο σύνολο της τουλάχιστο, την κατέχει αντιρρητικός

παροξυσμός, αλλά γιατί εξεγείρεται, όταν αντιλαμβάνεται πόση ασυνέπεια υπάρχει ανάμεσα

στο λόγο και στην πράξη των ώριμων. Τα παιδιά περνούν δώδεκά χρόνια στα θρανία, χιλιάδες

πολύτιμες ώρες, για ν’ ακούσουν και να μάθουν πολλά, και ωφέλιμα και άχρηστα πράγματα.

Αφήνονται να μετεωρισθούν, ιδανικοί αστροναύτες, σε υψηλούς κόσμους, καταστερωμέ-

νους από γενναία παραδείγματα και βαρυσήμαντα κατορθώματα. Διδάσκονται την αξία της

ευνομίας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της επιείκειας, της αυτοθυσίας, του αρρενωπού

φρονήματος, της σοφίας. Σχηματίζουν μέσα τους ένα μυθικό σύμπαν, που αισθάνονται, βέ-

βαια, πως πραγματώνεται σ’ εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις, αλλά και που δεν ανέχονται να το

βλέπουν να διαλύεται σε φανταχτερούς αφρούς, μόλις το αγγίξει με το βέβηλο δάχτυλό της

η καθημερινή ζωή. Γιατί η καθημερινή ζωή δεν είναι μια, ημιτελής επί τέλους, προσπάθεια

αναγωγής σ’ αυτό το μυθικό σύμπαν, αλλά μια βάναυση και ολοκληρωτική άρνησή του. (…)

Είναι δεινή από πολλές πλευρές η θέση της σύγχρονης γενιάς. Γιατί ζητεί περισσότερα

από άλλες γενιές και γιατί της προσφέρονται λιγότερα. Άλλωστε, οι καιροί μας ευνοούν την

απληστία. Οι απαιτήσεις ολοένα και πληθαίνουν. Και η αδημονία μεγαλώνει. Όλοι αδημονούν.

Και οι νέοι, που έχουν και τη φυσική αδημονία της ηλικίας, πολύ περισσότερο. Η καθημερινή

ζωή παίρνει πολλές φορές το ρυθμό του καλπασμού. Και ο καλπασμός αντιφέρεται προς τις

παγιωμένες καταστάσεις, προς τ’ απολιθωμένα σχήματα, προς τις αρτηριοσκληρωτικές αντι-

μετωπίσεις των θεμάτων. Όταν φυσούν οι άνεμοι των μεγάλων δασών, είναι πολύ δύσκολο

να σταθεί όρθια η αχυροπλεγμένη καλύβα. Έτσι η γενιά μας η «μοιχαλίς» έχει εύκολο τρόπο

να εξιλεωθεί αντίκρυ στη γενιά που έρχεται: να προσπαθήσει να την εννοήσει, να συλλάβει

τον παλμό της, να αισθανθεί τη μαρτυρική της ανησυχία, να τοποθετήσει και τις υπερβολές της

ακόμη σε αρμόδια πλαίσια. Και όταν κατά κάποιο ποσοστό εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της,

55

Χασμα γενεων

σταθεί ζωντανή μέσα σ’ ένα ζωντανό σύμπαν, σταθεί γενναία μπροστά σε προβλήματα που

απαιτούν γενναίες λύσεις, τότε θα έχει και το δικαίωμα να επιτιμήσει τα «οργισμένα νιάτα»,

ν’ αρνηθεί ό,τι θα χρειασθεί ν’ αρνηθεί και να ευκολύνει μερικούς συμψηφισμούς, που έχουν

γίνει πια αναπόφευκτοι και απαραίτητοι.

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος,

«Ο σύγχρονος άνθρωπος», σελ. 314-317

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

56

«Τα γεράματα δεν αρχίζουν από το άσπρισμα των μαλλιών αλλά από το μαύρισμα της

καρδιάς» λέει μια λαϊκή παροιμία. Το πέρασμα των χρόνων μόνο στην εξωτερική μας εμφάνιση

μπορεί να προκαλέσει ρωγμές. Η ψυχή όμως πάντα μένει νέα, και μόνο εμείς μπορούμε να

καθορίσουμε, αν οι ρυτίδες του προσώπου μας θα επεκταθούν και στην ψυχή μας.

Ο διάσημος γιατρός και συγγραφέας Αλέξις Καρέλ είδε το ζήτημα της νεότητας και των

γηρατειών σε συνάρτηση με τα ιδανικά. Γράφει: «Οι άνθρωποι γερνάνε μονάχα όταν εγκα-

ταλείψουν τα ιδανικά τους. Το πέρασμα των χρόνων μόνο στην επιδερμίδα μπορεί να φέρει

ρυτίδες. Η ψυχή μας όμως μένει αλύγιστη και μόνον όταν χάσουμε τον ενθουσιασμό και την

πίστη μας στα ιδανικά, γεμίζει ρυτίδες κι αυτή». (…)

Ο άνθρωπος ανεξαρτήτως ηλικίας, είναι αυτό που αισθάνεται. Η ζωή του ανθρώπου δεν

σταματάει σε κάποια ηλικία. Η πίστη και η αγάπη του ανθρώπου γι’ αυτό που κάνει είναι το

«κουμπί» της νεότητας. Άρα, το μυστικό της νεότητας δεν είναι οι κρέμες, δεν είναι τα “lift-lift-

ing�, δεν είναι οι υγιεινές τροφές, δεν είναι μια ειδικού τύπου γυμναστική, δεν είναι όλα τα

θαυματουργά ελιξίρια1 που βλέπουμε στην τηλεόραση. Είναι η αξεδίψαστη δίψα για δράση,

ώστε να μη σου μένει καιρός να γεράσεις. Ο ενθουσιασμός δεν έχει ηλικία. Μερικοί άνθρωποι

έζησαν πάντα σαν γέροι και κάποιοι άλλοι πέθαναν σε μεγάλη ηλικία νέοι και ακμαίοι.

Όλοι πρέπει να κοιτάζουμε το ρολόι της ζωής. Το ρολόι αυτό δεν μετρά τις ώρες. Κα-

τανέμει το μέρος της φθοράς και της αφθαρσίας που αναγνωρίζουμε σε κάθε στιγμή. Αν

αξιοποιήσουμε σωστά το ρολόι αυτό, μπορούμε, αν θέλουμε, να παραμείνουμε νέοι. Όχι

επιδερμικά αλλά βαθύτερα, ψυχικά. Η έννοια της νεότητας είναι ανεξάρτητη από ηλικία. Διότι

νέος θα είναι πάντα εκείνος που δεν είναι γεμάτος από βεβαιότητες και δογματικές αλήθειες,

στατικούς και καθιερωμένους άξονες, που πάντα στέκουν εμπόδιο στην εξέλιξη. Γενικότερα

νέος είναι αυτός που δεν εγκαταλείπει τα ιδανικά του. (…)

Γέρος δεν μπορεί να είναι όποιος διαβάζει ή όποιος γράφει λογοτεχνία. Όσο καλύτερη

μάλιστα, τόσο πιο νέος. Γέρος είναι όποιος κλείνει τη ζωή του στο γυάλινο κόσμο της μικρής

οθόνης, όποιος ζει μιαν άχρωμη ζωή μπρος σε μιαν έγχρωμη τηλεόραση. Ο φυσικός θάνα-

τος δεν συμπίπτει με το τέλος μιας ζωής αλλά με τη συνέχεια ενός εφησυχασμένου ύπνου.

Ένας ύπνος όμως που σε λίγο – αν συνεχιστεί – θα μεταβληθεί για τον τόπο μας σε εφιάλτη.

Διαθέτουμε την πιο μακάρια, άρα την πιο γερασμένη νεολαία, που, καθώς λέει το γνωστό

σλόγκαν «γεννήθηκε κουρασμένη και ζει για να ξεκουράζεται» ή, επιζητώντας κάποια αλλαγή,

διαλαλεί: «κούραση από την πολλή ξεκούραση».

20. Τρίτη ηλικία – Γηρατειά

1. ελιξίριο (αραβ. el iksir: λίθος της γνώσης): παρασκεύασμα των αλχημιστών με θαυματουργές κατά τον ισχυρισμό τους ιδιότητες

57

τριτή ήλιΚια - γήρατεια

Πολλοί μιλούν για εκφυλισμό. Ότι χάθηκε τάχα η Vis Vitalis (= η ζωική ορμή) του έθνους.

Η νεολαία μας στις καφετέριες αναστενάζει. Δεν είναι σε θέση ούτε αθλητές να παράγει. Οι

Ολυμπιονίκες μας είναι προσφυγόπουλα. Το λεγόμενο ελληνικό «μπάσκετ» έχει καταντήσει

υπόθεση Αμερικανών και Γιουγκοσλάβων αθλητών και προπονητών. Το «ελληνικό» ποδό-

σφαιρο θυμίζει λεγεώνα των ξένων. Οι Έλληνες βάζουν τα λεφτά και τα ουρλιαχτά. Η αλκή1

του Γένους χάθηκε, γιατί χάθηκε η πίστη σε αξίες και ιδανικά. Σε λίγο θ’ αποκτήσουμε και

«εισαγόμενους» στρατιώτες. Οι φερέλπιδες νέοι, που φιλοδοξούν να μας κυβερνήσουν, προτι-

μούν να κάνουν στρατιωτική θητεία στα κομματικά εκτροφεία• όχι στα σύνορα. Γιατί εκεί κάνει

κρύο. Αυτούς τους άψητους και αβροδίαιτους2 και λεπτοστόμαχους δανδήδες3 προπολεμικά

τους λέγαμε «κουραμπιέδες» και «ντιστεγκέ4». Στα χρόνια του ’21 (…) ήσαν για βοηθητικές

εργασίες, γιατί δεν ήσαν άξιοι για ντουφέκι. Εν τω μεταξύ στην Τουρκία στις δύο τελευταίες

τάξεις του Λυκείου οι μαθητές διδάσκονται σκοποβολή. Στα δικά μας σχολεία - ακόμη και τα

αγόρια – για λόγους εξίσωσης προς τα κορίτσια μαθαίνουν… οικοκυρικά!

Σαράντος Καργάκος,

περ. «Ευθύνη», τ. 256

Λέγεται συνήθως ότι τα νιάτα είναι επαναστατικά, αγαπούν τις μεγάλες καινοτομίες

απαιτούν ριζικές λύσεις, δεν δέχονται συμβιβασμούς και αυτό πραγματικά είναι η χάρη και

η δόξα τους. Λέγεται ακόμη ότι τα γεράματα είναι κατά κανόνα συντηρητικά, ηλικία των

συμβιβασμών ότι τα χρόνια εκείνα ο άνθρωπος και στις εχθρότητες και στις συμπάθειές

του είναι μαλακός• ότι δεν προσέχει τις πολύ λεπτές αποχρώσεις, βλέπει μονάχα τα βασι-

κά χρώματα• δεν μετακινείται προς νέες καταστάσεις, άγνωστες, αδοκίμαστες ακόμη κ.ο.κ.

Και τούτο είναι αληθινό, ως ένα σημείο τουλάχιστο. Μπορούμε μάλιστα με αυτά τα μέ-

τρα να προσδιορίσουμε τα γεράματα της μικρής ηλικίας και τα νιάτα της μεγάλης ηλικίας.

Γιατί υπάρχουν και νέοι συντηρητικοί, συμβιβαστικοί, υποχωρητικοί, που δεν αγαπούν ό,τι

πρόκειται να τους βγάλει έξω από τα καθημερινά. Όπως αντίθετα υπάρχουν και γέροντες

ριζοσπαστικοί, που νεάζουν στις σκέψεις και στα αισθήματα, που ενθουσιάζονται για τις

επαναστατικές καινοτομίες κλπ. Τα δύο λοιπόν στρατόπεδα υπάρχουν και μακάρι να διαχω-

ρίζονται ανάλογα με την ηλικία των σταυροφόρων τους. Γιατί χρειάζονται και τα δύο• είναι

απαραίτητα για την υγεία του σώματος. Αλίμονο στις κοινωνίες που αποτελούνται μόνο από

«νέους» (στα νεύρα και στις ιδέες) ανθρώπους που διαρκώς καλπάζουν ορμητικά προς τα

εμπρός. Και αλίμονο πάλι στις κοινωνίες που είναι καμωμένες μόνο από «γέροντες» (στα

μυαλά και στα χέρια) που τρέμουν κάθε μεταβολή και την καταριώνται. Ευλογημένες είναι

20. Τρίτη ηλικία – Γηρατειά

1. αλκή: σωματική δύναμη, ευρωστία, σφρίγος

2. αβροδίαιτος: αυτός που ζει με όλες τις ανέσεις, τρυφηλός, μαλθακός

3. δανδής (αγγλ. dandy): νεαρός με προσποιητά αριστοκρατική συμπεριφορά

4. ντιστεγκές (γαλλ distingue): κομψευόμενος, κομψός, χαριτωμένος

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

58

εκείνες που έχουν και τις δύο κατηγορίες πολιτών• η ιστορία χρειάζεται και τα δύο ρεύματα.

Την ιστορία (των ιδεών, του πολιτισμού) τη γράφουν και οι δύο παρατάξεις: και οι προοδευτικοί

και οι συντηρητικοί, οι «νέοι» αλλά και οι «γέροι». Οι «νέοι» οδεύουν με ορμή προς καινούριες

κατακτήσεις• οι «γέροι» συντηρούν τα κατεκτημένα, για να μένουν, να αποτελέσουν την «πα-

ράδοση». Η συνεχής αλλαγή, η ακατάπαυστη ροή γίνεται στο τέλος καταλυτική• σαν τον Κρόνο

ο επαναστάτης τρώει τα ίδια τα παιδιά του• όταν ο καινοτόμος σπεύδει να μεταβάλλει τις ίδιες

τις καινοτομίες του, δεν θα αφήσει τίποτα να ριζώσει. Έτσι δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθεί

ιστορική ζωή. Χρειάζεται και ο συντηρητής αυτός που θα αποθηκέψει, θα ξεκαθαρίσει και θα

βάλει σε τάξη τα αποκτημένα. Μόνο λοιπόν από τη διαλεκτική των δύο λειτουργιών μπορεί να

γεννηθεί γόνιμη ιστορική ζωή• ανανέωση των παλαιωμένων θησαυρών από το ένα μέρος, και

από το άλλο καταξίωση των νέων που έρχονται να μπουν στη θέση εκείνων. Να ανανεώνεις

είναι ανάγκη, απόλυτη ανάγκη• αυτό είναι το ωραίο έργο της νεότητας. Αλλά εξίσου μεγάλη

ανάγκη είναι όσα με την ανανέωση έχεις κερδίσει, να τα σταθεροποιείς, να τα τακτοποιείς και

να τα παραδίνεις στις επόμενες γενεές• της προχωρημένης ηλικίας, αυτό είναι το μέγα χρέος.

Κρίμα στο νέο που δεν υπήρξε καινοτόμος, καταλύτης των φθαρμένων από την πολυχρησία

τύπων• και ντροπή στο γέρο που εξακολουθεί να αρνιέται τα παραδομένα. Κάθε ηλικία έχει

το δικό της ρόλο να παίξει, και αστοχεί όταν παίρνει το ρόλο της άλλης. Αξιοπαρατήρητο

μάλιστα είναι τούτο: ότι όσο πιο επαναστάτης είναι κανείς στα νιάτα του, τόσο καταλαβαίνει

στα γεράματά του την αξία του αποκτημένου. Και όσο συντηρητικός είναι στα νιάτα του, τόσο

λιγότερο εκτιμά την παράδοση στα γεράματά του.

Έπειτα λοιπόν από την επίμονη δράση των πρώτων ηλικιών, τα γεράματα, απόληξη και

στεφάνωμα του βίου, είναι η αναπαυτική θεώρηση των σκληρών αγώνων της ζωής. Ύστερα

από την επαναστατική ορμή της νεότητας, τα γεράματα είναι η συντήρηση και η καταξίωση των

αποκτημένων. Μετά τον άγριο πόλεμο των παθών, έρχεται με τα γεράματα η ώρα της ειρήνης.

Αναπαυτική, ήρεμη και γλυκιά σαν το γαλήνιο δειλινό μιας μεγάλης, τρικυμισμένης ημέρας.

Ε. Παπανούτσος,

«Πρακτική Φιλοσοφία»

21. Αγάπη

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

59

(…) Αν θέλεις ν’ αρχίσεις να βοηθάς τους άλλους, πρέπει ν’ αρχίσεις να κάνεις τα πα-

ρακάτω πράγματα: πρώτα-πρώτα πρέπει να πάψεις να επιβάλλεις στους άλλους την προσω-

πικότητά σου και τα συστήματα αξιών σου, πρέπει να είσαι αληθινός και πρέπει να μάθεις

να ακούς. Υπάρχουν πολλά είδη συμβόλων. Η γλώσσα των λέξεων είναι μία από τις πολλές.

Συχνά κάνουμε τρομερά λάθη ανοίγοντας το στόμα μας. (…) Όταν βρούμε αυτό το μυστικό,

ίσως να βρούμε ένα τρόπο επικοινωνίας λίγο πιο εύστοχο από τις λέξεις. Νομίζω ότι το να

ακούς είναι τρομερά σημαντικό κι ωστόσο όλοι τρέμουμε και αντιπαθούμε τη σιωπή. Τα πιο

όμορφα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν αν μέναμε σιωπηλοί. Αν θέλετε να συμβουλεύετε

τους ανθρώπους, αν θέλετε να σας μιλάνε, μείνετε σιωπηλοί. Ύστερα από ένα λεπτό είναι

έτοιμοι να πουν οτιδήποτε.

Πρέπει να είσαστε αληθινοί. Όχι πλαστοί. Φερθείτε φυσικά. Το πιο δύσκολο πράγμα στον

κόσμο είναι να είναι κανείς κάτι που δεν είναι. Όσο φτάνετε κοντά και πιο κοντά και πιο κοντά

σ’ αυτό που είσαστε, δείξτε τον πραγματικό εαυτό σας και συνεχίστε πάντα έτσι. Θα δείτε πως

αυτό διευκολύνει τη ζωή σας. Το πιο εύκολο πράγμα που μπορείτε να είσαστε στον κόσμο

είναι ο εαυτός σας. Και το πιο δύσκολο είναι να είσαστε αυτό που θέλουν οι άλλοι. Μην τους

αφήνετε να σας βάλουν σ’ αυτή τη θέση. Βρέστε τον «εαυτό» σας, αυτό που είσαστε, και

φερθείτε φυσικά. Έτσι θα μπορέσετε να ζήσετε απλά. (…)

Κι ένα άλλο πράγμα: μη διατάζετε ποτέ κανένα να κάνει κάτι. Δεν είσαστε Θεός. Δεν

ξέρετε τι κρύβει ο καθένας στο κεφάλι του. Μπορείτε να καθοδηγείτε, αλλά όχι να διατάζετε.

Και προσπαθήστε να επικοινωνείτε, να καταλαβαίνετε. (…)

Τελικά να θυμόσαστε πως είσαστε ομάδα. Οι επαφές σας με τον κόσμο θα είναι τόσο

πιο επιτυχημένες, όσο θα είναι και η δική σας επαφή. Θα προγραμματίζετε μαζί αυτό που

θα κάνετε, γιατί υπάρχει μεγαλύτερη δύναμη και επινοητικότητα στους δύο παρά στον ένα.

Μερικές φορές δε χρειάζεται παρά ένα μικρό, ασήμαντο πράγμα για να σας φέρει μαζί. (…)

Λέο Μπουσκάλια,

«Να ζεις, ν’ αγαπάς και να μαθαίνεις», σελ. 77-79

μεταφρ. Μαρίνα Λώμη

Η κρίση που σε διεθνή κλίμακα περνούν οι ανθρώπινες σχέσεις είναι σύμφυτη με την

κρίση που περνά ο ίδιος ο πολιτισμός. Η αποσύνθεση του πολιτιστικού σώματος που ζωογονεί

21. Αγάπη

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

60

μια κοινωνία ανθρώπων, κατασταίνει αδύνατο σχεδόν αυτό που λέμε «κοινωνία», επαφή,

επικοινωνία, κατανόηση, σύνδεσμο προσωπικό των ανθρώπων.

Ο γνήσιος και πηγαίος συναισθηματισμός, ο εσωτερικός αυθορμητισμός που υποδηλώνει

την αδιάφθορη ψυχή και την πλούσια καρδιά, αυτός που τεχνουργούσε ως τώρα τις ανθρώ-

πινες σχέσεις, έχει πια παραχωρήσει τη θέση του στον αριβισμό, τον υπολογισμό, τα στοιχεία

εκείνα που εκφράζουν έναν άνθρωπο φυλακισμένο στο εγώ. Εγωκεντρισμός, ατομισμός,

αναισθησία για τον άλλο: στοιχεία ζοφερά που ζούμε καθημερινά στο ρημαγμένο μας τόπο,

αλλά συχνά, κι όπου γης κι αν θελήσουμε να σταθούμε.

Αντί για μια κατάσταση υγείας συναισθηματικής, κατάσταση πλουσιοπάροχης αγάπης,

φιλίας χορηγού πληρότητας κι ευφορίας εσωτερικής, δημιουργών αρμονίας κοινωνικής και

ισορροπίας στις σχέσεις των ανθρώπων, ζούμε ένα νοσηρό συναισθηματισμό που εντείνουν

τα μέσα ευρείας δημοσιότητας και έναν επιθετικό ατομισμό που απομονώνει τους ανθρώπους

και κατακομματιάζει την κοινωνία ως κοινωνία.

Βυθισμένοι σε φθοροποιό μοναξιά, οι σημερινοί άνθρωποι, κάθε φορά που προσπαθούν

να την υπερβούν, απομένουν με τα αισθήματά τους νεκρά στη χούφτα και τη δυσπερίγραπτη

απορία ιχνογραφημένη στην ταραγμένη, πικρή τους μορφή. Τι συμβαίνει κι όσες φορές

επιδιώκουν να προσεγγίσουν τον άλλο, το συνάνθρωπο, το «εσύ», πέφτουν σε ένα χέρ-

σο τόπο, σε μια ρηχή κι αδιάφορη καρδιά, σε ύπαρξη περιχαρακωμένη στον εαυτό της; Τι

συμβαίνει όμως – για να παλινωδήσουμε – κι όταν οι άλλοι απλώνουν το χέρι με ειλικρίνεια

και τρυφερότητα και γυρεύουν να μας βρουν, να μας συναντήσουν, να μας αγαπήσουν, κι

εμείς αισθανόμαστε αδρανή κι ασυγκίνητη την καρδιά μας, αμετακίνητη στις προσωπικές της

έγνοιες, αναίσθητη στην κραυγή του άλλου; Πώς έγινε, χωρίς να το καταλάβουμε καλά, μια

κόλαση ο κόσμος που ζούμε;

Δε φταίει μονάχα ο ρυθμός της ζωής ο εξουθενωτικός, που μαραίνει πριν σχεδόν ακόμη

βλαστήσουν, τις ανθρώπινες σχέσεις. Είναι αλήθεια πως η ζωή αυτή συχνά κόβει την ανάσα

του σημερινού ανθρώπου. Τον πιέζει να προσηλωθεί αποπνιχτικά στον εαυτό του, να υπη-

ρετήσει τα συμφέροντά του, να δει τους άλλους σαν όργανα, σαν μέσα, όχι σαν αγγέλους

λύτρωσης από τη φυλακή του εγώ. Αλλά η απιστία και ο μηδενισμός, συνυφασμένα με την

υλοφροσύνη που κατευθύνουν την εποχή μας, αυτά όλα τσακίζουν τις εσωτερικές δυνάμεις,

εμποδίζουν την προσήλωση στην καρδιά, το βάθαιμα των συναισθημάτων, τον εξευγενισμό

του ανθρώπου, εμποδίζουν τον άνθρωπο να εξανθρωπιστεί.

Και τότε, η αγάπη, η φιλία, η τρυφερότητα, όλα σπέρνονται σε γη κακή και άγονη, σε

ρηχές καρδιές. Με την πρώτη δοκιμασία καίγονται, ατονούν, πεθαίνουν.

Ποτέ ίσως άλλοτε ο άνθρωπος δεν έζησε μέσα σ’ έναν κόσμο που ο πληθυσμός αυξάνεται

επίφοβα αλλά που αυτός είναι φοβερά μόνος. Ποτέ η προδοσία των φίλων, η απιστία των

αγαπημένων και η επιπολαιότητα των καρδιών δεν έφτασε σε σημείο που να δημιουργεί σχιζο-

φρένεια, απόγνωση, τάσεις αυτοκτονίας τόσο, όσο σήμερα. Γιατί κι όπου, κι όταν κατορθώνεται

η σύναψη ενός συναισθηματικού δεσμού, η προσέγγιση μιας καρδιάς που απροσδόκητα είναι

ανοιχτή, και τότε, η ανάπτυξη του δεσμού γίνεται άθλος αιματηρός, ανήφορος μαρτυρίου,

γίνεται όχι βίωση ελευθερίας, αλλά δεσμός αληθινός.

Κι όμως, οι δυνάμεις της ανθρώπινης καρδιάς είναι δυνάμεις ελευθερωτικές, δυνάμεις

61

αγαΠή

που οδηγούν στην ανεύρεση του «εσύ», στην περιστολή του «εγώ», δηλαδή στην καταπάτηση

του εγωισμού. Όμως, ένα μείγμα άνομο και περίεργο οι ανθρώπινες σχέσεις του καιρού μας,

συμπλέκουν το εγώ και θέλουν να το επιβάλουν στο «συ»• ή αντίθετα: το «συ» επιζητεί να

επιβληθεί στο εγώ. Και τότε, αργά ή γρήγορα δημιουργείται η κρίση. Ο άνθρωπος ξαναπέφτει

στη μοναξιά του. Οι θυσίες, η κοινή ζωή, η αγάπη, η φιλία, όλα πεσμένα στα ρηχά, αδρανή

έχουν σαπίσει. Και μονάχα η μνήμη, αιμάσσοντας, μαρτυρεί για το παρελθόν. Η καρδιά απο-

ρημένη κλαίει, αναρωτιέται, αναζητεί τις αιτίες.

Όμως ετούτη την αχάριστη εποχή μόνο ο Θεός μπορεί να την ανορθώσει. Καμιά «αισθη-

ματική αγωγή» δεν μπορεί να κάνει τους νέους να σταθούν με σέβας μπρος στο συνάνθρωπό

τους, αν δεν τους βοηθήσει νωρίτερα, να δουν εσωτερικά την ιερότητα του άλλου και τη

μοναδικότητά του μέσα στη ζωή, κάτω από την εκτυφλωτική φωταψία του θανάτου.

Κώστας Ε. Τσιρόπουλος,

περ. «Ευθύνη», τ. 83

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

62

Όπως οι αστακοί όταν χάνουν το καβούκι τους, έτσι και οι έφηβοι βλέπουν την εξωτερική

τους εμφάνιση να αλλάζει. Αυτή είναι λίγο πολύ η ιστορία όλων των εφήβων.

Το παιδί ένιωθε πολύ όμορφο μέσα στο περίβλημα που γνώριζε από παλιά. Στην εφηβεία

όμως αναρωτιέται: Είμαι όμορφος; Είμαι άσχημος;

Νιώθουμε πολύ άσχημα μ’ αυτήν την ακμή στο πρόσωπο. Νιώθουμε ότι έχουμε αναπτυχθεί

υπερβολικά κατά μήκος κατά πλάτος, είμαστε άχαροι. Νιώθουμε σαν ένα σπίτι ανοιχτό από

παντού, όπου δεν υπάρχει ούτε μια γωνιά ήσυχη για να ξεκουραστούμε. Τόσο τα μέσα μας

όσο και το έξω μας βρίσκονται σε πλήρη μεταλλαγή.

Στη διάρκεια αυτής της περιόδου είμαστε εξ ολοκλήρου υποταγμένοι στον καθρέφτη,

στην αδρανή αντανάκλαση που μας στέλνει το γυαλί ή στη ζωντανή αντανάκλαση που ψά-

χνουμε να βρούμε στα μάτια των άλλων. Παραμονεύουμε μήπως και αναφανεί μέσα σ’ αυτό

το βλέμμα ο εαυτός μας, που θα θέλαμε να μοιάζει τέλειος. Ο καθρέφτης όμως δε μας δεί-

χνει ποτέ πραγματικά αυτό που οι άλλοι βλέπουν όταν μας κοιτούν, γιατί ένα πρόσωπο δεν

αποκαλύπτει την προσωπικότητά του παρά μόνο όταν ζωντανεύει. Ένα χαμόγελο μπορεί να

φωτίσει χαρακτηριστικά που έμοιαζαν άχαρα, όντας ακίνητα. Τα όμορφα καλοβαλμένα μάτια

δεν είναι παρά μια πρόσοψη που μπορεί να γελάσει τον άλλο. Το βλέμμα όμως που μιλά από

το εσωτερικό μας είναι πολύ πιο σημαντικό, γιατί δε μακιγιάρεται.

Καμιά φορά δεν ξέρουμε πια ποιοι είμαστε ούτε τι θέλουμε να δείξουμε απ’ τον εαυτό μας.

Βρισκόμαστε σε δύσκολη θέση τόσο με το «είναι» (δηλαδή αυτό που είμαστε) όσο και με το

«φαίνεσθαι» (δηλαδή αυτό που θέλουμε να δείξουμε από τον εαυτό μας).

Τα εσωτερικά μέσα άμυνας που διαθέταμε πριν, όταν ήμασταν μικροί, χάθηκαν. Αμυνό-

μαστε λοιπόν με το παρουσιαστικό μας, με την εμφάνισή μας, με τα ρούχα. Επειδή νιώθουμε

φτωχοί, εσωτερικά κενοί, νομίζουμε πως το να μας προσέξουν οι άλλοι είναι κάτι καλό, μια

αξία. Και κρυβόμαστε πίσω απ’ το «λουκ» μας, που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα προσωπικό

κέλυφος.

Ξάφνου, έχουμε τα δικά μας γούστα. Η αγάπη για το μαύρο, για παράδειγμα. Δεν είναι

οι γονείς που φορούν τα μαύρα στα παιδιά τους. Τα ρούχα, το μακιγιάζ και καμιά φορά το

υπνοδωμάτιο είναι μαύρα. Μήπως πρόκειται για κάποιο τρόπο να πενθήσουμε – χωρίς βέβαια

να το ξέρουμε – την παιδική μας ηλικία; Μήπως για να εναρμονιστούμε με τις μαύρες ιδέες που

μας εμπνέει το μέλλον; Μήπως για κορίτσια ιδιαίτερα, σημαίνει τη διάθεσή τους να μιμηθούν

με το «μαύρο φορεματάκι» τη μητέρα τους;

Όταν είμαστε έφηβοι, φτιάχνουμε για τον εαυτό μας μια ιδανική εικόνα, η οποία στηρίζεται

στα κριτήρια της παρέας, στη μόδα της, στην ηθική της, στις αξίες της. Νιώθουμε όμορφοι ή

22. Μόδα

63

μοδα

άσχημοι στο βαθμό που πλησιάζουμε ή όχι αυτή την ιδανική εικόνα του εαυτού μας. Νιώθουμε

να επιβεβαιωνόμαστε όταν ακολουθούμε τη μόδα της παρέας κι όταν φοράμε τα ρούχα που

οι άλλοι αποφάσισαν να φορούν, γιατί αυτό είναι μια απόδειξη συνένωσης κι ενσωμάτωσης

στην ομάδα. Καμιά φορά νιώθουμε προστατευμένοι όντας μέσα στη μόδα και μέσα στην

παρέα. Μιας και ο εαυτός μας δε μας αρέσει, επιδιώκουμε να αρέσουμε στον εαυτό μας μέσα

από το βλέμμα των άλλων.

Η μόδα όμως αλλάζει συνεχώς και τα κριτήρια της ομορφιάς εξελίσσονται σύμφωνα με

τις εποχές και τους πολιτισμούς. Στο όνομα της μόδας, φτάνουμε καμιά φορά να κρύβουμε

όμορφα πράγματα του εαυτού μας και να δείχνουμε άλλα, λιγότερο ωραία.

Συμβαίνει καμιά φορά, όταν πλησιάζουμε το πρότυπο που είναι της μόδας, να νιώθουμε

ευτυχισμένοι. Άλλες φορές όμως, όταν είμαστε πολύ μακριά, υποφέρουμε πολύ. Για παρά-

δειγμα, η πολύ αδύνατη σιλουέτα που ήταν ο κανόνας προς το τέλος της δεκαετίας του ’60,

έθεσε δραματικά προβλήματα σε πολλούς εφήβους.

Αυτό όμως που μπορούμε να κάνουμε είναι να παίξουμε με τη μόδα, να την προσαρ-

μόσουμε στην προσωπικότητά μας, να τη στρέψουμε προς το συμφέρον μας. Επειδή μας

συμβαίνει συχνά να μην ξέρουμε ποιοι είμαστε, νιώθουμε την ανάγκη να προσελκύσουμε την

προσοχή. Κάνοντας τους άλλους να μας ξεχωρίσουν, έχουμε την αίσθηση ότι υπάρχουμε.

Προκαλούμε για να μας δουν. Υπάρχουν κορίτσια και αγόρια πολύ όμορφα που ζηλεύουν,

άλλα που δεν είναι ομορφότερα αλλά που είναι γεμάτα αυτοπεποίθηση και ξέρουν πώς να

κάνουν τους άλλους να τα προσέξουν.

Συμβαίνει καμιά φορά η ανάγκη να προκαλέσουμε με τα ρούχα ή το μακιγιάζ να αγγίζει

τη γελοιότητα. Παρόλ’ αυτά, είναι σημαντικό να τολμά κανείς να φτάνει ως αυτό το σημείο,

γιατί πρέπει να μπορεί να αναλάβει την πρόκλησή του, να αντέξει τα βλέμματα των άλλων και

να ξέρει ν’ απαντήσει. Το να κάνει όμως τους άλλους να τον προσέξουν μπορεί ν’ αποδειχθεί

επικίνδυνο. Προσελκύοντας την προσοχή πάνω σε κάτι που δεν έχουμε, κινδυνεύουμε να

δείξουμε αυτό που δεν αισθανόμαστε ότι είμαστε και να χαθούμε ανάμεσα στον πραγματικό

εαυτό μας κι αυτόν που δείχνουμε στους άλλους.

Το παιχνίδι συνίσταται στον να ζήσουμε με αυτά που έχουμε αξιοποιώντας τα, με αυτό

που πραγματικά είμαστε αξιοποιώντας την προσωπικότητά μας. Είναι σημαντικό να τολμά

κανείς να αξιοποιεί τον εαυτό του, χωρίς να λησμονεί ποτέ ότι η ομορφιά και η γοητεία είναι

δύο πράγματα εντελώς διαφορετικά.

Μερικά πρόσωπα που φαίνονται τέλεια στις ψυχρές φωτογραφίες ενός περιοδικού μπορεί

στην πραγματικότητα να κουράζουν πολύ γρήγορα τους άλλους. Αντίθετα, δύσκολα ξεκολλάμε

τα μάτια μας από άλλα πρόσωπα, μάλλον ατελή, που όμως ανοίγονται και μεταμορφώνονται

ασταμάτητα στη διάρκεια μιας συζήτησης. Γι’ αυτό άλλωστε μερικοί «άσχημοι» είναι τόσο

ελκυστικοί κι έχουν τόσες καρδιοκατακτήσεις.

Η γοητεία δρα εκεί που δεν την περιμένεις, εμφανίζεται έξαφνα, για να ελκύσει με περισ-

σότερη δύναμη. Εδώ ακριβώς βρίσκεται η γοητεία της γοητείας. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο

είμαστε οι τελευταίοι που θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε την ακτινοβολία που εκπέμπουμε.

Ευτυχώς που τα πράγματα είναι έτσι, γιατί στο βάθος δεν είμαστε εμείς που θα κρίνουμε τα

αποτελέσματα της γοητείας που ασκούμε. Η χάρη είναι κάτι το φυσικό. Το καλύτερο λοι-

22. Μόδα

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

64

πόν που έχουμε να κάνουμε είναι να μην τη φαλκιδεύουμε1. Το να προσθέσουμε στην ήδη

υπάρχουσα ή το να προσπαθούμε να αρέσουμε είναι σίγουρα ένα επικίνδυνο σπορ, γιατί έτσι

κινδυνεύουμε να χάσουμε κι εκείνη που διαθέτουμε από φυσικού μας.

Επειδή δεν έχουμε καταλάβει ακόμα ποιοι είμαστε, επιδιώκουμε να αρέσουμε στον εαυτό

μας μέσα από το βλέμμα των άλλων. Και, για να επιτύχουμε κάτι τέτοιο, είμαστε διατεθειμένοι

να μπούμε σ’ ένα καλούπι που δε μας ταιριάζει. Το χειρότερο όμως είναι ότι αυτό το καλούπι,

που θεωρούσαμε στην αρχή τόσο ελκυστικό, είναι ακριβώς αυτό που θα εκτρέψει σε φυγή

αυτόν ή αυτήν που θα θέλαμε να ελκύσουμε.

Εν πάση περιπτώσει, η ομορφιά και η ασχήμια δεν υπάρχουν ως απόλυτες έννοιες. Μπορεί

να στενοχωρηθούμε πολύ ανακαλύπτοντας την εσωτερική ασχήμια κάποιου, του οποίου τα

κάλλη μας είχαν ξελογιάσει. Σφάλλαμε όταν πιστεύαμε ότι θα βρίσκαμε μέσα του την ίδια

ομορφιά που βρήκαμε και στην εμφάνισή του. Αντίστροφα, αρκεί να ερωτευτούμε κάποιον

που νομίζαμε άσχημο, για να αντιληφθούμε ότι, από τη στιγμή που τον αγαπάμε, όλ’ αυτά

δεν έχουν καμία σημασία.

Φρ. Ντολτό & Κ. Ντολτό – Τολίτς,

«Έφηβοι. Προβλήματα και ανησυχίες», σελ. 27-30

Πόσο η εξωτερική εμφάνιση (φόρεμα προπάντων αλλά και κόμμωση, στάση, περπάτημα)

είναι συνάρτηση της εσωτερικής μας δομής, φαίνεται από το γεγονός ότι και μόνο από τον

τρόπο που ντύνεται ένας άνθρωπος μπορεί να μαντέψει κανείς το επάγγελμα, την κοινωνική

θέση, την παιδεία του, αλλά και πολλές πτυχές του χαρακτήρα του: το βάθος της ψυχής του,

τις βλέψεις και τις επιδιώξεις του, τις διαστάσεις του αισθηματικού του κόσμου, το τι θέλει και

μπορεί να πάρει και να δώσει στη ζωή, το πόσο εμπιστεύεται τον εαυτό του και τους άλλους

ανθρώπους, αν λογαριάζει ή όχι τα μέτρα και τις συνήθειες του συλλογικού βίου. Άλλοτε

(π.χ. στους μεσαιωνικούς χρόνους της Ευρώπης) υπήρχε μεγάλη ελευθερία στο ντύσιμο, και

ο καθένας έδειχνε, μαζί με το γούστο, και τη φαντασία του στη μορφή και στα χρώματα των

φορεμάτων του. (Κάτι που τώρα θεωρείται μόνο προνόμιο των γυναικών). Αλλά και σήμερα

που το φόρεμα έχει σε μεγάλη κλίμακα διεθνοποιηθεί και τυποποιηθεί, υπάρχουν μεγάλα

περιθώρια για την πρωτοβουλία μας. Και ένα οξύ βλέμμα μπορεί από την αμφίεση και μόνο

να ξεχωρίσει τον φιλάρεσκο από τον αδιάφορο• τον ματαιόδοξο από τον ταπεινό• τον επι-

τηδευμένο και περίπλοκο από τον αφελή και απλό• εκείνον που ζητεί να πάρει από άλλους

σημασία, απ’ αυτόν που γνωρίζει ότι την έχει• τον ασταθή και αβέβαιο από τον ήσυχο και

σίγουρο• τον άνθρωπο με θολό και βάναυσο από τον άνθρωπο με λεπτό και καθαρό αισθη-

ματικό κόσμο• τον επιτήδειο, αλλά και επικίνδυνο από τον αδέξιο και αγαθό• τον ονειροπόλο

από τον πρακτικό• τον άνθρωπο της άμεσης και γρήγορης εντύπωσης από εκείνον που ξέρει

και προτιμά να περιμένει• αυτόν που δεν εννοεί να παραιτηθεί και επιμένει στις χαρές της

1. φαλκιδεύω: περιορίζω νόμιμες απαιτήσεις ή νόμιμα δικαιώματα

65

μοδα

ζωής, απ’ αυτόν που αποφάσισε ή προσποιείται ότι θέλει να συνθηκολογήσει με τον κάματο,

τις απογοητεύσεις ή την ευπρέπεια, και ούτω καθεξής.

Ακόμα και όταν συμβεί μια βαθιά και απότομη μεταβολή στη δημόσια ή στην ιδιωτική

ζωή ενός ανθρώπου, μια περίπλοκη απροσδόκητη, μια κρίση (όταν κλείσει π.χ. μια πόρτα και

σκοτεινιάσει, ή ανοίξει ένα παράθυρο και φωτισθεί, ευωδιάσει ο αισθηματικός του κόσμος), η

αλλαγή θα σημειωθεί και στην αμφίεσή του: το φόρεμα βαραίνει ή ελαφρώνει, εγκαταλείπεται

ή γίνεται αντικείμενο ιδιαίτερης φροντίδας, προσαρμόζεται στη νέα κατάσταση ή ετοιμάζεται

να την απεικονίσει. Τις πιο πολλές φορές οι μεταπτώσεις αυτές γίνονται χωρίς να τις επιδιώ-

ξουν εμπρόθετα ή και να τις προσέξουν οι φορείς τους. Η παρόρμηση έρχεται μόνη της, από

«μέσα», και το αποτέλεσμα γίνεται αντιληπτό άμα οριστικοποιηθεί.

Μια τελευταία παρατήρηση: την προσδιοριστική, την περιοριστική δύναμη του φορέματος

την αισθανόμαστε όταν ανταλλάσσομε το αληθινό μ’ ένα ψεύτικο – που μας κρύβει. Π.χ. στην

αποκριάτικη αμφίεση. Τότε έχομε το αίσθημα ότι αποδεσμευτήκαμε, αποβάλαμε ένα μέρος του

εαυτού μας, εκείνο που έχομε συνθέσει για να το θεωρούν οι άλλοι (και μεις οι ίδιοι) πρόσωπό

μας, και μπορούμε πια να παίζομε ένα ρόλο – αυτόν που δεν έχομε καθόλου ή συχνά το

θάρρος ή την ευκαιρία να υποδυθούμε στην καθημερινή ζωή. Εάν μας αποσπάσουν την ψεύ-

τικη περιβολή ξαναγυρίζομε στην τάξη και στη νηφαλιότητα – η παρένθεση έχει κλείσει… (…)

Το φόρεμα παρατηρεί ο J. Stoetzel, αποτελεί στοιχείο απαραίτητο τόσο της φυσικής

όσο και της κοινωνικής «συνείδησης του εγώ» (αυτοσυνείδησης). Το σώμα καθαυτό είναι

κάτι ατελείωτο, λειψό, ατελές χωρίς το φόρεμα που το ντύνει. «Η γυμνότητα γίνεται αισθητή

ως απουσία, ως αληθινή στέρηση». «Οι ιδιότητες του φορέματος υποκατασταίνονται στις

σωματικές ιδιότητες κ’ έτσι μπαίνουν μέσα στη συνείδηση του εγώ. Το φαρδύ παλτό δίνει όχι

μόνο στο θεατή, αλλά και στο ίδιο το υποκείμενο μιαν εντύπωση εύρους του προσώπου του».

Εξάλλου, είναι ολοφάνερο το τι οφείλει στο φόρεμα η συνείδηση του κοινωνικού ρόλου. «Μας

φτάνει να κοιτάξουμε τον εαυτό μας, να τον αισθανθούμε μέσα στα φορέματά μας, για να

ξέρομε τι είμαστε: αστοί μέσα στο πανωφόρι, εργάτες κάτω από το σκούφο, αγρότες απάνω

στα χοντρά παπούτσια… Επειδή φορώ ορισμένη στολή, οι άλλοι με μεταχειρίζονται κατά τη

θέση μου και έτσι αποκτώ κοινωνική συνείδηση του εαυτού μου με αυτή τη συμπεριφορά των

άλλων απέναντί μου, συμπεριφορά που προκαλεί το ντύσιμό μου».

Και από την άποψη λοιπόν του φορέματος προβάλλει για τον ψυχολόγο η αιώνια απορία:

στον άνθρωπο χωρίζεται το πρόσωπο από το προσωπείο; Πού τελειώνει το πρώτο και αρχίζει

το δεύτερο;Ε. Π. Παπανούτσος,

«Πρακτική φιλοσοφία»

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

66

Στην εκλογή του επαγγέλματος ο άνθρωπος ζητά να βρει το δικό του ρόλο που καλείται

να παίξει στη ζωή, εκείνον που γι’ αυτόν είναι σημαντικός, που εκτιμά περισσότερο στη ζωή.

Με άλλα λόγια αναζητά να βρει την ταυτότητά του.

Τα πράγματα, όμως, σήμερα δεν είναι και τόσο εύκολα για να υλοποιηθεί αυτή η ανα-

ζήτηση. Ο μεγάλος καταμερισμός της εργασίας και η πολλή εξειδίκευση δημιούργησαν μια

διάσπαση στη ζωή του ανθρώπου. Το άτομο δε βρίσκεται πια σε αρμονία με τον εαυτό του,

γιατί ακριβώς η εργασία που κάνει δεν ανταποκρίνεται στην εσωτερική του ψυχική διάθεση.

Ο άνθρωπος της βιομηχανικής εποχής εργάζεται για να καλύψει τις βιοποριστικές και τις

πολιτιστικές του ανάγκες, όχι όμως τις ανάγκες της κλίσης του, αυτό που θα έκανε δηλαδή

από «κέφι». Με τον τρόπο αυτό έχασε την εσωτερική του ενότητα και την ικανοποίηση της

εσωτερικής του παρότρυνσης. Έτσι, το άτομο παραπονιέται για έλλειψη ικανοποίησης από

τη δουλειά του. «Ναι, καλή είναι η δουλειά μου, κερδίζω αρκετά, αλλά δε με γεμίζει, δε με

ικανοποιεί…». Η απαρέσκεια αυτή έχει επιπτώσεις στον εαυτό του (ψυχοσωματικές εκδηλώσεις

και ενοχλήματα) και στην ποσοτική και ποιοτική του απόδοση.

Ακολουθεί ένας πίνακας με τις πιο συνηθισμένες αξίες που επιδιώκουν οι άνθρωποι να

υλοποιήσουν με ένα επάγγελμα. Μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αξιολογήσουν τις

δικές τους:

1. Υλικές αξίες. Σταθερό και ικανοποιητικό εισόδημα, που εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρ-

τησία και άνετη διαβίωση. Μελλοντικές προοπτικές, σταθερή αύξηση εισοδήματος. Άνετες

συνθήκες εργασίας, εύκολη δουλειά, χωρίς καταπιεστική εποπτεία. Λογικό ωράριο, εύκολη

πρόσβαση στην εργασία.

Αυτός που στην εκλογή του επαγγέλματος κυριαρχείται από υλιστικές τάσεις έχει σαν

οδηγό επιλογής κυρίως το «πού μπορώ να βρω τα περισσότερα οφέλη με αντάλλαγμα τη

μικρότερη προσπάθεια και δυσκολία».

2. Επαγγελματικό κύρος. Για την ικανοποίηση του αυτοσυναισθήματος. Την αναγνώριση από

το στενό κύκλο εργασίας και από την ευρύτερη κοινότητα, όπου ζει το άτομο, ή μεταξύ

ανθρώπων που θεωρεί σπουδαίους.

Η προσπάθεια για την απόκτηση όλο και περισσότερων τυπικών προσόντων μπορεί να

συνδέεται με την αξία αυτή.

3. Ενδιαφέρον για την απόκτηση γνώσεων ή την άσκηση μιας δεξιότητας. Αναζήτηση επαγ-

γέλματος που δίνει την ευκαιρία για την απόκτηση νέων γνώσεων, τη δυνατότητα της

άσκησης μιας δεξιότητας ή την ικανοποίηση από την πραγμάτωση του έργου, που είναι

προϊόν της δεξιότητας αυτής.

23. Επάγγελμα - Επαγγελματικός προσανατολισμός

67

εΠαγγελμα - εΠαγγελματιΚοσ Προσανατολισμοσ

4. Αυτονομία – ανεξαρτησία. Επάγγελμα που εξασφαλίζει ευκαιρίες για την ανάληψη ευθυνών

και πρωτοβουλίας. Αυτονομία και ανεξαρτησία δράσεως.

5. Προσφορά υπηρεσιών στους άλλους.

6. Κοινωνικότητα. Επαγγέλματα που δίνουν την ευκαιρία συνεργασίας ή παράλληλης εργα-

σίας με συναδέλφους ή τη δυνατότητα επαφής με πολύ κόσμο.

7. Δημιουργικότητα – Πρωτοτυπία. Επαγγέλματα που δίνουν τη δυνατότητα σ’ αυτόν που

τα ασκεί να εκφράζει τις ιδέες του με δημιουργικό και πρωτότυπο τρόπο. Εδώ ανήκουν

κυρίως τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα.

8. Άσκηση επιρροής. Επαγγέλματα που δίνουν τη δυνατότητα στο άτομο που ασκεί εξουσία

να διευθύνει, να παίρνει αποφάσεις, με δυο λόγια να είναι «αρχηγός».

9. Ποικιλία – Εναλλαγή παραστάσεων. Η αξία αυτή πραγματώνεται με την εκλογή επαγγελ-

μάτων που παρουσιάζουν ποικιλία περιεχομένου, συχνές μετακινήσεις, ταξίδια κτλ.

Αυτή η ανάγκη συχνά εκφράζεται αρνητικά σαν επιθυμία να αποφύγει κανείς τη ρουτίνα,

τη μονοτονία και θετικά με εκφράσεις όπως: ποικιλία, νέες εμπειρίες, εκπλήξεις, πλάτεμα

του πνευματικού ορίζοντα κτλ.

10. Ελεύθερος χρόνος. Πολλά άτομα διαλέγουν ένα επάγγελμα με βασικό κριτήριο το πόσο

ελεύθερο χρόνο θα τους αφήνει να ασχοληθούν με κάτι άλλο.

Κορνηλία Καλογήρου

Η παιδαγωγική δύναμη της εργασίας είναι μεγάλη: συντελεί στην ψυχική καλλιέργεια

του ανθρώπου. Μορφώνει και εξευγενίζει τον άνθρωπο. Αναπτύσσει και συνειδητοποιεί στο

άτομο το αίσθημα της ευθύνης. Διαπλάθει και σφυρηλατεί το χαρακτήρα του. Καθιστά το άτομο

ωφέλιμο στην κοινωνία, αναπτύσσοντας έτσι το συναίσθημα της αξίας του και δίνοντας νόημα

στη δράση του. Μορφώνει στο άτομο την ορθή συμπεριφορά και σχέση του με τους άλλους

ανθρώπους. Δίνει την ηθική ικανοποίηση, τη χαρά της δημιουργίας και οδηγεί το άτομο στην

ηθικοποίησή του. Εξευγενίζει τον άνθρωπο και δίνει νόημα και περιεχόμενο στη ζωή του.

Διαπαιδαγωγεί το άτομο και το προφυλάσσει από επονείδιστες πράξεις. Η εργασία μας βοηθεί

να πιστέψουμε στον εαυτό μας, να σεβαστούμε το μόχθο και την περιουσία του άλλου, να

ασπαστούμε τη δικαιοσύνη και άλλες ανώτερες αξίες. Μας βοηθεί να συνειδητοποιήσουμε πως

ο σημερινός τεχνικός και πνευματικός πολιτισμός είναι προϊόν του μόχθου της ανθρωπότητας

σε διάστημα χιλιετηρίδων• ότι όλα αυτά είναι δημιουργήματα του πνεύματος, της αγάπης, της

ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αξιοπρέπειας, της κοινωνικής τάξης, των νόμων και άλλων

αξιών, και ότι δε θα υπήρχαν με το μίσος, την έλλειψη ελευθερίας, την αδικία, την αναρχία

και το νόμο της ζούγκλας. Και τότε γινόμαστε πραγματικοί άνθρωποι, βγαίνουμε από το

ατομικό μας κέλυφος, αποβάλλουμε τη φιλαυτία μας και θέτουμε τον εαυτό μας στην υπη-

ρεσία κοινωνικών σκοπών. Η εργασία ενώνει όλους τους ανθρώπους και τους αδελφώνει.

«Η εργασία την πηγή της δεν την έχει στο σώμα του ανθρώπου, αλλά στην ψυχή του. Με την

εργασία και μόνο ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει πνευματική ζωή. Η ελευθερία στην ψυχή

23. Επάγγελμα - Επαγγελματικός προσανατολισμός

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

68

αποκτάται με την εργασία. Η εργασία διεισδύει στην ψυχή με την εκδήλωσή της και το έργο

της και τη μεταφέρει (την ψυχή) σε μια άλλη τάξη του κόσμου, ανώτερη: στην πνευματική

τάξη. Κάθε θετική κατανόηση του κόσμου, τόσο του φυσικού όσο και του πνευματικού, είναι

δυνατή, εφόσον πραγματοποιείται με θετική εργασία στον αγώνα της ζωής. Η εργασία στη ζωή

του ανθρώπου είναι η θεϊκιά πνοή, όταν δεν εκτελείται στην υψηλή της αξία, γίνεται για την

ψυχή μια αρμονική και τέλεια σύνθεση ζωής με μουσουργό και οδηγό την ελευθερία. Άρα η

σωτηρία της ζωής και της ψυχής εξαρτάται από την εργασία. Όλα τα πνευματικά επιτεύγματα

της ζωής από τα εδάφη της εργασίας ξεπετάγονται, και γίνονται πανοπλίες, σημαίες, δόξες,

αγάλματα, κάστρα, παλάτια, κήποι, ελαιώνες, σιτοβολώνες και αμπελώνες.

Γιάννης Χαραλαμπόπουλος,

«Θεωρία της Παιδείας», σελ. 280-281

24. Ψυχαγωγία – Ελεύθερος χρόνος

69

αθλήτισμοσ

Βασικό αίτημα του κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, την οικονομική

και κοινωνική κατάσταση, είναι η ψυχαγωγία. Αυτή σύμφωνα με τα ιδιαίτερα διαφέροντα

του ανθρώπου παίρνει τις ανάλογες μορφές και διαστάσεις. Το θέμα αυτό, που είναι σχεδόν

πάντοτε επίκαιρο, όσο φαίνεται απλό, τόσο είναι δύσκολο.

(…) Σήμερα, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη εποχή, λόγω της αγχώδους ζωής που

διέρχεται ο άνθρωπος, τονίζουν με έμφαση διάφοροι παιδαγωγοί, ψυχολόγοι και ψυχίατροι

την ανάγκη της ψυχαγωγίας για τον κάθε άνθρωπο και ιδιαίτερα για τους νέους, που διακη-

ρύττουν ότι η ομαλή ζωή προϋποθέτει και ανάλογη ψυχαγωγία.

Εφόσον ο άνθρωπος εργάζεται είτε χειρωνακτικά είτε διανοητικά, έχει ανάγκη από λίγη

έστω ξεκούραση, για να μπορέσει έτσι να συνεχίσει με ανανεωμένες πλέον τις δυνάμεις του

τον αγώνα της ζωής. Πράγματι είναι ορισμένη η σωματική και διανοητική αντοχή του κάθε

ανθρώπου. Από την εργασία δημιουργείται κόπωση, και γι’ αυτό χρειάζεται ανάπαυλα. Όπως

δηλαδή η νευρά του τόξου δεν μπορεί να είναι πάντοτε τεντωμένη, έτσι και ο άνθρωπος δεν

μπορεί να βρίσκεται σε συνεχή υπερένταση των σωματικών και ψυχικών του δυνάμεων.

Η ψυχαγωγία χρειάζεται περισσότερο ίσως στους νέους και μάλιστα στους μαθητές ή

στους σπουδαστές. Γι’ αυτό και υπάρχουν, όπως είναι γνωστό, στα πλαίσια του ωρολογίου

προγράμματος διδασκαλίας των μαθημάτων τα διαλείμματα, σκοπός των οποίων είναι η

εκτόνωση και ανακούφιση των μαθητών από την εργώδη και αγωνιώδη σχολική εργασία. «Η

ψυχαγωγία είναι το καταφύγιο του μαθητή που έχει υπερφορτωθεί από τα μαθήματά του»,

σημειώνει ο Γάλλος ψυχολόγος Rene Biot.

(…) Κανείς δε νομίζω ότι μπορεί να αμφισβητήσει ότι η ψυχαγωγία είναι ένα από τα

ακανθώδη προβλήματα, που έχει να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος στη ζωή του. Και η θέση,

που θα πάρει απέναντι στο πρόβλημα αυτό, προοιωνίζει κατά κάποιον τρόπο την αξιολογική

ποιότητα της ζωής. (…)

Το πρόβλημα αρχίζει από τη στιγμή που πρέπει κανείς να κάνει εκλογή ανάμεσα στα

είδη ψυχαγωγίας. Η άλλη όψη του προβλήματος συνίσταται στην επιλογή του κριτηρίου με

το οποίο θα κάνει την εκλογή του είδους της ψυχαγωγίας. Έτσι λόγου χάρη παρατηρείται

πολλές φορές ότι το κριτήριο εκλογής του είδους της ψυχαγωγίας μπορεί να είναι διαμετρικά

αντίθετο ανάμεσα στους ανθρώπους. Γι’ αυτό ένας μπορεί να προτιμάει την άλφα ψυχαγωγία,

ενώ ο δεύτερος να μη θέλει αυτή και να προτιμάει μιαν άλλη που δε θέλει ο πρώτος.

Οι γενεσιουργοί παράγοντες της ψυχαγωγίας είναι πολλοί και ποικίλοι, όπως παραδείγ-

ματος χάρη: το παιχνίδι, η μουσική, ο χορός, η εκδρομή, η διασκέδαση, η τέρψη στο θέαμα

(θέατρο, κινηματογράφος, τηλεόραση), η απόλαυση κ.ά. Η ψυχαγωγία νομίζω ότι χάνει το

αληθινό νόημά της, που είναι η αγωγή της ψυχής, και γίνεται αργά αλλά σταθερά συντελεστής

24. Ψυχαγωγία – Ελεύθερος χρόνος

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

70

της ανθρώπινης κακοδαιμονίας, όταν με οποιοδήποτε είδος αυτής, προβάλλεται ασύστολα

η γυμνότητα, υποθάλπεται συγκεκαλυμμένα η ανηθικότητα και διδάσκεται έμμεσα, όπως

βεβαιώνουν το γεγονός αυτό αυτόχειρες ή εγκληματίες, η βία και το έγκλημα.

(…) Οι περισσότεροι από τους νέους της σημερινής εποχής δε θέλουν να έχουν εξάρτηση

από την οικογένεια, καμιά ηθική δέσμευση, κανένα περιορισμό στις ενέργειές τους. γιατί οι

ηθικοί αυτοί χαλινοί θεωρούνται απ’ αυτούς οδυνηρή καταπίεση.

(…) Μια σημαντική, φρονώ, πτυχή του προβλήματος αυτού είναι η εξυγίανση συντελεστών

της ψυχαγωγίας. Αλλ’ η εξυγίανση αυτή αν μη τι άλλο είναι δυσχερής, διότι προσκρούει σε

ποικίλα συμφέροντα και σε διάφορες προτιμήσεις. Ωστόσο στο φλέγον αυτό θέμα, που λέ-

γεται καλή ψυχαγωγία, θα μπορούσαν να συνεισφέρουν, έστω και λίγο, όλοι οι φορείς που

ασκούν κάποιο μορφωτικό ή παιδαγωγικό έργο με τη σωστή ενημέρωση, την καθοδήγηση

και το φωτεινό παράδειγμα (…).

Αληθινή λοιπόν είναι εκείνη η ψυχαγωγία, που συντελεί όχι στην κατάλυση των αξιών,

στον εκμαυλισμό των ηθών και στην εξυγίανση των παθών, αλλά στην πραγματική τέρψη

και ανακούφιση που εγγυώνται την αγνή χαρά και την αληθινή ευτυχία και διασφαλίζουν την

ομαλή ζωή του ανθρώπου.

Δημοσθένης Αλεξανδρίδης

(…) Σήμερα όμως δεν υπάρχει μόνο το πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου αλλά και η

παράλληλη εμπορευματοποίησή του από τη λεγόμενη «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου».

Το απότομο πέρασμα από παραδοσιακά κοινωνικά μορφώματα στην κοινωνία της αφθονί-

ας, έχει προκαλέσει μια τρομακτική αξιολογική σύγχυση με αποτέλεσμα ό,τι είναι «μοντέρνο»,

οσοδήποτε βάναυσο και χυδαίο, να θεωρείται και ποιοτικά ανώτερο. Αυτό σημαίνει πως ο

μέσος άνθρωπος διαμορφώνει τα πρότυπα ζωής του και φυσικά του ελεύθερου χρόνου του

σύμφωνα με τα συμφέροντα των προαγωγών του επιδεικτικού καταναλωτισμού. (Εδώ εντάσ-

σεται αυτό που ονομάζουμε υποκουλτούρα – τηλεόραση, εύπεπτα αναγνώσματα, εμπορικός

κινηματογράφος και θέατρο).

Αλλά επειδή ο ελεύθερος χρόνος είναι η μόνη δυνατότητα που απέμεινε στον άνθρωπο

για να ολοκληρωθεί σαν κοινωνικό ον, να οξύνει τις ικανότητές του, να καλλιεργήσει τη φα-

ντασία του και τη δημιουργικότητά του, να κατακτήσει την ατομική του αλλά και την κοινωνική

ελευθερία, θα πρέπει να τον αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο:

α) με τη μελέτη που θα διευρύνει τους ορίζοντες, θα εκλεπτύνει το συναίσθημα και τα κριτήρια

και θα οδηγήσει σε γόνιμο προβληματισμό•

β) με το θέαμα ποιότητας, με την άθληση που θα οδηγήσει στην ψυχική υγεία, τη σωματική

ηρεμία, την εκφόρτιση•

γ) με ταξίδια για να ξαναβρεί την επαφή με τη φύση, να ευαισθητοποιηθεί, ν’ αποκτήσει

εμπειρίες, να γνωρίσει και να επικοινωνήσει με άλλους κόσμους.

Δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου σημαίνει πως το άτομο θα ξαναβρεί

71

ΨυΧαγωγια - ελευθεροσ Χρονοσ

τον εαυτό του, τη χαμένη του κοινωνικότητα, θα βελτιώσει την αισθητική του αντίληψη, θα

συμμετάσχει στην πολιτιστική δημιουργία σαν υποκείμενο του πολιτισμού, της κοινωνίας,

της καθημερινής ζωής. Ο σωστά αξιοποιημένος ελεύθερος χρόνος είναι ο χρόνος της πραγ-

ματικής ελευθερίας και της πραγματικής ζωής. Οι δυνατότητες πνευματικής καλλιέργειας, η

σωματική άσκηση, το παιχνίδι και τα μαστορέματα, η χαρά της ανθρώπινης επικοινωνίας και

η περισυλλογή στη μοναξιά – όλα αυτά μπορούν να γεμίσουν με βιώματα τον ελεύθερο χρόνο

ενώ εμποδίζουν από τη βιοποριστική δουλειά που είναι αλλοτρίωση.

Αγγελική Στεργίου

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

72

Γελάτε, είναι θεραπευτικό, υποστηρίζει ο ιδρυτής της «Ελληνικής Κλινικής Γέλιου»,

γιατρός Αλέξανδρος Λουπασάκης. Και εξηγεί πως λίγο γέλιο την ημέρα τον γιατρό τον

κάνει πέρα...

Χαρίζει ευεξία και καλή διάθεση. Είναι χαλαρωτικό, γυμνάζει το σώμα και κινητοποιεί τις

λειτουργίες του οργανισμού. Το γέλιο είναι το καλύτερο φάρμακο για δεκάδες παθήσεις που

βασανίζουν το σώμα και την ψυχή, «χωρίς να γίνεται φαρμάκι».

(…) Δεν χρειάζονταν και άλλοι λόγοι για να αποφασιστεί η ίδρυση της «Ελληνικής Κλι-

νικής Γέλιου», που έχει ήδη συμπληρώσει τέσσερα χρόνια ζωής. Το διαμέρισμα στην Πλατεία

Βικτωρίας, που έχει την έδρα της, δεν θυμίζει σε τίποτα μια κλασική κλινική. Λιτή διακόσμηση,

χρώματα απαλά, γλυκός φωτισμός, σκόρπια βιβλία - και όχι περιοδικά - και μουσική, κυρίως

τραγούδια του Μανώλη Ρασούλη για βιβλιοθεραπεία και μουσικοθεραπεία. Στη θέση του φωτι-

στικού κρέμεται από το ταβάνι ένα άδειο κλουβί με ανοικτή την πόρτα του, που «φιλοξενούσε

το φως, το οποίο βρήκε την πόρτα ανοικτή και έπεσε στο πάτωμα»…

«Μη φανταστείτε πως η Κλινική Γέλιου είναι το κτίριο», σπεύδει να διευκρινίσει ο εμπνευ-

στής της. «Είναι ένα εργαστήρι γελωτοθεραπείας, που δουλεύει σε ομαδική βάση. Όσοι συμ-

μετέχουν, παρακολουθούν θεωρία, κάνουν ασκήσεις και κυρίως γελούν με την καρδιά τους,

ενώ υπάρχει βέβαια δυνατότητα και ατομικής εφαρμογής του προγράμματος».

Ποια συμπτώματα μπορούν να οδηγήσουν την εισαγωγή ενός ασθενούς στην Κλινική

του Γέλιου; Ένας πονοκέφαλος, ένας πονόδοντος ή ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας.

«Το σώμα, το συναίσθημα και ο νους αποτελούν ένα όλον και ως τέτοιο το αντιμετωπίζει η

ολιστική ιατρική. Συνηθίζουμε να θεωρούμε την ανακούφιση των συμπτωμάτων ως θεραπεία.

Συχνά, τα συμπτώματα βρίσκονται μακριά από την αιτία που τα προκαλεί. Στην αιτία πρέπει

όμως να απευθύνεται η θεραπεία. Γι’ αυτό κι εγώ ψάχνω τη ρίζα του κακού και καλλιεργώ

την αυτοθεραπεία. Στην ουσία, η ολιστική είναι ένα μοντέλο συμπληρωματικής ιατρικής, διότι

δεν υπάρχει θεραπευτική αγωγή που να μη χρειάζεται την αισιοδοξία για να έχει πιο γρήγορα

αποτελέσματα».

Όσο για τις διαφορές της από τη «συνηθισμένη» ιατρική; «Στην ιατρική συνηθίζουμε να

μαστιγώνουμε τον οργανισμό με φάρμακα για να αντεπεξέλθει στις όποιες ασθένειες ή δυ-

σκολίες. Αντιθέτως, στην ολιστική ιατρική σκοπός μας είναι να ξεφορτώσουμε τον οργανισμό

από όσο το δυνατόν περισσότερα αρνητικά φορτία, όπως για παράδειγμα το κάπνισμα, η κακή

διατροφή και το άγχος, ώστε να αισθανθεί καλύτερα».

25. Γέλιο

73

γελιο

Τι φταίει που δεν γελάμε

«Πρωτίστως η ασθένεια της εποχής μας, η σοβαροφάνεια, που ευτυχώς θεραπεύεται. Η

ζωή μας δεν παύει να είναι διασκεδαστική ακόμα και όταν μας συμβαίνει κάτι κακό. Όσο

σοβαρότερο είναι το θέμα τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη μας για χιούμορ. Και, βέβαια,

καθοριστικό ρόλο παίζει το ότι δεν έχουμε μάθει να γελάμε ακόμη και χωρίς αιτία, να έχουμε

κάθε στιγμή επαφή με τη δεξαμενή χαράς του οργανισμού μας. Κι αυτό γιατί για τους πε-

ρισσότερους το γέλιο λειτουργεί μέσα από μια σχέση ανωτερότητας. Γελάμε όταν βλέπουμε

κάποιον να κάνει κάτι ανόητο. Νιώθουμε ότι δεν θα το κάναμε ποτέ και πως εκείνος που το

πράττει είναι κατώτερος από εμάς και έτσι μας δημιουργείται η διάθεση να γελάσουμε»…

Μαίρη Αδαμοπούλου,

εφημ. «Τα Νέα», 29/05/2002

Γελάτε, γιατί... χανόμαστε. Μέχρι και κλινική γέλιου λειτουργεί τα τελευταία χρόνια

στην Αθήνα, για όσους θέλουν να δώσουν στην καθημερινότητά τους μια πιο ευχάριστη

και χαλαρή διάσταση. Με τι, όμως, ακριβώς γελάμε σήμερα; Τα κόμικς, οι γελοιογραφίες

και τα χιουμοριστικά βιβλία είναι ο ένας τρόπος.

Ο επιτυχημένος συνδυασμός κειμένου και εικόνας μπορεί να μας κάνει να γελάσουμε

έως... δακρύων και να αποβάλουμε γρήγορα τη σοβαροφάνειά μας. Ένας άλλος τρόπος είναι

η σάτιρα, η κωμωδία στο θέατρο και την τηλεόραση. Αναγνωρίζοντας στη σκηνή ή στην οθόνη

ειρωνικά αντεστραμμένες τις καταστάσεις που όλοι ξέρουμε στην κοινωνική ή την πολιτική

ζωή, έχουμε την ευκαιρία να τις περιπαίξουμε και να τις χλευάσουμε, βρίσκοντας στο γέλιο

λυτρωτική ανακούφιση.

Η καλύτερη, ωστόσο, συνταγή είναι να καταφέρουμε να γελάσουμε με τον εαυτό μας,

«πετώντας» τα βλοσυρά χαρακτηριστικά του.

Το σώμα

Μια «καλή αρχή», όπως λέει ο κ. Λουπασάκης, «είναι να γελάμε με το ίδιο μας το σώμα.

Αν φανταστούμε ότι το σώμα μας μας χαμογελάει και αφήσουμε τα «θέλω» πιο ελεύθερα

από τα «πρέπει», θα αισθανθούμε καλύτερα και η εικόνα που έχουμε για τον κόσμο και τα

πράγματα θα γίνει αυτόματα πιο αισιόδοξη». Η συμβουλή του κ. Λουπασάκη για περισσότερο

γέλιο είναι «να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα σαν να τα βλέπουμε για πρώτη φορά και να

αναρωτιόμαστε για το καθετί που συμβαίνει.

Βιβλία

Μία αρκετά αποτελεσματική συνταγή είναι να ξεκινάμε την ημέρα μας διαβάζοντας

χιουμοριστικά βιβλία, να συνεχίζουμε το μεσημέρι με μερικά ανέκδοτα και το βράδυ μια καλή

κωμωδία! Έτσι, θα δώσουμε στον εαυτό μας τα εξωτερικά ερεθίσματα που είναι απαραίτητα

για να ενεργοποιήσουν τους εσωτερικούς μηχανισμούς γέλιου που διαθέτουμε».

25. Γέλιο

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

74

«Ως μία μορφή νευρολογικής εκτόνωσης» θεωρεί το γέλιο η ψυχολόγος κ. Τ. Ευαγγελο-

πούλου. Η ίδια έχει κατηγοριοποιήσει το γέλιο. Υπάρχει το νευρικό που έχει έναν «αυτόματο»

χαραχτήρα. Είναι νευρική αντίδραση του ανθρώπου και δεν μπορεί να ελεγχθεί από αυτόν.

Ο χαρακτήρας

Η πιο σημαντική κατηγορία όμως είναι το ευχάριστο γέλιο. «Εξαρτάται περισσότερο από

τον χαραχτήρα του ανθρώπου. Υπάρχουν κάποιοι που βλέπουν το ποτήρι μισοάδειο. Άλλοι,

πάλι, το ίδιο ποτήρι το βλέπουν μισογεμάτο. Η κληρονομικότητα, ο τρόπος που μεγάλωσε, το

οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον είναι μερικές από τις παραμέτρους που καθορίζουν

εάν ένα άτομο έχει το λεγόμενο Positive Thinking.

Αυτό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να αναπτύξει κάποιος το χιούμορ του. Για να

γελάσει. Είναι μία απόλυτα υγιής αντίδραση.

Προσφέρει χαρά και καλή διάθεση, ενώ αποτελεί και ένα πολύ καλό κοινωνικό διαβατή-

ριο. Είναι πολύ πιο αποδεκτός κάποιος που χαμογελάει», τονίζει η κ. Ευαγγελοπούλου, ενώ

εξηγεί ότι «προϋποθέτει υψηλό νοητικό επίπεδο για να αντιλαμβάνεται κανείς και να εκτιμά

το χιούμορ».

Σαρκασμός

Η άλλη κατηγορία γέλιου εκφράζει κάτι το αρνητικό. «Πρόκειται για το σαρκαστικό γέλιο.

Το γέλιο που προκαλεί η ταλαιπωρία ενός άλλου ανθρώπου. Περιέχει έντονη την έννοια της

κακίας, της ειρωνείας, ενώ εκφράζει έντονα μία διάθεση σαρκαστική. Η κατηγορία αυτή επίσης

προκαλεί την εκτόνωση ενός ατόμου, αλλά περισσότερο χαϊδεύει τα αρνητικά χαραχτηριστικά

του», ολοκληρώνει η κ. Ευαγγελοπούλου. (…)

εφημ. «Τα Νέα»

26. Ριάλιτι Σόους

75

ζωοφιλια

«Τα εν οίκω μη εν δήμω» συνήθιζαν να λένε οι αρχαίοι. Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, οι νεότε-

ροι πολύ εύκολα, στο βωμό της εμπορευματοποίησης, δέχτηκαν να μετατρέψουν σε θέαμα τις

ιδιωτικές τους στιγμές. Η ιστορία του μεγάλου αδερφού θα ξεκινήσει μέσα από το χώρο της

λογοτεχνίας. Επινοήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Βρετανό συγγραφέα

�eorge Orwell στο προφητικό του βιβλίο «1984». Εκεί ο Orwell κάνει λόγο για μια μελλο-

ντική κοινωνία, όπου οι κινήσεις όλων θα ελέγχονται και θα παρακολουθούνται μέσα από μια

ανώτερη αρχή που χαρακτηριστικά την ονόμασε: «Μεγάλο αδερφό». Ο μεγάλος αδερφός θα

φρόντιζε για την ευνομία και την ευταξία της κοινωνίας, στο όνομα της οποίας θα μπορούσε

να θυσιαστεί οποιαδήποτε ανθρώπινη υπόληψη. Η προοπτική του Orwell;… Άγνωστη σε εμάς.

Αυτοί λοιπόν που επινόησαν το παιχνίδι «Big Brother» θέλησαν να εισαγάγουν στη ζωή

μας την θεαματική παρακολούθηση των ιδιωτικών μας στιγμών. Ο σχεδιασμός του παιχνιδιού

φαίνεται απλός και εξωτερικά ακίνδυνος: δώδεκα άτομα, έξι άνδρες, έξι γυναίκες, δέχονται

εν είδει πειραματόζωου να παρακολουθούνται καθημερινώς, επί 23ώρου βάσεως, μέσα σε

ένα σπίτι ερμητικά κλειστό, απομονωμένο από κάθε είδους επικαιρότητα. Οπότε διαπιστώνεται

η πρώτη αντίθεση. Οι ίδιοι είναι στο κέντρο της επικαιρότητας και ταυτόχρονα, μέσα από το

χώρο απομόνωσής τους, την δέχονται ως μαριονέτες.

Το παιχνίδι, όμως, τελικά δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται. Ο απώτερος στόχος του

παιχνιδιού είναι να εθίσει το κοινό, έτσι ώστε να μην επαναστατήσει κάποτε στη δημοσιο-

ποίηση της δικής του ζωής. Προφανώς, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, η τηλεθέαση απαιτεί

πολλά «πτώματα», πολλές ανθρωποθυσίες, θυμίζοντας ίσως άτυπη, παλιά ιεροτελεστία των

Μάγιας, όπου το αίμα έρεε άφθονο ώστε να ικανοποιηθούν τα άστοργα ένστικτα μιας ανώ-

νυμης θεότητας. Ή, από την άλλη πλευρά αυτής της ανθρώπινης ιστορίας, οι ναζί έκαναν

κάτι αντίστοιχο, παρακολουθώντας με κάμερες τους εσώκλειστους για να πειραματιστούν

πάνω στη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις τους. Έτσι λοιπόν και ο «Μεγάλος αδερφός» θα

θέσει τους νέους όρους του παιχνιδιού... καλή παρέα είναι αυτή που θα κρατήσει υψηλό το

ενδιαφέρον του φιλοθεάμονος κοινού· η παρέα πρέπει να μαλώνει - έτσι, χωρίς θέμα - και

πάνω απ’ όλα θα πρέπει να προτείνει ο ένας τον άλλο για τη μελλοντική του έξοδο από τον

«Παράδεισο» του «Big Brother».

Κάτι δηλαδή σαν τη δυστυχία του πρωτόπλαστου. Τα κριτήρια για την έξωση πολύ απλά,

αλλά και εξίσου αντιφατικά. «Δεν υπακούει», λέει, «στους κανόνες της ομάδας, γι’ αυτό

πρέπει να φύγει».

26. Ριάλιτι Σόους

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

76

Ποια ομάδα όμως, όταν ο καθένας δέχεται να κάνει τη μεγαλύτερη ανοησία για να απο-

λαύσει 50 εκατομμύρια; Όλοι είναι φίλοι και όλοι είναι εχθροί.

Πρόκειται για την ειδεχθέστερη συνέχεια των σκουπιδιών των reality shows, εθίζει το

κοινό σε ηδονοβλεψία του χειρίστου είδους και προσβάλλει τη νοημοσύνη μας.

Αναρωτούμενοι αν έχουμε βρεθεί αυτόπτες μάρτυρες σοβαρών συζητήσεων μεταξύ των

παικτών ή αν έχουμε γενικότερα παρακολουθήσει κάτι το εποικοδομητικό, η απάντηση θα είναι

πάλι αρνητική. Η θέση μας δεν θα παραξενέψει τους περισσότερους αναγνώστες, αφού οι ίδιοι

ως θεατές της εκπομπής δεν θα μπορούσαν να μας αποκαλύψουν τον πραγματικό λόγο που

το παρακολουθούν. Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα πως ίσως μένει η ευχαρίστηση...

αλλά και η απορία πάνω σε ποιο θέμα ευχαρίστηση; Είναι ανόητο να ισχυριζόμαστε πως μας

προκαλεί ευχαρίστηση η παρακολούθηση μιας «εκπομπής», η οποία προσβάλλει τα ανθρώπινα

δικαιώματα και παραπλανεί το κοινό, παρουσιάζοντας τους παίκτες και τις συμπεριφορές τους

όπως εκείνοι επιθυμούν, μέσα από επανειλημμένα μοντάζ.

Κάποιος θα επενέβαινε και θα υποστήριζε πως υπάρχουν, πλέον, και άλλα μέσα μετά-

δοσης, όπου και οι τηλεθεατές μπορούν να παρακολουθούν «το σπίτι» οποιαδήποτε στιγμή

επιθυμούν, χωρίς τις αλλοιώσεις της ομάδας παραγωγής. Καλό θα ήταν, όμως, να σκεφτούν

τη δύναμη της τηλεόρασης ως μέσου μαζικής ενημέρωσης.

Προσπαθώντας να εξετάσουμε, από όλες τις πλευρές τις συνέπειες του «Μεγάλου αδερ-

φού», παρακολουθήσαμε πολλές συζητήσεις που προβλήθηκαν από τα κανάλια της ελληνικής

τηλεόρασης και διαβάσαμε ανάλογα άρθρα. Και εν κατακλείδι ζητάμε να σταματήσει η προβολή

της εκπομπής, η οποία αποτελεί μια κλειδαρότρυπα της ανθρώπινης πραγματικότητας, γιατί

κανείς δεν έχει δικαίωμα να προβάλλει ό,τι θέλει μέσα από ένα δημόσιο μέσο.

Νίκος Καράμπας,

εφημ. «Ελευθεροτυπία», 02/01/2002

Οι τεχνολογικές εξελίξεις στον χώρο της επικοινωνίας δεν μας χάρισαν μόνον αγαθά

αλλά και μια πλειάδα φαινομένων που αγγίζουν συχνά το παράλογο: από την απαγόρευση

προβολής προϊόντων όπως ο καπνός (του οποίου ωστόσο επιδοτείται επισήμως η καλλιέρ-

γεια!) ως την προσφορά υπηρεσιών... προς ασέλγειαν μέσω δικτύων διεθνών που αγρεύουν

ενδιαφερομένους σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μας.

Ανάμεσα στα φαινόμενα αυτά εντάσσεται και η βίαιη αντίδραση θεατών της τηλεόρασης

εναντίον των λεγομένων «ριάλιτι σόου» στα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια. Είναι γεγονός ότι οι

εκπομπές αυτές έχουν σημειώσει μια άνευ προηγουμένου επιτυχία και μιαν «ακροαματικότητα»

συμμετρικά ανάλογη (αλίμονο...) προς το γαργαλιστικό και συχνά χυδαίο περιεχόμενό τους.

Αλλά τι συμπέρασμα μπορεί να εξαχθεί από την τόσο μεγάλη επιτυχία και την τόσο μεγάλη

κατακραυγή;

Όταν, προ ετών, ένας εκδότης έγινε στόχος παραπόνων φίλων του για κάποια τολμηρή

στήλη της εφημερίδας, τους ρώτησε αν την παρακολουθούν τακτικά. «Και βέβαια», είπαν με

77

ριαλιτι σοουσ

οργή οι παραπονούμενοι. «Ε, λοιπόν, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν την καταργώ», απήντησε

ειρωνικά ο εκδότης.

Τα τηλεοπτικά κανάλια ζουν από τη διαφήμιση και οι διαφημιζόμενοι απαιτούν από τα

κανάλια θεαματικότητα. Αν οι χυδαίες εκπομπές διασφαλίζουν ευρύ κοινό, αυτό σημαίνει

αυξημένα έσοδα. Η εξίσωση είναι σαφής.

Αυτό δεν σημαίνει ασφαλώς πως όλα τα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια ή ότι όλες οι εκ-

πομπές με «ριάλιτι σόου» ενδίδουν στη βάναυση ρυπαρότητα. Θεωρητικά μάλιστα τα «ριάλιτι

σόου» εμφανίζουν ως στόχο τους την ηθική ανάπλαση. Προβάλλοντας, δηλαδή, κοινωνικά

συμβάντα και συμπεριφορές ατόμων, υποτίθεται ότι καυτηριάζουν τις ανηθικότητες που επι-

δεικνύουν. Αυτές όμως είναι σοφιστείες που δεν πείθουν κανέναν, γι’ αυτό και ακούγονται

ολοένα και συχνότερα οι προτροπές για «λογοκρισία» των εκπομπών αυτών.

Πού είναι όμως οι νόμοι; Και γιατί δεν επεμβαίνουν οι εισαγγελείς αν πράγματι θίγεται

το δημόσιο αίσθημα και προσβάλλονται τα ήθη;

Διότι εκ των δύο το ένα: είτε πράγματι τα «ριάλιτι σόου» εμπίπτουν στον χώρο της αισχρής

εκμετάλλευσης του δημοσίου αισθήματος (όπως λ.χ. όταν ακούγεται μια γιαγιά να περιγράφει

με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τον βιασμό της εγγονής της από τον θείο της), οπότε πρέπει η

Δικαιοσύνη να επέμβει· είτε αποτελούν μια φέτα της κοινωνικής μας ζωής, την οποία μπορεί

καθένας να παρακολουθήσει ελεύθερα, ως απλή μαρτυρία των συγχρόνων ηθών.

Εκείνο πάντως που δεν είναι λογικό είναι το να ζητεί κανείς την επιβολή μιας προληπτικής

λογοκρισίας. Αν η Δικαιοσύνη επέμβει μια φορά με αυστηρότητα, είναι βέβαιον ότι το αδίκημα

δεν θα επαναληφθεί εύκολα. Αν λοιπόν υφίσταται αδίκημα προσβολής των ηθών και η Δικαιο-

σύνη το ανέχεται αγογγύστως, τότε τα ανακλαστικά της πολιτείας μας δεν λειτουργούν σωστά!

Περισσότερο από τον παρεκτρεπόμενο παραγωγό των εκπομπών, περισσότερο από τους

αναρίθμητους θεατές, υπεύθυνη για την τήρηση των νόμων και για την προστασία του κοινού

είναι η Δικαιοσύνη ενός τόπου.

Σταύρος Ψυχάρης,

εφημ. «Το Βήμα»

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

78

Στα ομαδικά αθλήματα μαθαίνεις να ’σαι έτοιμος, να συγκρατιέσαι, να περιμένεις την κα-

τάλληλη στιγμή, να θυσιάζεις τις ατομικές χαρές ή προτιμήσεις για τα συμφέροντα της ομάδας.

Μαθαίνεις να προσαρμόζεις τις ιδιότητές σου στις ανάγκες του συνόλου, να εκμεταλλεύεσαι,

όσο μπορείς, για τη νίκη τα ελαττώματα και τα προτερήματά σου. Με τη μέθοδο αυτή μονάχα

μπορείς ν’ ασκηθείς για το μεγάλο παιχνίδι, αργότερα, της δημόσιας ζωής.

Για να φτάσεις στο υψηλό αυτό κορύφωμα της άσκησης, πρέπει καλά να ξέρεις τον εαυτό

σου, να ξέρεις το διπλανό σου, να ξέρεις κι ολάκερη την ομάδα, όπου ανήκεις. Κι όχι μονάχα

αυτό• να ξέρεις και την αντίπαλή σου ομάδα. Να μην την περιφρονάς, να τη σπουδάζεις με

αμεροληψία και σέβας, να ξέρεις καλά τις αρετές και τις δυνάμεις της, για να οργανώσεις

ανάλογα και συ τις αρετές και τις δυνάμεις σου και να μη χάσεις το παιχνίδι.

Κι ακόμα τούτο το σημαντικότατο, που αποτελεί το πιο κρυφό, το πιο πανανθρώπινο τέρμα

του παιχνιδιού: να ξέρεις πως κι η αντίθετη ομάδα στο βάθος δεν είναι αντίμαχη, συνεργάζεται

μαζί σου, γιατί χωρίς αυτή δε θα υπήρχε παιχνίδι.

Ό,τι αγνότατα ηθικό μπορεί να μας μάθει το παιχνίδι είναι τούτο: ο ανώτατος σκοπός

του παιχνιδιού δεν είναι η νίκη, παρά πώς, από ποιους δρόμους, με ποιαν προπόνηση, με

τι πειθαρχία, ακολουθώντας αυστηρά τους νόμους του παιχνιδιού, να μάχεσαι για τη νίκη.

Έτσι που κοίταζα στο ήσυχο τούτο δειλινό τους ωραίους εφήβους του Ήτον, άλλους με

τα γαλάζια άλλους με τ’ άσπρα κασκέτα τους να πολεμούν, λυγεροί, συγκεντρωμένοι, έτοι-

μοι, με τον αλαφρό κραδασμό του λιγνού ατσαλένιου σπαθιού, προσπαθούσα να βρω τους

θεμελιακούς νόμους της άσκησης• βρήκα τέσσερις:

1. να ασκείς το σώμα και την ψυχή ως άτομο, ανεξάρτητα από την ομάδα•

2. ν’ ασκείς το σώμα και την ψυχή ως άτομο μέσα στην ομάδα τη δική σου•

3. ν’ ασκείς το σώμα και την ψυχή αναφορικά με την αντίπαλη ομάδα•

4. ν’ ασκείται ολάκερη η μια ομάδα αναφορικά με ολάκερη την άλλη ομάδα.

Η ζωή είναι παιχνίδι σαν το τένις, σαν το γκολφ. Δεν παίζεις μόνος σου, παίζεις με άλ-

λους. Έχεις ευθύνη απέναντι σε όλους τους συντρόφους σου, όλοι σου οι σύντροφοι έχουν

ευθύνη απέναντί σου. Άτομο κι ομάδα είναι ένα.

Το παιχνίδι έχει νόμους• όποιος θέλει να παίζει, οφείλει να ξέρει τους νόμους αυτούς και

να τους σέβεται. Αν δεν ξέρει τους νόμους ή αν δεν θέλει να τους σέβεται, δεν είναι άξιος να

λάβει μέρος στο παιχνίδι. Μέσα στον κύκλο που χαράζουν οι νόμοι είναι απόλυτα λεύτερος•

κανένας, μήτε ο βασιλιάς, δεν έχει δικαίωμα να επέμβει. Μπορεί οι νόμοι αυτοί να είναι πα-

27. Αθλητισμός

79

αθλήτισμοσ

λιωμένοι ή στραβοί ή αυθαίρετοι• δεν έχει σημασία• το σπουδαίο είναι, κι αυτό γυμνάζει την

ψυχή του ανθρώπου, να τους υπακούς.

Δεν πρέπει να ντρέπεσαι πως νικήθηκες• πρέπει να ντρέπεσαι μονάχα όταν έπαιξες κακά

και γι’ αυτό νικήθηκες• ή – κι αυτό είναι το χειρότερο – πρέπει να ντρέπεσαι όταν νίκησες

παίζοντας κακά ή άτιμα.

Νίκος Καζαντζάκης

Τα διαβάζουμε τώρα πια κάθε βδομάδα στις εφημερίδες: ομάδες οπλισμένες με λοστούς

προκαλούν επεισόδια στα γήπεδα, παρέες ακαθόριστης ιδεολογίας διακόπτουν συναυλίες

ποπ. Τα μέρη όπου παραδοσιακά ο κόσμος πάει για ν’ αποτοξινωθεί, γίνονται πεδία μαχών

(…). Μ’ άλλα λόγια, εκτός από τον εξτρεμισμό των άκρων, υπάρχει τώρα κι ένας εξτρεμισμός

του κέντρου, και όπου υπάρχει εξτρεμισμός, παντού, δεν μπορεί παρά να επιθυμεί κανείς την

εμφάνιση μας νέας πατρικής φυσιογνωμίας που να ’ναι διατεθειμένη να επαναφέρει την τάξη

και την αρμονία. Έτσι δεν πρέπει να απορρίπτουμε καθόλου την υπόθεση μήπως αυτές οι

υπερβολές είναι έργο προβοκατόρων. Μόνο που η υπόθεση αυτή θα ήταν ακόμη πολύ επι-

φανειακή, μια και δεν εξηγεί γιατί ακριβώς σ’ αυτόν το χώρο μπορεί και ριζώνει η πρόκληση.

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να δώσουμε μια δεύτερη ερμηνεία. Ο ποδοσφαιρικός αγώνας

και η συναυλία ποπ μουσικής είναι εκδηλώσεις μιας μεγάλης επίδειξης φυσικής και ψυχικής

ενέργειας. Και παρασύρουν το κοινό. Η αντίφαση σ’ αυτές βρίσκεται στο γεγονός ότι κε-

ντρίζουν τις επιθυμίες των θεατών, και έπειτα απαιτούν απ’ αυτούς να μείνουν ακριβώς μόνο

θεατές και να κοιτάζουνε τους άλλους που ξοδεύουν ενέργεια. Έτσι η βία στα γήπεδα και

στις μουσικές συναυλίες φαίνεται απλά ν’ αποτελεί εκδίκηση του κοινού για την επιβολή της

διαίρεσης της εργασίας ακόμη και στο παιχνίδι. Βλέποντας άλλους ανθρώπους, φημισμένους

και καλοπληρωμένους, που ασκούν στο έπακρο των δυνατοτήτων τους το σώμα τους (πόδια,

λαρύγγι, κοιλιά), οι θεατές αντιλαμβάνονται ότι τους αφαιρείται κάτι, δηλαδή το σώμα τους.

Το ξαναπαίρνουν λοιπόν πίσω με τον πιο άμεσο, βίαιο τρόπο. Αν μας προσκαλέσουνε σ’ ένα

γεύμα όπου πληρώνεται όποιος τρώει και πληρώνει όποιος κοιτάζει τους άλλους να τρώνε,

είναι φυσικό να υπακούσουμε στο σύνθημα: «Να τα σπάσουμε όλα, τώρ’ αρχίζει η δικιά μας

γιορτή!». Αλλά ίσως υπάρχει και κάτι παραπάνω.

Ο άνθρωπος, όπως όλα τα ζώα, έλκεται απ’ το παιχνίδι, αλλά σ’ αντίθεση με τ’ άλλα ζώα,

προτιμάει να παίζει σύμφωνα με κάποιους κοινωνικούς, συμβατικούς κανόνες. Τώρα, σ’ ένα

ματς ο θεατής είναι ένας άνθρωπος που δεν παίζει: αξιολογεί, κρίνει το παιχνίδι των άλλων

ανάλογα με τους κανόνες που έμαθε. Αν έπειτα αυτός ο θεατής είναι καθισμένος μπροστά στη

συσκευή της τηλεόρασης, η κατάστασή του γίνεται ακόμη πιο ασαφής. Αξιολογεί με βάση τους

κανόνες, τόσο το παιχνίδι των άλλων όσο και τη συμπεριφορά των παρόντων στο παιχνίδι.

Η απόσταση από το σώμα του μεγαλώνει! Αλλά συνήθως γίνεται κάτι χειρότερο: όχι μόνο ο

κόσμος βλέπει το παιχνίδι αντί να το παίζει, αλλά συχνά ακούει μόνο να μιλάνε γι’ αυτό. Με

τη μεσολάβηση του αθλητικού τύπου το ποδόσφαιρο γίνεται ευκαιρία για μια καθαρή φλυαρία

που κάνουν οι φίλαθλοι στις πλατείες, στα κουρεία, στο τραπέζι, στο γραφείο. Και το άτομο

27. Αθλητισμός

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

80

που μιλάει για αθλητισμό χρησιμοποιεί μια γλώσσα που έχει τους δικούς της κανόνες.

Είναι μια συζήτηση στρατηγικής που δεν αφορά μόνο το παιχνίδι καθαυτό, αλλά και την

προετοιμασία του (τις μεταγραφές, τις αποφάσεις των αθλητικών συλλόγων, τη σύνθεση των

ομάδων πρώτης κατηγορίας τα τελευταία είκοσι χρόνια). Γύρω από αυτά τα αφηρημένα δεδο-

μένα γίνεται μια συζήτηση που παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά παθιασμένης συμμετοχής

όπως και η πολιτική συζήτηση, η οποία περιστρέφεται γύρω από θέματα εξίσου μακρινά, για

τόπους και πρόσωπα που δεν είδαμε ποτέ (…). Μόνο που υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στις

υποθέσεις της πόλης που ονομάζονται πολιτική και τις υποθέσεις του υποκατάστατου της

πόλης που ονομάζεται γήπεδο. Η διαφορά είναι ότι όποιος μιλάει για πολιτική στην ουσία

κάνει πολιτική. (…) Δεν του αφαιρείται η δυνατότητα διακυβέρνησης, γιατί ουσιαστικά, αν

και σε ελάχιστη κλίμακα, την ασκεί. Όποιος παίρνει μέρος σε διαδήλωση και σύγκρουση με

την αστυνομία, επεμβαίνει για να καθορίσει ποιοτικά, αν όχι ποσοτικά, τη ζωή της κοινότη-

τας. (…) Στα σπορ αντίθετα η αθλητική φλυαρία δεν έχει τίποτα κοινό με το ίδιο το άθλημα,

που γίνεται μακρινή της πρόφαση. Μ’ αυτή την έννοια η συζήτηση για αθλητισμό (χωρίς να

συνοδεύεται από άσκηση) δεν είναι μόνο μια περίπτωση αποστέρησης του σώματος: είναι

καθαρή αποστέρηση των προνομίων του ανθρώπου σαν πολιτικό ον.

Πρόκειται γι’ ανθρώπινη ενέργεια που αλλάζει κατεύθυνση. Τα θύματα δεν το καταλα-

βαίνουν, αλλά έχουνε καμιά φορά την συγκεχυμένη υποψία ότι βρίσκονται σε φαύλο κύ-

κλο. Κυρίως καθώς η πολιτική, σαν πρότυπο κοινωνικής συμπεριφοράς, είναι παρούσα στην

τηλεόραση, στις πλατείες, στις εφημερίδες: και το θύμα της αθλητικής φλυαρίας νιώθει μια

ασαφή νοσταλγία γι’ αυτή την καρποφόρα και αποτελεσματική συμπεριφορά. Και να που, μην

μπορώντας να κάνει τον αντάρτη του Μαύρου Σεπτέμβρη1, ο Homo Sportivus μασκαρεύεται

σε αντάρτη κάποιας μαυροκίτρινης ομάδας. Πειθήνιο όργανο της εξουσίας, το θύμα αναλώνει

την ενστιχτώδη ορμή του σε δραστηριότητες που δεν μπορούν να επηρεάσουν την εθνική

πολιτική ζωή, και η μανία του ελέγχεται. Αλλά είναι το πιο καταπιεσμένο και απεγνωσμένο

θύμα του συστήματος, γιατί δεν ξέρει πια τι του στέρησαν. Αυτή η βία χωρίς στόχο μπορεί

να εκτονωθεί την κατάλληλη στιγμή: τα γήπεδα (έτσι όπως λειτουργούν σήμερα) είναι σαν

βαλβίδα ασφαλείας που κάθε διχτάτορας μπορεί να εκμεταλλευτεί. (…)

Ουμπέρτο Έκο, «Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή»

μεταφ.: Α. Τσοπάνογλου

28. Περιβάλλον

1. Μαύρος Σεπτέμβρης: επαναστατική οργάνωση

81

βια

Αρχαιολόγοι του Πανεπιστημίου Γκαίτε της Φρανκφούρτης/Μάιν ανακάλυψαν στοιχεία

που αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος ακόμα και την Εποχή του Χαλκού, πριν από τρεις χιλιετίες,

υποβάθμιζε το περιβάλλον με τις δραστηριότητες που ανέπτυσσε.

Ανασκαφές στις Άλπεις έφεραν στο φως ολόκληρους οικισμούς οι οποίοι έδειχναν βίαιες

παρεμβάσεις, όπως γεωλισθήσεις, στο φυσικό τοπίο, ακόμα και με τις περιορισμένες τεχνο-

λογικές δυνατότητες της εποχής.

ΟΙ αρχαιολόγοι βρήκαν ενδείξεις για ύπαρξη βοσκοτόπων δημιουργημένων τεχνητά με

αποψιλώσεις της ενδημικής χλωρίδας, αλλά και με τη γνωστή στην Ελλάδα μέθοδο της πυρ-

καγιάς. Η παρέμβαση αυτή οδήγησε σε καθίζηση των εδαφών και γεωλίσθηση, καθώς δεν

υπήρχε πλέον βλάστηση να απορροφήσει τα όμβρια και άλλα ύδατα.

Οι καθιζήσεις κατέστρεψαν εντέλει τα βοσκοτόπια εξαναγκάζοντας τις αγροτικές και

κτηνοτροφικές κοινότητες να μεταβούν σε υψηλότερες περιοχές.

Οι αρχαιολόγοι βρήκαν επίσης στοιχεία από εξορυκτικές δραστηριότητες.

Δεδομένης της μακραίωνης περιόδου που απαιτείται για την αποκατάσταση του φυσικού

περιβάλλοντος μετά από καταστροφές, οι αρχαιολόγοι απευθύνουν έκκληση για συνετές

πολιτικές χρήσεων γης στο ευαίσθητο αλπικό οικοσύστημα.Econews, 20 Σεπτεμβρίου 2012

Με τα δάση και τα ιχθυοαποθέματα συνεχώς να μειώνονται, τη ζήτηση για νερό συνε-

χώς να αυξάνεται και την έλλειψη δράσης για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής να

συνεχίζεται, το μέλλον της ανθρωπότητας διαγράφεται μάλλον δυσοίωνο, προειδοποιεί το

Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) στην τελευταία του έκθεση για

την κατάσταση της φύσης.

Για τη συγγραφή της μελέτης τους οι ερευνητές του UNEP αξιολόγησαν την πρόοδο που

σημειώθηκε σε 90 περιβαλλοντικούς τομείς ουσιαστικής σημασίας.

Όπως διαπίστωσαν, ουσιαστική πρόοδος σημειώθηκε μόνο σε τέσσερις τομείς: την προ-

ώθηση της βενζίνης χωρίς μόλυβδο, την αποφυγή πρόσθετης καταστροφής της στιβάδας του

28. Περιβάλλον

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

82

όζοντος, την αύξηση της πρόσβασης σε πόσιμο νερό και την προώθηση της έρευνας για τη

θαλάσσια ρύπανση.

Μερική πρόοδος σημειώθηκε σε ό,τι αφορά άλλα 40 περιβαλλοντικά ζητήματα, μεταξύ

των οποίων η ανάπτυξη προστατευόμενων περιοχών για φυτά και ζώα και η επιβράδυνση

του αριθμού αποψίλωσης.

Ελάχιστη ή καθόλου πρόοδος σημειώθηκε σε 24 περιβαλλοντικά θέματα, συμπεριλαμβα-

νομένης της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, ενώ οχτώ τομείς, όπως για παράδειγμα

η κατάσταση των κοραλλιογενών υφάλων, παρουσίασαν επιδείνωση.

Σε ό,τι αφορά τους υπόλοιπους τομείς, τα διαθέσιμα στοιχεία δεν επαρκούσαν για την

ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων.

Σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης τα κυριότερα προβλήματα είναι τα εξής:

- Η ρύπανση του αέρα προκαλεί πάνω από έξι εκατομμύρια πρώιμους θανάτους ετησίως

- Τα αέρια του θερμοκηπίου θα αυξήσουν την παγκόσμια θερμοκρασία κατά 3 βαθμούς

Κελσίου μέχρι το 2100

- Οι περισσότερες λεκάνες απορροής έχουν σημεία όπου το νερό δεν πληροί τα πρότυπα

του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

- Μόνο το 1,6 % των ωκεανών προστατεύεται

Στο μεταξύ, λίγες ώρες μετά τη δημοσιοποίηση της έκθεσης του UNEP το περιοδικό Nature

δημοσίευσε επιστημονική μελέτη που υποστηρίζει ότι η βιόσφαιρά, το τμήμα του πλανήτη που

στηρίζει τη ζωή- οδεύει προς την καταστροφή.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Δρ. Anthony Barnofsky από το πανεπιστήμιο της Καλι-

φόρνια, μελέτησαν στοιχεία σχετικά με μεγάλες αλλαγές που έζησε η Γη στο παρελθόν, όπως

για παράδειγμα μαζικές εξαφανίσεις, νεότερα επιστημονικά στοιχεία, ενώ χρησιμοποίησαν

και υπολογιστικά μοντέλα.

Πάνω από το 40% της γης χρησιμοποιείται για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών

(αστική ανάπτυξη και γεωργία). Δεδομένου ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά δυο

εκατομμύρια μέχρι το 2050, το ποσοστό αυτό αναμένεται να ξεπεράσει το 50%.

«Η αυξανόμενη ζήτηση για τροφή σημαίνει ότι η βιόσφαιρα θα μπορούσε να καταρρεύσει

μέχρι το 2025», τόνισε ο Δρ. Barnofsky.

«Σε αυτό το σημείο θα έχουμε στην πραγματικότητα ένα νέο κόσμο, από βιολογικής

άποψης», προσέθεσε.Econews, ΙΟΥΝΙΟΣ 2012

29. Ζωοφιλία

83

βια

Όλο και περισσότερο έδαφος κερδίζει η ζωοφιλία στη χώρα μας. Όπως υποστηρίζουν

οι φιλοζωικές οργανώσεις, τουλάχιστον το 15% του πληθυσμού διαθέτει ένα ή και πε-

ρισσότερα κατοικίδια, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αναπτύσσεται ζωοφιλική

παιδεία, κυρίως στις μικρές ηλικίες.

Παρ’ όλα αυτά, η χώρα μας έχει αρκετό δρόμο ακόμη να διανύσει για να εξαλειφθούν

τελείως πρακτικές βασανισμού και εξόντωσης αδέσποτων, αλλά και για να εφαρμοστούν, με

βάση τα κατοικίδια, θεραπευτικές μέθοδοι για ειδικές ομάδες του πληθυσμού, οι οποίες στο

εξωτερικό χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια.

Σε 1.500.000 υπολογίζονται οι Έλληνες που έχουν κατοικίδιο. «Στον αριθμό αυτό πε-

ριλαμβάνονται μόνο όσοι είναι καταγεγραμμένοι σε φιλοζωικές οργανώσεις και γι’ αυτό ο

πραγματικός αριθμός τους είναι μεγαλύτερος», δηλώνει η κ. Λιάνα Αλεξανδρή, διευθύντρια

της Ελληνικής Φιλοζωικής Εταιρείας (ΕΦΕ). «Το σημαντικότερο όμως είναι ότι την τελευταία

δεκαετία, ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις, έχουν αυξηθεί οι νεαρές ηλικίες και τα παιδιά που

αντιμετωπίζουν τα ζώα λιγότερο ως είδη και περισσότερο ως καλούς και πιστούς συντρόφους».

Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα παιδιά έχουν αρχίσει να αποκτούν συνείδηση για την αξία

που έχουν τα ζώα και τους συμπεριφέρονται με τον ανάλογο σεβασμό.

«Το θέμα πάντως είναι αυτά τα αισθήματα σεβασμού να τα αποκτήσουμε όλοι», λέει η

κτηνίατρος κ. Ντίνα Μπελτέκου. «Κυρίως πρέπει να συνειδητοποιήσουν αυτοί που θέλουν

να αποκτήσουν κατοικίδιο ότι πρόκειται για μια απόφαση ζωής, που πρέπει να ληφθεί αφού

πρώτα εξετασθεί αν οι συνθήκες της ζωής τους είναι σε θέση να χωρέσουν και τις συνθήκες

διαβίωσης, που είναι απαραίτητες για κάθε ζώο». Η κ. Μπελτέκου υποστηρίζει ότι αυτή η

παράμετρος δεν λαμβάνεται πάντα υπόψη και έτσι, συχνά, οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι

δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν έπειτα από λίγο διάστημα συμβίωσης με το ζώο τους. «Το

αποτέλεσμα είναι πολλοί να τα εγκαταλείπουν, δημιουργώντας πρόβλημα τόσο στα ίδια όσο

και στην κοινωνία».

«Αν οι Έλληνες είχαμε ανάλογη με τις άλλες χώρες ζωοφιλική παιδεία, δηλαδή συνεί-

δηση της ευθύνης και των υποχρεώσεών μας όταν έχουμε δικό μας ζώο, θα ήμασταν οι πιο

ξακουστοί ζωόφιλοι της γης», πιστεύει η κ. Αλεξανδρή. «Είμαστε πάντως ζωόφιλοι μ’ έναν

δικό μας τρόπο, διαφορετικό από τη νοοτροπία των άλλων χωρών.

Στην Ευρώπη και την Αμερική, για παράδειγμα, η ευθανασία είναι αποδεκτή ακόμη και σε

υγιή ζώα, τα οποία θεωρούν ότι είναι ανεπίτρεπτο να ζουν στον δρόμο. Ο Έλληνας πιστεύει

πως ένα ζώο μπορεί να επιβιώσει και ως αδέσποτο, αρκεί να μην ταλαιπωρείται».

Όμως τα αδέσποτα ταλαιπωρούνται και αργοπεθαίνουν και εκεί προσπαθούν να προ-

29. Ζωοφιλία

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

84

σφέρουν τη φροντίδα τους οι περίπου 87 φιλοζωικές οργανώσεις, που δραστηριοποιούνται

στην Ελλάδα. Αρκετές από αυτές παρουσιάζουν σημαντικό έργο στην κτηνιατρική φροντίδα

και την προστασία των αδέσποτων. Ακολουθώντας μάλιστα ειδικά προγράμματα στείρωσης,

έχουν καταφέρει να μειώσουν τον αριθμό των ζώων που κυκλοφορούν χωρίς ιδιοκτήτη στους

δρόμους. Από τα 250.000 αδέσποτα, που είχε καταγράψει το υπουργείο Γεωργίας το 1992,

σήμερα υπολογίζονται σε 150.000.

Παρ’ όλα αυτά, τα αδέσποτα εξακολουθούν να προσπαθούν να επιβιώσουν σε δύσκο-

λες συνθήκες και να έχουν μέσο όρο ζωής 1,5 με 2 χρόνια. Το 1/3 του πληθυσμού τους

υπολογίζεται ότι πεθαίνει κάθε χρόνο εξαιτίας της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ατυχημάτων

και ασθενειών, ενώ γενικά κακοποιούνται περισσότερα από τα μισά. Κακοποιήσεις όμως

υφίστανται και τα ιδιόκτητα ζώα, καθώς συχνά καταγγέλλονται στις φιλοζωικές περιστατικά

ξυλοδαρμών, κακής διατροφής και μόνιμης φύλαξης (σκύλων) με αλυσίδα στον ήλιο. (…)

Όπως υποστηρίζουν οι εκπρόσωποι των φιλοζωικών οργανώσεων, συχνά αναγκάζονται

να αντικαταστήσουν το κράτος στην αντιμετώπιση των προβλημάτων των μικρών ζώων, ενώ

άλλο ένα εμπόδιο αποτελεί η μη τήρηση του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου, με αποτέλεσμα

να μην προστατεύονται τα ζώα.

Σκορπιοί και ταραντούλες για...το σπίτι

Τα τελευταία χρόνια σε αρκετά από τα περίπου 3.500 pet shops, που υπάρχουν στην Ελ-

λάδα, εκτός από κουτάβια, γατάκια και πτηνά, έχουν αρχίσει να κερδίζουν το ενδιαφέρον των

ζωόφιλων και κάποια «νέου είδους» κατοικίδια. Φίδια, κροκοδειλάκια, χαμαιλέοντες, σκορπιοί,

ιγκουάνα και ταραντούλες θεωρούνται πλέον της μόδας και στην Ελλάδα και κοσμούν αρκετά

σπίτια. Όπως υποστηρίζουν οι εισαγωγείς τους, τα εξωτικά αυτά είδη είναι ακίνδυνα για τον

άνθρωπο και μάλιστα εξοικειώνονται πολύ γρήγορα μαζί του. (…)

Είναι όμως κατοικίδια αυτά τα εξωτικά είδη;

Οι φιλοζωικές οργανώσεις δεν συμφωνούν. Παρ’ ότι η εισαγωγή και η εμπορία τέτοιων

ζώων θεωρείται νόμιμη εφόσον συνοδεύονται από τα απαραίτητα πιστοποιητικά, ωστόσο

θεωρούν λάθος ένα ζώο που δεν έχει άμεση ανάγκη τον άνθρωπο και δεν έχει τις συνθήκες

εκείνες που του προσφέρει η φύση του, να ζει περιορισμένο σ’ ένα διαμέρισμα. «Εξάλλου,

η πλειονότητα των κτηνιάτρων δεν έχει τις ειδικές γνώσεις που απαιτούνται για να βοηθήσει

τέτοια εξωτικά ζώα σε περίπτωση προβλήματος», αναφέρει η κτηνίατρος κ. Μπελτέκου.

Όταν χαϊδεύουμε ζώα, μειώνεται το στρες

Όλες οι τελευταίες επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι η συμβίωση με ένα κατοι-

κίδιο έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τον άνθρωπο. Χάρη σε αυτή την επαφή μειώνονται η

επιθετικότητα και το στρες. «Έχει μετρηθεί επιστημονικά ότι οι χτύποι της καρδιάς πέφτουν

όταν χαϊδεύουμε ένα ζώο, με αποτέλεσμα να χαλαρώνουμε», επισημαίνει ο κυνολόγος κ.

Γιώργος Κωστόπουλος.

Εξάλλου, «σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε αποδείχθηκε ότι τα ζευγάρια που έχουν σκύ-

λο χωρίζουν πιο δύσκολα, ενώ και τα παιδιά γίνονται πολύ πιο υπεύθυνα χάρη στην παρουσία

του κατοικιδίου τους», προσθέτει η κ. Μαρία Γκινάλα, μέλος του Κυνολογικού Ομίλου Ελλάδας.

85

ζωοφιλια

«Υπεύθυνα» μεγάλωσε και η κ. Μαρία Ρόκου, η οποία στα 12 της χρόνια ένιωσε «να

γεμίζει η ψυχή της» όπως λέει χαρακτηριστικά από την αγάπη του σκύλου και της γάτας της.

Σήμερα είναι 70 ετών, έχει 17 γάτες, που μάζεψε από τον δρόμο για να τις σώσει και νιώθει

ακριβώς το ίδιο συναίσθημα με τότε. «Ψυχική τέρψη!», λέει και τα μάτια της αστράφτουν.

«Η συντροφιά τους όλα αυτά τα χρόνια μού αναπλήρωσε πολλά κενά όπως τον χαμό της

μητέρας μου όταν ήμουν ακόμη παιδί», τονίζει. Σημαντική είναι η βοήθεια των κατοικιδίων σε

ειδικές ομάδες πληθυσμού. «Στο εξωτερικό είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο το pet therapy, για το

οποίο επιλέγονται σκύλοι και γάτες, που με την τρυφερότητά τους, την εμπιστοσύνη και την

αγάπη τους προσφέρουν ψυχολογική υποστήριξη σε άτομα που την έχουν άμεσα ανάγκη»,

επισημαίνει η κ. Μπελτέκου.

«Τέτοια προγράμματα θα ήταν εύκολο να «στηθούν» και εδώ, γιατί υπάρχει η εμπειρία

από το εξωτερικό. Όμως αν γίνεται κάτι, γίνεται σε εθελοντική βάση και όχι συστηματικά»,

συμπληρώνει η κ. Γκινάλα.

Χωρίς τη βοήθεια κανενός, πριν από μερικά χρόνια ο κ. Μιχάλης Καραθανάσης, άτομο

με κινητικά προβλήματα, αποφάσισε να εκπαιδεύσει τον σκύλο του για να τον βοηθάει. «Ξε-

κίνησα τελείως εμπειρικά και κατάφερα να μάθω τον σκύλο μου να με βοηθά. Στο σπίτι μού

έφερνε απλά πράγματα, αλλά αναγκαία για μένα, όπως το τηλέφωνο ή το τηλεκοντρόλ. Μετά

άρχισα να βγαίνω μαζί του έξω χωρίς να φοβάμαι. Δυστυχώς όμως, κάποιοι μια μέρα μου

δηλητηρίασαν το σκυλί».

Ο κ. Καραθανάσης, πάντως, δεν το έβαλε κάτω. Ήδη έχει το δικό του pet shop, όπου η

επαφή με τα ζώα τού προσφέρει την χαμένη του ψυχολογική υποστήριξη, καθώς όπως λέει «τα

κατοικίδια μού δίνουν λίγη από τη δύναμή τους. Πέρα από αυτό όμως, θα πάρω καινούργιο

σκύλο και θα τον εκπαιδεύσω καλύτερα». εφημ. «Τα Νέα» 02/07/2001

Ο Μεσαίωνας της... σκυλίσιας ζωής επιστρέφει, στη Σύρο αυτή τη φορά. Όχι, τα ζωντανά

δεν αλληλοσπαράσσονται πλέον στον βωμό του θεάματος και του κέρδους, προς τέρψη και

κατασίγαση «απολίτιστων» ενστίκτων. Οι τιμωρίες των καιρών επιτάσσουν μάντρωμα και

ευθανασία, αφού τα αδέσποτα διαπράττουν το μέγα σφάλμα να... υπάρχουν. «Είναι, βλέ-

πετε, η μοναδική λύση» σύμφωνα με τη δημοτική αρχή «αφού ούτε η Ερμούπολη μπορεί να

φιλοξενήσει τους δεκάδες σκύλους ούτε και το δημοτικό κυνοκομείο να τους χωρέσει στα

λιγοστά τετραγωνικά του». Κάθε φορά λοιπόν που τα σκυλιά στο κυνοκομείο υπερβαίνουν σε

αριθμό τα 30 γίνεται εκκαθάριση: κτηνίατρος της περιοχής σε συνεργασία με τον φύλακα του

κυνοκομείου «φροντίζουν» ώστε να μένει πάντα χώρος για τα επόμενα που θα περισυλλεγούν

και με τη σειρά τους θα θανατωθούν. (…)

Τους ιθύνοντες φαίνεται να μην πτοεί ούτε η σωρεία καταγγελιών από μέλη του Συλλό-

γου Φίλων Ασύλου Σκύλων Σύρου (ΣΦΑΣΣ). «Υπάρχει σχετικά πρόσφατη κοινοτική οδηγία»

διευκρινίζει ο πρόεδρος του ΣΦΑΣΣ κ. Δ. Βασιλακόπουλος «η οποία έχει ενσωματωθεί στην

εθνική νομοθεσία μας, απαγορεύοντας ρητώς και κατηγορηματικώς τη θανάτωση ζώων τα

οποία δεν είναι υπέργηρα ή δεν πάσχουν από κάποια ανίατη ασθένεια». (…)

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

86

Οι ανοιχτές πληγές

Η Σύρος όμως ρίχνει αλάτι σε ανοιχτές πληγές. Το σχέδιο νόμου που κυοφορείται εδώ

και πολύν καιρό από το υπουργείο Γεωργίας κάνει ακόμη και τους νηφαλιότερους εξ αυτών

που ασχολούνται με το πρόβλημα να είναι τουλάχιστον επιφυλακτικοί απέναντι στις κυβερ-

νητικές προθέσεις, κλείνοντας επίμονα τα αφτιά στη φημολογία που θέλει την εξολόθρευση

των αδέσποτων ως λύση προκειμένου η Αθήνα να υποδεχθεί «καθαρή» τους Ολυμπιακούς

Αγώνες του 2004. Οι επιφυλάξεις ωστόσο εντείνονται βάσει του προσχεδίου που κυκλοφορεί

στα δημοσιογραφικά γραφεία και το οποίο εμφανίζει την ευθανασία να επιτρέπεται «σε πε-

ρίπτωση υπερπλήρωσης των καταφυγίων με ανεπιθύμητα και αδέσποτα σκυλιά τα οποία δεν

έχουν υιοθετηθεί ή δεν υπάρχει δυνατότητα επανατοποθέτησής τους στο περιβάλλον λόγω

αντικειμενικών δυσχερειών για τη φροντίδα και την ευζωία τους».

Το υπουργείο Γεωργίας, από την άλλη πλευρά, αρνείται να δεσμευθεί ως προς το επίμαχο

σημείο. «Το μόνο για το οποίο μπορώ να σας διαβεβαιώσω είναι ότι το θέμα επανεξετάζεται»

λέει ο αρμόδιος υφυπουργός κ. Φ. Χατζημιχάλης. «Πρόθεσή μας είναι να είμαστε κοντά τόσο

στην αντίστοιχη νομοθεσία των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και στις αρχές της Πα-

γκόσμιας Οργάνωσης Προστασίας των Ζώων». Ο κ. Χατζημιχάλης τονίζει επίσης ότι στο υπό

ψήφιση σχέδιο νόμου προβλέπονται αυστηρότερες διατάξεις για εκείνους που εγκαταλείπουν

ζώα, καθώς και ηλεκτρονικό δίκτυο διασύνδεσης των κυνοκομείων ώστε να διευκολύνεται

η διάθεση των ζώων αυτών σε νέους ιδιοκτήτες.

«Για ποια κυνοκομεία μιλάμε; τα κολαστήρια;». Η γραμματέας της Συνομοσπονδίας Ζω-

οφιλικών Σωματείων κυρία Ιωάννα Γκαραγκούνη είναι κατηγορηματική μιλώντας για την

αθλιότητα ασύλων σε ολόκληρη την Ελλάδα, δείχνοντας φωτογραφίες πληγωμένων ζώων,

στοιβαγμένων σε μικροσκοπικά κλουβιά, αλλά και για τον γολγοθά όσων ζουν έξω από

αυτά. Παρ’ ότι δε το υπουργείο δεν διαθέτει κανένα επίσημο στοιχείο για το πόσοι είναι οι

«αλήτες» των δρόμων, ο αριθμός τους εκτιμάται ότι είναι τόσο υψηλός που... απαλλάσσει την

Ελλάδα από κάθε ομοιότητα με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάνοντάς την

συγκρίσιμη μόνο με βαλκανικά κράτη όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία...

Μέτρα ανακούφισης

(…) Το μοναδικό μέτρο ανακούφισης της κατάστασης φαίνεται να είναι οι στειρώσεις

που διοργανώνουν η Ελληνική Φιλοζωική Εταιρεία και ο Πανελλήνιος Κτηνιατρικός Σύλλογος

με τη συνεργασία δήμων σε όλη την Ελλάδα. Ποια λύση όμως θα ξερίζωνε το πρόβλημα; «Η

ταυτοποίηση των ζώων που έχουν ιδιοκτήτη και η καταχώρισή τους με κωδικό σε τράπεζα

πληροφοριών ώστε να αποτρέπεται η εγκατάλειψη» απαντά ο κ. Κ. Χανδράς, πρόεδρος του

Πανελλήνιου Κτηνιατρικού Συλλόγου. «Σήμερα δεν έχουμε στοιχεία παρά μόνο για τα περίπου

3.000 μέλη μας, σε σύνολο μερικών εκατοντάδων χιλιάδων δεσποζομένων. Σήμανση, φυ-

σικά, προτείνουμε και για τα αδέσποτα (με κοπή μικρού κομματιού από ένα αφτί τους), αφού

προηγουμένως υποβληθούν σε ελέγχους, εμβολιασμό και στείρωση, και υπό την προϋπόθεση

ότι θα επιστρέψουν πάλι στον δρόμο». (…)

Ελευθερία Κόλλια,

εφημ. «Το Βήμα», 09/06/2002

30. Τουρισμός

87

νομοι – Ποινή

(…) Οι τουρίστες και ο τουρισμός είναι ουσιαστικά μεταπολεμικό φαινόμενο και δεν

αποτελούν ποσοτική διαφοροποίηση του παλαιού ταξιδιώτη, ούτε μπορεί να θεωρηθούν με-

ταγλωττισμός του «περιηγητής» και «περιήγηση», που έχουν εντελώς διαφορετικό νόημα. Η

διαφορά του τουρίστα από τον παλαιό ταξιδιώτη δεν είναι μονάχα ότι ανήκει σε μεγάλες ομάδες

που κινούνται «οργανωμένα» και άβουλα• η διαφορά βρίσκεται στη στάση του απέναντι στον

τόπο που επισκέπτεται και στο λαό που κατοικεί την περιοχή με το τουριστικό ενδιαφέρον.

Ο σύγχρονος τουρίστας θεάται τους χώρους και τους ανθρώπους της ξένης χώρας που

επισκέπτεται με την όραση του θεατή μιας θεατρικής σκηνής, άλλοτε θαμπωμένος, άλλοτε

αδιάφορος, άλλοτε γοητευμένος και άλλοτε αγανακτισμένος, ποτέ όμως με την πνευματική

εκείνη μέθεξη που θα του επέτρεπε να ζήσει μέσα σε αυτούς τους χώρους αληθινά και να

συζητήσει με τους γηγενείς κατοίκους που θα μπορούσαν να του μεταδώσουν το πνεύμα και

των κτισμάτων αλλά και των φυσικών ακόμα πραγμάτων, μιας ρεματιάς λ.χ. ή μιας ακρογι-

αλιάς. (…)

Ο τουρίστας ταξιδεύει από τόπο σε τόπο με την απληστία να κορέσει1 το κενό που του

προκαλεί η καθημερινή του ζωή, άμοιρη τις πιο πολλές φορές από μόνιμα και ουσιαστικά

ενδιαφέροντα. Θέλει να δει αξιοθέατα και να βρεθεί σε χώρες εξωτικές ή να απολαύσει σε

μιαν άλλη βαθμίδα ή έστω και σε μιαν άλλη ποιότητα τις αισθησιακές ηδονές που μπορεί να

του προσφέρει η οικονομική του δυνατότητα. Ο βόρειος κατεβαίνει στη Μεσόγειο να χαρεί

τον ήλιο που τον στερείται και ο νότιος ανεβαίνει προς το βορρά για να ζήσει μέσα στην

«πολιτισμένη» ζωή της ευρωπαϊκής πόλης. Και ο ένας και ο άλλος όμως βρίσκονται, κατά

κανόνα, μέσα σ’ ένα περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί από τους ίδιους, στα ξενοδοχεία τα

γεμάτα από τουρίστες, στα εστιατόρια που ξεφυτρώνουν με στόχο τους τουρίστες, στα θεάματα

που προσφέρονται για τους τουρίστες, σιγά σιγά δημιουργούνται και οι καταυλισμοί οι ειδικοί

για τους τουρίστες, αυτοί που δεν κατόρθωσαν ούτε να βαφτιστούν με όνομα του τόπου και

κρατούν την ξένη τους φωνή: camping.

Η τελευταία εμπειρία μιας τέτοιας τουριστικής σύναξης μου έτυχε στην Capella Sistina

του Βατικανού. Ένα αμέτρητο πλήθος που έσπρωχνε, που φλυαρούσε, που έβλεπε βια-

στικά και σχεδόν αδιάφορα τα φοβερά τοιχογραφήματα του Μιχαήλ Άγγελου, αυτά που

οραματίστηκε και εκτέλεσε με επίπονη δουλειά χρόνων και χρόνων. Εκεί που αισθανόσουν

την επιτακτική ανάγκη να σταθείς με άκρα σιωπή και κατάνυξη, «ενώπιος ενωπίω» στη συ-

ντριπτική μορφή του Κριτή Χριστού, κάτω από το βλέμμα του Θεού που δημιουργεί τον

κόσμο, βρισκόσουν μέσα σε ένα πολύβουο συρφετό της Βαβέλ, το ίδιο ασεβή και αυθάδη.

30. Τουρισμός

1. κορέσει: χορτάσει

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

88

Κάποτε σε πιάνει απελπισία όταν βλέπεις το πνεύμα να μετατρέπεται σε εμπόρευμα, οι ιδέες

να διαφημίζονται από μεταπράτες1, τα άγια να έχουν μιανθεί. Προσωπικά ωστόσο διατηρώ

μια μόνο αισιοδοξία: ότι όλα αυτά τα ανθρώπινα καμώματα είναι εφήμερα, ότι η αλήθεια είναι

πιο δυνατή από το ψέμα και ότι ο άνθρωπος ύστερα από κάθε καταστροφική περιπέτεια κα-

τορθώνει να βρει το αληθινό του πρόσωπο. Και το πρόσωπο αυτό πρέπει να κρύβεται ακόμα

και κάτω από το προσωπείο του τουρίστα!Μανόλης Ανδρόνικος, «Παιδεία ή Υπνοπαιδεία»

(…) Ο τουρισμός οικονομικώς αποτελεί μία πολύ εύθραυστη, και θα έλεγα και ευτελή

πηγή πλουτισμού, και ένας κοσμοϊστορικός και οικουμενικός λαός, όπως οι Έλληνες, δεν

μπορεί να στηρίξει επάνω σ’ αυτόν την οικονομική του ζωή, η οποία τότε μόνο θα αποκτήσει

σταθερότητα, όταν γίνει παραγωγική. Πρέπει λοιπόν ν’ αντιστρέψομε τον ρου των πραγμάτων,

αν θέλουμε να στερεώσουμε πηγές του τόπου, να πολλαπλασιάσουμε την παραγωγή μας,

γεωργική, κτηνοτροφική, δασική, βιοτεχνική και βιομηχανική.

Ο τουρισμός ως παρασιτική διαδικασία δημιουργεί προλετάριους, δηλαδή θα συντελέσει

ώστε να μεγαλώσει ακόμα πιο πολύ η «μάζα», και να μειωθεί ακόμη περισσότερο το μέγεθος

«Λαός», το οποίο ήδη σήμερα αποτελείται από τους υπερήλικες και από μικρό σχετικώς αριθμό

νέων. Αυτή είναι η εικόνα της ελληνικής επαρχίας, η οποία αποτέλεσε πάντοτε την πραγματική

κυψέλη του ελληνισμού.

Ως προς το θέμα του τουρισμού η Ελλάς πρέπει να έχει μόνο μία φιλοδοξία, να αποκτήσει

δηλαδή μόνο επιστημονικό τουρισμό, τουρισμό περιωπής, ο οποίος δεν αποχρωματίζει τη

φυσιογνωμία του τόπου, αλλά τη θαυμάζει και γίνεται ο καλύτερος πρεσβευτής της στις ξένες

χώρες. Ο πληθωριακός τουρισμός, εξάλλου, οδηγεί κατ’ ανάγκη σε αναστολή της παραγω-

γικής και τεχνικής αναπτύξεως του τόπου, καθώς επίσης και σε παρασιτικό πλουτισμό λίγων

ανθρώπων, οι οποίοι άλλωστε έχουν συμβληθεί με ξένους κεφαλαιούχους, και έτσι ένα μέρος

του κέρδους διαφεύγει στο εξωτερικό. Τέλος, ο πληθωριακός τουρισμός μεταβάλλει και θα

μεταβάλλει ολοένα και περισσότερο τη φυσιογνωμία του τόπου, ώστε πολλές φορές να γίνεται

ο τόπος αγνώριστος, να διερωτάσαι αν βρίσκεσαι στην Ελλάδα ή όχι.

Το χείριστο όμως είναι ότι ο πληθωρικός τουρισμός μας παρακινεί ώστε να συντελούμε κι

εμείς οι ίδιοι με τα ίδια μας τα χέρια για να τον διευκολύνουμε, ν’ αποχρωματίζουμε και ακόμη

και να καταστρέφουμε τα κλασικά μας τοπία, όπου βρίσκονται τα αρχαία ιερά μας και τα οποία

ούτε ο χρόνος ούτε οι βάρβαροι – και πόσοι βάρβαροι – δεν κατόρθωσαν να φθείρουν και ν’

αποχρωματίσουν. Τον αποχρωματισμό αυτόν και τη μεταβολή της πανάρχαιας φυσιογνωμίας

του κλασικού μας τοπίου τον ονομάζουμε αξιοποίηση και εκσυγχρονισμό. Και οι δύο αυτοί

όροι αποτελούν τον πέπλο για να σκεπάσουμε τη φθορά που επιφέρουμε με την τόσο άτεχνη

και βάναυση επέμβαση που αποτολμούμε να κάνουμε στα ιερά μας τοπία, όπου δεν υπάρχει

πλέον η θεϊκή σιωπή και γαλήνη, αλλά ο θόρυβος και η ασχήμια.

Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος

1. μεταπράτες: μεταπουλητές

31. Βία

89

τροΧαια ατυΧήματα

Η βία σαγηνεύει. Στην ταινία «Η σιωπή των αμνών» (1991), η πιο ελκυστική φιγούρα είναι

ένας κατά συρροήν δολοφόνος και κανίβαλος που ακούει Μπαχ, ζωγραφίζει και ψυχαναλύει

επιδέξια την ανακρίτριά του. Ο Χάνιμπαλ Λέκτερ (που υποδύεται έξοχα ο Αντονι Χόπκινς)

πέρασε στο συλλογικό ασυνείδητο των σινεφίλ τουλάχιστον ως μια άκρως γοητευτική, υπο-

βλητική, μυθική μορφή, πολύ πιο ερεθιστική και συναρπαστική από τους «καλούς» που τον

καταδιώκουν.

Ωστόσο, σπάνια είναι γοητευτική η βία από κοντά. Αυτό που γοητεύει είναι η εικόνα

της βίας. Πολύ πριν από την παντοκυριαρχία της εικόνας (σινεμά, τηλεόραση, βιντεογκέιμ,

κομπιουτεργκέιμ, Διαδίκτυο κ. ο. κ.), οι εικόνες της βίας και της καταστροφής είχαν πάντοτε

μια δυναμική που μέσα στη φρίκη τους κατάφερναν να μαγνητίζουν: δείχνουν λιγότερο

πραγματικές απ' ό, τι είναι στην πραγματικότητα. Σε εποχές κρίσης του πολιτισμού, των αξιών,

των θεσμών, πριν καν από την έλευση της οικονομικής ύφεσης, η βία και η καταστροφή δεν

γοητεύουν μόνο, αλλά μοιάζουν σαν να είναι και η μόνη διέξοδος ή η λύση στο πρόβλημα.

Κάπως έτσι, η βία και η καταστροφή γίνονται μόδα, trend. Σήμερα, στη χώρα μας τουλά-

χιστον, βιώνουμε μια τέτοια κατάσταση. Πέρα από την εκτίναξη της βαριάς εγκληματικότητας,

τις επιθέσεις από και κατά αλλοδαπών και τις συγκρούσεις μεταξύ ομάδων αλλοδαπών, πέρα

ακόμα και από τις κατά καιρούς βάναυσες επιθέσεις εναντίον δημόσιων προσώπων, από την

περίοδο του καθαρού ποδοσφαιρικού χουλιγκανισμού έως τα πιο πρόσφατα γεγονότα με τους

βανδαλισμούς κτιρίων και δημόσιων χώρων -με αποκορύφωμα τον θάνατο τριών ανθρώπων

στο υποκατάστημα της Marfin τον Μάιο του 2010, στην οδό Σταδίου-, η βία και η μανία της

καταστροφής δείχνουν να έχουν κάτι αυτοαναφορικό: μπορεί η σπίθα που τις γέννησε να

είναι η πολιτική παρακμή, η διαφθορά και η κοινωνική αποσάρθρωση, πλέον όμως το όλο

φαινόμενο μοιάζει με μια φωτιά που πυροδοτείται από μόνη της, ηδονιζόμενη με τον εαυτό της.

Στην ουσία, πρόκειται για ένα νέας μορφής μηδενισμό. Η καταστροφή για την κατα-

στροφή. Γι' αυτό και πολλά συνθήματα σε τοίχους της Αθήνας μιλούν για πόλεμο ενάντια

στον πολιτισμό. Ο πολιτισμός ως πηγή της δυστυχίας, όπως έλεγε και ο Φρόιντ, βρίσκει εδώ

τη δικαίωσή του, κατά κάποιον τρόπο.

«Η καταστροφή είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος δράσης», γράφει ο Γερμανός κοινωνιολόγος

Βόλφγκανγκ Σόφσκι στο βιβλίο του «Πραγματεία περί της βίας». Και συνεχίζει: «Η καταστρο-

φή εκμηδενίζει το δεδομένο. Δεν θέλει ν' αλλάξει, θέλει να καταργήσει. Αυτό που υπάρχει

πρέπει να πάψει να υπάρχει. Η καταστροφή είναι μια ριζική αντιστροφή της παραγωγής, της

δημιουργίας. Παρόλο που πότε πότε εκτελεί εργασίες, ο στόχος της δεν είναι η αλλαγή των

31. Βία

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

90

αντικειμένων, αλλά ο κενός χώρος. Παραμορφώνει, βεβηλώνει και ατιμάζει, τελικά όμως θέλει

την εξαφάνιση των αντικειμένων».

;Eνας μηδενισμός, λοιπόν, που δεν αποσκοπεί σε τίποτα και πουθενά. Στο βάθος, το όποιο

πολιτικό ή κοινωνικό αίτημα κατατροπώνεται από την αποθέωση του αισθητικού: από έναν

νοσηρό ρομαντισμό σε έναν αυνανιστικό, αυτοαναφορικό εστετισμό, αυτό που μοιάζει να

αντιμάχονται οι ορδές των βανδάλων είναι αυτό που εναγκαλίζονται: μια «όμορφη» φωτιά,

ένας σχεδόν «καλλιτεχνικός» εμπρησμός. Η καταστροφή υπνωτίζει, ναρκώνει μέσα από τα

εντυπωσιακά της σχήματα. Η βία επίσης ενώνει τα ιδεολογικά αντίθετα άκρα. Μετατρέπει τους

πάντες σε έναν πολτό.Του Ηλια Mαγκλινη, Καθημερινή, 26/08/2012

Η βία που εκδηλώνεται στους αθλητικούς χώρους είναι ένα διαχρονικό, παγκόσμιο

φαινόμενο, το οποίο, ωστόσο, ακολουθεί ξεχωριστούς «χωροχρονικούς» κύκλους, δηλαδή,

εντοπίζεται με διαφορετικά χαρακτηριστικά σε διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες και πολιτι-

σμικά περιβάλλοντα. Εξαιρετικά έντονα εκδηλώνεται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, με

αποκορύφωμα το σχετικά πρόσφατο τραγικό γεγονός της δολοφονίας του νεαρού οπαδού

στην Παιανία.

Από μόνος του, ο απολογισμός του αντίκτυπου αυτού του γεγονότος αρκεί για να συ-

νειδητοποιήσουμε τα χαλαρά συνειδησιακά κοινωνικά και πολιτειακά αντανακλαστικά του

τόπου μας απέναντι ακόμη και στην απώλεια της ζωής νέων ανθρώπων, οι οποίοι έτυχε να

βρεθούν μέσα στον κύκλο μιας ακατανόητης βίας. Για την απώλεια της ζωής αυτών των νέ-

ων ανθρώπων φαίνεται να μην ισχύουν κοινωνικοί λόγοι, να μην ευθύνεται το εκπαιδευτικό

σύστημα, η ανεργία, το ανασφαλές μέλλον, η κοινωνική απαξίωση και απομόνωση. Και αυτό

φαίνεται ότι είναι έτσι, αφού κανένα πρόσθετο μέτρο ή έστω καινούργιος προβληματισμός

δεν διατυπώθηκε για την αντιμετώπιση της αθλητικής βίας.

Η δολοφονία του νεαρού οπαδού είναι ένα ακραίο παράδειγμα αθλητικής βίας το οποίο

είναι περισσότερο χρήσιμο ως προσέγγιση των κοινωνικών και πολιτικών στάσεων απέ-

ναντι στο φαινόμενο. Ευρύτερα, ωστόσο, η αντικοινωνική φίλαθλη συμπεριφορά είναι ένα

πρόβλημα το οποίο αφορά την κοινωνία στο σύνολό της. Επηρεάζει τις κοινωνικές σχέσεις

και επηρεάζεται από αυτές. Προσθέτει, προάγει και ενισχύει κύκλους βίας στην κοινωνική

ζωή. Υπό αυτή την έννοια η διαχείριση της θα έπρεπε να είναι πολύ πιο σοβαρή υπόθεση και

εξειδικευμένη θεσμική προτεραιότητα.

Τα ελληνικά γήπεδα είναι πολύ δύσκολο να προσελκύσουν τα οικονομικά πληττόμενα,

μεσαία κοινωνικά στρώματα και υποχρεωτικά υποδέχονται έναν ευρέως διαστρωματωμένο

νεανικό πληθυσμό και μαζί με αυτόν έναν «πολιτισμό της κερκίδας» με ιδιαίτερα εκφραστικά

χαρακτηριστικά. Η έντονη αστυνόμευση ελλοχεύει τον κίνδυνο της όξυνσης της εμφάνισης

91

βια

φαινομένων απείθειας και διαμαρτυρίας και της μετατροπής των σε γενικές γραμμές συμβολι-

κών τελετουργικών της κερκίδας, σε δράσεις επικίνδυνες και ανεξέλεγκτες. Μακροπρόθεσμα

ελλοχεύει τον κίνδυνο της απομάκρυνσης του νεανικού πληθυσμού από τα γήπεδα.

Η απομάκρυνση των νέων ανθρώπων από τα γήπεδα πλήττει καταρχήν την αθλητική

ζωή και οικονομία σε δυο επίπεδα. Το πρώτο είναι καθαρά εισπρακτικό, καθώς δεν είναι

σίγουρο ότι η ελληνική αγορά αθλητικού θεάματος έχει την πολυτέλεια να απομακρύνει τους

πλέον σταθερούς νεαρούς της «πελάτες». Το δεύτερο είναι πιο σοβαρό και αφορά την ίδια

την ταυτότητα του σωματείου. Κάθε είδος θεάματος και πλέον εμφατικά το αθλητικό θέαμα,

διαπλέκεται με τους παραγωγούς, τους επιτελεστές (αθλητές) και τους θεατές του. Και οι

τρεις παράγοντες ορίζουν την ταυτότητα και τη δυναμική του αθλητικού θεάματος και του

σωματείου ευρύτερα. Εάν από τους θεατές αφαιρεθεί το πιο εκφραστικό κομμάτι, που είναι οι

νέοι άνθρωποι, θα προκύψει αλλοίωση στα χαρακτηριστικά του θεάματος και στη δυναμική

του σωματείου.

07/03/2010, Αλέκος Καποδίστριας Εκπαιδευτικός, Δρ. Αθλητικής Κοινωνιολογίας , ΑΥΓΗ

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

92

Ο κάθε άνθρωπος γεννιέται, μεγαλώνει, προσπαθεί να δημιουργήσει μια οικογένεια και

να εξασφαλίσει τις συνθήκες της ατομικής και οικογενειακής του ευημερίας μέσα στα πλαί-

σια μιας ευρύτερης κοινότητας στην οποία είναι ενταγμένος, μιας κοινότητας με την οποία

τον συνδέουν κοινές ιστορικές παραδόσεις, κοινή γλώσσα, κοινός πολιτισμός, εδραιωμένο

κοινωνικοπολιτικό καθεστώς. Στην περίπτωση, συνεπώς, που η πατρίδα του απειλείται, είναι

υποχρεωμένος, παρά τη συνειδησιακή του αντίθεση με την έννοια του πολέμου, να πολεμήσει.

Πρόκειται γι’ αυτό που μεγαλόστομα η προπαγάνδα των εκάστοτε απειλουμένων ονομάζει

«αγώνα υπέρ βωμών και εστιών» και που σε τελική ανάλυση αναφέρεται στο αίτημα της

ατομικής ελευθερίας.

Επίσης, όταν μια εθνότητα είναι ανέστια, όταν είναι διασπαρμένη σε διαφορετικές κοι-

νότητες με τις οποίες δεν έχει φυλετική, πολιτισμική, ιστορική, θρησκευτική ή γλωσσική

συγγένεια, όταν υφίσταται καταπίεση και εκμετάλλευση, τότε ο άνθρωπος αυτής της ανέστιας

εθνικής ομάδας, ανεξάρτητα από τη συνειδησιακή του αντίθεση με την έννοια του πολέμου,

είναι αναγκασμένος να πολεμήσει για να δημιουργήσει μια πατρίδα. Και στην περίπτωση αυτή

το τελικό αίτημα είναι η ατομική ελευθερία.

Υπάρχει, τέλος, και μια τρίτη περίπτωση, που μας φέρνει μπροστά στο σημερινό πρόβλημα.

Αποτελεί κοινό τόπο η άποψη ότι όλοι οι πόλεμοι έχουν οικονομικά αίτια. Πριν από πολλές

χιλιάδες χρόνια, ο Σωκράτης είχε πει ότι «οι πόλεμοι γίνονται δια την των χρημάτων κτήσιν».

Όταν η ευημερία του ανθρώπου εξαρτάται από τους φυσικούς πόρους και όταν οι φυσικοί

πόροι είναι ανισομερώς κατανεμημένοι στον πλανήτη, η με κάθε μέσο διεκδίκηση μεριδίου

των φυσικών πόρων από τις ανθρώπινες ομάδες είναι μια αναγκαία επιλογή σύμφυτη με το

ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως. Έθνη, κράτη, λαοί που διαβιώνουν σε περιοχές στερημένες

από φυσικούς πόρους, οδηγημένα από την ανάγκη της επιβίωσης, είναι υποχρεωμένα να τους

διεκδικήσουν από εκείνους που τους κατέχουν.

Και ο μεμονωμένος άνθρωπος που ανήκει στη στερημένη ομάδα, θα πρέπει να πολεμήσει,

ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε ηθικές αναστολές ή συνειδησιακές αντιρρήσεις και αν έχει, συ-

στρατευόμενος στην κοινή προσπάθεια της στερημένης ομάδας στην οποία είναι ενταγμένος.

Αν δεν το κάνει, αντιστρατεύεται το ίδιο του το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και προδίδει τη

συλλογική προσπάθεια της ομάδας στην οποία ανήκει.

(…) Στις περιπτώσεις που προαναφέρθηκαν, και που το φαινόμενο «πόλεμος» προβάλλει

ως αδήριτη1 ανάγκη, το συνειδησιακό πρόβλημα του μεμονωμένου ανθρώπου δεν αποτελεί

δίλημμα. Όταν απειλείται η ελευθερία σου, όταν πρέπει να αγωνιστείς για την επιβίωσή σου,

32. Ειρήνη – Πόλεμος

1. αδήριτος (α στερητικό + δήρις = αγώνας, μάχη): ακαταμάχητος, αυτός που δεν μπορεί να αγνο-ηθεί, επιτακτικός

93

ειρήνή – Πολεμοσ

όταν κινδυνεύει η παγκόσμια ισορροπία, δεν έχεις άλλη επιλογή.

Αλλά τότε πώς θα αξιολογηθεί το πανανθρώπινο αίτημα για την «επί γης ειρήνη»; Τα

δισεκατομμύρια των μεμονωμένων ανθρώπων, που ο καθένας τους αρνείται τον πόλεμο, δεν

διαμορφώνουν έναν πανίσχυρο αντίρροπο φαινόμενο, τον «ειρηνισμό», που θα μπορούσε να

καταλύσει την αναγκαιότητα του πολέμου;

Η πείρα διδάσκει ότι το ειρηνικό πνεύμα είναι χαλαρό, ανοργάνωτο, αδύναμο και παθητικό.

Το επιθετικό πνεύμα είναι συνεκτικό, οργανωμένο, δυνατό, ενεργητικό. Και κατά ένα περίεργο

τρόπο, το ειρηνευτικό πνεύμα, αντί να αποτρέπει, πολλές φορές προκαλεί τον πόλεμο.

Η περίπτωση του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Τότε, στην περίοδο 1936-1939, οι ηγέτες της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας υπο-

χώρησαν σε όλες τις αξιώσεις του Χίτλερ. Όμως στο τέλος η ανθρωπότητα δεν μπόρεσε να

αποφύγει τη μεγάλη σφαγή.

Γι’ αυτό το λόγο, σε ώρες κρίσεως, τα ειρηνευτικά κινήματα, οι πορείες και οι διαμαρτυ-

ρίες, αποδυναμώνουν τα υγιή ανακλαστικά του λαού και αποτελούν εκδηλώσεις ρομαντικές

και επιδιώξεις ουτοπιστικές.

Εν πάση περιπτώσει, τελειώνοντας θα ήθελα να υπογραμμίσω την πεποίθησή μου πως

τελικά θα επικρατήσει κάποτε παντού το πνεύμα της ειρήνης. Ωστόσο, πιστεύω ότι προϋπόθεση

για να φθάσει η ανθρωπότητα σ’ αυτό το ευχάριστο σημείο, αποτελεί η εγκαθίδρυση του δη-

μοκρατικού πολιτεύματος σε όλα τα κράτη. Γιατί μόνο το πολίτευμα αυτό διέπεται από αρχές

που εμπεριέχουν τα βασικά στοιχεία της ειρηνικής συμβιώσεως των κοινωνιών και επιτρέπει

την ειρηνική επίλυση των αναφυόμενων μεταξύ των κρατών διαφορών.

Γεώργιος Ράλλης,

περ. «Ευθύνη», τεύχ. 232

Ορισμένα γεγονότα στην ιστορία, όσα χρόνια και αν περάσουν, για κάποιες πληθυσμιακές

ομάδες συνεχίζουν να αποτελούν κύριο σημείο αναφοράς της όλης ιστορικής τους αυτο-

γνωσίας. Τέτοια γεγονότα, συνήθως τραγικά, όπως είναι η Μικρασιατική Καταστροφή και ο

ξεριζωμός των ανθρώπων από τις προγονικές τους εστίες, αντιμετωπίζονται με διαφορετικούς

τρόπους στα γραπτά κείμενα των μελών των ομάδων που εμπλέκονται σε αυτά.

Ο αφηγητής των απομνημονευμάτων της Καταστροφής είναι σχεδόν πάντα άτομο που

σώθηκε, αυτός / αυτή μόνος ή με την οικογένειά του από την απανθρωπιά του πολέμου.

Αναφέρεται πρώτα στους δικούς του ανθρώπους, στο συγγενικό του περιβάλλον, στη μάνα

του, στον πατέρα του, στα αδέλφια του. Περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια την ευτυχισμένη

περίοδο της ζωής του προτού ξεσπάσει η θύελλα. Ο τόπος αυτός ο ευλογημένος, ο προικι-

σμένος με τόσες ομορφιές και καλοσύνες και η ξεγνοιασιά των χρόνων της νιότης καλύπτουν

πολλές σελίδες. Κατόπιν ξετυλίγονται οι εικόνες φρίκης και καταγράφονται όλοι οι διωγμοί,

οι σφαγές, οι βιασμοί και η αναλγησία. Περιγράφονται οι καταστροφές των περιουσιών και

κυρίως η εξαθλίωση και η φυγή ως την τελική σωτηρία του αφηγητή/αφηγήτριας.

32. Ειρήνη – Πόλεμος

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

94

Η αφήγηση είναι αγωνιώδης και συχνά αποσπασματική. Παρ’ όλο που το απομνημόνευμα

γράφεται ύστερα από πολλά χρόνια και τα τύμπανα του πολέμου έχουν σιγήσει, οι άνθρωποι

που μετείχαν σε αυτή την τραυματική εμπειρία, δέσμιοι και της συλλογικής μνήμης, γράφουν

τα γεγονότα μέρα με τη μέρα, με φράσεις κοφτές, συχνά ασύνδετες, χωρίς ιδιαίτερη έγνοια

να παραδώσουν κείμενο ωραίο.

Δέσμιοι της μνήμης

Ο Γιώργος Κατραμόπουλος γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1904, ήταν συμμαθητής του Αρι-

στοτέλη Ωνάση στη σχολή Αρώνη και στην Καταστροφή ήταν 17 ετών. Γράφει τα απομνημο-

νεύματά του στο βιβλίο «Πώς να σε ξεχάσω, Σμύρνη αγαπημένη», το οποίο αφιερώνει στον

πρώτο εγγονό του, τον Αλέξη, που τον προέτρεψε σε αυτό το εγχείρημα:

«Δεν πέρασε από το μυαλό κανενός από εμάς ότι αυτό ήταν και η τελική καταστροφή της

ωραίας μας Σμύρνης. Ότι οι Τούρκοι είχαν σκοπό να κάψουν ολόκληρη τη Σμύρνη. Το σπίτι

το δικό μας από το πίσω μέρος συγκοινωνούσε με το σπίτι του θείου μου του Τσιντσίνη. Εκεί

μαζευτήκαμε όλη η οικογένεια και ανεβαίναμε στην ταράτσα κατά καιρούς, να δούμε πού

βρίσκεται η φωτιά. Τη βλέπαμε μακριά και δεν ανησυχούσαμε. Εκεί που κουβεντιάζαμε, ύστερα

από μια δυο ώρες, ακούμε χτύπους δυνατούς στην εξώπορτα του σπιτιού του Τσιντσίνη και

μια φωνή να λέει «Φύγετε γρήγορα, θα καείτε ζωντανοί! « Ανοίξαμε την πόρτα και στο βάθος

της οδού Ταρασών είδαμε Τούρκους να πετάνε κάτι τενεκέδες με στουπιά αναμμένα και να

καίνε τα σπίτια... Βαδίζαμε μέσα σ’ ένα συρφετό, σπρώχνοντας και σπρωχνόμενοι, διότι όλοι οι

κάτοικοι της Σμύρνης, φοβούμενοι την επέκταση της φωτιάς, είχαν τραβήξει προς τα εκεί που

ήσαν μέρη ανοιχτά και μπορούσαν να γλιτώσουν. Στο δρόμο, εκεί που πήγαινε ο θείος μου ο

Παναγιώτης κρατώντας κάποιο μπόγο, γυάλισε η βέρα του σ’ έναν Τουρκαλά και τον διέταξε

να τη βγάλει απειλώντας ότι θα του κόψει το δάχτυλο. Έτσι πάει και η βέρα του θείου μου».

Ο τρόμος του φυγάδα

Η Ανζέλ Κουρτιάν, γεννημένη στην Προύσα το 1912, ζει από τριών ετών τους διωγ-

μούς των Αρμενίων. Ακολουθεί την οικογένειά της στο Αφιόν Καραχισάρ και με την πρώτη

υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού έρχεται στη Μαγνησία και μετά στη Σμύρνη, όπου γίνεται

μάρτυς της καταστροφής της πόλης. Καταφέρνει να σωθεί μαζί με τους πρόσφυγες στη

Μυτιλήνη, αργότερα μετακινείται προς την Κρήτη (1922-1931) και τέλος εγκαθίσταται στην

Αθήνα. Το 1948 αρχίζει να γράφει την αυτοβιογραφία της με τρόπο απλό σαν προφορική

αφήγηση, χωρίς καμιά στίξη και καμιά λογοτεχνική επιτήδευση. Την τελειώνει το 1978. Τα

ελληνικά είναι λίγα, αλλά επιμένει να γράψει σε αυτή τη γλώσσα και όχι στα αρμένικα, για να

μπορέσουν να διαβάσουν τις σελίδες της τα παιδιά και τα εγγόνια της. Οι περιγραφές είναι

συγκλονιστικές στην απλότητά τους:

«Όλος ο κόσμος κρατάει μπόγους, βαλίτσες ή τσουβάλια στην πλάτη. Είναι πολλοί που δεν

έχουν προλάβει να πάρουν κάτι. Ξεκινάμε μαζί τους και εμείς, προσέχοντας να μη χαθούμε.

Περνάμε τους κεντρικούς δρόμους, όπου τα ωραία μαγαζιά χάσκουν λεηλατημένα. Φτάνουμε

στο Κορντόν, που έχει ωραία και αρχοντικά σπίτια... Και σταματούμε έντρομοι. Γυμνά σπαθιά

των Τούρκων λαμποκοπούν, ανεβοκατεβαίνοντας στα κεφάλια των χριστιανών. Αχ, Θεέ μου,

95

ειρήνή – Πολεμοσ

πού να πάμε να σωθούμε;».

Πίκρα και αγωνία

Και οι περιγραφές συνεχίζονται από βιβλίο σε βιβλίο με την ίδια ένταση, την ίδια αγωνία,

την ίδια πίκρα. Γατί πάνω στον καημό του ξεριζωμού θρονιάζεται η πίκρα της προσφυγιάς

και είναι το ίδιο μεγάλη, το ίδιο αβάσταχτη. Αυτή διηγείται η Αγγέλα Παπάζογλου στον γιο

της Γιώργη, που με ευαισθησία και υπομονή την καταγράφει:

«Ο άνθρωπος δεν είχε αξία εκείνο τον καιρό. Ο πόλεμος είχε κάνει την αξιοπρέπεια κου-

ρέλι... Όλοι σκουπίζανε τα λερωμένα τους παπούτσια απάνω σου. Ήτανε σα να ήσουνα μια

πατσαβούρα πεταμένη... Και ξαφνικά νιώθεις πως είσαι άνθρωπος πάλι και παίρνεις αέρα...

και γλυκαίνει η ψυχή σου... Εσύ δεν ξέρεις τ’ είναι εκείνες τσι μέρες που δεν υπήρχε τίποτε

όρθιο ν’ ακούσεις να φωνάζουνε τη μάνα σου «κυρία Ελένη».

Διωγμένοι απ’ τα σπίτια μας ήμαστε. Καμένοι, σφαγμένοι, κατατρεγμένοι και νηστικοί...

Μες το κουρέλι ήμαστε ολόγδυμνοι, τυλιγμένοι με στρατιωτική κουβέρτα γεμάτη γράσσα και

ψείρες. Ήμαστε όμως Έλληνες... γι’ αυτό είχαμε καταντήσει έτσι... Κι όμως άμα μας βλέπανε

μας φωνάζανε «τουρκόσποροι»... Ποιον είχαμε πειράξει εμείς; Σε τι τους είχαμε πειράξει; Γιατί

τόσο μίσος; Θα πεθάνω κι ακόμα δε θα μπορέσω να καταλάβω...».

Πόσες αναμνήσεις και πόσα ερωτηματικά αναπάντητα για όλον αυτόν τον κόσμο που

προσπαθεί να σώσει κάποιες στιγμές και καλές και κακές, αφού σε αυτές στηρίζεται όλη του

η ύπαρξη.

Πηνελόπη Στάθη,

εφημ. «Το Βήμα», 01/09/2002

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

96

(…) Υπάρχει όμως κάτι, που μπορεί να οδηγεί στο διαχωρισμό του καλού από το κακό.

Μια στέρεα και κάπως σκληρή μορφή τάξης, ο νόμος. Αυτός ορίζει τις πράξεις του ανθρώπου

σε καλές και κακές, δίκαιες και άδικες. Αυτός δικάζει και κρίνει ποιο πρέπει να κάνουν οι

άνθρωποι και ποιο δεν πρέπει. Κι όποιος αντιτίθεται στο νόμο, πράττει παράνομα και πρέπει

να τιμωρηθεί.

Ο νόμος δε λαβαίνει κι ούτε πρέπει να λαβαίνει υπόψη του τις ατομικές απλώς περιπτώ-

σεις, παρά το γενικό καλό, το σύνολο. Σ’ αυτό θα πρέπει κανένας να υποτάσσεται, όσο κι

αν αρέσει ή δεν αρέσει. Σκοπός του είναι να προστατεύει το καλό, το σωστό, το δίκαιο. Να

προστατεύει τον αδύνατο μπρος στο δυνατό. Να γίνεται το πρέπον. Να υπάρχει τάξη ζωής,

να υπάρχουν αρχές, σύμφωνα με τις οποίες να ενεργεί και να μην προσκρούει η αρμονία

ζωής ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας. Δεν είναι μικρό πράγμα να ζούμε σύμφωνα με τους

νόμους. Η εξοικείωσή μας μ’ αυτούς, με την ανώτερη από μας τάξη, απαιτεί ηθική δύναμη,

καλλιέργεια, υποχώρηση των εγωιστικών μας ενστίκτων και πειθαρχία.

Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών στο να υπακούουν στους νόμους είναι ένα βασικό πρό-

βλημα αγωγής, όσο κι αν δεν εννοούμε τόσο πολύ τη σημασία του. Όπου δεν υπάρχει

σεβασμός προς τους νόμους, εκεί δεν μπορεί κανένας να μιλά για την ύπαρξη πολιτείας,

παρά για χάος και αναρχία. Κι αυτό το πρόβλημα της αγωγής, του σεβασμού δηλαδή στους

νόμους, βρίσκεται πολύ στα χέρια της μάνας. Το παιδί μπορεί να συνηθίσει να υπακούει στους

νόμους κατά τον καλύτερο τρόπο, όταν η μάνα και ο πατέρας ζουν σύμφωνα μ’ αυτούς. Η

καλή μάνα λαβαίνει στα σοβαρά υπόψη της κάθε παράβαση του παιδιού της, όσο κι αν αυτή

της φαίνεται μικρή κι ασήμαντη. Προπαντός ας ξέρει η μάνα, πως πρέπει ν’ αντικρίσουμε το

νόμο σαν μια θέληση πάνω από μας. Κι έχομε όλοι, μικροί και μεγάλοι, ανάγκη αυτής της

έννοιας του κύρους του νόμου.

Δυστυχώς δε μας διακρίνει καθόλου η πρόθυμη διάθεση υπακοής στους νόμους κι ούτε

η αναγνώριση του κύρους τους. Τουναντίον είναι έκδηλη η ροπή μας προς την αναρχία και

προς την υποτίμηση της αξίας του κύρους γενικά. Θέλομε, τάχατες, να είμαστε ελεύθεροι,

γινόμαστε μυωπικοί και δε βλέπομε, πως είμαστε περισσότερο δεμένοι, υποταγμένοι, υποτα-

κτικοί των ενστίκτων μας και δυστυχείς χωρίς την υποταγή στο νόμο.

Είναι πλάνη να νομίζουμε, πως χωρίς το κύρος του νόμου μπορούμε να ζήσουμε καλύτε-

ρα. Η κακοδαιμονία μας, για την οποία όλοι παραπονιόμαστε, προέρχεται κατά το μεγαλύτερο

μέρος από τη φοβερή τάση μας να παραβαίνουμε και να μη σεβόμαστε τους νόμους, από την

κακή μας διαπαιδαγώγηση απέναντι του κύρους και της υποταγής στους νόμους της πολιτείας.

Χωρίς την ύπαρξη του κύρους του νόμου χάνονται οι έννοιες καλό και κακό, δίκαιο και άδικο.

33. Νόμοι – Ποινή

97

νομοι – Ποινή

Καλό θα ήταν να πράττει ο άνθρωπος το δίκαιο και το καλό από δικές του εσωτερικές

δυνάμεις κι όχι από την προσταγή του νόμου – αυτό θα ξέρει η μάνα, πως είναι το ιδανικό

της αγωγής – αλλά ωστόσο, για να φτάσει κανείς στο σημείο αυτό, θα πρέπει οπωσδήποτε να

περάσει από το σεβασμό προς το νόμο. Η μάνα πρέπει να ξέρει πως η αγωγή στην υποταγή

στους νόμους αρχίζει από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού και πως η εργασία αυτή

πρέπει να γίνεται με εξαιρετική φροντίδα και προσοχή. Να ανατρέφει το παιδί με την πίστη –

αυτή που δυστυχώς μας λείπει – πως με την αφοσίωση στην εφαρμογή και το σεβασμό στους

νόμους, στο ανώτερο δηλαδή κοινό συμφέρον, εξυπηρετείται καλύτερα και το προσωπικό.

Ιωάννης Ξηροτύρης

(…) Οι ποινές ως αρνητικές ενισχύσεις δεν μπορούν να έχουν στη διαμόρφωση επιθυ-

μητής συμπεριφοράς των μαθητών την αποτελεσματικότητα που μπορούν να έχουν άλλες

αντιδράσεις του εκπαιδευτικού, οι οποίες λειτουργούν ως θετικές ενισχύσεις. Και για πολλούς

όμως άλλους λόγους εκφράζεται επιφυλακτικότητα ή αμφισβήτηση για τη χρήση των ποινών

ως παιδαγωγικών μέσων. Οι κυριότεροι από τους λόγους αυτούς είναι:

α. Οι ποινές μπορούν να λειτουργήσουν ως θετικές ενισχύσεις. Αν… ο μαθητής με την προ-

βληματική συμπεριφορά επιδιώκει να προσελκύσει την προσοχή κυρίως των συμμαθητών

του, τότε η τιμωρία του εξασφαλίζει κάτι τέτοιο και λειτουργεί ως θετική ενίσχυση, η οποία

όχι μόνον δεν αναστέλλει και δεν εξαλείφει την προβληματική συμπεριφορά, αλλά και

την ενισχύει.

β. Οι ποινές έχουν βραχυπρόθεσμη δραστικότητα. Όπως διαπιστώσαμε και αλλού, ανα-

στέλλουν μόνον προσωρινά την εκδήλωση πειθαρχικών προβλημάτων, δεν εξαλείφουν

τα αίτια που τα προκαλούν.

γ. Οι ποινές δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα. Σε σπάνιες περιπτώσεις οδηγούν στην

συνειδητοποίηση του μαθητή ότι δικαίως τιμωρείται. Αντίθετα δημιουργούν συνήθως

δυσαρέσκεια, πείσμα, οργή και μίσος.

δ. Οι ποινές έχουν δυσάρεστες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των μαθητών (και των εκπαι-

δευτικών), γιατί δημιουργούν ή επιτείνουν το άγχος του μαθητή σε βαθμό που δεν ευνοεί

τα κίνητρα μάθησης.

ε. Οι ποινές οδηγούν σε τάσεις φυγής. Για να αποφύγει την ποινή ο μαθητής προσπαθεί

να κάνει τα πάντα, για να μην εντοπισθεί. Η προσπάθεια αυτή τον αναγκάζει να αναζητεί

και να καλλιεργεί τακτικές οι οποίες δεν συμβιβάζονται με τις αρετές που θέλει να καλ-

λιεργήσει το σχολείο.

Αμφισβητείται λοιπόν έντονα η αναγκαιότητα και η αποτελεσματικότητα των τιμωριών.

Ανεξάρτητα όμως από την αμφισβήτηση αυτήν ο εκπαιδευτικός θεωρεί πολλές φορές τον

εαυτό του υποχρεωμένο να ενεργήσει και αντίθετα προς τις πεποιθήσεις του και να επιβάλει

τιμωρίες, προσπαθώντας βέβαια να το επιτύχει με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. (…)

Αχιλλέας Καψάλης, «Παιδαγωγική Ψυχολογία», σελ. 538-539

33. Νόμοι – Ποινή

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

98

«Το όχημα ξέφυγε από την πορεία του». Είναι η κλασική φράση που χρησιμοποιείται για

την αναγγελία ενός τροχαίου ατυχήματος. Και πέραν αυτού ουδέν. Κανένας δεν αναρωτιέται

γιατί το όχημα ξέφυγε από την πορεία του. Τι συνέβη; Ο οδηγός ήθελε να αυτοκτονήσει και

έτρεχε υπερβολικά; Και τι σημαίνει υπερβολικά σε έναν δρόμο όπως η πρώην εθνική οδός

και νυν αυτοκινητόδρομος Αθηνών-Θεσσαλονίκης και Αθηνών-Κορίνθου, όπου σε πολλά

τμήματα το όριο ταχύτητας είναι ενδεικτικά 100 χλμ. την ώρα; Αν αυτό το όριο ξεπεραστεί

κατά 20% ή κατά 30%, θεωρείται υπερβολική ταχύτητα; Ή μήπως τα 100 χλμ. την ώρα είναι

από μόνα τους υπερβολική ταχύτητα σε σχέση με την ποιότητα του οδοστρώματος, η οποία

κατά κοινή ομολογία σε αρκετά σημεία του νέου αυτοκινητοδρόμου είναι άθλια;

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τα ολοκαίνουργια τμήματα του αυτοκινητοδρόμου

Αθηνών-Θεσσαλονίκης και Αθηνών-Κορίνθου έχουν τόσες κακοτεχνίες που το υπουργείο

Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων αρνείται να τα παραλάβει εδώ και δυόμισι

χρόνια…

(...) Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι οι υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ αποφάσισαν κάποια

στιγμή να αλλάξουν τις προδιαγραφές κατασκευής οδοστρώματος, σε μια προσπάθεια τα νέα

οδοστρώματα να γίνουν πιο ανθεκτικά. Σκέφθηκαν λοιπόν οι αρμόδιοι ότι στην υποδομή των

νέων δρόμων, αντί πρώτα να στρώνεται χαλίκι, μετά τσιμέντο και στο τέλος ασφαλτοτάπητας,

το χαλίκι μπορεί να ενοποιηθεί με το τσιμέντο, ώστε η υποδομή να γίνει πιο γερή. Το προϊόν

όμως που προκύπτει από αυτή την ενοποίηση είναι ένα άκαμπτο υλικό, τελείως ακατάλληλο

για δρόμους στους οποίους κυκλοφορούν βαριά οχήματα.

Το αποτέλεσμα αυτής της «καινοτομίας» ήταν να δημιουργηθούν «σαμαράκια» σε πολλά

σημεία του οδοστρώματος, τα οποία είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για την ομαλή πορεία των

αυτοκινήτων, και μάλιστα σε ταχύτητες άνω των 100 χλμ. την ώρα.

Για να διορθωθούν αυτά τα «σαμαράκια» λέγουν οι ειδικοί , πρέπει να κατασκευαστεί εξ

αρχής ο δρόμος! Απλή επιδιόρθωση δεν μπορεί να γίνει, γιατί το πρόβλημα δεν προέρχεται

από το τελικό στάδιο κατασκευής του οδοστρώματος, αλλά ξεκινά από την υποδομή του.

Και σε αυτή την υποδομή δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη επί τρία χρόνια τώρα ποιος φταίει: οι

προδιαγραφές των υπηρεσιών του ΥΠΕΧΩΔΕ ή ο τρόπος που τις εφάρμοσαν στην πράξη οι

εργολάβοι οι οποίοι κατασκεύασαν τους δρόμους; Προς το παρόν το ΥΠΕΧΩΔΕ περιορίζεται

στο να μην παραλαμβάνει τα νέα τμήματα του αυτοκινητοδρόμου. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι

κάποια στιγμή δεν θα αποδοθούν ευθύνες. Ως τότε όλα δείχνουν ότι ο νέος αυτοκινητόδρομος

θα εξακολουθήσει να έχει επικίνδυνα σημεία, στα οποία το όχημα κινδυνεύει να βρεθεί εκτός

οδοστρώματος, έστω και αν ο οδηγός είναι έμπειρος.

34. Τροχαία ατυχήματα

99

τροΧαια ατυΧήματα

Γιατί, εκτός από τα «σαμαράκια», ο ολοκαίνουργιος αυτοκινητόδρομος δεν έχει αντιο-

λισθητικό τάπητα. Έτσι, στην πρώτη βροχούλα, μπορεί να μετατραπεί σε «γυαλί», στο οποίο,

αντί να τρέχουν, τα αυτοκίνητα θα πατινάρουν. Έτσι πολλαπλασιάζονται οι επιπτώσεις στους

οδηγούς και στα οχήματα, και αυξάνονται οι πιθανότητες τροχαίων ατυχημάτων.

Οι υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ διαπίστωσαν ακόμη ότι κατά την κατασκευή τμημάτων του

αυτοκινητοδρόμου δεν προσέχθηκαν ιδιαίτερα οι «ραφές» και η υψομετρική διαφορά της μιας

λωρίδας κυκλοφορίας από την άλλη. Σε ορισμένα σημεία η υψομετρική διαφορά είναι τόσο

έντονη που αποτελεί κυριολεκτικά παγίδα για τους γρήγορους οδηγούς.

Μοναδική παράμετρος των ατυχημάτων δεν είναι η ποιότητα του οδοστρώματος. Είναι

και οι έλληνες οδηγοί που χάριν «μαγκιάς» αψηφούν τις υποδείξεις των σημάτων. Στην προ-

κειμένη περίπτωση πάντως , αν ακολουθήσουν τα σήματα και την υπόδειξη για ταχύτητα 100

χλμ. την ώρα, μπορεί να βρεθούν εκτός οδοστρώματος.

Από πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε προκύπτει ότι το 85% των δρόμων της

χώρας έχει επικίνδυνα σημεία, ενώ η κακή εκπαίδευση των οδηγών, η κακή σηματοδότηση και

το κακό οδικό δίκτυο ευθύνονται για τροχαία ατυχήματα άνω του 60%. Η προσωπική ευθύνη

του οδηγού για παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας φθάνει στο 30%.

Ο έλληνας οδηγός χαρακτηρίζεται νευρικός, εγωιστής, με έντονα στοιχεία ανταγωνιστικής

συμπεριφοράς και επιπλέον οι γνώσεις του για την οδήγηση είναι περιορισμένες. Δηλαδή, ο

έλληνας οδηγός δεν διδάσκεται σε καμία σχολή πώς να αποφεύγει την πρόκληση ατυχημάτων,

δεν έχει κυκλοφοριακή αγωγή. Αντίθετα, εφαρμόζει επιθετική οδήγηση, που πολλές φορές

αποβαίνει μοιραία.

Βάσω Χαραλαμπίδου,

εφημ. «Το Βήμα», 27/09/1998

Αγαπητέ Κύριε,

Θα μου επιτρέψετε να συνεχίσω την προσπάθεια ενημέρωσης των αγαπητών μου ανα-

γνωστών για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν από τα τροχαία ατυχήματα και που δεν

είναι καθόλου λίγοι, αφού κάθε χρόνο συμβαίνουν 29.000 τέτοια περιστατικά κατά τα οποία

σκοτώνονται πάνω από 2.000 άνθρωποι και τραυματίζονται 32.000, από τους οποίους 4.000

βαριά που ή πεθαίνουν και αυτοί ή μένουν για όλη τους τη ζωή ανάπηροι. Διόλου λοιπόν

απίθανο να είσαστε ένα από τα προσεχή θύματα.

Ναι, καλά το καταλάβατε. Θέλω να σας τρομάξω. Να σας πείσω ότι δεν είναι κάτι το οποίο

δεν σας αφορά. Ότι εσείς είσαστε καλός οδηγός (έτσι νομίζετε), το αυτοκίνητό σας είναι

καινούργιο και γερό και δεν κινδυνεύει (έτσι νομίζετε), ότι αυτά συμβαίνουν στους τρελούς,

στα βλαχαδερά, στους αδέξιους, στους κουτούς, ενώ εσείς νομίζετε ότι είσαστε σώφρων και

πανέξυπνος.

Αλλά και αν ακόμη υποθέσουμε ότι έχετε δίκαιο να πιστεύετε ότι είσαστε καλός και πα-

νέξυπνος οδηγός ενός αξιόπιστου αυτοκινήτου, τι σας εγγυάται ότι ο απέναντι που έρχεται

34. Τροχαία ατυχήματα

Έκφραση – Έκθεση για την Α´ Λυκείου 73 Κριτήρια αξιολογήσήσ

100

με φόρα είναι εξίσου ικανός με σας; Και πώς θα τον αποφύγετε, όταν τρέχετε με δαιμονιώδη

ταχύτητα και η παραμικρή απότομη κίνηση του τιμονιού θα σας πετάξει έξω από τον δρόμο

πάνω στην κολόνα ή στο δέντρο που βρίσκεται ξαφνικά μπροστά σας; Και αν γλιτώσετε εσείς

πώς θα σωθεί η γυναίκα, η φίλη σας ή το παιδί σας, που κάθεται στο διπλανό κάθισμα και δεν

φορά τη ζώνη ασφαλείας, όπως άλλωστε και εσείς γιατί δεν σας αρέσει να είσαστε δεμένος

και γιατί αυτό δεν ταιριάζει στη δυναμική οδήγηση και ιδίως στους νέους;

Μετά, ό,τι και να σας λένε οι διαφημιστές των γρήγορων αυτοκινήτων και οι εραστές

του ιλίγγου που δημιουργεί η μεγάλη ταχύτητα, γιατί ταυτόχρονα δεν σας ενημερώνουν ότι

σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες (έκθεση �erondeau) αν αυξήσετε τη μέση ταχύτητά σας

κατά 10% αυξάνουν οι πιθανότητες θανάτου κατά 50%; Κατά συνέπεια όπως λέει το πόρισμα

της Διακυβερνητικής Επιτροπής η ανανέωση του στόλου των οχημάτων από μόνη της δεν

βελτιώνει την οδική ασφάλεια, αφού αυξάνει η μέση ταχύτητα της κυκλοφορίας. Μου κάνει

επίσης εντύπωση η εύκολη δικαιολογία (ενίοτε καθαρός λαϊκισμός) ότι για τα πολλά τροχαία

ατυχήματα δεν φταίει η μεγάλη ταχύτητα, αλλά το ότι οι δρόμοι είναι κακοκατασκευασμένοι,

γεμάτοι λακκούβες και άλλα απρόοπτα. Αλλά αυτό είναι πασίγνωστο σε κάθε έλληνα οδηγό.

Και δεν θα έπρεπε να τρέχει ακριβώς διότι ξέρει ότι αιφνιδίως μπορεί να πέσει σε λακκούβα

ή να παρεκκλίνει λόγω ανωμαλιών στην άσφαλτο. Αν δεν έτρεχε θα μπορούσε να γλιτώσει.

Άλλωστε ποια αξία έχει για τον οδηγό αν δεν φταίει αυτός αλλά ο δρόμος; Το αποτέλεσμα

μετράει και αυτό είναι θάνατος ή αναπηρία. Ο δρόμος είναι άψυχος και δεν μπορεί κανείς να

τον τιμωρήσει. Ούτε μπορεί να τον κλείσει μέσα. Και φυσικά κανείς δεν κλείνει μέσα αυτούς

που ευθύνονται για τις κακοτεχνίες, καθώς είναι πολιτικοί και έχουν ασυλία, είτε δημόσιοι

υπάλληλοι που ουδείς τολμά να τους ενοχλήσει, διότι μαύρο φίδι που τον έφαγε αν τα βάλει

με τα συνδικάτα τους που διεκδικούν πλήρη ασυδοσία και το ακαταδίωκτο.

Επιμένω στην άποψή μου ότι η πολιτεία και οι κυβερνήσεις της όχι μόνο δεν ενοχλούνται

από τους τροχαίους θανάτους, αλλά τους επιδιώκουν ή έστω τους αποδέχονται. Και, προσοχή,

δεν το λέω μόνο εγώ, αλλά και η Διακομματική Επιτροπή στην Έκθεσή της για τα τροχαία

που κανένας δυστυχώς πολίτης δεν θα διαβάσει, μολονότι θα έπρεπε να διανέμεται δωρεάν

και να διδάσκεται στα σχολεία. Λένε λοιπόν οι βουλευτές όλων των κομμάτων: «Η εξουσία

(σημ. εργαζόμενου νέου: που είναι οι ίδιοι και οι κυβερνήσεις που εκλέγουν) περιφρονεί

τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, αντί να δίνει το παράδειγμα, αφού έχει καθιερωθεί το

«σβήσιμο» των κλήσεων σε όσους έχουν το «μέσον», είτε δεν τους επιδίδεται καν η κλήση.

Έτσι, π.χ., βουλευτές, υπουργοί, κρατικοί αξιωματούχοι κλπ. «σβήνουν» τις κλήσεις, δεν

φορούν οι ίδιοι ζώνες ασφαλείας, ούτε και οι οδηγοί τους, με αποτέλεσμα οι τροχονόμοι να

απογοητεύονται και να αδιαφορούν. Αλλά και οι ίδιοι οι αστυνομικοί ή οι οδηγοί του ΕΚΑΒ

δεν φορούν συχνά ζώνη ασφαλείας στα υπηρεσιακά αυτοκίνητα». Διαβάστε και αυτό: «Αντί-

στοιχο φαινόμενο παρατηρείται, πέραν του οδικού, και στο σιδηροδρομικό δίκτυο. Έτσι, π.χ.,

όπου ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) αντικαθιστά τις επικίνδυνες διαβάσεις με

ανισόπεδες, παρουσιάζεται το τραγελαφικό γεγονός δήμαρχοι, κοινοτάρχες και βουλευτές

να παρεμβαίνουν για να μην κλείσουν οι κοντινές τους ισόπεδες διαβάσεις. Δίπλα λοιπόν

σε νέες ανισόπεδες διαβάσεις, που κόστισαν εκατοντάδες εκατομμύρια, εξακολουθούν να

λειτουργούν πολύ επικίνδυνες ισόπεδες διαβάσεις».

101

τροΧαια ατυΧήματα

Και ας θρηνούμε κάθε τόσο τραγικά θύματα των ισόπεδων διαβάσεων και ας ακούμε τις

κατάρες εκείνων που γίνονται μάρτυρες αυτών των δυστυχημάτων, οι οποίοι ίσως να έχουν

συνεργήσει στη μη κατάργησή τους.

Να σας θυμίσω επίσης τη στερεότυπη είδηση που ακούμε κάθε παραμονή Χριστουγέν-

νων και Πάσχα. «Ο αρμόδιος υπουργός αποφάσισε να επιστρέψει τις αφαιρεθείσες άδειες

οδήγησης στους παραβάτες του ΚΟΚ για να διευκολύνει τους επιθυμούντες να μεταβούν

οικογενειακώς στα χωριά για τις γιορτές». Η σωστή διατύπωση της είδησης θα ήταν: «Ο κ.

υπουργός επέστρεψε τις άδειες σε όλους τους κακούς οδηγούς, ώστε να τους διευκολύνει

να σκοτώσουν όποιον βρουν στον δρόμο τους ή να ξεκληρίσουν εαυτούς και την οικογένειά

τους. Και ελπίζει όσοι γλιτώσουν να τον ψηφίσουν στις προσεχείς εκλογές». Σας φαίνεται ίσως

βάναυση η διατύπωση, αλλά πρόκειται για την ωμή αλήθεια, που αποδεικνύει σε πόσο χαμηλά

επίπεδα ήθους έχουμε περιπέσει χωρίς να το συνειδητοποιούμε και χωρίς να αντιδρούμε.

Άλλωστε και αν ακόμη αμφιβάλλετε σας πληροφορώ, αν δεν το ξέρετε, ότι ο νόμος δεν

προβλέπει εκπαίδευση των υποψηφίων οδηγών για τα δίκυκλα, ενώ η διάρκεια και η ύλη των

σχετικών εξετάσεων θεωρείται ανεπαρκής. Δηλαδή στο πιο επικίνδυνο τροχοφόρο που είναι

η μοτοσικλέτα δεν προβλέπεται καμία εκπαίδευση για τους οδηγούς. Τους περνάει η πολιτεία

κατευθείαν στον θάνατο ή τους διευκολύνει να στείλουν άλλους στον θάνατο.

Μόνο που αμέριμνοι για το τι τους επιφυλάσσει η άγνοιά τους και η ανευθυνότητα των

αρμοδίων, πριν βάλουν μπρος και μαρσάρουν, δεν αναφωνούν όπως στις αρχαίες ρωμαϊκές

αρένες: «Χαίρε Καίσαρ (κυβέρνηση), οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν».

ένας εργαζόμενος νέος

και για την αντιγραφή Γιάννης Μαρίνος

εφημ. «Το Βήμα»