SADRAJ SADRAJ1PARAIN1STANOVNITVO2KLIMA3VODE4PARAIN KROZ VREMENA5GLAVNE PRIVREDNE DELATNOSTI6Odmaralite Grza6Petrus7Manastir Svetog Sisoja u Sisevcu7CRKVA SV. TROJICE U PARAINU8Manastir Presvete Bogorodice Leje9

PARAIN

Optina Parain se nalazi na 156 kilometara od Beograda, pored auto puta E-75 Beograd Ni, na poetku meunarodnog puta E-761 za Zajear i Bugarsku. Udaljenost Paraina od Nia 80 km a od Jadranskog mora 500 km Deo je regiona umadije i Pomoravlja - pripada Pomoravskom okrugu. Grad Parain se nalazi 3,5 km od desne obale Morave, na obalama reke Crnice koja protie kroz centar grada. Parain lei na 43.87 severne gergrafske irine i 21.41 istone geofrafske duine, na prosenoj nadmorskoj visini od 130m. Od ukupne povrine obradivo zemljite zahvata 33.511 hektara (oko 64%) a pod umom se nalazi 16.854 hektara (oko 36%). Prosena zemljina povrina po jednom domainstvu iznosi 4 hektara. Ovo podruje je i ranije bilo veoma gusto naseljeno. U prolom veku verovatno najgue u Srbiji. Tome je doprineo i Carigradski drum koji je ovuda prolazio i predstavljao najvaniju saobraajnicu toga vremena.

Kroz grad prolazi i meunarodna eleznika pruga koja je sagraena jos oko 1880. godine. Od grada do Zajaara je postojala i pruga uskog koloseka po kojoj je iao nekada popularni voz ira. Ali, na zalost, u vreme komunizma tadanji reim je tu prugu rasturio pa danas postoji samo kameni nasip pretvoren u poljski put, a na oko 28 km od grada ostao je tunel od 1950m i pored nekadanje pruge, ostale su ruevine tadanjih zgrada eleznikih stanica.Optina Parain zahvata deo bogatog i plodnog Srednjeg Pomoravlja, teritorija optine Parain se sputa od Kuajskih planina na istoku prema Velikoj Moravi na zapadu ispresecana tokovima reka Crnice i Grze. Najvii vrhovi nalaze se na Juhoru Veliki Vetren (776m), Mali Vetren (712m) na zapadu i Javoriki vrh (920m), Jasenova Glava (852m) i Crni Vrh (776m).STANOVNITVOPrema popisu iz 1896.god. varo Parain imala je 5486 stanovnika, dok je u selima sreza ivelo 23 800 stanovnika. Dananji broj stanovnika po popisu od 2002.g. je 58310, od toga pola u gradu a druga polovina u 34 naseljena mesta, mesnim zajednicama.U naselju ima: 8565 domainstava sa po 2,95 lana po domainstvu. 20172 punoletna stanovnikaProsena starost iznosi 39,2 god. (37,8 kod mukaraca , 40,6 kod ena)

Grafik promene br stanovnika po godinama

demografija

godinaBr stanovnika

1948.10110[2]

1953.11175

1961.15648

1971.21511

1981.24407

1991.2556724710

2002.2647625292

to se tie etnikog sastava po popisu iz 2002 najvie ima Srba 24262 (95,92%), Roma 343 (1,35%), Crnogoraca 87 (0,34%). Ima i Jugoslovena, Goranaca, Makedonaca.Dananji razlozi malog broja stanovnitva je odlazak mladei u vee i razvijnije gradove radi kolovanja i traenja boljih uslova za ivot.

KLIMA Parainska oblast ima odlike umereno kontinentalne klime sa hladnim zimama i toplim letima izmeu kojih su prelazna godinja doba sveije jeseni i vlanija prolea, uz manja odstupanja, dok se u prolee snanije oseaju toplija strujanja sa juga utiui na bre topljenje snega, na porast vodostaja i bri rast vegetacije. Grad pripada pomoravskom regionu koji karakterie prosenom duinom vegetacionog perioda 200-220 dana, i nepovoljnim koliinama padavina ( 600 - 750 mm ) usled ega je deficit vegetacionih padavina znatan (250 - 300 mm ).Srednja godinja temperatura iznosi 11,2-11,7oC. Srednje mesene temperature vazduha se kreu od -0,8oC u januaru do 22,2oC u julu. Takav raspopred temperature je uslovljen prodorom hladnih vazdunih masa sa severa i toplih sa juga. SSue u vegetacionom periodu su jako esta pojava . U zavisnosti od njihovog inteziteta, vremena pojavljivanja, estine, zavise prinosi poljoprivrednih kultura. Vetrovi su jedan od vanijih elemenata lokalne klime. Vetrovi nastaju kao posledica razliitog vazdunog pritiska u amtosferi, pa vazduh struji od barometarskog maksimuma ka barometarskom minimumu. Vetrovi u Parainu su odreeni uglavnom irom vremenskom situacijom, tj. poloajem i kretanjem ciklona i anticiklona, zatim glavnim crtama reljefa kao i zagrevanjem i hlaenjem tla. Najuestalije duva severo-zapadni vetar sa osobinom da donosi glavne koliine padavina pod uticajem vazdunih struja sa Atlanskog okeana i Jadranskog mora. Drugi po uestalosti je jugo-istoni vetar-koava koji stie preko doline Crnice i kree se nizvodno sve do Bagrdanskog tesnaca. Tokom prolea i leta duva kao suv i dosta topao vetar sa kojim retko stiu padavine ak i u toku zime, mada donosi suv sneg i gradi visoke smetove izazivajui povean oseaj hladnoe.Trei po znaaju je hladni severac. Prosean broj dana sa maglom u tridesetogodinjem periodu kree se od 31 dana u Parainu. Magla se javlja u svim mesecima, najee u januaru ( 5,6 ) zatim oktobru i novembru ( po 5,4 ), i u decembru ( 5,3 dana ). U Parainu grad se javlja proseno 1,3 dana godinje.

VODE Grad Parain snabdeva se ve skoro 40 godina zajedno sa uprijom vodom iz izvora Sveta Petka, koji se nalazi u selu Izvor, na oko 16 km istono od Paraina. Vrelo je uzlaznog tipa i drenira najvei deo Samanjca. Sistem za snabdevanje vodom sastoji se iz kaptane graevine na vrelu, cevovoda od kaptae do rezervoara, rezervoara na Karaorevom brdu i cevovoda od rezervoara do Paraina, odnosno uprije. Glavni cevovod kaptae Sveta Petka do rezervoara na Karaorevom brdu izveden je od azbest-cementnih cevi prenika 450 mm, duine 15.700 m. Svojim hidroulinim karakteristikama cevovod moe da propusti maksimalnu koliinu od oko 180-200 l/s vode.Trasa cevovoda je izuzetno nepristupana i nepovoljna, sa dosta vertikalnih preloma, to je uslovilo izgradnju velikog broja ahtova za vazdune ventile i ispuste. Rezervoar na Karaorevom brdu ima osnovnu funkciju dnevno izravnavanje voda doteklih sa izvora Sv.Petka za potrebe snabdevanja vodom Paraina i uprije. Dno rezervoara je na koti 190,00 mnm. Zapremina rezervoara iznosi 3.000m3. Rezervoar ima dve pravougaone komore jednake po zapremini.

Od rezervoara na Karaorevom brdu izgraen je do Paraina cevovod prenika 350 mm. Za potrebe snabdevanja vodom Paraina u periodu malih izdanosti izvora Sveta Petkakoristi duboke bunare rasporeene u siroj okolini grada. Krupnija industrija Paraina za svoje potrebe koristi vodu iz sopstvenih izvorita. Najznaajnije izvorite je izvorite Fabrike stakla Vrbak koje zahvata vode aluvijalne izdani. Meutim, zbog stalnog prostora potreba u vodi i istovremeno, ogranienog kapaciteta korisnih vrela i bunara, posebno u sunim periodima, poslednjih godina na podruju vidno je izraen problem nedovoljne koliine vode za pie. prostorija za smetaj hlorinatora. Na teritoriji optine Parain na gradsku vodovodnu mreu prikljueno je est naselja. Ostala naselja nemaju izgraenu vodovodnu mreu, tako da se stanovnitvo snabdeva vodom iz bunara ili izvora individualno po domainstvima. Ove vode su dobrog hemijskog kvaliteta i bakterioloki ispravne, ali se hlorisanje kao obavezna mera ouvanja sanitarne ispravnosti se uglavnom ne vri. Najvei problem u pogledu hemijske ispravnosti vode postoji u seoskim naseljima u priobalju Velike Morave gde je prisutan problem poveanog sadraja gvodja i mangana.Nedaleko od grada nalazi se odmaralite Grza kroz tee bistra reka Grza, iji se izvor nalazi nekoliko kilometara uzvodno. Kroz Parain protie reka Crnica koja je od velikog znaaja za grad. Uliva se u Veliku Moravu i duina sliva je 289 km. Crnica nije reka dugog toka niti je mnogo udaljena od glavnih puteva. Ipak, pored nje su sagraeni desetak manastira i jedan stari grad . Reka Crnica izvire u snanom mlazu ispod ogromne stene, na junom delu Kuajskih planina. Na izvoru je reka potpuno bela od krenjakih stena pa se zato nekad zvala Belica. Pria se da se tokom turske vladavine silan svet okupio na saboru kod crkve u donjem toku reke. Turska ordija je iznenadila narod na saboru i posle nevienog masakra krv je obojila belu reku. Od tada se reka ne zove Belica nego Crnica. Reka Crnica je duga nepunih trideset kilometara i uliva se u Veliku Moravu kod Paraina. Izvire u prostranoj udolini kod rudarskog naselja Sisevac. Potom ulazi u deset kilometara dug kanjon, a kod Popovca izlazi u prostranu ravnicu gde joj se pridruuje i reka Grza, a potom zdruene teku do Velike Morave.

Posebnu hidroloku osobenost ovog podruja predstavljaju termomineralne vode na nekoliko lokaliteta, koje se malo koriste i nisu jos detaljno izuene.

PARAIN KROZ VREMENA

Parain u antikom dobu stanica Sarmates na Vojnikom putu; varo sa pancurom ''Paracinov brod'' na Carigradskom drumu, zabeleen u poveljama XIV I XV veka, pominjan u belekama Prokopija i Evlije Celebije; od davnina na znaajnim saobraajnicama, na raskrsnici puteva kojima su promicale mnoge vojske i osvajai: Kelti, Avari, Sloveni, Rimljani, Krstai, Turci, Nemci Oduvek se grad na Crnici nalazio u ii drutveno-politikih zbivanja ovoga dela Evrope. Poloaj i prirodne pogodnosti svrstavaju Parain u velike i znaajne trgovake centre Srbije u proteklim vekovima. Trgovaki putevi vodili su do Carigrada, Sofije, Pete i BeaPrvi put naselje Parain pominje se u povelji kneza Lazara pisanoj u XIV veku, najverovatnije 1375 godine. Ovom poveljom on daruje manastiru Lavri sv. Atanasija sela u Petrukoj oblasti i trg ''Trg Paracinov brod''. Parain se kao selo sa trgom pominje i u drugoj povelji iz XIV veka, monarhinje Evgenije. Pretpostavlja se da je dobio po brodu-prelazu preko vode, najverovatnije Crnice. O tadanjoj veliini Crnice ukazuje i Evlija Celebija u svojim belekama u kojim pie da se konjem ne da lako prebroditi. Ako je Crnica u XVII veku bila toliko velika, sasvim je mogue da je u XIV veku bila jo ira i dublja, tako da se samo na pojedinim mestima mogla prei. U poveljama iz XV veka Parain se vie ne pominje kao selo sa trgom ve kao ''trg Parain sa pancurom'', to kazuje na njegov rast i razvitak. Po nekim izvorima, kao i po narodnom predanju, Parain nije dobio ime po prelazu preko reke, ve po vlastelinu koji se zvao Parakin

GLAVNE PRIVREDNE DELATNOSTIPosle zavretka narodnooslobodilakog rata u Socijalistikoj Jugoslaviji, Parain po prvi put u svojoj dugoj i burnoj istoriji u potpunosti koristi svoj povoljan geografski poloaj i prirodne pogodnosti za svestrani privredni razvoj. Varo od 8.000 stanovnika prerasta u industrijsko-privredni centar ovog dela Srbije, sada sa oko 29.000 stanovnika.Privreda optine bazira se na industriji iji su najznaajniji predstavnici Srpska fabrika stakla, Fabrika cementa u Novom Popovcu i IVTKT Branko Krsmanovi (koja trebalo opet da pone sa proizvodnjom). U privrednom potencijalu optine vidno mesto zauzimaju i graevinska, prehrambena i turistika delatnost. Ali i pored naglaenog industrijskog obeleja, znatan broj stanovnika bavi se zemljoradnjom za koju postoje izvrstni uslovi. Industrijske proizvode, iz danas savremenog i modernog grada na Crnici, reeno ne samo u naoj zemlji ve I irom sveta. Osnovnim obrazovanjem pokriveno je celo podruje optine, dok se u gradu nalazi srednjokolski centar. Izuzetan geografski poloaj, izvanredni uslovi za dalje snaenje i razvoj indusrije, zemljoradnje, trgovine, turizma i spremnosti radnih ljudi da sve ove pogodnosti maksimalno iskoriste, ukazuju na povoljnu perspektivu ovog grada i podruja.Poetkom 2000 na ovamo dolo je do privrednih reformi koje su rezultirale otputanjem velikog broja radnika I zatvaranjem velikih do tad gigantskih preduzea.Fabrika tofa Branko Krsmanovi, preduzee Prloleter, preduze e za izradu puteva, Budubost za izradu kablova I betonskih stubova, su otile u steaj, fabrika cementa Novi Popovac je prodata, izvrena je I privatizacija Srpske fabrike stakla. Od jednog industrijskog giganta Parain je spao na niske grane kao I veina gradova u Srbiji. Tako da se privreda ove optine pored proizvodnje stakla u Srpskoj fabrici stakla I neto prehrambenih proizvoda u Parainki sve vue okree ka turizmu .

Odmaralite Grza Kao posebno atraktivno izletite u parainskoj optini, istie se Grza, sa istoimenom rekom. Nalazi se zapadno od Paraina, na 17om kilometru puta Parain Zajear. Izleti[te Grza, koje se nalazi na 400 metara nadmorske visine, prepoznatljiva je po izuzetnoj prirodi, istom vazduhu, raznovrsnom biljnom i ivotinjskom svetu.

Vrelo Ivantice, koje se naziva i Mala Grza iz kog nastaje reka Ivantica kao i dva jezera, koja su posebno atraktivna za sportske ribolovce, jer su bogata kalifornijskom i potonom pastrmkom. Reka Grza postaje od dve reice Ivantice i Male estobrodice. One se spajaju nedaleko od tunela na putu Parain Zajear i tu prave reku Grza.

Reka Grza izvire na 480 m nadmorske visine, a u blizini vrela smeten je Planinarski dom ore ivkovi kojim upravlja PSD Javorak iz Paraina. Dom je namenjen planinarima, studentima, sportistima i izletnicima. Na ulasku u Grzu, nalazi se ugostiteljski objekat Koliba, kapaciteta 600 mesta, sa aperitiv salom, 33 sobe i depadansom sa preko 100 leajeva. Sportski tereni su za pripreme koarkaa, odbojkaa, rukometaa, fudbalera.

Petrus Petrus je tvrava u Srbiji, koja se nalazi 11 kilometara severoistono od dananjeg Paraina, kod sela Zabrega. Smetena je na uzvienju koje sa tri strane okruuje reka Crnica, dok je sa etvrte (zapadne) strane zatiena vetakim ancem. Petrus je bio sredite pogranine (krajike) oblasti srpske drave u XIV veku i kontrolisao je vezu Pomoravlja sa dolinom Timoka. Njegovi gospodari su bili, savremenici cara Duana i kneza Lazara, upan Vukoslav i njegov sin Crep.

Petrus je danas veim delom u ruevinama, a u njegovoj blizini se nalaze ostaci dva manastirska kompleksa, posveenih svetom Jovanu Glavoseku i svetoj Mariji Blagoj. Meu ruevinama Petrusa, nalazi se i velika stena (dugaka oko 8 metara i visoka oko 6 metara), koja je u narodu poznata kao Krstata stena, a u blizini tvrave se nalazi i peina, sa velikim ulaznim otvorom.

Ruevine tvrave Petrus se nalaze pod zatitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog znaaja u sklopu zatiene spomenike celine Petruka oblast. Arheoloka istraivanja na Petrusu su vrena u vie navrata, 1978, 1980-1981 i 2004-2005. godine.

Manastir Svetog Sisoja u Sisevcu Turistiko mesto na obroncima Junog Kuaja, kod samog izvora reke Crnice, Sisevac, nalazi se 32 km severoistono od Paraina. Nadmorska visina naselja, smetenog u kotlini brda, je 360 m. Zbog pogodnih mikroklimatskih uslova i izvora mineralne vode, Sisevac je bio poznat kao klimatsko mesto, jo poetkom XIV veka. Prvi pomen Sisevca javlja se 1389, kada carica Milica u Povelji pominje svetenika Sisoja, kome je dat Parakinov brod (Parain), deo nekadanje Petruke oblasti. U prijatnoj klimi i ambijentu, smeten je restoran Potoara, a u sklopu restorana nalazi se bazen sa termalnom vodom, lekovitih svojstava, ija je temperatura u svim godinjim dobima konstantnih 36 stepeni, i sobe za prenoite. U neposrednoj blizini restorana su sportski tereni. Sa june strane restorana nalazi se jezero namenjeno sportskim ribolovcima.

U blizini izvorita reke Crnice, okruen zelenilom okolnih brda, lei Manastir Preobraenja Hristovog, posveen Svetom Sisoju, je manastir Eparhije Branievske Srpske pravoslavne crkve. Podignut je najverovatnije u osmoj deceniji XIV veka, a u izvorima se prvi put pominje 1398.godine, u jednoj povelji kneginje Milice, izdatoj ktitoru manastira, monahu Sisoju Sinajitu. Manastirska crkva je podignuta u Moravskom stilu i posveena je Preobraenju, a ivopis u njenoj unutranjosti, sauvan samo u fragmentima, potie iz vremena posle 1402.godine. Krajem XVII veka je manastir naputen i vremenom je zaruen, kakvim ga opisuje i Feliks Kani Moravska banovina je 1931.godine finansirala arheoloko istraivanje kompleksa, a obnovu manastira je obavio Republiki zavod za zatitu spomenika kulture, u periodu od 1972. do 1978.godine. Sisojevac je 1985.godine postao metoh oblinjeg manastira Ravanice,a narteks na manastirskoj crkvi je obnovljen 1993.godine.

CRKVA SV. TROJICE U PARAINU

Parainska crkva Svete Trojice nalazi se u samom centru grada, na desnoj (gledajuci nizvodno) obali reke Crnice. Izgradnju dananje crkve parainska optina zapoela je 1862. godine. Crkva je imala toranj na zapadnoj strani, sagraen na samim crkvenim zidinama. 1864. godine, kada je crkva ve bila sazidana, dolo je do uruavanja tornja, to je izazvalo ruenje itavog krova, tako da su od celokupne graevine ostali samo zidovi. 1893. godine ponovo se krenulo sa dograivanjem crkve i tornja uz nju. Za taj posao kao preduzima angaovan je, izvesni Palerini, poreklom Italijan. Palerini je usred gradnje napustio posao oko zidanja hrama. Za nastavak radova angaovan je, 1897. godine, inenjer Miroslav Pavlovi iz Poarevca, po planu beogradskog arhitekte Jovana Ilkia. Crkva je zavrena 1898. godine, a 6. juna 1899. godine osvetio je Mitropolit srpski, g. Inokentije, za vreme vladavine kralja Aleksandra Obrenovia. Hram je posveen Svetom trojstvu: Bogu ocu, Bogu Sinu i Bogu Duhu Svetom, pravoslavni praznik, slava je crkve i grada Paraina. Crkva, kao graevina, predstavlja spoj nekoliko razliitih stilova. U osnovi je srpsko-vizantijski stil sa jednim velikim kubetom. Zvonara je spojena sa crkvom i pripada romanskom stilu. Unutranjost crkve je u stilu baroka. Drvena konstrukcija ikonostasa je rad stolara Vlajkovia iz Beograda, a ikone na njemu su raene u Rusiji. U toku Prvog svetskog rata, parainska crkva je bila izloena bombardovanju i oteenjima. I za vreme Drugog svetskog rata na crkvi su bili polupani prozori od eksplozije vojnih magacina. Spoljanost crkve je nekoliko puta obnavljana, poslednji put 1985. godine. Unutranjost, osim manjih intervencija, ostala je ista. U crkvenoj porti postoji zajednika grobnica od deset grobova sa istone strane crkve, gde su sahranjeni osnivai i graditelji crkve. U pravcu nove sale je spomenik podignut 1922. godine. Posveen je oslobodiocima grada Paraina, poginulim 1918. godine.

Manastir Presvete Bogorodice Leje

Mnstir Leje se, izgled, poslednji put spominje u turskim popisu iz 1536. godine, ve u nrednom turskom popisu, obvljenom oko 1570. godine se ne spominje, n osnovu eg se moe zkljuiti d je do td ve zpusteo. Nrodno prednje govori d su poslednji lejnski klueri, zjedno s hrinim okupljenim oko mnstir, mueniki postrdli pobijeni od Turk, koji su nkon tog pokolj i rzorili mnstir.Md nije ssvim pouzdno potvreno iz kog period potiu mterijlni ostci crkv i Leju, injenic su d je svetinj u Leju veom str. Nesumnjivo je n istom mestu postoje mterijlni trgovi vie od jedne crkve koje potiu iz srednjeg vek, ime se i ovde potvruje rsprostrnjen tenj d se ispotuje kontinuitet zteenog kultnog mest time to se crkve podiu n ostcim strijih hrmov.

10