Panguna sa Lucas

Si Lucas isa ka manugbulong nga taga-Siria nga nangin Kristiano sang magpadala ang mga taga-Jerusalem kag mga taga-Cesarea sang nahauna nga mga misionero sa pagwali sang Ebanghelyo sa gua sang kadutaan sang mga Judio. Wala sia magdugay sa iya banwa nga natawohan, kay naghalin sia sa pag-upod kay Pablo nga Apostol.

Nakalambot sia sa Roma, ang sentro sang kalibutan sadto nga panahon. Nagpabilin sia didto sa sulod sang duha ka tuig kag nakilala niya sanday Pedro kag Marcos nga nagwali sa mga Kristiano sa Roma.

Sa pagsulat sang iya ebanghelyo, sadtong tuig 70, iya gin-gamit ang nagkalainlain nga mga dinalan nahanungod sa mga binuhatan kag mga milagro ni Jesus nga gin-gamit man nanday Marcos kag Mateo. Nakabulig man sa iya ang iban pa nga mga sinaysay sang nahauna nga mga gintuton-an ni Jesus nga gintipigan sang nahauna nga mga Simbahan sang Jerusalem kag Cesarea. Nahibaloan niya ini sa iya mga pagpanglakaton.

Gikan diri ginkuha ni Lucas ang duha ka nahauna nga kapitulo sang iya Ebanghelyo nga nagasaysay sang pagkatawo ni Jesus. Mahimo nga si Maria nga iloy ni Jesus ang naghatag sang mga balita nga ginasugid sa Kasulatan.

Si Lucas nagdaku sa kultora nga Griego kag nagsulat sia para sa mga Griego. Gani wala niya ginasulit ang iban nga mga butang nga nasambit ni Marcos nahanungod sa mga kasugoan kag mga binatasan sang mga Judio nga indi mahangpan sing maayo sang iya mga bumalasa nga Griego.

Si Lucas nakakita sa Ebanghelyo sang gahum sang pagpahiusa liwat sang mga tawo sa Dios, kag sang paghiliusa sang mga tawo. Gani ginahatagan niya sang pagtamod ang pag-hatag sa aton sang mga palaanggiran sang kaluoy kag sang mga pulong batok sa manggad nga amo ang nangin kabangdanan sang pagbinahinbahin sang mga tawo. Ginpakita man ni Lucas ang tawohanon nga pagkabig ni Jesus sa mga babaye nga ginapakawalay pulos gid sadto nga panahon.

Lucas komentaryo

• 1.1 Ginahalad ni Lucas ang iya ginsulat kay Teofilo nga isa ayhan ka manggaranon nga Kristiano. Suno sa kinabatasan sadto nga panahon (nga wala pa sing imprenta), ginhatag ni Lucas ang iya ginsulat kay Teofilo sa paglaum nga si Teofilo ang magasabat sang gasto sa pagpakopya sini agod magamit sang mga kati-lingban sang mga Kristiano. Ginahalad man ni Lucas kay Teofilo ang libro sang Mga Binuhatan sang mga Apostoles.

• 5. Sang panahon ni Herodes. Ini nga Herodes amo ang amay ni “Herodes nga pangulo” nga ginasambit sa 3:1 kag amo ang nakilala ni Jesus. Sia ang katapusan nga hari sang mga Judio. Sang mapatay sia, ang Judea nadulaan sang kahilwayan sini. Ini nga Ebanghelyo nagasugod sa Templo kag magatapos man sa Templo. Ining bug-os nga nahauna nga libro ni Lucas isaysay sa halamtangan nga iya gid lang sang

mga Judio. Sa iya ikaduha nga libro lamang, ang Mga Binuhatan sang mga Apostoles, makita naton ang pagpalapnag sang Ebanghelyo sa tanan nga mga pungsod. Ang bulohaton sang Dios nagasugod sa bunayag nga mga tumoluo — ang Israel may madamo sini nga sahi sang mga tawo. Ini sila ginatawag sa Mga Salmo nga “mga imol ni Yahweh.”

Sa mga Judio, may madamo nga mga kaliwat sang mga pari sadto nga ginatawag mga kaliwat ni Aaron. Ang tanan nga mga lalaki gikan sa sining mga kaliwat mga pari sa tagsa ka kaliwatan. Sa nagakaigo nga tion sila may pribilihiyo kag katungdanan sa pag-alagad bilang mga pari sa Templo sang Jerusalem. Apang sa iban nga tion, nagaobra sila sa ila mga banwa kag mga baryo bilang ordinario nga mga pumoluyo.

Baw-as si Elizabet. Subong sang natabo kanday Sara, Rebecca kag Raquel (bantog nga mga katigulangan sang mga Judio), kag kay Hanna (iloy ni Propeta Samuel), natabo ini agod ang kaayo kag gahum sang Dios nga ginpakita sa mga kubos kag mga ginatamay sa katilingban labi nga mapaathag (1 Sam 1).

Ginpamatian ang imo pangamuyo. Si Zacarias naghandum sang anak nga lalaki apang wala na sia maglaum pa. Nagpangamuyo sia sa Templo para sa kaluwasan nga ihatag sang Dios sa iya katawohan, kag ginsaad sa iya ining duha ka butang nga ginapangayo.

Indi sia magainum sang bino. Madamo nga mga lalaki sa Israel ang naghalad sang ila kaugalingon sa Dios sa sini nga paagi: wala sila nagapagunting sang ila buhok kag wala man sila nagainum sang makahulobog nga ilimnon, kag nagapalayo sila sa iban nga mga tawo sa sulod sang malip-ot nga panahon paagi sa pagkabuhi sa desierto (Num 6). Sila ang ginatawag mga Nazireo.

Apang ang anak ni Zacarias kinahanglan mangin Nazireo bisan pa sa tian sang iya iloy tubtob sa iya kamatayon, subong kay Samson (Huk 13:5). Ang tawo nga paga-tawgon nga Juan Bautista nagabaton sang mision sa pagpangwali sang paghinulsol, kag ang iya kabuhi mismo mangin sulondan sang penitensia (Mc 1:6). Sa sina nga paagi, may kinatuhay sia kon ipaanggid kay Jesus nga, luas sa pinasahi nga mga pa-nahon subong sang iya pagpuasa sa desierto, magapangabuhi subong sang ordinario nga mga tawo, kag indi magapangayo sang pinasahi nga mga pagpuasa sang iya mga gintuton-an (Lc 7:33-34).

Dayon ang anghel nagasugid kon mangin sin-o si Juan nga anak ni Zacarias: Maga-panguna sia sa iya sa espiritu kag gahum ni Elias. Mabasahan naton sa Biblia nga pagkatapos madula si Elias nga gindala sa langit sang isa ka nagakalayo nga karwahe (2 Hari 2:11), ang katilingban sang mga tumoluo nagpadayon sa pagpa-mangkot kon ano ang kahulogan sadtong pinasahi nga hitabo. Nakahunahona pa gani sila nga subong nga si Elias nagpangabudlay sadtong panahon sang katublagan sa pagtuloohan agod mapabalik ang iya katawohan sa pagtuo, magabalik man sia halin sa langit sa wala pa mag-abot ang Mesiyas agod ipabalik sa pagtuo ang iya ka-tawohan.

Ang dinalan diri nagatumod sa sining pagpaabot sang pungsod nga Israel: dili paghunahonaon nga si Elias mismo magabalik halin sa langit, subong sang daw ginasiling sang Mal 4:23. Sa baylo, si Juan Bautista magabuhat sa espiritu ni Elias agod matigayon ang pagpakighiuli sang tanan, paagi sa katarungan kag katutom sa kasugoan sang Dios.

Gani sa sining malayo nga bahin sang kalibutan, ang Maayo nga Balita nagasugod sa tigulang kag baw-as nga mag-asawa, kay wala sing indi mahimo sa Dios.

ANG BIRHEN NGA MARIA

• 26. Ang nahauna nga duha ka kapitulo sining Ebanghelyo kaangay sa ginsugoran sang Ebanghelyo ni Mateo, kay isa ini ka pagsaysay sang pagkabata ni Jesus. Apang ginsulat ini sa lain nga panghunahona. Si Mateo wala magduhadoha sa paggamit sang mga sugilanon nga wala mapamatud-an apang nagasunod sa kinabatasan sang “mga pagkabata sang mga balaan” nga naglapnag sadto sa mga Judio. Gin-gamit

niya ini sa pagpakita kon mangin ano ang mision ni Jesus. Si Lucas nagahatag man sa aton sang sinaysay nga, una sa tanan, suno sa pagtulon-an nahanungod sa Dios apang napasad sa kamatuoran. Sa sini nagagamit sia sang labing dumaan nga kasu-latan nga naandan sang mga katilingban sang mga Kristiano sa Palestina. Makakita kita sang pito ka bahin sa nahauna nga duha ka kapitulo:

– Pagbalita sang pagkatawo ni Juan, ang pagduaw – ang pagbalita sang pagkatawo ni Jesus;

– pagkatawo ni Juan – pagkatawo ni Jesus;– paghalad kay Jesus sa Templo; pagkakita kay Jesus sa Templo.Ang pagsaysay sa pagbalita sang pagkatawo ni Jesus nagapakita sang kinatuhay ni

Jesus sa kay Juan sa iya persona kag mision.Daw ano ang patugsiling sang Dios sa mga tawo! Wala niya sila ginaluwas kon indi

sila magsugot. Ang Manlulowas ginapaabot kag ginabaton sang isa ka iloy: ang isa ka dalaga nagapasugot nga mangin alagad sang Ginuo kag sia nangin iloy sang Dios.

Ang birhen ginhingalanan Maria. Si Lucas nagagamit sang pulong nga birhen. Ngaa bala wala sia magsiling nga dalaga ukon babaye? Kay nagatumod sia sa mga pulong sang mga propeta nga nagasiling nga ang Dios pagabatunon sang birhen sang Israel. Sa sulod sang ginatos ka mga tuig, ang Dios nagbatas sang linibolibo ka mga kaluiban sang iya katawohan, kag napatawad niya sila sa ila mga sala. Apang sa pag-abot sang Dios nga Manlulowas, isa ka katawohan nga “birhen” ang dapat magbaton sa iya, buot silingon, isa ka katawohan nga nahalad sing bug-os sa iya. Sadtong panahon ni Jesus, madamo nga mga tawo ang nagpati nga ang Mesiyas igabun-ag sang iloy nga birhen sa ila pagbasa sang panagna ni Isaias (7:14). Gani karon, ang Ebanghelyo nagasiling: si Maria amo Ang Birhen.

Ang tawo nga ginpili sang Dios, halin sa ginsugoran, nga magbaton sang iya bug-tong nga Anak paagi sa buhat sang himpit nga pagtuo kinahanglan isa ka birhen. Sia nga magahatag kay Jesus sang iya dugo, mga kinaiya sang kaliwat, pamatasan kag nahauna nga pagtuon, kinahanglan maghamtong sa landong sang Makagagahum kaangay sang natago nga bulak nga wala sing may nakapanag-iya, nga nakahimo sang iya bug-os nga kabuhi bilang dulot sa Dios.

Paano ini matigayon? Ang anghel nagasiling nga ang lapsag igabun-ag ni Maria apang indi si Jose ang amay. Ang igabun-ag ni Maria sa aton kalibutan amo man ang yara sa Dios, nga gikan sa Dios, nga Anak sang Amay (basaha ang Jn 1:1).

Ang gahum sang Labing Mataas magalikop sa imo. Ang balaan nga mga libro naga-pakita sang panganod ukon landong nga nagpuno sa Templo (1 Hari 8:10) bilang tanda sang presensia sang Dios nga nagalikop kag nagapangapin sa Balaan nga Siudad (Sir 24:4).

Sa paggamit sining larawan, ang Ebanghelyo nagapahayag nga si Maria nangin puloy-an sang Dios, kag paagi kay Maria, ang Dios nagatigayon sang iya makatalan-haga nga mga buko. Ang Espiritu Santo nagakari sing una kay Maria, kag indi sing una sa iya Anak, agod magpanamkon sia paagi sa gahum sang Espiritu, subong sang naandan na naton nga isiling, kay indi ini hinimoan sang isa ka lalaki. Ang pagpa-namkon ni Maria kay Jesus amo ang bunga kag lawasnon nga pagpabutyag sang bug-os nga pagtugyan ni Maria sang kaugalingon sa pinasahi kag walay katapusan nga Pulong sang Amay.

Sa sini, ang Kasugtanan sa tunga sang Dios kag bug-os nga katawohan natigayon sa katapusan. Indi ini mangin “bulohaton” lamang ni Jesus. Sia mismo amo na ang walay katapusan nga Kasugtanan. Ang lapsag nga natawo sa pamilya iya gid sang pamilya sang iya amay kag sang iya iloy: sia ang kasugtanan sang duha ka pamilya nga wala pa anay magkilalahay. Subong man, si Jesus nga natawo gikan sa Amay kag kay Maria, amo ang Kasugtanan sa tunga sang Dios kag sang pamilya sang tawo, kag yari nakagamot ang pagtuo sang Simbahan: si Jesus matuod nga Dios kag matuod nga tawo.

Sa wala pa mag-abot ang anghel, si Maria nakahunahona na bala sa paghalad sang iya pagkaulay sa Dios? Ang Ebanghelyo wala sing may ginapahibalo nahanungod sini

luas sa pulong ni Maria: Wala ako nakighiusa sa lalaki. Panumdumon naton nga si Maria kalasalon kag ginsaad na kay Jose, kag suno sa Kasugoan sang mga Judio, sila may mga kinamatarong na sang pag-asawahay (Mt 1:20). Mahimo nga ini nga pamangkot gintuyo lang sa pag-agda sang sabat gikan sa anghel nahanungod sa pagbuhat sang Espiritu Santo. Apang ang bug-os nga dinalan mangin labi nga maathag kon si Maria nakatigana na sang iya kaugalingon para sa Dios lamang.

“Si Maria nga birhen sa gihapon” nagapamatuod sa tradision sang mga Kristiano nga wala gid napaslawan sa pagpasangkad sang ginasiling sang Biblia. Apang lain nga sugilanon ang nahanungod kay Maria nga nakahunahona sang pagkaulay sa wala pa magduaw ang anghel. Ina nga desision makabig nga dumoluong sa pang-hunahona sang mga Judio. Apang pat-od man nga ang Ebanghelyo nangin labi nga buhi paagi sa bag-o kag makakilibot nga mga desision — bisan pa sa mga tumoluo karon.ANG PAGBALITA SANG PAGKATAWO NI JESUS

Si Maria lang ang makapahibalo sang di-matungkad nga kamatuoran sang pagpanamkon kay Jesus sa Simbahan sang una. Paano bala niya mapahayag ining madalum nga inagihan kag paano bala ini igasaysay?

Gani sa pagsulat, si Lucas kinahanglan maggamit sang mga pulong kag mga larawan nga iya sang Biblia nga makapaathag sing labi sa makatalanhaga nga pagpakigkita ni Maria sa Dios.

Ang anghel nga si Gabriel. Suno sa mga Judio, Gabriel ang ngalan sang isa ka anghel nga may pinakamataas nga ranggo nga nagapakita sa libro ni Daniel sa pagbalita sang takna sang kaluwasan (Dan 8:16; 9:21). Gani sa pagpakita kay Gabriel, ang Ebanghelyo nagapaathag nga, para kay Maria, ang tanan nagsugod nga may kapat-uran nga ini ang tion sang pagdesision sa madangatan sang kalibutan.

Magkalipay ka. Ini ang malipayon nga pagpanamyaw sang mga propeta sa Dalaga nga Sion, buot silingon, ang katilingban sang mga mapainobuson nga nagapaabot sa pagkari sang Manlulowas (Sof 3:14; Zac 9:9).

Ginpuno sang grasia. Ang pulong nga gin-gamit sa Ebanghelyo nagakahulogan: hinigugma kag nahamut-an. May iban pa nga mga tawo nga hinigugma, pinili kag nahamut-an sang Dios, pero subong ini mismo ang nangin ngalan ni Maria.

Si Maria natublag gid tungod sini nga ginhambal. Apang indi kahadlok ang ginasiling sang dinalan, subong sang natabo kay Zacarias (1:12). Sugod sa nahauna nga tion nga ginpukaw ang espiritu ni Maria, nakatalupangod sia sang presensia sang Dios nga nagahatag sang kabuhi sa tagsa niya ka desision, gani ang bugna sang Dios wala magbunga sang kahadlok sa iya. Apang ginatublag sia sang mga pulong sang Dios nga nagasugid sang iya pinasahi nga mision sa kabuhi.

Magapanamkon ka. Ang Ebanghelyo nagagamit diri sang pila ka mga dinalan sang Biblia nga nagatagna sang palaabuton sang isa ka anak kag nagapakita nga ang Dios nagtugyan sang mision. Basaha ang Gen 16:1; Ex 3:11; Huk 6:11. Nasambit na naton ang panagna ni Isaias (7:14) nga nagabalita sang tawo nga mangin Emmanuel, buot silingon, ang Dios-kaupod-naton. Si Maria magahingalan sa iya nga Jesus, kon sayuron, Manlulowas.

Magahari sia sa kaliwatan ni Jacob (buot silingon, ang mga Israelinhon) sa walay katubtoban. Isa ini ka paagi sang pagsiling nga si Jesus amo ang Manlulowas, ang anak ni David nga gintagna sang mga propeta: 2 Sam 7:16; Is 9:6.

Mangin dungganon sia pero indi sa paagi nga si Juan Bautista mangin dungganon sa atubangan sang Dios, kay si Juan isa ka tawo lang (1:15). Si Jesus mangin Anak sang Labing Mataas kag Anak ni David: ining duha ka kinaiya nagatumod sa gina-paabot nga Mesiyas ukon Manlulowas (2 Sam 7:14; Sal 2:7). Gani ginpaathag nga si Jose nagikan sa kaliwat ni David: basaha ang paathag sa Mt 1:20.

ANG ALAGAD SANG DIOSYari ako, ang ulipon sang Ginuo. Sa pagsiling sini, indi pagpakunokuno ang pag-

paubos ni Maria kundi pagpabutyag sang iya pagtuo kag pagtugyan sang kauga-lingon.

Gikan sa iya igabun-ag ang mangin Alagad nga gintagna sang mga propeta (Is 42:1; 50:4; 52:13) kag ang bugtong nga Anak (Heb 1).

Madamo nga mga tawo ang nagsayop gid nahanungod sa pulong nga “alagad” sa bagay nga suno sa ila panan-aw ang Makagagahum nga Dios nagagamit sang iya mga alagad para sa iya kaugalingon nga mga katuyoan samtang wala man lang nagatalana sang tion sa pagtamod kag paghigugma sa ila. Suno sa ila, ang Dios madulaan sang iya kagamhanan kon hatagan niya si Maria sang matuod nga katung-danan sa pagpakatawo sang iya Anak.

Apang sumpong gid ini sa panghunahona sang Biblia. Ang Dios nagahigugma sang mga tawo kag bisan sia Dios, luyag niya makaagi sang tawohanon nga pag-abyanay (Deut 4:7; Hul 8:31). Ang Dios wala nagakinahanglan sang isa ka babaye sa paghimo sang tawohanon nga lawas, apang luyag niya nga ang iya Anak may iloy; agod si Maria mangin amo nga iloy, kinahanglan mahigugma sia sang Dios sing labi sa iya paghigugma sa iban pa nga tinuga. Gani si Maria ginatawag ginpuno sang grasia.

Grasia ang tawag naton sa gahum sang Dios sa pagpaayo sang aton espiritu, sa paghanda sa aton sa pagtuo, kag sa paghimo sa aton nga bukas sa kamatuoran agod ang pagpabutyag sang matuod nga paghigugma magagikan sa aton sa hilway nga paagi. Grasia ang tawag naton sa nagikan sa Dios nga buhi agod magpamulak sa duta: Is 45:8; Sal 85:11.

Si Maria matuod nga ginpuno sang grasia, kay si Jesus ginbun-ag sa iya subong nga si Jesus nagikan sa Amay.

Gani ang Simbahan nagapati nga si Maria may pinasahi nga katungdanan sa bulohaton nga pagluwas. Sia ang dalayawon nga binuhatan sang Dios sa pagsugod sang paghimo sa bug-os nga katawohan sa kaanggid sang Dios.

ANG MGA MAPAINOBUSON

• 39. Ang mensahe sang anghel wala magpaisahanon kay Maria sa iya mga palalig-ban. Ang anghel nagpahibalo nahanungod sa iya tigulang nga pakaisa, si Elizabet. Upod sa iya, si Maria magapaambit sang iya kalipay kag tinago. Si Maria nga pa-matan-on magatuon sa iya sang madamo nga mga butang nga indi masugid ni Jose sa iya. Ang gintagna kay Zacarias nahanungod sa iya anak matuman karon: “Mapun-an sia sang Espiritu Santo bisan pa sa tian sang iya iloy.”

Indi ang katingalahan ang labing importante sa maragtas. Ang Ebanghelyo luyag mag-agda sang aton pagtamod sa mga hitabo nga napun-an sang kabuhi.

Sa madason nga mga tinuig, may madamo nga mga Judio nga magapalapit kay Juan Bautista sa pagpangita sang pulong sang Dios. Apang wala sing may magakatingala kon paano niya nabaton ang Espiritu sang Dios. Kag wala sing may makahibalo nga ang isa ka mapainobuson nga dalaga, si Maria, nagpasugod sang ka-tumanan sang buko sang Dios sadtong adlaw sang pagduaw ni Maria kay Elizabet.

Bulahan sia nga nagatuo. Indi importante nga si Maria amo ang tawohanon nga iloy ni Jesus kag si Jesus mismo magasiling sini liwat (11:27).

Si Maria nga nangin Templo sang Dios nagahatag sang Espiritu – ang Espiritu ni Jesus.

Nahanungod sa Ambahanon ni Maria. Si Maria nga halos indi makita sa Ebanghelyo, kay wala sia sing bahin sa pagpang-alagad ni Jesus, amo ang nagabalita sang bag-o nga lakat sang maragtas nga nagsugod sa pag-abot sang Manlulowas.

Nagabalita sia sang:– kaluoy sang Dios nga nagatuman sang iya mga saad sa gihapon.– pagbalhin nga matigayon sa kahimtangan sang tawo.

Ini ang ginapahanumdom ni Martin Luther King nga manughilway sang mga Negro: “Walay sapayan sa kamatuoran nga sa masunson gid ang mga tawo nakakita sa Simbahan bilang gahum nga sumpong sa bisan ano nga pagbalhin, sa pagkamatuod, ang Simbahan nagatipig sang gamhanan nga halandumon nga nagatulod sa mga tawo padulong sa mga putokputokan kag nagapamuklat sang ila mga mata tuhoy sa ila kaladtoan. Sugod sa mga duog sang katublagan sang Afrika tubtob sa mga baryo sang mga Negro sa Alabama, nakakita ako sang mga lalaki kag mga babaye nga nagabangon kag nagahubad sang ila mga kadena. Bag-o pa lang nila natukiban nga mga anak gali sila sang Dios kag bilang mga anak sang Dios, indi mahimo ang pagpaulipon sa ila.”

Ang Ambahanon ni Maria nagapabutyag man sang balatyagon gikan sa kadadalman sang kalag sang isa ka Kristiano. May tion kita sa pagpangita sang kamatuoran, sa pagtukib sang aton daku nga mga katungdanan kag sa pagmangin matuod nga mga tawo. May tion sa pagpamangkot kag pag-alagad sa Dios. Apang sa pagligad sang malawig nga panahon, mahangpan naton nga ang Diosnon nga paghigugma nagapangita sang labi nga imol kag labi nga maluya agod pun-on ini kag himuon nga dungganon. Dayon ang aton lamang mapangamuyo amo ang pagpasala-mat sa Dios tungod sa iya mahinangpanon kag maluloy-on nga mga buko.

• 57. Ano bala ang pagtuli? (basaha ang Gen 17).Nagpuyo sia sa desierto. Ini ang desierto sang Judea malapit sa Patay nga Dagat sa

diin nagpuyo ang pila ka dalagku nga mga katilingban sang mga tumoluo nga nagalaum nga ang Manlulowas magaabot sa nagahilapit nga panahon. Ining mga katilingban nga ginatawag mga Esenio naghalad sang ila kaugalingon sa pangamuyo kag pagpamalandong sa Biblia. Nagpanudlo man sila sang kabataan.

• 2.1 Si Emperador Augusto nagsugo. Ang pungsod sang mga Judio isa ka diutay nga pungsod sa idalum sang emperio sang mga Romano nga nagsakop sang madamo nga nagkalainlain nga katawohan. Ginpatuman ang pagpanglista sang si Quirinio ang gobernador sa Siria. Ini nga bahin nagahatag sang palaligban sa aton, kay daw wala sing pagpanglista, daw wala sing Quirinio sa Siria sadto nga panahon, kag si Jesus ayhan natawo sang mga napulo ukon dose ka tuig sa wala pa sadto nga tion. Ayhan wala naton mahangpan ang buot silingon ni Lucas, ukon ayhan nagsayop sia sa pagsulat.

Tungod sa pagpanglista, sanday Jose kag Maria kinahanglan magbiya sang ila balay sa Nazaret sadto nga tion nga nagahilapit na ang pagkatawo sang bata. Si Jose nga kaliwat ni David ayhan may mga pariente sa Betlehem nga siudad ni David kag sang iya kaliwatan. Ayhan si Jesus ginbun-ag sa balay sang isa sining mga pariente.

Ang kabakuloran nga nahamtangan sang baryo sang Betlehem may madamo nga mga kueba nga ginhimo nga mga puloy-an sang mga imol. Ang lungib nga natawohan ni Jesus may duha ka hulot nga napain sang dalagku nga bato. May hulot nga gin-gamit nga palasilungan sang mga sapat. Kay ang mga tawo indi mag-igo sa isa ka hulot, sanday Jose kag Maria nagdayon sa palasilungan sang mga sapat.

Amo ini ang pagbuot sang Amay: si Jesus magadaku kag magatuon sa isa ka matuod nga panimalay, sa diin indi magkulang sang bulohaton ukon kalan-on. Apang sa pagkabun-ag subong sa pagkapatay, si Jesus mangin kaangay sa mga labing ku-bos.

Nagbun-ag sia sang lalaki nga iya subang. Ini nga pulong gin-gamit man sadto sa pagtumod sa bugtong nga anak, sa pagpahanumdom sa aton nga ining nahauna nga anak nga lalaki nahalad sa Dios (Ex 13:1). Basaha man ang Rom 8:29; Col 1:15.

Suno sa liturhiya sang Paskua sang Pagkatawo ni Kristo, nagaamba kita: “Malipayon nga Iloy sang Dios! Ginbun-ag mo karon ang Manlulowas sang tanan nga panahon kag ikaw nagapabilin nga birhen sa imo pagbun-ag.” Sa pagkamatuod, ang Dios indi tama kadaku para kay Maria: “Gikan sa kahitaasan nakita niya ang mga bu-

galon pero sia nangin maluya upod sa mga mapainobuson.”

• 8. Sang nagahingapos na ang kinahanglanon nga mga bahin sa pagpanudlo sa bug-os nga katawohan nahanungod sa pagtuloohan, ang Dios nagpadala sang iya Anak sa kalibutan agod itudlo sa aton ang matuod nga pagtuloohan. Kag karon ang anghel nagabalita sang paghidaet kag kaalwan sa tanan nga mga tawo. Tan-awa kon daw ano ang paghigugma sang Dios sa aton! Kabay nga madala kita sa iya paghigug-ma! Ngaa bala magpadayon pa kita nga nahadlok? Wala pa bala kamo makahangup nga ang Dios nangin lapsag kag sugod karon mangin yari sia sa aton luyo subong isa ka lapsag nga mahipos kag indi makapangapin sang kaugalingon?

Amo ini ang mangin tanda para sa inyo. Makilala nila ang Dios nga nangin imol nga kaupod naton agod mapaambit niya sa aton ang iya mga manggad.

Nagpauli ang mga manugbantay sang karnero nga nagahimaya kag nagadayaw sa Dios. Samtang ang kalibutan yara sa kadulom, may mga manugbantay sang karnero nga nakakita sa Dios. Ngaa bala gintawag sila sa pagkadto sa pasungan? Ang Dios nagakalipay sa pagpakilala sang iya kaugalingon sa mga imol, kag sanday Maria kag Jose nagakalipay sa pagpaambit sa ila sang bahin sang ila tinago.

Sa pagkabun-ag ni Jesus, nagasugod ang isa ka bag-o nga panahon (ang katapusan nga panahon suno sa igasiling sang mga apostoles) sa diin ang mga tawo nagalaum sang kaluwasan sang kalibutan kag, dungan sini, nagakalipay na sila sa pagbaton sining kaluwasan. Ang mga manugbantay sang karnero amo ang mga sulondan sang mga tawo nga nagahalad sang kaugalingon sa pagpamalandong. Sa pagsunod sa ila, ang Simbahan indi gid magbuylog sing bug-os sa mga buhat sang kaluoy ukon sa ta-wohanon nga pag-uswag sa bagay nga daw amo na lang ini ang iya pagabuhaton. Sa baylo, sa iya pinakamatuod nga espiritu, magapadayon sia sa pagtulok kay Kristo nga yara sa iya luyo samtang nagapasalamat sia kag nagakalipay sa Dios.

• 19. Gintipigan ni Maria ini tanan nga mga butang, kay suno sa iya, ang tagsa ka hitabo sa iya kabuhi amo ang paagi sang pagpahayag sang Dios sang iya mga buko sa iya, kag labi pa gid karon nga nagakabuhi sia upod kay Jesus. Natingala sia kag nagdayaw pero wala naligban, kay ang iya pagtuo labaw pa sa bisan ano nga pagpangduhadoha. Apang kinahanglan man niya matukiban sing amat-amat kag may kasakit ang mga dalan sang kaluwasan. Ginpamalandungan niya ini tanan nga mga butang sa iya tagipusoon tubtob mag-abot ang tion sang Pagkabanhaw kag sang Pentekostes sang magmaathag ang tanan nga mga pulong kag mga binuhatan ni Jesus.

• 22. Sanday Maria kag Jose nagkadto sa Templo sa pagtuman sang isa ka seremonia sang pagtuloohan sang mga Judio (Lev 12:8). Luas sini, kay si Jesus su-bang nga lalaki, kinahanglan mahalad sia sa Dios (Ex 13:1).

Sanday Simeon kag Ana, subong kanday Maria kag Jose, makabig nga kaupod sa “diutay nga mga nabilin sang Israel,” ang diutay nga grupo sang mga Judio nga mainonungon sa labing maayo nga pagtulon-an sang mga propeta.

Ano bala ang buot silingon sang espada nga magabuno sang tagipusoon ni Maria? Nagatumod ini sa kalisod ni Maria sa pagkakita sa iya Anak nga napatay sa krus. Na-gakahulogan man ini nga si Maria magaantus, kay indi sia pirme makahangup sang ginahimo sang iya Anak. Ang labing maayo nga paghigugmaanay indi magapugong sa tagsatagsa sa pagpabilin nga di-matungkad sa panan-awan sang hinigugma, kag labi pa gid ini nga matuod sa bahin sang Dios sangsa bisan kay sin-o. Ang Dios wala nagabantay, gikan sa langit, sa aton katutom. Sa baylo, nagapangita sia sa aton (ginatilawan niya kita sa kahulogan nga nagapangabay sia nga magpakilala kita sang aton kaugalingon). Ang paghigugma sa Amay mangin krus ni Maria subong nga mangin amo man ini ang krus ni Jesus.

Si Kristo ang kapawa sang Dios nga nagapaathag sang hunahona sang mga tawo.

Apang sia man ang nagabulag kag nagatublag sa ila kon kaisa. Sia ang tanda nga ginasumpong, apang ini ang tanhaga – ang mga nagasumpong sa iya indi pirme ang mga labing malain. May mga tawo nga nagapati kay Kristo pero wala nagasunod sa iya. Kay indi nila makita ang iya kapawa, wala sila makahibalo nga naga-panghimalaut ini sa ila. Kag may maayo nga mga tawo nga wala nagapati, kay ang Dios nagbuot nga magapangita sila sang kapawa sa bug-os nila nga kabuhi.

• 41. NAZARET – ANG PAG-AGUM   SANG KAHILWAYANSang mga tinuig ni Jesus sa Nazaret, natukiban niya ang kabuhi subong sang bisan

sin-o nga bata ukon pamatan-on nga nagaedad sing subong sang iya panuigon. Wala sia magbaton sang pinasahi nga pagtuon. Wala sia magpakita sang pinasahi nga mga kinaadman, luas sa himpit nga kaalam sa pag-usisa kag pagtimbang sa tanan nga mga butang suno sa talaksan sang Dios.

Ginatugyan ni Jose kay Jesus ang pagtuo sang Israel; ang katilingban sang Nazaret, bisan ini indi kinilala, nagahimo kay Jesus nga matinumanon nga Judio nga yara sa idalum sang Kasugoan. Apang ano bala ang madalum nga inagihan ni Jesus, paano bala ang Anak sang Dios nagpahamtang sang iya kaugalingon sa sining kalibutan sang mga tawo, sa tagsa ka tikang, subong sang iya pagtukib sini? Si Lucas naghatag sa aton sang isa lang ka kahigayunan nga importante suno sa iya subong nga importante man ini kay Maria.

Kon ang isa ka pamatan-on mag-edad sing dose ka tuig, kinahanglan magsugod sia sa pagtuman sang mga tulomanon sa pagtuloohan, kag isa sini amo ang pagkadto sa Jerusalem sa pagtambong sa mga piesta. Sa landong sang makitid nga mga alagyan sang Templo, ang mga manunodlo sang Kasugoan nagapungko sa pagpanudlo kag pagpakighambal sa mga grupo sang mga tumoluo nga nagakadto didto.

Sa sining nahauna nga kahigayunan, si Jesus nagtublag sang iya kaupdanan. Ngaa ginhimo mo ini sa amon? Ang Ebanghelyo nagahatag sang pagtamod sa sining di-paghangpanay: si Maria nagabasol kay Jesus kag si Jesus nagabasol sa iya mga gini-kanan. Dayon nagapakita ini sang ihibalo ni Jesus nahanungod sa iya pinasahi nga paghiangtanay sa Amay kag sa iya bug-os nga paghalad sang kaugalingon sa iya mision. Kon ang pagtukib sa Templo, ang tagipusoon sang pungsod kag sentro sang pagtuloohan sang Israel, nagpukaw sang bag-o nga mga balatyagon sa iya, kuntani nagpangayo sia sang pahanugot ukon nagpahibalo anay sa iya mga ginikanan. Paano bala sia makapabilin didto sa sulod sang duha ka adlaw nga wala maghunahona nga ang iya mga ginikanan magakabalaka sa pagpangita sa iya? Apang suno sa iya, kina-hanglan ini nga pag-antus kag nalutos niya ang iya kahilwayan sa bug-os nga paagi sa wala pa sia makapauli upod sa ila. Si Jesus kinahanglan mag-agi sang kabug-osan sang tawohanon nga kabuhi, luas sa sala; sa iya kaugalingon nga paagi, nag-agi sia sa mga bahin sang tawohanon nga pagtubo. Sa baylo sang pagsiling nga ang bata nga si Jesus nagtalang kag nadula, mangin husto pa ang pagsiling nga nakatukib sia sang iya kaugalingon.

Daw makatilingala nga si Maria wala maghunahona sang pagsugid kay Jesus, sa pila ka adlaw, sang iya gingikanan kag kon sin-o gid bala si Jose para sa iya. Kon mag-ugyon kita sa sini nga sinaysay, si Jesus nag-una kay Maria kag Jose sa pagsugid kon kay sin-o gid bala sia anak: kinahanglan yara ako sa balay sang akon Amay.

Wala sila makahangup sang ginsiling niya sa ila. Si Maria nakabati sang mensahe sang anghel nga nagbalita sang pagkatawo ni Jesus kag nakahibalo sia nga si Jesus amo ang Anak sang Dios. Apang wala sia maghunahona nga amo sadto ang himuon ni Jesus bilang Anak sang Dios. Subong man, sa masunson, ang Dios magatublag sa aton bisan pa nakahibalo kita sing maayo kon ano ang iya luyag.

• 52. Si Lucas wala sing may ginsambit pa nahanungod sa kabuhi ni Jesus sa Nazaret tubtob mag-edad sia sing treinta ka tuig, sang magsugod sia sa pagpangwali. Kabulig sia ni Jose kag sang mapatay si Jose, si Jesus nangin panday

sang Nazaret. Ayhan si Jose napatay sa wala pa magpakilala si Jesus sang iya kauga-lingon, kay kon buhi pa sadto si Jose sang maghalin si Jesus sa ila puloy-an, kuntani si Maria nagpabilin upod kay Jose (basaha ang Mc 3:31). Ang anak ni Maria isa ka tawo sa tunga sang mga tawo, kag sang pagligad sang panahon ang katilingban sang mga Kristiano sang Nazaret magatipig sang mga butang nga nahimo sang panday nga Anak sang Dios.

Masunson gid nga ginabasa naton ang Ebanghelyo subong “maragtas sang kabuhi ni Jesus” kag nagakatingala kita sa pagtukib sa daku nga mga bahin nga wala kita sing may nahibaloan subong abi sang pagkabuhi ni Jesus sa Nazaret sa sulod sang treinta ka tuig. Nagakalipat kita nga ang Ebanghelyo ginsulat, una sa tanan, sa pag-himo sang pagpanudlo sa pagtuo paagi sa mga binuhatan kag mga pulong ni Jesus, kag indi sa pagsaysay sang iya bug-os nga kabuhi.

• 3.1 Si Lucas nagahatag sa aton sang matuod nga mga butang agod mapahamtang naton si Jesus sa nagakaigo nga bahin sa maragtas. Sadto amo ang tuig 27 sa tapos mag-abot si Kristo kag sa pagkamatuod, si Jesus nagaedad sing treinta ukon treintay-singko ka tuig. Ang mga Judio wala sing kahilwayan kag ang ila pungsod nabahinbahin sa apat ka diutay ka mga probinsia. Sanday Herodes kag Felipe nga mga anak ni Herodes nga nasambit sadtong pagkabun-ag ni Jesus (basaha ang Mt 2:1) amo ang mga pangulo sa duha sining mga probinsia.

Ang mga luyag magtuon sang mga paathag nga may kahilabtanan sa pagsundanay sang mga hitabo suno sa tion sang pagkahanabo sarang man makabasa sang Jn 2:20.

Sa nahauna nga duha ka kapitulo, si Lucas nagpakita sa aton kon paano ang Anak sang Dios nagpahamtang sang iya kaugalingon sa kalibutan sang mga tawo. Subong sang ginasiling ni Pablo sa iya sulat sa mga taga-Galacia, “ginbun-ag sia sang babaye, sa idalum sang Kasugoan” (Gal 4:7), buot silingon, luyag niya nga mapahamtong sia sang isa ka kultora, nga makilala suno sa iya panahon, nga magkabuhi sa sulod sang mga dulonan sang tawohanon nga pagkabuhi sadtong iya panahon. Karon makita naton nga wala sia magsugod sang iya mision sa labing daku nga paagi sa makatilingala nga mga milagro kundi nagsugod sia sa kubos nga paagi sa pagpakigbuylog sa hublag nga ginsugoran sang iban, si Juan Bautista.

Ang nahauna nga parapo nagapakita kon paano ang Balaan nga Duta na-bahinbahin, isa ka hangkat sa mga saad sang Dios. Sa pila ka pinakamataas nga mga pari, may pagtampalas sa kasugoan sang Dios, kay ang pinakamataas nga mga pari dapat magbuslanay, ang amay buslan sang anak, kag magapadayon sa palangakoan sa bug-os nila nga kabuhi. Sa sining kahimtangan sang pagpakanubo, may bag-o nga bahin nga magatay-og sa mga tawo: ang pagpangwali ni Juan Bautista.

• 3. Ang tingog sang nagasinggit sa desierto. Ang nasambit nga dinalan nagikan sa Isaias 40:3. Si Juan nagapukaw sang tradision sang mga propeta pagkatapos sang apat ka gatos ka mga tuig sang paghipos kag subong sang madamo sa ila, magahambal sia nahanungod sa nagahilapit nga paghukom. Ang pag-atubang sa paghukom sang Dios pirme nga labing makahaladlok kag si Juan nagahambal naha-nungod sa pagpatindog liwat sang kahimtangan sang katarungan. Si Juan nagahambal man nahanungod sa magaabot nga kaakig. Suno sa mga Judio, nagatumod ini sa makakulogmat nga pungsodnon ukon kalibutanon nga paghukom (Lc 21:23; 1 Tes 2:16) nga mahibaloan sang mga tumoluo bilang paghukom sang Dios. Sa sini nga tion, pagasilutan ang mga malaut samtang pagaluwason ang mga matarong nga nagasalig sa Dios (Is 1:24-27; Jl 3:1-5; Zac 14).

Si Juan nagapukaw man sang paglaum sa pag-abot sang manlulowas. Mahapos lang sa aton ang pagsiling nga ang manlulowas amo si Jesus kag ang paghukom sang Dios magaabot sa pagligad sang pila ka tuig, sa inaway nga naglaglag sang pungsod sang mga Judio. Apang sa mga tawo nga nakabati kay Juan, mabudlay ang

paghunahona kon sin-o ining manlulowas.‘Si Abraham ang amay namon’! Subong sang ginhimo sang mga propeta, si Juan

nagapaandam sa aton batok sa pagka-panatiko, bisan ini pungsodnon ukon may kahilabtanan sa pagtuloohan. Indi tuman ang paglakat sa idalum sang hayahay sang Dios sang Israel (ukon sang Simbahan), kay madamo nga mga tawo nga nagapakunokuno sa pagpangapin sining tinindugan indi maglabaw sa mga kaliwat sang man-og. Ang Dios nagapatuman sang katarungan kag kabalaslan para sa kalainan nga nahimo.

Gani makita naton si Juan nga nagawali samtang wala sing may ginapangayo sa mga pangulo sa pagtuloohan, pero may mga tawo nga nagapalapit halin sa bisan diin nga duog nga nagapangita sang kapatawaran. Ang mga bersikulo 12-14 nagasugid sa aton nga si Juan wala sing may ginbalibaran: bisan ang mga nagabaligya sang dungog ukon ang mga manugsukot sang mga buhis sang mga Romano. Apang nag-pangayo sia sa tanan sang paghalad sang kaugalingon sa paghiliusa. Sa tion nga maggahum ang kalautan kag magdulom ang panan-aw sa Kasugtanan sang Dios, ang mga nakatalupangod sang ila bahin sa kalainan nga nagaluntad sa bug-os nga katilingban kinahanglan maghimo sang maayo nga mga tikang nahanungod sa kuarta kag sa pagpangalipay tungod sini, nga mangin tanda kag panawag sa tanan sa pagpakighiuli. Ini nga mga tanda dapat magdamo sa mga katilingban sang mga Kristiano karon kag sa mga grupo nga nagatinguha sa pagpaputli sang aton bug-os nga katilingban.

Amo ini ang nagahatag sang kahulogan sa bug-os nga pagsikway ni Juan sa kalibu-tanon nga mga butang, kag sa iya makahaladlok nga pagpangabuhi sing kubos: kita tanan wala ginatawag sa pagsunod sang iya halimbawa, apang ang iya mga sakri-pisio nagapamatuod sa iya mga pulong. Ang mga pangulo sa pagtuloohan kag ang mga Pariseo nga luyag magkabig sang ila kaugalingon bilang mga huwaran nagapa-layo, ayhan nagayaguta (7:30 kag 33) apang ang mga tawo nagapalapit kay Juan sa pagpangabay nga mabunyagan.

• 15. Ang bunyag nagatumod sa pagtusmog kag pagtakas sa tubig. Ginabunyagan sadto ang mga Esenio sa desierto sa tion sang pila ka mga piesta agod ipakita ang ila handum sa pagdangat sa labi nga putli nga kabuhi sa pag-abot sang Manlulowas. Si Juan nagabunyag sang mga tawo nga luyag magtadlong sang ila kabuhi kag gi-napahayag nila ang paghalad nila sang kaugalingon paagi sa isa ka hayag nga se-remonia.

Ginapaanggid diri sang Ebanghelyo si Juan kay Jesus, kag ang bunyag ni Juan sa bunyag nga Kristiano.

Kita tanan nakabati na sang mga pulong nga subong sini: kay si Jesus wala mabun-yagi tubtob mag-edad sia sing treinta ka tuig, dapat man kita mabunyagan kon hamtong na kita. Apang wala sing pulos ining pagsuay, kay lain nga bunyag ang ginatumod diri kag indi alalangay ang mga ginapatuman sang nagkalainlain nga mga bunyag.

Nagabunyag ako sa inyo sa tubi... pagabunyagan niya kamo sa kalayo: nagatumod ini sa kinaandan nga mga inagihan. Ginahugasan naton sa tubi ang mga mantsa sang mga bayo pero ang nalabhan indi kaangay sa bag-o nga bayo. Luas sini, may mga mantsa nga indi makuha gilayon. Sa pihak nga bahin, ang kalayo nagapaputli sang metal nga tuktokon gani nangin mahininghining ini halin sa tulonawan, kag daw bag-o ini subong sang una. Dugang pa, ang kalayo makaupos sang mantsa lakip ang butang nga namantsahan.

Si Juan nagapamunyag sa tubi sang mga tawo nga luyag magtadlong sang ila kabuhi. Suno sa ila, ang bunyag isa ka paagi sang pagpahayag sa atubangan sang mga tawo sang ila mga desision kag mga saad. Ini nga mga panaad mahuyang man gihapon subong sang bisan ano nga tawohanon nga paghalad sang kaugalingon kag indi tuman sa paggabot sang gamot sang kalainan sa aton tagipusoon.

Sa pihak nga bahin, si Jesus nagsugo nga ang iya mga apostoles magbunyag sang

mga tawo nga luyag mangin katapo sang Simbahan. Sa sini nga kahigayunan, ang Dios nagahatag sang iya Espiritu nga nagabalhin sa mga tawo sugod sa ila kadadalman.

Si Juan wala magpamunyag sang mga bata (ukon mga babaye). Apang ang gahum sang bunyag nga Kristiano wala nagagikan sing una sa tanan sa paghalad sang kaugalingon sang ginabunyagan kundi nagagikan ini sa dulot sang Dios nga nagahimo sa aton nga iya mga anak. Gani sarang naton mapabunyagan ang mga bata. Mabaton nila ang dulot sang Dios kon batunon sang ila pamilya kag katilingban sang mga Kristiano ang katungdanan sa ila paghamtong sa pagtuo.

• 21. Si Jesus wala nagakinahanglan sang pagbag-o sang kabuhi ukon bunyag ni Juan. Apang bilang Manlulowas, luyag niya makaupod ang iya kautoran nga mga makasasala nga nagapangita sang dalan padulong sa kapatawaran. Sa pagbaton ni Jesus sang bunyag ni Juan, si Jesus nagapamatuod nga ini ang husto nga dalan: ang pagpangita sang katarungan kag pagbag-o sang kabuhi.

Sa sulod sang ginatos ka mga tinuig wala sing mga propeta. Daw naghipos ang Dios kag ang mga Judio nagsiling nga “natakpan ang kalangitan.” Apang karon, ang Dios nagahambal liwat kag si Jesus ang nagatal-os sa mga propeta. Nagbukas ang langit nagakahulogan nga si Jesus nagbaton sang bugna sang Dios (basaha ang Eze 1:1 kag Bug 4:1).

Ikaw ang akon Anak. Kon sin-o ang nakakita kag sin-o ang nakabati sadtong tingog indi maathag sa Ebanghelyo (Mt 3:16; Mc 1:10; Jn 1:32). Ang pagtuon sa mga dinalan nagadala sa aton sa sini nga panghunahona: si Jesus ginhatagan sang bugna gikan sa Dios nga ayhan napaambit kay Juan Bautista. Apang ngaa bala amo sina ang pahayag? Kinahanglan bala mahibaloan ni Jesus nga Anak sia sang Dios?

Dili naton pagkalimtan nga ang mga pulong nga anak sang Dios sarang mahangpan sa nagkalainlain nga mga paagi. Sang panahon sa wala pa mag-abot si Jesus, ang hari sang Israel ginatawag anak sang Dios. Gin-gamit man ang Anak sang Dios sa pagtumod sa ginapaabot nga Mesiyas nga ginpili sang Dios sa pagluwas sa Israel.

Si Jesus Anak sang Dios suno sa sini nga kahulogan: Bugtong nga Anak sang Dios, nagikan sa Dios sugod sang pagpanamkon sa iya. Sugod sadto nga tion, nakatalu-pangod na sia nga Anak sia sang Dios.

Sa pihak nga bahin, sadto nga tion lang sang pagbunyag ni Juan sa iya nga nabaton ni Jesus ang tawag sang Dios nga nagaagda sa iya sa pagsugod sang iya pagpang-alagad nga pagluwas, kag ginhimo sia sang Dios nga iya Anak (suno sa daan nga paghangup sang Biblia), buot silingon, propeta kag hari sang iya katawohan. Makasiling kita nga ang Dios nagatawag sa iya sa pagsugod sang iya pagpang-alagad. Ang aton pagbadbad sa 3:22 amo ang pinakamaayo nga pagbasa sang du-maan nga mga dinalan sa Griego, kag subong man ini sa mabasahan naton sa Mc 1:11. Lain gid ini sa mabasahan naton sa Nakatundan nga mga dinalan: “Ikaw ang akon Anak, sa sini nga adlaw nangin Amay mo ako,” nga nagikan sa Salmo 2:7. Sa sini, ang pulong sang Dios nagapakilala sang iya Mesiyas sa kalibutan.

Kay ang pulong sang Dios (kon matuod nga nagikan ini sa Dios) pirme nga ma-bungahon kag nagatuman sang ginapahayag sini, si Jesus nagabaton sing dungan sang kapupon-an sang Espiritu nga nagapakabalaan sa mga propeta kag nagahimo sang mga milagro. Sugod sa pagpanamkon sa iya, si Jesus may kapupon-an na sang Espiritu nga nagapaangot sa iya sa iya Amay sa isa ka pinasahi nga paghiangtanay. Ginabaton niya karon ang Espiritu nga nagahimo sa iya nga pinasahi nga propeta kag alagad sang Amay.

Gani ginhaplasan si Jesus agod magpahayag sia sang Paghari sang Dios kag magtawag sing una sa mga imol (4:18). Lain gid sia sa madamo gid nga mga manug-hilway nga, suno sa Biblia, nagbaton sang Espiritu tungod sa pag-alagad sa isa lang ka mision; si Jesus bug-os nga manlulowas. Lain gid sia sa aton nga pirme nagaka-balaka sa pag-aman sang lulotsan agod makapalagyo sa aton mga salabton; si Jesus indi magapahuway tubtob ang iya pulong kag panaksi sa Kamatuoran magdala sa iya

sa kamatayon.Sa madamo nga mga pinanid sang Ebanghelyo makita naton ang pagpakig-atubang

ni Jesus sa mga tawo. Apang sa iban kag labi nga importante nga mga kahimtangan, ginalarawan si Jesus bilang manlulowas sang bug-os nga katawohan, subong sa sini nga pagbunyag. Ang Biblia nagasugid sa aton nahanungod sa isa ka Dios nga nagatuga, nagaatipan, nagatudlo kag nagapahamtong sa bugtong nga “Adan,” buot silingon, ang kabug-osan sang kaliwat sang mga tawo – si Jesus indi manlulowas sang “katawohan,” buot silingon, sang madamo nga mga tawo, agod hatagan lang sila sang libre nga tiket pasulod sa langit – si Jesus nagatuytoy sang kaliwat sang mga tawo (Heb 2:16) kag nagahimo sa ila nga isa ka balaan nga lawas nga sa sini pagaki-lalahon sang Dios nga Amay ang iya bugtong nga Anak.

• 23. Dayon si Lucas nagapakita sang lista sang mga katigulangan ni Jesus, nga lain gid sa ginapakita ni Mateo (Mt 1:1). Suno kay Lucas, indi si Abraham ang nahauna nga katigulangan kundi may mga katigulangan pa si Abraham suno sa gintunaan nga mga sugilanon; ang nahauna nga tawo amo ang nahauna nga katigu-langan ni Jesus. Paagi sini, si Lucas nagapahayag nga si Jesus nagkari sa pagluwas sa bug-os nga katawohan. Dugang pa, nagalain ang lista sang mga katigulangan halin kay Jose tubtob kay Abraham, suno sa paagi sa pag-isip sang mga amay, kon ang mga amay bala mga amay sa dugo ukon mga amay paagi sa pag-ayop, kay ang pag-ayop masunson nga nagakahanabo sadto sa mga Judio.ANG PAGSULAY

• 4.1 Sa kalibutanon nga maragtas, mga tawo lang ang nagapakigbuylog kag nagapakig-atubang sa iban pa nga mga tawo. Apang ang balaan nga maragtas may lain nga panan-aw sa mga butang: ang buko sang Dios natuman samtang gina-balabagan ini sang nagatublag nga mga padihot sang malain nga espiritu, kag gina-tawag ang mga tawo sa pagpakigbuylog sa sini nga paghimud-os nga labaw sa ila kaugalingon nga mga buko. Ini ang kabangdanan kon ngaa si Jesus kinahanglan mag-atubang sa malain nga espiritu.

Nagasiling kita nga may panulay kon mabatyagan naton ang puersa sang malain nga mga huyog ukon mabatyagan naton nga ginatulod kita sang mga kahimtangan sa paghimo sing malain. Wala kay Jesus ang malain nga mga huyog nga mabatyagan naton apang gintuytoyan sia sang Espiritu Santo nga mag-agi sang pagtilaw didto sa desierto. Panumdumon naton nga ang pagsulay kag ang pagtilaw may isa lang ka kahulogan. Si Jesus nagbatyag didto sang pinakamakusog nga pagsugyot sang malain nga espiritu nga nagtinguha sa pagpatalang sa iya sa iya mision (basaha man ang Mt 4:1).

Si Jesus, nga napun-an sang Espiritu Santo, nagsugod sang iya pagpang-alagad paagi sa pagpaidalum sa isa ka mabudlay gid nga pagtilaw: kuarenta ka adlaw nga bug-os nga pag-isahanon sa kalinong kag pagpuasa. Sa sini nga kahimtangan, si Jesus nakabatyag sang iya kaluyahan bilang tawo sa wala pa sia magsugod sang kabuhi nga wala pa mahibaloan: magabiya sia sang kabuhi sa Nazaret sa pagtugyan sang kaugalingon sa kabubot-on sang Amay, kag pagsugod sang mision nga magadala sa iya sa kamatayon sa sulod lang sang pila ka tuig.

Ang yawa ukon ang manunumbong nagpakighambal kay Jesus; amo sini ang ginhingalan sa yawa sa Biblia kay pirme sia nagasaway. Ginatulod niya kita sa pag-sumbong sa Dios, kag kon nakasala na kita bangod sa iya hinimoan, dayon ginasumbong niya kita kag ginatinguhaan nga mapapati kita nga ang aton pagpakasala indi pagpatawaron sang Dios.

Kon ikaw ang Anak sang Dios. Si Jesus nakahibalo kon sin-o gid sia pero wala pa niya matilawan ang iya gahum. Indi bala sia makagamit sang Diosnon nga puersa bisan sa malip-ot lang nga tion nga ang iya lawas nagpalangluya bangod sa gutom? Indi bala sia makapanaog sa krus sa pagluwas sang iya kaugalingon, sa pag-abot sang tion?

Indi luyag ni Jesus nga mag-alagad sa iya kaugalingon lang. May mataas pa sia nga mga katuyoan: gani gindala sia sang yawa sa mataas nga duog. Kay si Jesus nakakilala kon sin-o gid ang mga tawo, ginapanulay sia sa pagpilit sang iya kau-galingon sa mga tawo kag sa paggamit sa ila. Ginapanulay sia sa pagtalang kag pag-gamit sang mga hinganiban sang yawa nga wala nagatahod sa kamatuoran ukon sa kahilwayan sang konsiensya. Dayon mangin mahapos ang paghari sa mga pungsod “sa ngalan sang Dios,” kay ang yawa nagahatag sini sa bisan kay sin-o nga luyag niya hatagan.

Apang si Jesus nagpili sa pag-alagad sa Dios lamang. Ang yawa nagapamangkot: “Karon ngaa bala indi mo pagsugoran ang imo pagpangwali paagi sa isa ka dalayawon nga butang, subong abi sang paglumpat paidalum halin sa isa ka mataas nga duog pakadto sa tunga sang madamo nga mga tawo nga nagapangamuyo sa Templo? – Wala ka bala nagapati nga ang Dios magahimo sang milagro para sa imo?” – Sa sini nga tion ang Yawa nagagamit sang mga pulong mismo sang Biblia: sa pagbasa sini, may makahunahona nga kon sia may daku nga pagtuo, pirme na sia may maayong lawas kag madinalag-on. Si Jesus nagapaandam batok sa sala sang isa ka “pagtuo” nga nagatinguha sa pagdula sang krus. Si Jesus indi magapangayo sang mga milagro gikan sa iya Amay sa paglikaw sa pag-antus sang kahuy-anan kag pag-sikway nga ginabaton sang mga manugbalita sang Dios: mangin paghangkat ini sa Dios sa pagpakunokuno nga nagasalig kita sa iya.

Ginbayaan niya sia tubtob sa nagakaigo nga tion. Sa Pag-antus ni Jesus, ang yawa magasugyot sang kalautan sang mga tawo batok sa Manughilway nga indi niya mapatalang. Basaha ang Jn 12:31 kag 14:30.

• 14. Si Jesus nagpauli upod ang pila ka mga sumolunod ni Juan nga nangin iya mga gintuton-an (Jn 1:35), kag naghimo sia sang iya nahauna nga tanda didto sa Cana (Jn 2:1). Paagi sining milagro si Jesus magasugod sang iya pagpang-alagad. Halin sa Capernaum sa diin si Jesus nagpuyo sa balay nanday Simon kag Andres nga malapit sa linaw, si Jesus nagsugod sa pagpangwali sa mga sinagoga sang Galilea (Mc 1:35), kag ang iya mga pulong nangin dalayawon sa mga tawo, kay nagahimo sia nga may gahum sang Espiritu, buot silingon, nagahambal sia nga may awtoridad kag ang iya mga milagro nagapamatuod sa iya mga pulong.

Nagpanudlo sia sa ila mga sinagoga. Si Jesus wala magsugod paagi sa pagpangwali sa madamo nga mga tawo nga wala makakilala sa iya; sa baylo, sa sulod sang pila ka mga bulan nagpakilala sia sang iya kaugalingon sa mga sinagoga.

• 16. Isa lang ang Templo sa Israel, ang Templo sa Jerusalem sa diin ang mga pari nagadulot sang mga halad. Apang may sinagoga sa tagsa ka duog sa diin makatipon ang indi magnubo sa napulo ka mga lalaki. Didto ginasaulog sa tagsa ka Adlaw nga Inugpahuway ang isa ka liturhiya nga ginadumalahan sang mga katapo sang ka-tilingban. Mahapos ang pagpakigbuylog sa mga pagbasa kag mga pagpaathag sini. Gani si Jesus nagpakilala sang iya kaugalingon paagi sa pagpakigbuylog sa mga pagsaulog sa Adlaw nga Inugpahuway sa mga sinagoga sang iya probinsia, sa Galilea.

Sang pagligad sang panahon, si Jesus nangin bantog kag nag-agi sa Nazaret pero wala sia ginbaton didto. Sa sini nga sinaysay, si Lucas nagapakita kon ngaa naganyat ni Jesus ang mga tawo kag kon ngaa ginsikway sia, labi na gid sa Nazaret.

Nakita niya ang bahin sa diin nasulat: ini nga parapo nagikan sa Isaias 61:1-2. Ang propeta nagatumod sa iya mision: ginpadala sia sang Dios sa mga Judio nga gintapok agod ibalita nga duawon sila sang Dios sa indi madugay. Apang ang iya mga pulong napamatud-an nga labi pa nga nagakaigo sa pagtumod kay Jesus nga ginpadala agod magdala sang matuod nga kahilwayan sa katawohan nga nagapaabot sini.

Ang mga pulong nga sa paghilway sang mga ginapigos indi makit-an sa dinalan ni Isaias. Ginkuha ini ni Lucas gikan sa iban nga dinalan sang amo man nga propeta (Is 58:6) kag ginlakip ini diri kay ining mga pulong nga sa paghilway labi nga

nagapahayag sa malip-ot nga mga pulong sang mismo nga bulohaton ni Jesus sa iya mision.

Karon gintuman ini nga Kasulatan. Si Jesus nagkari sa pagsugod sang bag-o nga panahon nga ang Dios nangin yari kag nagatigayon sang pagpakig-uli sang mga tawo. Sa tagsa ka singkuenta ka mga tuig ang Israel nagasaulog sang Tuig sang Ma-ayo nga Balita kon san-o ginapatawad ang mga utang kag nabawi sang mga ulipon ang ila kahilwayan (Lev 25:10). Sa amo man nga paagi, nagasugod ang tuig sang kaayo sang buot sang Ginuo. Gani natapos na ang panahon sang mga saad kag mga panagna. Ang Dios nagasugod sa pagpakita sa bug-os nga katawohan kon sin-o gid sia: ginapakilala ni Jesus ang Amay kag ginapakilala sang Amay ang iya Anak paagi sa mga palatandaan kag mga milagro nga iya ginahimo.

Ginpadala niya ako sa paghilway sang mga ginapigos. Si Jesus nagadala sang matuod nga kahilwayan sa tanan nga mga tawo, kay ang iya mga binuhatan naga-agda sa tagsa sa aton sa pagkabuhi sa kamatuoran: “ang Anak nagahilway sa inyo... ang kamatuoran magahilway sa inyo...” (Jn 8:32). Una kag labaw sa tanan, ang mga Judio naghandum sang kahilwayan sa politika, nga bahin lang sang bug-os nga kahil-wayan sang mga tawo. Ngaa bala wala ini gindala ni Jesus? Nagtuyo lang bala sia sa pagluwas sang “mga kalag”?

Sa pagkamatuod, ang Daan nga Kasugtanan wala gid magsaad sang “kaluwasan sang mga kalag” nga ginapanudlo karon sang nagkalainlain nga mga grupo. Ina nga mga tumoluo nagahunahona nga ginaluwas nila ang ila mga kalag apang nagapabilin sila nga mahipos, ukon bulag nga mga kabulig sang inadlaw-adlaw nga mga pagpakasala nga nalapnag sa kabug-osan sang kabuhi sa ekonomiya kag katilingban.

Ang Daan nga Kasugtanan nagtagna nga si Jesus mangin Manlulowas sang iya katawohan kag sang iya kaliwat. Ang iya mga pulong kag mga binuhatan nagpukaw sa katawohan nga nangin paralisado kag nagbukas sang alagyan sa pagpahilway sa mga tawo sa tanan nga mga bahin sang kabuhi. Apang daw mga binhi yadto kag indi makapamunga gilayon. Si Jesus wala maghandum sa pag-upod sa panatiko kag mahi-naliton nga mga kasimanwa agod maangkon ang pungsodnon nga kagamhanan nga mapiguson man subong sang pagsakop sang mga Romano. Nagpanaksi sia sa kamatuoran kag nagpasad sang mga sadsaran para sa tanan nga palaabuton nga mga hublag sa pagpahilway.

Sa amo man nga paagi karon, kon may matuod nga pagpalapnag sang ebanghelyo, makita ang mga hinimoan nga nagapahilway kag ang mga tawo nga hilway kag makahilway sa isigkatawo.

Ginhaplasan niya ako sa pagwali sang maayo nga balita sa mga imol. Basaha ang paathag sa Lc 6:20.

Dayon si Lucas nagapaathag kon ngaa ang mga taga-Nazaret nagsikway kay Jesus:– nahauna, bangod sa ila bugal: pirme kita nagadayaw sa dumoluong, pero wala gid

kita naluyag nga ang isa sa aton mangin bantog ukon mangin manunodlo naton: indi bala ini ang anak ni Jose? Basaha ang paathag sa Mc 6:1.

– ikaduha, bangod sa ila pagkamakinaugalingon: indi sila magsugot nga ang mga pagpakamaayo sang Dios dapat ipaambit sa iban nga mga tawo. Gani si Jesus nagapahanumdom sa ila nga ang mga propeta sang una nga panahon wala magha-tag sang ila mga pagpakamaayo sa ila mga kasimanwa lang (basaha ang 1 Hari 17:7 kag 2 Hari 5).

• 31. Basaha ang paathag sa Mc 1:21.

• 42. Si Jesus ang huwaran nga misionero. Bag-o pa lang niya natipon ang pila ka mga tumoluo, pero luyag na nila sulohon sia, kay ayhan suno sa ila panan-aw isa sia ka matuod nga propeta, ukon ayhan luyag nila maghimo sang matuod nga katilingban sa idalum sang iya pagdumala.

Apang ginatugyan ni Jesus sa iban ang katungdanan sang pagdumala sang ma-nugbantay (sa kahulogan sang pagdumala sa isa ka katilingban), kay ginapanumdom niya ang madamo pa gid nga mga tawo nga nagapaabot pa sa Ebanghelyo.

• 5.1 ANG MGA APOSTOLES

Si Jesus nagaagda sang iya kaugalingon sa pagsakay sa sakayan ni Pedro, kag si Pedro buot maghatag sining sahi sang pag-alagad sa iya. Apang si Jesus nagapangita sing labi pa: bisan pa madamo ang handa sa pagbulig sa iya, ginapangita niya ang mga tawo nga buot magtugyan sang bug-os nga kaugalingon sa iya bulohaton. Madamo ang mga tagpalamati pero nagakinahanglan sia sang mga apostoles.

Ang mga milagro isa ka paagi sang pagpanudlo ni Jesus. Ang milagro nga ginsaysay diri amo ang pulong sang Dios para sa palaabuton nga mga apostoles. Iladlad ang inyo mga sahid; halos magisi ang ila mga sahid; magapanahid ka sang mga tawo...

Palayo ka sa akon, Ginuo, kay ako makasasala. Ini ang kahadlok sang tawo nga nakatukib nga ang Dios nakasulod sa iya kabuhi: ini ang nahauna nga pahayag sang pagtuo sa pagka-Dios ni Jesus. Apang si Jesus nagatawag sang mga makasasala sa pagluwas sang mga makasasala.

Ginbayaan nila ang tanan kag nagsunod sila sa iya. Indi madamo ang ila pagkabutang pero ini ang bug-os nila nga kabuhi: palangabuhian, pamilya kag ang bug-os nila nga kabuhi anay bilang mga mangingisda.

Ang apostol nagakahulogan ginpadala. Si Kristo amo ang nagapili sang iya mga apostoles kag nagapadala sa ila sa iya ngalan. Apang diin bala sia makakita sang igapadala luas sa mga tawo nga buot makig-ugyon sa iya?

Ang bisan sin-o magasugod sa pagmangin apostol, ukon bisan lang sa pag-ugyon kay Kristo, kon suno sa iya panan-aw may labaw pa sa paghimo sing maayo para sa aton parokya, kon magkabalaka sia sa pagtatap sa katawohan: mangingisda sang mga tawo.

Mahimo nga gintingob diri ni Lucas ang duha ka magkalain nga mga hitabo: ang pagtawag sa mga apostoles nga ginasaysay sing malip-ot sa Mc 1:16 kag ang makatalanhaga nga pagpanahid sang mga isda. Si Juan nagasaysay man sang isa ka makatalanhaga nga pagpanahid sang mga isda (Jn 21) apang ginpahamtang niya ini pagkatapos sang pagkabanhaw ni Jesus. May maayo kita nga mga kabangdanan sa paghunahona nga isa lang ka milagro ang ginatumod sini apang ginpakamaayo ni Juan nga iupod ini sa pagpakita ni Jesus nga nabanhaw sa mga apostoles, nga natabo sang ulihi sa sadto man nga duog.

• 12. Basaha ang paathag sa Mc 1:40.Magdulot ka para sa pagtinlo sa imo sang halad nga ginsugo ni Moises. Ang kasu-

goan nga nagapatuman nga ibulag ang aruon (Lev 13:45) amo man ang naga-patuman nga kon mag-ayo na sia, mabalik na sia sa katilingban sa tapos mausisa sang mga pari. Kay ang aro ginkabig nga silot sang Dios, ang pagpaayo nagakahulo-gan nga ginpatawad na sang Dios ang makasasala nga dapat magpasalamat paagi sa pagdulot sang halad.

• 15. Didto sia nagapangamuyo. Si Lucas nagasambit sang pangamuyo ni Jesus sing makapila (3:21; 6:12; 9:28...). Si Jesus wala mag-isahanon agod maghipos lang, kay suno sa iya, ang pagpangamuyo kinahanglanon sa tanan nga kahigayunan.

• 17. Basaha ang paathag sa Mc 2:1.May mga Pariseo kag mga manunodlo sang Kasugoan. Sa sini nga tion, ang mga

Pariseo kag mga manunodlo sang Kasugoan wala pa magpakigbatok kay Jesus, pero kay sila ang mga tawo nga may madamo nga tinun-an sa pagtuloohan, sila ang mga nahauna nga natingala sa mga ginasiling ni Jesus nahanungod sa iya kaugalingon: isa lang ayhan sia ka mainonungon nga tumoluo nga may pagtahod sa Kasugoan sang

Dios ukon nagasakdag ayhan sia sang isa ka bag-o nga pagtuloohan? Gintuon ni Jesus nga yara sila agod ipakita nga indi lang sia isa ka gintuton-an ni Moises kag sang mga propeta kundi sia ang manunodlo nila tanan.

Mahapos ang paghangup kon ngaa naiskandalo ang mga manunodlo sang Kasugoan. Paano bala ining tawo nga wala sing tinun-an ukon dungganon nga ngalan, nakaatubang sa ila subong nga sia daw isa ka manunodlo? Ginalauman nila ang pag-abot sang isa ka Dios nga magapamatuod sang ila pagtulon-an kag maga-kilala sang ila maayo nga mga hinimoan. Apang si Jesus yara sa tunga sang ordinario nga mga tawo kag wala magsapak sa awtoridad sang mga manunodlo sang Kasugoan nga nagpakanubo sa ila. Kay ang mga manunodlo sang Kasugoan indi makapati, wala sila sing iban nga mahimo kundi ang pagsumpong kay Jesus.

• 27. Basaha ang paathag sa Mc 2:13.Ang mga hitabo nga ginasaysay sa sini nga kapitulo nagapakita kon paano

ginapahamtang ni Jesus ang iya kaugalingon sa katilingban kag kon kay sin-o sia nagapakig-upod: sa isa ka diutay nga grupo sang mga mangingisda nga magadumala sang iya bag-o nga pagtuloohan, sa mga aruon kag mga masakiton nga nagapangita sa iya. Ginatawag niya ang mga tawo nga, subong kay Levi, katapo sang isa ka grupo nga ginatamay.

• 6.1 Yari ang duha ka pagbanggianay nanday Jesus kag sang mga tawo nga relihiyoso sadtong iya panahon nahanungod sa Adlaw nga Inugpahuway.

Basaha ang paathag sa Mc 3:1.Dili naton pagkalimtan nga ang pulong nga Sabado nagakahulogan pahuway. Ang

Dios nagsugo nga ang isa ka adlaw sa tagsa ka semana himuon nga balaan, una sa tanan, indi para sa mga pagtilipon sa pagtuloohan, kundi sa paghatag sang kahigayunan sa tagsatagsa sa pagpahuway (Ex 20:10). Ginahimaya ang Dios kon ang mga tawo wala ginaulipon sa ila inadlaw-adlaw nga palangabuhian ukon sa ila bulohaton.

Sa nahauna nga hitabo, si Jesus wala nagapakigbais sa mga Pariseo nga nagkabig nga bulohaton na ang pagpangutol sang mga uhay, pagkisikisi sa mga kamot kag pagkukot sini. Ginapahanumdom niya anay nga ang dungganon nga mga tumoluo, subong kay David, kon kaisa, wala magtuman sang iban nga pagsulondan sang Kasugoan. Dayon ginadugang niya: Ang Anak sang Tawo Ginuo sang Adlaw nga Inugpahuway. Apang sa mga Judio, lakip ang Pinakamataas nga Pari, wala sing may ginapaiway sa tulomanon sa Adlaw nga Inugpahuway. Gani ginabayaan ni Jesus sila nga nagapalibog kag nagakatingala: Sin-o bala si Jesus suno sa iya banta?

Sa ikaduha nga hitabo, si Jesus sarang makasiling sa lalaki: “Ngaa bala ginapangabay mo ako sa paghimo sang ginadumilian sa Adlaw nga Inugpahuway? Magbalik ka na lang buas kag paayuhon ko ikaw.” Apang si Jesus wala maglikaw sa pag-atubangay, kay ang Ebanghelyo nagakahulogan kahilwayan kag mangin hilway kita kon akuon naton nga wala sing bisan ano nga butang nga balaan sa katilingban nga nagatinguha sa pagpilit sang kaugalingon sini nga mga talaksan. Ang kasugoan sa pagpahuway sa natalana nga adlaw isa sang sinadsaran nga mga kasugoan sang Biblia pero indi ini makapugong sang kahigayunan nga ining kasugoan mangin ka-bangdanan sang pagpamigos gani kon kaisa, kinahanglan ipaiway ang pagtuman sini. Subong man, sa labing balaan nga mga kasugoan sang Simbahan: sa bisan ano nga tion, ini tanan sarang mangin upang sa Ebanghelyo. Kon mag-amo sini, ang Kristiano nga konsiensya, nga napaathagan sang Espiritu Santo, kinahanglan magpangita sang umalagi nga kalubaran. Samtang ang mga tawo yara sa idalum sang isa ka kahusayan, sang mga kasugoan kag mga pangulo nga ginakabig nga balaan kag wala sing may nagahunahona sa pagsaway sa ila, ina nga mga tawo indi hilway kag indi matuod nga mga anak sang Dios (basaha ang 1 Cor 3:21-23; 8:4-5; Col 2:20-23). Ang pagtahod sa Dios nga magalaglag sang aton mausisaon nga

hunahona indi suno sa Ebanghelyo; ang pagtuloohan nga nagapugong sa aton sa pagpangita sa kamatuoran kag sa pagpamangkot sa tagsa ka bahin sang katublagan sang tawo indi matuod nga pagtuloohan. Isa ka pagpakasala batok sa Espiritu ang pagtuon sang Biblia samtang wala nagapangahas sa paghibalo kag paghatag sang igtalupangod sa mga kauswagan nga ginahatag sang siensya karon nga panahon bangod sa kahadlok nga maguba ang aton mango gid nga panan-awan sa balaan nga maragtas.

• 12. Ginapanumdom ni Jesus sa iya pangamuyo ang iya mga pinalangga. Ang kadalag-an sang iya mision magasandig sa ila; ang pagtuo sang iban nga mga tawo magasandig man sa ila. Indi luyag ni Jesus nga ang pagtawag sa ila mangin kaugalingon niya nga pagbuot: sa wala pa niya sila matawag, luyag niya makapat-od nga ginatuman niya ang kabubot-on sang Amay (Heb 5:8). Kay si Kristo nagpili sa ila kag nagtugyan sang iya Simbahan sa ila, magaagi sila sa madamo gid nga mga pagtilaw (Lc 22:31). Gani si Jesus luyag maghalong sa ila paagi sa gahum sang iya pangamuyo (Jn 17:9). Sa adlaw sa wala pa sia mapatay, magakalipay sia nga wala sing may nadula sa mga ginhatag sang Amay sa iya (Jn 17:12).

• 17. Basaha ang paathag nahanungod sa mga pagkabulahan sa Mt 5:1. Ginbagay ni Mateo ini para sa mga katapo sang Simbahan sang iya panahon. Sa pihak nga ba-hin, si Lucas nagabutang sang mga pagkabulahan diri subong sang pagwali ni Jesus sini sa mga taga-Galilea. Sa mga pulong ni Jesus, ang mga pagkabulahan isa ka panawag kag paglaum para sa mga tawo nga ginkalimtan na sang kalibutan, sugod sa mga imol sa iya katawohan nga mga manunobli sang saad sang Dios sa mga pro-peta.

Subong sa Ambahanon ni Maria (1:51-53), ang Ebanghelyo nagabaliskad sang ka-himtangan karon. Sugod sadto, ang Dios nagapakita sang iya kaluoy sing labi paagi sa iya kaalwan sa mga imol kag mga talamayon. Ginatugyan man niya ang iya Ebanghelyo sa ila kag ginahimo niya sila nga mga nahauna nga nagapakigbuylog sa iya bulohaton sa kalibutan. Ang mga imol amo ang mga tawo nga may labing kina-hanglanon nga inugbulig sa pagpatindog sang Ginharian; kon malimtan ini sang Simbahan, wala sia nagadugay sa pagbalik sa kahimtangan sang katawohan sang Dios sang pagduaw ni Jesus sa ila.

May madamo gid nga mga paagi sa pagpakilala kay Jesus kag sa iya bulohaton. Apang agod ini nga pagtulon-an mangin takus nga tawgon pagpalapnag sang ebang-helyo (ukon pagpahayag sang Maayo nga Balita), kinahanglan batunon anay ini sang mga imol bilang Maayo nga Balita. Kon may iban nga katilingbanon nga mga grupo nga nakapakig-isa sing labi pa sa pagtulon-an, ukon sila ang ginaagda sing una, nagakahulogan ini nga may kulang sa kaundan ukon sa paagi sang pagpahayag sang mensahe. Ayhan wala ini ginhatag sa paagi nga nagahatag ini sang katarungan sa mga inagawan.

Bilang kinatuhay sa sining mga pagkabulahan, si Lucas nagapakita sang mga pana-lambiton nga nagapahanumdom sang iya ni Isaias (65:13-14). Mga panalambiton ini nga ginagamit para sa mga minatay kag indi ini mga pagpakamalaut. Kay ang mga manggaranon nagakalipat sa Dios kag nadulaan sang ikasarang sa pagbaton sa gra-sia (12, 13, 16, 19). Ining mga panalambiton amo ang tanda sang paghigugma sang Dios sa mga manggaranon, subong nga ang mga pagkabulahan para sa mga imol, kay ginahigugma niya sila tanan pero sa nagkalainlain nga mga paagi. Sa mga imol, ang Dios nagapamatuod nga laglagon niya ang mga kapasaran nga di-matarong; sa mga manggaranon, ang Dios nagapaandam: ang pagpamanggad nagabunga sang kamatayon.

Ang mga pagkabulahan wala nagahambal nahanungod sa pagbag-o sang kabuhi sang mga manggaranon kag wala man ini nagasiling nga maayo pa ang mga imol, apang nagasaad ini sang kabaliskaran. Ang Ginharian nagatumod sa bag-o nga katilingban: ang Dios nagapakamaayo sang mga imol pero indi sang kaimulon.

Kon ginasugid kamo nga maayo sang tanan nga mga tawo (basaha ang 1 Cor 4:8). Sa sulod mismo sang Simbahan sarang magluntad ang duha ka nagkalainlain nga mga grupo — ang mga ginahingabot kag ang mga kinilala. Madamo nga mga palaligban ang sarang magapabilin nga wala sing kalubaran kag bisan ang mision mismo sarang maupangan bangod sa gamhanan nga mga grupo kag mga tawo nga wala sing kakulangan sa kabuhi kag nakahibalo kon paano makaangkon sang mga pagpakamaayo gikan sa mga labi nga gamhanan sa katilingban. Si Jesus nagapaha-numdom sang halimbawa sang mga propeta.

Sadtong panahon ni Jesus, ang mga pangulo sa pagtuloohan sang mga Judio nagkabig na sang mga kasulatan sang mga propeta bilang ikaduha nga sahi sang mga kasulatan. Ang ila ginhatagan sang labi nga pagtalupangod amo ang mga libro nahanungod sa Kasugoan nga nasentro sa pagsimba didto sa Templo. Si Jesus magasugid sa iya mga gintuton-an nga sila ang mga manunobli sang mga propeta (Mt 13:17; Bin 3:25; San 5:10), kag magahatag sia sang igtalupangod sa bunayag nga mga mensahero nga nagapahayag sang pulong sang Dios sa katawohan sang Dios kag masunson nga nagasumpong sa mga panghunahona sang mga gamhanan. Ang isa ka Kristiano dili makibot sa kaluyahon ukon sa iban pa nga kasawayan nga iya matalupangdan sa Simbahan; dapat sia magkalipay sa pagpadayon nga matutom bisan sia hingabuton.

• 27. Si Lucas nagapakita diri sang pila lang sang mga hulobaton ni Jesus nga gintingob ni Mateo sa mga kapitulo 5-7 sang iya Ebanghelyo, nga aton napaathagan na.

May mga tawo nga nagabatyag nga nadayaan sila sa pagkakita nila nga si Jesus nagahambal nahanungod sa pagbalhin sang aton kabuhi sa baylo sang paghambal nahanungod sa pagbalhin sa katilingban. Dili naton pagbasulon si Jesus, kay wala sia magsambit sang pagbalhin sang katilingban sadtong tion nga wala sing may nakahunahona kon ano ini. Apang ang kabangdanan yara sa iban nga bahin: si Jesus nagapakig-atubang sa labing importante nga butang. Ang gamot sang kalainan yara sa tagipusoon sang mga tawo. Maathag nga ang malain nga mga kapasaran nagaupang sa mga tawo sa pagkabuhi kag pagtubo. Apang maathag man nga wala sing bisan isa ka pagribok, bisan madamo pa nga mga kaayuhan ang sarang sini ma-tigayon, nga makapasad sang isa ka katilingban nga indi tama ka mapiguson, samtang ang mga tawo wala mabalhin suno sa Ebanghelyo. Si Jesus nagatudlo sa aton sang dalan padulong sa pagtubo kag kahilwayan.

Ang tanan nagakinahanglan sang pagkonbertir sa pulong ni Jesus. Ang maathag nga pagkabalaka ni Jesus sa mga imol kag pinigos wala nagakahulogan nga maayo pa sila. Nagakahulogan ini nga ang Dios maluloy-on, nagapakig-ambit sang labi nga kaluoy sa diin daku ang kapaslawan, kag nagatanyag sang paglaum kag bug-os nga kahilwayan sa diin halos wala na sing paglaum. Ang pinigos nga tawo indi makabig nga wala sing sala; kon wala sia madaog sang kahadlok, pagbinahinbahin kag ka-dalok sa mapuslanon nga mga butang nga ginatanyag sa iya sang nagapigos sa iya, kuntani naangkon niya ang gahum sang kabubot-on nga sarang makapabag-o sa ka-libutan. Gani ang mga pinigos indi mahilway samtang wala pa sila magtubo sa pag-salig sa Dios, nga magahatag sa ila sang ikasarang sa paghinangpanay kag sa pag-baton sang mga pagpasimpalad sang dalan sang pagpakighiuli.

Ang masunod nga mga hulobaton ni Jesus nagatudlo sang kinahanglanon nga mga pagbalhin sang tagipusoon kag mga paagi.

Hatagi ang bisan sin-o nga nagapangayo sa imo. Si Jesus wala nagahatag sang pagsulondan nga magamit gilayon sa tanan nga mga kahigayunan: nakahibalo kita nga may mga kahigayunan nga indi kita dapat maghatag, kay ini mangin kabang-danan lang sang paglapnag sang malain nga pagginawi. Si Jesus luyag maghangkat sang aton konsiensya: Ngaa bala indi ka luyag maghatag? Nahadlok ka bala nga basi indi ka pagbalusan? Apang ano kon ini ang kahigayunan sa pagsalig sa imo Amay

kag pagbiya sang butang nga “manggad mo” (12:34)? Ikaw nga luyag mangin himpit, ngaa bala ginapakawalay pulos mo ang madamo gid nga mga kahigayunan sa pagbiya sa imo kaugalingon nga kaalam agod tugotan ang Dios sa pag-atipan sa imo?

• 31. Subong sa Mt 5:43, si Jesus wala nagatumod diri sing tama sa aton aligutgot sa iban nga tawo kag pag-inabyanay, kundi sa mga pagsumponganay sa katilingban, politika ukon pagtuloohan: ang pagkabig sing lain sa mga katapo sang aton grupo ukon partido sangsa mga tawo sa pihak nga partido. Aton ginahigugma kag gina-tahod ang mga katapo sang aton grupo kag wala kita nagakabalaka sing tama sa mga kinamatarong sang iban: ayhan mga makasasala sila kag bisan ang mga maayo sa ila indi importante suno sa aton.

Si Jesus nagaagda sa aton sa pagdaog sining mga kinatuhay: ang tawo labing importante, kag kon kinahanglan ako sang akon isigkatawo, dapat ko kalimtan ang iya duag ukon ang bisan ano nga bansag sa iya.

Kon nagapahulam kamo sa mga ginalauman ninyo nga may balatunon kamo. Sa li-wat, nagatumod kita sa isa ka katilingbanon nga binatasan: ang mga tawo nga nagapakig-abyan sa iban nga mga tawo nga makapatigayon sang ila pag-uswag sa katilingban kag nagalikaw sa tanan nga sarang mangin palas-anon bangod mga tawo sila nga wala sing gahum: Lc 14:12.

• 35. Basaha ang paathag sa Mt 7:1. Ang aton kahimpitan yara sa pagkaangay sa Amay. Dios sia nga maluloy-on; ang iya kaluoy amo ang iya ikasarang sa pag-unong sa kaimulon kag kalisod sang iya mga tinuga, kag ang paghatag sa ila sing bugana sang bisan ano nga mahatag niya. Ang batasan sang tawo nga nagahukom sa iya kautoran amo ang kasumpong gid sang kaluoy.

Si Jesus nagahambal nahanungod sa paagi nga ang Dios nagatuytoy na sa aton sa kinabuhi karon. Ang isa ka kultora nga napasad sa hunahona sang tawo masunson nga nagapapati sa aton nga ang Dios nagatugot sa mga kasugoan sang kalibutan kag bug-os nga katawohan sa pag-usoy sa ila kaugalingon nga dalan samtang naga-pabilin sia nga walay nagapasilabot nga tumalan-aw; apang ang Ginharian sang Dios amo ang presensia sang Dios mismo nga bisan karon, may kahilwayan sa pagbaliskad sang tanan nga mga kahimtangan, bisan kon para sina, may iya sia nga kaugalingon nga kalendaryo.

• 43. Wala sing maayo nga kahoy... Ining mga hulobaton ginasambit na sa Mt 7:15. Apang diri, si Lucas nagahatag sa sini sang lain nga kahulogan paagi sa pagtumod sa putli nga konsiensya. Dapat naton paputlion ang aton hunahona kag espiritu agod mangin maayo nga kahoy nga nagapamunga sing maayo.

• 7.1 ANG GAHUM SANG DIOS

Ining kapitan sang dumoluong nga mga soldado nakaagum sang pagtahod sang mga Judio. Ang katingalahan indi ang pag-amot niya sa pagpatindog sang sinagoga kundi ang pagbaton sang mga Judio sang iya amot. Ayhan maayo sia nga tawo. Apang nakahibalo sia sing maayo sang malain nga mga pagbutangbotang sang mga Judio sa iban nga mga tawo. Gani wala sia magpangahas sa pagpalapit sing atu-bangay kay Jesus nga nahanungod sa iya sila nagahambalanay. Sa pagkamatuod, tubtob sa diin bala si Jesus nakig-ambit sa bugal sang iya mga kasimanwa? Ihatag bala niya ang ginapangayo sang isa ka Romano nga opisyal? Amo sina ang kabang-danan kon ngaa ginapadala niya ang iya mga abyan nga Judio kay Jesus.

Matuod nga natublag ang lalaki: si Jesus bala magasugot sa pagkadto sa balay sang isa ka pagano kag “mangin di-matinlo”? (Jn 18:28). Labi pa ang ginahimo sang kapitan: si Jesus indi na kinahanglan magkadto sa iya balay. Samtang ang iban nga

mga masakiton nagatinguha nga matandog sang Manunodlo sa paghunahona nga si Jesus may gahum sa pagpaayo, sa baylo ini nga tawo nakahangup nga si Jesus may gahum mismo sang Dios kag indi na kinahanglan nga kadtoan pa niya ang masakiton: indi mangin mabudlay pa ang pagsugo gikan sa malayo sa isa ka kabuhi nga malapit na nga madula.

• 11. Wala pa gid sing may nakapabangod sang gahum sa kamatayon sa bisan kay sin-o. Si Jesus lamang ang nagalutos sa kamatayon, kag ginahimo niya ini sa pinakasimple nga paagi.

Si Jesus nakakilala lang sining pamatan-on nga lalaki paagi sa iya iloy kag para sa sini nga iloy ginbuhi ni Jesus ini nga lalaki. Ang pagkabalo nga wala sing kaanakan amo ang kahimtangan nga may labing kalisdanan (basaha ang Rut), kag ini ang mangin kahimtangan ni Maria.

Ang babaye nagalarawan sa nagaantus nga kabug-osan sang katawohan. “Maga-antus ka tungod sa imo mga anak”: ginsiling ini pagkatapos sang nahauna nga pagpakasala. Ang bug-os nga katawohan indi makalikaw sa pagpulaw sa ila mga patay sa tapos sila makuhaan sang ila mga kabangdanan sa pagkabuhi. Magahibi sila sa paglubong sang ila kabataan, samtang nagapadayon sila sa pagpatay sa ila.

ANG MGA NAGADUHADOHA

• 18. Si Jesus kag si Juan Bautista. Nagbaliskad ang ila kahimtangan. Si Juan nagpakita bilang dungganon nga propeta, samtang si Jesus nagsugod sa pagpangwali bilang tal-os kay Juan pero may lain nga bunga (3:18-20). Karon nabilanggo si Juan kag si Jesus nakilala bilang manug-ayo. Si Juan bala nagaduha-doha samtang sia nabilanggo? Sarang ini mahimo bisan pa nasugiran na niya ang iban niya ka mga sumolunod nga si Jesus magatal-os sa iya. Mangin labi nga husto ang paghangup sa iya pamangkot subong isa ka importante nga pangagda: “Kon ikaw gid ang magaabot, ngaa bala nadugayan ikaw sa pag-abot?”

Ang mga gintuton-an ni Juan nakasaksi sang mga pagpaayo, pero ang mga pagpaayo indi labing importante, gani si Jesus nagadugang: ang maayo nga balita nawali sa mga imol, kay ang matuod nga pagpalapnag sang ebanghelyo nagabuhi sang paglaum kag nagabunga sang pagbag-o sang mga tawo.

Ang mga bulag nakakita liwat, ang mga piang nagalakat... Ang mga propeta nag-tagna na sining mga palatandaan (Is 35:5) nga matuod nga bag-o, kay sang una ang Dios masami nga nagapakilala sang iya kaugalingon bilang makagagahum nga manlulowas. Ining mga pagpaayo nagapaathag sa pagpahilway nga ginadala ni Jesus: indi pagsilot sa mga makasasala (nga daku nga bahin sang pagpangwali ni Juan Bautista) kundi, labaw sa tanan, isa ka pagpakighiuli nga bagay sa pagpaayo sa isa ka kalibutan sang mga makasasala, sang mga mapintas kag madumot nga mga tawo.

Bulahan ang bisan sin-o nga wala nagapangduhadoha sa akon. Kag bulahan ang mga tawo nga wala nagaduhadoha sa pagluwas ni Kristo sa tapos makita ang mga bunga sang pagpalapnag sang ebanghelyo. Bulahan ang mga tawo nga wala nagasiling: mahinay gid ining paagi. Ang Ebanghelyo nagapakita sang manggad sini sa paghatag sang kabuhi sa mga tawo, sa paghatag sang paglaum sa mga tawo nga nakaagi sang kaluyahan kag pagpakasala. Kinahanglan ang pagtalupangod kag paghangup nga labing importante ini.

Wala sing kaso kon ang kalibutan daw nagapadayon sa pagyaub sa mga sinakpan sang kalainan. Ang presensia sang nahilway nga mga tawo nagatulod sa iban nga mga tawo sa pagpat-od sang ila kaugalingon suno sa mga maayo ukon mga malain kag ini ang nagapatubo sa kalibutan.

Paagi sini, ginasabat ni Jesus ang mga gintuton-an ni Juan, nga mga tawo nga naga-sakripisio sang ila kaugalingon kag nagakabalaka sa kadalag-an sang tinotuyo sang Dios. Ayhan naghatag sila sing bug-os nga pagtalupangod sa ila pagpangita sang

katarungan sa bagay nga wala nila makilala ang makagagahum nga pagbuhat sang Dios sa mga binuhatan ni Jesus, nga daw malulo kag mahinay gid kon tan-awon.

• 24. Sang maghalin na ang mga mensahero ni Juan. Ang kalabanan sang mga gin-tuton-an ni Juan nagpadayon sa pagsunod sa iya kag wala magkilala kay Jesus. Si Jesus wala magsumbong sa ila, sa baylo gindayaw niya si Juan kag ginpahamtang ang iya kaugalingon sa dapat hamtangan nahanungod kay Juan.

Huo, nagasiling ako sa inyo, kag labaw pa sa isa ka propeta: Si Jesus maathag nga nagadampig kay Juan. Mahapos ang paghimo sa nagligad nga mga propeta bilang huwaran; apang madamo pa sa grupo sang mga talahuron ang nagduhadoha nahanungod kay Juan. Wala na (ang Ebanghelyo nagagamit sang pulong sang mga Judio: sa mga nabun-ag sang mga babaye, buot silingon, wala na) sing labi pa kay Juan. Kay suno sa ordinario nga mga tawo, si Juan ang pinakadungganon nga tawo sadto nga panahon. Sugot si Jesus sa ila suno sa sini nga kabangdanan: si Juan ang nagpakilala sa Manlulowas kag sa Ginharian sang Dios.

Ang pinakakubos sa Ginharian sang Dios labaw pa sa iya: sa kahulogan nga ang mga gintuton-an ni Jesus nagsulod sa Ginharian nga ginbalita lang ni Juan. Bisan daw ano ang pagkabalaan ni Juan, wala sia mahatagan sang pagkakilala sa Dios nga nagapuno kay Jesus. Ang imol nga propeta nga si Juan wala makaagi sang bug-os nga pagpakighiuli sa maluloy-on nga Dios, subong sang nangin pribilihiyo sang mga gintuton-an ni Jesus. Sa pagkamatuod, si Jesus naghatag sang pagtamod sa kalabawan, indi sang iya mga gintuton-an kon ipaanggid kay Juan, kundi sang iya ka-ugalingon nga mision kon ipaanggid sa kay Juan.

Si Juan nagsiling nga ang tagsa ka tawo kinahanglan magtadlong sang iya kabuhi. Sa baylo, si Jesus nagasiling sing malig-on nga ang tanan nga mga pagtinguha wala sing pulos kon ang tawo wala nagapati sa paghigugma sang Amay. Ang mga gintuton-an ni Juan nagapuasa; ang mga gintuton-an ni Jesus makahibalo sa pagpatawad. Naganyat ni Juan pakadto sa desierto ang mga makahibalo sa pagbiya sang mga kasulhayan nga ila naandan; si Jesus nagapangabuhi sa luyo sang mga tawo kag nagapang-ayo sang ila mga pilas. Ang bunyag ni Juan nagpatimaan nga ang tawo handa na sa pagbiya sang iya malain nga mga pagginawi; samtang ang bunyag ni Jesus nagahatag sang Espiritu sang Dios.

Daw mga bata sila nga nagapungko... Ginahimo nila ang tagsa ka butang nga wala sa nagakaigo nga tion; ginasaway nila si Juan tungod sa iya labaw nga pagsakripisio kag si Jesus tungod sa iya kinatuhay kay Juan. Wala sing “isa lamang” ka paagi sang pag-alagad sa Dios, wala sing “isa lamang” ka sulondan sang pagkabalaan, “isa lamang” ka paagi sang Kristiano nga pagpangabuhi. Ang Dios nagabuhat sa linibolibo ka mga paagi sa bug-os nga maragtas, sa pagsakdag sa nagakaigo nga tion sang butang nga iya pagadumilian sa pagligad sang panahon. Ang makakulogmat nga pagkabuhi sa pagsakripisio sang mga ermitanyo sa desierto ukon sang dumaan nga mga monghe nga taga-Irlanda nangin manggad sa Kristianismo; ang Kristianismo nga may labi nga tawohanon nga dagway wala magpugong sa iban nga mga tumoluo sa pagsunod kay Jesus padulong sa krus. Si Jesus naglampuwas sa inagyan ni Juan apang kinahanglan niya si Juan: ang Ebanghelyo ginapamatian sing malipayon pero wala ini ginabaton sing maayo samtang ang paghinulsol kag pagsakripisio ginalika-wan. Ayhan ang pagbag-o sang aton pagtuo karon nagapaabot sang mga propeta kag mga hublag nga magahangkat sa kultora kag katilingban nga nadulaan sang ika-sarang sa paghatag sang kabuhi.

• 36. Si Simon nga Pariseo may pila ka maathag kag simple nga mga prinsipyo sa pagtuloohan: Ang kalibutan natunga sa maayo nga mga tawo kag mga makasasala. Ang mga nagatuman amo ang maayo nga mga tawo; ang mga makasasala amo ang mga tawo nga may bantog nga mga sala. Ang Dios nagahigugma sang mga maayo kag wala nagahigugma sang mga makasasala: ang Dios nagapalayo sa mga maka-

sasala. Si Simon maayo nga tawo gani nagapalayo sia sa mga makasasala. Kay si Jesus wala nagapalayo sa makasasala nga babaye, indi mahimo nga natuytoyan sia sang Espiritu sang Dios.

Si Simon isa ka Pariseo, kag ang Pariseo nagakahulogan: “napain” (ukon nabulag). Dili naton sia panghimalauton: ang Biblia may dalayon nga panghunahona nga naga-agda sa mga matarong sa pagbulag sang ila kaugalingon sa mga makasasala; sadto nga panahon, ginahunahonaan nga ang “di-katinloan” sang makasasala makalalaton sa iban nga mga tawo. Si Jesus nagapakita nga ining pagkinahanglan sa pagbulag, subong sa pagpaabot sa pagsilot sa mga makasasala, nagatamay sa kaalam sang Dios kag sa kamatuoran sang tagipusoon sang tawo. Ang Dios nakahibalo nga nagakinahanglan kita sang tion sa pagtilaw sang maayo kag malain, kag sa pagdangat man sa hamtong kag mabakod nga tinindugan. Ginapabay-an niya kita nga makasala bangod sa katapusan, makahibalo kita sing maathag pa nga mga malain kita kag sia lamang ang aton kinahanglan. Gani mahapos sa Dios nga kalim-tan ang aton mga sala kag pagpatuyang, kon walay sapayan sini ukon paagi sini, ma-kadangat kita sa matuod nga paghigugma.

Si Simon wala magbaton kay Jesus suno sa kinabatasan sang pagbaton sa mga inagda sadto nga panahon. Sadto, ang mga tawo nagahigda sing patakilid sa mga sopa sa palibot sang lamesa suno sa kinabatasan sang mga manggaranon kag amo ang ginhimo ni Jesus. Apang paano bala sia makapakighambal sa sining talahuron nga tawo nga nagapati nga nakahibalo sia sang mga butang sang Dios pero wala sing ikasarang sa pagbatyag sini? Kag si Jesus nagahulat sa pag-abot sang makasasala nga babaye.

Ang ginpatawad sing diutay (b. 47). Isa ini ka hulobaton kag indi pagpamatuod sa tanan nga kahigayunan. Madamo nga mga tawo nga wala makasala sing daku ang nakahigugma kay Jesus sing mapaninghakulon. Sa paagi sang paghambal nga na-gapasat-om paagi sa kabaliskaran, si Jesus nagasiling diri sa isa ka tawo nga “maayo” suno sa iya hunahona: Simon, abi mo diutay ang utang mo (kag diri ikaw nagsayop), gani diutay ang imo paghigugma.

Ang iya mga sala, nga madamo, napatawad na (b. 47). May mga tawo nga nakakita sang di-pagsinanto sining bersikulo kag b. 42, sa diin ang daku nga paghigugma amo ang bunga sang daku pa nga kapatawaran. Sa b. 47 ang daku nga paghigugma nakabaton sining kapatawaran. Si Jesus wala magtinguha sa pagsiling kon diin sa duha – ang paghigugma ukon ang kapatawaran – ang nagapanguna: sa pagkamatuod, nagaupdanay ang duha. Si Jesus diri nagapaanggid sang duha ka sahi sang pagtuloohan. Ang pagtuloohan sang mga Pariseo kaangay sang pag-ilisipay ukon paglistahanay: ang Dios nagalista sang maayo kag malain nga mga hinimoan agod sa ulihi mapadyaan niya sing bug-os pa ang tawo nga may madamo pa nga nalista nga maayo nga mga hinimoan. Sa pihak nga bahin, ang matuod nga pag-tuloohan nagahatag sang pagtamod sa sahi sang paghigugma kag pagsalig lang, kag masami nga nagahigugma kita suno sa aton pagtalupangod kon daw ano kita napa-tawad sang Dios.

Ginpatawad na ang imo mga sala (b. 48). Tinguhai ang paghangup sa iskandalo nga mahimo nga natuga sadtong mga pulong. Sa pagkamatuod, sin-o pa bala ang ginhigugma sang babaye luas kay Jesus? Kag sin-o bala ang makapatawad sang mga sala luas sa Dios?

Gikan sa malayo, mahapos sa aton ang pagdampig kay Jesus batok kanday Simon kag iya mga abyan, apang sa pagkamatuod, batok sa iya, si Jesus may tanan nga mga kabangdanan nga masami nga nagabulig sa relihiyoso nga mga tawo sa ila pagdesision.

Sugod sang una nga panahon, may nakapamangkot: ano bala ang kaangtanan sang makasasala nga babaye sining parapo, kay Maria nga taga-Magdala sang madason nga parapo, kag kay Maria nga taga-Betania nga, sang isa pa ka pagkilinaon, nagbubo sang pahumot sa mga tiil ni Jesus (isa ka makatilingala gid nga buhat) sa balay sang isa pa ka Simon, kag nangin salawayon sa panan-aw sang iban

nga mga tawo? Sila bala isa lang, ukon duha ukon tatlo ka tawo? Ang Ebanghelyo wala nagapahibalo sing maathag sa aton, subong man nga ang mga ebanghelista wala gid magduhadoha sa pagsaylo sang pulong ukon pagpakighambal ni Jesus sa bahin nga labi nga nagakaigo sa ila sinaysay.

Bisan ano ang sabat, may mga kaangtanan ining nagkalainlain nga mga hitabo. Ang iskandalo sa relihiyoso nga mga tawo indi nga sang isa ka kahigayunan si Jesus nagtugot sa isa ka makasasala nga babaye nga magpalapit sa iya, kundi nga ang mga babaye nga mga katapo sang grupo sang mga gintuton-an naanad sa pagpa-lapit sa iya. Ang isa sa ila, si Maria nga taga-Magdala, mahimo nga indi takus mangin sulondan sadtong tion sang iya mga demonyo (8:2).

SI JESUS KAG ANG KULTORA SANG IYA PANAHON

• 8.1 Basaha ang paathag sa Mt 1:18 nahanungod sa manubo nga kahimtangan sang mga babaye sadtong panahon ni Jesus kag labi na gid sa katilingban sang mga Judio. Wala sing bisan sin-o nga manunodlo sa pagtuloohan ang magpakighambal sa isa ka babaye sa atubangan sang mga tawo: ang mga babaye ginadumilian sa pag-sulod sa mga sinagoga. Apang si Jesus wala magsapak sang amo sadto nga di-matarong nga mga panghunahona nga ginabaton sang tanan. May mga babaye nga nagkabig sa mga pulong kag batasan ni Jesus bilang panawag sa pagpahilway sa ila. Nag-upod pa gani sila sa grupo sang iya suod nga mga abyan samtang wala nila pagsapaka ang mga kutsokutso. Yari ang isa ka sinadsaran nga panaksi nahanungod sa kahilwayan sang Ebanghelyo.

Si Jesus matuod nga tawo gani katapo sia sang isa ka kaliwat kag kultora: isa sia ka Judio sang iya panahon kag ang iya Ebanghelyo nagakaigo sa kultora nga iya gina-ambit. Apang si Jesus wala magsunod sa sinapat nga mga kinaiya sang iya kultora; wala sia magbaton sang di-matarong nga mga panghunahona sang mga Judio sang iya panahon nahanungod sa mga babaye, sa mga makasasala sang katawohan, sa mga pagano kag iban pa. Wala man sia nakig-ambit sa ila mga panan-awan nahanu-ngod sa Adlaw nga Inugpahuway. Ang iya Ebanghelyo kaangay sang lebadura nga nagabalhin sang mga kultora agod mangin labi nga maayo; sa madamo nga mga bahin, ang paagi sang iya pagpangabuhi nagasumpong sa kadam-an sang mga kultora.

Si Maria nga ginatawag Magdalena (ang Magdala isa ka baryo sa baybayon sang Linaw nga Tiberias) makita sa tiilan sang krus upod kay Maria nga asawa ni Cleofas, nga iloy nanday Santiago kag Joset. Ining duha ka babaye, upod kay Juana, magabaton sang nahauna nga balita sang Pagkabanhaw (Lc 24:10).

• 9. Basaha ang paathag sa Mt 13:1-23.Amo ini ang kahulogan sang palaanggiran. Ang paanggid (ukon palaanggiran)

nahanungod sa manugsab-og nagabulig sa aton sa paghangup sa nagakatabo sa palibot ni Jesus. Madamo nga mga tawo ang nangin mapagsik gid sa pagsugod, dayon sa indi madugay, naghalalin sila. Pila lang ang nagpadayon kag natingala sila: Paano bala magaabot ang Ginharian sang Dios kon wala sing may naluyag sini?

Ang Ebanghelyo nagasaysay sang paathag ni Jesus nahanungod sa mga duta nga nasab-ugan sang binhi. Apang madamo pa ang dapat ipaathag. Nahauna, mahimo nga nakibot ang mga tagpalamati sa pagpaanggid ni Jesus sang Ginharian sang Dios sa isa ka butang nga nasab-og. Sa kabug-osan nga Balaan nga Maragtas, may madamo nga mga pagsab-og kag ang mga tawo sadtong panahon ni Jesus nagpa-abot sa tig-alani (basaha ang Bug 14:15).

Subong sang mga tawo sadtong panahon ni Jesus, luyag kita mag-ani, buot silingon, magpaayaw sa mga bunga sang Ginharian sang Dios, subong abi sang katilingbanon nga paghidaet, katarungan kag kalipayan. Kag madamo nga mga tawo ang nagakatingala kon paano nahimo nga ang mga tawo nagapadayon nga malain gid sa pagligad sang duha ka libo ka tuig sa tapos mag-abot si Kristo.

Kon ang Ginharian sang Dios nag-abot na kag yari na sa luyo naton, wala ini nagakahulogan nga magapaayaw na kita sang mga bunga sini. Sa Ginharian sang Dios ang Dios nagahari, kag ang Dios nagahari sa diin ang mga tawo nagabaton sa iya suno sa iya pagka-Dios, sa diin sarang sia mangin Amay kag sa diin ang iya mga anak makabaton sang iya buko para sa ila.

Sugod sadto nga tion, ang mga tawo nagatubo sa linibo ka mga paagi, kag ang katilingbanon nga ihibalo nagauswag man. Ang mga tawo nakatalupangod sang ila dungog kag kabug-osan nga kaladtoan, walay sapayan sa kamatuoran nga daw indi pa gid mahimo sa adlaw-adlaw ang paglambot sa katuyoan.GINHARIAN UKON PAGHARI SANG DIOS

Si Jesus naghambal sa Arameo, isa ka lengguahe nga may isa lang ka pulong para sa tatlo ka nagkalainlain nga mga butang: ginharian, ukon ang duog sa diin nagahari ang Dios; ang paghari, ukon ang kamatuoran nga ang Dios nagahari; ang pagkahari, ukon ang dungog sang Dios nga hari.

Si Jesus nagahambal sing masunson nahanungod sa ginharian mismo: “indi kamo makasulod sa Ginharian sang Dios”; apang sa iban nga bahin, indi maathag ang kahulogan subong abi sa “Amay Namon.” Dapat bala kita magsiling: “Mag-abot sa amon ang Ginharian mo” ukon “Mag-abot sa amon ang Paghari mo”?

Sa sini nga mga palaanggiran, nga kinaandan nga ginatawag mga palaanggiran nahanungod sa Ginharian, nagaupdanay ang duha ka kahulogan. Ang daku nga balita nga ginpaalinton ni Jesus amo ang pag-abot sang panahon nga bug-os nga lain sa mga panahon sang balaan nga maragtas nga naagihan sang mga Judio. Ang Dios maathag nga yara sa bug-os nga maragtas sang mga tawo, labi na sa maragtas sang Israel, pero nagakari sia karon sa lain nga paagi. Karon, kag karon gid lang, makilala sang mga tawo kon sin-o gid ang Dios, kag pagahimuon niya sila nga iya mga anak, paagi sa iya Anak nga nangin tawo.

Ang paghari sang Dios nagsugod kay Jesus nga nagapahayag sang matuod nga nawong sang Dios; dayon sa iya pagkabanhaw bilang Ginuo sang mga buhi kag mga patay, magasugod sia sa paghari kag pagtuytoy sa maragtas sang mga tawo.

• 19. Basaha ang paathag sa Mc 3:31.• 22. Basaha ang paathag sa Mc 5:1.

• 40. Basaha ang paathag sa Mc 5:21.

• 9.12 Basaha ang paathag sa Mc 6:35.Ginasaysay ining pagpadamo sang mga tinapay sa apat ka Ebanghelyo, subong

sang pagsaysay sang pila lang ka mga hitabo sa Ebanghelyo. Luas sa sini nga sinaysay, may isa pa ka pagpadamo sang mga tinapay nga ginasugid sa Mt 15:32 kag Mc 8:1. Ang kabangdanan sini amo ang kamatuoran nga makita sa sini ang pagbalita sa Eukaristiya subong sa paghatag sang pagtamod sa Ebanghelyo ni Juan (kap. 6).

May madamo nga mga sinaysay ayhan bangod kay ang pagpadamo sang mga tinapay isa sang mga milagro ni Jesus nga sa labing maayo nga paagi nagapakita sang iya bug-os nga gahum sa mga kasugoan sang kalibutan (basaha ang paathag sa Mc 8:1).

Panumdumon man naton nga ang mga Judio sadtong panahon ni Jesus isa ka ka-tawohan nga imol kag tama kadamo para sa mapatubason pero magamay nga kadutaan. Ang Romano nga mga manugsakop nagpanguha na sang daku nga bahin sang manggad sang duta, kag ang mga politiko nga subong kay Herodes nagpasaka sang mabug-at nga mga buhis, nga daw matarong kay kinahanglan mahatagan sang obra ang madamo gid nga mga mamumogon sa dalagku nga mga hilimuon.

Madamo nga mga tawo wala sing kapat-uran nahanungod sa ila palangabuhian, su-

bong sang nagakatabo karon sa madamo nga mga pungsod, kag si Jesus kag ang iya mga sumolunod nakig-ambit sa sini nga kahimtangan. Sa yadtong mamingaw nga duog, si Jesus nagbatyag sang iya salabton sa tanan niya nga kautoran nga nangin mga inagda niya (subong sang natabo sa Lc 11:5), kag nagbuhat sia suno sa pagtuo. Adlaw-adlaw sadto nga panahon kag karon, madamo nga mga tawo ayhan nakapa-ambit sang ila nabilin nga mga pagkabutang sa iban nga mga tawo nga imol pa sa ila, bangod sa pagsalig nga pagabalusan sila sang Dios. Amo man sini ang ginhimo ni Jesus. Ang milagro nga iya ginhimo sadto nga tion nagapamatuod sang pagtuo sang madamo nga mapainobuson nga mga tumoluo, nga ayhan indi tama ka mainonu-ngon sa Simbahan pero masunson nga nakahibalo kon paano magpasimpalad sang tanan nga yara sa ila.

Si Jesus wala nagakabalaka nga ining milagro nagapukaw sa ila sang nagatalang nga kapagsik nga magabunga sang pagbinulagay sang iya mga sumolunod (basaha ang Mc 6:45). Si Jesus wala magpakaon sa ila sa pagganyat sa ila nga mangin katapo sang iya Simbahan kundi ginhimo niya ini sa pagtuman sang mga saad sang Dios sa mga imol.

• 18. Natabo ini malapit sa Cesarea sang Filipos, isa ka bantog nga palaligoan sa malayo nga naaminhan sang Palestina, sa tiilan sang Bukid Hermon. Si Jesus nag-halin sa Galilea bangod may katalagman didto. Subong sang iya naandan, ginpauna niya ang Dose sa mga banwa nga pagakadtoan niya, sa pag-aman sini para sa iya pag-abot.

Sin-o bala ako suno sa mga tawo? Kag kamo, ano bala ang ginsugid ninyo sa ila na-hanungod sa akon sang didto kamo sa ila? Sin-o bala ako suno sa inyo ginsiling sa ila? Si Pedro nagsabat sing una, kay nagsalig sia nga wala sila magsayop sa pagpakilala sa ila manunodlo bilang Mesiyas, ang Ginpadala sang Dios.

Si Jesus wala maghimutig kon sin-o gid sia pero ginadumilian niya sila sa pagpahibalo sini sugod sadto, kay suno sa mga tawo, ang Manughilway kinahanglan maglupig sang iya mga kaaway. Ang mga apostoles bala makatawag nga Manughilway, sa tawo nga mapatay sa krus?

Paagi sa pagpaanggid sining dinalan sa Mc 8:27 kag Mt 16:13, may mapat-od kita: gintingob ni Mateo sa isa ka sugilanon ang duha ka nagkalainlain nga mga hitabo sa diin si Pedro amo ang nahauna nga nagpahayag sang iya pagtuo. Ang nahauna nga hitabo amo ang ginasaysay diri ni Lucas.

Sa ikaduha nga hitabo, nakilala ni Pedro si Jesus bilang Anak sang Dios kag nabaton niya ang saad nga ginapahanumdom ni Mateo. Ayhan natabo ini pagkatapos sang pagpadamo sang mga tinapay: ipaanggid sa Jn 6:66-69, ukon ayhan pagkatapos sang Pagkabanhaw: ipaanggid sa Jn 21:15-17, nga wala nagahatag sang pagtamod sa pagtuo, kundi nagahatag sang pagtamod sa paghigugma nga makita ni Jesus kay Pedro. Basaha man ang Gal 2:7-8.

• 22. Ngaa bala ginpamangkot ni Jesus sa iya mga apostoles ang mga pamangkot nga bag-o lang naton nabasahan? Ang Ebanghelyo nagasiling sing maathag: bangod nag-abot na ang tion nga si Jesus magbalita sa ila sang iya pag-antus. Si Jesus nagkari indi lang sa pagpanudlo sa mga tawo kundi sa pagbukas para sa ila sang puertahan padulong sa Pagkabanhaw. Kay karon ang iya mga apostoles nakahibalo na nga sia ang Manlulowas nga ginsaad sa Israel, kinahanglan matun-an nila nga wala sing kaluwasan kon indi malutos ang kamatayon (1 Cor 15:25). Kag maangkon ni Jesus ining kadalag-an kon pilion niya sing kinabubot-on ang dalan sang krus: ang Anak sang Tawo kinahanglan mag-antus sing daku kag sikwayon sang mga pangulo.

Sa gilayon pagkatapos sina, si Jesus nagasiling pa gid nga kita tanan kinahanglan magpakig-ambit sa iya kadalag-an batok sa kamatayon: Dapat niya kalimtan ang iya kaugalingon: ini ang sinadsaran nga desision sang aton kabuhi. Kinahanglan magpili kita sa pag-alagad ukon sa pagaalagaran, sa pagsakripisio sang aton kaugalingon para sa isigkatawo ukon sa paghimulos sa ila. Ukon, subong sang ginasiling sang isa

ka bantog nga pangamuyo: Kabay nga magtinguha ako sa pagpalipay sing labi sa palipayon, sa paghangup sing labi sa hangpon, sa paghigugma sing labi sa higugmaon.

Sang nahauna nga mga tinuig sang kabuhi, ang bata ginabuligan sa sini nga pagpili. Sa matuod nga pamilya indi sia ang sentro kag hari, kag ang iya mga ginikanan indi mga ulipon; sa baylo, nagatuon sia sa pag-alagad kag paghalad sang iya kaugalingon. Kinahanglan magbaton sia sang iya kautoran, magpakig-ambit sa ila kag kon kaisa, magbagay sang iya buasdamlag para sa ila kaayuhan.

Pas-anon ang iya krus adlaw-adlaw. Yari ang pagbaton sa krus nga ginapapas-an sang Ginuo sa tagsa sa aton kag indi na naton kinahanglan pilion bangod kapid na naton ini sa aton kabuhi. Dili naton ini pagpas-anon kon napilitan lang kita, kundi higugmaon naton ini bangod ini ang ginbuot sang Ginuo para sa aton.

Sa kalibutan sa diin nangin kinaandan na ang pagkabuhi sing kinaugalingon – kag paagi sini, ang pag-usik sini, madamo nga kabataan nga mabudlay atipanon, bisan ang mga bata nga may mga depekto, ang magatulod sa ila mga ginikanan sa pagma-ngin matuod nga mga sumolunod ni Jesus sa pagpas-an sang ila krus.

Ang luyag magluwas sang iya kabuhi. Si Jesus nagatumod sa kabug-osan nga padu-longan sang aton kabuhi. Wala sia sing kahilabtanan sa mga tawo nga nagakabalaka lamang sa paglikaw sa “mga sala,” samtang nagatinguha sila sa pagtuman sang ila mga ambision kag sa ila handum sa pagpatuyang sing bug-os sa sini nga kinabuhi. Ang mismo nga pagtinguha sa pagkabuhi nga wala sing pagpasimpalad nagabulag sa aton sa dalan sang Dios.

Ang bisan sin-o nga nagakahuya sa akon. Dugang pa sa krus nga ginapapas-an sa aton sa adlaw-adlaw, ang Dios nagapangabay sa aton sa pagsaksi sa aton pagtuo kag sa sina kinahanglan magpasimpalad kita, bisan indi ini maglabaw sa pagpasim-palad nga yagutaon sang aton mga abyan kag aton amo sa trabaho. Sa mga tion sang pagsinakitay, ang mga Kristiano bala makapabilin nga mahipos, nga makontento na lang sa ila “espirituhanon” nga mga pagtilipon, nga wala maghatag sang pamatuod nga mangin tanda sang ila panghunahona kag pagkabuhi?

• 28. Dumdoma ang pahayag sang Dios nga ginbaton ni Jesus sa pagsugod sang iya pagpang-alagad (Lc 3:21). Yari karon ang bag-o nga pahayag sang Dios nga ginabaton ni Jesus sa Pagbalhin sang dagway. Natigayon ini bangod kay nagasugod ang isa ka bag-o nga bahin: ang Pag-antus.

Sa sulod sang duha ka tuig, si Jesus nagapangwali na, pero wala sing paglaum nga madaog sang Israel ang pagpangsakit nga magadala sini sa kalaglagan. Bisan pa ang mga milagro ni Jesus indi makapapati sang iya mga kasimanwa, kinahanglan pa gihapon nga atubangon niya ang mga sinakpan sang kalainan: ang iya sakripisio mangin mabungahon pa gid sa iya mga pulong sa pagpukaw sang paghigugma kag espiritu sang pagsakripisio sa tanan nga mga tawo nga magapadayon sang iya bulohaton nga pagluwas sa palaabuton.

Ginpaupod niya sanday Pedro, Juan kag Santiago: ining mga lalaki may pinasahi nga kinahamtangan sa Dose (Mc 1:29; 3:16; 5:37; 10:35; 13:3). Ayhan ang iban nga “mga apostoles” nakahangup lang sing mahinay gid. Ang bug-os nga pagpailob kag pagpanudlo ni Jesus wala magpatubo sa ila sing labi nga madasig kag indi pa sila handa sa pagsulod sa panganod upod sa iya.

Nagtaklad sia sa bukid sa pagpangamuyo. Mahimo nga sa isa ka gab-i sang pagpangamuyo natabo ang ginapaabot ni Jesus. Ining pagbalhin sang dagway ni Jesus, una sa tanan, may kahulogan para sa iya kaugalingon. Si Jesus wala pa maka-hibalo sang tanan sa wala pa ini mahanabo; wala sia mapaiway sa mga pang-duhadoha kag mga pagpalibog. Ang Amay daw wala magpakita nga maalwan sa pagbugay sa iya: si Jesus nag-alagad nga wala magpaabot sang langitnon nga mga padya. Apang sa sini nga kahigayunan, nagbaton sia sang mga kalig-unan naha-nungod sa katapusan sang iya mision.

Para sa mga apostoles ang malig-on nga pagsaksi amo ang magabulig sa ila sa

pagtuo sa Pagkabanhaw. (Ang “Ikaduha nga Sulat ni Pedro” wala magsayop sa pag-hatag sang pagtalupangod sa sini nga pagsaksi sang Dios, bisan pa ginahimo ini sa salik-awot nga paagi (2 Ped 1:17), kay luyag sini magpakilala bilang nasulat ni Pedro mismo). Ang matuod, madamo nga mga tawo sa bug-os nga maragtas ang nakabig nga mga propeta ukon “ang pinasahi nga propeta,” apang wala sing isa sa ila ang nagpakunokuno nga may pagsaksi gikan sa Dios sa iya pagpakamaayo, luas sa iya kaugalingon nga mga kadalag-an. Sa lain gid nga paagi, si Jesus may mga saksi, sugod kay Juan Bautista, kay sa tanan nga pahayag sang Dios suno sa Biblia, ang pagtuo ginasakdag sining mga saksi. Yari si Moises, ang manunokod sang Israel, kag si Elias, ang amay sang mga propeta, nga nagkilala kay Jesus.

Si Lucas nagasugid sa aton nga sanday Moises kag Elias nagpakighambal kay Jesus nahanungod sa iya paghalin (sa Griego, ini ang “exodo”). Gani si Jesus nangin bag-o nga Moises nga magadala sang katawohan sang Dios halin sa sining kalibutan sang pagkaulipon pakadto sa Duta nga Ginsaad.

Amo ini ang akon Anak. Basaha ang paathag sa sini man nga mga pulong sa 3:22. Apang diri, si Jesus nagapakita bilang tawo nga ginapaabot nanday Moises kag Elias, ang ila ginaamanan, bisan sa sini nga tion nagapalipay sila sa iya kay sia nagadala pa sang kaluyahon sang aton tawohanon nga kahimtangan. Basaha ang paathag sa Mc 9:1 nga may kaangtanan sa sining Pagbalhin sang Dagway ni Jesus.

• 46. Basaha ang paathag sa Mc 9:33.Si Marcos nagasambit nga ginkugos ni Jesus ang isa ka bata: tumalagsahon ini para

sa mga tawo sadto nga panahon kay ang mga bata ginakabig nga walay pulos kag ang mga manunodlo sa pagtuloohan nagasiling lamang nga dapat sila silutan sing bug-os. Ang sulondan sang pagtuloohan daw isa bala ka pormal nga tawo nga wala nagakadlaw, wala nagadalagan, wala nagaatubang sa mga tawo nga may manubo pa nga kinahamtangan sa katilingban, labi na sa mga babaye kag mga bata. Sa masunson, ini nga panghunahona makita sa mga tawo nga nagasaway sa bunyag kag nahauna nga pagkalawat sang mga bata.

Si Jesus wala magsabat sa pamangkot sang mga apostoles: Sin-o bala ang labing daku? Kay indi importante ang pagmangin daku kundi ang pagmangin suod nga abyan ni Kristo. Kag agod mabaton si Kristo, kinahanglan batunon naton sia sa pagka-tawo sang mga magagmay.

• 51. Sa tapos masaysay ang mga binuhatan ni Jesus sa Galilea, si Lucas naga-sugod sang ikaduha nga bahin sang iya Ebanghelyo sa diin gintingob niya ang mga pulong nga ginsiling ni Jesus sa nagkalainlain nga mga kahigayunan. Agod mapakita sing maathag ang sugpon sang sinaysay, si Lucas nagahanduraw nga si Jesus nagahatag sining mga sabat samtang didto sia sa dalanon halin sa Galilea padulong sa Jerusalem sa diin mahanabo ang ikatlo nga bahin sang iya ebanghelyo.

Ang nahauna nga parapo nagapahanumdom sa aton nga ang Samaria yara sa tunga sang duha ka probinsia sang Galilea kag Judea. Mga Samariahanon ang mga pumoluyo didto kag indi mga Judio, kag ining duha ka katawohan nagdumtanay gid. Kon ang mga Judio nga taga-Galilea mag-agi sa Samaria sa balaan nga pagpang-lakaton pakadto sa Jerusalem, natakpan ang tanan nga mga puertahan sa bug-os nga Samaria.

Sa tagsa ka kahigayunan nga si Jesus mag-atubang sa mga Samariahanon, naga-tudlo sia sa aton sang bag-o nga panan-aw sa mga tawo nga wala mag-ambit sang aton pagtuo. Ang mga pagtuloohan masunson nga nangin makahas, kon kaisa nangin palaaway, labi na ang mga relihiyoso nga nagakabig sang ila kaugalingon bilang pahayag sang bugtong nga Dios, kag amo na ini ang natabo sa Daan nga Kasugtanan. Si Jesus indi kabahin sadtong pagkapanatiko, nagatudlo sia sa aton nga dili naton pagkasal-an ang kawsa ukon tinotuyo sang Dios sa aton kawsa ukon sa mga tinotuyo sang aton katilingban sa pagtuloohan. May bug-os nga pagtahod para sa mga tawo nga ginatuytoyan sang Dios sa lain nga dalan. Daw ano ang kinatuhay

sa mga gintunaan sang nagligad nga panahon ang ginapukaw sining sinaysay sa bersikulo 54 (basaha ang 2 Hari 1:9)!

Ginasingganan diri ni Jesus ang iya mga apostoles nga indi magdasudaso: ang mga Samariahanon nga wala magbaton kay Kristo sa sini nga kahigayunan indi makabig nga nakasala pa sangsa iban nga mga tawo nga nagatakop sang ila mga puertahan sa isa ka dumoluong. Ngaa bala laglagon pa ining diutay nga baryo kon sa paghimo sini kinahanglan pa sila magpangita sang madayunan sa iban pa nga baryo? Maayo pa ang pagpadayon na lang agod indi madugayan sa pagpanglakaton.• 57. MGA PAGBUHI – PAGMANGIN   HILWAY

Sa kabaliskaran sa naandan nga paghangup ni Jesus sa kinaugali sang tawo, nakita naton diri si Jesus nga tama ka mapinangayuon sa gintuton-an nga luyag mag-upod sa iya: si Jesus indi makausik sang tion sa pagpahamtong sang mga tawo nga indi handa sa pagsakripisio sang tanan tungod sa Ebanghelyo.

Ayhan ang ikatlo sining mga tawo nga luyag mangin mga gintuton-an nagalaum sa tago nga sa tion sang iya pagpaalam, ang iya pamilya magapangabay sa iya nga indi niya paghimuon ina nga kabuangan. Gani magapabilin sia nga may matahum nga mga tinotuyo: Luyag ko kuntani, pero...

Lain ang kahimtangan sang ikaduha nga tawo nga luyag mangin gintuton-an: Pa-bay-i ang mga patay sa paglubong sang ila mga minatay. Sa aton pag-atubang sa si-ning nagapakibot nga mga pulong nga aton makita kon kaisa sa Ebanghelyo, may duha ka panghunahona nga dapat likawan. Ang nahauna amo ang pagkabig sining mga pulong bilang kabug-osan nga pagsulondan, isa ka tulomanon nga ginapatuman sa tagsatagsa nga wala man lang sing pag-usisa sa buot silingon sini; ang ikaduha, nga masunson pa, amo ang pagsiling: “Indi ina dapat paghangpon suno sa mga tinaga, kay isa lang ina ka nasidlangan nga paagi sang paghambal.” Apang suno kay Jesus wala sing may makasulod sa Ginharian kon wala sing inagihan sa kahilwayan.

Papauli-a anay ako sa paglubong sang akon amay. Ayhan nagakahulogan ini nga dapat sia maglubong sang iya amay nga napatay. Apang mahimo pa gid nga naga-kahulogan ini nga luyag sia magtatap sang iya tigulang nga amay tubtob sa tion sang paglubong sa iya (Tob 6:15). Mabudlay ang paghunahona nga ang isa ka tawo matuod nga hilway kon wala sia sing kahigayunan sa pagpamatuod sini paagi sa pagbuhat sing lain sa nahangpan kag nabaton sang iban nga mga tawo sa iya palibot. Dumdoma si San Francisco sang Assisi nga nagpakilimos sang kalan-on sa iya kaugalingon nga banwa sa tapos sia magpangabuhi didto bilang anak sang isa ka manggaranon nga pamilya.

Lakat ka kag ibalita ang Ginharian sang Dios. Kon makabati ka sang tawag gikan kay Jesus, ini ang bug-os nga pagbuot sang Dios para sa imo sa sini gid nga tion. Baya-i sa imo kinahamtangan ang imo mga balibad, ang imo mga katungdanan: ayhan ini tanan mga katungdanan lang sa kalibutan sang mga minatay. Ang Dios nagpakamaayo nga iban, ayhan ang iya mga anghel, na ang magtatap sini.

Pabay-i ang mga patay sa paglubong sang ila mga minatay: Maathag nga si Jesus nagahambal subong sang mga propeta. Sa pagpahayag sining madalum nga kamatuoran, wala sia maghatag sang pagsulondan nga dapat sundon sa tanan nga mga kahigayunan.

• 10.1 Basaha ang paathag sa Mt 10:5 kag Mc 6:7.Si Lucas nagasaysay sang mision sang Setenta (ukon Setentay-dos) pagkatapos

sang mision sang Dose (9:1).May Dose ka mga apostoles suno sa kadamuon sang mga tribo sang Israel: nagaka-

hulogan ini nga ang Ebanghelyo ginbalita anay sa katawohan sang Israel. Dayon nagsugod ang mision sang Setentay-dos (ukon Setenta): ining mga numero nagalarawan sang kadam-an sang mga pungsod sang mga pagano. Gani ini nga mision isa ka paglarawan sang bulohaton nga amo ang salabton sang Simbahan tubtob sa katapusan sang kalibutan: ang pagpalapnag sang Ebanghelyo sa tanan nga

mga pungsod (Mt 28:19).Kon ang Simbahan madugay na nga nahamtang sa isa ka duog, dayon kita

nagapati nga ang tagsatagsa may kahigayunan sa pagbaton sa Ebanghelyo: isa lang ini ka dalamguhanon. Bisan sa pinakamaayo nga mga kahigayunan, madamo nga mga pamilya, labi na ang mga pinakaimol, ang nagpaabot sa sulod sang mga tinuig sa pagduaw sang misionero.

Sa pagduaw sa mga panimalay, ang nahauna nga dapat himuon amo ang paghatag sang paghidaet, buot silingon, ang pagkari bilang abyan sa ngalan ni Kristo kag sang iya Simbahan, ang pagtigana sang tion sa pagpamati sa mga tawo nga ginaduaw kag ang paghibalo sang ila mga kabalaka. Sa amo lang sini makahatag kita sa ila sang matahum nga sabat kag makasiling sa ila: ang Ginharian sang Dios nagpalapit na; bisan pa ikaw may linibo ka mga palaligban, magpati ka nga karon ang Dios nagkari palapit sa imo agod ikaw magpakig-uli. Ini ang tion sa pagpakig-uli sa mga katapo sang pamilya kag mga kasilingan, sa pagbiya sa mga aligutgot. Sugori ang paghimo sang sarang mo mahimo kag magsalig ka nga ang Dios, suno sa iya paagi, mag-pakamaayo sang bisan ano nga indi mo masarangan.

Ayuha ninyo ang mga masakiton: lantawa ang nagasunod.Madamo sa mga tawo nga nagabaton sing malipayon sa mga misionero ang indi

makapadayon: indi sila magabuylog sa isa ka katilingban sang mga Kristiano. Wala ini nagakahulogan nga nausik na ang mga pagpangabudlay sang mga misionero. Ining mga tawo magadumdom sining tion sang grasia gikan sa Ginuo kag magabulig ini sa ila sa pagkabuhi sing labi nga matinuohon. Sa bisan ano nga kahigayunan, may pila ka mga tawo nga makabatyag sang grasia sang Ginuo sadto nga tion kag mangin maukod nga mga katapo sang iya Simbahan.

Ang mision nagabulig sa pagpahamtong sang mga misionero kag sa pagpukaw man sang mga tawo nga ila ginaduaw. Ginpahamtong ni Jesus ang iya mga gintuton-an indi lang paagi sa iya pagpanudlo, kundi subong man sa pagpadala sa ila sa pag-ambit sa iya mision. Sa amo sina nga paagi ginpahamtong niya ang Setenta sa pila ka bulan pagkatapos nila sia makilala. Subong man karon, ang pinakamaayo nga mga tawo para sa bulohaton sang mision, sa masunson, amo ang mga tawo nga bag-o pa lang makonbertir.

ANG PAGPAAYO SA MGA MASAKITON

• 8. Ayuha ninyo ang mga masakiton, si Jesus nagasiling. Nasambit na naton nga si Jesus wala magkari sa paghatag sang ikaayong lawas sa tanan nga mga masakiton kundi nagkari sia sa pagdala sang kaluwasan sa aton. Kay mga makasasala kita, ang aton kaluwasan madangat paagi sa pag-antus kag sa krus.

Ang mga mensahero ni Jesus wala nagatinguha sa pagtal-os sa mga doktor. Wala sila nagapahayag sang pagtuo bilang paagi sa pag-ayo sang lawas: pagpakanubo ini sa pagtuo. Apang matuod nga nagatanyag sila sang “pagpaayo” sa mga tawo nga wala pa makatukib nga ang Ginharian sang Dios kag ang iya kaluoy nag-abot na sa ila.

Bisan diin man nga may mga katilingban sang mga Kristiano, dapat sila mag-atipan kag magduaw sang mga masakiton bilang tanda nga ini ang pamilya sang tanan kag may kabalaka sila sa tagsatagsa. Ang paghigugma nga ginapakita sang dumoluaw nagapabaskog sang tagipusoon sang masakiton, nagapalipay sa iya kag nagapukaw sang iya pagpasalamat, gani ginaaman sia sa isa ka madalum nga pagbag-o kag sa kapatawaran sang mga sala. Basaha man ang San 5:13.

Sa nahauna nga sulat ni Pablo sa mga taga-Corinto (12:9), nagahambal sia naha-nungod sa nagkalainlain nga mga dulot nga ginahatag sang Espiritu Santo sa kati-lingban sang mga Kristiano kag nagapakita sia sang kinatuhay sang mga dulot sa paghimo sang mga milagro kag sa pagpaayo sang mga masakiton. Ining ulihi nga dulot sarang magsanto sa kinaugali nga ikasarang sang isa ka tawo sang una.

Maathag nga sakdagon naton ang mga tawo nga may ikasarang sa pagpangamuyo

kag pagtungtong sang ila mga kamot sa ulo sang mga masakiton. Apang ang mga doktor kag mga manug-alagad sang ikaayong lawas dapat magkabig sang ila sam-paton nga pag-atipan sang mga pasiente bilang pag-alagad sa mga masakiton sa ngalan sang Dios.

Dili kamo magbugno bisan kay sin-o sa dalan. Ang mga misionero, sa labing ma-dali, madulaan sang ila kapagsik sa ila bulohaton kon sila magpabilin sa pagkatakata ukon sa pagdayon sa luyo sang mga abyan nga wala magbaton sa Ginharian. Sa baylo, dapat sila magsalig sa Pagtatap sang Amay nga magabukas para sa ila sang tagipusoon kag balay sang isa sang mga tawo nga nakapamati sa Maayo nga Balita.

• 17. Sa pagsugod sang mision, nahadlok anay ang tawo nga nagawali kag nagaobra para kay Kristo. Dayon nagabatyag sia sang kalipay tungod sa pagdaog sang iya kaugalingon, kag labi pa sini, sang kalipay tungod sa pagtuo kag pag-obra sa gahum mismo ni Jesus. Si Jesus nagapasalamat sa tungod sa Setenta (ukon Se-tentay-dos) kag tungod sa tanan nga mga misionero nga magasunod sa ila.

Ining mga butang nga ginpahayag sang Dios sa mga bata nagatumod sa makata-lanhaga nga gahum sang Ebanghelyo sa pagbalhin sa mga tawo kag sa pagpakita sang kamatuoran sa ila? Ang mga apostoles nagakatingala sa gahum nga nagikan sa Ngalan ni Jesus (Mc 16:17). Ginahatagan ni Jesus sang pagtamod ang pagkalutos sang Kaaway, si Satanas.

Abi sang mga tawo nga may tinun-an kag mga maalam may nahibaloan na sila pero wala sila makahibalo sang pinakaimportante nga butang. Nagahambal sila nahanungod sa Dios nga indi maglabaw sa landong sang matuod nga Dios samtang wala sila makakilala sa iya dira kay Jesus. Wala sila makahibalo kon sa diin nagapa-dulong ang kalibutan bangod wala sila makatalupangod kon paano nagabuhat ang gahum sang Dios bisan diin man ginapahayag si Jesus.

Sa pihak nga bahin, ang mga bata nakahangup. Sadto anay, suno sa ila panan-aw, isa sila ka sinakripisio nga kaliwatan. Kay sa tagsa ka kaliwatan ang mga magamay naanad na sa pagsakripisio sang ila kaugalingon para sa ila mga anak, ukon sila ang ginasakripisio sang mga gamhanan, sa katuyoan kuno nga palipayon ang ila mga ka-liwat. Wala sila magkabuhi para sa ila kaugalingon, sa baylo nag-aman sila sang lugar para sa isigkatawo. Apang karon ang tanan yara na sa mga magamay ukon ma-painobuson nga mga tumoluo kon si Jesus yara sa ila, kay ang tanan gintugyan na sang Amay sa iya.

Sa ordinario nga mga paagi ang mga magamay nagakabuhi suno sa ila pagtuo apang nakahibalo sila nga wala sing may mausik sa ila mga sakripisio. Si Jesus ang nagapakilala sang iya Amay sa aton, kag sa aton pagkakilala sa iya sa kamatuoran, nagapakig-ambit man kita sa iya pagdumala sa mga hitabo. Gamhanan ang aton mga handum kag mga pangamuyo bangod nakalambot kita sa sentro sa diin ang Dios nagadumala sang mga puersa nga nagaluwas sa bug-os nga katawohan: kay nagaobra kita para sa walay katapusan, ang aton mga ngalan nasulat na sa langit.

Ang pagpalapnag sang Ebanghelyo wala nagakahulogan sang pagtinguha sa pag-baligya sini; sa baylo, nagakahulogan ini sang pagpamatuod sa gahum sini sa pagpaayo sa mga tawo sa ila mga demonyo, kag sa sini indi kinahanglan nga magmangin maukod kita sa bagay nga daw bunga na ini sang aton kaugalingon nga binuhatan. Dapat naton batunon ang kamatuoran nga wala kita sing gahum sa sini nga mga butang kag dapat kita magpasalamat sa Dios nga naghatag sa aton sang ikasarang nga makita, mabatian kag mapahayag ang iya pagluwas.

Bulahan ang mga mata nga nakakita... Untata na ang kahisa sa bantog nga mga tawo, mga hari kag mga propeta sang nagligad nga panahon. Kamo nga buhi karon, kag indi mga hari ukon mga propeta, nahatagan sang maayo pa nga bahin.

• 25. Sin-o bala ang akon isigkatawo? Ang manunodlo sang Kasugoan nagpaabot nga mahatagan sang pat-od nga takus sang iya katungdanan. Sin-o gid bala ang

dapat niya tatapon? ang mga katapo sang iya pamilya? ang mga tawo gikan sa iya kaugalingon nga kaliwat? ukon ayhan ang bisan sin-o?

Importante ang pagtapos ni Jesus sang iya sugilanon paagi sa lain nga pamangkot: Sin-o bala sa sining tatlo ang nangin isigkatawo? Subong ini sa pagsiling: “Dili pagtinguha-i ang pagkilala kon sin-o ang imo isigkatawo kundi pamatii kag sunda ang tawag gikan sa imo tagipusoon, kag magmangin isigkatawo ka, magpalapit ka sa imo utod nga nagakinahanglan sa imo. Kon ginakabig naton nga katungdanan ang sugo sa paghigugma, wala kita nagahigugma suno sa luyag sang Dios.

Ang paghigugma indi lang pag-unong sa kapi-otan sang isigkatawo. Talupangda kon paano nagdulog ang Samariahanon bisan pa makatalagam yadto nga duog, kon paano niya ginbayaran ang balayran kag kon paano sia nagtug-an sa pagsabat sa bi-san ano pa nga kinahanglanon. Sa baylo sang “pagbulig tungod sa kaluoy” lang, nag-pasimpalad sia nga wala sing bisan ano nga ginapangayo ukon bulobanta, kag para sa isa ka tawo nga wala pa niya makilala.

Sang isa ka kahigayunan, si Martin Luther King nagsiling nga ang paghigugma wala makontento sa pag-unong sa mga nagaantus: “Sa pagsugod, kinahanglan kita mag-maayo nga Samariahanon sa mga natumba sa dalanon. Apang pagsugod lang ini. Kay sa pila ka adlaw kinahanglan kita makatalupangod nga ang dalan pakadto sa Jerico dapat himuon sa paagi nga ang mga lalaki kag mga babaye wala ginasakit kag ginakawatan sing dalayon sa ila pagpanglakaton sa mga dalanon sang kabuhi.”

Sa sini nga halimbawa, ginapakita man ni Jesus sa aton nga, sa madamo nga mga kahigayunan, ang mga tawo nga ginakabig nga mga opisyales sa pagtuloohan, ukon ang mga nagapati nga nagatuman sila sang Kasugoan, amo ang mga tawo nga indi makahigugma. Isa pa ka Samariahanon, nga ginakabig nga kaaway sang mga Judio, ang nag-atipan sa tawo nga napilasan.

Suno sa mga Judio, ang isigkatawo amo ang mga katapo sang Israel, ang ila mga kasimanwa, nga may dungog paagi sa pagpakig-ambit sa isa ka pagtuloohan; sa pagkamatuod, ini nga paghiliutod nagikan sa “dugo kag unod.” Apang suno kay Jesus, ang matuod nga paghigugma nagadala sa tawo sa pagbiya sa bisan ano nga pagsikway.

• 38. Madamo nga mga butang ang daw kinahanglan sa pamilya: ang pagtinlo, ang pagluto, ang pag-atipan sang mga anak. Apang kon wala sing tion sa pagpamati sa iban, ano bala ang pulos sang kabuhi? Ayhan nagahimo kita sang madamo nga mga butang sa pag-alagad sa Dios kag sa aton isigkatawo; apang isa gid lamang ang kinahanglan himuon naton tanan: ang pagtugyan sang kaugalingon kay Jesus kon yari sia.

Si Marta nagaobra kag nagapalibog gani wala na sia sing tion sa pagpakig-upod kay Jesus. Si Jesus ang paghidaet kag ang tawo nga wala nagaamuma sa iya sa paghidaet wala nagabaton sa iya. May paagi sang pag-alagad kag pagbakabaka sa pag-obra nga nagabunga sang kamingawon sa aton, bisan ini sa panimalay ukon sa katilingban; sa baylo, luyag ni Jesus nga makita naton sia sa aton inadlaw-adlaw nga hilimuon.

Ang aton pangamuyo mahimo man nga mangin isa ka paagi sang pagpalibog subong sang ginhimo ni Marta: kon magpalibog kita sa pagmitlang sang mga pangamuyo, kon maggamit kita sang madamo nga mga pulong sa pagpaatubang sang aton mga palaligban sa Ginuo sing ginatos ka beses; kon ang manugdumala sang pagsaulog ginakulbaan kag nagakabalaka sing tama sa kahimpitan sang pag-amba ukon pagwali.

Ang pangamuyo amo ang tion sa pagpamati, sa pagpamalandong sa kalinong na-hanungod sa buhat sang Dios; ini ang pagpahipos sang aton mga handum, sa bagay nga nagahatag kita sang pagtamod sa Dios lamang, nga yari sa aton atubangan sa tago nga paagi, kag dayon makahiusa kita sa iya kabubot-on. Makatilingala kon talupangdon naton nga sa iban nga mga pagtuloohan nga indi Kristiano ang mga tawo nakatuon sa pagpahamtang sang ila mga hunahona sa paghidaet kag kalinong

kag sa pagdangat sa matuod nga katawhayan. Sa pihak nga bahin, nagasugod kita sa pagpangamuyo samtang ginadala naton ang aton mga ginakabalak-an kag wala kita magbiya sini tubtob matapos ang pangamuyo.

Si Maria nagpungko sa tiilan nayon sang Ginuo. Ini ang kinabatasan sang isa ka gintuton-an, sa tiilan sang iya Manunodlo. Si Maria nagapamati kay Jesus upod sa mga gintuton-an nga kaupdanan ni Jesus. Pat-od nga si Jesus wala magpanudlo sing dalayon, apang bilang Pulong sang Dios, gindala niya ang Dios sa tanan nga iya na-tandog. Si Maria nagbatyag nga maayo ang pagpabilin didto kag nakatalupangod sia nga ang iya pagpalapit wala magpaakig kay Jesus.

Ginpili ni Maria ang maayo nga bahin. Ginsunod lang niya ang iya naluyagan, apang si Jesus nakakita sing labi pa: indi sia magadugay didto, kag sa bisan ano nga kahiga-yunan ang iya presensia sa tunga naton pirme nga madali lang. Si Maria nakahimulos sining malip-ot nga mga tinion nga makapalapit sia kay Jesus, kag subong man si Jesus, sa iya, samtang nagapamati sia kay Jesus.

• 11.1 Ang mga apostoles nakahibalo na magpangamuyo kag nagpangamuyo sila sing updanay, subong sang ginahimo sang tanan nga mga Judio, sa sinagoga kag sa natalana nga mga takna sa bug-os nga adlaw. Apang sa ila pagpangabuhi upod kay Jesus, nakatukib sila sang isa ka bag-o nga paagi sang pagpangabuhi sang suod nga paghiliutod kag nakabatyag sila nga kinahanglanon ang pagpakighambal sa Amay sa lain nga paagi. Si Jesus naghulat nga sila mismo ang magpangabay sa iya sa pagtudlo sa ila sa pagpangamuyo. Basaha ang Mt 6:9.

• 5. Si Jesus nagaagda sa aton sa pagpangayo sing mapailubon, nga wala gid naga-katak-an sa pagpangayo tubtob ang Dios mismo ang “matak-an.” Ang Dios indi pirme maghatag sa aton sang aton ginapangayo, kag indi man sa paagi nga aton ginapangayo, kay wala kita makahibalo kon ano ang maayo para sa aton. Apang hatagan niya kita sang balaan nga espiritu, ukon maathag pa nga pagkahibalo sa iya kabubot-on kag, dungan sini, sang kaisog sa pagtuman sini.

Panuktok kamo kag ang puertahan pagabuksan para sa inyo. Bilang paathag sa sini nga bersikulo, yari ang isa ka panid gikan kay Padre Molinie: “Kon ang Dios wala magbukas sa gilayon, indi ini bangod kay luyag niya nga pahulaton kita. Kon dapat kita magpaninguha sa pangamuyo, indi ini bangod kay kinahanglan naton ang nagakaigo nga kadamuon sang mga pag-ampo, kundi bangod kay kinahanglan ang nagakaigo nga sahi ukon paagi sang pangamuyo. Kon may ari kita sini sa pagsugod pa lang, ang aton pangamuyo pagapamatian sa gilayon.

“Ang pangamuyo amo ang ugayong sang Espiritu Santo sa aton subong sang ginasiling ni San Pablo. Apang kinahanglan naton ang pagsulitsulit sining ugayong sa pagbukas sang alagyan sa aton tagipusoon nga bato, subong nga ang tigdiutay nga tulo sang tubi nagabuho sa pinakamatig-a nga mga bato. Sa aton mapailubon nga pagsulitsulit sa Amay Namon kag sa Maghimaya ka Maria, sa pila ka adlaw makapa-ngamuyo kita sini sing himpit nga pagsinanto sa kabubot-on sang Dios. Sia mismo nagahulat sa sining ugayong, nga amo lamang ang mahamut-an niya kay, sa pag-kamatuod, nagagikan ini sa iya kaugalingon nga tagipusoon.

“Samtang wala naton mapalanton ini nga nota, ukon nagabot ini gikan sa kadadalman sang aton kaugalingon, indi malutos ang Dios. Indi ini tungod kay ang Dios nagapangapin sang iya kaugalingon kay sia ang putli nga kalulo kag pag-ilig, kundi samtang wala kita sing kaanggid sa iya, wala sing may magailig sa tunga naton kag sa iya. Ang tawo nagakatak-an sa pagpangamuyo, pero kon magpadayon sia sa baylo nga madulaan sang paglaum, mabiyaan niya sing amat-amat ang iya bugal, tubtob sa iya kalapyuon kag pagkalutos, maangkon niya ang labi pa sa sarang niya mahandum.”

ANG MGA GINAPANGAYO – ANG MGA SANTOS

Si Jesus nagaagda sa aton sa pagpangayo sing mapailubon: ang mapailubon nga mga pagpangayo wala na nangin makinaugalingon kag ini nangin pangamuyo, buot silingon, nagabayaw sa aton kag nagadala sa aton palapit sa Dios.

Apang ano bala ang nahanungod sa pagpangabay sa mga santos? Dapat naton akuon nga, sa masunson gid, ang tawo nga nagapakitluoy sa mga santos nagausoy sa dalan nga sumpong sa matuod nga pangamuyo. Ini nga tawo wala sing tuyo sa pagtukib sa kaluoy sang Dios, kundi nagtuyo sia sa pag-angkon sang mapuslanon nga butang. Wala sia nagakabalaka kon kay sin-o sia nagatawag samtang makakita sia sang isa ka masaligan kag minakina nga manughatag sang mga bugay. Sa amo sina nagasugod ang pagpangita sang mga santos, mga silimbahan kag mga debosion.

Ang Simbahan isa ka pamilya. Subong nga nagapangabay kita sa aton mga abyan sa pagpangamuyo para sa aton, sa labi pa sini dapat kita magpangabay sa aton kautoran nga mga santos. Wala sing may magsaway sa aton kon kaisa nagapakita kita sang aton pagsalig sa ila pag-ampo, labi na sa pag-ampo sang mga santos nga aton ginadayaw sing labi kay nahibaloan naton ang ila mga pagkabuhi kag mga hini-moan. Apang ining “pangabay” sa mga santos dili pagkasal-an sa mapailubon nga pagpangayo nga nagapakilala sa aton sa di-matungkad nga kamatuoran sang Dios. Si Maria nga Iloy sang Dios amo lamang ang makaupod sa aton sa amo nga pangamuyo kay ang Dios naghimo sa iya nga aton iloy; kay ginpatipig sang Dios sa iya ang tanan niya nga kaluoy para sa aton; kay ang Dios naghiusa sa iya sa bagay nga kon kita magtamod kay Maria, pirme naton makita ang buhi nga presensia sang Dios.

• 14. Basaha ang paathag sa Mc 3:22 kag Mt 12:23.Paagi sa gahum sang Dios (b. 20). Sa Ex 8:15 ini man nga mga pulong ginagamit sa

pagtumod sa gahum sang Dios nga nagahimo sang mga milagro.

• 23. Ang wala nagaapin sa akon... Ini nga mga pulong daw nagasumpong sa Lc 9:50: ang bisan sin-o nga indi batok sa inyo. Sa pagkamatuod, sa Lc 9:50 si Jesus nagakilala nga ang iya espirituhanon nga pamilya labaw pa gid sa kitaon nga grupo sang iya mga gintuton-an: ang mga tawo nga nagaobra para sa amo man nga mga katuyoan, bisan indi sila mga katapo sang Simbahan, kinahanglan kabigon nga mga abyan.

Sa pihak nga bahin, sa Lc 11:23, si Jesus nagatumod sa mga tawo nga wala mag-unong sa iya kag sa iya mensahe kag luyag magpabilin nga wala sing may ginadampigan: wala sila mag-upod sa iya, kag sa ulihi magasaway sila sa iya.

• 24. Ang mga Judio nagpati nga ang malain nga mga espiritu luyag magpuyo sa desierto, ukon indi gani, gintapok sila sang Dios didto. Si Jesus nagatumod diri sa mga tawo nga nagatuo sing makadali lang bangod indi tuman ang ila paghinulsol sa ila nagligad nga mga sala; nalipay sila sa pagpamati sa pulong, pero wala sila magsu-god sang mapinangayuon nga mga tikang nga kuntani nagtigayon sa ila sa pagpaayo sang gamot sang kalainan.

• 27. Bulahan ang nagbusong kag nagbatiti sa imo. Ini nga babaye nahisa sa iloy ni Jesus kag nagadayaw sing bug-os sa iya paagi sang paghambal. Apang nagsayop sia kon maghunahona sia nga ang kaparientihan ni Jesus makapabugal tungod sa iya, kag nagausik sia sang tion kon magdayaw sia sa iya mga pulong pero wala sia magtuman sini. Gani ginapaliso sia ni Jesus sa Amay nga amo ang tag-iya sang pu-long nga iya ginapahayag, kag ginapaliso man sia sa iya kaugalingon, nga ginaagda sang Dios nga mangin katapo sang pamilya sang iya mga anak.

Nahanungod kay Maria nga iloy ni Jesus, ang nagtuo (Lc 1:45), gintipig niya sa iya tagipusoon ang tanan nga mga pulong kag mga hinimoan sang Ginuo (Lc 2:51).

• 29. Bilang mga makasasala, ang mga taga-Nineve nagbaton sang Diosnon nga tanda nga amo ang pagkari ni Jonas nga nag-agda sa ila sa paghinulsol. Ang mga tawo sadtong panahon ni Jesus nagpati nga mga “maayo” sila bangod sila ang katawohan sang Dios, kag wala nila matalupangdan nga nag-abot na ang takna sang ila paghinulsol.

Ang mga taga-Nineve magabangon upod sa sining kaliwatan kag paga-panghimalauton sila (b. 32). Si Jesus nagagamit liwat sang kinaandan nga larawan sang katilingbanon nga paghukom sa diin ang kada isa magpaiway sang iya kaugali-ngon paagi sa pagpakita nga ang iban nga mga tawo nakahimo sing labi nga malain. Apang ining larawan may madalum nga kamatuoran: ang tanan nga ginhatag sang Dios sa tagsa sa aton dapat magbunga para sa bug-os nga katawohan.

• 37. Basaha ang paathag sa Mt 23.Ang Biblia wala nagapatuman sining mga seremonia sang pagpaninlo nga

ginasambit man sa Mc 7:3, pero ang mga manunodlo sadtong panahon ni Jesus nagpamilit nga kinahanglan tumanon ini tanan. Si Jesus nagapamatok sa sining bag-o nga mga tulomanon sa pagtuloohan. Ngaa bala wala nila ginahatagan sang labi nga pagtamod ang pagpaputli sang tagipusoon?

Dayon mabasahan naton ang mga pagbasol ni Jesus sa mga Pariseo sa nagkalainlain nga mga kahigayunan. Kon subong kay Mateo, si Lucas nagtipig sining mapintas gid nga mga pulong ni Jesus, ayhan pagpahanumdom ini nga ang Ebang-helyo nagalabaw pa gid sa panan-aw sang mga Pariseo nga nagakabalaka gid, suno sa ila pagkabig, sa pag-alagad sa Dios. Ang iban sa ila mga katapo sang nahauna nga katilingban sang mga Kristiano kag mga gamhanan (Bin 15:5). Sa walay pagduhadoha, ang pagkapalaaway sang partido sang mga Pariseo sang madason nga mga tinuig nangin kabangdanan sang pagdumdom sining mga pagbasol. Apang pat-od nga may iban pa.

Isa ka kamatuoran nga ang tagsa ka katilingban sa pagtuloohan nagaluib sa mga prinsipyo sini: ang bag-o nga pagdampiganay nasinsil sa mga tagipusoon. Napasad ini sa mga tawo kag nangin matuod nga dulot para sa tawo nga nagabaton sini. Sa pagtulon-an, isa ka dulot ang pagkahibalo sing maayo sa ginapanudlo, ang pag-buylog sa pagpang-alagad, ukon ang pagpakig-upod sa grupo nga mainonungon sing labi sa pagkabuhi nga Kristiano. Apang sa matuod nga pagkabuhi, ini tanan nagapabudlay pa gid sa aton sa pagpaubos sing matuod kag sa madamo nga mga kahigayunan, nagabalabag ini sa aton sa pagpabilin sa naulihi nga kinahamtangan nga nagakaigo sa aton.

• 49. Ang mga nauna kay Lucas nagsulat sining mga pulong ni Jesus: Magapadala ako sa ila sang mga propeta... (nga mabasahan man naton sa Mt 23:34) kag nagsugod sini paagi sa naandan nga mga pulong: “Ang Kaalam sang Dios nagsiling,” nga isa ka paagi sang pagtumod kay Jesus. Sang pagpahamtang ni Lucas sining mga pulong sa panaysayon ni Jesus, nalipat sia sa pagkuha sining mga pulong. Ang pagkuha sini magapaathag sing labi sa dinalan.

Basaha ang paathag sa Mt 23:34. Si Jesus nagasiling nga ang mga Pariseo kag mga manunodlo sang Kasugoan ang magapanabat sing daku sa paghingabot sa nahauna nga mga Kristiano (sa mga apostoles kag mga propeta nga iya ipadala). Nagasiling man sia nga ang silot para sa sini nga paghingabot matupa sa kaliwatan sadtong iya panahon, gani ginatagna niya ang kalaglagan sang pungsod sang mga Judio sang tuig 70 sa tapos mag-abot si Kristo.

Ang paandam ni Jesus ginapatuhoy man sa mga pari, mga relihiyoso, mga kapasaran sang mga Kristiano kag sa “maayo nga mga Kristiano,” kon ang pagtuman nila sang ila katungdanan sa Simbahan kaangay sang pagtuman sang mga Pariseo kag mga manunodlo sang Kasugoan sa pagtuloohan kag katilingban sang mga Judio sadtong panahon ni Jesus.

Ang paandam ni Jesus ginapatuhoy man sa Kristiano nga mga kapasaran kag sa tanan nga nagatuytoy sa katilingban sa bisan ano nga paagi. Ayhan kita man nagatukod sang Simbahan para sa “mga hamili,” ukon mga gamhanan kag may mataas nga tinun-an, nga, sa wala matalupangdi, nagatamay na gali sang mga imol kag mga kubos. Paagi sini, kita mismo nagapasad sang paghingabot sa mga propeta sang aton panahon. Sa madamo nga mga duog sa diin ginhingabot ukon ginapatay ang aktibista nga mga Kristiano kag mga relihiyoso, may mga tawo nga “taga-Sim-bahan” nga kaupod sa mga tawo nga nagsugo ukon nagsugot sa sadtong mga krimen.

Kamo mismo wala nagsulod kag ginbalabagan pa ninyo ang mga luyag magsulod. Indi bala isa ini sang mga kabangdanan kon ngaa madamo gid nga mga tawo nga may bunayag nga pamatasan ang nagasaylo sa iban nga mga Simbahan?

• 12.1 Wala sing natago nga indi mahibaloan: sarang ini mahangpan sa nagkalainlain nga mga paagi. Sa sini nga mga parapo, si Jesus nagatumod sa maisugon nga pagpanaksi sa pagtuo. Kinahanglan iwali naton ang kamatuoran nga wala nagapalibog sang pagahunahonaon sang mga tawo nahanungod sa aton. Ang pagpakunokuno diri nagatumod sa mga tawo nga pirme nagatinguha sa pagpakigbagay, kag nagakabalaka sing una nga indi sila madulaan sang mga abyan.

Dili kamo mahadlok: basaha ang paathag sa Mt 10:28.Ang bisan sin-o nga maghambal batok sa Anak sang Tawo: basaha ang paathag sa

Mc 3:29.ANG KADALOK – ANG PAGPAMUNGA

• 13. Sin-o ang naghimo sa akon nga hukom ninyo? Si Jesus wala maghusay sang mga pamangkutanon nahanungod sa kasugoan, subong sang ginahimo sang mga manunodlo sang Kasugoan bangod ang Kasugoan amo ang naghusay sang mga pa-mangkutanon sang gobierno kag pagtuloohan. Ginatigana ni Jesus ang iya awtoridad para sa pinakaimportante nga butang: ang pagpugong sa kadalok nga natanum sa aton tagipusoon importante pa sangsa pag-usisa sing maid-id sa kinamatarong sang tagsa ka tawo.

Maglikaw sa tanan nga sahi sang kadalok: si Jesus wala magsiling nga ang mga tawo dapat magbaton na lang sang kahimtangan nga wala sing kauswagan ukon tama nga kaimulon, nga makontento na lang nga may napulo ka mga tawo nga nagakatulog sa isa ka makitid nga kuarto, kag wala sing kahigayunan nga makatuon. Nakahibalo kita nga ini tanan nagabalabag sa pagtubo sang mga tawo sa pagtalupangod sang ila dungog kag balaan nga mision sa kabuhi. Si Jesus wala magsaway sang aton mga pagtinguha sa paghimo sang katilingban nga labi nga ma-tarong, kay ang bug-os nga Biblia nagasiling nga dapat kita maghimo sini.

Apang isa ka butang ang pagpangita sang katarungan, kay nakahibalo kita nga kon wala sing katarungan wala man sing paghidaet ukon paghiusa; lain nga butang ang pagtamod sa mga ginapanag-iyahan sang iban nga mga tawo samtang nagahandum kita sa pagpakig-ambit sa ila kadalok. Karon nagasinggit kita sang katarungan, pero sa madason nga adlaw pa lang magapangita kita sang madamo pa gid nga “mga kinahanglanon” kuno. Indi kita pagpahuwayon sang amo sini nga kadalok kag, dugang pa, itakop pa sini sa aton ang puertahan sang Ginharian (Mc 10:23; 1 Tim 6:8).

Ang iya kabuhi wala nasandig sa iya mga pagkabutang. Pat-ura nga ang imo ka-balaka sa pag-angkon sang mga butang nga kulang sa imo wala nagabunga sang imo pagpatumbaya sa sarang makahatag sang kabuhi sa imo karon.

Nahanungod sini, kinahanglan tugotan naton ang mga imol sa paghambal, ang ta-nan naton nga kautoran nga nalumos sa kaimulon apang nagapadayon man gihapon sa pagpakatawo sa ila pagpangabuhi: “buhi” sila sa matuod nga kahulogan sini. Dapat bala kaluy-an naton sila, ukon dapat bala kabigon naton sila sa pila ka mga

tawo nga nagakalipay na karon sa Ginharian sang Dios? Isa sang pinakadaku nga mga upang sa pagpahilway sang mga tawo amo ang ila kaugalingon nga kadalok. Sa adlaw nga maghilisugot sila sa pagpakigbuylog sa daku nga mga pagpamatok sa mga gamhanan sa katilingban kag indi magpaiyaiya sa pagpangita sang bisan ano nga sahi sang kinaugalingon nga mga kaayuhan, magasugod sila sa pagkabuhi bilang katawohan.

Ano bala ang himuon ko? Ang manggaranon sa palaanggiran nagbuko sa pag-patindog sang dalagku pa gid nga mga bodega para sa iya kaugalingon nga ganansia kag ginpanghimalaut sia ni Jesus. Kita man kinahangdan magbinagbinag kon ano ang dapat naton himuon sa pagtigayon sang maayo pa nga paghiambitanay sang mga manggad sang kalibutan.

Ang tawo nga nagaobra para sa Dios (ukon: nagamanggaranon sa atubangan sang Dios) nakahibalo kon paano makakita sang kalipay sa tinion karon. Bisan diin man sia, nagatinguha sia sa pagtuga sang katilingbanon nga paghiangtanay sa diin may paghinatagay kag pagbinatunay sa baylo sang pagpanghandum kag pagpang-ang-kon sang mga pagkabutang sa makinaugalingon nga paagi.

ISA KA SIMBAHAN NGA IMOL SUBONG KAY JESUS• 32. Dili kamo magkahadlok, diutay nga panong. Sa Ebanghelyo, si Jesus wala

magpapati sa aton nga sa pagligad sang panahon makonbertir ang kadam-an.Nakahibalo kita nga ang di-Kristiano nga kalibutan daku pa sa “Kristiano” nga kali-

butan, kag nagadaku ini sing madasig pa. Samtang ang kadam-an sa “Kristiano” nga kalibutan nagabiya sang pagkabuhi sang pagtuloohan, nakahangup kita nga ang Simbahan isa ka tanda kag diutay nga panong.

Si Jesus nagapangabay sa kada isa sa aton nga indi mag-angot sa dutan-on nga mga butang kag amo man sini ang iya ginapangabay sa panong. Indi importante para sa Simbahan ang pagpatindog sang gamhanan nga mga kapasaran ukon ang pag-angkon sang mataas nga mga palangakoan sa katilingban “para sa labaw nga himaya sang Dios.” Ang Simbahan nga nagapaabot sang pagbalik sang Manunodlo mahalong sa pag-aman sa pagpanglakaton bisan diin man, sa tion nga ang Ginuo magapadala sa ila kag magapangabay nga sila magmangin mga misionero liwat.

Ibaligya ninyo ang inyo mga pagkabutang. Nagapati bala ang ordinario nga mga tawo nga ang Simbahan nakahimo na sini? Ang mga Kristiano nagakalipay kon ang ila obispo kag mga pari magpanghimalaut sang di-matarong nga kahimtangan kag magpahanumdom sa ila nahanungod sa mga kinamatarong sang mga mamumogon kag mga kubos. Apang indi tuman nga magpangwali na lang kita sa iban nga mga tawo. Ang Dios nagapangayo sang katarungan sa kalibutan kag kaimulon sa iya Simbahan. Ang aton tawag sa katarungan indi pagpamatian kon ang Simbahan wala magbaton sang bug-os nga Ebanghelyo para sa iya kaugalingon.

Nahamut-an sang inyo Amay ang paghatag sa inyo sang Ginharian: ipaanggid ini sa Lc 10:23 kag Mt 16:16. Ang Simbahan yari sa kalibutan, ining diutay nga panong nga nagapangita sang labing importante nga butang.

• 35. Ginapakamaayo ni Jesus ang palaanggiran sang suloguon nga nagapaabot sang iya agalon. Ining suloguon diri ginapaanggid sa manggaranon nga tawo sang nagligad nga parapo (12:13) nga nagakabalaka lang sa pag-angkon sang malawig kag masulhay nga pagkabuhi. Ang suloguon nagaobra para sa Dios.

Bulahan yadtong mga ulipon nga sa pag-abot sang agalon, maabtan niya nga naga-bantay. (b. 37). Nagabantay, buot silingon, nagakabalaka sa palaabuton nga kali-butan. Nagamata, buot man silingon, nakatalupangod sa kamatuoran; wala kita nagapasugot nga ang malain tawgon nga ‘maayo’ kag ang maayo tawgon nga ‘malain’; wala kita nagapatawad sang aton kaugalingon sa pagtugot sa kalainan kag wala kita ginakulbaan sa atubangan sang di-matarong nga kahimtangan.

Ang Anak sang Tawo magaabot sa takna nga wala ninyo sia ginapaabot (b. 40). Dili

naton paghunahonaon nga nagatumod ini sa adlaw lang sang kamatayon, kag indi man kita dapat magkahadlok sa paghukom sang Dios kon nagakabuhi kita sa iya grasia. Si Jesus nagasaysay sa aton nahanungod sa isa ka amo nga nagapauli halin sa isa ka kasal, nga malipayon gid sa bagay nga ginabaliskad niya ang kinaandan nga kahusayan kag nagasugod sia sa pag-alagad sa iya mga suloguon. Kon nagaala-gad na kita sa Dios sa sulod sang mga tinuig, mahimo bala nga indi kita makadangat sa isa pa ka bahin sang espirituhanon nga kabuhi sa diin ang Dios daw nagakabalaka lamang sa pagpanghatag kag pagpamiesta tungod sa aton?

Nagpamangkot si Pedro (b. 41). Ining bag-o nga parapo ginapatuhoy sa mga tawo nga may importante nga mga palangakoan sa Simbahan.

Ang akon agalon madugayan pa sa pag-abot (b. 45). Ang mga tawo nga may im-portante nga mga palangakoan sarang makaluib sa ila mision. Sa masunson, nagasayop sila paagi sa pagkabalaka lamang sa maayo nga pagdumala sang mga kapasaran kag nagakalipat sila nga magaabot gali si Kristo.

Ang Dios nagakari sa tanan nga tion paagi sa mga hitabo nga, sa wala ginalauman, nagaguba sang aton mga buko. Gani ang Simbahan dili magsalig sing tama sa pagbuko sang iya mga hilimuon: sin-o bala ang nakahibalo kon ano ang ginatigana sang Dios para sa aton buas? Sa baylo, ang Simbahan kinahanglan magkabalaka nahanungod sa iya pagpangamuyo kag pag-aman sa pag-alagad agod mapahamtang sia sang Ginuo sa pinakamatahum nga kahimtangan sa tion sang pagpatay-og niya sang aton diutay nga kalibutan.

Magbugtaw sa pagdayaw, pagkalipay kag pagtukib sa presensia sang Dios kag sa iya mga bugay nga nagasanag sa aton kabuhi.

• 49. Nagkari ako sa paghaboy sang kalayo. Dapat bala kita maghunahona sang kalayo bilang pagtumod sa pat-od nga butang, subong abi sang paghigugma, ukon Ebanghelyo ukon dulot sang Espiritu Santo? Maayo pa ang pagpabilin sa larawan sang kalayo nga nagapaputli, nagasunog sa tanan nga daan, nagahatag sang init kag nagasakdag sa kabuhi; ang kalayo sang paghukom sang Dios nga nagalaglag sa tanan nga wala magpasakop sa nagapabalhin nga buhat sini.

Si Jesus nagakari sa paghimo liwat sang kalibutan kag sa pagpatuhaw, gikan sa mga nabilin sini, sang mga alahas nga magapadayon sa walay katubtoban. Ang mga sumolunod ni Jesus kinahanglan magpakigbuylog sa sining bulohaton nga pagluwas nga ginapatuhoy sa kahimtangan nga nagatingob sang bulohaton, pagpangsakit, pag-antus subong man sang daku nga mga handum, maalam man ukon binuang.

May bunyag ako nga pagabatunon... Si Jesus ang pangulo kag magapanguna sa pag-atubang sa kamatayon bilang paagi sang pagdangat sa pagkabanhaw. Ini nga ti-kang, nga nagapaantus kay Jesus subong man sa aton amo ang pagbunyag sa kalayo (basaha ang Lc 3:16) nga nagapasugod sa aton sa mahimayaon kag walay katapusan nga kabuhi. Ini ang matuod nga bunyag kag ang iban nga mga bunyag sa tubig kag Espiritu mga pag-aman lang sa sini (Rom 6:3-5).

Nagkari ako sa paghatag sang... pagbinahinbahin. Ginasundan ini sang mga pulong ni Jesus nga makatuloblag gid sa mga tawo nga nagapaabot sang matawhay nga pagkabuhi gikan sa iya. Si Jesus ang ginahalinan sang pagbinulagay sang mga pungsod (basaha ang paathag sa Jn 10:1-4), kag katilingbanon nga mga grupo. Ang mga tawo masunson nga nagtinguha sa paggamit sa pagtuloohan bilang semento para sa pungsodnon nga paghiliusa ukon paghidaet sang pamilya. Sa pagkamatuod, ang pagtuo isa ka bahin sa pagpaluntad sang paghidaet kag paghinangpanay; apang nagapain man ini sang mga tawo nga nagakabuhi sing matuod sangsa ila kaupdanan, bisan sila kaparientihan man ukon kaabyanan, nga indi makaangkon sang tanan nga pinakaimportante na nga butang karon para sa sining matuod nga mga tumoluo. Sa madamo nga mga kahigayunan, ang pilas kag iskandalo sining pagbulagay mahapdi gid para sa ila, gani sila nangin mga manughingabot sa aton.

Ang Ebanghelyo wala nagadala sini nga kalibutan sa dalan padulong sa dutan-on

nga paraiso, sa baylo nagahangkat ini sa kalibutan sa pagtubo. Ang kamatayon ni Jesus nagadala sa bug-os nga kapawa sang bisan ano nga natago sa mga tagipusoon (Lc 2:35); subong man, ginapakita sini ang mga kabutigan kag pagpangsakit nga yara sa likod sang aton mga katilingban, subong sang pagpakita sini sang mga butang nga yadto sa likod sang katilingban sang mga Judio sadtong iya panahon.

• 54. Kon makita gani ninyo ang gal-um. Ang mga tanda nga makita sa palibot ni Jesus tuman na agod mahangpan sang tanan nga mga tawo nga karon na ang tion nga gintagna sang mga propeta, ang tion nga ang mga tawo dapat makonbertir kag ang Israel dapat magkilala sa Manlulowas sini: atrasado na kon sa buas pa (b. 57-59).

Sang nagakadto ka sa hukom. Sa Ebanghelyo ni Mateo, nagatumod ini sa pag-uliay sang mga mag-ulolutod. Sa baylo sini, si Lucas nagagamit sini nga mga pulong sa pagtumod sa aton pagkonbertir. Nagapadulong na kita sa paghukom sang Dios kag subong man ini sa pagkadto sa atubangan sang mga pangulo; gani dapat naton hi-muslan ang tion nga ginhatag sa aton sa pagkaayo sang aton kahimtangan. Dili naton pag-usikan ini nga tion kon sarang kita maluwas sa Paghukom paagi sa pagpati sa mensahe ni Kristo.

• 13.1 May mga tawo didto nga nagsugid kay Jesus... nahanungod sa pagribok sang mga taga-Galilea sa pasiyuhan sang Templo kag sa pagpasilabot gilayon sang Romano nga mga guardia nga nagbantay sa malapit nga kuta. Wala nila pagtahura ang balaan nga duta nga natigana sa mga Judio lang kag nagpamatay sila sang mga tawo sa Balaan nga Duog.

Ang mga tawo nga nagasaysay sang sugilanon nagalaum nga si Jesus magasabat paagi sa pagpabutyag sang iya kaakig bilang kasimanwa kag relihiyoso nga tawo, tu-ngod sa sining pagpamatay sa iya mga kasimanwa kag sa pagpakasala batok sa Dios. Apang si Jesus wala maluyag sa paghatag sang pagtamod sa sining mga hitabo: subong sang kinaandan niya, ginapakita niya nga ang mga tawo nagahatag sang labi nga igtalupangod sa tawohanon nga mga kawsa sa baylo sang Diosnon nga kawsa, kag ginaagda niya sila sa pagtamod sa importante nga butang: ang yadtong mga taga-Galilea nga mainonungon sa pungsod mahinaliton nga mga tawo, subong lang sang Romano nga mga soldado nga nagpamatay sa ila. Sadto gid nga tion, ang Dios nagtawag sa tagsatagsa sa pagkonbertir nga salandigan sang ila kaluwasan. Sa sadto nga kahimtangan sang pagsinakitay kag patyanay, wala na sing iban pa nga paagi sang pagluwas sa mga Judio nga nadaugdaog kag napakanubo luas lamang sa pagtuo, kay ang pagtuo nagabuhat paagi sa espiritu sang pagpatawad.ANG PAGSILOT SANG DIOS

Sa sini nga dinalan, ginapamangkot ni Jesus ang aton panghunahona nahanungod sa pagsilot sang Dios. Indi kita makapati sa Dios kon wala sing pagpati sa katarungan. Sa mga Griego nga may mga dios nga alabuton kag indi tama ka tampad, ang katarungan isa ka diosnon nga gahum nga labaw pa sa mga dios. Apang ang aton huyog pirme lang sa pagkabig sa aton kaugalingon bilang sentro sang kalibutan kag nagapati kita nga maayo pa kita sa iban nga mga tawo. Kon ang aton isigkatawo may malain nga nadangatan, abi naton matarong ini, apang kon kita ang makaagi sini, nagapamangkot kita: “Ano bala ang akon nahimo batok sa Dios nga dapat ini mahanabo sa akon?”

Ang Ebanghelyo nagaatubang sang nagkalainlain nga mga bahin sang pamangkutanon. Una sa tanan, magtinguha kita nga mahilway sa makitid nga panghunahona (basaha ang 6:32): ang kalainan nga nahimo sang aton mga kaaway indi malain pa sa kalainan nga aton ginahimo.

Ang katarungan sang Dios labaw pa gid sa aton katarungan, kag sa pagkamatuod, matuman lang ini sa madason nga kinabuhi (ang nadangatan ni Lazaro, 16:19).

Ang malain nga dinangatan nga suno sa aton diri sa duta, daw isa ka “pagsilot sang

Dios” isa lamang ka timaan, isa ka paagi sang manunodlo nga ginagamit sang Dios agod makatalupangod kita sang aton sala. Kag ang Dios masunson nga nagakon-bertir sang isa ka makasasala paagi sa paghatag sa iya sang walay ginalauman nga bugay (basaha ang nadangatan ni Zakeo, 19:1).

Gani ngaa bala ang Daan nga Kasugtanan may madamo nga mga bahin nahanungod sa mga silot sang Dios? Ang katawohan sang Dios wala pa sadto makahibalo nga may pihak nga kinabuhi, gani kinahanglan ang paghambal sa ila nahanungod sa mga silot sang Dios sa sini nga kinabuhi, agod ining katawohan magpati sa iya katarungan. Apang sa pagkamatuod, ang Dios nagapadayon sa paghatag sang subong sadto nga mga timaan para sa mga tawo kag mga kati-lingban. Maayo nga makahibalo kita sa pagkilala sini, samtang ginapanumdom nga ini tanan indi ang katapusan nga pulong sang katarungan sang Dios.

• 10. Ang pulong nga ginahubaran gin-gamit sang mga Judio sa pagpahibalo nga ang isa ka tawo napatawad na sa iya sala kag indi na sia pagsilutan. Nagakahulogan man ini nga ang isa ka sapat ginkuhaan na sang singkaw. Si Jesus ang nagahilway sa tawo kag nagaagda sa aton sa pagsunod sa iya halimbawa.

Indi kita dapat matingala sa kaakig sang pangulo sang sinagoga. Kay wala gid sia makabulig sa iya utod nga masakiton, ayhan nabatyagan niya nga nagnubo ang panan-aw sa iya tungod sa ginhimo ni Jesus. Indi bala kaangay man sia sa aton? Apang si Jesus wala maghunahona nga magpangayo anay sa mga pangulo sang pahanugot sa pagluwas sang mga tawo.

• 18. Basaha ang paathag sa Mt 13:31.Sa pagtapos sang iya pagpang-alagad sa Galilea, si Jesus nagaagda sa paglaum:

bisan diutay ang mga bunga, may natanum na kag ang Ginharian sang Dios nagatubo na.

• 22. Basaha ang paathag sa Mt 7:13.Diutay lang bala ang maluwas? Ginkabig ini ni Jesus nga wala sing pulos nga

pamangkot. Sa baylo, kuntani ang dapat ginpamangkot amo nga kon ang Israel nagpamati sa tawag sang Dios kag kon nagausoy sia sa makitid nga dalan nga maka-luwas sa iya.

May mga tawo nga magaabot halin sa sidlangan, katundan, aminhan kag bagatnan (b. 29). Ang mga tawo gikan sa tanan nga mga pungsod makonbertir kag mangin katapo sang Simbahan, samtang ang kalabanan sang mga Judio indi mangin katapo sini.

• 34. Basaha ang paathag sa Mt 23:37.Apang talupangda ang diutay nga kinatuhay: tubtob mag-abot ang tion nga

magsiling kamo (b. 35). Suno kay Lucas, isa ka gintuton-an ni Pablo, isa ini ka kapat-uran: ang adlaw magaabot nga ang Israel magakilala kay Kristo (basaha ang Rom 11:25-32). Kay si Jesus nagkari sa pagluwas sa Israel, buot silingon, sa paghatag sang kahulogan sa maragtas sini. Sa walay pagduhadoha, dayon ini ang mangin katapusan sang tanan nga mga maragtas.

• 14.7 Ginapakamaayo diri ni Jesus ang isa ka hulobaton gikan sa Biblia nga nagaagda sa aton sa pagmangin maugdang sa katilingbanon nga mga pagtilipon (Hul 25:6-7). Ini nga pagginawi nagakaigo sa mga anak sang Dios. Sa bisan ano nga sahi sang tawohanon nga hilikuton, pabay-an naton ang iban nga mga tawo nga magpangita sa nahauna nga halamtangan samtang ginatapakan nila ang ila isigkatawo sa ila paghimo sina. Nakahibalo kita nga indi ang sarang makita amo ang importante nga butang: ang Dios nakahibalo kon paano magbayaw sang mga mapainobuson kag magpahamtang sa ila sa diin luyag gid niya nga hamtangan nila.

Dugang pa, sa aton pagkadto sa Ginharian sang langit halin sa Simbahan diri sa duta, may mga pagbalhin sa mga tawo nga magahamtang sa nahauna nga mga halamtangan. Basi ang isa ka tawo nga nangin santo papa, obispo ukon kinilala nga “Katoliko” pagakabigon nga manubo pa sa isa ka magamay nga tigulang nga babaye nga nagabaligya sang mga periodiko.

• 12. Ang tagsatagsa sa aton nagatinguha sa pagpalapit sa mga tawo nga mataas pa sa aton sa katilingban, kay abi naton makakuha kita sang labi pa nga kaayuhan kon may kaangtanan kita sa mga gamhanan pa sa aton sangsa mga tawo nga walawala. Abi man naton isa ka bahin sang maayo nga pagtuon ang pagtudlo sa mga bata sa pagpalayo sa kaupdanan nga may “malain nga batasan” – ukon sa tampad nga pagsiling, sa kaupdanan nga indi makabulig sa ila sa pag-angkon sang labi nga maayo nga halamtangan sa katilingban.

Ang paandam ni Jesus nagatuhoy sa isa sang daku nga mga kabangdanan sang di-matarong nga kahimtangan. Nagaambit kita tanan sa salabton sa sala kon kita magdesision kon kay sin-o mangin labi nga mapuslanon magpakig-upod; gani ang tagsatagsa nagatinguha sa pagsaka sa labi nga mataas nga duog, kag pirme na lang ginabayaan ang pinakamaluya nga isigkatawo nga nagaisahanon kag wala sing padaog.

Pat-od nga matingala kita kon makita naton ang mga opisyales sang gobierno nga nagahatag sang labi nga pagtamod sa mga tawo nga nagabayo sing inimol, ukon makita ayhan ang pinakaimol nga mga duog nga una nga nahatagan sang tubig kag kuryente sangsa mga puloy-an sang mga manggaranon, ukon makita ayhan ang mga doktor nga nagakadto sa mga baryo agod didto magpamulong.MGA PAGPAMALIBAD

• 15. Sa madamo nga mga bahin sang Daan nga Kasugtanan ginasambit ang “sinalosalo” nga ihanda sang Dios para sa maayo nga mga tawo, sa iya mga alagad, sa iya pag-abot sa pagpatindog sang iya Ginharian. Si Jesus nagpakamaayo man sini nga tema ukon panghunahona sa madamo nga mga kahigayunan, kay ang sinalosalo nagalarawan sang paghiliusa sang mga santos. Ang palaanggiran diri nagauloanggid sa ginasaysay ni Mateo sa 22:1.

Bulahan ang magakaon sa sinalosalo sa Ginharian sang Dios, ang siling sang tawo nga nagapakighambal kay Jesus. Ayhan wala sia makahunahona nga agod makig-ambit sa piesta nga wala sing katapusan, kinahanglan magsabat anay sa panawag sang Dios nga nagaagda sa tagsatagsa sa pagtipon sa Simbahan nga iya katilingban kag sa pagpatindog sang labi nga mahigugmaon nga kalibutan. Ang tawo nga naga-palayo karon sa iya kautoran indi magakaon upod sa iban sa sinalosalo.

Ginapakita sa aton ang mga kabangdanan kon ngaa ang mga inagda nagbalibad sa tawag sang Ginuo, sang pag-agda niya sa ila sa pagpatindog sang labi nga maayo nga kalibutan upod sa iya. Nakabakal ako sang uma... Bag-o lang ako makasal... Maayo nga mga kabangdanan ini tanan. Apang ang mga kabalaka sang pamilya nahanungod sa kuarta dili magtapna sang aton pagpakigbuylog sa katilingban kag indi man dapat magbalabag sang aton pag-upod sa Kristiano nga pagtilipon. Sa madamo nga mga kahigayunan, ang mga tawo nga may labi nga mataas nga tinun-an nangin paralisado sang mga kinahanglanon sang isa ka “malipayon nga panima-lay” nga may mga anak nga may maayo nga tinun-an. Kon indi kita mapinangayuon gid sa aton kaugalingon, sa indi madugay makaupod kita sa mga tawo sa diin ang mga tunokon nag-ipit sang mga binhi.

Pasudla diri ang mga imol... pilita sa pagsulod ang mga tawo sa akon Simbahan; pilita man sila sa pagtuman sa katungdanan nga nagakaigo sa ila sa katilingban. Ang Dios nagasalig sa mga imol kag mga kubos sa pagpadayon sang mga pagpanghandum padulong sa paghidaet kag katarungan sa kalibutan, sa pagpukaw sang mga konsiensya sang “maayo” nga mga tawo nga yara sa tama nga

kasulhayan.

• 25. Si Jesus nagahunahona nahanungod sa mga tawo nga, sa tapos magmapagsik tungod sa iya kag magbiya sang ila kinaugalingon nga mga ambision agod ihalad ang ila kaugalingon sa bulohaton sang Ebanghelyo, nagabalik sa pag-pangita sang labi nga “kinaandan” nga kabuhi nga may kapat-uran suno sa panan-a-wan sang ordinario nga mga tawo. Si Jesus nagakinahanglan sang mga gintuton-an nga malig-on sa paghalad nila sang kaugalingon.

Ngaa bala may amo sini nga pagpaanggid sa hari nga makig-away batok sa isa ka hari? Kay sa pagkamatuod, ang tawo nga nagapahilway sa iya kaugalingon agod mag-alagad sa Ebanghelyo isa ka hari nga pagahatagan sang Dios sang madamo pa nga mga padya sangsa sarang mahatag sang bisan kay sin-o (basaha ang Mc 10:30). Apang dapat man sia makahibalo nga ang inaway batok sa “tag-iya” sini nga kalibutan, ang yawa nga magabalabag sa iya paagi sa linibo ka mga pagtilaw kag mga si-od nga wala ginalauman. Kon ang gintuton-an wala magtugyan sang bug-os niya nga kaugalingon, pat-od nga mapaslawan sia kag ang iya kahimtangan mangin malain pa sangsa una sang wala pa sia magsugod.

Ang bisan sin-o sa inyo nga wala nagabiya... Si Jesus nagapangayo sa iban nga mga tawo sa pagbiya sang ila mga hinigugma sa kabuhi kag sang ila mga palaligban sa pamilya. Ginapakita niya sa tanan nga indi gid kita mangin hilway sa pagsabat sa mga panawag sang Dios kon indi kita luyag magbag-o sang panghunahona naha-nungod sa aton paghiangtanay sa pamilya, sa aton paggamit sang tion kag sa tanan nga aton ginasakripisio agod magpangabuhi “subong sa bisan kay sin-o.”

Kon may magkari sa akon nga wala nagapasulabi sa akon labi pa sa iya amay kag iloy... Yara ini sa Mt 10:37. Ginadugang ni Lucas: kag asawa.ANG ITUM NGA KARNERO

• 15.4 Ngaa bala nagareklamo ang mga Pariseo? Kay nagakabalaka sila sing maid-id nahanungod sa seremonia sang pagpaninlo. Sa sini nga panan-aw – nga yara na sa Daan nga Kasugtanan – sa paghiangtanay sang duha ka tawo, ang di-matinlo maka-laton sang iya isigkatawo. Kay suno sa kahulogan, “ang mga makasasala” wala nagahunahona sa pagpaninlo sang ila kaugalingon sa ginatos ka kahigkoan sang inadlaw-adlaw nga pangabuhi, gani si Jesus sarang makabig nga manunodlo nga handa mangin di-matinlo sa bisan ano nga tion. Sa amo sini si Jesus magahambal nahanungod sa kaluoy sang Dios nga wala magsikway sang mga makasasala sa iya igtalupangod.

Apang indi bala may labi nga tawohanon nga kinaiya sa kaakig sang “maayo” nga mga tawo: patan-awa ang tagsatagsa sa kinatuhay naton sa iban nga mga tawo! Kag sa gihapon si Jesus nagapakigsumpong batok sa daan nga panghunahona naha-nungod sa paghimo sang maayo nga mga binuhatan tungod sa pagpaabot sang padya gikan sa Dios.

Bulahan ang isa ka karnero nga ginapangita ni Kristo, samtang iya ginbayaan ang nobentay-nuebe! Kailo ang mga matarong nga wala nagakinahanglan sang pagpatawad sang Dios!

Sa dalagku nga mga siudad karon, daw sa isa na lang ka karnero ang nabilin sa Simbahan. Ngaa bala wala ini nagagua, subong abi, nagabiya sang iya mga kinitaan, mga pribilihiyo ukon mga debosion nga daw negosio, sa pagpangita sang nobentay-nuebe nga nagtalang? Ang pagbiya sang masulhay nga grupo sang mga tumoluo nga wala sing mga palaligban, ang paglantaw sa pihak sang aton binag-o nga mga seremonia, kag ang paghanda nga sawayon subong sang pagsaway kay Jesus amo ang pagpanghangkat karon.

Sin-o bala ang nagasindi sang suga, ang nagapanilhig sang balay kag nagapangita, indi bala ang Dios mismo? Apang tungod sa pagtahod sa Dios, ang mga Judio sadtong panahon ni Jesus nagpakamaayo nga indi pagmitlangon ang ngalan sang

Dios, kag sa baylo, naggamit sang mga pulong subong abi sang mga anghel ukon langit.

ANG SALA NGA PALANUBLION ANG AMAY NGA MAHINATAGON

• 11. May tatlo ka persona sa sini nga palaanggiran: ang amay, nga nagalarawan sa Dios; ang magulang nga anak, nga nagalarawan sa Pariseo. Apang sin-o bala ang manghod nga anak? Sia bala ang makasasala ukon ayhan ang Tawo?

Ang Tawo luyag mag-angkon sang kahilwayan kag sa madamo nga mga kahigayunan abi niya ginaagaw ini sang Dios sa iya. Nagasugod sia paagi sa pagbiya sa Amay nga may paghigugma nga wala niya mahangpan kag may presensia nga nangin mabug-at sa iya. Sa tapos niya mausik ang palanublion nga wala niya gina-kabig nga may kabilihanan, nawad-an sia sang iya dungog kag nangin ulipon sang iban nga mga tawo kag makahuloya nga mga hilimuon (ang mga baboy di-matinlo nga mga sapat suno sa mga Judio).

Apang ang anak nagabalik. Sang makatalupangod sia sa iya pagkaulipon, ginapapati niya ang iya kaugalingon nga ang Dios may maayo pa gid nga kapalaran nga natigana para sa iya, kag nagasugod sia sa pag-usoy sa dalan pauli. Sang makapauli sia, natukiban niya nga ang Amay lain gid sa iya panghunahona naha-nungod sa iya: ang amay nagapaabot sa iya kag nagadalagan pa sa pagsugata sa iya; ginabalik sang Amay ang iya dungog gani ginapanas niya ang pahanumdom sa nadula nga panublion. Kag may pagsaulog sang sinalosalo nga ginatumod ni Jesus sing makapila.

Sang ulihi nahangpan naton nga Amay ang Dios. Wala niya kita ginbutang sa duta agod magtipon sang mga bunga sang maayo nga binuhatan kag mga padya kundi agod matukiban naton nga mga anak niya kita. Apang sa pagkamatuod, natawo kita nga mga makasasala. Ginbun-ag kita nga mga makasasala: halin sang pagsugod sang aton mga kabuhi, ginatuytoyan kita sang aton mga balatyagon kag sang malain nga halimbawa sang katilingban nga aton gindak-an. Dugang pa: kon ang Dios wala magpanguna sa pagpakilala sang iya kaugalingon sa aton, indi kita makahunahona sang kahilwayan nga iban sangsa pagkahilway palayo sa iya.

Ang Dios wala nagakakibot tungod sa aton kalautan, kay sa pagtuga niya sa aton nga hil-way, ginbaton niya ang kamatuoran nga sarang kita makasala. Ang Dios kaupod naton tanan sa aton mga inagihan nahanungod sa maayo kag malain, tubtob matawag niya kita nga iya mga anak, salamat sa iya bugtong nga Anak, si Jesus. Talupangda ining dalayawon nga mga pulong: Nakasala ako batok sa Langit kag sa imo atubangan. Ang sala nagapakigbatok sa Langit, buot silingon, sa Dios nga Kamatuoran kag Pagkabalaan. Apang ang Dios amo man ang Amay nga nagakabalaka sa iya anak; ang anak nakasala sa atubangan niya nga nagapatuhaw sang maayo gikan sa malain.

Amo sini ang aton Dios kag Amay, ang nagatuga sa aton sa adlaw-adlaw samtang wala kita makatalupangod sini, samtang nagapadayon kita sa aton mga dalanon; sia ang nagapangita sang mga makasasala nga sarang niya mapuno sang iya mga manggad.

Apang ang magulang nga anak, ang nagatuman nga may natakpan nga tagipusoon, wala sing may nahangpan sa sini. Nagaalagad sia sa paglaum nga mapadyaan sia, ukon bisan sa paglaum man lang nga makilala sia nga labaw sa iban; gani indi sia makabaton sang mga makasasala kag indi sia makapakigbuylog sa piesta ni Kristo, kay sa pagkamatuod, wala sia makahibalo kon paano maghigugma.

• 16.1 Si Jesus wala nagakabalaka sa panghimalaut sa sala nga mga hinimoan sang manugdumala, kundi sa baylo, nagahatag sang pagtamod sa iya kaalam sa pagtigana sa iya buasdamlag: ini nga tawo nakatukib sa pagligad sang panahon nga ang mga abyan nagadugay pa sangsa kuarta. Sa amo man nga paagi, sa pagsakdag sang isa ka bag-o nga pagpangabuhi, ang mga anak sang kapawa kinahanglan mag-

biya sa pagkabig sa kuarta bilang Pinakamaayo nga Butang. Ang pagtago sang kuarta sa lugar nga luas sa katalagman daw pinakamaayo nga paagi sa pagpat-od sang aton pagkabuhi kag buasdamlag. Apang sa pihak nga bahin, ginasingganan kita ni Jesus nga gamiton naton ang kuarta kag ibaylo ini nga wala sing pagduhadoha sa mga butang nga may labi pa gid nga kabilihanan, subong abi sa mga paghiangtanay sa pagtinamdanay.

Indi kita mga tag-iya kundi mga manugdumala lang sang aton manggad kag dapat naton dumalahan ini para sa kaayuhan sang tanan. Indi malain ang kuarta samtang ginagamit naton ini bilang paagi sa pagpahapos sang pagbayluhanay. Apang si Jesus nagatawag sini nga di-matarong (ginagamit naton diri ang pulong nga mahigko), kay ang kuarta indi matuod nga maayo (indi kuarta ang nagapakamatarong sa aton sa atubangan sang Dios); kay indi mahimo ang pagtipon sang kuarta nga wala madula ang pagsalig sa Amay kag wala magpangsakit sang isigkatawo.

Ang kuarta isa ka butang nga maangkon kag madula sang mga tawo, kag wala ini nagahimo sa bisan kay sin-o nga labi nga gamhanan. Gani ang kuarta indi bahin sang butang nga para sa aton (b. 12).

ANG MGA MANGGARANON

• 13. Maluyagon sila sa kuarta gani ginyaguta nila sia. Sa mga ebanghelista, si Lucas nagahatag sang labi nga pagtamod sa di-pagsinantoanay sang matuod nga pagtuloohan kag paghigugma sa kuarta. Ang mga Pariseo makapamatarong sang ila paghigugma sa kuarta paagi sa pagsambit sang pila ka mga hulobaton gikan sa Biblia. Sa pagkamatuod, sadtong una nga panahon ang mga Judio nagkabig sa mang-gad bilang bugay gikan sa Dios. Kay wala sila sing may nahibaloan nahanungod sa pihak nga kinabuhi, ginkabig nila nga matarong lang nga padyaan sang Dios sa sini nga paagi ang mga tawo nga matinuohon sa iya kon makahibalo sila sa pag-atipan sang mga manggad sini nga kalibutan. Dayon, sa pagligad sang panahon, nata-lupangdan nila nga ang kuarta isa gali ka katalagman kag sa masunson, pribilihiyo ini sang mga tawo nga wala sing pagtuo (Sal 49; Job).

Walay sapayan sini, sa tion nga ang tawo may kuarta, nagapati sia nga ang kamatuoran ara na sa iya, gani ang mga Pariseo nagbatyag nga may awtoridad na sila sa paghukom kag pagdesision sa mga butang sang Dios. Pagkatapos sa ila, ma-damo nga mga Kristiano nga mga katapo sang gamhanan nga mga grupo nagbuot sa paggamit sang kuarta kag gahum para sa pag-alagad sa Ginharian sang Dios kag sa labing madali nagpahamtang sang ila kaugalingon bilang mga manugdumala. Apang dayon ang kuarta nagagahum sa mga tawo nga nagapanag-iya sini. Sa indi madugay, ang tawo nakahanda sa pagpasugot sa kahusayan nga napasad sa kasu-goan nga nagapakamatarong sa kaugalingon nga mga pribilihiyo kag nagakalipat sa mga kabilihanan suno sa Ebanghelyo: ang katarungan, ang pagpaubos kag ang kaimulon. Sa ulihi, ang Simbahan mismo amo ang ginatamay sang mga tawo nga nagapangita sa Dios.

Ngaa bala madamo gid nga mga tawo nga nagikan sa mga kubos ang nagbatyag sang kakulangan sa atubangan sang mga manggaranon sa Simbahan? Naanad na sila sa pagtan-aw sa mga manggaranon nga nagapangulo sang mga grupo sa Simbahan kag naanad man sila sa pagbaton sang pulong sang Dios gikan sa ila, walay sapayan sa mga paandam ni Jesus.ANG KASUGOAN

• 16. Yari ang tatlo ka halambalanon ni Jesus nga ang isa lamang ka kaangtanan amo ang ila pagtumod sa Kasugoan. Ang Kasugoan amo ang mga kasugoan nga ginhatag sang Dios sa mga Judio. Luas sini, ang Kasugoan kag mga Propeta isa ka paagi sang pagtumod sang mga Judio sa ila Balaan nga mga Kasulatan nga gi-natawag naton nga Daan nga Kasugtanan. Si Jesus nagagamit sining mga pulong diri sa pagtuhoy sa mga panahon sang Daan nga Kasugtanan, sa tanan nga nag-aman

para sa iya pag-abot.Sangsa mangin walay pulos ang isa ka diutay nga kurit sang Kasugoan: buot

silingon, ang tanan nga yari diri may kahulogan, bisan pa si Jesus nagasiling nga ang labing importante nga butang nag-abot upod sa iya. Ang Kasugoan kinahanglan sa pag-aman para sa iya pag-abot, apang indi na ini pagtumanon sa paagi subong sang una (basaha ang Mt 5:17-20).

Para sa mga Judio nga nagatuman sa Kasugoan kag labi na gid para sa mga tawo nga nakasunod kay Juan Bautista, isa pa ka tikang ang kinahanglan: ang pagtuo kay Jesus kag, paagi sini, ang pakusganay nga pagsulod sa Ginharian sang Dios. Walay sapayan sa mga butang nga sarang makita, ang pagsunod sa mga tulomanon sang pagtuloohan, ang pagtuman sang mga kasugoan kag ang pagpuasa mahapos pa gid sangsa pagtuo kag pagpasimpalad sa wala pa mahibal-i paagi sa pagsunod kay Jesus nga ginlansang sa krus.

• 19. Ini nga palaanggiran nagaatubang sa tama nga paglayoay sang mga manggaranon kag makalulooy nga mga imol nga nagaluntad sa bug-os nga kalibutan. May makamamatay nga kasugoan sang kuarta nga nagatigayon sa mga manggaranon sa pagkabuhi sing bulag sa isigkatawo: sa puloy-an, sa salakyan, sa kalingawan, sa pagpabulong. Ang pader nga ginpatindog sang manggaranon sing ki-nabubot-on sa sini nga kinabuhi mangin kadadalman, sa tapos sia mapatay, nga wala sing may makatabok. Ang tawo nga nagabaton sining pagbulagay makatalupangod sa iya kaugalingon sa tabok sa walay katapusan.

Isa ka imol nga ginahingalanan Lazaro. Ginhingalanan ni Jesus ang imol nga tawo, pero wala niya paghingadlan ang manggaranon, gani ginabaliskad niya ang kahusayan sang katilingban karon nga nagakabig sa manggaranon bilang tawo apang wala nagakabig sa ordinario nga mamumogon bilang tawo. Makita man naton nga sa pagkapatay ni Lazaro, may madamo sia nga mga abyan: ang mga anghel kag si Abraham nga amay sang mga tumoluo. Apang ang manggaranon wala sing mga abyan ukon mga abogado nga makapasulhay sang iya kahimtangan: ang impierno amo ang pag-isahanon.

May mga tawo nga luyag makahibalo kon ano bala ang sala sang manggaranon nga nangin kabangdanan sang panghimalaut sa iya sa impierno. Kay wala bala niya paghatagi si Lazaro sang bisan mga mumho gikan sa iya lamesa? Apang ang Ebanghelyo wala magsiling sini. Sa baylo, nagapakita ini nga ang manggaranon wala man lang makakita kay Lazaro nga nagahigda sa iya puertahan: Dumdoma nga nabaton mo ang maayo sa imo pagkabuhi.

Ang manggaranon wala makakita kay Lazaro sa iya puertahan. Madamo gid ang mga Lazaro karon kag yara na sa aton puertahan; nakilala sia bilang ikatlo ukon ikap-at nga kalibutan. Sa pagtamod sa bug-os nga kalibutan, ang labi nga mauswagon nga mga pungsod kag ang pinasulabi nga diutay nga mga grupo amo ang naka-pungko na sa lamesa sa diin gin-agda ang tanan: ang matuod nga gahum, kag ang kultora nga ginpilit sang pamantalaan kag mga paagi sang paglapnag sang balita. Ang pungsodnon nga mga palangabuhian kag mga nagahatag sang obra nalaglag sang hilway nga pagbayluhanay nga wala mapamatukan sang bisan ano nga pagpa-mugong nga katilingbanon ukon suno sa kasugoan. Ginatos ka mga minilyon ka “mga Lazaro” nga mga tawo ang nangin mga kubos kag sinikway tubtob sila mapatay sa kapi-otan, ukon paagi sa pagsinakitay nga nagagikan sa di-tawohanon nga pagpangabuhi.

Ginapahilayo ang Lazaro subong sa mga puloy-an sang mga manggaranon paagi sa mga guardia, mga ido kag mga alambri nga tunokon. Luyag sia magkaon sang mga mumho nga nabilin sa sinalosalo, apang diutay na lang ang salin nga nagakadagdag sa duta nga iya natawohan, pagkatapos ang tanan mausik sa mga produkto sang mga dumoluong ukon madeposito sa mga bangko sang mga dumoluong. Si Lazaro nagapuyo upod sa mga ido kag mga basura: nangin alpot na lang sia, ukon makawat,

tubtob ang maaga nga kamatayon maghatag sa iya sang kahigayunan sa pagta-lupangod nga may nagahigugma sa iya: sa luyo ni Abraham kag mga anghel.

Sa pihak nga bahin, ang manggaranon nagabakabaka sa pag-obra, indi lamang agod magpatuyang sa kabuhi kundi agod mapapati ang iya kaugalingon nga mata-rong sia: bisan ang Simbahan dapat magpakamatarong sa iya kag sa pagbulagay sang mga manggaranon kag mga imol. Kag ining pagkabalingag sang iya hunahona amo ang nagadala sa iya sa impierno, pagkatapos matanum sa iya tagipusoon ang dumot ukon pagtamay sa tanan nga mga tawo nga nagapahayag sang mga palang-ayuon sang katarungan nga gintudlo ni Moises kag sang mga Propeta, buot silingon, sang Biblia.

Sa handum nga maluwas ang mga manggaranon kag mga imol, ang Ebanghelyo nagapangabay sa aton sa pag-obra sa tuyo nga kuhaon ang kadadalman nga nagapabulag sa ila. Yari sa sini nga kinabuhi ang tion sa pagguba sang mga pader sang pagbinulagay.

• 17.11 Napulo ka mga aruon ang ginpaayo pero isa lang sa ila ang ginsingganan: Ginluwas ka sang imo pagtuo. Sia ang nagsabat sing tudok sa tagipusoon. Samtang ang iban nagkabalaka sa pagtuman sang mga tulomanon suno sa kasugoan, wala sia sing iban nga ginpanumdom luas sa pagpasalamat sa Dios sa duog mismo sa diin nasapwan sia sang grasia sang Dios: amo ini ang pagtuo nga nagaluwas kag nagabalhin sa aton.

Sa madamo nga mga tawo nga nagapangayo sang pagpaayo kag mga bugay sa Dios, pila lang bala ang magahigugma sing matuod sa Dios?

• 20. Kon san-o magaabot ang Ginharian sang Dios. Indi ini magaabot bilang isa ka rebolusion ukon pagbalhin sang panahon sa tagsa ka tuig: natigayon ini sa mga tawo nga nakabaton sa Maayo nga Balita. Ang mga nagatuo nagakalipay na sa Ginharian.

Dayon yari ang mga pulong ni Jesus nahanungod sa katapusan sang Jerusalem kag sa iya ikaduha nga pagkari (Mc 13:14). Indi kita dapat maghambal nahanungod sa katapusan sang kalibutan sa tagsa ka tion sang katublagan. Si Jesus nagahatag sa aton sang duha ka pagpaanggid: ang kilat nga makita bisan diin kag ang mga buwitre nga pirme nagatipon kon sa diin may bangkay. Sa amo man nga paagi, ang tagsatagsa indi mapaslawan sa pagtalupangod sa pagbalik ni Kristo.

Apang sa iya pagbalik, ang mga tawo nga wala magpaabot sa iya madakpan nga wala makapangaman (subong sadtong panahon ni Noe). Ang paghukom magapabulag sang mga pinili sa mga panghimalauton – wala sing may nagpabulag sa ila sa inadlaw-adlaw nga pagpangabuhi – sa duha ka tawo nga nagaupdanay sa pag-obra, pagakuhaon ang isa kag bayaan ang iya anay kaupod.

Sa Mt 24:17, ang pagtumod sa tawo nga yara sa gua sang iya balay may kaang-tanan sa katapusan sang Jerusalem, kag nagakahulogan ini diri nga kinahanglan magpalagyo sia sa gilayon. Apang may lain ini nga kahulogan sa dinalan karon: sa pag-abot sang katapusan sang kalibutan wala na sing tion sa pagpalibog nahanu-ngod sa pagluwas sa kaugalingon nga kabuhi ukon mga pagkabutang.

Diin, Ginuo? (b. 37): wala ini sing pulos nga pamangkot subong sang mabasahan sa Lc 17:20, kay ang Ginuo indi magabalik sa pagdala sang iya katawohan sa isa ka dutan-on nga duog. Sa sina nga adlaw, ang mga maayo pagadalhon sa presensia sang Dios sa pat-od nga paagi subong nga ang mga buwitre pirme nagatilipon sa bangkay.

• 18.1 Kon may matarong nga Dios, ngaa wala sia nagahatag sang katarungan? (Sal 44:24; Heb 1; Zac 1:12; Bug 6:10). Si Jesus nagasabat: Nagahandum kag nagapangayo bala kamo sang katarungan sang Dios sa tuman nga pagtuo? Sa walay pagduhadoha, itigayon niya ang katarungan, apang kinahanglan maghulat kamo.

Isa ka hukom nga wala sing pagtahod sa mga tawo: amo sini ang pagkabig sa Dios sang madamo nga mga tawo sa pagkakita nila sa kahimtangan nga di-matarong kag mabudlay hangpon. Apang kon magpangamuyo kita sing mapinadayunon, matukiban naton sing amat-amat nga ang mga butang nga abi naton mabudlay hangpon indi gali amo sina, kag makilala naton sa mga hitabo ang nawong sang Dios nga nagahigugma sa aton.

Ang iya mga pinili nga nagapanawag sa adlaw kag gab-i sa iya. Si Jesus, nga nagasiling sing malig-on nahanungod sa aton katungdanan sa kalibutan, amo man ang nagaagda sing malig-on sa aton sa pagtawag sa Dios sa adlaw kag gab-i. Ngaa bala ang mga tawo pirme natunga (ukon ngaa bala ginatunga naton sila) sa mga palapangadi kag mga palahimo?

Makakita ayhan sia sang pagtuo sa duta? Ginapamatud-an ni Jesus ang isa ka pang-hunahona sang mga Judio sang iya panahon. Sa katapusan nga mga inadlaw sa wala pa ang Paghukom, ang gahum sang kalainan mangin mabaskog gid sa bagay nga magabugnaw ang paghigugma sang madamo nga mga tawo (Mt 24:12).

Sa pagkamatuod, ang Daan nga Kasugtanan daw nagtapos sa kapaslawan tungod sa nahauna nga pagkari ni Jesus; diutay lang ang nagpati sa iya kag sang ulihi, ang kalabanan naligban, nagpadaladala sa di-matuod nga mga manlulowas kag sa pagsinakitay nga nagpadali sa pagkarumpag sang pungsod sang kuarenta ka tuig sa tapos mapatay si Jesus.

• 9. Hugot gid and buot sang mga Pariseo sa pagtuman sa Kasugoan sang Dios; nagpuasa sila sing masunson kag naghimo sang madamo nga mga buhat sang kaluoy. Kanugon lang kay gin-angkon nila ang kadungganan sang amo nga sulondan nga pagpangabuhi: abi nila indi na nila kinahanglan ang kaluoy sang Dios bangod ang ila maayo nga mga binuhatan magatulod sa iya sa pagpadya sa ila.

Sa pihak nga bahin, ginaako sang manugsukot sang buhis nga makasasala sia sa atubangan sang Dios kag mga tawo: ang iya na lang mahimo amo ang pagpangayo sang patawad. Yara sia sa kamatuoran kag sa grasia sang Dios sa iya pagpauli (ang dinalan nagasiling nga “ginpakamatarong” sia, buot silingon, “subong sa nahamut-an sang Dios sa pagtan-aw sa iya”).

Si Jesus nagahambal sa mga tawo nga nagakabig nga mga matarong sila (b. 9). May daku gid ini nga kinatuhay sa ginasiling sang bersikulo 14, “ginpakamatarong.” Ginatawag sang Biblia nga matarong ang mga tawo nga nagakabuhi sing mahusay sa atubangan sang Dios tungod nagatuman sila sang iya kasugoan; gani sa Mt 1:19 kag Lc 1:6, sanday Jose kag Zacarias ginatawag mga matarong. Apang sa madamo nga mga bahin sang Biblia, ginahatagan sang daku nga kabilihanan ang kitaon nga mga binuhatan sang matarong nga tawo, kag sa mga Pariseo subong sa bisan ano nga re-lihiyoso nga grupo nga isa man ka partido ukon katilingbanon nga grupo, ang mga katapo sang grupo nagkabig sa ila kaugalingon bilang maayo nga mga tawo.

Si Jesus nagaagda sa aton sa pagpaubos kon luyag kita mag-angkon sang matuod nga pagkamatarong sa panan-awan sang Dios, kay wala ini ginaangkon paagi sa paghimo sang maayo nga mga binuhatan kag pagtuman sa mga tulomanon sang pagtuloohan; sa baylo, ginabaton ini bilang dulot gikan sa Dios nga natigana para sa mga tawo nga nagahandum sang iya pagpatawad kag pagkabalaan. Wala nataboan lang nga ining palaanggiran mabasahan sa Ebanghelyo ni Lucas, isa ka gintuton-an ni Pablo; kay si Pablo, ang nakonbertir nga Pariseo, pirme nagahambal nahanungod sa matuod nga katarungan sang isa ka Kristiano. Daku gid ang luyag sang Dios para sa aton sa bagay nga indi gid naton ini makabal paagi sa mga tulomanon sa pagtu-loohan ukon maayo nga mga binuhatan: apang sa mga tawo nga nagasalig sa Dios, nagahatag sia sang tanan (basaha ang Rom 4).

Wala man nataboan lang nga si Jesus nagapakita sa aton sang Pariseo nga ang nahibaloan amo lamang ang pagpaanggid sang iya kaugalingon sa iban nga tawo agod makita niya ang iya kaugalingon nga maayo pa sa iya isigkatawo. Dira ang yawa nagahulat sa tanan nga mga tawo, kag sa tanan nga mga grupo sang mga

Kristiano, nga nagapabugal sang ila kaugalingon tungod sa pagtukib sa isa ka dalan sang pagkonbertir. Sa diin makakita kita sang nabahinbahin nga Simbahan, bisan tungod sa mga kawsa sa politika ukon pagtuloohan, makapakot kita sing maayo nga ang mga tawo maluyag sa amo nga kahimtangan bangod nagatigayon ini sang pagpaanggid sa iban nga mga tawo. Kag mabudlay ang pag-upod sa isa ka grupo sang “mga nakonbertir” nga wala nagatamod sang mahinatagon nga kaluoy sa Kristiano nga kautoran nga wala mag-usoy sa amo man nga dalan.

ANG GAHUM NI JESUS

• 19.1 Ang tagsatagsa sa Jerico nagatudlo sa pagsumbong kay Zakeo: paano bala makonbertir ang tawo nga subong sa iya nga naanad sa malaut nga palangitan-an? Ano bala nga silot ang ipadala sang Dios sa iya? Apang sa baylo sang pagsilot sa iya, ang Dios nagduaw pa sa iya balay.

Si Jesus nagapakita nga ginatuytoyan sia sang Espiritu Santo sang pagkakita niya kay Zakeo sa tunga sang madamo gid nga mga tawo, kag sang mahangpan niya sadto gid nga tion nga, labaw sa tanan, nag-abot sia sa Jerico sadto nga adlaw sa pagluwas sa isa ka tawo nga manggaranon.

Si Zakeo nakahibalo nga ginakahisaan sia kag ginadumtan. Apang indi sia malain gid: bisan mahigko ang iya mga kamot, wala niya madula ang buot sa pagkilala kon ano ang maayo, kag nagadayaw sia sa tago sa propeta nga si Jesus. Ang Dios may kahigayunan sa pagluwas sa iya tungod sang iya maayo nga mga handum. Ang pagbugay ni Jesus sa iya nagatulod sa iya sa pagpakita sang tawohanon kag maayo nga mga kinaiya nga natago sa iya.

Ginasugid nga ginbaton niya si Jesus sing malipayon: ang sahi sang kalipay nga nagapakita sang pagbalhin nga natigayon sa iya. Pagkatapos sadto, indi na sia mabudlayan sa pagtadlong sang iya malain nga mga binuhatan. Dayon magaambit sia sa pagtukod liwat sang katarungan.

Naakig ang mga tawo, kag sa amo sini ginasunod nila ang mga Pariseo; nagapati sila nga ang propeta nga si Jesus dapat mag-ambit sang ila kawsa kag bisan sang ila mga aligutgot. Apang si Jesus indi pangulo lang nga nagasakdag sang kawsa sang ordinario nga mga tawo; wala sia magsapak sang madamo nga mga tawo nga wala makahangup sini subong nga wala niya pagsapaka ang mga Pariseo. Si Jesus nagapakita liwat sang iya gahum; ginalaglag niya ang kalainan paagi sa pagluwas sa makasasala.

• 11. Ang mga taga-Galilea nagakadto sa Jerusalem sa pagsaulog sang Paskua kag si Jesus nag-upod sa ila. Nakahibalo sia nga ang kamatayon nagahulat sa iya: walay sapayan sini, nagapati sila nga ipahayag sia nga hari kag manughilway sang Israel.

Sa palaanggiran, si Jesus nagaagda sa ila sa pagkapyot sa iban nga paglaum. Magahari sia sa iya pagbalik halin sa malayo nga kadutaan (ang iya kamatayon) sa katapusan sang maragtas. Sa pihak nga bahin, ang iya katawohan magadumala sang mga manggad nga iya ginhatag sa ila kag dapat nila padamuon. Indi sila dapat magpaabot sing tinamad sa iya pagbalik, kay ang iya mga kaaway magahimulos sang wala pa sia sa paghimud-os batok sa iya gahum. Ang mga alagad ni Jesus magaambit sa iya kadalag-an suno sa ila ginpangabudlayan.

Ini nga panid may malapit nga kaangtanan sa palaanggiran sang mga talento (Mt 25:14). Ginahatagan sang pagtamod ang duha ka kinatuhay sa madason nga mga parapo.

Sa isa ka bagay, sa panguna kag sa katapusan si Jesus nagatumod sa politika sang iya pungsod. Ang pungsod nagsalig sa Emperio sang mga Romano kag ang mga hari sini kinahanglan mahamut-an sang gobierno sang mga Romano nga nagpangapin sa ila.

Sa pihak nga bahin, ang palaanggiran nagasiling sing malig-on nahanungod sa katarungan sang Dios: ang tagsatagsa nagabaton suno sa nagakaigo nga balatunon

niya. Ang langitnon nga kalipayan indi mapanagtag sing alalangay. Ang tagsatagsa makakilala sa Dios kag magaambit sang iya mga manggad suno sa ikasarang niya sa paghigugma sa bug-os niya nga pagkabuhi. Ang aton tagsa ka pagtikang sa dalan sang pagtuman, pagsakripisio kag pagpaubos nagapahamtong sang aton ikasarang sa pagbaton sa Dios kag pagbalhin paagi sa iya.

• 20.9 Daw ano kadamo sang mga pag-atubangay ni Jesus kag sang mga pumoluyo sang Jerusalem. Sa 20:19, si Lucas nagasiling: Nahadlok sila sa mga tawo. Apang matuod bala nga ang mga Judio sadto nga panahon, ang ila mga manunodlo sang Kasugoan kag mga pari malain pa sa aton karon? Ukon nagsayop bala kita kon maghandum kita sang isa ka Simbahan nga wala sing mga pagpanghingabot kag mga di-paghinangpanay?

Daw ano kadaku nga pagpamilit, sa iban nga mga duog, sang “Kristiano” nga pagpahibalo nga nagapakita sa pagtuo bilang paagi sa pagbaton sang dutan-on nga bulig sa pangabuhi kag sa pag-angkon sang malipayon nga pamilya nga may nagangirit nga mga anak nga palabakal sang mga pagkabutang. Indi kita tanan kina-hanglan mag-agi sang mga pagpakigsumpong nga naatubang ni Jesus. Apang ginpili niya para sa iya kaugalingon ini nga dalan sang krus bangod ini ang daku nga dalan sang Dios.

• 27. Basaha ang paathag sa Mc 12:18.Si Lucas may iya kaugalingon nga paagi sa paghambal nahanungod sa

pagkabanhaw sa mga bersikulo 34-36. Ini tungod kay sa sadtong mga pungsod nga may kultora nga Griego (si Lucas nagsulat para sa ila) madamo nga mga tawo ang nagpati nga ang kalag di-mamalatyon suno sa kinaugali sang tawo. Ginpaathag ni Lucas sa ila nga ang pihak nga kinabuhi wala magluntad suno sa kinaugali sang tawo; isa ini ka dulot sang Dios para sa mga tawo nga ginakabig nga takus sa pagsulod diri.

Mga anak sila sang Dios, kay mga anak sila sang pagkabanhaw. Ining pagkabanhaw indi kaangay sa pagbalik sa naandan na naton nga kabuhi, binuhatan ini sang Espiritu Santo, nga nagapabalhin kag nagapabalaan sa mga tawo nga iya ginabanhaw. Gani ang mga ginbanhaw amo ang mga anak sang Dios sa matuod pa gid nga paagi sangsa mga anak sini nga kalibutan: ginhilway sila sa sala, ginbun-ag sila liwat sang Dios.

Sa iya buhi ang tanan. Nagsugod sila sa pagkabuhi sang makilala sila kag tawgon sang Dios, kag indi sila madula, kay ang Dios nagtawag sa ila halin sa sini nga kalibutan sa pagdala sa ila didto sa iya kaugalingon nga kalibutan.

Ang pagtuo sa pagkabanhaw lain gid sa panudlo nahanungod sa pagpanglakaton sang mga kalag nga nagasiling nga ang mga kalag nagabalik sa pagkabuhi liwat sa isa ka lawas kag katilingbanon nga kahimtangan nga nagakaigo sa mga bunga sang ila maayo nga mga binuhatan.

Ang pagsulitsulit sang pagkabuhi magapadayon kon ang pagpaputli wala pa mahuman. Isa ini ka gamhanan nga sistema sang panghunahona nga makagalanyat sa madamo nga mga tawo sa mga pungsod sa Katundan. Makasiling kita nga mapuslanon ini kag makadala sa aton sa pagpatumbaya sang aton katungdanan, kay ang tanan sarang mahusay. Apang sa pagkamatuod, indi amo sini sa mga Hindu: ang ila kabalaka sa pagginawi suno sa kasugoan masunson nga labi sangsa aton, kay maabtik sila sa pagpalagyo sa sining pasulitsulit nga mga pagpanugod. Ang kina-tuhay makita sa iban nga bahin. May duha ka panghunahona nahanungod sa tawo. Sa nahauna, ang kalag nabilanggo sa lawas, sa ikaduha, ang Dios nagaluwas sa tawo nga indi mabahinbahin. Ang lawas indi bayo para sa kalag, nga makasaylo halin sa tigulang nga tawo pakadto sa lapsag nga bag-o pa lang nabun-ag.

Amo gani ang Kristiano nga paglaum nagapaabot sa pagkabanhaw, buot silingon, sa kahigayunan nga sarang mahanabo sa diin ang tagsatagsa mabun-ag liwat sang Dios sa Diosnon nga pagkabuhi kag mapahayag ang iya kaugalingon sing bug-os sa

isa ka “nabanhaw nga lawas.”Ang Biblia nagatudlo sa aton nga ini nga kabuhi karon amo ang aton isa lang ka

kahigayunan. Kis-a lang nagakapatay ang tawo kag ginahukman (Heb 9:27).

• 45. Ginaurot nila kuha ang mga balay sang balo nga mga babaye. Ayhan nagatumod ini sa mga manunodlo sang Kasugoan nga nagapuyo sa balay sang relihiyosa nga balo nga babaye kag dayon nagapasagud pa sa iya.

• 21.5 Basaha ang paathag sa Mc 13:1 kag Mt 24:1.Kay may daku nga katalagman sa kadutaan (b. 23). Si Lucas nagatagna sang

kalaglagan sang pungsod sang mga Judio sing maathag pa sa pagtagna nanday Mateo kag Marcos.

Tubtob matapos ang panahon sang mga pungsod (b. 24). Ginatunga ni Lucas ang maragtas sa duha ka panahon. Ang isa nagasibo sa Daan nga Kasugtanan: amo sadto ang panahon nga ang Balaan nga Maragtas halos kaangay sa maragtas sang Israel. Dayon sang makataliwan si Jesus, nagsugod ang panahon sang mga pungsod. Ang kalaglagan sang pungsod sang mga Judio kag ang paglinapta sang katawohan sini nagpasugod sang bag-o nga panahon nga, sa daku nga bahin sini, mangin maragtas sang pagpalapnag sang ebanghelyo kag pagpanudlo sang Simbahan sa mga pungsod. Ini nga panahon matawag naton nga panahon sang Bag-o nga Ka-sugtanan, nga magatapos sa daku nga pagtilaw nga magatakop sa maragtas sang mga tawo.

• 34. Mag-andam kamo. Sa tapos makahambal nahanungod sa nagahilapit nga katapusan sang Jerusalem (b. 28-32), si Lucas nagahambal nahanungod sa sina nga adlaw nga magatakop sa maragtas sang mga tawo sa pag-abot ni Kristo, ang Hukom (b. 34-36).

Mag-andam kamo. Ini nga pangagda indi lang para sa mga tawo nga makahibalo sa sina nga adlaw, kundi para sa tagsatagsa sa bug-os nga maragtas sang Simbahan. Ginaagda niya kita liwat sa pagbantay kag pagpangamuyo samtang nagakatulog ang kalibutan (basaha ang Ef 6:18).

Nga makasarang kamo sa pagpalagyo: agod makalikaw sa mga pagsala kag mga pagpanunto (2 Tes 2:9; 1 Tes 3:13) sa panahon sang mga pagtilaw sa wala pa mag-abot si Kristo. Ang Amay Namon nagapahayag sang amo man nga kabalaka. Ang mga tawo nga nagapaabot sa pagkari sang Ginharian nagapangamuyo: indi kami pag-ipadaog sa panulay kag luwasa kami sa malaut.

Sa pagkamatuod, ang mga pagbantay kag mga pangamuyo indi lang para sa paglikaw sa mga pagpakasala nga sarang mahimo. Kon ang tumoluo kag ang Simbahan labi nga nakahibalo, nagahiliugyon pa gid sila sa pagpakamaayo sa buko sang Dios kag nagapadasig sa pagkari sang Ginuo.

• 22.7 Sa diin mo luyag nga maghanda kami sini? Amo ini ang nahauna nga palaligban sang mga tawo nga nagakadto sa Jerusalem sa pagsaulog sang piesta: ang pagpangita sang balay sa diin makakaon sila sang nahalad nga kordero.

Sugataon kamo sang isa ka lalaki. Masami nga mga babaye ang nagadala sang ba-nga sang tubig, gani mahapos ang pagkilala sa lalaki nga may banga sang tubig. Si Jesus nakahibalo nga luiban sia ni Judas, kag indi niya luyag pag-itudlo ang duog sa diin magakaon sila sang panihapon sa wala pa mag-abot ang tion: kay sarang sia madakop didto. Gani nagsalig sia sa iya panagupnop bilang propeta: ang Amay nakatalana sang duog para sa katapusan nga panihapon. Sa pagkamatuod, balay yadto sang isa ka lalaki nga manggaranon, isa ka gintuton-an ni Jesus sa Jerusalem. Ayhan ini man ang balay nga gintipunan sang mga apostoles sa tapos mapatay si Jesus kag sa diin nagsugod ang Simbahan.

• 14. Basaha ang paathag sa Mc 14:12.Si Jesus nagpungko agod magkaon, ukon suno sa pagsiling sang Ebanghelyo “nag-

higda sing patakilid,” subong sa kinabatasan sa mga sinalosalo sang mga mang-garanon: ang mga inagda nagahigda sing patakilid sa mga sopa sa palibot sang kalan-an.

Mabudlay gid ang pagkahibalo kon ining katapusan nga panihapon ni Jesus nag-sugod sa pagkaon sa kordero nga palaskuahan kag nagtapos sa Eukaristiya, ukon si Jesus nagsaulog sang Eukaristiya lang, nga wala makaambit sang palaskuahan nga kalan-unon. Bisan ano ang natabo, ang Ebanghelyo luyag magtudlo sa aton nga ang Eukaristiya mangin para sa Simbahan kon ano ang nangin katuyoan sang palaskuahan nga kalan-on para sa katawohan sang Israel.

Dayon nagkuha sia sang kalis. Ang tawo nga nagapangulo sa panihapon sang Pas-kua magakuha sang apat ka kupa nga iya bendisionan kag ipaambit sa tanan nga na-gabuylog sa pagsaulog.

Indi na ako mag-inum sugod karon gikan sa bunga sang ubas. Si Jesus nagapa-hanumdom nga, para sa mga Judio, ang panihapon sang Paskua nangin pauna na nga dagway sang sinalosalo sang Ginharian sang Dios. Sadto nga gab-i, nagmatuod ini para kay Jesus sa isa ka labing pinasahi nga paagi.

Ini amo ang akon lawas. Ang nahalad nga tinapay bala ang timaan lang sang lawas ni Kristo, ukon matuod gid bala ini nga lawas ni Kristo? May daku nga mga pagbinaisay sang mga Katoliko kag mga Protestante nahanungod sini. Sa paghangup sang mga Katoliko, ang tinapay matuod nga lawas ni Kristo; suno sa mga Pro-testante, wala sa tinapay ang dutan-on nga presensia sang lawas ni Kristo kag gina-kabig nila ini nga timaan lang. Ining duha ka grupo nagatinguha sa paghangpanay nahanungod sini.

Ang pagtuo sang Simbahan nagasiling nga ang nahalad nga tinapay amo ang ti-maan kag kamatuoran sa amo man nga tion. Ang presensia sang lawas ni Kristo indi larawan lang kundi matuod gid, bisan indi ini dutan-on nga presensia, subong abi nga makasiling kita: “Si Jesus yari sa lamesa.” Yari ang lawas ni Kristo, apang paagi sa sakramento nga timaan sang tinapay kag bino, kag yari ini subong nga ini na-patimaanan. Sa pagkalawat ginabaton naton ang lawas ni Kristo nga ‘nabanhaw’ (isa pa ini ka kabangdanan sa paghunahona nga indi ini dutan-on nga presensia, kundi iban nga sahi, wala nagakahulogan nga kulang ang pagkamatuod, kundi lain gid) agod mabaton ang kusog kag kabuhi gikan sa iya. Bisan ang iya presensia sa tumoluo nga nagakalawat isa ka makatalanhaga kag mahirup nga kamatuoran, ang katuyoan sang Eukaristiya indi ang paghimo kay Jesus nga yari pa gid, kundi ang pagbag-o kag pagpabakod sang paghiliusa ni Jesus kag sang mga tawo nga nagaambit sa kalan-an sang Ginuo.

Akon dugo nga ginaula para sa inyo. Ginahatag ni Jesus sa aton ang kahulogan sang iya kamatayon: sia ang mangin Alagad ni Yahweh nga ginsaad ni Isaias (53:12), nga nagapas-an sang mga sala sang kadam-an. Amo gani sa mga ebanghelyo nanday Mateo kag Marcos si Jesus nagasiling: Ang akon dugo nga ginbubo para sa kadam-an. Makasiling kita nga, sa mga Judio, ang kadam-an wala nagapain sa bisan kay sin-o. Apang ining kadam-an nagatumod sing una sa pinili nga katawohan ni Jesus: amo gani mabasahan naton diri: ginaula para sa inyo, subong sang nasulat sa 1 Cor 11:24.

Ang bag-o nga kasugtanan: basaha ang paathag sa Mc 14:12.Himo-a ninyo ini sa akon handumanan. Sa sini nga mga pulong ginatukod ni Jesus

ang Eukaristiya subong sa pagsaulog sini sang Simbahan. Sa akon handumanan: indi sa pagdumdom sang isa ka patay. Sa Piesta sang Paskua ang mga Judio nagdumdom sa pagpatunga sang Dios nga nagluwas sa ila sa Ehipto; sa Eukaristiya, ginadumdom naton ang pagpatunga sang Dios nga nagluwas sa aton paagi sa pagsakripisio sang

iya Anak.Ang sinal-ot nga mga pulong nga aton mabasahan sa mga bersikulo 19-20 naga-

lakip sang mga pulong nga wala masulat sa madamo nga dumaan nga mga kasulatan sang Ebanghelyo kag ayhan indi mga bahin sang Ebanghelyo ni Lucas.

• 24. Pagkatapos sang pagsaysay sang Katapusan nga Panihapon (Mc 14:12), gina-dumdom ni Lucas ang pila ka bahin sang pagpakighambal ni Jesus sa iya mga apos-toles sang sia magpamilinbilin. Sa pagkamatuod, si Jesus nagaisahanon: ang iya pag-hiangtanay sa iya mga gintuton-an nautod na. Daw wala sila sing may natun-an sa sulod sang madamo nga mga bulan kag sa pagtapos sang Katapusan nga Panihapon, ang ila lamang ginpahayag amo ang ila tama ka tawohanon nga mga kabalaka.

Ang mga apostoles nag-inagaway sa nahauna nga halamtangan sa Ginharian: gani ano bala ang ila hunahona nahanungod sa Ginharian? Sa panihapon, si Jesus nag-ala-gad nga daw suloguon sang balay (Jn 13:1).

Si Jesus wala madulaan sang paglaum sa pagkakita nga ang mga apostoles malayo sa iya mga panghunahona kag mga handum, bisan nagahingapos na ang iya tion. Gintugyan na niya sa Amay ang iya kabuhi kag bulohaton: kon daw napaslawan sia, nakahibalo sia nga sa tapos sia mapatay ang iya bulohaton mabanhaw sa bag-o nga kabuhi upod sa iya, gani ginapalig-on niya ang iya mga saad sa iya mga apostoles.

Magapungko kamo... Daw ano kabudlay sa aton ang paghangup sa katutom ni Jesus sa iya katawohan. Ang tanan nga iya, ginapaambit niya sa mga tawo nga nag-halad sang ila kaugalingon sa iya bulohaton. Ang dose ka mga tribo sang Israel amo ang bug-os nga katawohan sang Dios. Sa sini, si Jesus nagatumod sa aton tanan nga nagikan sa madamo nga mga pungsod sa pagbaton sa pagtuo sang mga apostoles.

Si Pedro nagapati nga kay sia ang pangulo, mangin mabakod pa sia sa iban. Sa pihak nga bahin, si Jesus nakakita sang palaabuton nga mision ni Pedro, kag walay sapayan sa kapaslawan ni Pedro, luyag ni Jesus nga hatagan sia sang pinasahi nga grasia, agod sarang niya mapabakod ang iban. Amo sini ang paagi ni Jesus sa pag-buhat: ginaluwas niya ang nagatalang kag, sa pagkakita niya sa di-mabulong nga kaluyahan sang tawo dira kay Pedro, ginagamit niya sia sa paghatag sa Simbahan sang kapag-on nga indi maagum sang bisan ano nga tawohanon nga katilingban. Sa pagkamatuod, ang pagpadayon sang Simbahan sa sulod sang ginatos ka mga tuig, sa isa ka bahin, bangod sa mga Santo Papa, ang mga nagbulos kay Pedro.

Sa katapusan, si Jesus nagagamit sang pila ka mga larawan sa pagpahibalo nga ang daku nga pagtilaw nga gintagna sing makapila nagahilapit na: ang mga aposto-les wala gid makahangup kag nagapangita sila sang mga espada.

• 39. Sa aton matalupangdan si Jesus ayhan nagsaulog sang Paskua sa isa ka balay sa nabagatnan-nakatundan sang daan nga siudad sang Jerusalem. Nagdulhog sia sa dalanon nga may mga halintang sa pag-agi sa sapa anay sang Tiropeon, nagtaklad sa duog sang Ofel, ang daan nga siudad ni David, sa pagdulhog sa sapa sang Kidron, nga pirme halos mamala. Halin dito, ayhan nagtaklad sia sa Bukid sang mga Olibo, nga gintawag nga amo sina bangod ang nakatundan nga bahin sini natabunan sang mga kahoy nga mga olibo. Si Jesus nagkadto sa isa ka talamnan nga ginatawag Get-semane, kon sayuron, “pulogaan sang olibo.” Ayhan ini nga duta ginpanag-iyahan sang isa sang mga gintuton-an ni Jesus, kay nakakadto sia didto sing makapila (Jn 18:2).

May dumaan nga mga kopya sang Ebanghelyo nga wala sining mga bersikulo 43 kag 44: ayhan ini nga duha wala ginlakip bangod madamo nga mga tawo ang nais-kandalo sa sining “kaluyahan” ni Kristo.

Sa daku nga kalisod. Pat-od nga si Jesus nakabatyag, subong sa aton pagbatyag — kag ayhan labi pa gid — sang kakugmat sa kamatayon. Apang ayhan naatubang man niya ang makapalangluya nga palanan-awon nahanungod sa sala sang kalibutan, bangod sa presensia sang Labing Balaan nga Amay. Kon luyag kita makahangup sing

diutay nahanungod sa natabo sadto nga mga tinion, dapat naton matun-an ang mga panaksi sang dungganon nga mga santos nga, sa ila kaugalingon nga paagi, nakaagi man sining labing mabudlay nga pagtilaw.

May isa ka anghel gikan sa langit. Kon kaisa ang Biblia nagasaysay nahanungod sa isa ka anghel sa pagpahibalo nga ang Dios nagbuhat sa makatalanhaga nga paagi, sa pagpabakod, pagtudlo ukon pagsilot... Ini nga anghel nagapahanumdom sa aton sang anghel nga nagkari sa pagpabakod kay Elias (1 Hari 19:4). Dapat naton ma-hangpan nga ang Dios nagbuot sa paghatag kay Jesus sang pinasahi nga bulig agod sia makabatas sining tumalagsahon nga pagtilaw. Diri nagakinahanglan kita liwat sang panaksi sang mga santos sa paghangup sini sing diutay.

Ang iya balhas nangin subong sang dalagku nga mga tulo sang dugo. Isa ini ka timaan nga mahangpan sang mga doktor, kag ang kabangdanan sini amo ang pagpa-libog kag pag-antus.

Ang takna kag sahi sang pagdakop kay Jesus nagakaigo lang sa mga tawo nga nagahimo sing malain nga gintulod sang paggahum sang kadudolman. May mga tion nga ang tanan nga paglaum kag katarungan daw nadula na sa duta.

• 54. NGAA BALA GINPATAY NILA SIA?

Nahanungod sa duha ka paghukom kay Jesus, ang isa may kaangtanan sa pagtuloohan kag ang isa may kaangtanan sa politika, basaha ang paathag sa Mc 14:53.

Ang paghukom kag pagpamatbat sang kamatayon kay Jesus wala gid maglain sa nagakatabo sa madamo nga mga Kristiano nga mainonungon kag mga martir. Ang pagbuot lang sa paghiangtanay sa mga imol kag pagtudlo sa mga kubos agod magmangin hilway sila kag masaligan indi makabig nga krimen sa bisan ano nga pungsod, apang sa sulod sang ginatos ka mga tinuig, tuman na ini sa paghingabot sa isa ka tawo. Nasambit na naton nga si Jesus nagwali sa tunga sang mabudlay gid nga mga kahimtangan, kay ang iya pungsod yara sa idalum sang kasugoan sang Romano nga mga manugsakop, kag ang bisan ano nga mensahe nahanungod sa kahilwayan sarang madudahan nga batok sa gobierno.

Sa walay duhadoha, ang mga tawo may madamo nga mga kabangdanan sa pagdumot kay Jesus. Apang ang Ebanghelyo nagasaysay nga ang mga panumbongon natuhoy sa pinakaimportante nga bahin sang iya panudlo. Ginpanghimalaut nila si Jesus bangod ginkabig niya ang iya kaugalingon bilang Diosnon: ang Kristo, ang Anak sang Dios, ang magapungko sa tuo sang Dios.

Ang pangulo nga mga pari sadto nga panahon mga katapo sang manggaranon nga mga pamilya nga nag-ilinaway sa pag-angkon sang ila mga palangakoan bangod mahimuslan nila ang kuarta sang Templo. Si Anas kag ang iya mga anak nga lalaki (kag ang iya umagad nga si Caifas) bantog tungod sa ila walay huya nga mga binuhatan, sa pagpahipos sa mga reklamo paagi sa mga batuta sang ila mga guardia, nga naghimo sang ginadumilian nga grupo sang mga soldado. Diri makita sila upod sa mga pangulo sang mga Judio, ukon mga Agurang, nga mga katapo sang pinakamanggaranon nga mga pamilya.

• 23.1 Si Pilato indi buot magpanghimalaut kay Jesus, bangod kay, sa isa ka bahin, nagadumot sia sa mga pari nga Judio, gani ginpadala niya si Jesus kay Herodes. Sa pagpabayo niya kay Jesus sing puti, si Herodes nagkabig sa iya nga isa ka buang nga nagapakunokuno nga hari.

Sa sadto nga adlaw nag-inabyanay sanday Herodes kag Pilato, kay walay sapayan sa kamatuoran nga magkalain gid sila, natalupangdan nila nga magkaupod sila sa isa ka sahi sang mga tawo nga may gahum sa paghampang sa kabuhi sang isa ka ordinario mga tawo.

• 18. Si Barabbas ayhan isa sang mga tawo nga nagpamahog kag nagpanggamo sa Romano nga mga manugpigos. Ang pangulo nga mga pari nga luyag magpakighidaet sa mga Romano nagdumot sa sining mga tawo nga nagapanggamo. Apang ang pangulo nga mga pari pa ang nagsugyot sa mga tawo sa pagpangayo nga buy-an si Barabbas. Bisan pa ang mga tawo nagdumot sa mga pari, nagpamati sila sa ila. Bangod sina, napaslawan ang buko ni Pilato – luyag niya buy-an si Jesus.

• 27. Ano pa ayhan ang mahanabo kon laya na ini? Si Jesus nagtudlo nga mabinu-ngahon ang sakripisio nga ginabaton: apang sadto nga tion nagkasubo sia tungod sa wala sing pulos nga mga pag-antus sang isa ka katawohan nga wala magsapak sang kahigayunan, kag pagalaglagon paagi sa ila kaugalingon nga sala.

Ining mga pulong gintuyo man para sa tanan nga mga tawo nga nagapakawalay pulos sa dugo ni Kristo para sa ila kaugalingon.

Nagsunod man sa iya ang madamo nga mga tawo, labi na ang mga babaye... Si Lucas lang ang ebanghelista nga nagalarawan sining pagkamaluloy-on. Lain kay Mateo nga nagasiling sing malig-on nga ang mga Judio may salabton sa sala, si Lucas buot magtudlo nga ang panghimalaut kay Jesus nagpukaw sang madamo nga mga tawo. Ang mga pulong ni Jesus nagapahanumdom sang ginsiling na niya nahanungod sa kalaglagan sang pungsod sang mga Judio (Mc 13 kag 11:26).

• 39. Ang mga pangulo sang mga Judio nagbutang kay Jesus sa iya dapat hamtangan, kay nagtuyo sia sa pagpas-an sang aton mga sala. Ang duha ka lalaki nagatamod sa tawo nga nagkari sa pag-ambit sang ila kapalaran.

Magaupod ka sa akon sa Paraiso. Ano bala ang paraiso? Ginakulang kita sang husto nga mga pulong sa pagpahayag sang mga butang nga yara sa pihak nga kinabuhi. Sadtong panahon ni Jesus, ang mga Judio naanad sa pagpaanggid sang Duog sang mga Minatay sa isa ka daku nga pungsod nga nabahinbahin sa kadutaan nga napain paagi sa di-matabok nga mga upang. Ang impierno ang isa sadtong kadutaan; gintigana ini para sa mga malaut, kag wala sing may makagua halin didto. Ang isa pa ka kadutaan amo ang Paraiso sa diin ang maayo nga mga tawo magaupod sa na-hauna nga mga katigulangan sang balaan nga katawohan, nga nagapaabot sa tion sang pagkabanhaw.

Magaupod ka sa akon, ang siling ni Jesus, buot silingon, upod sa Manlulowas, nga sa sulod sang isa ka adlaw kag tunga yadto sa paghidaet kag kalipay sang Dios, sa wala pa mabanhaw. Ining mga pulong nagapalugpay sa aton nahanungod sa aton kapalaran sa aton pagkapatay, bisan indi kita makahibalo kon ano ang matabo sa aton sa wala pa ang Pagkabanhaw. Indi kita paghimuon nga wala sing may mabat-yagan, kag indi kita magauntat sa pagkabuhi, subong sang ginasiling sang iban, kundi magaangkon kita sang tanan, nga makaupod si Jesus nga nagkari sa pag-ambit sa kamatayon kag pagpahuway sang iya kautoran (basaha ang Flp 1:23 kag Bug 14:13).

• 24.1 Ginuong Jesus: sa sini nga mga pulong, nga indi makita sa iban nga bahin sang Ebanghelyo apang pirme ginagamit sa Simbahan sadtong una nga panahon, si Lucas nagapakita sa aton nga si Jesus nga Nabanhaw nagsugod na sa sahi sang ka-buhi nga lain gid sa iya mamalatyon nga kabuhi. Panumdumon naton ang mga ma-sunod:

1) Wala sing bisan isa sa mga Ebanghelyo ang nakasaysay sing tul-id sang Pagka-banhaw ni Jesus: isa sadto ka hitabo nga indi sarang makita.

2) Ang pagpangwali sang mga apostoles nahanungod kay Jesus nga Nabanhaw na-pasad sa duha ka kamatuoran: ang lulobngan nga wala sing unod kag ang mga pag-pakita ni Jesus (basaha ang paathag sa Mt 28:1).

3) Sa wala pa masulat ang mga Ebanghelyo, ang nahauna nga sulat ni Pablo sa mga taga-Corinto, sadtong tuig 57, naghatag na sang lista sang mga pagpakita ni

Jesus (1 Cor 15:3).4) Bisan ang apat ka Ebanghelyo nagahilisugot nahanungod sa pinakaimportante

nga butang, walay sapayan sini, may mga kinatuhay nahanungod sa pagpasunod sang mga pagpakita ni Jesus kag sa mga duog sa diin ini tanan natabo. Si Lucas wala magsambit sang mga pagpakita sa Galilea. Si Mateo nagapasat-om nga ang tanan nga importante natabo sa Galilea, kag didto man natabo ang Pagkayab sa langit. Si Pablo nagahambal anay nahanungod sa isa ka pagpakita kay Pedro kag wala sia magsambit sang pagpakita kay Maria Magdalena. Ang isa ka madalum nga pagtuon sa mga dinalan nagapaathag sing diutay nahanungod sining di-pagsinanto: indi nila luyag ipahayag ang tanan, kag kon kaisa luyag nila balhinon ang pagsaysay nahanu-ngod sa duog ukon sa tion sang hitabo agod ibagay sa mga kinahanglanon sang ila mga libro kag para man sa katuyoan sang pagpanudlo.

5) Nahanungod sa pagkayab ni Jesus, indi ini isa ka “biahe” pakadto sa langit; didto na sia “sa langit,” sa bagay nga nag-ambit na sia sa himaya sang Dios sugod sa tion sang iya Pagkabanhaw. Ang Pagkayab sa langit pinakaulihi lang sa iya mga pagpa-kita (basaha ang paathag sa Bin 1:9).

• 13. Matalupangdan naton sa sini nga panid sang Ebanghelyo kon daw ano kaha-long ang paggamit ni Lucas sang mga pulong: makita kag nakilala. Sa pagkamatuod, ang ebanghelista luyag magpakita sa aton nga pagkatapos sang pagkabanhaw si Jesus indi na “makita” sang mga mata sang lawas; nagtaliwan na sia sa sini nga kali -butan pakadto sa Dios nga Amay, kag ining bag-o nga kalibutan nagalikaw sa aton pamatyagan. Apang sa bag-o nga panan-awan, sa sining kapawa sang pagtuo, “ma-kilala” naton sia nga yari kag mabinuhaton sa aton kag sa aton palibot. Kon ang maragtas sang Simbahan naglista sang pila ka tumalagsahon nga mga pagpakita ni Jesus nga Nabanhaw, ang mga tumoluo ginaagda sa “pagkilala” sa iya paagi sa pagtuo.

Ining duha ka gintuton-an nagapauli lang sadto sa pagbalik sa ila bulohaton, pagka-tapos madula ang ila paglaum. Apang naanad na kita sa pagtawag sa ila nga mga tawo nga nagpanglakaton padulong sa Emmaus.

Ang mga Judio, ang katawohan sang Israel, mga tawo nga nagapanglakaton bangod wala gid sila sing kahigayunan sa pagpabilin sa isa ka bahin sang dalanon. Ang paghalin sa Ehipto, ang pagsakop sa Duta nga ginsaad, ang mga pagpakig-away batok sa mga mananakop, ang pagpakamaayo sang kultora nga napasad sa pag-tuloohan amo ang madamo gid nga mga bahin sang ila pagpanglakaton. Sa tagsa ka tion nga abi nila nga sa paglambot sa ila kaladtoan, ang ila mga palaligban malubad na, amo man ang tion nga dapat sila makatalupangod nga ang dalan nagapadulong palayo sa ila kaladtoan.

Si Cleofas kag ang iya kaupod mga tawo nga nagapanglakaton, kay nagsunod sila kay Jesus sa paghunahona nga sia amo ang magatubos sa Israel. Apang sa kata-pusan, kamatayon lang ni Jesus ang natabo. Ini ang tion nga si Jesus nagapakita kag nagatudlo sa ila nga wala sing may makasulod sa Ginharian nga wala nagaagi sa kamatayon.

Nakilala nila sia (b. 31). Ayhan lain ang dagway ni Jesus subong sang ginasiling sa Jn 20:14. Amo man sini ang ginasiling ni Marcos (16:12). Apang si Lucas luyag man nga mahangpan naton nga ini man nga mga tawo, nga may mga mata nga indi ma-kakilala kay Jesus, ang makakita sa iya sa tion sang ila pagtuo.

Sugod kay Moises kag sa tanan nga mga propeta (b. 27). Dumdoma nga “si Moises kag ang mga Propeta” isa ka paagi sang pagtumod sa Balaan nga Kasulatan. Si Jesus nagaagda sa ila sa pagsaylo halin sa pagtuo ukon paglaum sang Israel sa isa ka malipayon nga buasdamlag para sa bug-os nga pungsod, pakadto sa pagtuo sa iya mismo, sa pagbaton sa di-matungkad nga kamatuoran sang pagsikway sa iya kag sang iya Pag-antus.

Ang mga butang nahanungod sa iya sa tanan nga Kasulatan (b. 27). Sa nahauna nga pagtulon-an ni Jesus nahanungod sa Biblia, nagtudlo sia sa ila nga si Kristo kina-

hanglan mag-antus. Wala lang niya makita ang tanan nga mga dinalan nga nagtagna sang iya Pag-antus kag Pagkabanhaw subong abi sang Is 50; Is 52:13; Zac 12:11; Sal 22; Sal 69; kundi nakita man niya ang mga dinalan nga nagapakita nga ang buko sang Dios nagabalhin sang maragtas sang mga tawo.

May uloanggid sini nga nagakatabo karon sa mga tumoluo kon sa masunson gid magreklamo kita kag magpakita sang aton walay pagpailob. Apang si Jesus wala magbiya sa aton nga nagaisahanon. Wala sia mabanhaw agod magpungko lang sa langit; kundi nagapanguna sia sa bug-os nga katawohan nga nagapanglakaton kag ginabuyok niya kita pakadto sa sinang katapusan nga adlaw nga magakari sia sa pagpakigkita sa aton.

Apang sa amo man nga tion nagalakat sia upod sa aton, kag kon madula ang aton mga paglaum, ina ang tion nga matukiban naton ang kahulogan sang Pagkabanhaw.

Gani ginahimo sang Simbahan para sa aton ang ginhimo ni Jesus para sa duha ka gintuton-an. Nahauna, ginahatag sini sa aton ang ‘paghangup sa kahulogan sang Balaan nga Kasulatan’: ang importante sa aton mga pagtinguha sa paghangup sa Biblia indi ang pagsaulo sang madamo nga mga dinalan, kundi ang pagtukib sang hilo nga nagapaangot sang nagkalainlain nga mga hitabo kag ang paghangup sang buko sang Dios nahanungod sa mga tawo.

Dayon ang Simbahan nagasaulog man sang Eukaristiya. Talupangda kon paano ang pagsiling ni Lucas: nagkuha sia sang tinapay, nagpasalamat, ginpamihakpihak niya ini, kag ginhatag sa ila; ining apat ka pulong amo man ang ginagamit sang mga tumoluo sa pagtumod sa Eukaristiya. Makapalapit kita kay Jesus sa pagpakighambal kag pagpamalandong sa iya pulong; mabatyagan naton ang iya presensia sa aton paghiliutod nga mga pagtilipon, apang nagapakilala sia sang iya kaugalingon sa lain nga paagi kon kita magpakig-ambit sa tinapay nga amo ang iya lawas.

Cleofas (b. 18): ang bana ni Maria nga iloy nanday Santiago kag Joset (basaha ang Jn 19:25 kag Mc 15:40).

• 36. Si Jesus nabun-ag liwat sa mahimayaon nga kabuhi sugod sa adlaw sang iya pagkabanhaw. Didto na sia sa ‘himaya sang Amay,’ apang luyag niya makaupod ang iya mga gintuton-an sa nagkalainlain nga mga kahigayunan agod mapapati sila nga ang iya bag-o nga kahimtangan indi labi nga manubo nga sahi sang kabuhi, ukon daw nagamurto lang sia, kundi isa ka labaw gid nga kabuhi.

Sa sini nga kapitulo ginakabig naton nga mga panal-ot ang pila ka mga pulong ukon mga bersikulo nga wala masulat sa madamo nga dumaan nga mga kopya sang Biblia kag ayhan nadugang lang sang ulihi nga panahon.

• 44. Ginagamit ni Jesus ining mga pagkit-anay sa pagpaathag sa iya mga apostoles sang kahulogan sang iya malip-ot kag masanag nga mision. Ginaluwas niya kita sa sala, buot silingon, walay liwan kundi ang pagkaayo liwat sang maragtas kag pagbayaw sang mga tawo.

Kinahanglan matuman ang tanan nga nasulat nahanungod sa akon. Kinahanglan magmatuod ang gintagna sang mga propeta nahanungod sa isa ka manlulowas nga pagasikwayon sang iya katawohan kag magapas-an sang sala sang iya katawohan. Ano bala nga sala? Matuod man, ang mga sala sang tagsatagsa, apang lakip ang pagsinakitay sang bug-os nga katilingban sang mga Judio sadtong panahon ni Jesus. Ini ang sala nga gindala niya sa krus.

Sa pagkamatuod, ini nga dalan sang kamatayon kag pagkabanhaw wala matigana para kay Jesus lamang, kundi para man sa iya katawohan. Sadtong mismo nga panahon, ang Israel, nga sinakop sang Emperio sang mga Romano, kinahanglan magbaton sang kamatayon sang kalibutanon nga mga pagpanghandum sini: kahilwa-yan, pungsodnon nga bugal, ang pagkamatinaason sang mga Judio sa iban nga katawohan nahanungod sa pagtuloohan... agod mabanhaw bilang katawohan sang Dios nga nagalinapta sa kapungsoran kag mangin manugdala sang kaluwasan.

Apang ang Israel wala magsunod sa sini nga dalan kag si Jesus nagalaum nga ang iya Simbahan magatuman sini nga katungdanan.

Paghinulsol para sa pagpatawad sang mga sala. Ang Kristiano nga pagkonbertir indi pagsaylo sa iban nga partido ukon grupo sa pagtuloohan: ini ang pagbalhin sa tawo sugod sa iya kadadalman. Apang ang mga tawo ang mga bahin sang katilingban, sang kalibutan, sang maragtas. Gani ang pagpangwali sa kapungsoran nagakahulogan man sang pagpanudlo sa mga pungsod kag bisan sa bug-os nga ka-tilingban nga kalibutanon. Ini nga bulohaton magadugay sing napulo ukon ginatos ka mga tuig.

Mga saksi kamo sining mga butang. Ginahimo ni Jesus ang iya mga apostoles nga opisyal nga mga saksi sang iya Ebanghelyo kag mga hukom sang matuod nga pagtuo.

Magpabilin kamo sa siudad. Ang mga apostoles dili magbuko sang bulohaton sang misionero. Ginalaygayan sila sa paghalad sang kaugalingon sa pagpabakod sa paghi-liupod kag pagpapagsik sang katilingban sang mga gintuton-an, samtang nagapaabot sila sa tion nga ginpili sang Dios nga Amay sa paghatag sa ila sang gahum gikan sa ibabaw.

Ipadala ko sa inyo ang ginsaad sang akon Amay. Wala na sing magalabaw pa sa sining pagpahayag ni Jesus sang iya Diosnon nga awtoridad kag sa paghiliusa sang tatlo ka persona sang Dios.

Nagbulag sia sa ila: ini ang pinakaulihi sang mga pagpakita ni Jesus sa grupo sang mga gintuton-an.

Kag diri nagatapos ang nahauna nga libro ni Lucas. Mabasa naton ang iya ikaduha nga libro, ang Mga Binuhatan sang mga Apostoles, nga masunod sa mga Ebanghelyo kag naga-sugod ini sa diin nagatapos ini nga Ebanghelyo.