T. C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE

TAKSONOMİK VE EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA

Mustafa YAVUZ

(Biyoloji Öğretmeni)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

BİYOLOJİ ANABİLİM DALI

DANIŞMAN

Yrd. Doç Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU

İSTANBUL 2004

T. C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE

TAKSONOMİK VE EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA

Mustafa YAVUZ

(Biyoloji Öğretmeni)

(141100620010028)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

BİYOLOJİ ANABİLİM DALI

DANIŞMAN

Yrd. Doç Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU

İSTANBUL 2004

i

ÖNSÖZ

Tez konumuz, her geçen gün daha da önem kazanan ve son yıllarda giderek

artan sayıda çalıĢmaya konu olan likenlerdir. ÇalıĢma alanı olarak Pamukkale

Travertenleri ve Antik Hierapolis Kenti kalıntıları seçilmiĢtir. Dünyada bir eĢi daha

bulunmayan Pamukkale Travertenleri, UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesine

dahil edilmiĢtir. Travertenlerin doğal güzelliğinin ve beyazlığının korunmasının yanı

sıra, genel olarak Pamukkale bölgesinin ekolojik ve vejetatif potansiyelleri de

dikkate değer bir önem arz etmektedir. Bu sebeple Çevre Bakanlığı bünyesinde

çalıĢan Özel Çevre Koruma Kurumu tarafından, Pamukkale yöresi ‘Pamukkale Özel

Çevre Koruma Bölgesi’ ilân edilmiĢtir. Yaptığımız bu çalıĢmayla Pamukkale

çevresinin Liken Florası tespit edilmiĢ, buradan yola çıkılarak hava kirliliği ve

ekolojisi gibi konularda yorumlar yapılmıĢtır.

Bu yüksek lisans tez çalıĢması, Marmara Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma

Projeleri Komisyon BaĢkanlığı’nca desteklenmiĢtir.

Tüm tez çalıĢmam boyunca bana yol gösteren ve maddî – mânevî her türlü

desteği kendisinde bulduğum, özellikle Likenoloji alanında derin bilgilerine her

zaman ihtiyaç duyduğum değerli tez danıĢmanım Yrd. Doç Dr. GülĢah

ÇOBANOĞLU’na teĢekkürlerimi sunarım.

Coğrafya bilgilerinden ve kaynaklarından yararlandığım değerli meslektaĢım

Coğrafya Öğretmeni H. Canan DONAT’a teĢekkür ederim.

Fiziksel anlamda gerçekten zor fakat ruhen oldukça heyecan verici ve

dinlendirici arazi çalıĢmalarım sırasında benden yardımlarını esirgemeyen, tez

çalıĢmam boyunca her türlü fedâkârlığa katlanan sevgili eĢim Secâ YAVUZ’a ve

aileme teĢekkürü bir borç bilirim.

ii

ĠÇĠNDEKĠLER

SAYFA

ÖZET vi

ABSTRACT vii

YENĠLĠK BEYANI viii

KISALTMALAR LĠSTESĠ ix

ġEKĠL LĠSTESĠ x

TABLO LĠSTESĠ xi

BÖLÜM I. GĠRĠġ VE AMAÇ 1

1. 1. LĠKENLERĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ 1

1. 2. LĠKENLERĠN SĠSTEMATĠĞĠ 2

1. 3. LĠKENLERĠN EKOLOJĠK ÖNEMĠ 4

a. Makrohabitat Faktörler 4

b. Mikrohabitat Faktörler 4

1. 4. LĠKEN BĠLEġĠKLERĠ 6

BÖLÜM II. ARAġTIRMA BÖLGESĠNĠN TANITIMI 8

2. 1. DENĠZLĠ ĠLĠ’NĠN TANITIMI 8

2. 1. 1. Denizli’nin Coğrafi Konumu ve Özellikleri 8

2. 1. 1. 1. Denizli’nin Konumu 8

2. 1. 1. 2. Denizli’nin Yüzey ġekilleri 13

2. 1. 1. 3. Denizli’nin Dağları 14

2. 1. 1. 4. Denizli’nin Ovaları 14

2. 1. 1. 5. Denizli’nin Gölleri 14

2. 1. 2. Denizli’nin Ġklim Özellikleri 15

2. 1. 3. Denizli’nin Bitki Örtüsü 20

2. 2. PAMUKKALE’NĠN TANITIMI 20

iii

2. 2. 1. Pamukkale’nin Coğrafî Konumu ve Yüzey ġekilleri 20

2. 2. 2. Antik Hierapolis Kenti 22

2. 2. 3. Pamukkale Travertenleri ve Jeolojik Yapısı 23

2. 2. 4. Pamukkale Yöresi’nin Toprak Özellikleri 28

2. 2. 5. Pamukkale Yöresi’nin Ġklimi 29

2. 2. 6. Pamukkale Yöresi’nin Vejetasyonu (Bitki Örtüsü) 29

2. 2. 7. Pamukkale Yöresinde Erozyon Etkisi 30

2. 2. 8. AraĢtırma Bölgesi Konumu ve Lokaliteler 31

2. 2. 8. 1. Konum ve Bakı 31

2. 2. 8. 2. AraĢtırma Bölgesinde Lokaliteler 33

BÖLÜM III. MATERYAL VE YÖNTEM 35

3. 1. MATERYAL TOPLAMA YÖNTEMĠ 35

3. 2. ĠNCELEME ve TAYĠN YÖNTEMĠ 36

BÖLÜM IV. BULGULAR 37

4. 1. KULLANILAN LĠKEN SINIFLANDIRMA SĠSTEMĠ 37

4. 2. TESPĠT EDĠLEN CĠNSLERĠN SĠSTEMATĠK DĠZĠLĠMĠ 37

4. 3. TESPĠT EDĠLEN TAKSONLARIN LĠSTESĠ 39

4. 4. CĠNS TAYĠN ANAHTARI 41

4. 5. TAKSONLARIN DESKRĠPSĠYONLARI 44

4. 5. 1. ACAROSPORA A. Massal. 44

4. 5. 1. 1. Acarospora cervina A. Massal. 45

4. 5. 1. 2. Acarospora macrospora (Hepp.) A. Massal. ex Bagl. 46

4. 5. 2. ASPICILIA A. Massal. 46

4. 5. 2. 1. Aspicilia calcarea (L.) Mudd 47

4. 2. 2. 2. Aspicilia contorta (Hoffm.) Krempelh. 48

Aspicilia contorta ssp. contorta 48

Aspicilia contorta ssp. hoffmanniana 48

4. 5. 3. BUELLIA De Not. 49

4. 5. 3. 1. Buellia badia (Fr.) A. Massal. 50

4. 5. 3. 2. Buellia epipolia (Ach.) Mong. 50

4. 5. 4. CALOPLACA Th. Fr. 51

4. 5. 4. 1. Caloplaca alociza (A. Massal.) Mig. 53

4. 5. 4. 2. Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedwig) Th. Fr. 53

4. 5. 4. 3. Caloplaca chalybaea (Fr.) Müll. Arg. 54

4. 5. 4. 4. Caloplaca citrina (Hoffm.) Th. Fr. 55

4. 5. 4. 5. Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr. 56

4. 5. 4. 6. Caloplaca flavescens (Huds.) J.R. Laundon 56

iv

4. 5. 4. 7. Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade 57

4. 5. 4. 8. Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr. 58

4. 5. 4. 9. Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr. 59

4. 5. 4. 10. Caloplaca luteoalba (Turner) Th. Fr. 60

4. 5. 4. 11. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin. 60

4. 5. 4. 12. Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner 61

4. 5. 4. 13. Caloplaca variabilis (Pers.) Müll. Arg. 62

4. 5. 5. CANDELARIELLA Müll. Arg. 62

4. 5. 5. 1. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. 63

4. 5. 5. 2. Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm. 64

4. 5. 5. 3. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau 64

4. 5. 6. CLADONIA Hill ex Browne 65

4. 5. 6. 1. Cladonia foliacea (Hudson) Willd. 65

4. 5. 6. 2. Cladonia pocillum (Ach.) Grognot 66

4. 5. 7. COLLEMA Weber ex Wigg. 67

4. 5. 7. 1. Collema cristatum (L.) Weber ex F. H. Wigg. 68

4. 5. 7. 2. Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel. 68

4. 5. 8. DIPLOSCHISTES Norman 69

4. 5. 8. 1. Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant. 70

4. 5. 8. 2. Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman 70

4. 5. 9. FULGENSIA A. Massal. & de Not. 71

4. 5. 9. 1. Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin 71

4. 5. 10. LECANIA A. Massal. 72

4. 5. 10. 1. Lecania sylvestris (Arnold) Arnold 72

4. 5. 10. 2. Lecania turicensis (Hepp.) Müll. Arg. 73

4. 5. 11. LECANORA Ach. 73

4. 5. 11. 1. Lecanora albescens (Hoffm.) Branth & Rostrup. 74

4. 5. 11. 2. Lecanora campestris (Schaerer) Hue 75

4. 5. 11. 3. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf. 75

4. 5. 11. 4. Lecanora muralis (Schreber) Rabenh. 76

4. 5. 12. LECIDELLA Körber 78

4. 5. 12. 1. Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy 78

4. 5. 13. LOBOTHALLIA (Clauz. & Roux) Haf. 79

4. 5. 13. 1. Lobothallia radiosa (Hoffm.) Haf. 79

4. 5. 14. OPEGRAPHA Ach. 80

4. 5. 14. 1. Opegrapha herbarum Mont 80

4. 5. 15. PHAEOPHYSCIA Moberg. 81

4. 5. 15. 1. Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg 81

4. 5. 16. PHYSCIA (Schreber) Michaux 82

4. 5. 16. 1. Physcia adscendens (Fr.) H. Olivier 82

4. 5. 16. 2. Physcia stellaris (L.) Nyl. 83

4. 5. 17. PHYSCONIA Poelt 84

4. 5. 17. 1. Physconia distorta (With.) J. R. Laundon 84

4. 5. 18. PLACIDIUM A. Massal. 85

4. 5. 18. 1. Placidium squamulosum (Ach.) Breuss 85

v

4. 5. 19. PLACOCARPUS Trevisan 86

4. 5. 19. 1. Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss 86

4. 5. 20. PLACYNTHIUM (Ach.) S. Gray 86

4. 5. 20. 1. Placynthium nigrum (Huds.) Gray 86

4. 5. 21. PSORA Hoffm. 87

4. 5. 21. 1. Psora decipiens (Hedw.) Hoffm. 87

4. 5. 22. RINODINA (Ach.) S. Gray 88

4. 5. 22. 1. Rinodina bischoffii (Hepp) A. Massal. 88

4. 5. 22. 2. Rinodina calcarea (Arnold) Arnold 89

4. 5. 22. 3. Rinodina exigua (Ach.) S. Gray 90

4. 5. 22. 4. Rinodina gennarii Bagl. 90

4. 5. 23. SQUAMARINA Poelt 91

4. 5. 23. 1. Squamarina cartilaginea (With.) P. James 91

4. 5. 24. TONINIA A. Massal. 92

4. 5. 24. 1. Toninia cinereovirens (Schaer.) A. Massal. 93

4. 5. 24. 2. Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr. 93

4. 5. 24. 3. Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr. 94

4. 5. 24. 4. Toninia sedifolia (Scop.) Timdal 94

4. 5. 25. VERRUCARIA Schrader 95

4. 5. 25. 1. Verrucaria glaucina Ach. 96

4. 5. 25. 2. Verrucaria lecideoides (A.Massal.) Trevisan 97

4. 5. 25. 3. Verrucaria muralis Ach. 97

4. 5. 25. 4. Verrucaria nigrescens Pers. 98

4. 5. 25. 5. Verrucaria viridula (Schrad.) Ach. 99

4. 5. 26. XANTHORIA (Fr.) Th. Fr. 100

4. 5. 26. 1. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. 100

BÖLÜM V. SONUÇ ve TARTIġMA 102

TERĠMLER LĠSTESĠ 112

KAYNAKLAR 115

EKLER 124

ÖZGEÇMĠġ 128

vi

ÖZET

PAMUKKALE YÖRESĠ LĠKENLERĠ ÜZERĠNDE

TAKSONOMĠK VE EKOLOJĠK BĠR ÇALIġMA

AraĢtırma bölgesi olarak seçilen Pamukkale yöresinden, bölgenin florasını

belirlemek ve tanıtmak amacıyla, 10 Ağustos 2002 ile 20 Mayıs 2004 tarihleri

arasında, on iki farklı lokaliteden toplanan liken örneklerinin tayinleri yapılmıĢtır.

ÇalıĢmada 15 familyadan 26 cinse ait 61 tür (62 takson) tespit edilmiĢtir. Likenlerin

cins tayin anahtarı, taksonların tayin anahtarları, deskripsiyonları, araĢtırma

alanındaki yayılıĢları, toplandıkları substratın özellikleri, Türkiye’deki yayılıĢları,

dünyadaki yayılıĢ alanları ve habitatları ile birlikte verilmiĢtir. 52 tür, araĢtırma

bölgesi için; 3 tür ise Türkiye Liken Florası için yeni kayıttır.

Haziran 2004 Mustafa YAVUZ

vii

ABSTRACT

A TAXONOMICAL AND ECOLOGICAL STUDY ON LICHENS

OF PAMUKKALE DISTRICT

The lichen specimens collected from twelve localities in the research area

between the dates August 10 2002 and May 20 2004. The specimens have been

determined to represent the lichen flora of Pamukkale and its surroundings. 61

species (62 taxa) belong to 26 genera from 15 families were identified. Keys to

genera and taxa, their descriptions, distributions in the research area, in Turkey and

in the world with their habitats have been given. 52 species were newly recorded for

the research area. Also 3 species and are new records for Turkish Lichen Flora.

June 2004 Mustafa YAVUZ

viii

YENĠLĠK BEYANI

PAMUKKALE YÖRESĠ LĠKENLERĠ ÜZERĠNDE

TAKSONOMĠK VE EKOLOJĠK BĠR ÇALIġMA

Ekoloji, tıp, eczacılık, kimya ve endüstri gibi ekonomik alanlarda kullanılıyor

olmaları likenlerin önemini günümüzde bir kat daha arttırmıĢtır. Ancak, ülkemizde

Likenoloji alanındaki çalıĢmalar henüz yetersizdir. Bu alanda yapılması gereken en

temel çalıĢma floristik bir taksonomi çalıĢmasıdır. Floristik çalıĢmaların bir süre

sonra genetik, biyokimyasal ve biyoteknolojik çalıĢmalara ıĢık tutacağı ümidindeyiz.

Yine önemle belirtilmesi gereken bir husus da, henüz ülkemizin bir liken florası

yazılmamıĢtır. Böyle çalıĢmaların günün birinde ‘Türkiye Liken Florası’nı kaleme

alacak bilim adamlarımıza birer kilometre taĢı olacağı kanaatindeyiz.

Bu çalıĢmada Pamukkale yöresindeki likenler toplanmıĢ, taksonomik olarak

incelenmiĢ, tayin edilmiĢ ve tanıtılmıĢtır. AraĢtırma alanında daha önce Likenler ile

ilgili bazı çalıĢmalar yapılmıĢsa da, sistemli ve uzun vadeli bir çalıĢma

yapılmamıĢtır. Bölge florasında tespit edilen likenlerin 10 takson dıĢında tamamı

(52) ilk defa tarafımızdan kaydedilmiĢtir. Ayrıca likenler arasındaki 3 tür Türkiye

Liken Florası için yeni kayıt durumundadır.

ÇalıĢma sonunda bölgenin liken florasında gözlenen tür sayısı zenginliği ve

özellikle hava kirliliğine karĢı duyarlı diyebileceğimiz türlerin yer alması hava

temizliği bakımından bu turistik yörenin eĢsizliğini göstermektedir. Buna ilâveten

traverten kayaçları üzerinde geliĢmeye baĢlayan likenler, bir bölgede bitki örtüsünün

ilk defa nasıl ortaya çıktığı hakkında bilgiler sunmaktadır.

Haziran 2004

DanıĢman Öğrenci

Yrd. Doç. Dr. GülĢah ÇOBANOĞLU Mustafa YAVUZ

ix

KISALTMALAR LĠSTESĠ

C : Ticari çamaĢır suyu - Sodyum hipoklorid çözeltisi

Epi : Epifitik

I : % 70 etil alkolde çözünmüĢ iyot kristalleri

K : % 10 KOH Potasyum Hidroksit çözeltisi

KK : Kalkerli kaya

Kyb : Karayosunları ile birlikte

Lik : Likenikol, Liken üzerinde

µg : Mikrogram (= 10 -6

g)

µm : Mikrometre (= 10 -6

m)

Mus : Musikol, Karayosunu üzerinde

N : % 50 Nitrik asit

P : % 95 etil alkoldeki doygun parafenilendiamin

Sin. : Sinonim (EĢ isim)

sp. : Species (Tür)

ssp. : Subspecies (Alt tür)

Ter : Terrikol, Toprak üzerinde

x

ġEKĠL LĠSTESĠ

ġEKĠL SAYFA

ġekil I – 1 Evernik Asitin Formülü 6

ġekil I – 2 Usnik Asitin Formülü 6

ġekil II - 1 Denizli Ġli’nin Türkiye Üzerindeki Konumu ve C2 Karesi 10

ġekil II - 2 Denizli Ġli Ġdâri Haritası 11

ġekil II - 3 Denizli ve Pamukkale Yöresi Jeolojik Haritası 12

ġekil II - 4 Çürüksu Vadisi’nin 120 m Çözünürlüklü Uydu Fotoğrafı 13

ġekil II - 5 Denizli Ġli’ne Ait Ġklim Diyagramı 15

ġekil II - 6 Hierapolis Kenti’nin MS III. Yüzyıldaki Görünümü 23

ġekil II - 7 Pamukkale’de Traverten ÇeĢitleri 24

ġekil II - 8 Çürüksu Vadisi Jeolojik Haritası 25

ġekil II - 9 Denizli – Pamukkale Yöresinde Dağların Bakı Pozisyonu 32

ġekil II - 10 AraĢtırma Bölgesinin Plânı 34

ġekil V – 1 On iki Numaralı Lokaliteden Pamukkale’nin Görünümü 102

ġekil V – 2 Lokalitelerdeki Takson Sayıları 107

ġekil V – 3 Substrat Cinsine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımları 108

ġekil V – 4 Tallus Biçimine Göre likenlerin Yüzdelik Dağılımı 108

ġekil V – 5 Termal Suyun Etkisiyle Kireçle Kaplanan Mısır Bitkileri 109

ġekil V – 6 CaCO3’le KaplanmıĢ Liken ve Karayosunu Örnekleri 110

xi

TABLO LĠSTESĠ

TABLO SAYFA

Tablo II - 1 Denizli Ġli 2002 Yılı Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları 16

Tablo II - 2 Denizli Ġli'ne Ait Aylık, Mevsimlik ve Yıllık YağıĢ Değerleri 17

Tablo II - 3 Denizli Ġli'ne Ait Don Olaylı Gün Süreleri 17

Tablo II - 4 Denizli Ġli'ne Ait Ortalama ve Mutlak Ekstrem Sıcaklıklar 18

Tablo II - 5 Denizli Ġli'nde Egemen Rüzgar Yönleri ve Frekansları 19

Tablo II - 6 Denizli Ġli'nde En Hızlı Rüzgar Yönü ve Hızı 19

Tablo II - 7 Termal Kaynağın Kimyasal Analizi 27

Tablo II - 8 Denizli Ġçme Suyunun Kimyasal Nitelikleri 28

Tablo II - 9 Pamukkale 2003 Yılı Ortalama Sıcaklık Değerleri 29

Tablo V - 1 Türlerin Lokalitelere Göre Dağılımı 104

Tablo V - 2 Tallus ve Substrat ÇeĢitlerine Göre Likenlerin Dağılımı 105

Tablo V - 3 Cinslerin Familyalara Dağılımı ve Tür Sayıları 106

- 1 -

BÖLÜM I.

GĠRĠġ VE AMAÇ

1. 1. LĠKENLERĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ

Sıra dıĢı bitkiler olarak kabul edebileceğimiz likenler, alg ve mantar

hücrelerinin karĢılıklı fayda prensibine dayanan simbiyotik birliktelikleri sonucu

oluĢmuĢlardır. Bir likeni meydana getiren iki canlı da karĢılıklı olarak birbirlerinden

fayda elde etmektedirler. Mantar, algin gerçekleĢtirdiği fotosentez iĢlemi sonucunda

besin elde ederken, alg de mantarın kendisine sağladığı su ve mineral sayesinde

kurumaktan korunmakta ve kendisi için emin bir yerde yaĢamını sürdürmektedir. [27 -

30]

Mantar bileĢeni çoğunlukla Ascomycetes (% 98), Basidiomycetes (% 0.4) yada

Deuteromycetes (% 1.6) grubundan; alg bileĢeni ise genellikle Chlorophyta (% 90),

veya Cyanobacteria (% 10) grubundandır. Burada dikkati çeken en önemli husus,

mantar ve alg hücrelerinin yalnızca morfolojik bir iliĢki içinde olmayıp, aynı

zamanda fizyolojik olarak da bir bütünlük gösteriyor olmalarıdır. Bazı araĢtırıcılara

göre, likenler, mantarın alg üzerinde kurduğu kontrollü bir parazitlik örneği olarak

görülmektedir. [1, 9, 28, 29]

Morfolojilerine göre Dalsı (Fruticose), Yapraksı (Foliose), Kabuksu (Crustose)

ve Pulsu (Squamulose) gibi isimler alan likenlerin üremesi, mantar bileĢeninin

ürettiği sporlar vasıtasıyla veya izid, sored gibi vegetatif yapılarla gerçekleĢir. [28]

- 2 -

Algler ve mantar hifleri tallus içinde homojen dağılmıĢ Ģekilde görülüyorsa,

böyle talluslara homeomerik tallus; tabakalaĢma gösterecek Ģekilde görülüyorsa,

böyle talluslara heteromerik tallus denir. Birçok liken, dıĢta alg hücrelerini çeviren

bol jelatinli, çift çeperli ve birbirine sarılı hiflerden oluĢan korteks tabakası içerir.

Bunun altında ise kalın çeperli mantar hiflerinden meydana gelen ve tallusun büyük

kısmını oluĢturan medulla tabakası vardır. Bazı likenlerde, özellikle yapraksılarda,

alt korteks tabakası ve substrata tutunmasına yarayan rizinler de bulunur. [27 – 30, 33]

Likenler, alg ve mantar bileĢenlerinin ayrı iken üretemedikleri, asit

özelliğindeki liken bileĢiklerini üretirler. Genellikle mantar metabolizması sonucu

oluĢan fenol asitleri ve pigmentlerden ibaret olan bu bileĢiklerin antibiyotik, anti-

kanserojen, ve antiviral etkileri saptanmıĢ ve likenlerin tıbbî kullanımları önem

kazanmıĢtır. Ayrıca likenler kimya sanayii, parfümeri ve besin endüstrisinde yaygın

kullanım alanları bulmuĢtur. [19, 28, 29, 61, 102, 103]

Likenlerin keĢfi ve yapısının anlaĢılmasından sonra bu konudaki çalıĢmalar

artmıĢtır. Taksonomik, morfolojik, anatomik, fizyolojik çalıĢmalara ek olarak

ekolojisi, büyüme - geliĢmeleri, endüstriyel kullanım alanları, hava kirliliği etkileri,

kimyası, mikrobiyolojisi ile ilgili araĢtırmalara son zamanlarda moleküler genetik

çalıĢmaları da katılmıĢtır.

1. 2. LĠKENLERĠN SĠSTEMATĠĞĠ

Sistematik anlamda „Lichen‟ sözcüğünü (Yunanca – Leikhen -

Yalamak anlamında) ilk defa M.Ö. IV. yüzyılda Aristoteles‟in öğrencisi

Theophrastus, Ciğerotları (Hepaticae) için kullanmıĢtır. Likenler birçok botanikçi

tarafından Karayosunlarıyla (Musci) karıĢtırılmıĢtır. [61]

Ġsveçli botanikçi, Carolus von Linneaus‟un 1753 de yayınlanan „Species

Plantarum‟ isimli eseri özellikle liken nomenklatürü bakımından baĢlangıç sayılır.

Bu eserde seksen liken türü tek bir „Lichen‟ cinsi altında toplanmıĢtır. Ġlk uygun

liken klasifikasyonunu yapan kiĢi ise Linneaus‟un öğrencisi Ġsveçli Erich

Acharius‟tur (1757-1819). Acharius, likenolojinin babası kabul edilmiĢtir. [28, 29]

Alman botanikçi Schwendener ilk defa likenlerin alg ve mantardan meydana

geldiğini keĢfetmiĢtir (1867). Daha sonra sistematik botanikçi Vainio (1890), Reinke

(1894-1896), Zahlbruckner (1907-1926) tarafından yapılan çalıĢmalar sonucu,

- 3 -

likenler mantar sistemi içinde likenleĢmiĢ mantarlar (lichenized fungi) olarak diğer

mantarlardan (non-lichenized fungi) ayrı bir grup kabul edilmiĢtir. [28, 29]

Türkiye‟de likenlerle ilgili ilk sistematik çalıĢmalar Rigler 1852 [75], Arnold

1897 [36], Fritsch 1899 [7], Steiner 1899 a [79], - b [80], 1905 [81], 1909 a [82], - b [83],

1916 [84], 1921 [85]; Szatala 1927 a [86], - b [87], 1940 [88], 1941 [89], 1960 [90]; Pišŭt 1970

[74] ve Verseghy 1982 [93], gibi araĢtırıcılar tarafından çeĢitli bölgelerden toplanan

likenlerin kaydedildiği yayınlar ile baĢlatılmıĢtır. Daha sonra John 1996 a [54], 1996 b

[55]; John ve Nimis 1998 [58]; Schindler 1998 [77] gibi yabancı araĢtırıcıların yanında;

Türk araĢtırıcıların da çalıĢmaları baĢlamıĢtır. Öncelikli olarak kimyasal çalıĢmalar

(Zeybek ve John 1992 [103]; Zeybek ve ark. 1983 [102]; Öztürk A. ve Öztürk K. 1988

[71], Sommerfeldt ve John 2001 [78]) ve hava kirliliği etkisi ile ilgili bazı çalıĢmalar

yapılmıĢtır (Özdemir 1992 a [67], Topçuoğlu ve ark. 1992 [91]). Taksonomik ve

floristik olarak yapılan araĢtırmalar da artmaktadır. Türkiye‟de floristik anlamda

yapılan çalıĢmalar en güncel hâliyle Ģöyledir: Güner ve Özdemir 1986 Batı Anadolu

[48]; Güner 1986 Ege Bölgesi [8]; Özdemir 1986 Ġzmir ve çevresi [64], 1987 [30], 1991

[66] EskiĢehir, 1990 Bilecik [65]; Öztürk 1992 Uludağ [72], Özdemir ve Öztürk 1992

Gemlik – Mudanya [70]; Aslan 1995 Erzurum - Kars – Artvin [27]; Çiçek Akbıyık ve

Türk Özdemir 1995 Ilıca (Kütahya) [41]; Yazıcı 1995 a Akçaabat (Trabzon) [93], 1995

b ÇamlıhemĢin (Rize) [94], 1995 c [95]; Gönüllüol ve ark. 1995 [46]; Çobanoğlu ve

Akdemir 1997 Ġstanbul Adaları [43]; Akdemir ve Çobanoğlu 1998 Foça (Ġzmir) [34];

Güvenç ve Öztürk 1997 Spil Dağı (Manisa) [50]; Güvenç ve Öztürk 1998 Adana –

Hatay [51]; John ve Nimis 1998 (Hatay) [58]; Çiçek ve Türk Özdemir 1998 Sakarya

[42]; Karabulut ve Türk Özdemir 1998 AkĢehir (Konya) [60]; Türk Özdemir ve Güner

1998 Trakya [69]; Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998 Balıkesir – Bursa – Isparta [73];

Yazıcı 1999 a Trabzon [96], 1999 b Karacabey (Bursa) [97]; Çobanoğlu 1999 (Abant /

Bolu) [29]; Aslan 2000 Artvin – Erzurum – Kars [37]; Güvenç 2001 Kayseri [48];

Hezarfen, Türk ve Candan 2001 (YeĢildağ / Kütahya – Bilecik) [53]; Sommerfeldt ve

John 2001 (Ġzmir) [78]; Yıldız ve John 2002 (Kastamonu) [101]; Güvenç 2002 Adana –

Konya – Niğde [49]; Yazıcı ve Aslan 2002 ÇamlıhemĢin (Rize) [100]; Yazıcı ve Aslan

2002 Trabzon [99]; Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002 Murgul (Artvin) [38]; Güvenç ve

Öztürk 2004 Uludağ [52].

Yeryüzünde yaklaĢık 20.000 liken türü olduğunu tahmin edilmektedir.

- 4 -

1. 3. LĠKENLERĠN EKOLOJĠK ÖNEMĠ

Likenler uzun ömürlü fakat çok yavaĢ büyüyen organizmalardır. Ağaç

gövdeleri, dağ tepeleri ve çıplak kayalıklar likenlerin genel olarak yaĢadıkları yerler

olmakla birlikte; likenler, kaya, taĢ, kiremit, beton, harç, duvar, toprak, ağaç

kabukları, karayosunları ve diğer likenler üzerinde geliĢebilen ve kutuplardan çöllere

kadar çeĢitli habitatlara uyum sağlayabilen canlılardır. Likenler, üzerinde yaĢadıkları

substrata göre

a. Saksikol : TaĢ, kaya duvar, beton vs üzerinde geliĢen,

b. Epifitik : Bitkiler (ağaç, çalı vb) ve bitki kısımları üzerinde geliĢen,

c. Terrikol : Toprak üzerinde geliĢen,

d. Likenikol : Bir baĢka liken üzerinde geliĢen,

e. Musikol : Karayosunları üzerinde geliĢen olmak üzere 5 farklı gruba

ayrılırlar.

Ayrıca bir bölgedeki likenlerin geliĢimi, diğer bütün bitkilerde olduğu gibi,

doğrudan habitat koĢullarına bağlı olarak değiĢmektedir. Likenleri etkileyen habitat

faktörleri makro Makrohabitat Faktörler ve Mikrohabitat Faktörler olmak üzere iki

baĢlıkta incelenebilir: [31]

a. Makrohabitat Faktörler

1. GüneĢ ıĢığı (Fotosentez için gerekli ıĢık dalga boyu 460-640 nm olmalıdır,

ıĢığın yoğunluğu ve kalitesi önemlidir.)

2. Rüzgar (hızı ve frekansı)

3. Sıcaklık (maksimum, minimum, mevsimsel değerler)

4. Nem (yağmur, kar, sis, yıllık ortalama, minimum ve maksimum değerleri)

5. Atmosferik havanın kimyası (besinler, toksinler, asitlik, varsa çevredeki

kirlilik kaynakları tipi ve yakınlığı)

b. Mikrohabitat Faktörler

1. Substrat: topografyası, kimyası, stabilitesi, nem oranı ve tipi (kaya, ağaç

kabuğu, karayosunu, diğer bitkiler, insan-yapımı maddeler)

2. Toprak: yapısı ve kimyası (pH, toksinler, besinler, renk, parça büyüklüğü, su

tutma kapasitesi, % kaya içeriği ve % bitki örtüsü)

3. Atmosferik gazlar: konsantrasyon değiĢimleri (CO2, Ozon..)

4. Orman örtüsü: kanopi % açıklığı.

- 5 -

Bir likenin yaĢaması için sıcaklık çok büyük bir fark oluĢturmaz. Tropik

bölgelerde yaĢayabildikleri gibi soğuk kutup bölgelerinde de yaĢayabilirler.

Likenler, havanın toksik etkisine karĢı güçlü değildir, bu nedenle sadece hava

kirliliğinin olmadığı yerlerde yaĢayabilirler ve hava kirliliğine karĢı duyarlılıkları

nedeniyle biyolojik indikatörler olarak dikkat çekerler. SO2 (Kükürt dioksit) gibi gaz

kirleticilere karĢı duyarlılıkları fark edildiğinden bu yana, Ģehir kirliliği ve emisyon

kaynakları çevresinde indikatör olarak kullanılmaktadırlar. Ayrıca ağır metaller ve

Kükürt gibi elementleri biriktirdikleri de bulunmuĢtur. Likenler havada düĢük

konsantrasyonlarda bulunan elementleri içinde biriktirebilme yeteneklerinden dolayı

sık sık çalıĢma konusu olmaktadırlar. Hava kirliliğinin tâkibinde; doğal ve hava

kirliliğinin sebep olduğu komünite kompozisyon ve yapısındaki değiĢiklikleri,

morfolojik Ģartlarda ve element içeriklerindeki değiĢimleri ayırt etmek amacıyla uzun

süreli liken izleme alanları ve haritaları oluĢturulmaktadır. [31, 71, 78]

Likenler toprağın meydana geliĢinde oldukça önemli bir rol oynarlar. Burada

mantarlara özgü ayrıĢtırıcı özellik son derece önemlidir. Liken, mantarın bu

özelliğini kullanarak kayanın üzerini yavaĢ yavaĢ ayrıĢtırır ve kayanın rüzgar ve

yağmur ile parçalara ayrılmasına neden olur. Likenlerin bazıları oldukça sert kayaları

bile çözebilecek bir güce sahiptir. Bu güç sayesinde parçalara ayrılan kaya,

ufalanarak toprağın meydana gelmesini sağlamaktadır. Çıplak kayalarda geliĢebilen

ve salgıladıkları maddeler ile toprak oluĢumunu sağlayan sonra da karayosunlarının

geliĢmesine ortam hazırlayan likenler öncü bitkiler olarak değerlendirilirler. Organik

madde miktarının artması sonucunda daha yüksek bitkilerin de geliĢebileceği toprak

oluĢumunu hızlandırırlar. [28, 29, 123]

Genel olarak likenlerin ekolojik önemini Ģöyle sıralayabiliriz:

1. Nem tutma kabiliyeti, çöllerde nem seviyesini korumakta etkili olur,

2. Ağaçlar için gerekli olan fosfor ve azotu toprağa kazandırırlar,

3. Böceklerin gıda kaynağıdırlar,

4. TaĢ minerallerini fiziksel ve kimyasal olarak parçalarlar,

5. DeğiĢik likenlerin hava Ģartlarına farklı uyum göstermesi, çevre

kirliliğinin takibi açısından önem kazanmıĢtır.

- 6 -

1. 4. LĠKEN BĠLEġĠKLERĠ

Likenler, alg ve mantar bileĢenlerinin doğada tek baĢlarına iken üretemedikleri

bazı bileĢikler üretebilirler. Kısaca liken asitleri olarak adlandırılan bu 600 kadar

bileĢik, daha çok mantar metabolizmasının ürünü olan fenol asitleri ve pigmentlerdir.

Liken bileĢikleri, primer ve sekonder bileĢikler olarak tanımlanır. Primer

bileĢikleri alg, fotosentezle hazırlar, baĢta glikoz ve mannitol – sorbitol gibi polioller

olmak üzere, likenin ve izolikenin gibi likenlere özgü polioller sentezlenir.

Likenlerdeki sekonder bileĢikler metabolizma ürünü olarak meydana gelen

alifatik ve aromatik bileĢiklerdir. Sekonder bileĢikler, mantar tarafından

sentezleniyorsa da, sentezin ön basamaklarındaki bileĢikleri alg hazırlamaktadır.

Likenlerdeki ortakların gerçekleĢtirdiği uyumlu biyosentezler sonucu meydana gelen

bu maddeler, genellikle ince kristaller hâlinde tallusta depolanır ve likenlerin kendine

özgü renklerini oluĢtururlar. Sekonder bileĢiklere örnek olarak Vulpinik asit,

Lekanorik asit, Evernik asit ve Usnik asit verilebilir. (ġekil I - 1, 2) [16, 103]

Bu maddelerden parfümeri, boya ve kimyasal endüstrilerde olduğu kadar tıp ve

eczacılıkta da yararlanılmaktadır. Örneğin Roccella türlerinden kimyada kullanılan

kırmızı turnusol boyası ve orsey isimli mor boya maddeleri elde edilir. Cladonia

rangiformis‟den etil alkol elde edilmektedir. Usnea türlerinin antibakteriyel etkileri

saptanmıĢtır ve usnik asitten antiseptik kremler yapılmaktadır. Ayrıca antifungal,

antikanserojen ve antiviral etkileri de tespit edilmiĢtir. Kuzey Avrupa ülkelerinde ren

geyiğinin besinini oluĢturan Cetraria islandica‟nın çayının eskiden beri öksürüğe iyi

geldiği bilinmektedir. Fransa ve Yugoslavya'da yılda tonlarca toplanan Evernia

prunastri ve Pseudevernia furfuracea‟dan makyaj pudrası yapımında

yararlanılmaktadır. Mannit bakımından zengin olan Lecanora esculenta, Manna

ġekil I – 1 Evernik Asitin Formülü ġekil I – 2 Usnik Asitin Formülü

- 7 -

Likeni olarak bilinir, Asya ülkeleri ve Arabistan'da ekmek unu yapımında ve

develerin besini olarak kullanılmaktadır. Likenlerden yalnızca iki tür, Letharia

vulpina ve Cetraria pinastri türleri zehirlidir. [16, 19, 28, 29, 103]

Tarihi seyir içinde çok eskilerden beri biraz da batıl inançlara dayalı olarak

likenlerin tedavide kullanıldığı bilinmektedir. Örneğin, tallusu sarı renkli olan

„Xanthoria parietina‟ sarılık tedavisinde, sakala benzetilen „Usnea barbata‟ saç ve

sakal çıkarmak için, alveollü tallus yüzeyi dolayısıyla akciğere benzetilen „Lobaria

pulmonaria‟ ise akciğer hastalıkları tedavisinde kullanılmıĢtır. [123]

Bu tezde taksonomik ve floristik bir çalıĢma ile Pamukkale yöresinde geliĢen

likenler tanıtılmıĢ ve daha sonra yapılabilecek ekolojik, kimyasal veya diğer

dallardaki liken çalıĢmalarına da zemin hazırlanmıĢtır. Zirâ, Pamukkale travertenleri

UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi‟ne dahil edilmiĢtir. Pamukkale‟nin doğal

ve tarihi güzellikleri yanında vejetasyon ve ekolojik özellikleri de detaylı bir Ģekilde

incelenmelidir. Bu bağlamda arazideki çevre kirliliğini yada travertenlerin zamanla

pasif hâle geçiĢini ve bitki örtüsü tarafından istilâ ediliĢini liken monitör yöntemiyle

gözlemek mümkündür. Ayrıca bu çalıĢma ile Türkiye için yeni kayıt

sayabileceğimiz, bölge için özel bazı türlerin tespitiyle yakın bir gelecekte

hazırlanacak olan „Türkiye Liken Florası‟na katkıda bulunulmuĢ ve hava kirliliği

görülmeyen araĢtırma bölgesindeki doğal ve sağlıklı geliĢen liken türlerinin

zenginliği sunulmuĢtur.

- 8 -

BÖLÜM II.

ARAġTIRMA BÖLGESĠNĠN TANITIMI

AraĢtırmamıza konu olan Pamukkale yöresi Denizli Ġl merkezine 20 km

Denizli - Ġstanbul Karayolu‟na 16 km mesafededir. Bölge, yeryüzü Ģekilleri, iklim ve

bitki örtüsü gibi pek çok özellik bakımından Denizli il merkezine oldukça

benzemektedir. Bu bakımdan öncelikle Denizli Ġli‟nin tanıtımı yerinde olacaktır.

2. 1. DENĠZLĠ ĠLĠ’NĠN TANITIMI

2. 1. 1. Denizli’nin Coğrafi Konumu ve Özellikleri

2. 1. 1. 1. Denizli‟nin Konumu

Denizli, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege bölgesinin doğusunda yer

almaktadır. Ege, Ġç Anadolu ve Akdeniz bölgeleri arasında bir geçit durumundadır.

Denizli ilinin, her üç bölge üzerinde de toprakları vardır. Denizli ili 28° 38' - 30° 05'

doğu boylamları, ve 37° 52' - 38° 29' kuzey enlemleri arasında yer alır. (Doğu uç

noktası Çivril ilçesi GümüĢsu - Gökgöl köyü Dinar sınırında Efekli tepe; batı uç

noktası Buldan ilçesi Alandız köyü, Manisa-Sarıgöl sınırında Tezek tepe; kuzey uç

noktası; Çivril Çapak köyü, Afyon sınırında Avgan Damları mezarlığı; güney uç

- 9 -

noktası Çameli - Muğla sınırında Karabayır köyüdür) Denizli, P. H. Davis‟in “Flora

of Turkey” adlı eserindeki kareleme sistemine göre yurdumuzun B2 ve C2

karelerinde yer almaktadır. (ġekil II – 1, 2) [4, 6, 17, 22, 119]

Denizli ili doğuda Burdur, Afyon; batıda Aydın, Manisa; güneyde Muğla;

kuzeyde UĢak illeri ile komĢudur. Karayolu ile Ġstanbul‟dan 632 km, Ankara‟dan 476

km, Ġzmir‟den 231 km uzaklıktadır. Ġlin yüzölçümü 11.868 km2 olup, denizden

yükseltisi 428 m dir. [6, 17, 117, 119, 120]

Merkez ilçe dıĢında 18 ilçesi, 4 bucağı, 451 köyü vardır. 1997 nüfus sayımı

sonuçlarına göre toplam nüfusu 815.358‟dir. Ġzmir‟den sonra Ege Bölgesi‟nin en

kalabalık kentidir. [6, 22]

Denizli topraklarından 393.256 ha (% 33) tarım arazisi, 76.464 ha (% 6,4) çayır

ve mera arazisi, 527.467 ha (% 44,2) orman arazisi, 195.119 ha (% 16,4) tarım dıĢı

alan olarak kullanılmaktadır. Denizli'nin ekonomik olarak doğrudan faydalandığı

arazi olması yönünden tarım ve mera arazilerinin payı yaklaĢık % 40'ı bulmaktadır.

Bu çevrede tarla bitkileri, hayvancılık, meyvecilik, sebzecilik, sanayi ve ticari

bitkiler açısından önemli bir tarımsal gelir kaynağının il ekonomisine katkıda

bulunduğu görülmektedir. [6, 22]

Denizli‟de sanayinin en geliĢmiĢ kolu, Antik çağdan beri süregelen dokuma

sanayisidir. BaĢlıca sanayi merkezleri Denizli (pamuklu dokuma, tarım araçları,

metal eĢya, kablo, boru, plastik üretimi) ile Buldan‟dır (pamuklu dokuma). [22]

Sarayköy Ġlçesi‟nde Aydın dağlarının eteklerindeki faylı kuĢak üzerinde yer

alan Kızıldere‟de sondajlarla çıkarılan çok yüksek sıcaklıktaki buharlardan jeotermal

enerji kaynağı olarak yararlanılır ve elektrik üretilir. Denizli Jeotermal Santrali‟nin

atığı olan sıcak sudan ısıtma, soğutma ve seracılıkta faydalanılmakta; yer altından

sıcak su ile birlikte çıkan CO2‟den Türkiye‟nin ihtiyaç duyduğu kuru buzun % 95‟i

üretilmektedir. Denizli‟de ısıtmaya uygun sahalar; Kızıldere, Tekke Hamamı,

Kabaağaç, DemirtaĢ, Yenice, Karahayıt ve Pamukkale‟dir. Görüldüğü gibi, Denizli

ili bol CO2 içeren zengin sıcak su kaynaklarına sahiptir. Ayrıca bu suların yüzeye

taĢıdığı mineraller hem toprak yapısını hem de yeryüzü Ģekillerini doğrudan

etkilemekte, bunun sonucunda da bölgede çeĢitli ekolojik farklılıklar ortaya

çıkmaktadır. [6, 17, 117, 119, 120]

Ġl merkezinin 20 km kuzeyindeki Pamukkale, Denizli‟de iç ve dıĢ turizmin

baĢlıca kaynağıdır. Pamukkale travertenleri ilk defa 1964 tarihli MTA haritasında

gösterilmiĢtir (ġekil II - 3).

- 10 -

ġekil II - 1 Denizli Ġli’nin Türkiye Üzerindeki Konumu ve C2 Karesi [4, 108]

- 11 -

ġekil II - 2 Denizli Ġli Ġdâri Haritası [109, 110]

- 12 -

ġek

il I

I -

3 D

eniz

li v

e P

am

uk

ka

le Y

öre

si J

eolo

jik

Ha

rita

sı (

MT

A 1

96

4)

[125

]

- 13 -

2. 1. 1. 2. Denizli‟nin Yüzey ġekilleri

Denizli, jeolojik yapısı bakımından bir geçiĢ alanıdır. Yer Ģekilleri de buna

bağlı olarak değiĢir. Denizli ili yüzey Ģekilleri bakımından dalgalıdır. Alçak ve

yüksek ovalar, yaylalar ve dağlar birbirini tamamlar. Arazisi denizden yüksektir.

Deniz yüzeyine en yakın yer Sarayköy ilçesi olup, 170 m rakımındadır. Denizli 428

m, Buldan 609 m, Güney 800 m, Çal ve Çardak 850 m, Acıpayam ve Tavas 950 m,

Çivril 975 m, Kale 1000 m, Çameli ise 1359 m yükseltiye sahiptir. [22]

Karcı Dağı‟nın kuzey eteklerinde, Büyük Menderes‟in kolu olan Aksu çayına

kavuĢan derelerle hafifçe yarılmıĢ bir plato üzerinde yer alan Denizli kent merkezi,

meyilli bir arazi üzerinde bulunur ve bu arazi hafif tepeler dizisi ile Çürüksu

vadisindeki alçak ovalardan ayrılır. (ġekil II - 4) [22, 119, 130]

Denizli, yeni kurulmuĢ bir kenttir. XI. yüzyıla kadar bugünkü yerinde

Tonguzlu ya da Domuzlu denilen ve su bakımından zengin kırsal bir yerleĢimin

varlığı ve asıl kentin buradan 6 - 7 km kadar kuzeydeki Laodikeia (Goncalı) olduğu

bilinmektedir.

ġekil II – 4 Çürüksu Vadisi’nin Uydu Fotoğrafı (1999) [133]

- 14 -

2. 1. 1. 3. Denizli‟nin Dağları

Karcı Dağı, Denizli‟nin güneyinde yer alır. En yüksek yeri Gökbel Tepesi,

2308 metredir. Zirvede çoğu zaman kar bulunur.

Büyük Çökelez Dağı, Sarayköy ovasının doğusundan Çal ilçesine kadar uzanır.

Pamukkale‟nin kuzeyini kuĢatır. 1840 metre yüksekliğindedir.

Ak Dağ, 2308 metre yüksekliğindedir. Denizli‟nin güneyinden batısına doğru

uzanır. MenteĢe dağ sisteminin bir uzantısı olarak sıradağ Ģeklinde, Babadağ olarak

da anılmaktadır.

Ġlin kuzey yarısı Menderesler eski kütlesinin sınırları içindedir. Bu kesim

faylarla graben ve horstlar biçiminde parçalanmıĢtır ve 1. derecede deprem alanıdır.

Ġlin güney yarısı, Batı Toroslar‟ın kıvrımlı dağlarıyla kaplıdır. Bunlar arasında

tektonik doğrultuların ekseninde uzanan ve neogen çökelleriyle dolu yüksek havzalar

(Acıpayam Ovası, Tavas Ovası) yer alır. Bu kesimde en önemli dorukları Honaz

Dağı (2528 m), Gölgeli Dağ (2419 m) meydana getirmektedir. [22, 119, 130]

2. 1. 1. 4. Denizli‟nin Ovaları

Ġl merkezine yakın en önemli iki ova Çürüksu ve Denizli ovalarıdır. Çömleksaz

köyünden baĢlayan Çürüksu Ovası, Pamukkale‟nin altından, Büyük Menderes

(Sarayköy) ovasına karıĢır. Ovayı Çürüksu1 sular. Yüzölçümü 150 km

2, denizden

yükseltisi 100 ile 600 metre arasında değiĢir. Ovada Pamuk, buğday ve mısır

yetiĢtirilir. [22, 119]

2. 1. 1. 5. Denizli‟nin Gölleri

Ġldeki göllerden en önemlisi Acıgöl‟dür. Acıgöl (Çardak Gölü), tektonik

oluĢumlu bir göldür. Yüzölçümü 41,34 km2‟

dir. Çardak ilçesi ile Afyon-Dazkırı

ilçesi arasındadır. Gölü Söğüt Dağları‟ndan inen sular besler. Acı Tuz Gölü de

denilen gölün rakımı 836 metredir. Burdur Gölü tarafından, Söğüt dağı diplerinden,

bazen kıyının 1-2 m üstünden acımsı sular çıkar. Bu suların Burdur Gölü'nden

1 Çürüksu deresinin uzunluğu 101 km, debisi 9,26 m

3/sn dir. Suyu çok kireçli olduğu için bu ismi

almıĢtır.

- 15 -

geldiği sanılmaktadır. Acı Tuz Gölü sularının çekilen yerlerinde ince ve bembeyaz

bir tuz örtüsü kalır, bunu hayvanlar yalayarak tuz ihtiyaçlarını giderirler. Gölde

bileĢik olarak potasyum, sodyum ve sülfat tuzları vardır. Bu tuzlar göl kenarında

kurulan iĢletmeler tarafından değerlendirilmektedir.2 Acıgöl – Sarayköy arasında

çizilecek bir hat boyunca sülfatlı, sodalı yada karbonatlı bazı kaplıcaların olduğu

görülür. Bu da bölgenin yer altı kaynakları ve toprak özellikleri hakkında bir fikir

vermektedir. [22, 119, 130]

2. 1. 2. Denizli‟nin Ġklim Özellikleri

Denizli ve yöresi, Ege, Ġç Anadolu ve ağırlıklı olarak Akdeniz iklimleri

arasında bir geçiĢ iklimine sahiptir. Bu yönüyle Denizli, hem Akdeniz ve Ege

iklimlerine uygun bitki türlerinin çoğunu hem de Ġç Anadolu'nun kırsal nitelikli

iklimine uygun bitki türlerinin hemen hemen hepsini yetiĢtirme imkanına sahiptir.

Denizli ekonomisinin arka planında, tarımsal faaliyetlerin gerçekleĢmesinde böyle

bir iklimin sağladığı, çeĢitli türlerin bir arada oluĢu etkili bir rol oynamaktadır.

Denizli ve Pamukkale yöresinde yıllık sıcaklık ortalaması 17,8 ºC olmakla

birlikte, ortalama en yüksek sıcaklık Temmuz ayında 26,6 ºC, ortalama en düĢük

sıcaklık Ocak ayında 5,5 ºC, en yüksek (maksimum) sıcaklık Ağustos ayında 41,3 ºC

ve en düĢük (minimum) sıcaklık ġubat ayında –11,4 ºC‟dir. (ġekil II - 5, Tablo II - 4)

[12, 13]

2 Örneğin, göl kenarında Denizli – Afyon karayoluna yakın “Soli Deterjan Fabrikası” hammadde

ihtiyacını Acıgöl‟den sağlamaktadır.

ġekil II - 5 Denizli Ġli’ne Ait Ġklim Diyagramı [124]

- 16 -

Denizli‟de birinci egemen rüzgar yönü % 36,5‟lik frekansla Güneybatı, ikinci

egemen rüzgar yönü % 35,3‟lük frekansla Kuzeybatıdır. (Tablo II - 5, 6)

Denizli‟ye ait iklimsel bilgiler Tablo II - 2 – 6‟te verilmiĢtir. Görüldüğü gibi,

iklim koĢulları bitki örtüsü için oldukça elveriĢlidir. Ġklim koĢullarının bu

elveriĢliliğine karĢılık, Çürüksu ve Denizli ovalarını kuĢatan yüksek relief (yeryüzü

Ģekilleri) yatay hava akımlarını ve sıcaklığın dikey değiĢimini etkilemektedir.

Dolayısıyla, topografik özellikler hava sirkülasyonunu etkileyerek söz konusu

ovalarda bazı çevresel sorunlara özellikle don olayına ve hava kirliliğine yol

açmaktadır. Örneğin, zaman zaman oluk biçimindeki arazilerin taban kısmını

dolduran soğuk hava o esnada üstünde bulunan öteki tabakalardan soğuk olduğu için

yükselme imkânı bulamamaktadır. Hava tabakasının ters dönmesi yada sıcaklık

inversiyonu denen bu olay, endüstrinin geliĢmekte olduğu, kentleĢme ve

gecekondulaĢmanın yaygınlaĢtığı Denizli‟de zaman zaman hava kirliliğine yol

açmaktadır. Tablo II - 1‟de Denizli Ġli‟ne ait hava kirliliği verileri verilmiĢtir. [12, 13,

104]

Ocak 173,0 170,8 124,4 156,1

Şubat 150,3 149,3 106,9 135,5

Mart 106,5 108,8 79,5 98,3

Nisan 76,0 83,0 60,9 73,3

Mayıs 67,8 77,8 53,7 66,4

Haziran 55,8 56,7 50,6 54,4

Temmuz 65,0 68,2 56,3 63,2

Ağustos 59,7 69,0 67,9 65,5

Eylül - - - -

Ekim - - - -

Kasım - - - -

Aralık - - - -

TOPLAM 754,1 783,6 600,2 712,6

ORTALAMA 94,3 98,0 75,0 89,1

Tablo II - 1 Denizli İli 2002 Yılı Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları [104]

Aylar

SO2 (Kükürtdioksit) µg / m³

129,9

Sağlık

MüdürlüğüOtogar Çıkışı

Kış Dönemi Ort. 143,3 143,0 103,6

2 Nolu Sağlık

Ocağı

Aylık

Ortalama

- 17 -

XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI

86,3 96,1 73,7 66,6 49,2 41,8 22,9 11,9 6,2 13,7 32,2 53,9 554,5

15,6 17,3 13,3 12,0 8,9 7,5 4,1 2,2 1,1 2,5 5,8 9,7 100,0

11,5 4,8 1,6 0,1 -0,5 -0,8 -0,9 -1,0 -0,9 -0,4 1,0 5,1

554,5

1,0

Meteorolojik Unsur

% Oranı

Ortalama Yağış

(mm)

% Oranı

Nemlilik oranı

AylarYıllık

Kış

46,10% 28,40% 7,40% 18%

Tablo II - 2 Denizli İli'ne Ait Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Yağış Değerleri [12, 13]

Mevsimlik Yağış

(mm)

İlkbahar Yaz Sonbahar

99,841,0157,6256,1

Yükseklik (m.) Gözlem Süresi (Yıl)Yıllık Ortalama Don

Olaylı Gün Sayısı

Maksimum Gün

Sayısı

Tespit Edildiği

DönemMinimum Gün Sayısı

Tespit Edildiği

Dönem

482 23 24,8 48 1975-76 12 1969-70

Tablo II - 3 Denizli İli'ne Ait Don Olaylı Gün Süreleri [12, 13]

- 18 -

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

5,5 6,9 9,9 14,1 19,2 23,8 26,6 25,9 21,5 16,3 11,4 7,7 15,7 17,8 21,1 2,1

22,6 23,8 29 35,2 37 39,2 41,2 41,3 37 33,5 29,9 26,6 41,3

-10,5 -11,4 -7 -1,7 2,7 9 10 11,4 5 -0,8 -4,5 -10,4 -11,4

Dü

zelt

ilm

iş Y

ıllı

k

Sıc

aklı

k º

C

Yıl

lık

Aylar

Meteorolojik Unsurlar

Ort Sıcaklık

En Yüksek Sıcaklık

En Düşük Sıcaklık

Am

plit

üd

Ter

mal

An

omal

i ºC

Tablo II - 4 Denizli İli'ne Ait Ortalama ve Mutlak Ekstrem Sıcaklıklar [12, 13]

- 19 -

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

S S SSE S SSW S S SW SSW SSE S S S

32 31,1 33,6 29 28,4 18,3 18,2 19,5 20,2 16,5 26,4 36,9 36,9

En Hızlı Rüzgar Yönü

Hızı (m/sn)

Tablo II - 6 Denizli İli'nde En Hızlı Rüzgar Yönü ve Hızı [12, 13]

AylarYıllık

Denizli Meteoroloji

İstasyonu

Egemen

Yön

Frekans

(% )

Egemen

Yön

Frekans

(% )

Egemen

Yön

Frekans

(% )

Egemen

Yön

Frekans

(% )

Egemen

Yön

Frekans

(% )

S 40ºW 42,3 S 23ºW 38,2 N 44ºW 53,4 S 32ºW 45,0 S 36ºW 36,5

- - N 85ºW 31,8 - - - - N 67,5ºW 35,3

I. Egemen Yön

II. Egemen Yön

Temmuz

Tablo II - 5 Denizli İli'nde Egemen Rüzgar Yönleri ve Frekansları [12, 13]

YILLIKOcak Nisan Ekim

Denizli Meteoroloji İstasyonu

- 20 -

Likenlerde yüksek bitkilerdeki gibi bir iletim sistemi bulunmadığından, hava

kirliliğine karĢı düĢük bir tolerans sergilerler. Dolayısıyla araĢtırma bölgesindeki

hava kirliliği sebebiyle arazideki liken florasında tür bazında farklılıklara yada tür içi

modifikasyonlara rastlamak mümkündür.

2. 1. 3. Denizli‟nin Bitki Örtüsü

Bitki örtüsü iklim farklılaĢmalarını yansıtır. Ġlin kuzey kesiminde Akdeniz bitki

toplulukları görülürken, güney kesimindeki yarı kurak havzalar ağaçlı bozkırla

kaplıdır. Yüksek dağlar üzerinde yer alan ve il topraklarının yaklaĢık % 30 kadarını

oluĢturan ormanların en yaygın ağaçları MeĢe (Quercus coccifera) ile Kızıl Çam

(Pinus brutia) ve Kara Çam (Pinus nigra)‟dır. Denizli‟de çoğunlukla Akdeniz

ikliminin karakteristik bitki örtüsü olan maki bitkileri yer alır. Bunlar arasında

KocayemiĢ, (Arbutus unedo), Akçakesme (Phillyrea latifolia), Defne (Laurus

nobilis), Mersin (Myrtus communis) gibi bitkiler sayılabilir. [2, 17]

2. 2. PAMUKKALE’NĠN TANITIMI

2. 2. 1. Pamukkale’nin Coğrafî Konumu ve Yüzey ġekilleri

Dünya'da eĢine az rastlanan ve Türkiye'nin en güzel doğa harikalarından biri

olan Pamukkale, Denizli il merkezinin yaklaĢık 20 km kuzeyinde; 37º 54′ 57″ N

(Kuzey) enlemi ve 29º 6′ 46″ E (Doğu) boylamında yer almaktadır.

Pamukkale, Çökelez Dağı'nın (1844 m) Denizli‟ye bakan güney - güneybatı

eteklerinde, Çürüksu ovası ile 100 m yukarısındaki plato arasında yerleĢmiĢ ilginç

görünümlü teraslardır. Denizli‟den Pamukkale'ye yaklaĢırken gündüz olsun, gece

olsun pamuktan yapılan kaleleri andıran travertenlerin büyüleyici bir görünümü

vardır. 3 km uzunluğa, yaklaĢık 120 m yüksekliğe ve 250 - 600 m geniĢliğe sahip

travertenler 900.000 m2‟lik bir yayla üzerine yayılmıĢlardır. [23, 24]

Tepelerden aĢağı doğru inen sular kendi kendine yarım daire biçimli teras

havuzlar yapar, bu havuzlardan taĢtığında ise sarkıt ve dikitler oluĢturur. OluĢumu

binlerce yıldan beri aynı Ģekilde devam eden travertenler, renk doku, biçim ve ölçü

- 21 -

özelliklerinin bütün olarak bir araya geldiği bir peyzaj dizisidir. Bu peyzaj

Pamukkale‟nin uluslararası ününü yaratmıĢtır. [26]

Pamukkale‟yi Pamukkale yapan ve Ģifalı olduğu söylenen suyun sindirim,

solunum, dolaĢım, romatizma ve deri hastalıklarına iyi geldiğine inanılmaktadır.

Suyun yüzeye çıktığı yerdeki sıcaklığı 33-35 ºC arasında değiĢir. Eriyik madde

miktarı, radyoaktivitesi yüksek ve tadı acıdır. Bu su belli bir süre aktığı yerde kireçli

bir tortu bırakır. ĠĢte bu tortu Pamukkale‟nin ünlü travertenlerini oluĢturur.

Pamukkale suyu içinde bir hafta bekletilen cisimler dalgalı ve beyaz tortu ile

kaplanır. [26, 121, 122]

Denizli'nin kuzeyinde Pamukkale sahanlığını doğudan sınırlayan fay boyunca

sıralanmıĢ sıcak su kaynakları ve kuruluĢlar Güneydoğu, Kuzeybatı doğrultusunda üç

grup oluĢtururlar. Bu gruplar sırasıyla Pamukkale, Karahayıt3 ve Kızılleğen

ılıcalarını oluĢtururlar. Pamukkale‟de ise üç ana su kaynağı bulunmaktadır. Termal

su özellikle bikarbonat, sülfat, kalsiyum, sodyum, magnezyum ve karbondioksit

içerir. Antikçağ‟dan beri ünlü olan Pamukkale termal su kaynakları etrafında 1950'li

yıllardan sonra birçok kuruluĢ açılmıĢtır. Akımı en yüksek olanın çevresi

geniĢletilerek yarı yapay bir havuz haline getirilmiĢ ve Denizli Özel Ġdaresi

tarafından iĢletmeye açılmıĢtır.4 [25, 114]

Doğal cazibesinin yanında, travertenlerin hemen yanıbaĢında yer alan antik

Hierapolis kentinin kalıntıları, yörenin tarihi zenginliğine katkıda bulunmaktadır.

Doğal ve tarihi tüm bu özellikleri Pamukkale'nin turistik önemini arttırmıĢtır.

Her yıl pek çok yerli ve yabancı turist yöreyi ziyaret edip, burada konaklamaktadır.

Ancak yörede artan otel sayısı ve bu otellerin mevcut termal suları kendi havuzlarına

aktarmaları, travertenlerin yenilenememesine yol açmaktadır. Bu nedenle yöre 20702

sayılı Resmî Gazete‟de yayımlanan 22.10.90 tarih ve 90 / 1117 sayılı “Bakanlar

Kurulu Kararı” ile “Özel Çevre Koruma Alanı” olarak tespit ve ilan edilmiĢ; daha da

önemlisi 1991 yılında UNESCO tarafından “Dünya Doğal ve Kültürel Mirası”

kapsamına alınarak uluslararası koruma çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır. [25, 26]

3 Pamukkale'nin yaklaĢık 5 km kuzeyinde Akkor ilçesi, Karahayıt Kasabası‟ndaki bir kaynaktan 60ºC

sıcaklıkta çıkan termal su çevresinde (termal su içindeki maden oksitleri nedeniyle) kırmızı, yeĢil ve

beyaz renkli traverten tabakaları oluĢmaktadır.

4 Pamukkale termal tesisleri hâlen Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na bağlı TuraĢ Aġ. tarafından

iĢletilmektedir.

- 22 -

2. 2. 2. Antik Hierapolis Kenti

Hierapolis antik kenti Denizli Ģehir merkezine 20 km mesafededir. Hierapolis

Ģehrinin kuruluĢu çok eskiye dayanmaktadır. Bergama kralı II. Eumenes tarafından

M.Ö. 190 yılında kurulan Ģehre, efsanevî kahraman Telephos'un güzel karısı

Amazonlar kraliçesi "Hiera" nın adına ithâfen Hierapolis adı verilmiĢtir. Hierapolis

kutsal Ģehir anlamına da gelmektedir. Bu durum kentteki bir çok tapınak ve diğer

dinsel yapının varlığından kaynaklanmaktadır. Günümüz arkeoloji literatüründe de

Hierapolis Kenti “Holy City”, yani Kutsal Kent olarak adlandırılmaktadır. [22, 127]

Hellenistik özellik taĢıyan Ģehir, M.Ö.133‟te Bergama kralı III. Attalos'un

vasiyeti üzerine Bergama ile birlikte Romalılara geçmiĢtir. Roma Ġmparatoru

Tiberius (M.S. 17) zamanında Ģiddetli bir deprem ile yıkılmıĢtır. Deprem kuĢağı

üzerinde bulunan kent, Neron (M.S. 60) dönemi depreminden de büyük zarar görmüĢ

ve tamamen yenilenmiĢtir. Üst üste yaĢadığı bu depremlerden sonra yeniden inĢa

edilen kent, tüm Hellenistik niteliğini kaybetmiĢ, tipik bir Roma kenti görünümünü

almıĢtır. M.S. II-III. asırlarda Roma Ġmparatoru Septimus Severus devrinde büyük

bir refâha kavuĢarak, altın devirlerini yaĢamıĢ ve Roma Ġmparatorluğu‟nun ileri

gelenlerinin sayfiye Ģehri olmuĢtur, (ġekil II - 6). M.S. 80‟de Yahudi nüfusunun

egemen olduğu bir devirde, Hz. Ġsa'nın havarilerinden St. Philippe‟in (Apostle

Philipus) Hristiyanlığı yaymak üzere Hierapolis‟e gelmesi ve iĢkence edilerek

öldürülmesi üzerine kent, Hristiyanlık âleminde büyük bir önem kazanmıĢtır. Bizans

devrinde de piskoposluk merkezi haline gelen Hierapolis'te, St. Philippe adına M.S.

V. asırda Octogen (Sekizgen) stilde bir martyrium (Ģehitlik, anıt mezar) inĢa

edilmiĢtir. M.S. 395'te Bizans idaresine geçen Hierapolis, M.S. 1210'da Selçuklu

Hükümdarı Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Türklerin eline geçmiĢtir. 1334'te

meydana gelen Ģiddetli bir deprem yüzünden kent yıkılmıĢ ve terk edilmiĢtir. [22, 127]

- 23 -

Muhtemelen termal maden sularının varlığı ve yörenin olağanüstü görünümü

antik çağ insanlarını etkilemiĢ olmalıdır ki, dönemin zenginleri Roma

Ġmparatorluğu‟nun ve Anadolu'nun çeĢitli bölgelerinden gelip, yaĢamlarının son

dönemlerini Hierapolis kentinde geçirirlerdi. Bu nedenle kentin Nekropolisi

(mezarlığı) son derece anıtsal ve değiĢik yörelere ait mezarlarla süslüdür.

2. 2. 3. Pamukkale Travertenleri ve Jeolojik Yapısı

Denizli havzasının kuzey kenarında yer alan Pamukkale travertenleri

morfolojik özelliklerine göre Teras Tipi Travertenler; Sırt Tipi travertenler olarak

gruplandırılabilir. (ġekil II - 7) [35]

Pamukkale travertenleri, gerisindeki eski billurlu temeli, sahanlığı oluĢturan

Neojen çökellerinden ayıran bir fay boyunca çıkan sıcak kaynakların içerdikleri

kirecin, açık havada karbondioksit gazının uçması sonucunda çökelmesiyle meydana

gelmiĢlerdir. Sıcaklığı 35 ºC dolayında olan kaynak sularının içinde litrede 2,4 g

çözünmüĢ kireç vardır. Bunun yaklaĢık 0,84 gramı traverten olarak çökelir.

Travertenler kalınlıklarından çok, meydana getirdikleri saçak, havuz, taĢlaĢmıĢ

ġekil II - 6 Hierapolis Kenti’nin MS III. Yüzyıldaki Görünümü [J. Cl. Golvin, 1998]

- 24 -

çağlayan biçimindeki güzel görüntüleri ile ünlüdürler. Son zamanlarda doğal

olanlardan baĢka yapay olarak da çeĢitli traverten biçimleri oluĢturulmaktadır.

Pamukkale, antik Hierapolis kentinin kalıntıları, doğal ve yapay havuzları ile giderek

artan turistik kuruluĢları ile Türkiye‟nin yerli ve yabancılar tarafından en çok ziyaret

edilen yörelerinden biridir. [123, 131]

Traverten sözcüğünün kökeni hakkında iki görüĢ vardır:

1. Ġtalya'da geniĢ traverten çökeltilerinin bulunduğu Tivoli'nin, Roma

zamanındaki adı olan “Tivertino”dan gelmektedir.

ġekil II – 7 Pamukkale’de Traverten ÇeĢitleri [35]

- 25 -

2. Traverten, kelime olarak Ġtalyanca “Travertino” (Latince Tiburtinus),

kelimesinin zaman içinde değiĢmiĢ hâlidir. Roma‟ya yakın Tibur‟da bol miktarda

oluĢan bu kayaç eski devirlerde Lapis Tiburtinus olarak adlandırılmaktaydı. [35]

YaklaĢık 10 km2‟lik bir alanı kapsayan Pamukkale travertenleri, havzanın doğu

kesiminde yer alan dört ayrı traverten kütlesinden biri olup, havzayı kuzeyden

sınırlayan Pamukkale fayının düĢen bloğu üzerinde halen oluĢmaya devam

etmektedirler. ġekil II – 7 ve 8‟deki jeolojik haritalardan da görüldüğü gibi,

Pamukkale bölgesinde dört ayrı jeolojik birim mevcuttur. Bunlar, Neojen öncesine

ait mermer ve Ģist içeren metamorfik kayalar, Neojen yaĢlı çakıltaĢı, kumtaĢı ve

kireçtaĢı içeren sedimanter kayalar, Kuaterner yaĢlı alüvyolar ve travertenlerdir. [35]

Pamukkale travertenlerine uygulanan uranyum serisi yaĢ yöntemi,

travertenlerin 400.000 yıldan bu yana değiĢik lokasyonlarda çökelmeye devam

ettiklerini ortaya koymuĢtur.

Bölgede traverten oluĢturan suların yüzeye çıkmasını sağlayan açılma

çatlakları yaklaĢık olarak 0.02 ile 0.1 mm / yıl oranında doğrultuya dik yönde

açılırken, yaklaĢık 20 mm / yıl oranında da doğrultu yönünde açılırlar. Pamukkale

bölgesi son 200.000 yıldan bu yana Kuzeydoğu - Güneybatı yönünde 0.23 ile 0.6

ġekil II - 8 Çürüksu Vadisi Jeolojik Haritası [35]

- 26 -

mm / yıl hızıyla açılmaktadır. Altunel‟in (1996) çalıĢmasına göre Pamukkale

bölgesindeki traverten oluĢumu en az 400.000 yıldan bu yana değiĢik konumlarda

kesintisiz olarak devam etmektedir. Ancak traverten oluĢumu aynı lokasyonda

sürekli değildir, bölgenin tektonik aktivitesine bağlı olarak traverten oluĢumuna su

sağlayan çatlaklar aktivitelerini yitirmiĢ veya su çıkıĢı yeni çatlaklar boyunca

olmuĢtur. [35]

Traverten çok yönlü, çeĢitli nedenlere ve ortamlara bağlı, kimyasal reaksiyon

sonucu çökelme ile oluĢan bir kayadır. Pamukkale termal kaynağını meydana getiren

jeolojik olaylar geniĢ bir bölgeyi etkilemiĢtir. Bu bölgede sıcaklıkları 35 - 100 ºC

arasında değiĢen 17 sıcak su alanı bulunmaktadır. Pamukkale termal kaynağı

bölgesel potansiyel içindeki bir ünitedir. Kaynak, antik dönemlerden beri

kullanılmaktadır. Su termal kaynaktan çıktıktan sonra 320 m uzunluğunda bir kanal

ile traverten baĢına gelmekte ve buradan 60 - 70 m lik kısmı çökelmenin olduğu

traverten katkatlarına (teraslarına) dökülmekte ve ortalama 240 - 300 m yol

almaktadır. Katkat havuzcuklarında, teraslarda ve setlerde, çökelmekte olan kalsiyum

karbonat, baĢlangıçta yumuĢak bir jel halindedir. Zaman içinde sertleĢmekte ve

travertenleri oluĢturmaktadır. Ancak ziyaretçiler tarafından katkatlar üzerinde

gezilmesi ve oynanması, henüz yumuĢak haldeki kalsiyum karbonatların ezilmesine,

dağılmasına neden olmaktadır. [128, 131]

Termal kaynak suyunun, normal Ģartlara dönüĢmeye çabalaması çökelmeye ve

traverten oluĢumuna sebep olmaktadır. Termal sudaki kalsiyum bikarbonatın aĢırı

miktarda bulunması ve suyun yüzeye çıkıĢı sonucu karbondioksit açığa çıkmakta ve

kalsiyum karbonat çökmektedir. Bu arada bir molekül su oluĢmaktadır. Reaksiyon

Ģöyledir:

Ca(HCO3)2 CaCO3 + CO2 + H2O

Bu reaksiyonun, dolayısıyla beyazlığın oluĢumunda, hava Ģartları, ısı kaybı,

akıĢın yayılımı ve süresi etkilidir. Çökelme, termal sudaki CO2 ile havadaki CO2

dengeye gelinceye kadar devam etmektedir. Termal suyun ve Denizli Ģehir Ģebeke

suyunun özellikleri Tablo II - 7 ve 8‟de verilmiĢtir.

Yukarıdaki reaksiyona göre, 1 lt sudan traverten üzerine 499,9 mg CaCO3

çökelmektedir. Bu miktar 1 lt / sn su için günde 43.191 g. çökelme demektir.

Ortalama yoğunluğu 1,48 g / cm3 olan travertenin, çökelme hacmi 29,2 dm

3‟tür.

Suyun ortalama debisi 465,2 lt / sn olduğuna göre 13.584 m2 alanı beyazlatmak

- 27 -

mümkündür. Pratikte bu Ģartları yerine getirmek güçtür. Ancak bu teorik yaklaĢıma

göre yılda 1 mm kalınlığında 4,9 km2 alan beyazlatılabilir görülmektedir. ġu anda

beyaz traverten alanı 22.000 m2‟ye ulaĢmıĢ olup, mevcut travertenlere insanların

ayakkabı ile giriĢleri 15 Mayıs 1997 tarihinde yasaklanmıĢtır. [131]

Ancak Güney Kapısı tarafındaki “Domuz Çukuru” diye tabir edilen 3.000

m2‟lik teraslar ve yine eski araç yolu olan Pamukkale Kasabası‟na bağlantı sağlayan

yol, yürüyüĢ yolu olarak yerli ve yabancı turistlerin kullanımına serbest olup, bu

bölgelerde insanların travertenlerle teması sağlanmaktadır. [118, 121]

İyonlarMiktarı

(mg/lt)İyonlar

Miktarı

(mg/lt)

** pH 6,670 ** H2 (Gaz) 5,500

** Ec (µS/cm) 2.850,000 ** O2 (Gaz) 5,800

** T (ºC) 35,200 ** CO2 400,000

** Ca 457,500 ** N2 (Gaz) 17,800

** Mg 82,500 * Li -

** Na 42,300 * Sr -

** K 5,500 * HBO2 2,997

** Cl 14,180 * Al 0,080

** SO4 639,190 * Ti -

** CO3 - * I -

** HCO3 1.171,810 * Br -

** NO2 0,007 * Fl 1,600

** NO3 1,507 * HASO4

** PO4 0,059 * H2SiO4

** Fe 0,130 *

** Mn 0,020 *

** Zn 0,030 *

** Cr - *

** Pb - *

** Ni 0,030 *

** Cd - * Rn 1.490 pci/lt

*

**

İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbî Ekoloji ve Hidroklimatoloji

Anabilim Dalı 1969.

Hacettepe Üniversitesi Uluslararası Karst Su Kaynakları Uygulama ve

Araştırma Merkezi (UKAM) 1996.

Tablo II - 7 Termal Kaynağın Kimyasal Analizi [106, 114]

Toplam α (Alfa)

Radyoaktivitesi

4,29 ±

1,36 pci/lt

Toplam β (Beta)

Radyoaktivitesi

4,23 ±

0,96 pci/lt

- 28 -

Günümüzde Pamukkale termal suyu havuzlarda insanların kullanımına

sunulmakta, ardından, travertenlerin üzerinden akıtılmaktadır. Bir döngü oluĢturacak

Ģekilde periyodik aralıklarla belirli günlerde belirli bölgedeki travertenlerin termal

suyla buluĢması sağlanmaktadır. Bunun iki amacı bulunmaktadır:

1. Pamukkale yöresinde her yöndeki travertenlerin aktif beyazlığını

korumak; zîrâ bir traverten ancak termal suyla temas hâlinde beyaz kalabilmekte,

aksi takdirde pasif hâle geçiĢ dediğimiz kararmalar görülmektedir.

2. Traverten teraslarında ve katkatlarında çökelen minerallerin iyice kuruyup

sertleĢmesi için zaman kazanmaya yönelik olarak gerçekleĢtirilmektedir.

2. 2. 4. Pamukkale Yöresi’nin Toprak Özellikleri

Bölgede iki ana toprak çeĢidi görülür.

a) Kahverengi Orman Toprakları: Doğal bitki örtüsü yaprağını döken

ağaçlar ve çalılardır. Ana madde pH değerleri asidik yada alkali olmakla beraber,

çoğunlukla alkali görülen kireççe zengin kiltaĢı, mikaĢistler ve gnayslardır.

b) Kolluviyal Topraklar: Yüzeysel akımla yada yan derelerin kısa

mesafelersen taĢıyarak eğimin azalmıĢ olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin

meydana getirdikleri topraklardır. YağıĢın Ģiddetine ve eğimin derecesine göre çeĢitli

parçalardan oluĢan katlar aluviyal topraklar gibi birbirine paralel olmayıp,

düzensizdirler. Dik yamaçların eteklerinde ve vadi boğazlarında bulunanlar daha az

topraklı kaba taĢ ve molozlardan oluĢmuĢtur. Yüzey akıĢının hızı azaldığı ölçüde

parçaların çapları küçülmektedir. Böylece doğal eğimin çok azaldığı yerlerde

kolluviyal ve alüvyal topraklar birbirlerine geçiĢli olarak karıĢırlar. [26]

pH 6,5 - 9,2 Mn 0,5 mg/lt

Katı Madde 1500 mg/lt Ca 200 mg/lt

Cl 600 mg/lt Mg 150 mg/lt

SO4 400 mg/lt F 1,5 mg/lt

NO3 45 mg/lt Fe 1,0 mg/lt

Tablo II - 8 Denizli İçme Suyunun Kimyasal Nitelikleri [105]

- 29 -

2. 2. 5. Pamukkale Yöresi’nin Ġklimi

Bakı, yükselti, denize yakınlık - uzaklık (karasallık derecesi) ve orografik

özellikler gibi fiziksel etmenler, sırasıyla yağıĢ rejimi, iklim ve bitki örtüsü üzerinde

oldukça etkili olmaktadır. Bu yüzden, Denizli ve Pamukkale arasında bile önemli

ekolojik farklılıklar görülmektedir. Pamukkale‟ye ait sıcaklık değerleri Tablo II -

9‟da verilmiĢtir.

AraĢtırma bölgesi Pamukkale‟nin iklimi, Denizli iklimi ile uyum içerisindedir,

ancak coğrafî konumu gereği Pamukkale Mikroiklimi Denizli‟den önemli farklılıklar

göstermektedir. Buna örnek olarak; bir dağın kuzeye bakan yüzü ile güneye bakan

yüzü (bakısı) farklı mikroiklimlere dolayısıyla farklı vejetasyonlara sahiptir.

AraĢtırma bölgemiz olan Hierapolis Platosu sırtını Kuzeydoğusundaki Çökelez

Dağı‟na yaslamıĢtır. Yani Denizli‟nin aksine Güney yönü değil, Kuzey - Kuzeydoğu

yönü dağlarla kaplıdır. Bu sebepten, Kuzeyden gelen soğuk havanın etkisi

kırılmaktadır. Ayrıca Denizli‟den farklı olarak rüzgar genellikle Çürüksu Vadisi ve

Babadağ yönünden esmektedir. [12, 26]

2. 2. 6. Pamukkale Yöresi’nin Vejetasyonu (Bitki Örtüsü)

Bitki örtüsüne daha çok dere kenarları, tarım alanları, arasında kalan sınır

çizgileri, köy, koru, otlak ve mezarlık ile tarıma uygun olmayan tepelerde rastlanır.

Alanın gerisinde Çökelez Dağı‟nın doğal bitki örtüsü çok yoğun olmamakla birlikte,

yeĢil bir arka fon oluĢturmaktadır. Bitki örtüsü bakımından araĢtırma bölgesini Ģu

Ģekilde iki grupta incelemek mümkündür:

AY I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

°C 6,1 7,2 10,2 14,6 19,1 23,5 26,2 25,8 22,1 16,7 11,8 7,8

°C 4 10 16 21 27

Renk Ölçeği (Lejand)

Tablo II - 9 Pamukkale 2003 Yılı Ortalama Sıcaklık Değerleri [115]

Yıllık Ort.

15,9

- 30 -

1. Hierapolis Antik Kenti‟nin bulunduğu plato ile,

2. Bu platoyu çevreleyen tepeler ve yamaçlar.

Hierapolis plato düzlüğünde gözle görülebilir doğal kitle yeĢilliklerini Zakkum

(Nerium oleander), Ġncir (Ficus sp.), Hayıt (Vitex agnus castus), Yılanbıçağı

(Dracunculus vulgaris) grupları oluĢturur. Otsu bitkilerden bazı türler mevsimlere

bağlı olarak ve geçici yaprak – çiçek renk etkileriyle kendilerini belli etmektedirler.

Maki ve geniĢ orman vejetasyonu daha çok platonun kuzey doğusundaki

yüksek tepelerde yer almaktadır. Hierapolis platosunu çevreleyen tepelerde

yoğunlukla Gelincik (Papaver rhoeas), Sığır kuyruğu (Verbascum sp.) Kekik

(Thymus sp.) ve Çalı MeĢesi (Quercus ilex) varlığı dikkat çekmektedir.

Ayrıca gerek Hierapolis Platosu‟nda, gerekse platoyu çevreleyen tepelerde

Çam (Pinus sp.) ve Servi (Cupressus sempervirens) kültürleri bulunmakta; bununla

birlikte Çürüksu ovasının tarım bitkileri dokusu polikültür tarıma dayalı çok geniĢ bir

yeĢil örtü oluĢturmaktadır. [2, 26]

2. 2. 7. Pamukkale Yöresinde Erozyon Etkisi

Ege bölgesine has bir özellik olarak, Ege ovalarında 25,1 mm üzerinde yoğun

ve yüksek miktardaki günlük yağıĢlar, yüzeysel akıĢa ve dolayısıyla erozyona sebep

olur. Erozyon genellikle ova çevrelerindeki yüksek kesimlerde etkilidir. Sağanak

tipte yağıĢlar, toprağın bitki örtüsü ile örtülü olmadığı özellikle sonbahar ve kıĢ

aylarında % 10 civarında düĢmekte, sellere ve erozyona sebep olmaktadır. Genellikle

bitki örtüsü tahrip edilen ve gür bir bitki örtüsünden yoksun yamaçlarda yüzeysel

veya çizgisel akıĢa geçen suların erozif etkisi fazladır. [12]

Likenler, talluslarıyla ve rizin adlı köksü yapılarıyla toprak, taĢ ve kayalara

tutunarak erozyonu önler, yağmur suyu ve havadaki nemi, çiğ damlalarını emerek

toprağın su kaybetmesini önler. Likenlerin çöllerden kutuplara kadar oldukça geniĢ

bir coğrafî yelpazede yayılım gösterdikleri ve dünya yüzeyinin neredeyse % 8‟ini

kapladıkları düĢünülürse, erozyona karĢı likenlerin önemi daha iyi kavranacaktır.

AraĢtırma bölgesinin ana kayaç çeĢidi “Traverten”dir. Termal suyun etkisiyle

çökelen ve sertleĢen traverten zaman içinde yağmur, rüzgâr ve sıcaklık farklılıkları

gibi mevsimsel – iklimsel faktörler etkisiyle erozif etkiye maruz kalmaktadır. Pasif

traverten adını verdiğimiz, hâlen üzerinden termal suyun akmadığı ve yılların

- 31 -

etkisiyle beyazlığını kaybederek kararan kayalar ve sırtlarda erozyonun etkisini

minimuma indirgeyecek yegâne bitki örtüsü kara yosunları ve likenlerdir. Bu açıdan,

„bölgenin liken florası pasif traverten kayaları üzerindeki erozyon etkisini

kırmaktadır‟ diyebiliriz. [12, 26]

2. 2. 8. AraĢtırma Bölgesi Konumu ve Lokaliteler

2. 2. 8. 1. Konum ve Bakı

Bakı, yükselti, denize yakınlık - uzaklık (karasallık derecesi) ve orografik

özellikler gibi fiziksel etmenler; sırasıyla yağıĢ rejimi, iklim ve bitki örtüsü üzerinde

oldukça etkili olmaktadır. Bu yüzden, Denizli ve Pamukkale arasında bile

mikroiklimsel farklılıklar görülebilmektedir. Örnek olarak, coğrafî yerleĢim farkı

verilebilir. Denizli il merkezi (428 m) Karcı Dağı ve Baba Dağ (2308 m) silsilesinin

kuzey eteklerinde kurulu; Pamukkale (260 m) ve Antik Hierapolis (380 m) kentleri

ise Çökelez Dağı‟nın (1840 m) güney yamacında kuruludur. Bu noktada iki etken

mikroiklimsel farlılıkları ve dolayısıyla vejetasyon farklılığını beraberinde

getirmektedir: [32]

1. Dağların bakısı sebebiyle bir dağın güney yamacı, kuzey yamacından daha

fazla güneĢ alır ve daha sıcaktır. (ġekil II - 9)

2. Bölgeye güney – güneybatıdan Ege - Akdeniz üzerinden gelen sıcak hava

kütlesi, Denizli‟ye geldiğinde dağların yükseltisi sebebiyle kesintiye uğramaktadır.

Bunun aksine kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri Denizli il merkezine kadar

sokulabilmektedir.

- 32 -

ġek

il I

I -

9 D

eniz

li –

Pa

mu

kk

ale

Yö

resi

nd

e D

ağ

ları

n B

ak

ı P

ozi

syo

nu

- 33 -

2. 2. 8. 2. AraĢtırma Bölgesinde Lokaliteler (ġekil II - 10)

Pamukkale ve Antik Hierapolis Kenti

1. Kuzey giriĢindeki Hamam-Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı

boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; GPS: E 29º 7’ 17’’ - N 37º 55’ 54’’.

2. Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 390 m, 10.VIII.2002; GPS: E 29º

7’ 51’’ - N 37º 55’ 19’’.

3. ġehir Hamamlarından Ġtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu

bölümü, 380 m, 07.XII.2002; GPS: E 29º 7’ 45’’ - N 37º 55’ 23’’.

4. Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003;

GPS: E 29º 7’ 46’’ - N 37º 55’ 38’’.

5. ġehir Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 450 m,

07.IX.2003; GPS: E 29º 7’ 55’’ - N 37º 55’ 43’’.

6. St. Philippe Martyrium'u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; GPS: E 29º 7’ 54’’ -

N 37º 55’ 54’’.

7. Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 297 m, 27.XI.2003; GPS: E 29º 7’ 31’’ - N

37º 55’ 04’’.

8. Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250

– 290 m arası, 27.XI.2003; GPS: −

9. St. Philippe Martyrium'u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; GPS: −

10. Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; GPS: E 29º 7’ 38’’ - N

37º 56’ 06’’.

11. Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m,

20.V.2004; GPS: −

12. Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 470 m, 20.V.2004;

GPS: E 29º 7’ 29’’ - N 37º 56’ 05’’.

AraĢtırma Bölgesi Plânı Hakkında Açıklama (ġekil II - 10)

a. ġehir Hamamları

b. Hristiyan Bazilikası

c. Sütunlu Cadde

d. Modern Yüzme Havuzu

e. Pınar

f. Apollon Tapınağı

g. Tiyatro (Roma Dönemi)

h. St. Philip Martyrium‟u

i. Bazilika

j. Bizans Kapısı

k. Sütunlu Cadde

l. Domitian Kemeri

m. Hamamlar, Bazilika

n. Nekropol

o. Antik Tiyatro (Helenistik)

T. Travertenler

PT. Pasif Travertenler

YPT. Yarı Pasif Traverten

- 34 -

ġek

il I

I -

10

Ara

Ģtır

ma

Bö

lges

inin

Plâ

nı

[12

6 N

um

aral

ı K

ayn

ak B

az A

lın

arak

Çiz

ilm

iĢti

r.]

- 35 -

BÖLÜM III.

MATERYAL VE YÖNTEM

3. 1. MATERYAL TOPLAMA YÖNTEMĠ

Liken örnekleri, 10 Ağustos 2002 ile 20 Mayıs 2004 tarihleri arasındaki çeĢitli

zamanlarda, Pamukkale - Antik Hierapolis Kenti ve çevresindeki 12 farklı

lokaliteden toplanmıĢtır. Materyaller toplanırken türlerin tayininde ve parçalanmadan

saklanmasında gerekli olacağı için substratları ile birlikte alınmıĢtır. Arazide

toplanan örnekler kese kağıtları içinde ve gerekirse kağıt havluya da sarılarak

muhafaza edilmiĢ, üzerlerine toplandığı yer, tarih ve yüksekliği ile substrat tipi not

edilmiĢtir. Toplama sırasında x10 büyütmeli el lensinden, altimetre ve kazı

aletlerinden yararlanılmıĢtır.

Toplanan örnekler havalandırılarak iyice kurutulduktan ve incelendikten sonra

herbaryum defterine birer numara ile kaydedilmiĢtir. Tayin edildikten sonra türler

kartondan yapılmıĢ olan 16 x 13 cm boyutlarındaki herbaryum zarfları içinde üzerine

tür adı, toplandığı istasyon ve substratı kaydedilerek korumaya alınmıĢtır.

3. 2. ĠNCELEME ve TAYĠN YÖNTEMĠ

- 36 -

Liken örnekleri morfolojik özellikleri ile Olympus marka x40 büyütmeli

binoküler stereomikroskopta incelenmiĢtir. Anatomik özellikleri ise Malcolm ve

Galloway (1997) [13] ve Purvis ve ark. (1992) [17]‟de belirtilen yöntemle, üreme

yapılarından kesitler alınarak Olympus marka ıĢık mikroskobunun x10 ve x40 lık

objektifleri altında incelenmiĢtir. Kesitlerde bulunan jelatinimsi yapıyı temizlemek

ve daha net görüntü elde etmek için su yerine % 10 KOH kullanılmıĢtır. Tayinler için

gerekli olan himenyum, hipotesyum ve epitesyum tabakalarının kalınlıkları, askus ve

askosporların boyut ve Ģekilleri (gerektiğinde sporların dağılması için preparat

üzerine basınç uygulanarak) milimetrik oküler ile ölçülmüĢtür. Mikroskopta daha iyi

ve üç boyutlu görüntü almak için, hazırlanan bazı preparatlarda Malcolm ve

Galloway (1997) [13]‟de belirtilen yöntem de uygulanmıĢtır. Likenlerin tayini için

standart bir teknik kabul edilen kimyasal reaktiflerle verdikleri renk reaksiyonları

testleri de yapılmıĢtır. Bu reaktifler sembolleri ile Ģöyledir :

P : % 95 etil alkoldeki doygun parafenilendiamin,

I : % 70 etil alkolde çözünmüĢ iyot kristalleri,

K : % 10 KOH Potasyum hidroksit çözeltisi,

C : Ticari çamaĢır suyu-Sodyum hipoklorid çözeltisi,

KC / CK : K ve C nin ardarda uygulanması,

N : % 50 Nitrik asit.

Hiçbir reaksiyon yoksa R(-) ile gösterilmiĢtir. Ayrıca kaya türünü tespit etmek

amacıyla, kalkerli substratlarda köpürme Ģeklinde reaksiyon veren % 10 HCl

çözeltisi kullanılmıĢtır.

Liken türlerinin tayinleri çeĢitli flora kitapları ve tayin anahtarlarından

yararlanılarak yapılmıĢtır (Clauzade ve Roux 1985 [3], Jahns 1987 [8], John 1990 [9],

Purvis ve ark. 1992 [17], Dobson 1992 [5], Moberg ve Holmasen 1992 [14], Scheidegger

1993 [77], Giralt ve Mayrhofer 1994 [45], 1995 [46], Wirth 1995 [119, 20], Nash 1996 [15],

Kirschbaum ve Wirth 1997 [10], Malcolm ve Galloway 1997 [13]).

- 37 -

BÖLÜM IV.

BULGULAR

4. 1. KULLANILAN LĠKEN SINIFLANDIRMA SĠSTEMĠ

Bu çalıĢmadaki türlerin sınıflandırılmasında Purvis ve ark. (1992) tarafından

belirtilen Hawksworth (1991) sistemi kullanılmıĢtır. Bu sisteme göre tayin edilen 61

türün (62 takson) tamamı askuslu mantarlara sahip olup 4 takım, 5 alt takım ve 15

familyaya ait 26 cins altında toplanmıĢtır.

4. 2. TESPĠT EDĠLEN CĠNSLERĠN SĠSTEMATĠK

DĠZĠLĠMĠ

ASCOMYCOTINA (Nash III 1996)

ARTHONIALES Henssen ex D. Hawksw. & O. Eriksson (1986)

Opegraphaceae Stizenb. (1862)

Opegrapha

GRAPHIDALES C. Bessey (1907)

Thelotremataceae (Nyl.) Stizenb. (1862)

Diploschistes

LECANORALES Nannf. (1932)

Acarosporineae

Acarosporaceae Zahlbr. (1906)

Acarospora

Hymeneliaceae Körber (1854)

Aspicilia, Lobothallia

- 38 -

Cladoniineae

Cladoniaceae Zenker (1827)

Cladonia

Psoraceae Zahlbr. (1890)

Psora

Squamarinaceae Nash (1996)

Squamarina

Lecanorineae

Biatoraceae Nash (1996)

Lecania, Toninia

Candelariaceae Hakulinen (1954)

Candelariella

Lecanoraceae Körber (1854)

Lecanora, Lecidella

Physciaceae Zahlbr. (1898)

Buellia, Phaeophyscia, Physcia, Physconia, Rinodina

Peltigerineae

Collemataceae Zenker (1827)

Collema

Placynthiaceae Dahl (1950)

Placynthium

Teloschistineae

Teloschistaceae Zahlbr. (1898)

Caloplaca, Fulgensia, Xanthoria

VERRUCARIALES Mattick ex D. Hawksw. & O. Eriksson (1986)

Verrucariaceae Zenker (1827)

Placidium (Catapyrenium), Placocarpus, Verrucaria

4. 3. TESPĠT EDĠLEN TAKSONLARIN LĠSTESĠ

Tespit edilen 62 takson (61 tür, 2 alttür, 1 varyete) alfabetik sırayla aĢağıda

verilmiĢtir. (*) iĢaretli olan taksonlar Türkiye için yeni kayıttır.

- 39 -

1. Acarospora cervina A.Massal.

2. Acarospora macrospora (Hepp.) A.Massal. ex Bagl.

3. Aspicilia calcarea (L.) Mudd.

4. Aspicilia contorta (Hoffm.) Kremp. ssp. contorta

Aspicilia contorta (Hoffm.) Kremp. ssp. hoffmanniana

5. Buellia badia (Fr.) A.Massal.

6. Buellia epipolia (Ach.) Mong.

7. Caloplaca alociza (A.Massal.) Mig.

8. Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedw.) Th.Fr. var. cerina

9. Caloplaca chalybea (Fr.) Müll.Arg.

10. Caloplaca citrina (Hoffm.) Th.Fr.

11. Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr.

12. Caloplaca flavescens (Huds.) J.R.Laundon

13. Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade

14. Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr.

15. Caloplaca lactea (A.Massal.) Zahlbr.

16. Caloplaca luteoalba (Turner) Th.Fr.

17. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin

18. Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner

19. Caloplaca variabilis (Pers.) Müll.Arg.

20. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr.

21. Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm.

22. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau

23. Cladonia foliacea (Huds.) Willd.

24. Cladonia pocillum (Ach.) Grognot

25. Collema cristatum (L.) Weber ex F.H.Wigg.

26. Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel.

27. Diploschistes muscorum (Scop.) R.Sant.

28. Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman

29. Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin

30. Lecania sylvestris (Arnold) Arnold (*)

31. Lecania turicensis (Hepp) Müll.Arg. (*)

32. Lecanora albescens (Hoffm.) Branth & Rostrup

33. Lecanora campestris (Schaer.) Hue

- 40 -

34. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf.

35. Lecanora muralis (Schreb.) Rabenh.

36. Lecidella elaeochroma (Ach.) M.Choisy

37. Lobothallia radiosa (Hoffm.) Hafellner

38. Opegrapha herbarum Mont. (*)

39. Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg

40. Physcia adscendens (Fr.) H.Olivier

41. Physcia stellaris (L.) Nyl.

42. Physconia distorta (With.) J.R.Laundon

43. Placidium squamulosum (Ach.) Breuss

44. Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss

45. Placynthium nigrum (Huds.) Gray

46. Psora decipiens (Hedw.) Hoffm.

47. Rinodina bischoffii (Hepp) A.Massal.

48. Rinodina calcarea (Arnold) Arnold

49. Rinodina exigua (Ach.) Gray

50. Rinodina gennarii Bagl.

51. Squamarina cartilaginea (With.) P.James

52. Toninia cinereovirens (Schaer.) A.Massal.

53. Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr.

54. Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr.

55. Toninia sedifolia (Scop.) Timdal

56. Verrucaria glaucina Ach.

57. Verrucaria lecideoides (A. Massal.) Trevisan

58. Verrucaria muralis Ach.

59. Verrucaria nigrescens Pers.

60. Verrucaria viridula (Schrad.) Ach.

61. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.

4. 4. CĠNS TAYĠN ANAHTARI

1. Tallus pulsu, yapraksı, dimorfik veya plakodioid 2

1. Tallus kabuksu 18

- 41 -

2. Tallus plakodioid 3

2. Tallus pulsu, yapraksı, dimorfik 8

3. Askosporlar polarilokular 4

3. Askosporlar basit 5

4. Tallus lobları ≥ 3 mm, askosporlar orbikulardan limon Ģekline kadar ĢiĢkin

Caloplaca flavescens

4. Tallus lobları ≤ 1 mm, askosporlar düzgün elipsoid Caloplaca saxicola

5. Tallus sitrin sarısı – sarı yeĢil, apotesyum nadir Candelariella medians

5. Tallus gri, kahverengi, yeĢil, turuncu - sarı apotesyum sık 6

6. Tallus turuncu – sarı, ± beyaz, apotesyumlar koyu turuncu, kırmızı

Fulgensia fulgens

6. Tallus gri, kahverengi, yeĢil sarı, apotesyumlar sarı – kahverengi, siyah 7

7. Tallus gri – kahverengi, ± pruinos, apotesyumlar kahverengi – siyah, tallusa

gömülü Lobothallia radiosa

7. Tallus yeĢilimsi sarıdan sarı – kahverengiye kadar, apotesyumlar sesil, sarı–

kahverengi, Lecanora muralis

8. Tallus pulsu 9

8. Tallus yapraksı, dimorfik 13

9. Üreme yapısı peritesyum 10

9. Üreme yapısı apotesyum 11

10. Pullar kahverengi, düzensiz, orbikular, toprak üzerinde

Placidium squamulosum

10. Pullar beyaz – gri, düzenli, büyük areolat kalkerli kaya üzerinde

Placocarpus schaereri

- 42 -

11. Askosporlar 1-septumlu Toninia

11. Askosporlar basit 12

12. Pullar pembe - kahverengi, dağınık Psora decipiens

12. Pullar sarı - yeĢil, düzensiz rozet Squamarina cartilaginea

13. Tallus dimorfik Cladonia

13. Tallus yapraksı 14

14. Tallus homeomerik yapıda, alg bileĢeni mavi – yeĢil Collema

14. Tallus heteromerik yapıda, alg bileĢeni yeĢil 15

15. Loblar > 0.5 cm, tallus sarı – turuncu, K(+) menekĢe Xanthoria parietina

15. Loblar < 0.5 cm, tallus gri, kahverengi, K(+) sarı veya K(-) 16

16. Tallus gri, korteks K(+) sarı Physcia

16. Tallus kahverengi – gri, korteks K(-) 17

17. Üst yüzey yoğun pruinos, genellikle apotesyumlu Physconia distorta

17. Üst yüzey pruinos değil, soralli, apotesyum nâdir Phaeophyscia orbicularis

18. Üreme yapısı peritesyum Verrucaria

18. Üreme yapısı apotesyum 19

19. Apotesyumlar lirellat, sporlar 3 - septat Opegrapha herbarum

19. Apotesyumlar dairesel, sporlar basit, septumlu yada polarilokular 20

20. Askosporlar kahverengi 21

20. Askosporlar renksiz 23

21. Askosporlar muriform Diploschistes

21. Askosporlar 1 – septumlu 22

22. Talus - kenar yok; askosporlar ince çeperli ve septumlu Buellia

- 43 -

22. Tallus - kenar var; askosporlar ± polariokülar veya kalın çeperli Rinodina

23. Askosporlar polarilokular Caloplaca

23. Askosporlar basit, septumlu 24

24. Askosporlar 1 – 3septumlu, alg bileĢeni mavi - yeĢil Placynthium nigrum

24. Askosporlar basit yada 1- septumlu, alg bileĢeni yeĢil 25

25. Askosporlar 1 – septumlu Lecania

25. Askosporlar basit 26

26. Askus >50 sporlu Acarospora

26. Askus 8 sporlu 27

27. Apotesyumlar tallusa gömülü, disk konkav veya düz Aspicilia

27. Apotesyumlar tallus üzerinde veya sesil, disk düz veya konveks 28

28. Tallus ve apotesyum sarı, sarı – yeĢil Candelariella

28. Tallus ve apotesyum sarı, sarı – yeĢil değil 29

29. Apotesyum tallus kenar ile çevrili Lecanora

29. Apotesyum tallus kenar ile çevrili değil Lecidella

4. 5. TAKSONLARIN DESKRĠPSĠYONLARI VE

YAYILIġ ALANLARI

ÇalıĢmamız sonunda araĢtırma bölgesinden 61 tür ve 2 alttür olmak üzere 26

cinse ait 62 takson tespit edilmiĢtir. Bunlardan alg bileĢeni sadece mavi-yeĢil

(Cyanobacteria) olan cinsler Collema ve Placynthium olup diğer bütün cinslerin alg

- 44 -

bileĢenleri yeĢil (Chlorophyta) ve çoğunlukla kokoid alglerdir. Tespit edilen türlerin

tamamında mantar bileĢeni askuslu mantarlar (Ascomycetes) grubuna aittir.

Taksonlar sinonimleri, deskripsiyonları, tür tayin anahtarları, araĢtırma

bölgesindeki yayılıĢları, varsa Türkiye‟de daha önce kaydedildiği yerler, habitat ve

yeryüzündeki yayılıĢ alanları ile birlikte alfabetik sırayla verilmiĢtir.

AraĢtırma bölgesindeki likenlerin üzerinde geliĢtiği substrat çeĢitleri için

kullandığımız semboller ve açıklamaları Ģu Ģekildedir:

(KK) : CaCO3 içeren kalkerli kaya – kireçtaĢı üzerinde,

(Kyb) : Karayosunları ile birlikte,

(Lik) : Likenikol, bir baĢka liken üzerinde,

(Mus) : Musikol, doğrudan karayosunu üzerinde,

(Ter) : Terrikol, toprak üzerinde,

(Epi) : Epifitik, ağaç kısımları üzerinde.

4. 5. 1. ACAROSPORA A. Massal.

Tallus kabuksu, genellikle belirgin areollü veya yarı - pulsu, bazen pulsu.

Areoller ayrı ayrı veya bir arada, nadiren üst üste, köĢeliden yuvarlağa kadar Ģekilde,

ender olarak loblu. Alg bileĢeni yeĢil kokoid. Üst yüzey düz veya kırıĢık, çoğunlukla

açık kahverengi, kırmızı - siyah - kahverengi, bazen yeĢilimsi veya pas rengi.

Apotesyumlar tek tek veya çok sayıda olmak üzere areollerde gömülü. Tallus - kenar

düzgün ve belirgin değil. Disk kırmızı - kahverengiden kahverengi - siyaha kadar,

düz veya pürüzlü. Askus >100 sporlu. Askosporlar küreselden elipsoide kadar, basit

ve renksiz. Genellikle silisli, bazı türleri kalkerli kayaları ve besince zengin

habitatları tercih eder. Ender olarak odun ve sert toprak üzerinde de geliĢir.

1. Tallus geniĢ, düzensiz, bitiĢik pulsu, askosporlar 6-13 x 3-6 µm

A. macrospora

1. Tallus pulsu, dağınık ve beyaz pruinos, askosporlar 4-8 x 1.5-3 µm

A. cervina

4. 5. 1. 1. Acarospora cervina A. Massal.

- 45 -

Tallus polimorfik özellikte olup ayrı ayrı yuvarlak veya köĢeli areollüden

lobluya kadar, ya da üst üste, düz veya konveks, kalın ve geniĢ areollü yapıda. Soluk

kahverengi - gri renkli ve mat; areol kenarları tebeĢir beyazı ve kısmen yüzeyde

tebeĢirimsi mavi - gri pruinos. Alg tabakası devamlı değil ve düzensiz. Apotesyum

0.7-1.5(-4) mm, az veya çok sayıda, bazen yok, küçük ve yuvarlak, veya sonradan

loblu kenarlı ve tallustan daha koyu renkli. Üzeri mavi - gri pruinos ve değil.

Himenyum 60-80(-100) µm kalınlığında. Parafizler tabanda 3 µm ye kadar kalın.

Askosporlar çok sayıda (>100), küçük, 4-8 x 1.5-3 µm boyutlarında, renksiz, basit ve

elipsoid. Tallus R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Sert kireçtaĢları ve diğer kalkerli kayalarda, özellikle yüksek alanlarda

geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey Avrupa‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark.

1992, Dobson 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟ d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Konya (A. cervina var. leucospora) (Szatala 1927

a); Van, BaĢkale (Szatala 1941); Van, Erzurum, Trabzon Eğirdir (Szatala 1960);

Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk

A. 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akdamar Adası,

Van Gölü (Aslan ve Öztürk ġ.1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Pamukkale

(John, Seaward ve Beatty 2000); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); SeydiĢehir /

Konya, Bolkar Dağı / Niğde, UlukıĢla / Niğde (Güvenç 2002); Kastamonu (Yıldız ve

John 2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002); KırĢehir (John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, Kuzeye bakan yamaç, 400 m, 10.VIII.2002; ġehir Duvarları dıĢındaki

su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; Tiyatronun doğusuyla

Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; St. Philippe Martyrium'u Doğu

yönü, 460 m, 07.IX.2003; St. Philippe Martyrium'u Kuzeyindeki ormanlık alan, 440

m, 24.IV.2004, (KK).

4. 5. 1. 2. Acarospora macrospora (Hepp.) A. Massal. ex Bagl.

Tallus birbirine karıĢmıĢ, areollerden oluĢan parçalar hâlinde. Areoller, 0.5-5

mm geniĢlikte, düz, düzensiz köĢeli Ģekilde, kırmızı-kahverengi, açık kahverengi

veya beyazımsı kahverengi kenarlarada çoğunlukla steril. Alg tabakası devamlı.

- 46 -

Apotesyumlar 0.5-1 mm çapında, her areolde 1-3(-8); gömülü, bazen çıkıntılı, disk,

kırmızı kahverengi veya koyu kahverengi, çoğunlukla tallustan koyu renkli. Tallus -

kenar yok yada belirsiz. Himenyum 100-160 µm geniĢlikte. Askuslar 30-100 sporlu.

Askosporlar 6-13 x 3-6 µm boyutlarında, elipsoid. Talus R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : GüneĢ alan kalkerli kayalarda, nâdiren harçlı duvarlarda geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa‟da yayılıĢ gösterir. (Purvis ve ark. 1992,

Dobson 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟ d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya

(Özdemir ve Öztürk 1992); Oltu / Erzurum (Aslan 2000).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, Kuzeye bakan yamaç, Caloplaca citrina ile beraber, 400 m,

10.VIII.2002, (KK).

4. 5. 2. ASPICILIA A. Massal.

Tallus kabuksu, çatlaklı veya belirgin areollü; areoller sürekli veya dağınık

(bazı türleri plakodioid, kenarlarda ıĢınsal loblu), tebeĢir beyazı, grimsi, yeĢilimsi

veya kahverengimsi. Bazı türlerinde izid ve sored bulunur. Korteks

pseudoparenkimatik. Alg bileĢeni yeĢil kokoid. Medulla I (-). Askomata aspisilioid;

çoğunlukla gömülü apotesyumlar Ģeklinde. Tallus - kenar iyi geliĢmemiĢ olup

sonradan kaybolur. Asıl kenar genellikle renksiz ve az geliĢmiĢtir. Epitesyum

kahverengiden yeĢile kadar pigmentli, N (-) veya (+) yeĢil, K (-) veya (+)

kahverengi. Himenyum genellikle 100 µm den daha kalın, renksiz, I (+) yeĢilimsi

veya mavi; hipotesyum renksiz veya çok açık kahverengi. Askus 4-8 sporlu;

askosporlar renksiz, basit, elipsoidden küresele kadar Ģekilde, ince çeperli, bazen

ince bir perispor ile çevrili, I (-). Tallus ve apotesyum bütün türlerinde C (-). Kalkerli

ve asitli kayalarda geliĢen çoğunluğu ılıman ve arktik, yaklaĢık 150 türü vardır.

1. Tallus yanlarda ıĢınsal loblu Lobothallia radiosa

1. Tallus yanlarda ıĢınsal loblu değil 2

2. Tallus dağınık, yassılaĢmıĢ birbirinden ayrı yuvarlak areollü, üzeri beyaz pruinos;

apotesyum krater Ģeklinde A. contorta

2. Tallus çatlaklı, bitiĢik areollü, tebeĢir beyazı veya grimsi beyaz; apotesyum ± düz

A. calcarea

- 47 -

4. 5. 2. 1. Aspicilia calcarea (L.) Mudd

Sin. Lecanora calcarea (L.) Sommerf., Pachyspora calcarea (L.) A. Massal.

Tallus 30 cm çapına kadar veya daha büyük dairesel bölgeler oluĢturur.

Çatlaklı areollü ve oldukça kalın areoller özellikle tallusun kenar kısımlarında dıĢa

doğru ıĢınsal diziliĢli, tebeĢir beyazı veya gri - beyaz renkte. Genellikle koyu gri

protallus ile sınırlı. Apotesyum 0.2-1 mm çapında, ± gömülü, dairesel veya köĢeli,

hafif yükselen tallus - kenarlı. Disk siyah, genellikle pruinos değil. Askus 4 sporlu.

Askosporlar 18-30 x 14-27 µm, ince perisporla çevrili, geniĢ elipsoidden küresele

yakın Ģekle kadar. Korteks ve medulla P (-), K (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalarda, özellikle kireçtaĢında, anıt taĢlarında geliĢen çok

yaygın bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa ve Kuzey Amerika‟da geniĢ yayılıĢ gösterir

(Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (Lecanora c.) (Fritsch 1899); Erciyas

Dağı (Lecanora c.) (Steiner 1905); Ordu, Trabzon (Lecanora c.) (Steiner 1909a);

Bilecik (Szatala 1927 a); Doğu Anadolu (Szatala 1941); Çermik, Eğirdir (Szatala

1960); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya

(Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);

Adana, Antalya, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve

Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); AkĢehir

(Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998);

Denizli (Schindler 1998); Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van

Gölü (Aslan ve Öztürk ġ.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999

b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Narman, Oltu, Tortum / Erzurum (Aslan 2000);

Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Develi / Kayseri (Güvenç 2001);

YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); SeydiĢehir, Bozkır /

Konya (Güvenç 2002); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Murgul /

Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); EskiĢehir

(Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; Güney

- 48 -

Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; ġehir Hamamlarından

Ġtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002;

Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; ġehir

Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; St.

Philippe Martyrium'u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve

travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003;

Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; Çukurbağ'ın Güneybatısı,

pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; Doğu Nekropolü Kuzey

hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004, (KK).

4. 5. 2. 2. Aspicilia contorta (Hoffm.) Krempelh.

Sin. Lecanora contorta (Hoffm.) Steiner, Pachyspora contorta (Hoffm.) A.

Massal.

1. Tallus gri – yeĢil veya tebeĢir beyazı A. contorta ssp. contorta

1. Tallus kahverengi - gri A. contorta ssp. hoffmanniana

Aspicilia contorta ssp. contorta

Tallus birbirinden ayrı, dağınık dizilmiĢ, çoğunlukla konveks ve dairesel

areollü; areoller 0.2-1.2(-1.8) mm boyutlarında, gri - yeĢil veya tebeĢir beyazı

renklerde. Protallus ile sınırlı değil. Apotesyum 0.2-0.6(-0.8) mm çapında, her

areolde 1(-3) adet. Askus 4 sporlu; askosporlar 18-30 x 14-27 m boyutlarda, geniĢ

elipsoid veya küresele yakın Ģekilde. Korteks ve medulla P (-), K (-).

Aspicilia contorta ssp. hoffmanniana

Tallus gri, kahverengi - gri, kalın areollü; areoller birarada, düz ve köĢeli, her

areolde en çok 1 apotesyum bulunur.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kaya, kireçtaĢı, kireçli harç, beton ve karıĢık kireçtaĢları

üzerinde geliĢen oldukça sık görülen bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa ve Kuzey Amerika‟da geniĢ yayılıĢı vardır

(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

- 49 -

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Doğu Anadolu (Szatala 1941); Eğridir, Gemlik,

Siverek (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir

(Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa

(Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk

1995); Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu ve

Akdemir 1997); Antalya, Muğla, Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve

Öztürk 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John

1998); Çanakkale, Ġstanbul, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van

Gölü (Aslan ve Öztürk ġ.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999

b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Hopa, ġavĢat / Artvin (Aslan 2000); Pamukkale

(John, Seaward ve Beatty 2000); Kayseri (Güvenç 2001); Bozkır / Konya (Güvenç

2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : (A. contorta ssp. contorta) Eski

tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; Doğu Nekropolü, Kuzey

hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004. (A. contorta ssp. hoffmanniana)

Kuzey giriĢindeki Hamam - Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca,

370 m, 10.VIII.2002; Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m,

07.IX.2003; ġehir Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m,

07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey

yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003, (KK).

4. 5. 3. BUELLIA De Not.

Tallus beyazımsıdan griye kadar, bazen kahverengi veya sarımsı renklerde,

düz, areollü, tanecikli veya plakodioid, bazen substrata gömülü ve genellikle siyah

protallus ile sınırlı. Alg bileĢeni yeĢil kokoid. Apotesyum gömülü veya tallus

seviyesi üzerinde, siyah, bazen pruinos. Disk tallus - kenar ile çevrili değil.

Himenyum renksiz; hipotesyum koyu kahverengi, parafizler septumlu, basit veya

uçlarda dallanmıĢ, uçları ĢiĢkin ve pigmentli. Askus (4-)8 veya daha fazla sporlu.

Askosporlar kahverengi, 1 - septumlu, nadiren 3 - septumlu, elipsoid, oblong veya

fusiform, düz veya kıvrık Ģekilde. Özellikle silisli kaya ve asitli taĢlar olmak üzere

çeĢitli substratlar üzerinde, odun, kabuk, toprak, karayosunu ve likenler üzerinde

geliĢen 400 türü olan kozmopolit bir cinstir.

- 50 -

1. Tallus kahverengi, askosporlar elipsoid, B. badia

1. Tallus beyaz veya gri rimoz, askosporlar (-1) 3 - septumlu, B. epipolia

4. 5. 3. 1. Buellia badia (Fr.) A. Massal.

Tallus çoğunlukla baĢka likenler üzerinde parazit, kahverengi, kabuksu,

yuvarlak areollü. Apotesyumlar sesil, çoğunlukla sık; düz veya konveks, gençken

yuvarlak, siyah 0.8 mm çapına kadar. Askosporlar 10-16 x 6-8 (-9) µm, elipsoid.

Tallus (R-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Ilıman dağlık ve yüksek dağlık alanlarda kalkerli veya kalkerli – silisli

kayalarda çoğunlukla baĢka likenler üzerinde, kara yosunları üzerinde, veya

doğrudan kaya üzerinde geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey Amerika ve Avrupa‟da yaygındır. (Wirth

1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Gemlik, Uludağ, Bursa (Öztürk ġ. 1990)

Çanakkale (John ve Nimis 1996); Çanakkale (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek

ve Türk 1998); Ġzmir (John 1999).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, Lecanora muralis tallusu üzerinde parazit olarak, 400 m, 10.VIII.2002,

(KK / Lik).

4. 5. 3. 2. Buellia epipolia (Ach.) Mong.

Sin. Diplotomma epipolium (Ach.) Arnold

Tallus beyaz veya gri rimoz, çatlaklı veya areolat, yassı belirgin rozet

oluĢturur. Apotesyumlar 0.3-0.8 (-1.5) mm çapında, disk gri, önce düz, purinos,

sonra ± konveks ve purinos değil. Tallus - kenar bazen bulunur, beyaz, bazen ±

krenulat. Gerçek kenar belirsiz. Epitesyum kahverengi, himenyum 45-75 µm,

renksiz. Hipotesyum kahverengi. Askosporlar (-1) 3 - septumlu, boyuna septum yok,

± kıvrık. Tallus (R-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Dağlık bölgelerde kalkerli ve karbonatlı kayalarda yayılım gösterir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa ve Kuzey Amerika‟da yaygındır. (Purvis ve

ark. 1992, Wirth 1995).

- 51 -

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (D. epipolium) (Fritsch 1899); Erciyas

Dağı (D. epipolium) (Steiner 1905); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir

1991); Kütahya (D. epipolium) (Çiçek ve Türk 1995); Adana (D. epipolium =

Lecidea epipolium ?) (John ve Nimis 1996); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve

Öztürk ġ.1998); Sakarya (D. epipolium) (Çiçek ve Türk 1998); AkĢehir (D.

epipolium) (Karabulut ve Türk 1998); Çanakkale, Ġstanbul (Türk ve Güner 1998);

Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (D.

epipolium) (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002);

Kocaeli (D. epipolium) (John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, Lecanora muralis tallusu üzerinde parazit olarak, (Lik), 400 m,

10.VIII.2002; Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m,

07.IX.2003; ġehir Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m,

07.IX.2003; St. Philippe Martyrium'u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale

beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası,

27.XI.2003; Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; Doğu Nekropolü,

Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004, (KK).

4. 5. 4. CALOPLACA Th. Fr.

Tallus kabuksu, bazen kenarlarda loblu veya substrata gömülü, sarı, turuncu

veya gri renkte. Alg bileĢeni Trebouxioid. Ġzid ve sored bazı türlerinde bulunur.

Apotesyum diski genellikle turuncu; yeĢilimsi sarıdan kırmızıya, kahverengi hatta

siyaha kadar renkte de olabilir, tallus - kenar ile çevrilidir. Epitesyum çok sayıda sarı

- kahverengi kristalli; himenyum ve hipotesyum renksiz. Parafizler basit veya

dallanmıĢ. Askus 8 sporlu; askosporlar renksiz, elipsoid, iki hücreli, polariokülar

Ģekilde. Turuncu tallusa sahip türlerinde, tallus ve apotesyumun K (+) menekĢe-

kırmızı renk vermesi ve askosporların septum uzunluğu türlerinin ayırdedici

özellikleridir. Besince zengin kaya ve ağaçlarda, ender olarak toprak ve odun

üzerinde geliĢir.

1. Tallus, saksikol, terrikol 3

1. Tallus epifitik, likenikol, musikol 2

2. Tallus likenikol C. inconnexa

- 52 -

2. Tallus epifitik C. cerina var cerina

3. Tallus plakodioid 4

3. Tallus kabuksu 6

4. Tallus gri – beyaz, apotesyumlar 0.8 mm çapa kadar C. teicholyta

4. Tallus sarı - turuncu, apotesyumlar > 0.8 mm 5

5. Askosporlar 10-15 x 5-7(-8) µm, septum 2-4 µm geniĢlikte C. saxicola

5. Askosporlar 12-15 x 8-10 µm, septum uzunluğu 5 µm ye kadar C. flavescens

6. Tallus yeĢilimsi sarı – turuncu 7

6. Tallus gri – beyaz 8

7. . Apotesyum 1.0 mm çapına kadar, askosporlar 10-15 x 5-6 µm, septum geniĢliği 3

µm ye kadar C. citrina

7. Apotesyum çapı 0.8 mm ye kadar, askosporlar 9-13 x 5-9 µm, septum 3-5 µm

geniĢlikte C. dolomiticola

8. Apotesyum diski turuncu – kahverengi 9

8. Apotesyum diski siyah 11

9. Tallus ince, dağınık, düzgün değil C. luteoalba

9. Tallus substrata gömülü 10

10. Septum 1 – 2 µm, spor boyunun ⅛ i kadar C. lactea

10. Septum 3 – 5 µm, spor boyunun 1/3 – 1/4 ü kadar C. holocarpa

11. Apotesyum çapı ≤ 0.5 mm 12

11. Apotesyum çapı > 0.5 mm C. variabilis

12. Tallus substrata gömülü, septum 1 - 3 µm, spor boyunun 1/6 - 1/9 u kadar

C. alociza 12. Tallus kabarık, areolat, septum 1 - 3 - 5 µm, spor boyunun 1/3 ü kadar

C. chalybaea

4. 5. 4. 1. Caloplaca alociza (A. Massal.) Mig.

Sin. ? Caloplaca agardhiana (A. Massal.) Clauz. & Roux

Tallus kabuksu, substrata gömülü, bazen siyah bir protallus ile sınırlı ± koyu

gri bir film oluĢturur. Apotesyum 0.5 mm çapında ve çok sayıda. Disk düz veya hafif

konveks, siyah, bazen ince beyaz – gri pruinos. Tallus – kenar baĢlangıçta gri, sonra

- 53 -

kaybolur. Epitesyum gri, renksiz kristalli. Parafiz uçları 2 – 5 µm geniĢliğinde.

Askosporlar 15-18 x 7-8 µm boyutlarında, elipsoid, septum 1 – 3 µm geniĢliğinde

askosporun 1/6, 1/9 u uzunluğunda. Apotesyumlar K (-). Epitesyum K (+) mavi –

leylâk.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Toprakta güneĢ alan kireçtaĢlarında, deniz kenarlarında bol bulunur.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Ġran Kuzey Afrika‟da yaygındır. (Purvis ve

ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Erciyas Dağı (C. agardhiana var. alocyza)

(Steiner 1905); Bilecik (Özdemir 1990); Gaziantep, Hatay (C. agardhiana) (John ve

Nimis 1996); Antalya, Gaziantep, Muğla (John ve Nimis 1996); (Nimis ve John

1998); Hatay (C. agardhiana) (John ve Nimis 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk

1998); Kastamonu (Yıldız ve John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; ġehir Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve

Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının

Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004, (KK).

4. 5. 4. 2. Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedwig) Th. Fr. var. cerina

Tallus kabuksu, açık veya koyu gri, bazen substrata gömülü ve belirsiz.

Apotesyum çapı 1.5(-2.0) mm çapına kadar, dağınık veya toplu halde. Tallus - kenarı

kalıcı, düz, ĢiĢkin ve kıvrımlı, gri renkte. Disk turuncu, turuncu - sarı veya yeĢilimsi,

gençken konkav, olgunlaĢtıkça düz. Askosporlar 12-15 x 8 µm, elipsoid, septum 5 -

8 µm geniĢlikte, spor boyunun 1/3 - 1/2 si kadar. Tallus ve tallus - kenar K (-); disk

K (+) menekĢe - kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Özellikle yüksek pH‟lı ağaç kabuklarında, organik besinlerce zengin

olan substratlarda, doğrudan karayosunlarının ve bitki artıklarının üzerinde, nâdiren

kalkerli kayalarda geliĢen yaygın fakat sayıca azalmakta olan bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey Avrupa, Avrupa, Ön Asya, ve Kuzey

Amerika‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (Fritsch 1899); Amasya (Steiner 1916);

Van (Szatala 1941); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir

- 54 -

(Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum, Artvin

(Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996);

Adana, Balıkesir, Hatay, Ġzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998);

Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); AkĢehir (Karabulut ve

Türk 1998); Adana (Nimis ve John 1998); Edirne, Çanakkale (Türk ve Güner 1998);

Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Olur, Oltu / Erzurum,

ġavĢat / Artvin (Aslan 2000); Ġzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Saimbeyli / Adana,

SeydiĢehir / Konya (Güvenç 2002); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b);

Kastamonu (Yıldız ve John 2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç

ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : ġehir Duvarları dıĢındaki su

deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, (Epi), 470 m, 24.IV.2004.

4. 5. 4. 3. Caloplaca chalybaea (Fr.) Müll. Arg.

Tallus belirgin, kabarık rimoz - areolat, düz, siyahımsı kahverenginden kurĢunî

griye kadar renkte, bazen mavimsi veya mor tonlarıyla karıĢık; oldukça belirgin

siyah protallus ile sınırlı. Apotesyum çapı 0.5 mm ye kadar, her areolde birkaç adet

gömülü. Tallus - kenar oldukça belirgin ve diskten daha açık renkli. Epitesyum gri ve

renksiz kristalli. Disk düz, areollerle aynı seviyede, olgunlaĢtıkça siyah ve

çoğunlukla pruinos. Askosporlar 10-16 x 6-8 µm boyutlarında, septum (1-)3-5 µm

geniĢlikte (spor boyunun 1/3 ü kadar). Tallus ve apotesyum K (-) veya (+) açık

menekĢe.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Sert kireçtaĢları üzerinde, doğal kayalarda, ayrıca besince zenginleĢmiĢ

olan binalar, köprü ve mezar taĢları üzerinde geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Doğuda nâdir görülen fakat Avrupa‟da Türkiye‟ye

kadar ve Kuzey Afrika‟da yayılıĢı olan bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Van (Szatala 1941); Bilecik (Özdemir 1990);

Antalya, Muğla (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve

Türk 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John

1998); Denizli (Schindler 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Develi / Kayseri

- 55 -

(Güvenç 2001); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001);

Kastamonu (Yıldız ve John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Doğu Nekropolü, Kuzey

hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004, (KK).

4. 5. 4. 4. Caloplaca citrina (Hoffm.) Th. Fr.

Tallus kabuksu ve çok küçük, sarımsı yeĢilden parlak turuncuya kadar renkte,

yarı pulsu areollü veya dağınık ya da sürekli granüllü yapıda, çok ender olarak

substrata gömülü ve belirsiz. Soredler belirgin olarak tallus yüzeyine dağılmıĢ,

sorallerde sınırlı değil. Apotesyum 1.0 mm çapına kadar ve seyrek. BaĢlangıçta

gömülü, sonradan sesil ve düz, olgunlukta biraz kabarık. Tallus - kenar genellikle

kalıcı, düz veya pürüzlü, bazen hemen tamamen soredle kaplı, sarımsı, disk turuncu

renkte. Askosporlar 10-15 x 5-6 µm, geniĢ elipsoid, septum geniĢliği 3 µm ye kadar.

Soredler K (+) menekĢe - kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : KireçtaĢı, beton, harç ve özellikle duvarlar üzerinde, genellikle güneĢli

ortamlarda, karayosunları ve bitki artıkları üzerinde, besince zengin ağaç kabukları

ve odunlar üzerinde çok yaygın olan, daha nâdir olarak doğal kalkerli kaya ve bazı

asitli kayalarda geliĢen kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa ve Akdenizde yaygındır.

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Karamürsel (Pišŭt 1970); Bilecik (Özdemir 1990);

Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); ÇamlıhemĢin (Yazıcı 1995b);

Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Edirne,

Çanakkale (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu

(Çobanoğlu 1999); Narman / Erzurum (Aslan 2000); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve

Aslan 2002b).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı

yönü, (KK) 420 m, 07.IX.2003.

4. 5. 4. 5. Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr.

- 56 -

Sin. Caloplaca velena (auct.), Caloplaca schaereri (Arnold) Zahlbr.,

Caloplaca velena (A. Massal.) Du Rietz

Tallus kahverengimsi turuncudan sarımsı beyaza kadar, düz veya hafif pürüzlü,

sürekli, rimoz - areolat kabuksu yapıda. Mollusklar nedeniyle tallusta açık renkli

kaygan görünümlü bölgeler bulunabilir. Apotesyum çapı 0.8 mm ye kadar, dağınık

veya yanyana gruplar halinde, ± yuvarlak, baĢlangıçta gömülü, bazen sonradan sesil

ve subkonveks. Tallus - kenar belirgin; disk sarımsıdan kahverengimsi turuncuya

kadar ve genellikle tallus - kenar ile aynı renkte. Askosporlar 9-13 x 5-9 µm

boyutlarında, geniĢ elipsoid, septum 3-5 µm geniĢlikte. Tallus ve apotesyum K (+)

menekĢe-kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : GüneĢ alan sert kireçtaĢları ve duvarlar üzerinde geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Ġngiltere, Güney ve Batı Ġrlanda‟da, Avrupa ve

özellikle Akdeniz ülkelerinde, Doğu Ġran‟a kadar uzanan bölgelerde yayılıĢ gösterir

(Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Adana, Gaziantep, Hatay (John ve Nimis 1996);

Hatay (John ve Nimis 1998); Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); Abant / Bolu

(Çobanoğlu 1999); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Bozkır, SeydiĢehir /

Konya (Güvenç 2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Doğu Nekropolü, Kuzey

hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004, (KK).

4. 5. 4. 6. Caloplaca flavescens (Huds.) J.R. Laundon

Tallus plakodioid, geniĢ rozetler hâlinde substrata yapıĢık, dairesel veya

düzensiz, yüzey mat, soluktan koyu turuncuya kadar, lob uçları palmat, yuvarlak,

konveks bazen ± pruinos, bazen üstüste. Merkez areolat, düzgün değil, üstüste bazen

karmaĢık, beyazımsı veya pigmentsiz, turuncu apotesyumlar noktalar hâlinde

bulunabilir. Apotesyum 1.5 mm çapa kadar, genellikle tallusun merkezinde sık ve

çok sayıda. Önce düz, olgunlaĢtıkça konveks. Tallus – kenar olgunlaĢtıkça kaybolur.

Disk turuncu veya kahverengi turuncu. Parafizler düz veya dalgalı, uçları geniĢ değil.

Askosporlar 12-15 x 8-10 µm, ĢiĢkin, orbikular – romboidten limon Ģekline kadar,

septum uzunluğu 5 µm ye kadar değiĢken. Tallus ve apotesyum K (+) menekĢe –

kırmızı.

- 57 -

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalar, taĢlar, kireçtaĢı, duvarlar, besince zengin harç ve

çimentolu habitatlarda, çok nâdiren ağaç kabuğunda geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Özellikle Güney Avrupa‟da çok yaygındır. (Purvis

ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Adana, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis

1996); Hatay (John ve Nimis 1998); Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); Hatay

(Güvenç ve Öztürk 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); AkĢehir (Karabulut ve

Türk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); YeĢildağ /

Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç

2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002;

Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; ġehir

Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; St.

Philippe Martyrium'u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve

travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, Aspicilia calcarea, Verrucaria

nigrescens ile aynı kayada, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003, (KK).

4. 5. 4. 7. Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade

Sin. Caloplaca pyracea (Ach.) Th. Fr.

Tallus çoğunlukla substrata gömülü, belirsiz, bazen ince kabuksu, gri renkte.

Apotesyum 0.1-0.3(-0.8) mm çapında, genellikle çok sayıda. Asıl kenar parlak

turuncu, olgunlukta kaybolur; disk turuncudan turuncu - kahverengiye kadar, düzden

konvekse kadar. Askosporlar 10-15 x 5-10 µm, elipsoid, septum geniĢliği 3-5 µm

(spor boyunun 1/3-1/4 ü kadar). Tallus K (-), apotesyum K (+) menekĢe - kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli taĢlarda, harç, çimento, asbest, nadiren odun, ağaç kabuğu ve

asitli taĢlarda, genellikle güneĢli ve besince zengin olan habitatlarda yaygın olarak

geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Ön Asya ve Arap Ülkeleri, Kuzey ve

Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark.

1992, Wirth 1995).

- 58 -

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990);

EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum,

Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu

1996); Balıkesir, Ġzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998);

AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Edirne, Tekirdağ

(Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akdamar Adası, Van Gölü

(Aslan ve Öztürk ġ.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b);

Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Oltu / Erzurum, SarıkamıĢ / Kars (Aslan 2000);

Kayseri (Güvenç 2001); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan

2001); Ġzmir (Sommerfeldt ve John 2001); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan

2002 b); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; ġehir

Hamamlarından Ġtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m,

07.XII.2002; ġehir Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m,

07.IX.2003; St. Philippe Martyrium'u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004;

Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004, (KK).

4. 5. 4. 8. Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr.

Tallus turuncu – sarı, belirgin, kalın, granulardan küçük krenulat – lobata

kadar. Areoller ayrı ayrı veya grup hâlinde, birleĢik veya yatay yayılmıĢ Ģekildedir.

Apotesyumlar 1.5 (2) mm çapa kadar. Askosporlar 11-14 x 6-7 µm.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Karbonatlı kayalarda, baĢka likenler üzerinde (A. cervina gibi) parazit

olarak geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Güney ve Orta Avrupa ile Akdeniz etrafında yayılıĢ

gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Karamürsel (Pišǔt 1970); Gaziantep, Muğla,

Antalya (Nimis ve John 1998); Kastamonu (Yıldız ve John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, (Acarospora cervina üzeri, Lik), 400 m, 10.VIII.2002; St. Philippe

Martyrium'u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; Eski tiyatronun doğusundaki

- 59 -

tepe, (Acarospora cervina ve Placocarpus schaereri likenleri üzerinde, Lik) 470 m,

24.IV.2004.

4. 5. 4. 9. Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr.

Tallus ince ve beyaz film oluĢturur veya substrata gömülü ve belirsiz olabilir.

Apotesyum Caloplaca holocarpa‟nınkine benzer fakat daha yuvarlak ve aralıklı

olarak dağılmıĢtır. Asıl kenar kalıcı, bazen yüksek. Askosporlar 15-20 x 8-10 µm

boyutlarında, septum geniĢliği 1-2 µm (spor boyunun 1/8 inden az). Tallus K (-),

apotesyum K (+) menekĢe - kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : KireçtaĢı, çakıltaĢı, deniz kabukları ve kalkerli kayalar üzerinde R.

bischoffii ile benzer ortamlarda geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Amerika, Afrika ve Yeni

Zellanda‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Van (Szatala 1941); Uludağ (Öztürk 1989);

Bilecik (Özdemir 1990); Gemlik, Uludağ, Bursa (Öztürk ġ. 1990) EskiĢehir

(Özdemir 1991); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Hatay (John

ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998);

AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Oltu

/ Erzurum (Aslan 2000); Erciyas Dağı, Develi / Kayseri (Güvenç 2001); YeĢildağ /

Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç

2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı

yönü, 420 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve

Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003, (KK).

4. 5. 4. 10. Caloplaca luteoalba (Turner) Th. Fr.

Tallus kabuksu, dağınık, gri – beyaz, ince, düzgün değil, korteks yok.

Apotesyumlar 0.3–0.5(-0.8) mm çapında, çok sayıda, sık, yuvarlak, önceleri gömülü,

sonra yüzeyde. Tallus – kenar geliĢmemiĢ, bazen ± ince. Gerçek kenar turuncu, disk

- 60 -

parlak turuncu, gençken derin ve konkav, olgunlaĢtıkça düz ve konveks. Parafizler

gevĢek, uç hücreler genellikle ĢiĢkin, >5 µm. Askosporlar 8-12 x 3-6 µm, elipsoid,

septum 1 µm, ince, spor uzunluğunun yaklaĢık 1/8‟i kadar. Tallus, K (-), apotesyum

K (+) menekĢe - kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Genellikle ağaç kabuklarında, nâdiren yumuĢak, kalkerli taĢ ve harçlar

üzerinde geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey Amerika, Orta ve Güney Avrupa ile Akdeniz

ülkelerinde yaygınlık gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; Güney

Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, (Kyb) 400 m, 10.VIII.2002, (KK).

4. 5. 4. 11. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin.

Tallus plakodioid, sıkı yapıĢık, ± yuvarlak rozet Ģeklinde. Sarı-koyu turuncu

arası, loblar kısa parmaksı veya geniĢ, en fazla 2 mm uzunlukta ve 1.5 mm

geniĢlikte, konveks, çoğunlukla ± pruinos. Merkezde bol apotesyumlu, apotesyum 1

mm çapa kadar, çok sayıda ve kalabalık. Kenar belirgin, sarı - turuncu, olgunlaĢınca

yok olur. Disk turuncudan kahverengi turuncuya kadar, düz, sonradan konveks.

Parafiz uçları 6-8 µm çapında, kapitat. Askosporlar 10-15 x 5-7(-8) µm, elipsoid,

septum 2-4 µm geniĢlikte, sporun 1/4 -1/5 i kadar uzunlukta. Tallus ve apotesyumlar

K (+) menekĢe - kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Besince zengin, asitli ve kalkerli kayalar, duvarlar üzerinde çoğunlukla

kuru, gölgelik Ģartlarda geliĢir. Nâdiren kabuk ve odun üzerinde bulunur.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya‟da yaygınlık

gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Bilecik (Özdemir 1990); Oltu / Erzurum (Aslan ve

Öztürk A. 1994); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Hatay (John ve Nimis

1996); Adana (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Edirne,

Kırklareli (Türk ve Güner 1998).

- 61 -

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : St. Philippe Martyrium'u Kuzeyi

ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004, (KK).

4. 5. 4. 12. Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner

Tallus plakodioid, yuvarlak rozet Ģeklinde, gri-beyaz, lob uçları yuvarlak, düz

veya konveks. Merkezde bazen granüllü ± areolat. Soredler farinoz, beyaz, pek

geliĢmemiĢ, merkez tallusun bozulmasından meydana gelir.Apotesyum 0.8 mm çapa

kadar az fakat varsa belirgin, bazen çok sayıda, tallusa gömülü ve önceleri konkav,

sonra düz. Tallus kenarı bazen var, beyaz. Gerçek kenar dalgalı, ĢiĢkin, parlak

turuncu. Disk turuncu, kırmızı - kahverengi, bazen pruinos. Parafizler dallanmıĢ,

uçları belirgin, ĢiĢkin değil. Askosporlar 15-18 x 7-10 µm, elipsoid, septum 4

µm‟den az, spor uzunluğunun 1/4 ü kadar. Tallus, K (-) veya soluk menekĢe,

apotesyum K (+) menekĢe - kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli taĢ, kireçtaĢı, harç demir taĢı ve nâdiren tuğla üzerinde

çoğunlukla duvarlarda ve mezar taĢlarında geliĢir. Doğal habitatı bazik ve denize

yakın kayalar ve oradan yayılan içsel kayalardır.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey Amerika, Avrupa ve Akdeniz ülkelerinde

yaygındır (Purvis ve ark. 1992).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Erciyas Dağı (Steiner 1905); Kütahya (Çiçek ve

Türk 1995); Adana (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); AkĢehir (Karabulut

ve Türk 1998); Edirne, Çanbakkale (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; ġehir

Hamamlarından Ġtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m,

07.XII.2002; Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m,

07.IX.2003; ġehir Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m,

07.IX.2003; St. Philippe Martyrium'u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale

beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası,

27.XI.2003 (KK).

4. 5. 4. 13. Caloplaca variabilis (Pers.) Müll. Arg.

- 62 -

Tallus belirgin areollü kabuksu, griden koyu griye veya grimsi kahverengiye

kadar renkte. Apotesyum çapı 1 mm ye kadar, dağınık veya kalabalık grup halinde,

sesil, düz, sonradan hafif konveks. Tallus - kenarı kalıcı ve yoğun gri - mavimsi

pruinos; disk siyah. Askosporlar 14-16(-21) x 7-9 µm, elipsoid, septum 2-3(-5) µm

geniĢlikte. Tallus ve apotesyum K (-) veya K (+) soluk menekĢe.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Besince zengin olan kireçtaĢlarında ve kireç bakımından zengin

kayalarda, mezar taĢlarının üst kısımlarında geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu‟da Ġran‟a kadar

olan bölgelerde yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Erciyas Dağı, Konya (Steiner 1905); Mudanya

(Steiner 1916); Van (Szatala 1941); Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve

Türk 1995); Adana, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve

Nimis 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla (Nimis

ve John 1998); Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999);

Develi / Kayseri (Güvenç 2001); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve

Candan 2001); SeydiĢehir / Konya (Güvenç 2002); Kastamonu (Yıldız ve John

2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : St. Philippe Martyrium'u Doğu

yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve

Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; Doğu Nekropolü, Kuzey

hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004. (KK).

4. 5. 5. CANDELARIELLA Müll. Arg.

Tallus kabuksu, granüllü, belirsiz veya bazen belirgin plakodioid ve loblu, sarı

- yeĢil, sarı - turuncu renkte. Alg bileĢeni yeĢil kokoid. Apotesyum diski düz ve

parlak sarı; tallus - kenarı ince ve kalıcı. Epitesyum sarı - kahverengi granüllü;

himenyum 50 - 75 µm, renksiz ve I (+) mavi. Askus 8 - 32 sporlu; askosporlar

renksiz, elipsoid, uçları yuvarlak, düz veya kıvrık Ģekilde, basit, bazen 1 - septumlu.

Bazı türleri ĢehirleĢmiĢ bölgelerde olmak üzere çeĢitli habitatlarda geliĢir.

1. Tallus turuncu - sarı, askus 12 – 32 sporlu C. xanthostigma

1. Tallus yeĢilimsi sarı, askus 8 sporlu 2

- 63 -

2. Tallus plakodioid, askosporlar 11-17 x 4-6 µm C. medians

2. Tallus plakodioid değil, askosporlar 10-18 x 5-6 µm C. aurella

4. 5. 5. 1. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr.

Candelariella heidelbergensis (Nyl.) Poelt

Tallus sarıdan yeĢil - sarıya kadar renkte, konveks, 0.5-1.5 mm büyüklükte

granüllü. Protallus varsa ince, koyu gri veya siyah. Apotesyum çoğunlukla bulunur,

0.2-1.2 mm çapında, birbirinden uzak fakat düzenli sayılacak Ģekilde tallusa

dağılmıĢ, sarı renkli. Tallus - kenar ile çevrili. Askus 8 sporlu; askosporlar 10-18 x 5-

6 µm boyutlarında, oblong, elipsoid, düz veya kıvrık.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Ġnsan yapımı bazik substratlar, beton, çimento, asbest, harç, nadiren

sert, tozlu odunlarda, bazen doğal kireçtaĢlarında geliĢen ve ĢehirleĢmiĢ bölgelerde

yaygın olan bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa ve Kuzey Amerika‟da yayılıĢ gösterir

(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Van (Szatala 1941); Siverek (Szatala 1960);

Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik -

Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek

ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); ÇamlıhemĢin (Yazıcı 1995 b); Gaziantep,

Ġzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997);

Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve

Öztürk 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Muğla (Nimis ve John

1998); Çanakkale, Tekirdağ, Edirne (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van

Gölü (Aslan ve Öztürk ġ.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999

b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); ġenkaya / Erzurum, Selim / Kars (Aslan 2000);

YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolkar Dağı / Niğde

(Güvenç 2002); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Murgul / Artvin

(Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç

ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : St. Philippe Martyrium'u Doğu

yönü, 460 m, 07.IX.2003 (KK).

4. 5. 5. 2. Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm.

- 64 -

Tallus plakodioid, 3 cm‟ye kadar, orbikular, ıĢınsal kenarlı, loblar sarı sitrin yeĢili,

gri - yeĢil sarı, yüzey skabrit veya pruinos, merkez granular, areolattan küçük

koralloid izidliye kadar, kenarlarla aynı renkte veya daha grimsi. Loblar 0.3-1 mm

geniĢlikte, ayrı veya üstüste, yassı veya ± konveks. Apotesyumlar küçük, 0.3-1.2 mm

çapında, bazen bulunmaz, düzden hafif konvekse kadar ve düz yada krenulat kenarlı.

Askus 8 sporlu. Askosporlar 11-17 x 4-6 µm, basit, bazen 1 - septumlu, elipsoid,

oblong veya damla Ģeklinde. Tallus K (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Gölge veya güneĢli, besince zengin, insan yapımı kalkerli substratlarda,

harç, çimento, mezartaĢları v.s üzerinde geliĢir. Parmaksı lobları, sitrin yeĢili ve sarı

rengiyle tanınır.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta ve Güney Avrupa‟yla Akdeniz Bölgesinde

yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġzmir (John ve Nimis 1996); Trabzon (Yazıcı

1999 a).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : St. Philippe Martyrium'u Doğu

yönü, 460 m, 07.IX.2003 (KK).

4. 5. 5. 3. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau

Tallus tamamen korteksli, 0.07-0.1 mm çapında sored benzeri granüllü yapıda.

Soluk turuncu - sarı renkte ince bir kabuk oluĢturur. Apotesyum 0.2-0.9 mm çapında,

dağınık, tallus ile aynı renkte. Askus 12-32 sporlu; askosporlar 9-12 x 4-5 µm

boyutlarında, oblong veya ovoid Ģekilde.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : YaĢlı ağaçların gövdelerinin pürüzlü kabuklarında geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Doğu Avrupa ve Kuzey Amerika‟da yayılıĢ gösterir

(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990);

EskiĢehir (Özdemir 1991); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);

Balıkesir, Hatay, Ġzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998);

Hatay (John ve Nimis 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla (Nimis ve

John 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Tekirdağ, Ġstanbul (Türk ve Güner 1998);

- 65 -

Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Oltu / Erzurum (Aslan

2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Ġzmir

(Sommerfeldt ve John 2001); Sinop (Yıldız, John ve Yurdakulol 2002); EskiĢehir

(Özdemir Türk 2002); Bursa (John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004 (Epi).

4. 5. 6. CLADONIA Hill ex Browne

Dimorfik tallusa sahip bir cinstir. Primer tallus tabanda kalıcı veya sonradan

kaybolan pulsu veya kabuksu yapıda. Pulların üst yüzeyi genellikle korteksli. Alt

yüzey ise korteksli ve rizinli değil. Sekonder tallus dik ve içi boĢ, dallanmıĢ veya

dallanmamıĢ silindirik, kadeh Ģeklinde podesyumlardan oluĢur. Alg bileĢeni

Trebouxioid. Apotesyum podesyumun üst kenarlarında bulunur. Tallus - kenar

bulunmaz. Askus 8 sporlu; askosporlar basit, renksiz, fusiform, oblong veya ovoid

Ģekillerde. Özellikle toprakta, karayosunları üzerinde, ayrıca ağaç kabukları, odun,

kayaların çatlakları ve humusca zengin asitli substratlar üzerinde, birkaç türü kalkerli

kayalarda geliĢim gösterir.

1. Tallus grimsi sarı, sarı – yeĢil C. foliacea

1. Tallus kahverengi C. pocillum

4. 5. 6. 1. Cladonia foliacea (Hudson) Willd.

Sin. Cladonia alcicornis (Leightf.) Fr.

Podesyum 1 cm uzunluğa kadar, nâdir. Primer tallus dominant. Bazal pullar

0.4-1(-2) x 0.1-0.3 cm boyutlarında, içe dönük, kıvrık ve sert. Üst yüzey grimsi

sarıdan sarı - yeĢile kadar; alt yüzey soluk sarı renkte. Apotesyum kahverengi, çok

nadir, podesyum kenarlarında. Koyu kahverengi piknidyumlar bazal pullar arasında

sıklıkla görülür. Tallus P (+) kırmızı, K (-), KC (+) sarı, C (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli topraklarda, deniz kenarında kum veya humuslu topraklarda

karayosunu - liken grupları arasında rüzgarlı ve güneĢli ortamlarda geliĢir; ayrıca

kayaların çatlaklarında bulunur.

- 66 -

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Afrika, Güney ve Batı Asya‟da

yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (Fritsch 1899); Amasya C. foliacea var.

convoluta (Steiner 1916); Burgaz Adası C. foliacea var. alcicornis (Szatala 1927 b);

Belgrad Ormanı (Yaltırık 1966); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990);

EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum,

Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a);

Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Hatay, Ġzmir, Muğla (John ve Nimis

1996); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Foça (Akdemir ve

Çobanoğlu 1997); Spil Dağı / Manisa (Güvenç ve Öztürk 1997); Sakarya (Çiçek ve

Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Aydın, Çanakkale, Muğla, Antalya (Nimis

ve John 1998); Ġstanbul-Büyükada (Schindler 1998); Edirne, Çanakkale, Tekirdağ

(Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant /

Bolu (Çobanoğlu 1999); Ardanuç, ġavĢat / Artvin, ġenkaya / Erzurum (Aslan 2000);

YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); ÇamlıhemĢin / Rize

(Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); EskiĢehir (Özdemir

Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının

Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 6. 2. Cladonia pocillum (Ach.) Grognot

Sin. Cladonia pyxidata ssp. pocillum (Ach.) Dahl

Primer tallus iyi geliĢmiĢ, yatay ve üst üste dağılan pullar sağlam rozet

oluĢturur. Podesyum 0.5-1.5(-3) cm uzunlukta, gri, bazen kahverengimsi; kadeh 3-10

mm çapında, tabana doğru giderek incelir. Yüzey korteksli kaba granüllü, özellikle

kadehin içinde iyi geliĢmiĢtir. Sored bulunmaz. Bazal pullar küçük, yuvarlak veya

uzun, az veya genellikle çok sayıda, yukarı kalkık duruĢlu. Apotesyum ve

piknidyumlar kahverengi, kadeh kenarlarında sık görülür, apotesyumlar kısa saplı

olabilir. Tallus P (+) kırmızı, K (-), KC (-), C (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

- 67 -

H a b i t a t : Esas olarak kumlu, kalkerli topraklarda, kalkerli kumul ve karayosunları

üzerinde, eski harç ve duvarlarda, C. symphycarpa ve C. furcata ssp. rangiformis ile

aynı ortamlarda geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Afrika, Asya,

Yeni Zellanda ve Antarktika‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Göksu (Verseghy 1982); Uludağ (Öztürk 1989);

Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Ġstanbul Adaları

(Çobanoğlu 1996); Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve

Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998);

Ġzmir (Schindler 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Develi / Kayseri (Güvenç

2001).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif

traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 7. COLLEMA Weber ex Wigg.

Tallus çoğunlukla ıslakken ĢiĢen; yapraksı, sadece bazı türleri kabuksu ve dalsı.

Lobların üst yüzeyi koyu zeytin yeĢilinden kahvrengi - siyaha kadar, nadiren mavi -

gri renkte. Üst ve alt korteks bulunmaz, substrata hapter veya daha ender olarak

beyaz rizinler ile tutunur. Ġzidler sık görülür fakat sored bulunmaz. Alg bileĢeni mavi

- yeĢil alglerden Nostoc olup tallus homeomerik yapıdadır. Apotesyum kahverengi,

kırmızı - kahverengi diskli, tallus - kenarlı. Askus (2-) 8 (-16) sporlu. Askosporlar

septumlu, submuriform veya muriform. Bazik kaya ve topraklarda, ağaç

kabuklarında, güneĢli, kurudan nemliye kadar olan habitatlarda geliĢir.

1. Tallus 3 - 4 (-10) cm çapında, rozet Ģeklinde, disk 3 mm çapına kadar, askosporlar

17-26 x 6.5-10.5 µm boyutlarında C. tenax

1. Tallus 2-5(-10) cm çapında, dairesel veya düzensiz, disk 5 mm çapa kadar,

askosporlar 18 – 32 x 8 – 13 µm boyutlarında C. cristatum

4. 5. 7. 1. Collema cristatum (L.) Weber ex F. H. Wigg.

Tallus 2-5(-10) cm boyutlarında, yapraksı, yuvarlak, yarı – dairesel veya

düzensiz, yaĢlandıkça merkezi yıpranan, yassılaĢmıĢ, derin loblu. Loblar dar, konkav,

ıĢınsal yada düzensiz dallanmıĢ, kenarlar kalkık, dalgalı, ± bütün yada ± oyuk ve

- 68 -

belirgin küçük – lobulat, ĢiĢkin değil. Üst yüzey koyu zeytin yeĢili – kahverengiden

siyaha kadar siğil benzeri izidli (var. marginale) yada değil (var. cristatum), alt

yüzey geniĢ beyaz öbekler oluĢturan yuvarlak hapterli. Apotesyumlar sık dizili bazen

bulunmaz, ± marjinal, sesil yada değil. Disk 5 mm çapına kadar, düz yada konveks, ±

düz tallus – kenarlı. Askosporlar 4 – 6(-8) tane, 18 – 32 x 8 – 13 µm boyutlarında,

elipsoid, ± dar uçlu, submuriform. (Bu tür, lobların dar ve belirgin konkav oluĢuyla

karakterizedir.)

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e ri

H a b i t a t : Kalkerli kaya ve topraklarda yetiĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Amerika, Kutup Bölgeleri, Afrika,

Fas, Cezayir, Asya, Türkistan. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Eğirdir (Szatala 1960); Kütahya (Çiçek ve Türk

1995); Adana, Antalya, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996);

Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Sakarya (Çiçek ve

Türk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Oltu, Tortum /

Erzurum (Aslan 2000); Bolkar Dağı / Niğde, Bozkır, SeydiĢehir / Konya (Güvenç

2002); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002b).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Doğu Nekropolü, Kuzey

hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004; (KK).

4. 5. 7. 2. Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel.

Sin. Collema pulposum (Bernh.) Ach.

Tallus 3 - 4 (-10) cm çapında, yapraksı, ± yuvarlak küçük rozetler Ģeklinde,

veya düzensiz, ıslandığı zaman ĢiĢer. Loblar çok sayıda, merkezden dıĢa doğru

ıĢınsal, kenarlar uca kadar paralel veya uçlarda daha geniĢ, ayrık veya üst üste, tam

veya krenulat kenarlı, yassılaĢmıĢ veya konkav. Üst yüzey düz, koyu zeytin

yeĢilinden kahverengimsi siyaha kadar renkte. Ġzid varsa büyük ve küresel, yeni

oluĢan loblara benzer Ģekilde. Apotesyum çoğunlukla bulunur; yüzeyde veya lob

kenarlarında, diski 3 mm çapına kadar, düz, tam tallus - kenarlı, sonradan konveks.

Askus (4- veya 6-) 8 sporlu; askosporlar 17-26 x 6.5-10.5 µm boyutlarında, 3 -

septumlu veya submuriform, fusiformdan yuvarlak veya sivri uçlu elipsoide kadar

Ģekilde.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

- 69 -

H a b i t a t : Bazik çamur, kumlu ve kalkerli topraklar ve harç üzerinde

karayosunları ile yanyana geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Güney ve Batı Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Kuzey

Amerika, Ġzlanda, Grönland, Afrika ve Asya yayılıĢ alanları arasındadır (Purvis ve

ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Nemrud Dağı (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk

1989); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Antalya, Aydın,

Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998);

Hatay (John ve Nimis 1998); Gaziantep, Aydın, Muğla, Antalya (Nimis ve John

1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; Güney

Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; ġehir Hamamlarından

Ġtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002;

Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; ġehir

Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; St.

Philippe Martyrium'u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Kadı Deresi, dere yatağı

boyunca, 220 m, 27.XI.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı

ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif

traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 8. DIPLOSCHISTES Norman

Tallus kabuksu, çatlaklı areollü, gri - beyaz renkte, çoğunlukla pruinos. Alg

bileĢeni Trebouxioid. Apotesyumlar baĢlangıçta peritesyum gibi, sonradan urseolat

gömülü; disk siyah, bazen pruinos. Tallus - kenar kalın ve pruinos. Askosporlar geniĢ

elipsoid, kahverengiden koyu kahverengi ve mor - kahverengiye kadar renkte,

muriform. Kaya, toprak, karayosunları ve diğer likenler üzerinde geliĢen ve yaklaĢık

35 türü bulunan kozmopolit bir cinstir.

1. Askus 4 sporlu, tallus K (-), C (+) kırmızı D. muscorum

1. Askus 8 sporlu, tallus K (+) sarı - kırmızı, C (-) D. ocellatus

4. 5. 8. 1. Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant.

- 70 -

Sin. Diploschistes bryophilus (Ehrh. ex Ach.) Zahlbr.

Tallus beyazdan koyu griye kadar renkte, areollü değil, devamlı yapıda, yüzey

düzgün değil, girintili çıkıntılı, pruinos değil. Apotesyum 1-2 mm çapında, urseolat,

disk pruinos, tallus - kenar yüksek değil. Himenyum 75 - 120 µm kalınlıkta,

kahverengi. Askus 65-80 x 12-15 (-20) µm, 4 sporlu; askosporlar (20-)25-35(-40) x

(8-)12-15(-18) µm, 5 enine 1 - 2 boyuna septumlu. Tallus P (-), K (-) veya (±) sarı

veya kırmızı, C (+) kırmızı.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Özellikle Cladonia pocillum ve C. rangiformis türlerinin bazal pulları

üzerinde parazit olarak yaĢar. Kalkerli topraklarda, bazik kumullarda ve ender olarak

ağaç kabuklarında geliĢir

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı :Akdeniz ikliminin etkin olduğu bölgelerde

yaygındır. (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992,Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve

Türk 1995); Aydın, Çanakkale, Muğla (John ve Nimis 1996); Ġstanbul Adaları

(Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Aydın, Çanakkale,

Muğla (Nimis ve John 1998); Aydın (Schindler 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a);

Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Trabzon (John 1999);

ġavĢat, Oltu / Erzurum (Aslan 2000); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b);

EskiĢehir (Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif

traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (KK).

4. 5. 8. 2. Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman

Tallus verrukoz – areolat, kabuksu, kalın, substrattan kolay ayrılabilir,

çoğunlukla 2 – 3 mm kalınlıka beyazımsı gri. Apotesyumlar 1 – 3 mm çapında,

urseolat, disk çukur, yuvarlak, pruinos. Tallus kenar kalın, belirgin. Askosporlar 18-

28 x 7-13 µm, kahverengi, muriform. Askus 8 sporlu. Tallus C (-), K (+) sarı –

kırmızı, KC (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli substratlarda yayılıĢ gösterir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Avrupa‟da yaygındır. (Clauzade ve Roux

1985).

- 71 -

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Amasya (Steiner 1916); Uludağ (Szatala 1960);

EskiĢehir (Özdemir 1991); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a),

Antalya, Ġzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Antalya (Nimis ve John 1998);

Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Pamukkale (John,

Seaward ve Beatty 2000).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı

Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; Çukurbağ'ın

Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (KK).

4. 5. 9. FULGENSIA A. Massal. & de Not.

4. 5. 9. 1. Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin

Tallus 1-3 cm .çapında, yuvarlak veya Ģekilsiz parçalı, plakodioid, kenar loblar

düzgün, boyları enlerinden fazla, çoğunlukla 1 mm den geniĢ, bazen merkezde

üstüste, yaĢlandıkça verrukoz. Turuncu – sarıdan beyaza kadar ve ± kalın pruinos.

ġizidler çeĢitli, çoğunlukla tallus yüzeyinde, gölgede ise beyaz medulla dıĢa açılır.

Apotesyum çoğunlukla bulunur. 0.5 – 1.5 mm çapında, önceleri konkav ve tallus

kenarlı, sonradan kenar kaybolur ve disk konveksleĢir. Koyu turuncu renklidir.

Askosporlar 9–12 x 3.5–5 µm boyutlarında, 0 (-1) septumlu, elipsoid, pyriform

(armut Ģeklinde) veya klavat. Tallus ve apotesyumlar K (+) menekĢe

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : TebeĢirtaĢı gibi bazik substratlar üzerinde gölgede fakat açık

ortamlarda, çoğunlukla deniz seviyesine yakın yerlerde ve kumullarda geliĢir. Çok

sıklıkla Trichostomum crispulum karayosunu ile iliĢkilidir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde,

Avustralya ve Yeni Zellanda‟da yayılıĢ gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Muğla (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John

1998); SeydiĢehir / Konya (Güvenç 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, (KK), 400 m, 10.VIII.2002; Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m,

27.XI.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey

- 72 -

yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif traverten

sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 10. LECANIA A. Massal.

Tallus kabuksu, ince veya kalın, granular areolat, nâdiren papillat. Bazen

soralli veya granular çıkıntılı (blastid), gri – beyaz, beyaz, kahve – siyah, bazen ±

pruinos. Üst korteks 3 – 4 hücre kalınlığında, bazen bol kristalli ve Ģekilsiz bir

tabakayla örtülü. Alg bileĢeni yeĢil kokoid. Askomata apotesyum sesil, düz, sonradan

± konveks, disk 0.4 – 0.6 (-1) mm çapında. Açık veya koyu kahverengi – siyah,

turuncu, bazen pruinos. Tallus kenar mevcut. Himenyum renksiz, K / I (+) mavi

hipotesyum renksiz, Askosporlar (0-) 1 – 3 (-7) septumlu oval, uzun - elipsoid, ince

çeperli, renksiz.

1. Tallus - kenar sonradan kaybolur, alg hücreleri yok, apotesyum turuncu –

kahverengi, disk konveks (biatorin) L. sylvestris

1. Tallus - kenar ± kalıcı, alg hücreleri var, apotesyum kızıl – kahverengi, siyah, ±

pruinos disk konkav (lecanorin) L. turicensis

4. 5. 10. 1. Lecania sylvestris (Arnold) Arnold

Belirsiz veya ince granular veya birkaç dağınık areollü. Tallus gri tonlarda.

Apotesyumlar turuncudan koyu kahverengiye kadar. Islakken daha koyu bir kenar

belirir. Apotesyumlar tek tek bazen küçük gruplar hâlinde, disk konveks. Tallus –

kenar bulunur, az sayıda alg bileĢeni bulundurur, sonradan kaybolur (biatorin).

Epitesyum sarı – kahverengi. Himenyum 40 – 70 µm uzunlukta. Askosporlar (-9)10–

16 x 3-4.5 µm, elipsoid, 1 - septumlu.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Gölgelik yerlerde karbonatlı ve kireçli taĢlarda geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta Avrupa ve Akdeniz çevresinde yayılıĢ gösterir

(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Türkiye için yeni kayıttır. Hierapolis Antik Kenti

– Pamukkale / Denizli.

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Tiyatronun doğusuyla Ģehir

duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (KK).

- 73 -

4. 5. 10. 2. Lecania turicensis (Hepp.) Müll. Arg.

Tallus ince granulardan areolata kadar, beyaz, beyaz – gri, kırmızımsı beyaz. K

(-), apotesyumlar 0.8 mm çapa kadar, sesil, çok sayıda, disk kırmızı kahverengiden

siyaha kadar, ıslanınca daha soluk, kenarlar koyu, gri – beyaz, pruinos, tallus kenar

ince, beyaz, sonradan tamamen kaybolur. Ölü alg hücrelerinden oluĢan

kahverengileĢmiĢ tabaka bulunur. Himenyum 55 - 80 µm. Parafizler dallanmamıĢ,

uçlarda belirgin ĢiĢkin. Askosporlar 10.5-13 x 4.5-6 µm, 1 – septumlu, ince çeperli.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli ve kalkersiz kayalarda ve harç üzerinde geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta Avrupa, Kuzey Amerika ve Kuzey Afrika‟da

yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Türkiye için yeni kayıttır. Hierapolis Antik Kenti

– Pamukkale / Denizli.

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Tiyatronun doğusuyla Ģehir

duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (KK).

4. 5. 11. LECANORA Ach.

Tallus kabuksu, granüllü, areollü ve plakodioid, nadiren substrata gömülü;

soredli veya değil, izid ve sefalodyum bulunmaz. Alg bileĢenleri Trebouxia veya

diğer yeĢil kokoid algler. Apotesyum sesil, nadiren gömülü; belirgin tallus - kenarlı.

Tallus - kenar belirgin ve tallus ile aynı renkte. Himenyum renksiz ve I (+) mavi.

Askus 8 (-32) sporlu. Askosporlar elipsoidden küresele yakın Ģekle kadar, uçları

yuvarlak, basit ve renksiz. Doğal veya insan yapımı habitatlarda geliĢen kozmopolit

bir cinstir.

1. Tallus plakodioid L. muralis

1. Tallus plakodioid değil, kabuksu, areolat veya belirsiz 2

2. Ağaç kabuğu üzerinde 3

2. Kalkerli kaya üzerinde 4

3. Tallus gömülü veya dağınık granüllü, K (-), tallus – kenar büyük kristalli

L. dispersa 3. Tallus bitiĢik areollü, (± dairesel), K (+ sarı ), tallus – kenar büyük kristalli değil

L. campestris

- 74 -

4. Tallus K (+ sarı), apotesyum diski kırmızı – kahverengi L. campestris

4. K (-), apotesyum diski pembemsi – kahverengi 5

5. Tallus beyaz, ĢiĢkin areollü, apotesyum diski pembemsi – kahverengi, pruinos

değil L. albescens

5. Tallus gömülü veya dağınık granüllü, apotesyum diski pembemsi, açık yeĢilimsi

gri, bazen beyaz pruinos L. dispersa

4. 5. 11. 1. Lecanora albescens (Hoffm.) Branth & Rostrup.

Sin. Lecanora galactina Ach.

Tallus 1 cm geniĢliğe kadar, sağlam rozet hâlinde, konveks, ĢiĢkin areollü,

bazen ± lob Ģeklinde, parlak beyaz veya nâdiren grimsi beyaz, yüzey hafif

pürüzlüden granüllüye kadar. Apotesyumlar 0.1-0.7(1.5) mm çapında, çok sayıda,

genellikle merkezde, sesil, tabanda geniĢ, tallus kenar kalıcı, düz veya krenulattan

dalgalıya kadar. Disk açık pembemsi, kahverengi, kahverengi – sarımsı veya zeytin

yeĢili, beyaz pruinos veya değil. Epitesyum kahverengimsi, N (-). Himenyum N (+),

menekĢe – kırmızı. Parafizler 2 µm geniĢlikte, uçlarda 1.5 – 3 µm. Askosporlar (7-

)11(-16) x (3-)5-6 µm boyutlarında ve elipsoid. Tallus R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Sert kalkerli kayalarda, harç üzerinde ve anıt taĢlarında geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Amerika‟da yaygındır. (Purvis ve

ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ağrı Dağı (Arnold F C G. 1897); Ġstanbul (Fritsch

1899); Gaziantep (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); Ġstanbul (Türk ve

Güner 1998); Ġzmir (Sommerfeldt ve John 2001).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif

traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (KK).

4. 5. 11. 2. Lecanora campestris (Schaerer) Hue

Tallus genel olarak yuvarlak, ĢiĢkin areollerden oluĢur. Açıktan koyu griye

kadar renkte, protallus belirgin ve beyaz renkli. Apotesyum 0.5-1.5(-2) mm çapında,

çok sayıda, bütün tallus yüzeyine yayılmıĢ ve sesil. Tallus - kenar kalıcı, yüksek, tam

- 75 -

veya kıvrımlı, medullasında küçük, kristalli. Disk kırmızı - kahverengiden kırmızı -

siyaha kadar, düz, bazen konveks. Epitesyum açık turuncudan kızıl - kahverengiye

kadar renkte, granülsüz. Himenyum (60-)70-85(-90) µm kalınlıkta. Parafizler uçlarda

3-4.5 µm ye kadar geniĢlemiĢ ve kırmızımsı kahverengi. Askosporlar 10-14(-17) x 6-

8.5(-9) µm boyutlarında ve geniĢ elipsoid. Tallus P (-), K (+) sarı, C (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Harç, çimento, kalkerli ve besince-zengin silisli kayalarda, nadiren

kereste üzerinde geliĢen bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa ve Kuzey Amerika‟da geniĢ yayılıĢ gösterir.

(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Burgaz Adası (Szatala 1927 b); Bursa (Szatala

1960); EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992);

Erzurum (Aslan 1995); ÇamlıhemĢin (Yazıcı 1995 b); Kırklareli (Özdemir ve Güner

1995); Aydın, Hatay (John ve Nimis 1996); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir

1997); Hatay (John ve Nimis 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Aydın

(Nimis ve John 1998); Ġstanbul, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası,

Van Gölü (Aslan ve Öztürk ġ.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı

1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Sinop

(Yıldız, John ve Yurdakulol 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002, (KK);

ġehir Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003;

(Epi).

4. 5. 11. 3. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf.

Tallus substrata gömülü, bazen dağınık granüllü, beyazdan açık griye kadar

renkte Apotesyumlar (0.15-)0.2-1(-3) mm çapında, sesil, tabanda yükselmiĢ, dağınık

veya kalabalık gruplar halinde. Tallus - kenar iyi geliĢmiĢ, kalıcı, tam veya krenulat,

kabarık veya dalgalı, gençken pruinos. Disk pembemsi kahverengiden koyu

kahverengiye, veya açık sarıdan yeĢilimsi griye kadar çok çeĢitli renklerde, bazen

beyaz - pruinos. Epitesyum açık sarı - kahverengi veya kahverengimsi renkte, K‟da

çözünmeyen yoğun granüllü. Himenyum 70-100 µm kalınlıkta. Hipotesyum bazen

- 76 -

kahverengimsi. Askosporlar (7-)8.5-14 x (3-)4-7 µm boyutlarında. Tallus P (-), K (-),

C (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kaya, duvar, harç ve insan yapımı substratları içine alan çok çeĢitli

kalkerli substratlar üzerinde, ayrıca besince - zengin veya tozlu ağaç kabuklarında

geliĢen son derece yaygın bir türdür. Hava kirliliğine karĢı bilinen en toleranslı

türlerdendir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Tüm Kuzey yarımkürede yayılıĢ gösterir (Purvis ve

ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Konya (Steiner 1905); Ordu (Steiner 1909a); Van

(Szatala 1941); Bitlis (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Gemlik - Mudanya

(Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum

(Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu ve

Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998);

AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner

1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu

(Çobanoğlu 1999); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik

(Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bozkır / Konya (Güvenç 2002); Murgul / Artvin

(Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002, (KK);

Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (Epi).

4. 5. 11. 4. Lecanora muralis (Schreber) Rabenh.

Sin. Lecanora saxicola (Pollich) Ach., Placodium saxicola (Pollich) Körber

Tallus çapı 10 cm ye kadar, plakodioid, yuvarlak rozet Ģeklinde. Loblar

birbirine çok yakındır fakat olgunlaĢtıkça düzgünlüğünü kaybeder. Kenar loblar düz

veya konkav olup alt korteks tabakası içerir. Bazen tallusun merkez kısmı bitiĢik

veya dağınık areollü ve granüllü, yeĢilimsi sarıdan sarı - kahverengiye kadar renkte,

merkezde daha koyu, oldukça parlak ve üzeri pruinos. Apotesyum tallusun

merkezinde çok sayıda, 0.5-1.5(-2) mm çapında, sesil ve tallus - kenarlı. Tallus -

kenar iyi geliĢmiĢ, düz veya kıvrımlı, genellikle kalıcı. Disk sarı - kahverengiden

kırmızı - kahverengiye kadar renkte, düz veya az konveks. Himenyum (50-) 65-75(-

- 77 -

80) µm kalınlıkta. Askus 30-40 x 8-12 µm, askosporlar 9-15(-16) x (4-)5-7 µm

boyutlarında. Tallus P (+) sarımsı veya (-), K (-), KC (+) sarımsı, C (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Besince zengin olan ve kalkerli kayalarda, ayrıca insan yapımı

substratların çoğunda, tozlu ve besince-zengin ağaç kabuklarında, odun ve kereste

üzerinde geliĢen, kirliliğe karĢı toleranslı yaygın bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Afrika‟yı da içine alan Akdeniz

ülkeleri ve Kuzey Amerika‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Küçük Ağrı Dağı (Steiner 1899 b); Erciyas Dağı,

Sultan Dağı (Steiner 1905); Ordu (Steiner 1909 a); Sultan Dağı (Steiner 1909 b);

Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Görükle /

Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Erzurum,

Artvin, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995

a); ÇamlıhemĢin (Yazıcı 1995 b); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Adana,

Antalya, Aydın, Balıkesir, Gaziantep, Hatay, Ġçel, Ġzmir, Muğla (John ve Nimis

1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); AkĢehir

(Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Aydın, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John

1998); Denizli, Antalya (Schindler 1998); Kırklareli, Tekirdağ, Ġstanbul, Edirne

(Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Erdek / Balıkesir (Öztürk,

Kaynak ve Güvenç 1998); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk ġ.1998);

Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu

1999); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Erciyas Dağı / Kayseri (Güvenç

2001); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bozkır,

SeydiĢehir / Konya, Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç 2002); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı

ve Aslan 2002b); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); EskiĢehir

(Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; ġehir Hamamlarından Ġtibaren Güney Bizans

Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; Tiyatronun doğusuyla Ģehir

duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; ġehir Duvarları dıĢındaki su

deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; St. Philippe Martyrium'u

Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı

Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; St. Philippe

- 78 -

Martyrium'u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004, (KK).

4. 5. 12. LECIDELLA Körber

4. 5. 12. 1. Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy

Sin. Lecidea elaeochroma (Ach.) Ach., Lecidella olivacea (Hoffm.) A. Massal.

Tallus düz, pürüzsüz ve sürekli veya granüllü - verrukoz, zamanla mozaik

yapıda, sarı - griden sarı - yeĢile kadar, gölgede ise gri - yeĢil tonlarında. Protallus

siyah veya mavimsi siyah. Apotesyum çapı 1 mm ye kadar, birbirine yakın, yuvarlak

veya Ģekilsiz, önce düz olgunlaĢtıkça konveks. Disk siyah, gölgede soluk mavi-siyah,

kahverengimsi kırmızı renkte. Asıl kenar kalıcı, dalgalı ve sonradan kaybolur.

Epitesyum ve asıl kenar mavimsi yeĢilden gri - maviye kadar, K‟da çözünen kristalli

yapıda. Himenyum 40-70 µm kalınlıkta. Hipotesyum kahverengimsi turuncu, bazen

renksiz, K (+) parlak kırmızı - kahverengi. Askosporlar 10 - 17 x 6 - 9 µm

boyutlarında. Tallus K (+) sarımsı, KC (+) sarı, C (+) turuncu (reaksiyonlar

çoğunlukla belirgin değil).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Düz ağaç kabukları üzerinde, yeni sürgün ve küçük dallarda ve odun

üzerinde mozaik oluĢturacak Ģekilde geliĢen hava kirliliğine karĢı orta derecede

toleranslı bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Amerika ve Yeni Zellanda‟da

yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Trabzon (Lecidea e.) (Steiner 1909a); Burgaz

Adası (Lecidea e.) (Szatala 1927 b); Orhan Dağı (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk

1989); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya

(Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum,

Artvin, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Antalya, Aydın,

Balıkesir, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu ve

Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998);

AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Aydın, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John

1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Tekirdağ, Ġstanbul (Türk ve Güner 1998);

Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999

- 79 -

b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Ardanuç / Artvin, Olur, Oltu / Erzurum,

SarıkamıĢ / Kars (Aslan 2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve

Candan 2001); Ġzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Saimbeyli / Adana, SeydiĢehir /

Konya (Güvenç 2002); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Sinop (Yıldız,

John ve Yurdakulol 2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002); Sivas (John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : ġehir Duvarları dıĢındaki su

deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (Epi).

4. 5. 13. LOBOTHALLIA (Clauz. & Roux) Haf.

4. 5. 13. 1. Lobothallia radiosa (Hoffm.) Haf.

Sin. Aspicilia radiosa (Hoffm.) Poelt & Leukert, Lecanora radiosa (Hoffm.)

Schaerer, Lobothallia subcircinata Nyl.

Tallus ince, merkeze doğru çatlaklı-areollü, kenarlarda loblu dairesel bölgeler

oluĢturur. Tallusun yüzeyi gri, mat, özellikle lob kenarları pruinos. Kenar loblar 0.4-

1(-1.5) mm geniĢliğe kadar, düz veya hafif konveks. Apotesyum özellikle merkezde

çok sayıda. Gençken gömülü ve konkav, sonradan düz, düzgün tallus - kenarlı. Disk

0.2-1 mm çapında ve kahverengi-siyah renkte. Askosporlar 10-15 x 6-9 µm

boyutlarında, geniĢ elipsoid. Tallus P (+) turuncu, K (+) kırmızı, C (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalarda, anıt taĢları, çakmak taĢı üzerinde geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Esas olarak Avrupa ve Kuzey Amerika‟da yayılıĢ

gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (Rigler 1852); Gemlik, Uludağ, Bursa (A.

radiosa) (Öztürk ġ. 1990); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (A. radiosa)

(Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (A. radiosa) (Yazıcı 1995a); ÇamlıhemĢin (Yazıcı

1995b); Adana, Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve

Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Adana,

Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Tekirdağ, Ġstanbul (Türk ve Güner 1998); (A.

radiosa) Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk ġ.1998); Hatay (Güvenç ve

Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu

(Çobanoğlu 1999); ġavĢat / Artvin, Narman, Oltu / Erzurum (Aslan 2000);

Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen,

- 80 -

Türk ve Candan 2001); Bozkır, SeydiĢehir / Konya (Güvenç 2002); ÇamlıhemĢin /

Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve

Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Tiyatronun doğusuyla Ģehir

duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler

arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (KK).

4. 5. 14. OPEGRAPHA Ach.

4. 5. 14. 1. Opegrapha herbarum Mont

Sin. Opegrapha varia Pers. var.herbarum (Mont.) Källsten ined.

Tallus ince, bazen belirsiz veya gömülü, düz, kül grisi, kahverengi veya donuk

zeytin yeĢili renkte. Apotesyum (0.5)-1(-1.6) x 0.15-0.3 mm boyutlarında, 4-100 µm

yükseklikte, dağınık, basit veya nâdiren dallanmıĢ, sesil. Disk önce ince yarık

Ģeklinde, daha sonra daha açık, bazen ± yeĢil pruinos. Kenar K (-). Epitesyum

kahverengi, K (-) veya ± kızıl – kahverengi. Himenyum 70 - 90 µm kalınlıkta, I (+)

kırmızı. Askosporlar (16-)18-24(-26) x (4-)5-7(-8) µm boyutlarında, 3 - septumlu, ±

klavat, uçlarda yuvarlak, ince ve belirgin perispor ile çevrili. Tallus R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : ÇeĢitli ağaçların yaĢlı gövdelerinde veya genç kabuklarında, gölgeli ve

düz kısımlarda bolca bulunur.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa ve Kuzey Amerika‟da geniĢ yayılıĢı vardır

(Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Türkiye için

yeni kayıttır. Hierapolis Antik Kenti – Pamukkale / Denizli.

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; (Epi).

4. 5. 15. PHAEOPHYSCIA Moberg.

4. 5. 15. 1. Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg

- 81 -

Tallus 3 cm çapına kadar, orbikular, veya düzensiz Ģekilde, sıkıĢık loblu; loblar

0.2-1.2 mm geniĢlikte, ıĢınsal, ayrı ayrı veya üst üste, gri, yeĢilimsi gri, gri -

kahverengi veya koyu kahverengi renklerde. Alg bileĢeni Trebouxioid. Soraller

orbikular, konveks ve laminal, bazen marjinal, griden siyahımsı veya beyazımsı

renklere kadar, bazen sarımsı renkte. Alt yüzey siyah; basit ve siyah rizinli. Lob

kenarlarındaki rizinler açık renkli veya uçları beyazlaĢmıĢ olabilir. Medulla beyaz

veya üstlerde sarı - turuncu. Apotesyum varsa en fazla 1.5(-2.5) mm çapında, düz

tallus kenarlı. Epitesyum kahverengi, himenyum ve hipotesyum renksiz. Askosporlar

17-26 x 7-11 µm boyutlarında, kahverengi, 1 - septumlu ve kalın çeperli.

Piknidyumlar çok sayıda.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Besince zengin olan çeĢitli substratlar üzerinde, Ģehirlere yakın

bölgelerde ise kalkerli substratlarda çok yaygın olarak görülen kozmopolit bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzeybatı Avrupa‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve

ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir

1991); Gemlik - Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Oltu / Erzurum (Aslan ve

Öztürk A. 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana,

Balıkesir, Hatay, Ġzmir (John ve Nimis 1996); Spil Dağı / Manisa (Güvenç ve Öztürk

1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); AkĢehir

(Karabulut ve Türk 1998); Adana (Nimis ve John 1998); Yalova (Schindler 1998);

Edirne, Kırklareli, Ġstanbul (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999);

Trabzon (Yazıcı 1999 a); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı

ve Aslan 2002 b); Ġzmir (Sommerfeldt ve John 2001); EskiĢehir (Özdemir Türk

2002); KırĢehir (John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : ġehir Duvarları dıĢındaki su

deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004;(Epi).

4. 5. 16. PHYSCIA (Schreber) Michaux

- 82 -

Tallus yapraksı, loblu; loblar kısa veya uzun, çoğunlukla 3 mm geniĢlikten

daha küçük. Üst yüzey beyazımsı, mavimsi griden koyu griye kadar renkte, mat veya

biraz parlak, bazen beyaz pruinos yapıda. Loblar kenarlarda silli veya değil. Alt

yüzey beyazımsı, soluk gri; basit veya çatallı rizinli. Birçok türü izidli veya soredli.

Apotesyum laminal, sesil veya kısa saplı, kahverengi veya siyah, çoğunlukla beyaz

pruinos. Askus 8 sporlu; askosporlar kahverengi, 1 - septumlu ve kalın çeperli.

1. Tallus baĢlık Ģeklinde soralli, apotesyum yok P. adscendens

1. Tallus soralli değil, apotesyum sık P. stellaris

4. 5. 16. 1. Physcia adscendens (Fr.) H. Olivier

Tallus 2-4(-6) cm çapında, sık olmayan loblu; loblar 0.3-1 mm geniĢlikte,

ĢiĢkin, beyaz, açık gri, kül grisi renkte, pruinos değil. Kenarlarda 0.4-2 mm

uzunlukta silli; siller genellikle gri ve uçları koyu kahverengi. Lobların alt yüzeyi

beyazımsı ve beyaz rizinli. Soraller lob uçlarında ve baĢlık Ģeklinde olup uçları

yukarı kıvrılmıĢ. Apotesyum çok ender. Korteks K (+) sarı, medulla K (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Besince zengin olan substratlar; kireçtaĢı, beton, çimento, kereste, ağaç

gövdesi ve dalları üzerinde yaygın olarak geliĢen bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Doğu Afrika,

Hindistan, Avustralya ve Yeni Zellanda‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992,

Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Burgaz Adası (Szatala 1927 b); Ereğli (Szatala

1960); Çanakkale (Güner ve Özdemir 1986); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik

(Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya (Özdemir ve Öztürk

1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya

(Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Antalya, Balıkesir, Çanakkale,

Gaziantep, Hatay, Ġzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu

ve Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998);

AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Muğla, Antalya (Nimis ve John

1998); Yalova (Schindler 1998); Edirne, Çanakkale, Ġstanbul, Edirne, Kırklareli

(Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Keçiborlu, Gönen / Isparta

(Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998);Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999

b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Balıkesir (John 1999); Olur, Oltu, ġenkaya /

- 83 -

Erzurum (Aslan 2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan

2001); Ġzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Bozkır, SeydiĢehir / Konya (Güvenç

2002); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); EskiĢehir (Özdemir Türk

2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Tiyatronun doğusuyla Ģehir

duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003 (KK); Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004 (KK, Epi).

4. 5. 16. 2. Physcia stellaris (L.) Nyl.

Tallus 3(-6) cm çapında genellikle ± orbikular, oldukça sıkı tutunmuĢ, loblar

0.5 – 1.5 mm geniĢlikte, ıĢınsal, ± ayrı, beyazdan koyu griye kadar, nâdiren mavimsi,

beyaz noktalı değil veya belirsiz, pruinos değil. Alt yüzey beyaz – açık kahverengi

veya soluk gri, çok sayıda, basit veya dallanmıĢ, beyaz veya koyu kahverengi yada

gri rizinli. Çoğu kez rizinler lob kenarlarından görünecek Ģekilde. Apotesyumlar 3(-

4) mm çapında, çok sayıda, disk bazen pruinos. Askosporlar 15-22 x 7-11 µm.

Piknidyumlar çok sık bulunur, konidya 4-6-1 µm, korteks K (+) sarı, medulla K (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Yaprak döken ağaçların dallarında, az kirlilik olan bölgelerde yaygındır.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Doğu Afrika,

Suudî Arabistan, Himalayalar, Avusturalya ve Yeni Zelanda‟da yayılıĢ gösterir.

(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (Fritsch 1899); Bilecik (Özdemir 1990);

EskiĢehir (Özdemir 1991); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Kütahya

(Çiçek ve Türk 1995); Hatay, Ġzmir (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis

1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); AkĢehir

(Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı

1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Olur, Oltu / Erzurum (Aslan 2000); YeĢildağ /

Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Ġzmir (Sommerfeldt ve John

2001); SeydiĢehir / Konya (Güvenç 2002); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve

Karagöz 2002); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004 (Epi).

- 84 -

4. 5. 17. PHYSCONIA Poelt

4. 5. 17. 1. Physconia distorta (With.) J. R. Laundon

Sin. Physconia pulverulanta auct., Physcia pulverulanta auct.

Tallus yapraksı, loblu, 10(-15) cm çapına kadar ve genellikle orbikular Ģekilde

olup substrata gevĢek tutunur. Loblar 0.6-2 mm geniĢlikte, ıĢınsal, griden koyu

kahverengiye kadar, genellikle beyaz - pruinos. Bazen merkezde sekonder loblu. Alt

yüzey lob uçlarında beyazımsı fakat merkeze doğru siyahımsı renkte, ve siyah fırça-

Ģeklinde rizinli. Tallus - kenar kalıcı. Epitesyum kahverengi, himenyum ve

hipotesyum renksiz. Apotesyum 5 mm çapına kadar, çok sayıda, diski pruinos. Askus

8 sporlu; askosporlar kahverengi, 1-septumlu, kalın çeperli. Septum bölgesinde geniĢ

ve kalın, uçlarda kalın değil. Askosporlar (-25)27-38 x 13-20 µm boyutlarında.

Korteks ve medulla R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Besince zengin ağaç gövde ve dallarının kabuklarında, bazen kireçtaĢı

veya kuĢların tünediği taĢlarda geliĢen, SO2 kirliliğinin ciddi boyutlarda olmadığı

alanlarda yaygın olan bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Avrupa, Doğu Afrika, Himalayalar, Batı ve

Kuzey Amerika, Avustralya‟daki dağlık alanlarda yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark.

1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Uludağ (Öztürk 1989); EskiĢehir (Özdemir 1991);

Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Erzurum, Artvin, Kars (Aslan 1995);

Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Antalya, Balıkesir, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996);

Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); AkĢehir (Karabulut ve

Türk 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Antalya (Schindler 1998);

Çanakkale, Tekirdağ, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a);

Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); ġavĢat / Artvin, Olur, Oltu, Narman, ġenkaya,

Tortum / Erzurum, SarıkafmıĢ / Kars (Aslan 2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik

(Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Ġzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Kastamonu

(Yıldız ve John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : ġehir Duvarları dıĢındaki su

deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004; (Epi).

- 85 -

4. 5. 18. PLACIDIUM A. Massal

4. 5. 18. 1 Placidium squamulosum (Ach.) Breuss

Sin. Catapyrenium squamulosum (Ach.) Breuss, Dermatocarpon hepaticum

auct., non Endocarpon hepaticum Ach.

Tallus pulsu; pullar 2-5 mm boyutlarında, ayrı ayrı veya yanyana, tüm alt

yüzeyi ile substrata tutunan veya kenarlarda hafif yukarı dönük Ģekilde. Alg bileĢeni

yeĢil kokoid. Üst yüzey soluktan koyu kahverengiye kadar değiĢen renklerde ve mat,

düzensiz orbikular veya loblu. Alt yüzeyde yuvarlak veya köĢeli hücrelerden oluĢan

alt korteks ve renksiz rizoidal hifli. Peritesyumlar tallusa tamamen gömülü. Askus

silindirik, 8 sporlu. Askosporlar 12-16 x 5.5-7.5 µm boyutlarında, elipsoid ve

uniseriat. Piknidyumlar pullarda laminal gömülü, konidyumlar 3-5 µm uzunlukta.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli topraklar ve humus üzerinde geliĢen çok yaygın bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Britanya Adası‟nda yayılıĢı geniĢ, daha kuzeyde ise

azdır (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Antalya (C. squamulosum) (John ve Nimis 1996);

Antalya (Nimis ve John 1998); Trabzon (C. squamulosum) (Yazıcı 1999 a); Abant /

Bolu (Çobanoğlu 1999); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002b).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; ġehir Hamamlarından Ġtibaren Güney Bizans

Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; Tiyatronun doğusuyla Ģehir

duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220

m, 27.XI.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey

yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif traverten

sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 19. PLACOCARPUS Trevisan

4. 5. 19. 1. Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss

- 86 -

Sin. Verrucaria schaereri (Fr.) Nyl., Catapyrenium schaereri (Fr.) R. Sant.,

Dermatocarpon monstrosum (Schaer.) Vain.

Tallus büyük, kalın, (3 – 7 mm), beyaz – gri areollü, kahverengimsi gri, mavi –

gri pruinos, ± lob gibi, substrata sıkı tutunmuĢ Ģekilde. Peritesyum 0.2 - 0.3 mm,

tamamen gömülü. Askus Verrucaria cinsindeki gibi. Sporlar 12-25(30) x 6-10 µm,

basit, elipsoid. Tallus R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Özellikle kalkerli substratlar üzerinde geliĢir, Lecanora muralis

üzerinde yaygın parazit bir türdür. (Clauzade & Roux 1985)

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Avrupa ve Akdeniz Bölgesinde dağlık

alanlarda yaygındır. (Clauzade ve Roux 1985)

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : EskiĢehir (Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Tiyatronun doğusuyla Ģehir

duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler

arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; St. Philippe

Martyrium'u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004 (KK, Acarospora cervina, Caloplaca inconnexa, Lecanora

muralis, Lobothallia radiosa ile birlikte).

4. 5. 20. PLACYNTHIUM (Ach.) S. Gray

4. 5. 20. 1. Placynthium nigrum (Huds.) Gray

Tallus 12 cm çapa kadar, genellikle daha küçük, kahverengi – siyah, bazen gri

– menekĢe – pruinos. Protallus mavi – siyah, belirgin. Tallus küçük, çok sayıda, düz,

granular pulsu, 0.4 – 1.5 mm büyüklükte, krenat veya digitat kenarlı, genellikle

biraraya gelerek 1 – 2.5 mm çapında areoller oluĢturur. Ġzidler sıklıkla bulunur,

granular veya koralloidtirler. Apotesyum 0.5(-1) mm, gerçek kenar siyah, parlak.

Disk kahverengi – siyah, konkav, sonra düz veya hafif konveks. Epitesyum mavi –

yeĢil. Askosporlar (7-)9-18(-22) x 3.5-5.5(-6) µm, 1 – 3 septumlu, dar elipsoid,

renksiz.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

- 87 -

H a b i t a t : Kalkerli kayalarda, kabuklu kum, anıt taĢlar, harç, çimento, sert toprak

ve kireçten etkilenen silisli substratlarda geliĢir. Daha çok nemli ekolojik niĢleri ve

kuruması yavaĢ yüzeyleri tercih eder.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Tüm yeryüzünde sıklıkla yayılıĢı vardır. (Clauzade

ve Roux).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Göksu (Szatala 1927 a); Eğirdir (Szatala 1960);

Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Gaziantep, Hatay,

Muğla (John ve Nimis 1996); Gaziantep, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998);

Hatay (John ve Nimis 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Çanakkale (Türk ve

Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); ÇamlıhemĢin /

Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının

Doğu yönü, 320 m, 20.V.2004; (KK).

4. 5. 21. PSORA Hoffm.

4. 5. 21. 1. Psora decipiens (Hedw.) Hoffm.

Sin. Lecidea decipiens (Hedw.) Ach.

Tallus pulsu, pullar 3 – 4 mm çapında, yuvarlak, dağınık veya bitiĢik, bazen üst

üste, parlak pembe – kırmızı – kahverengi, pruinos değil veya kısmen beyaz -

pruinos. Kenarlar genellikle açık renkli, hafif yukarı dönük, düz veya ± serrat, alt

yüzey beyaz, alt korteks az geliĢmiĢ veya yok, hif ağı ile substrata tutunur.

Apotesyum 2 mm çapa kadar, sesil, marjinal, siyah, bazen ± pruinos veya değil.

Askosporlar 11-18 x 6-8 µm boyutlarında, renksiz, basit, elipsoid. Konidya 6-7 x 1

µm. Tallus R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli topraklar, kireçli, karbonatlı, kabuklu kum, mika içeren

topraklarda açık ortamlarda geliĢir. Kalsikol kara yosunlarıyla, Fulgensia fulgens ve

Toninia sedifolia ile yanyana aynı substratta geliĢmiĢtir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Dünya çapında yayılıĢ gösterir. (Purvis ve ark.

1992) Kutuplardan Akdeniz‟e kadar yaygındır. (Wirth 1995).

- 88 -

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Erciyas Dağı (Steiner 1905); Amasya (Lecidea

decipiens) (Steiner 1916); Ġzmir (Özdemir 1986); Antalya, Hatay, Ġzmir, Muğla

(John ve Nimis 1996); Muğla, Antalya, Hatay(Nimis ve John 1998); Oltu / Erzurum

(Aslan 2000); EskiĢehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : ġehir Hamamlarından Ġtibaren

Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; Kadı Deresi,

dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası

Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (Ter / Kyb).

4. 5. 22. RINODINA (Ach.) S. Gray

Tallus kabuksu, kalın, ince veya belirsiz, açık veya koyu gri, sarımsı veya

kahverengi, sürekli veya çatlaklı - areollü yapıda, granüllü, nâdiren izidli. Alg

bileĢeni Trebouxioid. Apotesyum gömülü veya sesil, çok sayıda, tallus - kenarlı.

Tallus - kenar diskle veya tallus ile aynı renkte, düzgün ve krenulat. Disk kahverengi

veya siyah, düz veya olgunlukta konveks, ender olarak pruinos. Epitesyum

kahverengi; himenyum renksiz ve I (+) mavi; hipotesyum renksiz, bazen

kahverengimsi. Askus 8 sporlu; askosporlar 1 - (-3) septumlu, kalın ve çift çeperli,

gri - yeĢilden koyu kahverengiye kadar olup yüzeyi düz veya süslü. Üzerinde

geliĢtiği substratlar çeĢitli.

1. Tallus kabuk üzerinde, askosporlar Physcia tipi R. exigua

1. Tallus kaya üzerinde askosporlar Physcia tipi değil 2

2. Askosporlar K‟da septum çevresinde ĢiĢkinleĢir ve Dirinaria tipi R. gennarii

2. Askosporlar K‟da septum çevresinde ĢiĢkin değil ve Dirinaria tipi değil 3

3. Tallus areollü, askosporlar Tunicata tipi, disk koyu kahverengi - siyah R. calcarea

3. Tallus belirsiz, askosporlar Bischoffii tipi, disk siyah R. bischoffii

4. 5. 22. 1. Rinodina bischoffii (Hepp) A. Massal.

Tallus belirsiz, açık gri renkte. Apotesyum 0.45-0.6 mm çapında, sesil, tallus -

kenarlı. Tallus - kenar 0.05-0.1 mm geniĢlikte, düz, sonradan kaybolur, baĢlangıçta

tallus ile aynı renkte, sonra daha koyu ve disk ile aynı renkte. Disk siyah, düz, daha

sonra konveks. Himenyum 85-115 µm kalınlıkta, yağ damlaları içerir. Hipotesyum

- 89 -

75-100 µm kalınlıkta. Askosporlar Bischoffii - tipi, 14.5-20 x 10-12.5 µm

boyutlarında, uçlarda ince çeperli, merkezde yoğun pigmentli.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Sert kireçtaĢları baĢta olmak üzere karbon, kalker ve dolomit kayalar

gibi kalkerli substratlar üzerinde geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa, Kuzey Amerika, Kuzey Afrika, Avustralya

ve Yeni Zellanda‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Konya (Steiner 1905); AkĢehir (Karabulut ve Türk

1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen,

Türk ve Candan 2001).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002, (KK).

4. 5. 22. 2. Rinodina calcarea (Arnold) Arnold

Tallus çatlaklı areolat soluk griden gri – kahverengiye kadar, areoller çok kalın

ve bazı yerlerde kurt gibi kıvrımlı. Apotesyum 1 mm çapa kadar, önce ± gömülü,

sonradan sesil. Tallus - kenar düz ve tam, tallus ile aynı renkte. Disk önce düz – hafif

konveks, koyu kahverengi – siyah, düzensiz. Epitesyum 10 – 20 µm, kahverengi,

himenyum 90 - 130 µm kalınlıkta, hipotesyum 200 µm ye kadar, renksiz.

Askosporlar 17-25 x 10-16 µm boyutlarında, çeper iki tabakalı; dıĢ tabaka düz, iç

tabaka düzensiz kalınlaĢmıĢ, Tunicata tipi. Tallus R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : KireçtaĢında geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Türkiye ve Özbekistan‟da yayılıĢı bulunmaktadır.

(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Erciyas Dağı, (R. calcarea var. graeca) (Steiner

1905); Sultan Dağı, (R. calcarea var. graeca) (Steiner 1909 b, 1916); AkĢehir

(Karabulut ve Türk 1998).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı

yönü, 420 m, 07.IX.2003; ġehir Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu

yönleri, 430 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı

ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (KK).

- 90 -

4. 5. 22. 3. Rinodina exigua (Ach.) S. Gray

Tallus ince, açık veya koyu gri, sürekli veya çatlaklı, düz, bazen granüllü.

Apotesyum 0.3-0.6 mm çapında, sesil, sık ve bir arada. Tallus - kenar 0.5 mm

geniĢlikte, düz ve kalıcı. Disk siyah, nâdiren kahverengi. Epitesyum koyu

kahverengi; himenyum 70-110 µm kadar; hipotesyum 45-115 µm kalınlıkta.

Askosporlar Physcia-tipi ve 11.5-23 x 5.5-9.5 µm boyutlarında. Tallus K (+) sarı, P

(+) sarımsı, C (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : YaĢlı ağaç gövdelerinin pürüzlü kabuklarında geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey ve Güney yarımküredeki ılıman bölgelerde

yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (Fritsch 1899); Uludağ (Öztürk 1989);

Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);

Balıkesir, Ġzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); AkĢehir

(Karabulut ve Türk 1998); Ġstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ (Türk ve Güner

1998); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Ġzmir

(Sommerfeldt ve John 2001); Sinop (Yıldız, John ve Yurdakulol 2002); EskiĢehir

(Özdemir Türk 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004 (Epi).

4. 5. 22. 4. Rinodina gennarii Bagl.

Sin. Rinodina subexigua (Nyl.) Oliv., Rinodina salina Degel., Rinodina

demissa auct.

Tallus ince, soluktan koyu griye kadar, çoğunlukla zeytin yeĢili ve kahverengi

ton bulunur, rimoz – çatlaklı, düz, bazen belirsiz. Protallus belirsiz. Apotesyum 0.35

– 0.6 mm çapında, sesil, nâdiren ± gömülü, çok sayıda. Tallus – kenar 0.05 mm

geniĢlikte, tallusla aynı renkte, tam, kalıcı. Disk koyu kahverengi – siyah, düz,

sonradan hafif konveks. Himenyum 70 -95 µm, hipotesyum 25 – 95 µm, Himenyum

ve hipotesyum K (+) mavi. Askosporlar 11-20 x 7-11 µm. K ile muamele edildiğinde

ortalarından ĢiĢkinleĢir. Dirinaria tipi. Tallus R (-).

- 91 -

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli, besince zengin substratlarda, özellikle kayalar, harç, beton,

çimento üzerinde, nâdiren odun üzerinde geliĢir. Deniz kenarı ve ĢehirleĢmiĢ

alanlarda geliĢen, kirliliğe toleranslı bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey ve Güney Yarımkürelerde geniĢ yayılıĢa

sahiptir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Tekirdağ

(Türk ve Güner 1998).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Eski tiyatronun doğusundaki

tepe, 470 m, 24.IV.2004 (KK).

4. 5. 23. SQUAMARINA Poelt

4. 5. 23. 1. Squamarina cartilaginea (With.) P. James

Sin. Squamarina crassa (Huds.) Poelt., Lecanora cartilaginea (Huds.) Ach.

Tallus çeĢitlilik gösterir; sarı – yeĢilden kahverengimsi yeĢile kadar, genellikle

düzensiz ve üstüste, konkavdan belirgin konvekse kadar, kalın pulsu, yoğun pruinos

yada değil, substrata gevĢek veya sıkı bağlı. Apotesyum 3(-4) mm çapında, tallus –

kenar hemen hemen tam, sonradan kaybolur. Himenyum ortalama 70 µm. Disk

kahverengimsi – kızıl, konkav veya düz, bazen düzgün olmayan konveks Ģekilde.

Parafizler uçlarda belirgin, geniĢ. Askosporlar (10-)12-14(-15) x (4-)4.5-6 µm,

oblong – elipsoid. Tallus P (-), K (-), KC (+) sarımsı, C (-). Medulla P (+) sarı veya P

(-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Toprakta, karayosunları üzerinde, sert kalkerli kayalarda geliĢir.

Gölgelik ortamları, örneğin kireçtaĢı aralıklarını tercih eder.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta Avrupa, Akdeniz, Kuzey Amerika ve Kuzey

Afrika‟da yayılıĢ gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (Rigler 1852); Oltu / Erzurum (Aslan ve

Öztürk A. 1994); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Aydın, Çanakkale,

Gaziantep, Hatay, Ġzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Spil Dağı / Manisa (Güvenç

ve Öztürk 1997); Gaziantep, Aydın, Çanakkale, Muğla, Antalya, Hatay(Nimis ve

John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey

- 92 -

(Yazıcı 1999 b); Borçka, ġavĢat / Artvin, Olur, Oltu, Tortum / Erzurum (Aslan

2000); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik

(Hezarfen, Türk ve Candan 2001); SeydiĢehir / Konya (Güvenç 2002); ÇamlıhemĢin

/ Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; Güney

Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; Tiyatronun doğusuyla

Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; St. Philippe Martyrium'u Doğu

yönü, 460 m, 07.IX.2003; Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003;

Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290

m arası, 27.XI.2003; Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü.,

320 m, 20.V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 24. TONINIA A. Massal.

Tallus kabuksu, rimoz - çatlaklı, areollü veya pulsu, bazen belirsiz veya diğer

likenler arasında. Alg bileĢeni yeĢil kokoid. Apotesyum siyah, çoğunlukla beyaz

veya gri pruinos, düz, olgunlukta konveks, tallus - kenarlı değil. Asıl kenar kalın ve

belirgin olup sonradan kaybolur. Epitesyum yeĢil (K (-), N (+) menekĢe), kahverengi

(K (-), N (-)), kırmızımsı kahverengi (K (+) kırmızı, N (-)) veya gri (K (+) menekĢe,

N (+) menekĢe) renkte, genellikle kalsiyum oksalat kristalleri içerir. Himenyum K / I

(+) mavi. Hipotesyum renksizden koyu kahverengiye kadar. Askus 8 sporlu;

askosporlar basit veya 7 - septumluya kadar, renksiz, elipsoid, basil veya iğne

Ģeklinde. Çoğunlukla likenikol (özellikle gençken), bazen musikol veya serbest

olarak geliĢir. Özellikle bazik kaya ve toprakları tercih eder. Birçok türü gençken

Cyanobacteria içeren likenlerle iliĢki içinde yaĢar.

1. Tallus ve apotesyum siyah, T. cinereovirens

1. Tallus ve apotesyum baĢka renklerde 2

2. Hipotesyum açık kahverengi – renksiz, saydam T. physaroides

2. Hipotesyum kırmızımsı kahverengi, 3

3. Tallus pulları ± konveks, tamamen beyaz granular pruinos T. diffracta

3. Tallus pulları düzensiz konveks, ince pruinos T. sedifolia

- 93 -

4. 5. 24. 1. Toninia cinereovirens (Schaer.) A. Massal.

Sin. Toninia imbricata, Toninia nigrescens

Tallus bitiĢik pulsu, 1-2 cm boyutlarında çoğunlukla konveks, yuvarlak loblu,

0.5 – 2 mm kalınlıkta, kahverengi – gri – siyah, K(-). Apotesyum 0.8 – 1.5 mm

çapında, disk konkav, sonradan konveks, dairesel. Gerçek kenar kahverengi, tallus –

kenar yok. Askosporlar 18-32 x 2-4 µm boyutlarında, uzun elipsoid, fusiform 1 -

septumlu.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli substratlarda yaygındır.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta Avrupa, Ġskandinavya ve Akdeniz bölgesinde

yaygındır. (Clauzade ve Roux).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Sarayköy / Denizli, Bözüyük / Bilecik (Pišǔt

1970); Antalya, Balıkesir (John ve Nimis 1996), Antalya (Nimis ve John 1998).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : ġehir Duvarları dıĢındaki su

deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (KK / Kyb).

4. 5. 24. 2. Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr.

Tallus pulsu, pullar 3 mm çapa kadar, gençken dağınık, sonra bir arada, hafif

konveks, ayrı küresel. Üst yüzey gri, yoğun beyaz – pruinos veya nâdiren değil.

Pruina tanecikli, kenarlar üst yüzeyle aynı renkte. Alt yüzey soluk kahverengi –

beyaz. Apotesyum 2 mm çapa kadar, hafif konkavdan hafif konvekse kadar, kısmen

veya tamamen pruinos. Gerçek kenar kahverengi, K (+) menekĢe veya K (-).

Himenyum 70 – 80 µm. Hipotesyum kahverengi. Askosporlar 14-20 x 3-5 µm, 1 –

septumlu, fusiform. Tallus R (-).

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalarda ve Cyanobacteria içeren likenlerle beraber geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta ve güney Avrupa‟da, Akdeniz‟de yaygınlık

gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; (KK).

- 94 -

4. 5. 24. 3. Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr.

Sin. Toninia lurida (Arnold) H. Olivier

Tallus pulsu, pullar 2 mm çapa kadar, dağınık veya bitiĢik, gençken küresel,

sonra kabarık, ve uzun bazen dallanmıĢ Ģekilde, üst yüzey zeytin yeĢili - koyu

kahverengi arası, genellikle pruinos, noktasal veya düzensiz, belirsiz pseudosifelli,

alt yüzey üst yüzeyden daha açık renkli. Alg bileĢen tabakası devamlı. Medulla

kristalsiz. Apotesyum 3 mm çapa kadar, düz veya hafif konveks, pruinos değil,

kenarlarda koyu, K (+) menekĢe, N (+) menekĢe. Epitesyum gri, kristalsiz, K (+)

menekĢe, N (+) menekĢe. Himenyum 70 – 80 µm, renksiz. Hipotesyum renksiz veya

soluk kahverengi. Askosporlar 12-18 x 3.5-5 µm, 1 – septumlu, fusiform.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli topraklarda, genellikle Cyanobacteria içeren likenlerle yakın

iliĢkili geliĢim gösterir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Avrupa‟da ve Akdeniz‟de yayılıĢı vardır. (Purvis ve

ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Antalya (John ve Nimis 1996).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kadı Deresi, dere yatağı

boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (Ter / Kyb, Collema tenax ile yanyana geliĢmiĢ).

4. 5. 24. 4. Toninia sedifolia (Scop.) Timdal

Sin. Toninia caeruleonigricans auct.

Tallus pulsu, pullar 3 mm çapına kadar, dağınık veya birarada, düzensiz

imbrikat dizilmiĢ, yuvarlak veya Ģekilsiz loblu, az konveksten çok konvekse kadar.

Üst yüzey zeytin yeĢilinden kahverengiye kadar, genellikle yoğun beyaz veya

mavimsi - pruinos. Alt yüzey beyaz veya açık kahverengi. Apotesyum 3 mm çapına

kadar, az konkavdan az konvekse kadar, pruinos değil veya beyaz - pruinos.

Epitesyum gri, kristalli, K (+) menekĢe, N (+) menekĢe; himenyum 70 - 80 m

kalınlıkta, renksiz; hipotesyum kahverengi. Askosporlar 14-25 x 2.5-5 m

boyutlarında, 1 - septumlu, fusiform. Tallus R (-).

- 95 -

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli topraklarda, kalkerli kayaların yarıklarındaki topraklarda, eski

kireçli harçlar üzerinde geliĢir. Özellikle gençken Cyanobacteria içeren likenlerle

iliĢkili habitatları tercih eden kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark 1992, Wirth 1995).

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey Avrupa ve Akdeniz‟de yaygındır (Purvis ve

ark. 1992).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Amasya (T. caeruleonigricans) (Steiner 1916);

Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Erzurum

(Aslan 1995); Kütahya (T. caeruleonigricans) (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat

(Yazıcı 1995); Antalya (John 1996 a); Antalya (John ve Nimis 1996); Sakarya

(Çiçek ve Türk 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Antalya (Nimis ve John

1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu

(Çobanoğlu 1999); Olur, Oltu, ġenkaya, Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Develi /

Kayseri (Güvenç 2001); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan

2001); Saimbeyli / Adana, SeydiĢehir / Konya (Güvenç 2002); ÇamlıhemĢin / Rize

(Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); EskiĢehir (Özdemir

Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı

Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; Çukurbağ'ın

Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 25. VERRUCARIA Schrader

Tallus kabuksu, substrat yüzeyinde veya substrata gömülü. Alg bileĢeni çeĢitli

yeĢil, tek hücreli cinsler. Peritesyumlar tallus parçalarında gömülü veya yüksek,

küresele yakın Ģekilde. Asıl kenar renksizden kahverengi ve siyaha kadar, kırılgan.

Ġnvolukrellum birçok türünde bulunur. Askus 8 sporlu; askosporlar renksiz, yarı -

küreselden elipsoid veya fusiform Ģekle kadar, ince ve düz çeperli, septumsuz.

Kalkerli ve silisli kayalarda, insan yapımı taĢlarda, sağlam kum ve toprak üzerinde,

nadiren ağaç kabuklarında, ve çoğunlukla ılıman bölgelerde geliĢen kozmopolit bir

cinstir.

- 96 -

1. Tallus substrata gömülü V. muralis

1. Tallus belirgin, substratın yüzeyinde 2

2. Askosporlar 22 – 40 µm uzunluğunda 3

2. Askosporlar 10 – 28 µm uzunluğunda 4

3. Peritesyum bileĢik, involukrellum var, tallus kalın, areoller siyah protallus ile

sınırlı V. glaucina

3. Peritesyum basit, involukrellum yok, tallus ince, siyah protallus ile sınırlı değil

V. viridula

4. Tallus gri – kahverengi, peritesyum areoller arasında (1 – 2 adet, konik)

V. lecideoides 4. . Tallus kahverengi - siyah, peritesyum areollerde ½ gömülü

V. nigrescens

4. 5. 25. 1. Verrucaria glaucina Ach.

Sin. Verrucaria subfuscella Nyl.

Tallus 0.2-1(-1.5) mm kalınlıkta, açık veya koyu gri, gri - kahverengi, zeytin

yeĢili-kahverengi ve derin areollü yapıda. Belirgin kahverengi – siyah protallus ile

sınırlı. Protallus geniĢ areollerin altından görülebilir ve areol kenarlarında belirgin bir

çizgi oluĢturur. Peritesyum bileĢik, çok sayıda ve tamamen tallusa gömülü, uç kısmı

düz. Ġnvolukrellum 0.1-0.25 mm çapında, siyah renkte; asıl kenar renksizden siyaha

kadar değiĢen renklerde. Askosporlar 10-18 (-23) x 5-8 µm boyutlarında.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalar, özellikle kireçtaĢı, ayrıca duvarlar ve kireçli harç

üzerinde yaygın olarak geliĢir. Dermatocarpon. miniatum ile yan yana bulunabilir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta ve Güney Avrupa, Rusya, A.B.D. ve

Avustralya‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (V. subfuscella) (Fritsch 1899); Hatay

(John 1996a); Ġstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Hatay (John ve Nimis

1998); Adana, Çanakkale (Nimis ve John 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); (V.

subfuscella) Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Tiyatronun doğusuyla Ģehir

duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; ġehir Duvarları dıĢındaki su

deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; St. Philippe Martyrium'u

Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı

- 97 -

Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; Doğu Nekropolü,

Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004. (KK).

4. 5. 25. 2. Verrucaria lecideoides (A.Massal.) Trevisan

Sin. Verrucaria beltraminiana (A. Massal.) Trevisan

Tallus kabuksu, areolat, areoller siyah kenarlı değil, düz veya hafif konveks,

0.8(1) mm, açık gri, gri, gri – kahverengi, üst yüzey kırıĢıklı veya değil. Areollerin

altında siyah tallus tabakası var veya yok. Peritesyum her areolde 1 – 2 adet, konik

Ģekilde, sesil. Askosporlar 14-20 x 5-9 µm. Alg hücreleri 5 – 20 µm.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalarda bulunur, genellikle diğer likenler üzerinde parazit

geliĢen bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta ve Güney Avrupa ile Akdeniz‟de yaygındır.

(Clauzade ve Roux 1985,Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Erciyas Dağı (Steiner 1905); Gaziantep (John ve

Nimis 1996), (Nimis ve John 1998).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Güney Roma Kapısı Traverten

ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; (KK Verrucaria nigrescens ile birlikte); ġehir

Hamamlarından Ġtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m,

07.XII.2002 (KK Aspicilia calcarea ile birlikte); Pamukkale beldesi ve travertenler

arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003 (KK

Verrucaria nigrescens, Verrucaria muralis ile birlikte).

4. 5. 25. 3. Verrucaria muralis Ach.

Tallus substrat içinde veya yüzeysel ve oldukça çeĢitli Ģekilde, açık gri, gri -

yeĢil, gri - kahverengi, belirsiz ve düzgün rimoz veya areollü ve peritesyumların

çıktığı yerlerde çukurlu. Peritesyum ¾ tallusa gömülüden yüzeysele kadar ve bileĢik.

Ġnvolukrellum 0.25-0.4(-0.5) mm çapında, siyah, yuvarlak. Asıl kenar renksiz veya

açık kahverengi. Askosporlar 15-25(-28) x 8-15 µm boyutlarında.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalar, duvar, beton veya nadiren kireçtaĢı üzerinde geliĢir.

- 98 -

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta ve Güney Avrupa, Amerika, Rusya, Kuzey

Afrika ve Avustralya‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e ki Y a y ı l ı Ģ ı : Ayvalık / Balıkesir (Güner 1986); Antalya,

Balıkesir, Hatay (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998); AkĢehir

(Karabulut ve Türk 1998); Antalya (Nimis ve John 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu

1999).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; Güney

fRoma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; ġehir Hamamlarından

Ġtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002;

Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; ġehir

Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; St.

Philippe Martyrium'u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve

travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003;

Çukurbağ'ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004;

Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004, (KK).

4. 5. 25. 4. Verrucaria nigrescens Pers.

Tallus substratın yüzeyinde, koyu kahverengi, yeĢil - siyah veya siyah renkte,

areollü. Areoller 0.2-0.8 mm geniĢlikte, düz veya biraz konveks, bazen kenarlarda

soredli veya izidli. Protallus siyah renkte olup bazen areol kenarlarında siyah çizgi

oluĢturur. Peritesyum bileĢik, ½, ¾ kadarı substrata gömülü, uçları düz veya küresel;

involukrellum 0.2 - 0.4 mm çapında ve siyah renkte, asıl kenar koyu kahverengi.

Askosporlar (17-)19-27(-30) x 8-14 µm boyutlarında.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalarda, duvar, harç, beton üzerinde, daha ender olarak silisli

kayalarda geliĢen geniĢ yayılıĢı olan bir türdür.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta ve Güney Avrupa, Rusya, Kuzey Amerika,

Kuzey Afrika ve Avustralya‟da yayılıĢ gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ordu (Steiner 1909a); Burgaz Adası (Szatala 1927

b); Göksu (Szatala 1927 a); Hakkari var. rupicola (Szatala 1941); Göksu (Verseghy

1982); Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Antalya,

Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998);

- 99 -

AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve

John 1998); Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu

1999); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Kastamonu

(Yıldız ve John 2002); Kocaeli (John 2002).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Kuzey giriĢindeki Hamam-

Bazilika ve Kuzey Nekropolü'nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; Güney

Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; ġehir Hamamlarından

Ġtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002;

Tiyatronun doğusuyla Ģehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; ġehir

Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; St.

Philippe Martyrium'u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; Pamukkale beldesi ve

travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003;

Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; Çukurbağ'ın Güneybatısı,

pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20.V.2004; Doğu Nekropolü, Kuzey

hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004, (KK).

4. 5. 25. 5. Verrucaria viridula (Schrad.) Ach.

Sin. Amphoridium viridulum (Schrad.) Serwit, Verrucaria griseorubens

Migula, Verrucaria obductilis (Nyl.) Zöch.

Tallus rimoz, areolat, areoller (0.2)0.4-1.0(-2.0) mm, geniĢ köĢeli, düz, yüzey

düz veya pürüzlü, açıktan koyu kahverengiye kadar, gri – yeĢil veya gri –

kahverengi, bazen koyu kahverengi, protallus ile çevrelenmiĢ. Peritesyum basit, uçta

0.3 – 0.5 mm, hemen hemen tam gömülü, koyu kahverengi – siyah, merkezde 0.3 –

0.5 (-0.7) mm çapında. Ġnvolukrellum yok. Askosporlar 22-35(-39) x 10-17 µm.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Kalkerli kayalar, duvarlar, harç ve tuğla üzerinde yaygın olarak geliĢir.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Orta Avrupa ve Akdeniz‟de, Kuzey Amerika‟da

yayılıĢ gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : ġehir Hamamlarından Ġtibaren

Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002, (KK).

- 100 -

4. 5. 26. XANTHORIA (Fr.) Th. Fr.

4. 5. 26. 1. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.

Tallus 15 cm ye kadar yayılan oldukça düzgün rozet Ģeklinde, sarı - turuncu

(gölgede gri) renkte, yapraksı, birbirine yakın ve az çok kıvrımlı - yatay veya kısmen

dik loblu. K (+) koyu menekĢe - kırmızı. Loblar uçlara doğru içe dönük, 1-7 mm

geniĢlikte ve yuvarlaklaĢmıĢ Ģekilde. Üst yüzey pruinos değil, alt yüzey açık renk ve

düz, kalın ve açık renkli basit rizinli. Rizinler genellikle iyi geliĢmemiĢ veya küçük

tutunma diskleri mevcut. Korteks her iki yüzeyde de pseudoparenkimatik. Alg

bileĢeni Trebouxioid. Medulla belirgin ve beyaz. Apotesyum çok sayıda, 4 mm çapa

kadar büyüklükte, dağınık veya toplu halde, sesil, gençken konkav, olgunlukta

hemen hemen düz, laminal, orbikular, turuncu; kenarı düzden krenulata kadar,

diskten daha açık renkli tallus seviyesinden yüksekte ve tallus - kenar ile çevrili.

Olgunlukta kenar kaybolur. Askus 8 sporlu; askosporlar (10-) 12-16 x (6-)7-9 µm

boyutlarında, renksiz, polariokülar ve elipsoid. Hipotesyum renksiz.

E k o l o j i k Ö z e l l i k l e r i

H a b i t a t : Çok geniĢ bir yayılıĢ alanına sahiptir. Besince zengin substratların

çoğunda; ağaç, odun, kiremit üzerinde, bulunur.

Y e r y ü z ü n d e Y a y ı l ı Ģ ı : Karasal alanlarda veya sahil bölgelerindeki asitli ve

kalkerli kayalar üzerinde geliĢen kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth

1995).

T ü r k i y e ‟d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : Ġstanbul (Rigler 1852); Ġstanbul (Fritsch 1899);

Mudanya, Yamanlar Dağı (Steiner 1916); ġile (Szatala 1927 a); Burgaz Adası

(Szatala 1927 b); Ereğli (Szatala 1960); Çanakkale, Balıkesir, Manisa, Ġzmir (Güner

ve Özdemir 1986); Ġzmir ve çevresi (Özdemir 1986); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik

(Özdemir 1990); EskiĢehir (Özdemir 1991); Gemlik - Mudanya (Özdemir ve Öztürk

1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya

(Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); ÇamlıhemĢin (Yazıcı 1995 b);

Adana, Balıkesir, Gaziantep, Hatay, Ġzmir (John ve Nimis 1996); Ġstanbul Adaları

(Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Foça (Akdemir ve Çobanoğlu 1997); Sakarya (Çiçek

ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); AkĢehir (Karabulut ve Türk 1998);

Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); Ġstanbul, Çanakkale, Edirne, Çanakkale,

Tekirdağ (Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı

- 101 -

1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Ulubolu,

Atabey / Isparta (Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998); Olur, Oltu, ġenkaya (Aslan

2000); YeĢildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Ġzmir

(Sommerfeldt ve John 2001); ÇamlıhemĢin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b);

Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004).

A r a Ģ t ı r m a B ö l g e s i n d e k i Y a y ı l ı Ģ ı : ġehir Hamamlarından Ġtibaren

Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002, (Mus); ġehir

Duvarları dıĢındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; Eski

tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004, (Epi).

- 102 -

BÖLÜM V.

SONUÇ ve TARTIġMA

Pamukkale ve Antik Hierapolis Kenti‟nden (ġekil V - 1) 10 Ağustos 2002 ile

20 Mayıs 2004 tarihleri arasında toplanan liken örneklerinin incelenmesi sonucu 15

familyadan 26 cinse bağlı (61 tür ve 1 alttür birlikte) 62 takson tayin edilmiĢtir. Söz

konusu taksonların Türkiye‟de daha önce kaydedildiği yerler, yeryüzündeki yayılıĢ

alanları ve habitatları belirtilmiĢ, cins ve tür düzeyinde tayin anahtarları

düzenlenmiĢtir.

ġekil V – 1 On iki Numaralı Lokaliteden Pamukkale’nin Görünümü

- 103 -

John ve Seaward‟ın 2000 yılı yayınlarına göre [59] Pamukkale – Hierapolis‟te

tespit edilen Acarospora cervina, Aspicilia calcarea, Aspicilia contorta ssp.

hoffmanniana, Caloplaca dolomiticola, Diploschistes ocellatus, Buellia epipolia,

Lecanora muralis, Lobothallia radiosa, Squamarina cartilaginea, Verrucaria

viridula taksonları dıĢındaki 51 tür ve 1 alt tür, araĢtırma bölgesinde ilk defa tespit

edilmiĢtir. Tüm bu taksonların içinde, eski ve güncel tüm yayınlar tarandığı hâlde

isimlerine rastlanamayan üç tür - Lecania sylvestris, Lecania turicensis, Opegrapha

herbarum - Türkiye için yeni kayıttır.

AraĢtırma bölgesinde en fazla görülen taksonlar, Acarospora cervina, Aspicilia

calcarea, Buellia epipolia, Caloplaca flavescens, Caloplaca holocarpa, Caloplaca

teicholyta, Candelariella aurella, Collema tenax, Lecanora muralis, Placidium

squamulosum, Squamarina cartilaginea, Verrucaria glaucina, Verrucaria muralis,

Verrucaria nigrescens‟dir (Tablo V - 1).

Cinsler, cinslere ait tür sayıları ve cinslerin dâhil oldukları familyalar Tablo V

– 3‟te verilmiĢtir. Bölgede tür sayısı 4 ve 4‟ün üzerinde olan cinsler Toninia,

Lecanora, Rinodina, Caloplaca ve Verrucaria‟dır.

Türlerin üzerinde geliĢtiği substratlara göre dağılımı Tablo V – 2‟de ve örnek

sayıları lokalitelerdeki dağılımı ile birlikte Tablo V – 1‟de ve ġekil V – 2‟de

gösterilmiĢtir.

Buna göre 188 örnek için; türlerin büyük çoğunluğunu (% 65,7) S a k s i k o l

türler oluĢturmakta, daha sonra E p i f i t i k (% 8,5) ve T e r r i k o l (% 19,1)

türler gelmektedir. L i k e n i k o l türlerin oranı % 5,3‟te ve M u s i k o l likenlerin

oranıysa % 1,1‟de seyretmektedir. (ġekil V - 3) Saksikol türlerin bu denli yoğun ve

epifitik türlerin oldukça az olması, araĢtırma bölgesinin vejetasyon özellikleriyle

iliĢkilidir. AraĢtırma bölgesinde kendiliğinden geliĢen ağaç sayısı 2 – 3‟ü

geçmemekte, tepelerde çalılara rastlanmaktadır. Belirli bölgelerde kültür olarak

yetiĢtirilen Pinus ve Cupressus türlerinde ise –henüz genç oldukları için- likenlere

rastlanmamıĢtır.

Örneklerin habitat özelliklerinin ilgili literatürle uyuĢtuğu görülmüĢtür.

Saksikol türlerin tamamı kalkerli kayalardan alınmıştır. Araştırma bölgesinde

silisli kayaya rastlanmamıştır.

- 104 -

Acarospora cervina 1 1 1 1 1 5

Acarospora macrospora 1 1

Aspicilia calcarea 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10

A. contorta ssp. contorta 1 1 2

A. contorta ssp. hoffmanniana 1 1 1 1 4

Buellia badia 1 1

B.epipolia 1 1 1 1 1 1 6

Caloplaca alociza 1 1 1 3

C.cerina var. cerina 1 1 2

C. chalybea 1 1

C.citrina 1 1 2

C. dolomiticola 1 1

C.flavescens 1 1 1 1 1 5

C.holocarpa 1 1 1 1 1 5

C. inconnexa 1 1 1 3

C. lactea 1 1 1 3

C. luteoalba 1 1 2

C. saxicola 1 1

C. teicholyta 1 1 1 1 1 1 6

C. variabilis 1 1 1 1 4

Candelariella aurella 1 1 1 1 1 1 1 1 8

Candelariella medians 1 1

Candelariella xanthostigma 1 1

Cladonia foliacea 1 1 2

Cladonia pocillum 1 1

Collema cristatum 1 1

Collema tenax 1 1 1 1 1 1 1 1 1 9

Diploschistes muscorum 1 1

Diploschistes ocellatus 1 1 1 3

Fulgensia fulgens 1 1 1 1 4 8

Lecania sylvestris Ψ 1 1

Lecania turicensis Ψ 1 1

Lecanora albescens 1 1

Lecanora campestris 1 1 2

Lecanora dispersa 1 1 2

Lecanora muralis 1 1 1 1 1 1 1 1 8

Lecidella elaeochroma 1 1 2

Lobothallia radiosa 1 1 2 4

Opegrapha herbarum Ψ 1 1 2

Phaeophyscia orbicularis 1 1 2 4

Physcia adscendens 1 1 2

Physcia stellaris 1 1

Physconia distorta 1 1 2 4

Placidium squamulosum 1 1 1 1 1 1 6 12

Placocarpus schaereri 1 1 1 1 4 8

Placynthium nigrum 1 1 2 4

Psora decipiens 1 1 1 3 6

Rinodina bischoffii 1 1

Rinodina calcarea 1 1 1 1 4

Rinodina exigua 1 1

Rinodina gennarii 1 1

Squamarina cartilaginea 1 1 1 1 1 1 1 7 13

Toninia cinereovirens 1 1

Toninia diffracta 1 1

Toninia physaroides 1 1

Toninia sedifolia 1 1 1 3

Verrucaria glaucina 1 1 1 1 1 5

Verrucaria lecideoides 1 1 1 3

Verrucaria muralis 1 1 1 1 1 1 1 1 1 9

Verrucaria nigrescens 1 1 1 1 1 1 1 1 8

Verrucaria viridula 1 1

Xanthoria parietina 1 1 1 3 6

TOPLAM 13 25 11 22 22 13 6 23 7 20 14 12

Ψ Türkiye İçin Yeni Tür

Yapraksı Kabuksu Pulsu Plakodioid Takson ≥ 5

Tablo

V -

1 T

ürle

rin

Lok

ali

tele

re G

öre D

ağ

ılım

ı

VIIITAKSON ADI

VIII II III IV

IX XIXI II III IV V VI VII XII

Lokaliteler

XII188

VIII IX X XIV VI

10

3

10

4

2

13

3

7

6

26

Toplam

Tür

Örneği

Toplam

Cins

Örneği

6

16

7

48

- 105 -

Acarospora cervina 5 5 1

Acarospora macrospora 1 1 1

Aspicilia calcarea 10 10 1

A. contorta ssp. contorta 2 2 1

A. contorta ssp. hoffmanniana 4 4 1

Buellia badia 1 1 1

B.epipolia 6 6 1

Caloplaca alociza 3 3 1

C.cerina var. cerina 2 2 1

C. chalybea 1 1 1

C.citrina 2 2 1

C. dolomiticola 1 1 1

C.flavescens 5 5 1

C.holocarpa 5 5 1

C. inconnexa 3 3 1

C. lactea 3 3 1

C. luteoalba 2 2 1

C. saxicola 1 1 1

C. teicholyta 6 6 1

C. variabilis 4 4 1

Candelariella aurella 8 8 1

Candelariella medians 1 1 1

Candelariella xanthostigma 1 1 1

Cladonia foliacea 2 2 1

Cladonia pocillum 1 1 1

Collema cristatum 1 1 1

Collema tenax 9 9 1

Diploschistes muscorum 1 1 1

Diploschistes ocellatus 3 3 1

Fulgensia fulgens 4 4 1

Lecania sylvestris Ψ 1 1 1

Lecania turicensis Ψ 1 1 1

Lecanora albescens 1 1 1

Lecanora campestris 1 1 2 1

Lecanora dispersa 2 2 1

Lecanora muralis 8 8 1

Lecidella elaeochroma 1 1 1

Lobothallia radiosa 2 2 1

Opegrapha herbarum Ψ 1 1 1

Phaeophyscia orbicularis 2 2 1

Physcia adscendens 1 1 2 1

Physcia stellaris 1 1 1

Physconia distorta 2 2 1

Placidium squamulosum 6 6 1

Placocarpus schaereri 4 4 1

Placynthium nigrum 2 2 1

Psora decipiens 3 3 1

Rinodina bischoffii 1 1 1

Rinodina calcarea 4 4 1

Rinodina exigua 1 1 1

Rinodina gennarii 1 1 1

Squamarina cartilaginea 7 7 1

Toninia cinereovirens 1 1 1

Toninia diffracta 1 1 1

Toninia physaroides 1 1 1

Toninia sedifolia 3 3 1

Verrucaria glaucina 5 5 1

Verrucaria lecideoides 3 3 1

Verrucaria muralis 9 9 1

Verrucaria nigrescens 8 8 1

Verrucaria viridula 1 1 1

Xanthoria parietina 1 2 3 1

TOPLAM (62 Takson) 124 36 16 2 10 12 176 7 38 10 7

Tab

lo V

- 2

Tal

lus,

Su

bst

rat

ve

Alg

Bile

şen

i Çeş

itle

rin

e G

öre

Lik

enle

rin

Dağ

ılım

ı

YapraksıMusikol Likenikol Cyano Chloro

Likenikol Cyano Chloro Yapraksı

TAKSON ADISubstrat Tipi Alg Bileşeni Tallus Biçimi

Kabuksu PlakodioidPulsuSaksikol Terrikol Epifitik

Saksikol Terrikol Epifitik Musikol Kabuksu Pulsu Plakodioid

- 106 -

Tüm lokalitelerdeki taksonların morfolojik özelliklerine göre dağılımı ġekil V

– 4‟te verilmiĢtir. Toplam 188 örnek içinde 111 örnek K a b u k s u, 30 örnek P l a

k o d i o i d, 27 örnek P u l s u, ve 20 örnek Y a p r a k s ı taksonlara aittir. Buna

göre; Kabuksu taksonların oranı % 58,8; Plakodioid (% 15,9), Pulsu (% 14,3) ve

Yapraksı (% 10,6) türlerin oranları toplamından fazladır. Kabuksu türlerin bu kadar

fazla olmasının sebebi de bölgedeki likenlerin çoğunlukla saksikol (özellikle

Kalsikol) olmalarıdır.

AraĢtırma bölgesinde D a l s ı likenlere rastlanmamıĢtır.

FAMĠLYA ADI C Ġ N S A D ITÜR

SAYISI

TAKSON

SAYISI

Acarosporaceae Acarospora 2 2

Biatoraceae Lecania 2 2

Toninia * 4 4

Candelariaceae Candelariella 3 3

Cladoniaceae Cladonia 2 2

Collemataceae Collema 2 2

Hymeneliaceae Aspicilia 2 3

Lobothallia 1 1

Lecanoraceae Lecanora * 4 4

Lecidella 1 1

Opegraphaceae Opegrapha 1 1

Physciaceae Buellia 2 2

Phaeophyscia 1 1

Physcia 2 2

Physconia 1 1

Rinodina * 4 4

Placynthiaceae Placynthium 1 1

Psoraceae Psora 1 1

Squamarinaceae Squamarina 1 1

Teloschistaceae Caloplaca * 13 13

Fulgensia 1 1

Xanthoria 1 1

Thelotremataceae Diploschistes 2 2

Verrucariaceae Placidium 1 1

Placocarpus 1 1

Verrucaria * 5 5

61 62TOPLAM

* 4 ve daha fazla türe sahip cinsler

Tablo V - 3 Cinslerin Familyalara Dağılımı ve Tür Sayıları

- 107 -

En büyük grubu oluĢturan kabuksu likenlerden saksikol - kabuksu 29 takson,

epifitik - kabuksu 7, likenikol - kabuksu 3 takson bulunmuĢtur. Bunlardan ikisinin

hem epifitik hem saksikol örneği bulunduğundan toplam kabuksu takson sayısı 29 +7

+ 3 – 2 = 37‟dir. Bu rakam tüm taksonların % 59,7 sini oluĢturur.

Kabuksu türlerden Buellia badia ve Buellia epipolia türlerinin Lecanora

muralis tallusu üzerinde; Caloplaca inconnexa‟nın da Acarospora cervina ve

Placocarpus schaereri tallusları üzerinde likenikol olarak geliĢim gösterdikleri tespit

edilmiĢtir. Yine kabuksu türlerden Caloplaca luteoalba‟nın Karayosunlarıyla;

Verrucaria lecideoides‟in Aspicilia calcarea, Verrucaria nigrescens ve Verrucaria

muralis ile birlikte geliĢtikleri gözlemlenmiĢtir.

Bölgede kabuksu likenleri Caloplaca 10; Verrucaria 5; Rinodina 4; Lecanora 3

türü ile temsil ederken, Acarospora, Aspicilia, Buellia, Candelariella, Diploschistes,

Lecania, cinsleri 2‟Ģer; Lecidella, Lobothallia ve Opegrapha cinsleri de 1‟er türle

temsil edilmektedir.

Plakodioid türler, 30 örnekle % 16‟lık yoğunluğa sahiptirler. Bu gruptan

Caloplaca flavescens‟in Aspicilia calcarea ve Verrucaria nigrescens ile birlikte;

Placocarpus schaereri‟nin Acarospora cervina, Caloplaca inconnexa, Lecanora

ġekil V – 2 Lokalitelerdeki Takson Sayıları

- 108 -

muralis ve Lobothallia radiosa ile birlikte geliĢtikleri görülmüĢtür. Plakoid türler

içinde Fulgensia fulgens terrikol, diğerleri saksikol likenlerdir.

Pulsu türler, toplam 27 örnek ile % 14‟lük bir yoğunluğa sahiptirler. Bunlardan

Cladonia foliacea, Cladonia pocillum, Placidium squmulosum, Psora decipiens,

Squamarina cartilaginea, Toninia physaroides ve Toninia sedifolia terrikol;

ġekil V – 4 Tallus Biçimine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımı

ġekil V – 3 Substrat Cinsine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımları

- 109 -

Placynthium nigrum, Toninia cinereovirens ve Toninia diffracta saksikol türlerdir.

Toninia physaroides‟in, yapraksı türlerden Collema tenax ile; Placidium

squamulosum, Cladonia foliacea, Cladonia pocillum, Psora decipiens, Squamarina

cartilaginea, Toninia cinereovirens, Toninia physaroides ve Toninia sedifolia‟nın da

Karayosunları ile birlikte geliĢtikleri görülmüĢtür.

Yapraksı türler, 20 örnekle % 11‟lik bir dilime sahiptirler. Yapraksılardan

Collema cristatum‟un saksikol; Collema tenax‟ın terrikol olarak Karayosunlarıyla

birlikte; Phaeopyscia orbicularis ve Physcia stellaris‟in epifitik; Physcia

adscendens‟in hem saksikol hem epifitik ve Xanthoria parietina‟nın hem epifitik

hem de Musikol olarak geliĢtikleri gözlenmiĢtir.

Tüm lokaliteler içinde

ekolojik olarak II ve XI numaralı

lokalitelerin ayrı birer önemi vardır,

çünkü, II numaralı lokalite dört

yönü açık, ve yaklaĢık 20 – 30 m

yüksekliğinde bir tepedir. Bu tepe,

her yönden güneĢ aldığı için, zengin

bir liken dokusuna sahiptir. Yine XI

numaralı lokalite, diğer tüm

lokalitelerin aksine Denizli‟ye

doğru güney yönüne değil de,

Çökelez Dağı‟na doğru kuzey

yönüne bakmaktadır. ġekil II – 9‟da

da bahsedildiği gibi, XI. lokalite,

bakı konumu sebebiyle daha farklı

liken türleri barındırmaktadır.

ġekil V – 5‟teki 20.05.2004

tarihli fotoğrafta, Pamukkale termal suyunun etkisine maruz kalan mısır (Zea mays)

bitkileri görülmektedir. Su, kanaldan taĢarak kısa bir müddet mısır tarlasına hücum

etmiĢ ve ortamdaki canlı – cansız her nesneyi CaCO3 ile kaplamıĢtır. Aynı durum,

yarı pasif travertenler olarak adlandırdığımız ve termal suyun beyazlatıcı etkisine

kısmen açık alanlardaki diğer bitkiler için de geçerlidir. Buna örnek olarak ġekil V –

6‟da görülen karayosunu ve likenler verilebilir.

ġekil V – 5 Termal Suyun Etkisiyle Kireçle

Kaplanan Mısır Bitkileri

- 110 -

Ġçerdiği yoğun CaCO3 sebebiyle geçtiği her yeri beyazlatan Pamukkale termal

suyu, bu özelliğiyle zaman zaman karayosunu ve likenleri de kaplayarak morfolojik

değiĢikliklere yol açmakta, hattâ bazen tayinlerde zorluk çıkarmaktadır. Örneğin,

gerçekte pruinos olmayan bir liken, ortamdaki yoğun kireç sebebiyle sanki

pruinosmuĢ gibi görünmekte yada, Fulgensia fulgens, Squamarina cartilaginea gibi

bazı türler normalden daha beyazımsı görünmektedirler. (Bkz EKLER) Bununla

birlikte, önce termal suyun ardından da travertenin kapladığı canlılar bir süre sonra

fosilleĢmeye baĢlamaktadır. Dolayısıyla, pasif hâldeki traverten kütlelerinin likenler

ve karayosunları baĢta olmak üzere çeĢitli bitkilerin fosillerini barındırıyor olmaları

kuvvetli bir ihtimaldir.

Denizli Ġli‟nin hava kirliliği (SO2) kıĢ ayı ortalaması 130 µg / m3‟tür (Tablo II -

1). Bu ortalama; kirlilik likeni olarak bilinen Lecanora conizaeoides‟in görülmeye

baĢladığı; Physcia adscendes‟in ortadan kaybolmaya yüz tuttuğu bir seviyedir. Yıllık

ortalama 131,3 µg/m3 SO2 yoğunluğu, hava kirliliği bakımından normal sayılmakla

birlikte, bu oran bile likenler için fazla kirlilik oluĢturmakta ve liken çöllerinin ortaya

çıkmasına yol açmaktadır. [71, 108] AraĢtırma bölgesinde rastladığımız hava kirliliğine

ġekil V – 6 CaCO3’le KaplanmıĢ Liken ve Karayosunu Örnekleri

- 111 -

karĢı hassas türler olan Phaeophyscia orbicularis ve Physconia distorta gibi türlerin

yanında; 35 µg/m3 den fazla SO2 içeren ortamlarda görülmeyen bir tür olan

Caloplaca cerina‟nın bulunması, Pamukkale yöresinde hava kirliliği görülmediğini

ortaya koymaktadır. Farklı kirlilik oranlarında farklı likenler geliĢmektedir. Buna

göre araĢtırma bölgemizdeki likenler Dobson‟a göre 9. basamakta (SO2 miktarı < 30

µg/m3) yer almaktadır. [5] Biyolojik indikatörler olarak hava kirliliğine duyarlı olan

yapraksı liken türlerinin sağlıklı geliĢimi dikkate alındığında, araĢtırma bölgesinde

gözlenen temiz havanın varlığı ortaya çıkmaktadır. Kirlilik olduğunda likenlerde

görülen renk solması, beyazlaĢması, kahverengi lekeler oluĢması gibi renk

bozuklukları, apotesyum oluĢumunda azalma, sored ve izidlerde artma ve nekrosis

gibi belirtilerin [16, 62] hiçbirine rastlanmamıĢtır. Bu tez çalıĢması ile elde edilen

sonuçlar, bir sanayi kenti olan Denizli‟nin aksine Pamukkale yöresinin bugünkü

haliyle hava kirliliği bakımından hiçbir sorunu olmadığını göstermiĢtir.

Türkiye‟de yapılan ve likenlerin monitör özelliğini gösteren çalıĢmalardan biri

de [91], Karadeniz bölgesindeki likenlerin Çernobil Kazası‟ndan önce ve sonra

incelenmesidir. Buna göre kazadan önce 1979 – 1989 yılları arasında bölgeden

toplanan örneklerle, kazadan sonra toplananlar Cs (Sezyum) izotopları açısından

karĢılaĢtırılmıĢlar ve 134

Cs ile 137

Cs‟nin söz konusu kazadan sonra bölgede

yoğunlaĢtığı tespit edilmiĢtir. Bu çalıĢma, likenlerin, radyoaktif kirlenmenin kalıcı

etkilerini tespit edecek önemli indikatörler olduğunu ortaya koymaktadır. Konunun

araĢtırma bölgemizi ilgilendiren boyutu da, florası çıkarılan alanlarda hava kirliliği

ölçümleri de yapılarak Türkiye Likenleri için bir indis belirlenmesi ve monitör

tablosu çıkarılması yanında; Pamukkale Özel Koruma Alanı gibi koruma alanları,

millî parklar vb. gibi arazilerin öncelikle ve özellikle liken floralarının çıkarılması ve

hava kirliliğinin tespit edilmesi sağlanabilir.

- 112 -

TERĠMLER LĠSTESĠ

Apotesyum : içinde olgun himenyumun açıldığı kase Ģeklindeki üreme

yapısı

Areol : kabuksu bir tallusun birbirinden ayrılmıĢ adacıklar Ģeklinde

köĢeli parçalarının her biri

Askomata : askus içeren herhangi bir yapı

Askospor : askus içinde oluĢan ve üremeyi sağlayan spor

Askus : askosporların üretildiği kese Ģeklindeki hücre

Blastid : tallusun tomurcuklanması sonucu oluĢan yuvarlak uzantı

Digitat : parmaksı

Epifitik : bitkiler üzerinde geliĢen

Epitesyum : çoğunlukla renkli parafiz uçlarının jelatinimsi bir madde ile

gömülü olduğu himenyumun üst kısmı

Fusiform : iki uçta daralan mekik Ģeklinde

Himenyum : askokarpın parafiz ve askus içeren fertil tabakası

Hipotesyum : himenyumun altındaki hif tabakası

Ġmbrikat : üst üste dizili

Ġnvolukrellum : bazı peritesyumların eksipulumunu veya peritesyumu

çevreleyen doku

Ġzid : vegetatif üremeye yarayan alg hücreleri içeren ve korteksle

çevrili değiĢik Ģekillerdeki tallus çıkıntısı

Kalsikol : kalkerli substrat üzerinde geliĢen liken

Kapitat : düzgün Ģekilli baĢı olan

Klavat : bir ucu geniĢ yuvarlak çomak Ģeklinde

Konidyum : özelleĢmiĢ mantar hiflerinin uçlarında eĢeysiz olarak oluĢan

sporlar

Konkav : iç bükey

Konveks : dıĢ bükey, kabarık

- 113 -

Koralloid : mercana benzer Ģekilde

Korteks : tallusun dıĢ tabakası

Krenulat : çok derin yuvarlak diĢli kenarlı

Likenikol : likenler üzerinde geliĢen

Lirellat : dar uzun apotesyum

Marjinal : kenarda olan, kenarla ilgili

Medulla : korteksin altında yer alan ve gevĢek hiflerden oluĢan tabaka

Muriform : enine ve boyuna veya eğik bölmeli

Musikol : karayosunları üzerinde geliĢen

Oblong : iki ucu yuvarlak dikdörtgen Ģeklinde

Orbikular : dairesel Ģekilde

Parafiz : steril filamentler

Peritesyum : uçta küçük bir açıklığı bulunan, küresele yakın testi veya

armut Ģeklindeki tallusa gömülü üreme yapısı

Piknidyum : eĢeysiz sporlar (konidyosporlar) oluĢturan tallusa gömülü

testi Ģeklinde yapı

Piriform : armut Ģekilli

Plakodioid : kenarlarda ıĢınsal lobları olan kabuksu tallus

Podesyum :himenyumlu diskleri ve bazen konidyumları taĢıyan

apotesyum orijinli dokudan gelen silindirik veya kadeh

Ģeklindeki tallus parçası

Polariokülar : bir kanal ile birbirine bağlı iki lumenden oluĢan iki hücreli

askospor

Protallus : kabuksu likenlerin çevresinde ve areol aralarında görülen,

daha sonra likenleĢmiĢ tallusun geliĢeceği, alg hücresi

içermeyen ve ilk geliĢen hiflerden oluĢan yapı

Pruinos : kristal gibi veya unsu bir yapı ile kaplı olan

Pseudosfel : tallusta medullanın yüzeye çıktığı, nokta veya çizgi Ģeklinde

Rimoz : her yönde düzensiz çatlaklı yapıda

Rizin : hif yumağından oluĢan ve tutunmaya yarayan köke benzer

yapı

Saksikol : kaya ve türevleri üzerinde geliĢen

Sefalodyum : yeĢil alg bileĢenli bir liken tallusunda bulunan mavi-yeĢil alg

içeren doku

- 114 -

Septum : hücre duvarı yada bölmesi

Sesil : sapsız

Soral : tallus üzerinde soredleri taĢıyan değiĢik Ģekillerdeki yapı

veya bölge

Sored : korteks ile kaplı olmayan alg hücreleri ve mantar hiflerinden

oluĢan granül Ģeklindeki vegetatif üreme yapısı

Subkonveks : konvekse yakın Ģekilde

Submuriform : muriforma yakın Ģekilde

ġizid : tallusun üst tabakalarında oluĢan ve tallustan pul Ģeklinde

çıkıntı olarak ayrılan lob uzantısı

Tallus – kenar : alg bileĢeni taĢıyan, tallus ile çevrili apotesyum

Terrikol : toprak üzerinde geliĢen

Tomentos : hif uzantılarından oluĢan ince tüylü keçe Ģeklinde örtüyle

kaplı

Uniseriat : tek sıralı

Urseolat : derin konkav, kase Ģeklinde

Verrukoz : küçük yuvarlak oluĢumlu tallus

- 115 -

KAYNAKLAR

A. Kitaplar :

1. AHMADJIAN, V. “Algal/Fungal Symbioses. Progress in Phycological

Researh”, Vol.1., 179-233. (1982).

2. BAYTOP T., “Türkçe bitki Adları Sözlüğü”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih

Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları 578, Ankara (1997).

3. CLAUZADE G., ROUX C., “Likeno Okcidenta Eŭropo Ilustrita

Determinlibro” Bulletin de la Société Botanique du Contre – Quest Nouvelle Série –

Numéro Spécial, Royan, France (1985)

4. DAVIS P. H. “Flora of Turkey and The East Aegean Islands”, Edinburgh

University Press, Vol. 1, (1965) 1-567.

5. DOBSON F. S, “Lichens an Illustrated Guide to the British and Irish Species”,

The Richmond Publishing Co. Ltd., England, (1992).

6. “Denizli Kültür Değerleri”, Denizli Valiliği Ġl Kültür Müdürlüğü, Denizli,

(2001).

7. FRITSCH K., “Flora von Constantinopel”, Akademie der Wissenschaften,

Wien, (1899).

8. GÜNER, H. „Likenlerin Biyolojisi ve Ege Bölgesinde Bulunan Bazı Türleri‟

Ege Üniv. Fen Fak. Kitaplar Serisi No: 92, Ġzmir, pp.1-32 (1986).

9. JAHNS H. M, “Collins Guide to the Ferns, Mosses and Lichens of Britain and

Northern and Central Europe”, Collins Grafton Street, London, (1987).

10. JOHN, V. “Atlas der Flechten in Rheinland-Pfalz„ 13/1, Oppenheim. pp. 275

(1990).

11. KIRSCHBAUM U., WIRTH V., “Flechten Erkennen Luftgüte Bestimmen”,

Eugen Ulmer GmbH & Co. Stuttgart, Germany, (1997).

12. KOÇMAN A., “Ege Ovalarının İklimi” Ege Üniversitesi Fen Ed. Fak.

Yayınları No: 73, Ġzmir, (1993 a) 10, 21, 31, 36, 39, 44, 53, 66, 73, 89, 97, 101, 103,

114, 115.

- 116 -

13. KOÇMAN A., “Türkiye İklimi” Ege Üniversitesi Fen Ed. Fak. Yayınları No:

72, Ġzmir, (1993 b) 7, 10, 58.

14. MALCOLM WM., GALLOWAY D J, “New Zealand Lichens. Checklist, Key,

and Glossary”, The Caxton Press, Christchurch, New Zealand, (1997).

15. MOBERG, R., HOLMASEN, I. „Flechten von Nordund Mitteleuropa Ein

Bestimmungsbuch‟ Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, (1992).

16. NASH, T. H, “Lichen Biology” Cambridge University Press, (1996).

17. NECDET A., MUTLUER M., IġIK ġ., “Bölgesel Türkiye Coğrafyası” Ege

Üniversitesi Fen Ed. Fak. Coğrafya Bölümü Ders Notları, Ġzmir, (1993), 94-97.

18. PURVIS, O.W., COPPINS, B.J., HAWKSWORTH, D.L., JAMES, P.W. and

MOORE, D.M. “The Lichen Flora of Great Britain and Ireland” Natural History

Museum Publications in association with the British Lichen Society, London, (1992).

19. TANKER N. KOYUNCU M. COġKUN M., “Farmasötik Botanik”, Ankara

Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, No 78, Ankara, (1998).

20. WIRTH V, “Die Flechten Baden-Württembergs”, Teil 1, Eugen Ulmer GmbH

& Co., Stuttgart, Germany, (1995).

21. WIRTH V, “Die Flechten Baden-Württembergs”, Teil 2, Eugen Ulmer GmbH

& Co., Stuttgart, Germany, (1995).

22. YAVĠ E., “Türkiye‟nin Parlayan Yıldızı Denizli” T.C. Denizli Valiliği (1998).

B. El Kitapları :

23. “Denizli Pamukkale - a”, Denizli Valiliği Denizli Ġl Turizm Müdürlüğü,

Denizli (2002).

24. “Denizli Pamukkale - b”, Denizli Valiliği Denizli Ġl Turizm Müdürlüğü,

Denizli (2002).

25. “Pamukkale”, Pamukkale Belediyesi Yayınları, Denizli (2004).

26. “Pamukkale Özel Koruma Alanı”, Tanıtım Serisi -VIII, T.C. Çevre Bakanlığı

Özel Koruma Kurumu BaĢkanlığı Yayınları, Ankara, (1993).

C. Tezler :

27. ASLAN, A. “Erzurum-Kars-Artvin Arasında Yer Alan Bölge Likenleri

Üzerine Taksonomik İncelemeler”, (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi, Fen

Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Bursa, (1995).

- 117 -

28. ÇOBANOĞLU G., “İstanbul-Kınalı, Burgaz, Heybeli ve Büyükada Likenleri

Üzerinde Taksonomik Bir Çalışma” (Yüksek Lisans Tezi), T.C. Marmara

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, (1996).

29. ÇOBANOĞLU G., “Bolu - Abant Tabiat Parkı ve Çevresi Likenleri Üzerinde

Taksonomik İncelemeler” (Doktora Tezi), T.C. Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri

Enstitüsü, Ġstanbul, (1999).

30. ÖZDEMĠR, A. “Eskişehir İli‟nde Bulunan Bazı Liken Türlerinin Taksonomisi,

Ekolojisi ve Yayılış Alanları”, (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü, Biyoloji Ana Bilim Dalı, Ġzmir., (1987).

D. Ders Notları :

31. ÇOBANOĞLU G., “Hava Kirliliği ve Likenler”, Ders Notları, Ġstanbul (2003).

32. ÖZHATAY E., “Ekoloji ve Çevre Sağlığı”, Ders Notları, Ġstanbul (2001).

E. Yayınlar :

33. AHMADJIAN, V. “The Lichen Photobiont-What can It Tell Us about Lichen

Systematics?” The Bryologist 96(3), pp. 310-313., (1993).

34. AKDEMĠR B. & ÇOBANOĞLU G. “A Taxonomic Survey on Lichens of

Foca (Fukia)”, Proceedings of the 1st Balkan Botanical Congress, Kluwer Academic

Publishers, (1998), pp.21-24.

35. ALTUNEL E.., “Pamukkale Travertenlerinin Morfolojik Özellikleri, YaĢları

ve Neotektonik Önemleri”, MTA 118, (1996), 47 - 64.

36. ARNOLD F. C. G. “Flechten auf dem Ararat (4912 m). Bulletin de 1‟ herbier

Boissier” 5: 631-633., (1897).

37. ASLAN A., “Lichens From The Regions Of Artvin, Erzurum And Kars

(Turkey)”, Israel Journal of Plant Sciences, Vol: 48, (2000), 143 -155.

38. ASLAN A., YAZICI K., KARAGÖZ Y., “Lichen Flora Of The Murgul

District, Artvin, Turkey”, Israel Journal of Plant Sciences, Vol: 50, (2002), 77 – 81.

39. ASLAN A., ÖZTÜRK A. “Oltu (Erzurum) Yöresine ait Liken Florası Üzerine

Çalışmalar”, Tr. J. of Botany 18: 103-106., (1994).

40. ASLAN A., ÖZTÜRK ġ., “Lichens of Akdamar Island”, Bulletin of Pure and

Applied Sciences, (1998).

41. ÇĠÇEK AKBIYIK, A., TÜRK ÖZDEMĠR, A. “Ilıca (Kütahya) Yöresi

Likenleri”, Doğa-Tr. J. of Botany 19: 325-329., (1995).

- 118 -

42. ÇĠÇEK A., TÜRK ÖZDEMĠR, A. “Sakarya İli (Türkiye) Liken Florası”

Doğa-Tr. J. of Botany 22: 99-120., (1998).

43. ÇOBANOĞLU, G., AKDEMĠR, B. “A Taxonomic Survey on Lichens of

Istanbul Islands (Kınalı, Burgaz, Heybeli, Büyükada)”, Proceedings of the Second

International Sientific Conference (Science & Development & Environment) Cairo,

pp.497-509., (1997).

44. GIRALT, M., MAYRHOFER, H. “Four corticolous species of the genus

Rinodina (lichenized Ascomycetes, Physciaceae) containing atranorin in southern

Europe and adjacent regions”, Nova Hedwigia 59: 129-142., (1994).

45. GIRALT, M., MAYRHOFER, H. “Some corticolous and lignicolous species

of the genus Rinodina (lichenized Ascomycetes, Physciaceae) lacking secondary

compounds and vegetative propagules in southern Europe and adjacent regions”,

Bibliotheca Lichenologica 57: 127-160., (1995).

46. GÖNÜLLÜOL, A., KINALIOĞLU, K., ENGĠN, A. “Türkiye Liken Florası

İçin Yeni Kayıtlar”, Doğa-Tr. J. of Botany 19: 405-410., (1995).

47. GÜNER, H., ÖZDEMĠR, A. “Likenlerin Genel Özellikleri ve Batı

Anadolu‟dan Bazı Liken Türleri”, 8. Ulusal Biyoloji Kongresi, Ġzmir, 271-371.,

(1986).

48. GÜVENÇ ġ., “Some Lichen Records From Kayseri Province”, Ot Sistematik

Botanik Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, (2001), 143 – 150.

49. GÜVENÇ ġ., “Floristic Records Of Lichens in Adana, Konya And Niğde

Provinces”, Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002), 175 – 180.

50. GÜVENÇ ġ., ÖZTÜRK ġ., “Spil Dağı‟ndan (Manisa) Bazı Saksikol ve

Terrikol Liken Türleri”, Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, (1997), 73 –

76.

51. GÜVENÇ ġ., ÖZTÜRK ġ., “Adana ve Hatay İllerine Ait Bazı Liken Türleri”,

Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, (1998), 97 – 102.

52. GÜVENÇ ġ., ÖZTÜRK ġ., “Lichen Records from the Alpine Region of

Uludağ (Olympus) Mountain in Bursa – Turkey”, Turkish Journal Of Botany, Vol:

28, (2004), 299 – 306.

53. HEZARFEN B., ÖZDEMĠR T., CANDAN M., “Yeşildağ (Kütahya - Bilecik)

Liken Florası”, Anadolu Üniversitesi, Bilim ve Teknoloji Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1,

203 – 209, (2001).

- 119 -

54. JOHN V., “Preliminary catalogue of lichenized and lichenicolous fungi of

Mediterranean Turkey”, Bocconea 6: 173-216, (1996 a).

55. JOHN V., “UTM-Grid-Mapping and Distribution Patterns of Lichens in

Turkey”, Proceedings of the IV th Plant Life in Southwest Asia Symposium Ege

Üniversitesi, Ġzmir. pp.440-453., (1996 b).

56. JOHN V., “Lichenes Anatolici Exsiccati” Fasc. 1–3 (no. 1–75). – Arnoldia 16:

1–41., (1999).

57. JOHN V., “Lichenes Anatolici Exsiccati” Fasc. 6-7 (no.126-175). – Arnoldia

21: 1–28., (2002).

58. JOHN V., NIMIS, P. L. “Lichen Flora of Amanos Mountain and the Province

Hatay”, Doğa-Tr. J. of Botany 22: 257-267., (1998).

59. JOHN V., SEAWARD, M. R. D. & BEATTY, J. W. “A neglected lichen

collection from Turkey: Berkhamsted school expedition 1971” – Turk. J. Bot. 24:

239–248., (2000).

60. KARABULUT, F., TÜRK ÖZDEMIR, A. “Lichens of the Akşehir District

(Konya)”, Doğa-Tr. J. of Botany 22: 191-198., (1998).

61. KARAMANOĞLU, K. “Türkiyenin Önemli Liken Türleri”, Ankara Ecz. Fak.

Mec. 1. 53: 53-75., (1971).

62. NASH, T. H., GRIES, C. “The Use of Lichens in Atmospheric Deposition

Studies with an emphasis on the Arctic”, Science of the Total Environment 161, pp.

729-736., (1995).

63. NIMIS, P. L., JOHN, V. “A contribution to the lichen flora of Mediterranean

Turkey”, Cryptogamie, Bryol. Lichenol. 19(1): 35-58., (1998).

64. ÖZDEMĠR, A. “İzmir ve Çevresinde Tespit Edilen Bazı Liken Türleri”, Doğa-

Tr. D.10, 110-115., (1986).

65. ÖZDEMĠR, A. “Bilecik İli Likenleri”, Doğa-Tr. J. of Botany 14: 165-170.,

(1990).

66. ÖZDEMĠR, A. “Eskişehir İli Likenleri”, Doğa-Tr. J. of Botany 15: 189-196.,

(1991).

67. ÖZDEMĠR A. “Bilecik Şehri Epifitik likenlerinin Kükürtdioksit (SO2)

kirliliğine bağlı olarak dağılışı”, Doğa – Tr. J. of Botany 16: 177-185., (1992).

68. ÖZDEMĠR, A. “Eskişehir İli Liken Florasına Katkılar”, Ot Sistematik

Botanik Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 2, 149 - 165 (2002).

- 120 -

69. ÖZDEMĠR TÜRK A., GÜNER H. “Lichens of the Thrace Region of Turkey”,

Tr. J. of Botany 22 (6): 397 - 407., (1998).

70. ÖZDEMĠR, A., ÖZTÜRK, ġ. “Gemlik-Mudanya Sahil Şeridi Likenleri”,

Doğa-Tr. J. of Botany 16: 247-251., (1992).

71. ÖZTÜRK A., ÖZTÜRK K. “Hava Kirliliği ve Bitkiler”, Çevre, 1-5., (1988).

72. ÖZTÜRK, ġ. “Uludağ‟ın Kabuksu ve Dalsı Likenleri üzerinde bir Araştırma”,

Doğa-Tr. J. of Botany. 16: 405-409., (1992).

73. ÖZTÜRK ġ., KAYNAK G., GÜVENÇ ġ., “New Floristic Records For the

Various Grid Squares From The Lichen Flora Of Turkey”, Ot Sistematik Botanik

Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, (1998), 93 – 98.

74. PIŠŬT, I. “Floristický Výzkum, Intressante flechtenfunde aus der Turkei‟

Preslia. Praha: 42, 379-383., (1970).

75. RIGLER L “Die Türkei und deren Bewohner, naturhistorischen,

physiologschen und pathologischen Verthaltnissen vom Standpunkte

Constantinopel‟s”, 1. Band, Wien: 110., (1852).

76. SCHEIDEGGER, C. “A revision of European saxicolous species of the genus

Buellia de Not. and formerly included genera”, Lichenologist 25(4): 315-364.,

(1993).

77. SCHINDLER H. Beitrag zur Fleditenflora von Westanatolien, Turkei.

Herzogia 13: 234-237., (1998)

78. SOMMERFELDT M. & JOHN V. “Evalution of a Method for the

Reassessment of air Quality by Lichen Mapping in the City of İzmir, Turkey”,

Turk.J.Bot. 25: 45-55., (2001).

79. STEINER, J. Flechten in: Fristsch, C: Beitrag zur flora von Konstantinopel. I.

Kryptogamen, Denkschr.k. Akad. Wiss., Math. naturw cl. Wien 48, 222-238., (1899

a).

80. STEINER, J. Flechten aus Armenian und dem Kaukaus, Öste-rr. Bot. Z.49,

248-254., (1899 b).

81. STEINER, J. Lichenes in: Ergebnisse einer Naturwissenschaftlichen Reise

zum Erciyas-Dagh (Klein-asien) von Dr. Arnold Penter und Dr. Emerich

Zederbarurer im Jahre 1902, Ann. Naturhist. Mus. Wien 20(4), 369-384., (1905).

82. STEINER, J. Lichenes in: D. H. F. V. Handel-Mazetti. Ergebnisse einer

botanischen Reise indas Pontische Randgebirge im Sandchak Trapezunt, etc. Annal.

Naturhist. Hofinus. Wien 23, 107-123., (1909 a).

- 121 -

83. STEINER, J. Lichene in: Bornmuller. Ergeebnisse einer im Junides Jahres

1899 nach dem Sultan Dagh in Phrgien unternommenen botanischen Reise nebst

einigen anderen Beitragen zur Kenntnis der Flora dieser Landschaft Inner-

Anatoliens, Beih. Bot. Cenralb., 24, 500-501., (1909 b).

84. STEINER, J. Aufzahlung der von J. Bornmüller im Oriente Flechten, Annal.

Naturhist. Mus. Wien 30, 24-39., (1916).

85. STEINER, J. Lichenes aus Mesotamien und Kurdistan Sowie Syrien und

prinkipo, Annal. Natuhist. Mus. Wien. 34, 1-68., (1921).

86. SZATALA, Ö. Lischenes in Asia Minore ab Dre. Stefano Gyrörffy de Szigeth

(Budapest) et Der, Andrasovszky collecti, Folia Cryptog. 1, 272-278., (1927 a).

87. SZATALA, Ö. Lichenes Turciae asiaticae a Patre Prof. Stefano Selinka in

Insula Burgas Adassi, (Antigoni) lecti-Magy. Bot. Lapok 26: 18-22., (1927 b).

88. SZATALA, Ö. Contributions a la connaisance de la flore lichenologique de la

peninsula des Balkans et de 1‟ Asia mineure, Borbasia: 2, 33-50., (1940).

89. SZATALA, Ö. Lšchenes in Armenia, Kurdistania, Palaestina et Syria Annis

1909-1910, A. Cl. Fr. Nabelek Collecti, Borbasia, 3, 61-80., (1941).

90. SZATALA, Ö. Lichenes Turcicae asiaticae ab Victor Pietscmann collecti.

Sydowia, 14, 312-325., (1960).

91. TOPÇUOĞLU, S., ZEYBEK, U., KÜÇÜKCEZZAR, R., GÜNGÖR, N.,

BAYÜLGEN, N., CEVHER, E., GÜVENER, B., JOHN, V., GÜVEN, K. C. The

Influence of Chernobyl on the Radiocesium Contamination in Lichens in Turkey,

Toxicological and Environmental Chemistry, Vol.35, pp. 161-165., (1992).

92. VERSEGHY, K.P., Beitrage zur Kenntnis der Türkischen Flechtenflora,

Studia Botanica Hungarica, XVI, 53-65., (1982).

93. YAZICI, K. Trabzon ile Akçaabat Yöresi Likenleri, Doğa-Tr. J. of Botany 19:

277-279., (1995 a).

94. YAZICI, K. “Lichen Flora of Fırtına Valley Region, Çamlıhemşin District

Rize, Turkey”, Doğa-Tr. J. of Botany 19: 595-598., (1995 b).

95. YAZICI, K. “Türkiye İçin Yeni Liken Türleri”, Doğa-Tr. J. of Botany 19: 149-

152., (1995 c).

96. YAZICI, K. “Lichen Flora of Trabzon”, Doğa-Tr. J. of Botany 23: 97-112.,

(1999 a).

97. YAZICI, K. “Lichen Species in the North of Karacabey County, Bursa

Province”, Turkey, Doğa-Tr. J. of Botany 23: 271-276., (1999 b).

- 122 -

98. YAZICI K., ASLAN A., “New Records For The Lichen Flora Of Turkey”,

Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002 a), 117 – 118.

99. YAZICI K., ASLAN A., “Additional Lichen Records From Rize Province”,

Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002 b), 181 – 193.

100. YILDIZ A., JOHN V., “Additional Lichen Records From Kastamonu

Province”, Flora Mediterranea 12, (2002).

101. YILDIZ A., JOHN V., YURDAKULOL E., “Lichens From The Çangal

Mountains Sinop”, Cyriptogamie Mycologie, 23 (1): 81 – 88, (2002).

102. ZEYBEK, N. “Likenler ve Sanayide Önemi”, Anadolu Üniv. Yayınları No:

30. Eczacılık Fakültesi Yayınları No: 1, EskiĢehir, (1983).

103. ZEYBEK, U., JOHN, V. “Likenler (Lichenes), Kimyasal Bileşikleri ve Tıbbî

Kullanımları”, Pharmacia-JIPA 32(1), pp.37-48., (1992).

F. Raporlar :

104. “Denizli İli Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları”, Denizli Valiliği Ġl

Sağlık Müdürlüğü, Denizli (2004).

105. “İçme ve Kullanma Suyunun Temini, Özellikleri ve Dezenfektasyon

Yöntemleri”, Denizli Valiliği Ġl Sağlık Müdürlüğü, Denizli (2004).

106. “Termal Kaynağın Kimyasal Analizi”, TuraĢ A.ġ. Pamukkale Termal, Denizli,

(2003).

107. HUCKABY L.S. “Lichens as Bioindicators of Air Quality” USDA Forest

Service General Technical Report RM-224, U.S.A. (1993).

G. Haritalar :

108. “Büyük Dünya Atlası”, Milliyet Yayınları, Ġstanbul, (1994).

109. “Denizli İl Haritası”, Denizli Valiliği Ġl Turizm Müdürlüğü, (2002).

110. “Denizli Turizm Haritası”, Denizli Valiliği Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,

(2003).

H. KiĢisel GörüĢmeler :

111. EKİN Mehmet, ĠnĢaat Teknisyeni, Pamukkale Belediyesi Fen ĠĢleri Servisi,

Denizli, (2004).

112. KAMA Cengiz, Planlama Dairesi BaĢkanı, T.C. Çevre Bakanlığı Özel Koruma

Kurumu BaĢkanlığı, Ankara, (2004).

- 123 -

113. KOCABACAK Fikret, Müdür Yardımcısı, Denizli Belediyesi Fen ĠĢleri

Müdürlüğü, Denizli (2004).

114. AKTÜRK Ali, Müdür, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, TuraĢ Aġ. Pamukkale

Termal Tesisleri, Denizli (2004).

I. Elektronik Yayınlar :

115. http://www.anzacday.info

116. http://www.calle.com/world/TU/20/Pamukkale.html

117. http://www.calle.com/world/TU/20/Denizli.html

118. http://www.cevre.gov.tr/dogal.html

119. http://www.denizli.bel.tr/denizli/dnzcografya/

120. http://www.denizlihaber.com/kultur_sanat/acik_hava_muzesi_gibi.htm

121. http://www.dso.org.tr/denizli/pamukkale.html

122. http://www.geocities.com/arkeoloji2000/pamukkale.htm

123. http://www.geocities.com/likenler

124. http://www.meteor.gov.tr

125. http://www.mta.gov.tr/mta_web/500.000/500bin/denizli_a.asp

126. http://www.obelix.polito.it/hierapolis/hiermap.htm

127. http://www.pamukkale.gov.tr/hierapolis.htm

128. http://www.pamukkalerotary.org.tr/pamukkale.html

129. http://www.pamukkale.8m.com/telpam.html

130. http://www.yatili.freehosting.net/cgi-bin/framed/2704/Tr/denizli/

131. http://www.yatili.freehosting.net/cgi-bin/framed/2704/Tr/pamukkale/

132. http://www.terraserver.com/search/intlcity_results.asp?city=Pamukkale&count

ry=TR&lat=37.91666793823242&lon=29.13333320617676&from=selectpage

- 124 -

EKLER (Pamukkale – Hierapolis‟ten Bazı Liken Fotoğrafları)

ġekil EK – 1 Caloplaca flavescens

ġekil EK – 2 Caloplaca flavescens

- 125 -

ġekil EK – 3 Fulgensia fulgens

ġekil EK – 4 Fulgensia fulgens (Ortamdaki CaCO3 Sebebiyle BeyazlamıĢ)

- 126 -

ġekil EK – 5 Lecania turicensis

ġekil EK – 6 Lecanora muralis

- 127 -

ġekil EK – 7 Squamarina cartilaginea

ġekil EK – 8 Squamarina cartilaginea (Ortamdaki CaCO3 Sebebiyle BeyazlamıĢ)

- 128 -

ÖZGEÇMĠġ

1979 yılında Isparta‟da doğdu. Ġlköğrenimini 1985 – 1990 yılları arasında

Gülistan ve Bahçelievler Ġlk Okulları‟nda tamamladıktan sonra, 1990 yılında mezun

oldu. Anadolu liseleri sınavını kazandı ve 1 yıl hazırlık sınıfıyla birlikte 1990 – 1994

yılları arasında Isparta Anadolu Lisesi‟nde okudu. Fen liseleri sınavını kazanarak

1994 yılında Isparta Süleyman Demirel Fen Lisesi‟ne geçiĢ yaptı. Bu liseden 1997

yılında mezun oldu ve üniversite sınavlarında baĢarılı olarak Marmara Üniversitesi

Atatürk Eğitim Fakültesi, Biyoloji Bölümü‟ne devam etti. 2001 yılında mezun

olduğu üniversitede yüksek lisans eğitimine baĢladı. 2002 yılından bu yana Biyoloji

Öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Yabancı dili Ġngilizce‟dir. Evlidir.